Қазақстан Республикасында жүргізілетін салық есебінің мәні мен принциптері
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЖҮРГІЗІЛЕТІН САЛЫҚ ЕСЕБІНІҢ МӘНІ МЕН ПРИНЦИПТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.1 Салық жүйесі, оның міндеттері мен құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Бюджетке төленетін міндетті төлемдер бойынша үнемдеу ... ... ... ... ... ... 11
2. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДЕГІ САЛЫҚТАР БОЙЫНША БЮДЖЕТПЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУ ОПЕРАЦИЯЛАРЫНЫҢ
ЖҮРГІЗІЛУІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
2.1 Бюджетке төленуге тиіс салық түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
2.2 Салық кезеңі және салық декларациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
3 АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫ ҚОЛДАНУМЕН САЛЫҚ ЖҮЙЕСІН ӘКІМШІЛІКТЕНДІРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
3.1 Бюджетпен салық есебін жасауда соно бағдарламасы мен салық төлеушінің кабинетінің мүмкіндіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
3.2 1 С:Бухгалтерия бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..48
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...51
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЖҮРГІЗІЛЕТІН САЛЫҚ ЕСЕБІНІҢ МӘНІ МЕН ПРИНЦИПТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.1 Салық жүйесі, оның міндеттері мен құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Бюджетке төленетін міндетті төлемдер бойынша үнемдеу ... ... ... ... ... ... 11
2. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДЕГІ САЛЫҚТАР БОЙЫНША БЮДЖЕТПЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУ ОПЕРАЦИЯЛАРЫНЫҢ
ЖҮРГІЗІЛУІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
2.1 Бюджетке төленуге тиіс салық түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
2.2 Салық кезеңі және салық декларациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
3 АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫ ҚОЛДАНУМЕН САЛЫҚ ЖҮЙЕСІН ӘКІМШІЛІКТЕНДІРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
3.1 Бюджетпен салық есебін жасауда соно бағдарламасы мен салық төлеушінің кабинетінің мүмкіндіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
3.2 1 С:Бухгалтерия бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..48
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...51
Салықтар – тауарлы өндіріспен бірге, қоғамның топқа бөлінуінің және мемлекеттің пайда болуымен, оған әскер, сот, қызметкерлер ұстауға қаражаттың қажет болуынан пайда болды.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық – экономикалық құрылысы мен саяси іс бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі, ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық тетігі, мемлекеттің кірістерін және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында: заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, - деп жазылған.
Салықтар мемлекеттің өмір сүруінің негізі болып саналады. Мемлекетті ұстау үшін, халықтың ақшалай немесе натуралдық формада тұрақты түрде төлейтін жарналары қажет болады. Адамзаттың даму тарихында салықтың нысандары мен әдістері мемлекеттің сұранымдары мен қажеттеріне қарай бейімделіп, өзгерістерге ұшырап отырады.
Салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің міндеттемесі болып табылады және ол салық заңына сәйкес жүргізіледі.
2001 жылғы 12 маусымда №209-11 Қазақстан Республикасының "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетгі төлемдері туралы" (өзгертулермен және толықтырулармен) салық Кодексі қабылданды. Кодекске сәйкес жеке және заңды тұлғалардан алынатын салықтар мемлекетгік бюджетті толықтырудың негізгі көзі болып табылады.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық – экономикалық құрылысы мен саяси іс бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі, ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық тетігі, мемлекеттің кірістерін және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында: заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, - деп жазылған.
Салықтар мемлекеттің өмір сүруінің негізі болып саналады. Мемлекетті ұстау үшін, халықтың ақшалай немесе натуралдық формада тұрақты түрде төлейтін жарналары қажет болады. Адамзаттың даму тарихында салықтың нысандары мен әдістері мемлекеттің сұранымдары мен қажеттеріне қарай бейімделіп, өзгерістерге ұшырап отырады.
Салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің міндеттемесі болып табылады және ол салық заңына сәйкес жүргізіледі.
2001 жылғы 12 маусымда №209-11 Қазақстан Республикасының "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетгі төлемдері туралы" (өзгертулермен және толықтырулармен) салық Кодексі қабылданды. Кодекске сәйкес жеке және заңды тұлғалардан алынатын салықтар мемлекетгік бюджетті толықтырудың негізгі көзі болып табылады.
1. Абрютина М.С. «Анализ финансово-экономической деятельности предприятия», Москва, 1999 г.
2. Артеменко В. Г., Беллендир М. В. Финансовый анализ – М.: «ПРИОР», 1996.
3. Байсеитов А.Р. «Бухгалтерский учет и Аудит», Алматы 1999г №11 «Финансовый менеджмент, анализ и управленческий учет»
4. Балабанов И. Т. Анализ и планирование финансов хозяйствующего субъекта: Учебн. пособие. – М.: Финансы и статистика, 1994.
2. Дүйсенбаев К. Ш., Төлегенов Э. Т., Жұмағалиева Ж. Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау. Оқу құралы. – Алматы: Экономика. 2001.
3. Дюсембаев К.Ш. «Аудит и анализ финансовой отчетности» Алматы «Қаржы-Қаражат», 1998г.
4. Ковалев А.И. «Анализ финансового состояния предприятия», 1999г.
5. Крейнина М. Н. Анализ финансового сотояния и инвестиционной привлекательности акционерных обществ. – м.: АО «ДИС», «МВ-Центр», 1994.
6. Любушин Л.М. «Анализ финансово-экономической деятельности предприятия», Москва, 1997 г.
7. Маркарьян Э. А., Герасименко Г. П. Финансовый анализ – М.: «ПРИОР», 1996.
8. www. stat. ru & www. kkb.kz
2. Артеменко В. Г., Беллендир М. В. Финансовый анализ – М.: «ПРИОР», 1996.
3. Байсеитов А.Р. «Бухгалтерский учет и Аудит», Алматы 1999г №11 «Финансовый менеджмент, анализ и управленческий учет»
4. Балабанов И. Т. Анализ и планирование финансов хозяйствующего субъекта: Учебн. пособие. – М.: Финансы и статистика, 1994.
2. Дүйсенбаев К. Ш., Төлегенов Э. Т., Жұмағалиева Ж. Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау. Оқу құралы. – Алматы: Экономика. 2001.
3. Дюсембаев К.Ш. «Аудит и анализ финансовой отчетности» Алматы «Қаржы-Қаражат», 1998г.
4. Ковалев А.И. «Анализ финансового состояния предприятия», 1999г.
5. Крейнина М. Н. Анализ финансового сотояния и инвестиционной привлекательности акционерных обществ. – м.: АО «ДИС», «МВ-Центр», 1994.
6. Любушин Л.М. «Анализ финансово-экономической деятельности предприятия», Москва, 1997 г.
7. Маркарьян Э. А., Герасименко Г. П. Финансовый анализ – М.: «ПРИОР», 1996.
8. www. stat. ru & www. kkb.kz
Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЖҮРГІЗІЛЕТІН САЛЫҚ ЕСЕБІНІҢ МӘНІ МЕН
ПРИНЦИПТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ..
... ... 5
1.1 Салық жүйесі, оның міндеттері мен
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Бюджетке төленетін міндетті төлемдер бойынша
үнемдеу ... ... ... ... ... ... 11
2. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДЕГІ САЛЫҚТАР БОЙЫНША БЮДЖЕТПЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУ
ОПЕРАЦИЯЛАРЫНЫҢ
ЖҮРГІЗІЛУІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.1 Бюджетке төленуге тиіс салық
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.2 Салық кезеңі және салық
декларациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
3 АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫ ҚОЛДАНУМЕН САЛЫҚ ЖҮЙЕСІН
ӘКІМШІЛІКТЕНДІРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..37
3.1 Бюджетпен салық есебін жасауда соно бағдарламасы мен салық төлеушінің
кабинетінің
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.37
3.2 1 С:Бухгалтерия
бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .43
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..
... ... ... ... ... .48
ҚОЛДАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .51
КІРІСПЕ
Салықтар – тауарлы өндіріспен бірге, қоғамның топқа бөлінуінің және
мемлекеттің пайда болуымен, оған әскер, сот, қызметкерлер ұстауға
қаражаттың қажет болуынан пайда болды.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық – экономикалық құрылысы мен
саяси іс бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі,
ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық тетігі, мемлекеттің кірістерін
және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында: заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу
әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, - деп жазылған.
Салықтар мемлекеттің өмір сүруінің негізі болып саналады. Мемлекетті
ұстау үшін, халықтың ақшалай немесе натуралдық формада тұрақты түрде
төлейтін жарналары қажет болады. Адамзаттың даму тарихында салықтың
нысандары мен әдістері мемлекеттің сұранымдары мен қажеттеріне қарай
бейімделіп, өзгерістерге ұшырап отырады.
Салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің
міндеттемесі болып табылады және ол салық заңына сәйкес жүргізіледі.
2001 жылғы 12 маусымда №209-11 Қазақстан Республикасының "Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетгі төлемдері туралы" (өзгертулермен және
толықтырулармен) салық Кодексі қабылданды. Кодекске сәйкес жеке және заңды
тұлғалардан алынатын салықтар мемлекетгік бюджетті толықтырудың негізгі
көзі болып табылады.
Салық Кодексі республикалық және жергілікті бюджетке түсетін
салықтарды, алымдар мен салымдарды және басқа да міндетті төлемдерді
білгілейтін, Қазақстан Республикасы заңдарымен реттелетін кеден баж салығы,
алымы мен төлемдері мәселерін қоспағанда, Қазақстан Республикасындағы
барлық салықтық қатынастарды реттейтін бірден-бір заңды құжаты болып
табылады.
Салық Кодексі салықтардың толық тізімін, оларды есептеу тәртібін,
салық салу объектілерін, салықтың негізгі түрлері бойынша төлеушілерін
анықтайды. Салықтар, алымдар мен басқа да міндетті төлемдер деп Кодексте
белгіленген тәртіпке сәйкес Қазақстан Республикасының бюджет жүйесіне
төлеушілерден аударылған (бөлінген) қаражаттарды айтамыз.
Салықтарды, алымдарды және басқа да міндетті төлемдерді енгізу және
аудару немесе тоқтату құқығы Қазақстан Республикасының заң органдарының
өкілеттілігіне жүктелген. Бұл құқық тек қана Салық Кодексіне өзгерістер мен
толықтырулар енгізу арқылы жүзеге асырылады.
3100 Салық бойынша міндеттемелер кіші бөлімі ұйымның салық төлеу
жөніндегі міндеттемелерін есепке алуға арналған.
Осы кіші бөлім мынадай шоттардың топтарын қамтиды:
3110 – Төлеуге тиісті корпорациялық табыс салығы, мұнда төлеуге
жататын корпорациялық табыс салығы есепке алынады;
3120 – Жеке табыс салығы, мұнда жеке табыс салығын есептеумен және
төлеумен байланысты операциялар көрініс табады;
3130 – Қосылған құн салығы, мұнда қосылған құн салығын есептеумен
және төлеумен байланысты операциялар есепке алынады;
3140 – Акциздер, мұнда акциздерді есептеумен және төлеумен
байланысты операциялар көрініс табады;
3150 – Әлеуметтік салық, мұнда әлеуметтік салықты есептеумен және
төлеумен байланысты операциялар көрініс табады;
3160 – Жер салығы, мұнда жер салығын есептеумен және төлеумен
байланысты операциялар көрініс табады;
3170 – Көлік құралдары салығы, мұнда көлік құралдарына салық
есептеумен және төлеумен байланысты операциялар көрініс табады;
3180 – Мүлік салығы, мұнда мүлікке салық есептеумен және төлеумен
байланысты операциялар көрініс табады;
3190 – Өзге салықтар, мұнда алдағы топтарда көрсетілмеген өзге
салықтарды есептеумен және төлеумен байланысты операциялар көрініс табады.
Салық төлеуші, салық міндеттемесін орындау барысында, салық салынатын
объектісін, салық базасын, салық мөлшерлемесін, салық кезеңін білуге
міндетті болады. Бұл кезде: салық салынатын объектісі және салық салумен
байланысты объектілері: мүлік және әрекеті болып табылады, егер де олар бар
болса, онда салық төлеушінің міндеттемесі де пайда болады.
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЖҮРГІЗІЛЕТІН САЛЫҚ ЕСЕБІНІҢ МӘНІ МЕН
ПРИНЦИПТЕРІ
1.2 Салық жүйесі, оның міндеттері мен құрылымы
Салыктар дегеніміз мемлекеттік бюджетке занды және жеке тұлғалардан
белгілі бір мөлшерде және мерзімде түсетін міндетті төлемдер болып
табылады.
Салықтар - шаруашылық жүргізуші субъектілердің жеке тұлғалардың
мемлекетпен екі арадағы мемлекеттік орталықтандырылған қаржы көздерін
құруға туындайтын қаржылық қатынастарды көзі юмикалық категория.
Салықтардың экономикалық мәні мынада:
- біріншіден, салықтар шаруашылық жүргізуші субьектілер мен халық
табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін көрсетеді;
- екіншіден, шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының
белгілі бір мөлшерін мемлекет үлесіне жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық
қатынастарын көрсетеді.
Салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің
өмір сүруі мен дамуының негізгі қаржылык көзі болып табылады. Мемлекет
құрылымының өзгеруі, өркендеуі қашан да болса оның салық жүйесінің қайта
қүрылуымен, жаңаруымен бірге қалыптасады. Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және
сыртқы саясатын жүргізу үшін белгілі бір мөлшерде каржы көздері қажет.
Салықтар - мемлекет қаржысының тұрақты қайнар көзі.
Мемлекет салықтарды, экономиканы, дамыту, тұрақтандыру барысында
қуатты экономикалық тетік ретінде пайдаланады.
Салықтар — тауарлы өндіріспен бірге, қоғамның топқа бөлінуімен және
мемлекеттің пайда болуымен, оған әскер, сот, қызметкерлер ұстауға
қаражаттың қажет болуынан пайда болды.
Салықтың экономикалық мәні шаруашылық субьектілерінен, азаматгардан
ұлттық табыстың бір бөлігін алу жөніндегі өндірістік қатынастардың бір
бөлігі болып табылатындығында.
Салықтың мәні мемлекет өз пайдасына жалпы ішкі өнімнің (ЖІӨ) белгілі
мөлшерін нақтылы жарна ретінде алып қалады.
Банктер 2002 жылдың қаңтарынан бастап Қазақстан Республикасының 2001
жылғы 12 маусымдағы №210-11 Салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер туралы Кодексіне сәйкес салық саясатын жүргізеді.
Осы Кодексті іске қосумен байланысты Қазақстанда бухгалтерлік есептің
салық салу жүйесінің заң негізінде бөлінуі жүзеге асты, осыған байланысты,
бір уақытта екі есеп түрін бірге жүргізу қажеттілігі туындады: бухгалтерлік
және салықтық. Салық есебі салық міндеттемелерінің пайда болуын және
шамасын дұрыс анықтау, табыстар мен шегерімдерді есепті кезеңдерге жатқызу
және ақырында заңмен бекітілген мерзімде бюджетке төленуі тиіс салық
сомасын алу мақсатында туындайды.
Қазақстан Республикасының салық заңы салық салу принциптеріне
негізделеді:
міндеттілік (салық төлеуші салық заңдарына сәйкес мемлекет
алдында туындайтын салық міндеттемелерін толық көлемде
және белгіленген мерзімде орындауға міндетті);
анықтаушылық (салық заңдылықтарына салық төлеушінің салық
міндеттемелерінің барлық негіздері мен туындау тәртіптерін,
орындалу мен тоқтатылуын белгілеу мүмкіндігі);
әділдік (жеке сипаттағы жеңілдіктер беруге тыйым салынады, Қазақстан
Республикасында салық салу жалпыға бірдей болып табылады);
біртұтастық (Қазақстан Республикасының салық жүйесі
республикасының бүкіл аумағында барлық салық төлеушілерге қатысты біртұтас
болып табылады);
жариялылық (салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік
құқықтық актілер ресми басылымдарда міндетті түрде жариялануы
тиіс).
Кәсіпорындар салық салу мақсатында табыстар мен шығыстарды Қазақстан
Республикасының салық заңымен белгіленген тәртіпте және жағдайларда
есептеме әдісі бойынша анықтайды. Салық салу базасын анықтау бойынша салық
есебі мемлекеттің қазыналық саясатына негізделіп жүргізіледі және салық
әкімшілігінің құралы болып табылады. Бухгалтерлік есептің басты
мақсаттарының бірі өнімнің (жұмыс және қызмет) өзіндік құнымен және банктің
нақты қаржылық нәтижесін (табысын немесе шығынын) анықтау болып табылады,
ал салық есебі салық салынатын базаны есептеуге арналған. Соңғысы
бухгалтерлік есеп мәліметтерінен алынған банктің қаржылық нәтижесіне
байланыссыз анықталады.
Осы айырмашылықтарға қарамастан, есептің бұл екі түрі өзара тығыз
байланысты, себсбі, салық есебіиде қолданылатын ақпараттар бухгалтерлік
есеп мәлімеітерінен алынып, содан кейін салық заңның талаптарна сәйкес
түзетулер жүргізіледі.
Салық есебі және есептілік ережелері салық салу мақсатында шетел
валютасында операцияны жүргізген күні валютаны айырбастаудың нарықтық
бағамын қолдана отырып ұлттық валюта теңгеде есептелуі қадағалап отырады.
Валютаны айырбастаудың нарықтық бағамы: Қазақстанның қор биржасының иегізгі
есесиясында қарас-тырылған және ҚР Ұлттық банкпен біргс Қазақстан
Республикасының Қаржы министрлігімен бекітілетін тәртінпен анықталған шетел
валютасының теңгедегі өлшенген орташа биржалық бағамы. Қазақстанның қор
биржасымда сауда-саттық жасалмайтын Шетел валютасына шаққандағы теңге
бағамы кросс-бағамын қолдану арқылы есептелінеді.
Жаңа кодекспен салық салудың ерекше жағдайлары қарастырлған:
қаржы лизингі алушының негізгі кұралдарды сатып алуы ретінде
қарастырылады. Бұл жерде лизингті алушы негізгі құралдардың иесі,
ал лизинітік төлемдер лизинг алушыға берілген несие бойыниіа төлемдер
ретінде қарастырылады;
кәсіпкерлік қызметті бірлесіп жүргізу уағдаластық не заңды
тұлға құрмай, екі және одан да коп иеленуші болуын көздейтін
өзге уагдаластық болған жағдайда, әркайсысына салық салынады;
есеп жүргізу тәртібі бұзылған жағдайда, есеп құжаттамалары
жоғалған немесе жойылған кезде салық қызметі органдары
салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілерді жанама
әдістер (активтер, міндеттемелер, айналымдар, Шығындар, піығысіар)
негізіидс анықтайды.
Салық есептілігі дегеніміз салық төлеуші салық органдарына табыс
етстін, салық міндеттемелерін есептеу туралы ақиараты бар құжаттама:
салықтың әрбір түрі және бюджетке төленетін басқа да
міндезті төлемдер бойынша, сондай-ақ жииақтаушы зейнетақы қорына төлейстін
міндетті төлемдер бойынша салық төлеуші жасайтын салық декларациясы,
есеп айырысу;
арнаулы салық режимін қолдануға патент алуға өтініштер;
салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілерді есепке
алуды тіркеу картозкаларын алуға өтініш; қосылған кұн салығын бюджеттен
қайтарып алуға өтініштер;
қосарланған салық салуды болғызбау туралы келісімдер
нормаларын қолдануға берілген өтініштер;
осы кодекске сәйкес электрондық мониторингке жататын,
салық төлеушілер табыс ететін құжаттама.
Қазақстан Республикасында қолданылып жүрген салықтар, жиындар және
міндетті төлемдер Қазақстан Республикасының Бюджеттік жүйе туралы Заңымен
анықталған тәртіпке сәйкес тиісті бюджеттерге түсіп отырады.
Салықтар тура және жанама салықтарга бөлінеді. Жанама салықтарға ҚҚС
және акциздер жатады. Басқалары тура салықтарға жатады. .
Банктер резидент ретінде келесі салық түрлерін төлейді:
қорпорациялық табыс салығы;
жеке табыс салығы:
қосылған құн салығы;
акциздер;
кен орындарын пайдаланушылардың салықтары мен арнайы
төлемдері;
әлеуметтік;
жер;
көлік құралдарына салынатын салық;
мүлік салығы;
заңмен қарастырылған арнайы алымдар мен баждар.
Қазақстан Республикасының Салық Кодексі жобасында Қазақстан
Республикасының салық жүйесі салық заңдылығын бұзған салықтық бақылау мен
жауапкершіліктің формалары мен тәсілдерін, сондай-ақ осы Кодекс арқылы
қарастырылған салықтар мен жинақтар, олардың орнату формалары мен
тәсілдері, өзгерістері немесе бас тартулар жиынтығын көрсетеді.
Салық жүйесінің міндеті - ұлттық табысты қайта бөлістіру көмегімен
мемлекетті қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету; кәсіпкерліктің дамуына
қолайлы жағдайлар жасау; әлеуметтік бағдарламалдарды жүзеге асыру. Салық
жүйесінің басты функциясы - кәсіпкерліктің дамуына қолайлы жағдайлар құру.
Басқа да функциялар - сұраныс пен ұсыныс механизмі арқылы өндірістің
құрылымы мен көлеміне әсері, табыстар бойынша қоғамның дифференциациясы;
сыртқы экономикалық қызметті реттеу.
Салық жүйесінің тиімділігі екі фактормен анықталады.
Бірінші-салық салу мақсатында көздерді шығару толықтығы,
Екінші - салық алу бойынша шығындарды минимизациялау. Тиімділік
мемлекетті салық салудан босату таза табыс ретінде анықталады, яғни жалпы
табыс пен шығындарды алып тастау арасындағы айырма. Жоғарыда
келітірілгендер салық жүйесінің құрылымын көрсетеді.
Әлемнің кептеген елдерінде салық салудың үш деңгейлі жүйесі
қабылданған. 90 жылдардың басынан бастап Ресейде енгізілді. Салықтар
федеральдық, республикалық және жергілікті болып бөлінген. Бұл бөліну
басқарудың әрбір деңгейіне бюджеттк федерализмнің принципіне сәйкес
қалыптастырудың меншікті тұрақты көздерін қамтамасыз ету қажеттілігімен
анықталған.
Салық жүйесінің құрылымын салық салудың формалары мен тәсілдері,
принциптердің тізімдері қарастырады.
Салық жүйесінің құрылымы оның жұмыс жасалуын қамтамасыз ететін
органдарды қарастырады. Салық органдары ретінде Мемлекеттік салық
қызметінің органдары, салық полициясының органдары және Мемлекеттік
кедендік комитеттің органдары танылады.
Мемлекеттік салық қызметі салық заңдылықтарын, соның ішінде салықтар
төлеу мен жинаудың дұрыстығын сақтауда методологиялық басшылық пен
бақылауды жүзеге асырады. Ол көп деңгейлі иерархиялық ұйымдардың:
республикалық, жергілікті және облыстық деңгейлердің принциптері бойынша
құрылған. Әрбір деңгейдің өзіндік функциялары мен ерекшеліктері бар.
Мемлекеттік Кедендік комитеттің органдары тауарларды кеден шекарасынан
алып өткенде, соның ішінде салықты төлеу мен алып тастаудың, кедендік
баждар мен басқа да кедендік төлемдердің дұрыстығын салықтық және кедендік
заңдылықтардың сақталуына бақылауды жүзеге асырады.
Салық полициясының органы салық органдарындағы салықтық құқық
бұзушылық, коррупция мен басқа да құқық бұзушыларды ескерту, табу,
бұлтартпау бойынша функцияларды орындайды.
Салық жүйесінің негіздері Салықтардың, жинақтардың, баждар мен
басқа да төлемдердің жиынтығы орнатылған тәртіппен салық жүйесін
құрайды. Салық төлеушілер заңдық актілерге сәйкес салықтарды төлеу міндеті
жүктелген заңды және жеке тұлғалар болып табылады.
Салық салудың объекітісі табыс, белгілі бір тауарлардың құны, салық
төлеушілердің жеке түрлері, бағалы қағаздармен операциялар, табиғи
ресурстарды пайдалану, заңды және жеке тұлғалардың мүліктері, жұмыстар мен
қызметтер болып табылады. Салық салу кезеңінде белгілі бір заңмен объект
салық салумен бір рет қана салынады. Салық төлеуші міндетті:
- салықтарды уақытылы және толық көлемде төлеуге;
- бухгалтерлік есеп жүргізуге, қызметтің қаржылық-
шаруашылық есептерін құруға;
- салық органдарына салықтарды төлеу мен алып тастау үшін қажетті
құжаттар мен мәліметтерді ұсынуға;
- салық туралы заңдылықтарды бұзуды жоюда салық
органдарынын талаптарын орындауға.
Салық төлеушінің құқықтары:
- салықтарды төлеу бойынша жеңілдіктерді пайдалануға;
- салық органдары арқылы жүргізілген тексеру актілерімен танысуға:
- салық органдары мен олардың лауазымды тұлғаларының іс әрекеттерін
шешуді қайта қарауға. Субъект бойынша салықтар заңды және жеке тұлғалардан
алынады. Бірінші топқа қосылған құнға салық, табыс пен акциздерге салықтар
жатады. Екінші топқа кіріс салығы, мүлікке салықтар және т.б. жатады.
Бірақ заңды және жеке тұлғаларға ортақ салықтар тобы бар. Бұл жер
салығы, жол қорларына - транспорттық құралдардың басшыларынан салықтар,
ыстық -майлайтын материалдарды жүзеге асыруға салықтар.
Пайдалану сипаты бойынша салықтар жалпы мағыналы және мақсатты болып
бөлінеді. Жалпы мағыналы салықтар бюджетке, ал мақсатты -бюджеттен тыс
мақсатты қорларға есептеледі.
Салық салудың формаларынан тәуелді тікелей және жанама салықтар болып
бөлінеді.
Тікелей салықтар тікелей салық төлеушіге оның табыстары мен
мүліктеріне тиесілі. Заңды төлеуші бұл кезде үйлеседі.
Тікелей салықтар - салық салудың ерте кездегі формасы. Алғашқылар
қатарына жан басы салықтар, жер асты салықтары, үй асты салықтары пайда
болды. Қазіргі уақытта кіріс салығы, жер салығы, мүліктерден салықтар —олар
барлық салықтардың үлкен бөлігін құрайды.
Жанама салықтар жүзеге өткізілетін тауарлардың бағасына үстеме түрінде
орнатылады және сондықтан ол төлеушінің табысымен немесе мүлкімен
байланысты емес.
Заң түсімдер есебінен қызметтер көрсететін, тауарларды өткізетін
немесе өндіретін салықтың соммасын кәсіпорынның қазынасына енгізуді
жүктейді. Шын мәнінде бұл салықты жанама салықтар соммасына көтерілген
бағалары бойынша осы тауарлар мен қызметтерді иемденетін тұтынушы төлейді.
Осындай жанама салықтарға акциздер, қосылған құнға салықтар, сатудан түскен
салықтар жатады.
Салықтар - бұрынғы қаржы институттарының бірі: олар мемлекеттің пайда
болуымен бірге пайда болды және мемлекеттік үкіметтің органдарын мазмұндау
үшін қаражаттардың негізгі көздері ретінде пайдаланылды. Қазіргі уақытта
мемлекет алдында басқа да міндететер тұр, бірақ салықтардың ең басты
тағайындалуы мемлекеттің жұмыс жасауын қамтамасыз ететін қаражаттардың
көздері ретінде қалып қойды.
Салықтар - қаржы қатынастарының жиынтығы, олар мемлекеттің ақшалай
табыстарын қалыптастырумен байланысты. Мемлекет салық жүйесін, оның
құрылымы мен еліміздің қаржы жүйесінде жұмыс жасау механизмін жетілдіреді.
Салықтар экономиканы мемлекеттік реттеудің, өндіріс, бөлістіру мен тұтыну
процестерінің басты құралдары болуы керек.
Салық жүйесінің негізгі кемшілігі кәсіпорынның табысын бюджет
тапшылығынан алып тастауға бағытталады. Салық жүйесі және кәсіпорын бір-
бірімен әлсіз байланысқан. Өзара байланыстың жоғалуы салық жүйесінің
өздігімен дамуына, ал кәсіпорын оның шамадан тыс қысымын сынай отырып
өздігінен дамиды.
Салық жүйесі қоғамның – кәсіпкерлердің, жұмысшылардың, мемлекеттік
қызметкерлердін, оқушылардың, зейнеткерлердің және т.б. барлық әлеуметтік
қатарларының мүддесін оптимизациялауға негізделеді. Мемлекеттік салықтардың
әлеуметтік функция қоғамдағы әлеуметтік тепе-тендіктің қамтамасыз етілу
үшін үлкен мазмұнға ие.
Салық жүйесі жеке тұлғалардың табыстарына прогрессивті салық салу
жолымен жұмсартуға шақыртылған. Салық жүйесі осы функцияларды жеткілікті
мөлшерде орындамайды, сондықтан оның кемшілігі болып табылады.
Салық жүйесін оптимизациялау жолдары:
1. Мемлекеттік шығындарды жоспарлау мен қаржыландыру сапасын
жоғарылату керек;
2. Бюджеттік жүйенің табыс базасын нығайту керек;
3. Мемлекеттік қаржылық ресурстарды пайдалану тиімділігіне бақылаудың
қажетті механизмін құру керек.
Осы контексттегі салық реформаларының негізгі бағыттары:
1) бюджеттен тыс қорларға төмен коэффициентті салықтар мен
шегерімдерді алып тастау жолымен салық жүйесін оңайлату;
2) салықтық жеңілдіктер қатарын алып тастауға байланысты салық
базасын кеңейту; салықтық талаптар принципіне сәйкес салық төлеушілер мен
салынатын табыстардың аясын кеңейту;
3) кәсіпорыннан жеке тұлғаларға салық жүйесінің тұрақты түрде
орналасуы;
4) салық заңдылықтарын сақтауды бақылау мен салықтарды жинаумен
байланысты кешенді проблемаларды шешу.
1.2 Бюджетке төленетін міндетті төлемдер бойынша үнемдеу
Салық заңы кәсіпкерлік қызметтен түсетін шегерім залалдары келешекте
салық кезеңдерінің салық салынатын табысы есебін өтеу үшін белгілі мерзімге
есептелініп ауыстырылады.
Салық міндеттемелері (талаптар) есепті күнгі салық мөлшерлемесін
қолдану арқылы салық органдарына төленетін сома бағалануы қажет.
Кейінге қалдырылған салық талаптары (міндеттемелер) талаптарды
өткізіп, ал міндеттемелерді ісінің кезеңдерде қолданып алатын салық
мөлшерлемесін пайдаланумен байалануы қажет. Талаптар да, міндеттемелер де
дискотталмауы қажет.
Кейнге қалдырылған салық талаптары мен міндеттемелерінің баланстық құн
уақыт айырмасына сәйкес өлшеммен жүргізілмесе де өзгеруі мүмкін. Бұл
кейінге қалдырылған салық активтерін қалпына келтіру қайта бағалау
салығының мөлшерлемесінің өзгеруімен немесе оның орнын толтыру үшін
болжанатын әдісінің өзгеруінің нәтижесінде болуы мүмкін.
Төлеуге тиісті салық әдісінен міндеттеме әдісіне ауысу кезінде қызмет
басынан бастап барлық уақыт айырмаларын қайта есептеу және мерзімі өткен
салықтарды көрсету қажет.
Табыс салығы бойынша салық тиімділін анықтау үшін жыл соңында салық
және бухгалтерлік есеп бойынша есепті кезең бойынша дербес табыстар мен
шығыстар туралы мәміле жасалады.
Банктің түзетулері ескеріліп, шеккен залалдары сомасына азайтылған
салық салынатын табысы 30 пайыздық мөлшерлеме бойынша салық
салуға жатады.
Құрылтайшы-мемлекеттердің аймағында орналасқан банктер және оның
филиалдарының табыстарына (пайдаларына) сол елдің заңына сәйкес
мөлшерлемемен салық төлейді. Салық ретінде төлеуге кіріс сомалар арнайы
шотта жинақталып, жыл қорығындылары бойынша банк кеңесінің шешімімен
бөлінеді: банк капиталын ұлғайтуға;
- қатысушы-мемлекеттер бюджетіне.
Жыл бойы бюджетке төленуі тиіс қорпорациялық табыс салығы 2851 Салық
және басқа да міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу арнайы шотында
жинақталады және жыл соңында банк кеңесінің шешімімен құрылтайшы-
мемлекеттің бюджетіне төлеу кезінде осы шығын жинақталағы қаражат сомасы
айырылып тасталады. Банк салық қызметі органдарына жылдық табыс туралы және
ағымдағы жылдағы жүргізілген тексерістер жайында Декларацияны белгіленген
тәртіппен банк кеңесінін банк капиталын ұлғайту туралы шешім қабылданған
кезінде ұсынады.
Қызметін жүзеге асыру нәтижелері бойнша жылдық жиынтық табыс туралы
және ағымдағы жылдағы жүргізілген кірістер жайында Декларацияны кейінгі
жылдың 31 Наурызынан кешіктірмей табыс етеді.
Салық есебі мезгілінде бухгалтерлік есепте келесі өткізбелер
жүргізіледі:
- ағымдағы жылдың бір ай нәтижелері бойынша корпорациялық табыс
сомасына (пайда): Дт 5999 Табыс салығы
Кт 2851 Салық және басқада міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу;
- егер банк қызметінің нәтижелері бойынша ұлғаймалы
қорытындылар бойынша шығын немесе пайда өткен айға қарағанда аз
болған жағдайда, есептеліп ең корпорациялық табыс салығы сомасы түзіледі:
Дт 2851 Салық және басқада міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу;
Кт 5999 Табыс салығы.
Жылдық жйынтық табыс туралы және ағымдағы жылда жүргізілген шегерістер
жайында Декларацияға сәйкес жыл соңында бухгалтерлік есепке соңғы өткізген
жүргізіледі. Егер кеңес шешімі бойынша есептелінген корпорациялық табыс
салығы сомасы бюджетке аударылатын болса:
Дт 2851 Салық және басқада міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу;
- Кт 1051 Банктің Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің
корреспонденттік есеп шоты.
Бухгалтерлік есепте салық әесрі бойынша өткізбе тек уақыт
айырмасы сомасына жылына бір рет жүргізіледі. Уақыт айырмалары сомаларын
анықтау кезінде:
- Егер бухгалтерлік есепте сома салық есебіне қарағанда аз болса;
Дт 5999 Табыс салығы
Кт 2857 Кейінге қалдырылған табыс салығы
Егер есептелінген уақыт айырмалары сомасы бухгалтер есепте сома
салық есебіне қарағанда көп болса:
Дт 1857 Мерзімінен бұрын салынған табыс салығы
Кт 5999 Табыс салығы.
Салық кезеңі декларациясы 110.00 нысандағы қорпорациялық табыс салығы
бойынша Декларация заңды тұлғаның кәсіпкерлік қызметін жүзеге асыру
нәтижесінде алған табыстары жайында ақпараттарың ұсынуы үшін арналған.
Декларацияда алынған табыстар, жүргізілген шегерімді шеккен шығындар және
салық салу мақсатында берілген жеңілдіктер бойынша есепке алулар
көрсетіледі.
Қазақстап Республикасының салық заңына сәйкес корпоративтік табыс
салығы бойынша декларация есепті салық кезеңінен кейінгі жылдың 31
наурызынан кешіктірмей табыс етеді. Заңды тұлғаның басқарушысы және Бас
бухгалтердің қолы қойылатын 110.00 нысандағы аудиторды құрастыру бойынша
жұмысқа шақыру кезінде оның қолы қойылып, салық төлеуші ретінде тіркеу
номері аудитор куәлігінің нөмірі көрестіліп, мөр қойылады. Декларация салық
органына салық төлеудің заңды тұлғаның салықтық тіркеу орны бойынша келу
тәртібімен немесе хабарламасы бар, сонымен қатар электронды түрде
ұсынылады.
Декларацияда көрініс тапқандар есепке алу құжаттамасында куәләндірілуі
қажет.
Салық төлеуші мемлекеттік бюджетпен салық кезеңінің қорытындысы
бойынша түпкілікті есеп айырысуды белгіленген мерзімнен кейін он жұмыс
күнінен кешіктірмей жүзеге асырады. Корпорациялық табыс салығын төлеудің
соңғы күні болып Декларацияны ұсыну күніне байланыссыз есепті кезеңнің
кейінгі жылдын 10 сәуірі болып табылады.
Толтыру кезінде қосымшалардың мәліметтері қолданылады.
Салық төлеуші корпорациялық табыс салығы бойынша декларация
тапсырғанға дейінгі кезең ішінде төленуге тиіс аванстық төлемдер
сомаларының есебін 101.01 нысанында және декларация тапсырылғаннан кейін
төленуге тиіс аванстық төлемдер сомаларының есебін 101.02 нысанда
декларация тапсырған күннен бастап жиырма жұмыс күні ішінде табыс етеді.
2. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДЕГІ САЛЫҚТАР БОЙЫНША БЮДЖЕТПЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУ
ОПЕРАЦИЯЛАРЫНЫҢ ЖҮРГІЗІЛУІ
2.1 Бюджетке төленуге тиіс салық түрлері
Корпорациялық табыс салығының объектісі жылдық жиынтық табыс пен
белгіленген шегерімдер арасындағы айырма ретінде есептелінген салық
салынатын табыс болып табылады.
Корпорациялық табыс салығын төлеушілер Қазақстан Республикасының
Ұлттық банкі мен мемлекеттік мекемелерден басқа Қазақстан Республикасының
резидент заңды тұлғалары, сондай-ақ Қазақстан Республикасында қызметін
тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе Қазақстан Республикасындағы
көздерден табыс алатын бейрезидент заңды тұлғалар.
Банктің жылдық жиынтық табысы (ЖЖТ) Кодекстің 122-бабына сәйкес
жүргізілетін түзетулер есебімен Қазақстан Республикасында және
одан тыс жерлерден алынуға тиіс табыстардан тұрады.
ЖЖТ-қа келесі табыс түрлері кіреді:
- банк қызметінен:
- пайыздық;
- дилингтік операциялар бойынша;
- комиссиялық;
- басқа да операциялық;
- төтенше;
- айыппұл, өсімпұл, тұрақсыздық шығындары түрінде;
- үйлерді, ғимараттарды, құрылыстарды, сондай-ақ
амортизациялауға жатпайтын активтерді өткізу кезіндегі құн өсімінен түскен
табыс;
- жалпы үлестік меншіктен табысты бөлу кезінде алынатын
табыс;
- өтеусіз алынған мүліктер;
- мүлікті жалға беруден түскен табыс;
- банктер жасаған провизиялардың мөлшерін азайтудан түскен табыс;
- күмәнді міндеттемелер бойынша;
- міндеттемелер мен талаптарды есептен шығарудан түсетін
табыстар;
- айыппұлдар, өсімпұлдар және санкциялардың басқа да
түрлері;
- дивидендтер;
- сыйақылар;
- бағамдық оң айырма;
- ұтыстар;
- әлеуметтік сала объектілерін пайдалану кезінде алынған
табыстардың шығыстардан артылуы;
- шығып қалған тіркелген активтер құнының ішкі топтың құн балансынан
асып түсуінен алынған табыстар.
Жылдық жиынтық табыс Салық кодексінің 91-бабына сәйкес түзетілуі тиіс.
Осы жерде жылдық жиынтық табыстан мыналар шегерілуі тиіс:
- Қазақстан Республикасындағы төлем көзінен бұрын салық
салынған, Қазақстан Республикасының резидент заңды
тұлғаларынан алынған дивидендтер;
- эмитент өз акцияларын орналастыру кезінде алған олардың құнының
атаулы құнынан асып кетуі және акцияларын өткізу кезіндегі құн
өсімі;
- қор биржасының А және В ресми тізімдерінде тұрған акциялар
мен облигацияларды өткізу кезінде құн өсімінен алынған табыс;
- мемлекеттік кәсіпорынның Қазақстан Республикасы Үкіметінің
шешімі негізінде мемлекеттік органнан немесе мемлекеттік кәсіпорын
өтеусіз негізде алынған негізгі құрал-жабдықтардың құны;
- Қазақстан Респуликасының зейнетақымен қамсыздандыру
туралы заңдарына сәйкес алынған және жеке зейнетақы шоттарына
жіберілген инвестициялық табыстар.
Бухгалтерлік есепте есептелген және алынған табыстар 4000-4999
баланстық шоттарда көрініс табады және банктің ағымдағы жылдағы жалпы
жылдық табысын құрайды. Бұның құрамына енгізілмеген табыстар арнайы дербес
шоттарда көрсетіледі және салық салу мақсатында ЖЖТ-қа түзетулер
жүргізіледі.
Салық кодексінің 92-бабына сәйкес шегерімге жатпайтын шығыстарды
қоспағанда, салық төлеушінің жылдық жиынтық табысты алумен байланысты
шығыстары салық салынатын табысты анықтау кезінде шегерілуі тиіс.
Шегерімдер жылдық жиынтық табысты алуға байланысты шығыстарды
растайтын құжаттары болған кезде салық төлеуші жүргізеді. Бұл шығыстар
болашақтағы кезеңдердің шығыстарын қоспағанда, олар нақты жүргізілген салық
кезеңінде шегерілуге жатады. Болашақтағы кезеңдердің шығыстары қай салық
кезеңінде болса, сол кезеңде шегерілуі тиіс.
Егер шығыстардың бірнеше баптарында белгілі бір шығындар көзделсе,
салық салынатын кірісті есептеу кезінде көрсетілген шығындар тек бір рет
шегеріледі.
Жылдық жиынтык табыс табуға байланысты салынған немесе танылған
айыппұлдар, өсімпұлдар, тұрақсыздық айыбы мемлекеттік бюджетке енгізілуіне
тиістілерінен басқасы шегеріліп тасталуға тиіс.
Шегерімге жатпайтын шығыстар:
- жылдық жиынтық табыс алуға байланысты емес шығыстар;
- құрылысқа және тіркелген активтерді иемденіп алуға
жұмсалған шығыстар мен күрделі сипаттағы басқа да
шығыстар;
- мемлекеттік бюджетке енгізуге жататын (енгізілген) айып-
пүлдар мен өсімпұлдар;
- шегерімге жатқызудың салық кодексімен белгіленген норма-сынан
асып түсетін жылдық жиынтық табыс алуға байла-нысты шығыстар;
- Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актіле-
рінде белгіленген нормадан артық төленуге тиіс (төленген) бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдер сомасы;
- кәсіпкерлік қызметте пайдаланылмайтын объектілердің салу,
пайдалану мен күтіп ұстау жөнідегі шығындар;
- салық төлеушінің өтеусіз негізде берген мүлкінің, орындал-ған
жұмыстарының, көрсеткен кызметтерінің құны шегерімге жатпайды.
Шегерілуі тиіс шығындар:
- қызмет бабындағы іссапарлар кезіндегі және өкілдік шығыс-тар
бойынша өтемдер сомалары;
- сыйақы бойынша шегерімдер;
- төленген күмәнді міндеттемелер бойынша шегерімдер;
- күмәнді талаптар бойынша шегерімдер;
- резервтік корларға аударымдар бойынша шегерімдер;
- ғылыми зерттеу, жобалау, іздену және тәжірибе-конструк-
торлық жұмыстарға жұмсалатын шығыстар бойынша шеге-рімдер;
- сақтандыру сыйақылары бойынша шығыстарды шегеру;
- әлеуметтік төлемдерге жұмсалған шығыстарды шегеру;
- табиғи ресурстарды геологиялық зерттеуге және оларды
өндіруге әзірлік жұмыстарына жұмсалған шығыстар бойынша шегерімдер және
жер қойнауын пайдаланушылардың басқа да шегерімдері;
- теріс бағамдық айырма бойынша шегерімдер;
- салықтық шегерімі;
- түрақты активтері бойынша;
- жөндеу шығындары.
Қызмет бабы бойынша іссапар кезіндегі өтемақы сомасын шегеріп тастауға
келесілер жатады:
- іссапар орнына жету үшін жол және сақтап қалу
шығындарымен бірге тұрғын жайды жалдау бойынша нақты жасалған шығындар;
- Қазақстан шегінде тәулігіне екі айлық есеп көрсеткіштерінен кем
болмайтын көлемде іссапар кезінде төленетін тәуліктік;
- ҚР Үкіметі бекіткен норма шегінде Қазақстан Республика-сынан
тыс іссапарға шыққан уақытында төленетін тәуліктік.
Өкілдік шығыстарға салық төлеушінің өзара ынтымақтастық орнату немесе
оны қолдау мақсатында адамдарды, акционерлер жиналысын өткізуге, сондай-ақ
директорлар кеңесінің, тексеру комиссиясының отырысына келген
қатысушылардықабылдауға және оларға қызмет көрсетуге жұмсаған шығыстарға
жатады. Аталған адамдарды ресми қабылдауды өткізу, оларды көлікпен
қамтамасыз ету, келіссөз кезінде дәмхана (фуршет) қызметін көрсету, ұйым
штатында тұрмайтын аудармашылардың қызметіне ақы төлеу жөніндегі шығыстар,
банкеттер, бос уақытта ойын-сауык немесе демалыстар ұйымдастыруға жұмсалған
шығыстар жатады. Өкілдік шығыстар Қазакстан Республикасының Үкіметімен
белгілеген нормалар шегінде шегерімге жатқызылады.
Сыйақы бойынша шегерімдерге мына сыйақылар жатқызылады:
- құрылысқа алынған және құрылыс кезінде несиелер (қарыз-дар)
бойынша сыйақыдан басқа, алынған несиелер (қарыз-дар) бойынша, оның
ішінде қаржы лизингі түріндегі сыйақы;
- сенімгерлік басқаруға алынған мүлік үшін сыйақы;
- депозиттер бойынша сыйақы;
- борыштық бағалы қағаздар иесіне оларды шығару және
орналастыру шарттарына сәйкес эмитент төлейтін дисконт немесе купон
(дисконтты немесе сыйақыларды есепке ала отырып).
Кодекспен белгіленген көлемде сыйақы бойынша шегерімдер жасалады:
- теңгемен алынған және (немесе) орналастырылған кредиттер
(қарыздар), оның ішінде қаржы лизингі бойынша, депозит-тер, борыштық
бағалы қағаздар бойынша, сондай-ақ сенім-герлік басқаруға алынған мүлік
үшін - Қазақстан Респуб-ликасының Үлттық банкі белгілеген қайта
қаржыландырудың ресми мөлшерлемесін екі еселеп қолданып есептелген сома
шегінде;
- шетелдік валютамен алынған және орналастырылған кре-
диттер, оның ішінде қаржы лизингі бойынша, депозиттер, борыштық
бағалы қағаздар бойынша - Лондон банкаралық нарығының мөлшерін екі еселеп
қолданып есептелген сома шегінде жүргізіледі.
Сонымен қатар Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі белгілеген қайта
қаржыландырудың мөлшері және Лондондық банкаралық нарығының мөлшері
депозиттерді, борыштық бағалы қағаздарды, мүлікті, сондай-ак несиені беруді
рәсімдеу кезінде қолданылады. Шартқа сәйкес несие үшін сыйақыны есептеу
үшін құбылмалы мөлшері белгіленген жағдайда, Қазақстан Республикасы Ұлттық
банкінің қайта қаржыландыру мөлшерлемесі және Лондон банкаралық нарығының
мөлшері шартқа сәйкес құбылмалы мөлшері өзгерген күні қолданылады.
Күмәнді таляптар - Қазақстан Республикасының занды тұлга-лары
(резидент және бейрезидент) мен жеке кәсіпкерлеріне тауарлар өткізу,
жұмысты орындау, қызмет көрсету нәтижесінде туындаған және туындаған кезден
бастап үш жыл ішінде қанағаттандырылмаған талаптар. Күмәнді болып сонымен
қатар өткізілген тауарлар, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер
бойынша туындаған және салық төлеуші-дебиторды Қазақстан Республикасының
заңдарына сәйкес банкрот деп тануға байланысты қанағаттандырылмаған
талаптар да танылады.
Күмәнді талаптар келесі шарттарды сақтағанда жылдық жиынтық табыстан
шегеріледі:
- шегерімге жатқызған кезде олар бухгалтерлік
есепте көрсетілген жағдайда;
- белгіленген тәртіппен рәсімделген мына құжаттар: фактура-шоттар
салық төлеушінің тіркелген жері бойынша салық органының осы
шыгыстарды шегерімге жатқызу туралы жазбаша хабарламасы болған
жағдайда.
Дебитор банкрот деп танылған жағдайда, дебиторды банкрот деп тану
туралы сот шешімі мен оны мемлекеттік тіркелімнен шығару туралы әділет
органдарының шешімін қосымша тапсыру кажет. Салык төлеушімен жоғарыда
аталған жағдайлар сақталған кезде дебитор банкрот деп танылған салық
кезеңінің қорытын-дылары бойынша күмәнді талаптың сомасын шегерімге
жатқызуға құқылы.
Банктер мен банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
ұйымдар төмендегі күмәнді және үмітсіз активтерге шартты міндеттемелерге:
басқа банктерге орналастырылған корреспонденттік шоттарды қалдықтарды коса
депозиттерге; басқа банктер мен клиенттерге берген несиелерге (қаржы
лизингін қоспағанда); құжаттаМалық есептермен кепілдіктер бойынша
дебиторлық берешекке; шығарылған немесе кепілдіктермен растал-ған өтелмеген
аккредитивтер бойынша шартты міндеттемелерге қарсы мәжбүрлі шығындар
(резервтер) жасау жөніндегі шығыстар сомасын шегеруге құқығы бар. Активтер
мен шартты міндеттеме-лерді күмәнді және үмітсіз санатқа жатқызу тәртібін
уәкілетті мемлекеттік органмен келісе отырып Қазақстан Республикасының
¥лттық банкі анықтайды.
Ғылыми зерттеу, жобалау, іздену және тәжірибе-конструкторлық
жүмыстарга жұмсалатын шығыстар - негізгі құралдарды, оларды орнатуға
жүмсалатьш шығыстарды және күрделі сипаттағы басқа данышандарды қоспағанда,
табыс алуға байланысты шығыстар шегерімге жатады. Жобалау-сметалық
құжаттама, орындалатын жұмыстар актісі және тиісті ғылыми-зерттеу, жобалау,
іздену және тәжірибе-конструкторлық жұмыстары жүргізілгенін растайтын басқа
да құжаттар осындай шығыстарды шегерімге жатқызу үшін негіз болып табылады.
Сақтандыру сыйақылары бойынша шығыстарды шегеру. Жинақ-таушы
сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру сыйақыларын қоспағанда, сақтанушының
сақтандыру шарттары бойынша төленуге тиісті (төленген) сақтандыру
сыйақылары сақтандыру қызметін реттеу және қадағалау жөніндегі уәкілетті
орган Қазақстан Респу-бликасының Қаржы министрлігімен келісе отырып,
белгіленген шектерде сақтандыру сыныптары бойынша шегерілуі тиіс.
Жеке тұлғалардың салымдарын (депозиттерін) ұжымдық кепіл-дендіру
(сақтандыру) жүйесіне қатысушы банктер жеке тұлғалар-дың салымдарын
(депозиттерін) кепілдендіруге (сақтандыруға) байланысты аударылған міндетті
күнтізбелік, қосымша және төтенше жарналардың сомаларын шегерімге жатқызуға
құқылы.
Әлеуметтік төлемдерге жүмсалган, яғни салык төлеуші қызметкерлердің
уақытша еңбекке қабілетсіздігіне, жүктілігіне және босануына байланысты
демалысына ақы төлеу бойынша есептелген шығыстары шегерімге жатады.
Шегерімге сондай-ақ өзінің еңбек (қызмет) міндеттерін орындау кезінде
мертігуіне не денсаулығының өзге де зақымдануына байланысты қызметкерге
келтірілген зиянның өтемін төлеуге жүмсалған шығыстар да Қазақстан Респу-
бликасының зандарында белгілеген мөлшерде шегерімге жатады.
Теріс багамдық айырма, яғни салық төлеушінің жылдық жиынтық табысты
алуына байланысты теріс бағамдық айырма келесі тәртіппен шегерімге
жатқызылады. Құрылысқа алынған кредиттер (қарыздар) бойынша және қүрылыс
кезеңіндегі туындаған теріс бағамдық айырма объект құнына енгізіледі.
Шегерімге жатқызылуы тиіс теріс бағамдық айырманың ең жоғары сомасы салық
салынатын табыс салық төлеушінің бағамдық айырма бойынша табыстары мен
шығыстары есепке алынбай, оның жылдық жиынтық табысы мен шегерімдері
арасындағы айырма ретінде анықталған салық төлеушінің салық салынатын
табысының 50 пайызы мөлшеріндегі сома қосылған оң бағамдық айырма түрінде
алған табыс сомасымен шектеледі. Теріс бағамдық айырма орын алған салық
кезеңінде шегеруге жатқызуға болмайтын теріс бағамдық айырманың қалған
сомасы талап қою мерзімі ішінде осы тармақтың ережелеріне сәйкес келесі
салык кезеңдерінде өтеледі.
Есептелген шектерде мемлекеттік бюджетке төленген салықтар шегерімге
жатпайды, оларға: жылдык жиынтық табыс анықталғанға дейін есептен
шығарылған салықтар, Қазақстан Республикасының аумағы мен басқа
мемлекеттерде төленген корпорациялық табыс салығы мен табыс салығы, үстеме
пайдаға салынатын салық.
Салықтар төлем жүргізілген салық кезеңінде шегерілуге жатады.
Тіркелген активтер бойынша шегерімдерге ішкі топтың барлык активтері
шығып қалғаннан кейін осы ішкі топтың салық кезеңінің соңындағы құн
балансы, ішкі топтың құн балансының сомасы салық кезеңінің соңында 100
айлық есептік көрсеткіштен кем болмаған жағдайдағы ішкі топтың кұн
балансының көлемі. Салық төлеуші тіркелген активтер бойынша қосымша
шегерімдер жасауға құқылы.
Тіркелген активтер бойынша амортизациялық аударымдар есептеу
амортизациялық ішкі топтар бойынша жүргізіледі. Аморти-зациялауға жатпайтын
тіркелген активтерге мыналар жатады:
• жер;
• өнім беретін мал;
• мұражай кұндылықтары;
• сәулет және өнер ескерткіштері;
• жалпыға ортақ пайдаланылатын автомобиль жолдары, жаға-жолдар,
бульварлар, саябақтар;
• аяқталмаған күрделі құрылыс;
• фильм қорына жататын объектілер;
• Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 1 қаңтарға дейін
салық зандарына сәйкес бұрын құны толығымен шегеруге жатқызылған
негізгі кұралдар;
• инвестициялық жоба шеңберінде пайдалануға берілген негізгі
құралдар.
Әрбір ішкі топ бойынша амортизациялық аударымдар салық кезеңінің
соңында ішкі топтың құн балансына амортизация норма-ларын, бірак осы
Кодекстің 110-бабында белгіленген шектен асырмай, қолдану жолымен
есептеледі.
Салық төлеуші тартылған немесе қайта ұйымдастырылған жағдайда
амортизациялық аударымдар салық кезеңіндегі қызмет кезеңіне сәйкес
түзетіледі. Үйлер, құрылыстар мен ғимараттар бойынша амортизациялық
аударымдар әрбір объект бойынша жеке-жеке белгіленеді.
Амортизацияға жатпайтын тіркелген активтер амортизацияның шекті
нормаларымен мынадай топтарға және ішкі топтарға бөлінеді
Салық төлеуші пайдалануға алғаш берілген активтер бойынша, осы
тіркелген активтерді жылдық жиынтық табыс алу мақсатында кемінде үш жыл
пайдаланған жағдайда, пайдаланудың алғашқы салық кезінде амортизациялық
аударымдарды, екі есе нормасы бойынша есептеуге құқылы.
Ішкі топтың барлық тіркелген активтері шығып қалғаннан кейін осы ішкі
топтың құн балансы салық кезеңінің соңында шегерімге жатады. Сонымен қатар,
ішкі топтың құн балансының сомасы салық кезеңінің соңында 100 айлық есептік
көрсеткіштен кем болса, салық төлеуші ішкі топтың құн балансының көлемін
шегерімге жатқызуға болады.
Қаржы лизингіне берілген немесе алынған активтердің құны лизинг
алушының ішкі тобының құн балансында ескеріледі, ал егер активтер оларды
қаржы лизингіне бергенге дейін ішкі топтың құн балансына енгізілген болса,
лизинг берушідегі тиісті ішкі топтың құн балансы қаржы лизингіне берген
тіркелген активтердің құнына азайтылуға тиіс.
Әрбір топ бойынша негізгі құралдарды жөндеуге жұмсалган нақты шыгыстар
сомасы топтың салық кезеңінің соңындағы құн балансының 15 пайыз шегінде
шегеріледі. Көрсетілген шектен асып кеткен сома топтың құн балансын
ұлғайтады.
Егер, салық төлеуші жаңа өндіріс құруға, кеңейтуге жаңа істеп тұрған
өндірісті жаңарту мақсатында негізгі қорларға инвестиция жасайтын болса,
онда оған заңға сәйкес корпорациялық табыс бойынша, мүлік салығы бойынша
салық жеңілдіктері, яғни ЖЖТ-тан қосымша шегерімдер жасауға құқық беріледі.
Корпорациялык табыс салығы бойынша жеңілдіктер салық төлеушіге ЖЖТ-тан
жаңадан пайдалануға берілген негізгі құралдар құнын инвестицияның көлеміне
және мерзіміне байланысты (бірақ, ол бес жылдан аспауы қажет) анықталатын
жеңілдіктерінің жүзеге асуы мерзіміне байланысты бірдей бөліктермен
шегерімге жатқызуға құқық береді.
Банктің жылдық жиынтық табысы, жүргізілген шегерімдер және қаржылық
есептілігінің құрылуы жайында Декларацияны толтыру кезінде бухгалтерлік
және салық есебінде бірдей табыстың (шы-ғынның) болуы өте сирек болады. Бұл
салық заңының бухгалтерлік есеп талаптарынан ерекшелінуімен байланысты.
Осының нәти-жесінде банктің бухгалтерлік табысы мен салық салынатын табысы
арасында айырма пайда болады, ол сальқ эсері деп аталады.
Салық әсері, мемлекеттің фискалдық функциясын атқара отырып,
бухгалтерлік есеп мәліметтері бойынша алынған қаржылық нәтижеге байланыссыз
салық салу базасын анықтайды. Нәтиже-сінде, табыстар мен шығыстарды бағалау
(олар өз кезегінде тұрақты және уақытша болып бөлінеді) кезінде айырмалар
пайда болады.
Түрақты айырмалар бухгалтерлік табысты анықтау кезінде есепке алынатын
қаражаттардың бір бөлігі салық салынатын табысты анықтау кезінде есепке
алынбайды.
Тұрақты айырмаларға мыналар жатады:
- мемлекеттік облигациялар бойынша пайыз (есептелінетін
табыстың бір бөлігі ретіндегі);
- гудвил амортизациясы (есептілікте негізгі қызметтен түскен табыс
болып табылатын, бірақ салық салынатын кезде табыстан
шегерілмейтін);
- бухгалтерлік есептегі несиелер (қарыздар) бойынша пайыз-дарды
төлеу бойынша шығыстар толық көлемде шығыстарға жатады, ал салық
зандылықтарына сәйкес ҚР ҮБ белгілеген қайта қаржыландырудың екі еселенген
ресми мөлшерлемесін пайдаланумен есептелген сома шегінде және т.б.
Олардың мәні банктің жылдық қаржылық есебінің түсініктеме хаттамасында
ашылады.
Уақытша айырмалардың пайда болу себебі - табыстар мен шығыстар
баптарының бөлігін салық салу табысына енгізу кезеңі олардың бухгалтерияға
енгізілген кезеңімен сәйкес келмейді. Тұрақты шығындарға қарағанда, олар
бір есепті кезеңде пайда болып келесі кезендерде жойылып отырады.
Уақытша айырмаларға мыналар жатады:
- амортизациялық аударымдарды есептеудің әр түрлі әдістерін қолдану
(бухгалтерлік есепте - біркелкі әдіс, салықта -кему қалдығы
әдісі);
- техника құрал-жабдықты бухгалтерлік есепте есептен шығару және
оны салықты есепте құн балансы тобынан есептен шығаруы
арасындағы сәйкес келмеушілік;
- банктің кредиттік қызметін жүзеге асыру барысында пайда болған
шығындарды жабуға арналған резервтердің (прови-зиялардың)
қалыптасуы нәтижесінде туындайтын айырмалар;
Бухгалтерлік есептің Халықаралық стандарттарына сәйкес есепті
кезендегі салықты төлеумен байланысты шығындар қаржылық нәтижелер туралы
есеп бойынша міндеттемелер әдісін немесе баланс бойынша міндеттемелер
әдісін қолдануы арқылы уақыт айыр-маларының салық әсерін есепке алу
негізіне анықталынуы тиіс.
Демек, салықтар табыс табу барысындағы кәсіпорынның шы-ғыстары ретінде
қарастырылады. Пайда болатын уақыт айырма-сының салық әсері қаржылық
шаруашылық нәтижелері жайындағы есептегі салық төлеумен байланысты
шығыстарға енгізіледі.
Міндеттемелер әдісіне сәйкес ағымдағы уақыт айырмаларының салық әсері
баланста Мерзімі ұзартылған салықтар бабы бойынша міндеттеме ретінде
немесе өз алдына болашақтағы салықтарды мерзімінен бұрын төлеу болып
табылады Мерзімі ұзартылған шығыстар-салықтар бабы бойынша активтер
ретінде аньщталынып көрініс табады. Сальдо табыс салығы мөлшерінің
өзгеруіне сәйкес түзетіліп отырады.
Осы әдіске сәйкес есепті кезендегі салық төлеумен байланысты шығыстар
мыналардан:
- төленуге тиіс есептелінген салықтар;
- ағымдағы кезенде туындайтын немесе жойылатын уақыт
айырмаларына сәйкес төленетін немесе төленген аванс болып
есептелінетін салықтар сомасы;
- табыс салығы мөлшерінің өзгерістерін бейнелеу үшін қажет-ті
баланстағы Мерзімі ұзартылған салықтар бабы бойынша түзетулер.
Табыс салығын қаржылық есептерде келесі жолмен керсету қажет:
- осы сәтте төленуге салықтарды міндетгеме ретінде сыныптау;
- болашақта төленуі тиіс немесе олар бойынша салық жеңіл-діктері
қолданылуы мүмкін мерзімі ұзартылған салықтар акционерлік
капиталға кірмейді және активтер немесе міндеттемелер баптары
бойынша баланста активтер немесе міндеттемелер баптары бойынша
көрініс табатын мерзімі ұзартылған салықтар .
1998 жылдың 1 қаңтарынан бастап міндеттемелер әдісінің тағы бір түрі
енгізілді, оны кейде баланс бойынша міндеттемелер деп атайды. Бұл жерде
барлық назар уақыт айырмаларына активтің немесе міндеттеменің салық базасы
мен оның баланстық құн арасындағы айырмаға аударылады.
Активтің салық базасы - осы активке немесе міндеттемеге салық салу
мақсатында берілетін шама.
Уақыт айырмалары салық салынатын, яғни болашақ кезендердің салық
салынатын табысын (салықтық шығынын) анықтау кезінде салық салынатын
туындауына алып келетін болса есептелінеді. Немесе, егер болашақ кезендерде
осы активтің немесе міндетте-менің өтеліп немесе орны жабылған кезінде
салық салынатын табысты (салықтьщ шығын) есептеу кезінде шегерілетін сома
туындаса, онда бұл шегерілетін айырма болып табылады.
Салық салу мақсатында активтің салық базасы компаниямен активтің
баланстық құнының орнын жапқаннан кейін алынатын кез келген экономикалық
табыстан шегеріледі.
Егер экономикалық табыстарға салық салынбайтын болса, активтің салық
базасы оның баланстық құнына тең болады.
Міндеттеменің салық базасы оның баланстық құнынан болашақ кезеңдердегі
осы міндеттемелерге қатысты салық салуға арналған кез келген соманы
шегергендегі сомаға тең.
Табыс, алынған авансқа қатысты туындайтын міндеттеменің салық базасы
оның баланстық құнынан болашақ кезеңдерде салық салынбайтын табыстың кез
келген сомасын шегергендегі баланстық құнына тең.
Кейінге қалдырылған салық міндеттемесі - болашақ кезең-дерде
төмендегілерге қатысты төленуі тиіс табысқа салынатын салық сомасы.
- болашақ кезеңдерге аударылған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЖҮРГІЗІЛЕТІН САЛЫҚ ЕСЕБІНІҢ МӘНІ МЕН
ПРИНЦИПТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ..
... ... 5
1.1 Салық жүйесі, оның міндеттері мен
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Бюджетке төленетін міндетті төлемдер бойынша
үнемдеу ... ... ... ... ... ... 11
2. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДЕГІ САЛЫҚТАР БОЙЫНША БЮДЖЕТПЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУ
ОПЕРАЦИЯЛАРЫНЫҢ
ЖҮРГІЗІЛУІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.1 Бюджетке төленуге тиіс салық
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.2 Салық кезеңі және салық
декларациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
3 АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫ ҚОЛДАНУМЕН САЛЫҚ ЖҮЙЕСІН
ӘКІМШІЛІКТЕНДІРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..37
3.1 Бюджетпен салық есебін жасауда соно бағдарламасы мен салық төлеушінің
кабинетінің
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.37
3.2 1 С:Бухгалтерия
бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .43
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..
... ... ... ... ... .48
ҚОЛДАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .51
КІРІСПЕ
Салықтар – тауарлы өндіріспен бірге, қоғамның топқа бөлінуінің және
мемлекеттің пайда болуымен, оған әскер, сот, қызметкерлер ұстауға
қаражаттың қажет болуынан пайда болды.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық – экономикалық құрылысы мен
саяси іс бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі,
ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық тетігі, мемлекеттің кірістерін
және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында: заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу
әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, - деп жазылған.
Салықтар мемлекеттің өмір сүруінің негізі болып саналады. Мемлекетті
ұстау үшін, халықтың ақшалай немесе натуралдық формада тұрақты түрде
төлейтін жарналары қажет болады. Адамзаттың даму тарихында салықтың
нысандары мен әдістері мемлекеттің сұранымдары мен қажеттеріне қарай
бейімделіп, өзгерістерге ұшырап отырады.
Салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің
міндеттемесі болып табылады және ол салық заңына сәйкес жүргізіледі.
2001 жылғы 12 маусымда №209-11 Қазақстан Республикасының "Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетгі төлемдері туралы" (өзгертулермен және
толықтырулармен) салық Кодексі қабылданды. Кодекске сәйкес жеке және заңды
тұлғалардан алынатын салықтар мемлекетгік бюджетті толықтырудың негізгі
көзі болып табылады.
Салық Кодексі республикалық және жергілікті бюджетке түсетін
салықтарды, алымдар мен салымдарды және басқа да міндетті төлемдерді
білгілейтін, Қазақстан Республикасы заңдарымен реттелетін кеден баж салығы,
алымы мен төлемдері мәселерін қоспағанда, Қазақстан Республикасындағы
барлық салықтық қатынастарды реттейтін бірден-бір заңды құжаты болып
табылады.
Салық Кодексі салықтардың толық тізімін, оларды есептеу тәртібін,
салық салу объектілерін, салықтың негізгі түрлері бойынша төлеушілерін
анықтайды. Салықтар, алымдар мен басқа да міндетті төлемдер деп Кодексте
белгіленген тәртіпке сәйкес Қазақстан Республикасының бюджет жүйесіне
төлеушілерден аударылған (бөлінген) қаражаттарды айтамыз.
Салықтарды, алымдарды және басқа да міндетті төлемдерді енгізу және
аудару немесе тоқтату құқығы Қазақстан Республикасының заң органдарының
өкілеттілігіне жүктелген. Бұл құқық тек қана Салық Кодексіне өзгерістер мен
толықтырулар енгізу арқылы жүзеге асырылады.
3100 Салық бойынша міндеттемелер кіші бөлімі ұйымның салық төлеу
жөніндегі міндеттемелерін есепке алуға арналған.
Осы кіші бөлім мынадай шоттардың топтарын қамтиды:
3110 – Төлеуге тиісті корпорациялық табыс салығы, мұнда төлеуге
жататын корпорациялық табыс салығы есепке алынады;
3120 – Жеке табыс салығы, мұнда жеке табыс салығын есептеумен және
төлеумен байланысты операциялар көрініс табады;
3130 – Қосылған құн салығы, мұнда қосылған құн салығын есептеумен
және төлеумен байланысты операциялар есепке алынады;
3140 – Акциздер, мұнда акциздерді есептеумен және төлеумен
байланысты операциялар көрініс табады;
3150 – Әлеуметтік салық, мұнда әлеуметтік салықты есептеумен және
төлеумен байланысты операциялар көрініс табады;
3160 – Жер салығы, мұнда жер салығын есептеумен және төлеумен
байланысты операциялар көрініс табады;
3170 – Көлік құралдары салығы, мұнда көлік құралдарына салық
есептеумен және төлеумен байланысты операциялар көрініс табады;
3180 – Мүлік салығы, мұнда мүлікке салық есептеумен және төлеумен
байланысты операциялар көрініс табады;
3190 – Өзге салықтар, мұнда алдағы топтарда көрсетілмеген өзге
салықтарды есептеумен және төлеумен байланысты операциялар көрініс табады.
Салық төлеуші, салық міндеттемесін орындау барысында, салық салынатын
объектісін, салық базасын, салық мөлшерлемесін, салық кезеңін білуге
міндетті болады. Бұл кезде: салық салынатын объектісі және салық салумен
байланысты объектілері: мүлік және әрекеті болып табылады, егер де олар бар
болса, онда салық төлеушінің міндеттемесі де пайда болады.
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЖҮРГІЗІЛЕТІН САЛЫҚ ЕСЕБІНІҢ МӘНІ МЕН
ПРИНЦИПТЕРІ
1.2 Салық жүйесі, оның міндеттері мен құрылымы
Салыктар дегеніміз мемлекеттік бюджетке занды және жеке тұлғалардан
белгілі бір мөлшерде және мерзімде түсетін міндетті төлемдер болып
табылады.
Салықтар - шаруашылық жүргізуші субъектілердің жеке тұлғалардың
мемлекетпен екі арадағы мемлекеттік орталықтандырылған қаржы көздерін
құруға туындайтын қаржылық қатынастарды көзі юмикалық категория.
Салықтардың экономикалық мәні мынада:
- біріншіден, салықтар шаруашылық жүргізуші субьектілер мен халық
табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін көрсетеді;
- екіншіден, шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының
белгілі бір мөлшерін мемлекет үлесіне жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық
қатынастарын көрсетеді.
Салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің
өмір сүруі мен дамуының негізгі қаржылык көзі болып табылады. Мемлекет
құрылымының өзгеруі, өркендеуі қашан да болса оның салық жүйесінің қайта
қүрылуымен, жаңаруымен бірге қалыптасады. Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және
сыртқы саясатын жүргізу үшін белгілі бір мөлшерде каржы көздері қажет.
Салықтар - мемлекет қаржысының тұрақты қайнар көзі.
Мемлекет салықтарды, экономиканы, дамыту, тұрақтандыру барысында
қуатты экономикалық тетік ретінде пайдаланады.
Салықтар — тауарлы өндіріспен бірге, қоғамның топқа бөлінуімен және
мемлекеттің пайда болуымен, оған әскер, сот, қызметкерлер ұстауға
қаражаттың қажет болуынан пайда болды.
Салықтың экономикалық мәні шаруашылық субьектілерінен, азаматгардан
ұлттық табыстың бір бөлігін алу жөніндегі өндірістік қатынастардың бір
бөлігі болып табылатындығында.
Салықтың мәні мемлекет өз пайдасына жалпы ішкі өнімнің (ЖІӨ) белгілі
мөлшерін нақтылы жарна ретінде алып қалады.
Банктер 2002 жылдың қаңтарынан бастап Қазақстан Республикасының 2001
жылғы 12 маусымдағы №210-11 Салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер туралы Кодексіне сәйкес салық саясатын жүргізеді.
Осы Кодексті іске қосумен байланысты Қазақстанда бухгалтерлік есептің
салық салу жүйесінің заң негізінде бөлінуі жүзеге асты, осыған байланысты,
бір уақытта екі есеп түрін бірге жүргізу қажеттілігі туындады: бухгалтерлік
және салықтық. Салық есебі салық міндеттемелерінің пайда болуын және
шамасын дұрыс анықтау, табыстар мен шегерімдерді есепті кезеңдерге жатқызу
және ақырында заңмен бекітілген мерзімде бюджетке төленуі тиіс салық
сомасын алу мақсатында туындайды.
Қазақстан Республикасының салық заңы салық салу принциптеріне
негізделеді:
міндеттілік (салық төлеуші салық заңдарына сәйкес мемлекет
алдында туындайтын салық міндеттемелерін толық көлемде
және белгіленген мерзімде орындауға міндетті);
анықтаушылық (салық заңдылықтарына салық төлеушінің салық
міндеттемелерінің барлық негіздері мен туындау тәртіптерін,
орындалу мен тоқтатылуын белгілеу мүмкіндігі);
әділдік (жеке сипаттағы жеңілдіктер беруге тыйым салынады, Қазақстан
Республикасында салық салу жалпыға бірдей болып табылады);
біртұтастық (Қазақстан Республикасының салық жүйесі
республикасының бүкіл аумағында барлық салық төлеушілерге қатысты біртұтас
болып табылады);
жариялылық (салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік
құқықтық актілер ресми басылымдарда міндетті түрде жариялануы
тиіс).
Кәсіпорындар салық салу мақсатында табыстар мен шығыстарды Қазақстан
Республикасының салық заңымен белгіленген тәртіпте және жағдайларда
есептеме әдісі бойынша анықтайды. Салық салу базасын анықтау бойынша салық
есебі мемлекеттің қазыналық саясатына негізделіп жүргізіледі және салық
әкімшілігінің құралы болып табылады. Бухгалтерлік есептің басты
мақсаттарының бірі өнімнің (жұмыс және қызмет) өзіндік құнымен және банктің
нақты қаржылық нәтижесін (табысын немесе шығынын) анықтау болып табылады,
ал салық есебі салық салынатын базаны есептеуге арналған. Соңғысы
бухгалтерлік есеп мәліметтерінен алынған банктің қаржылық нәтижесіне
байланыссыз анықталады.
Осы айырмашылықтарға қарамастан, есептің бұл екі түрі өзара тығыз
байланысты, себсбі, салық есебіиде қолданылатын ақпараттар бухгалтерлік
есеп мәлімеітерінен алынып, содан кейін салық заңның талаптарна сәйкес
түзетулер жүргізіледі.
Салық есебі және есептілік ережелері салық салу мақсатында шетел
валютасында операцияны жүргізген күні валютаны айырбастаудың нарықтық
бағамын қолдана отырып ұлттық валюта теңгеде есептелуі қадағалап отырады.
Валютаны айырбастаудың нарықтық бағамы: Қазақстанның қор биржасының иегізгі
есесиясында қарас-тырылған және ҚР Ұлттық банкпен біргс Қазақстан
Республикасының Қаржы министрлігімен бекітілетін тәртінпен анықталған шетел
валютасының теңгедегі өлшенген орташа биржалық бағамы. Қазақстанның қор
биржасымда сауда-саттық жасалмайтын Шетел валютасына шаққандағы теңге
бағамы кросс-бағамын қолдану арқылы есептелінеді.
Жаңа кодекспен салық салудың ерекше жағдайлары қарастырлған:
қаржы лизингі алушының негізгі кұралдарды сатып алуы ретінде
қарастырылады. Бұл жерде лизингті алушы негізгі құралдардың иесі,
ал лизинітік төлемдер лизинг алушыға берілген несие бойыниіа төлемдер
ретінде қарастырылады;
кәсіпкерлік қызметті бірлесіп жүргізу уағдаластық не заңды
тұлға құрмай, екі және одан да коп иеленуші болуын көздейтін
өзге уагдаластық болған жағдайда, әркайсысына салық салынады;
есеп жүргізу тәртібі бұзылған жағдайда, есеп құжаттамалары
жоғалған немесе жойылған кезде салық қызметі органдары
салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілерді жанама
әдістер (активтер, міндеттемелер, айналымдар, Шығындар, піығысіар)
негізіидс анықтайды.
Салық есептілігі дегеніміз салық төлеуші салық органдарына табыс
етстін, салық міндеттемелерін есептеу туралы ақиараты бар құжаттама:
салықтың әрбір түрі және бюджетке төленетін басқа да
міндезті төлемдер бойынша, сондай-ақ жииақтаушы зейнетақы қорына төлейстін
міндетті төлемдер бойынша салық төлеуші жасайтын салық декларациясы,
есеп айырысу;
арнаулы салық режимін қолдануға патент алуға өтініштер;
салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілерді есепке
алуды тіркеу картозкаларын алуға өтініш; қосылған кұн салығын бюджеттен
қайтарып алуға өтініштер;
қосарланған салық салуды болғызбау туралы келісімдер
нормаларын қолдануға берілген өтініштер;
осы кодекске сәйкес электрондық мониторингке жататын,
салық төлеушілер табыс ететін құжаттама.
Қазақстан Республикасында қолданылып жүрген салықтар, жиындар және
міндетті төлемдер Қазақстан Республикасының Бюджеттік жүйе туралы Заңымен
анықталған тәртіпке сәйкес тиісті бюджеттерге түсіп отырады.
Салықтар тура және жанама салықтарга бөлінеді. Жанама салықтарға ҚҚС
және акциздер жатады. Басқалары тура салықтарға жатады. .
Банктер резидент ретінде келесі салық түрлерін төлейді:
қорпорациялық табыс салығы;
жеке табыс салығы:
қосылған құн салығы;
акциздер;
кен орындарын пайдаланушылардың салықтары мен арнайы
төлемдері;
әлеуметтік;
жер;
көлік құралдарына салынатын салық;
мүлік салығы;
заңмен қарастырылған арнайы алымдар мен баждар.
Қазақстан Республикасының Салық Кодексі жобасында Қазақстан
Республикасының салық жүйесі салық заңдылығын бұзған салықтық бақылау мен
жауапкершіліктің формалары мен тәсілдерін, сондай-ақ осы Кодекс арқылы
қарастырылған салықтар мен жинақтар, олардың орнату формалары мен
тәсілдері, өзгерістері немесе бас тартулар жиынтығын көрсетеді.
Салық жүйесінің міндеті - ұлттық табысты қайта бөлістіру көмегімен
мемлекетті қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету; кәсіпкерліктің дамуына
қолайлы жағдайлар жасау; әлеуметтік бағдарламалдарды жүзеге асыру. Салық
жүйесінің басты функциясы - кәсіпкерліктің дамуына қолайлы жағдайлар құру.
Басқа да функциялар - сұраныс пен ұсыныс механизмі арқылы өндірістің
құрылымы мен көлеміне әсері, табыстар бойынша қоғамның дифференциациясы;
сыртқы экономикалық қызметті реттеу.
Салық жүйесінің тиімділігі екі фактормен анықталады.
Бірінші-салық салу мақсатында көздерді шығару толықтығы,
Екінші - салық алу бойынша шығындарды минимизациялау. Тиімділік
мемлекетті салық салудан босату таза табыс ретінде анықталады, яғни жалпы
табыс пен шығындарды алып тастау арасындағы айырма. Жоғарыда
келітірілгендер салық жүйесінің құрылымын көрсетеді.
Әлемнің кептеген елдерінде салық салудың үш деңгейлі жүйесі
қабылданған. 90 жылдардың басынан бастап Ресейде енгізілді. Салықтар
федеральдық, республикалық және жергілікті болып бөлінген. Бұл бөліну
басқарудың әрбір деңгейіне бюджеттк федерализмнің принципіне сәйкес
қалыптастырудың меншікті тұрақты көздерін қамтамасыз ету қажеттілігімен
анықталған.
Салық жүйесінің құрылымын салық салудың формалары мен тәсілдері,
принциптердің тізімдері қарастырады.
Салық жүйесінің құрылымы оның жұмыс жасалуын қамтамасыз ететін
органдарды қарастырады. Салық органдары ретінде Мемлекеттік салық
қызметінің органдары, салық полициясының органдары және Мемлекеттік
кедендік комитеттің органдары танылады.
Мемлекеттік салық қызметі салық заңдылықтарын, соның ішінде салықтар
төлеу мен жинаудың дұрыстығын сақтауда методологиялық басшылық пен
бақылауды жүзеге асырады. Ол көп деңгейлі иерархиялық ұйымдардың:
республикалық, жергілікті және облыстық деңгейлердің принциптері бойынша
құрылған. Әрбір деңгейдің өзіндік функциялары мен ерекшеліктері бар.
Мемлекеттік Кедендік комитеттің органдары тауарларды кеден шекарасынан
алып өткенде, соның ішінде салықты төлеу мен алып тастаудың, кедендік
баждар мен басқа да кедендік төлемдердің дұрыстығын салықтық және кедендік
заңдылықтардың сақталуына бақылауды жүзеге асырады.
Салық полициясының органы салық органдарындағы салықтық құқық
бұзушылық, коррупция мен басқа да құқық бұзушыларды ескерту, табу,
бұлтартпау бойынша функцияларды орындайды.
Салық жүйесінің негіздері Салықтардың, жинақтардың, баждар мен
басқа да төлемдердің жиынтығы орнатылған тәртіппен салық жүйесін
құрайды. Салық төлеушілер заңдық актілерге сәйкес салықтарды төлеу міндеті
жүктелген заңды және жеке тұлғалар болып табылады.
Салық салудың объекітісі табыс, белгілі бір тауарлардың құны, салық
төлеушілердің жеке түрлері, бағалы қағаздармен операциялар, табиғи
ресурстарды пайдалану, заңды және жеке тұлғалардың мүліктері, жұмыстар мен
қызметтер болып табылады. Салық салу кезеңінде белгілі бір заңмен объект
салық салумен бір рет қана салынады. Салық төлеуші міндетті:
- салықтарды уақытылы және толық көлемде төлеуге;
- бухгалтерлік есеп жүргізуге, қызметтің қаржылық-
шаруашылық есептерін құруға;
- салық органдарына салықтарды төлеу мен алып тастау үшін қажетті
құжаттар мен мәліметтерді ұсынуға;
- салық туралы заңдылықтарды бұзуды жоюда салық
органдарынын талаптарын орындауға.
Салық төлеушінің құқықтары:
- салықтарды төлеу бойынша жеңілдіктерді пайдалануға;
- салық органдары арқылы жүргізілген тексеру актілерімен танысуға:
- салық органдары мен олардың лауазымды тұлғаларының іс әрекеттерін
шешуді қайта қарауға. Субъект бойынша салықтар заңды және жеке тұлғалардан
алынады. Бірінші топқа қосылған құнға салық, табыс пен акциздерге салықтар
жатады. Екінші топқа кіріс салығы, мүлікке салықтар және т.б. жатады.
Бірақ заңды және жеке тұлғаларға ортақ салықтар тобы бар. Бұл жер
салығы, жол қорларына - транспорттық құралдардың басшыларынан салықтар,
ыстық -майлайтын материалдарды жүзеге асыруға салықтар.
Пайдалану сипаты бойынша салықтар жалпы мағыналы және мақсатты болып
бөлінеді. Жалпы мағыналы салықтар бюджетке, ал мақсатты -бюджеттен тыс
мақсатты қорларға есептеледі.
Салық салудың формаларынан тәуелді тікелей және жанама салықтар болып
бөлінеді.
Тікелей салықтар тікелей салық төлеушіге оның табыстары мен
мүліктеріне тиесілі. Заңды төлеуші бұл кезде үйлеседі.
Тікелей салықтар - салық салудың ерте кездегі формасы. Алғашқылар
қатарына жан басы салықтар, жер асты салықтары, үй асты салықтары пайда
болды. Қазіргі уақытта кіріс салығы, жер салығы, мүліктерден салықтар —олар
барлық салықтардың үлкен бөлігін құрайды.
Жанама салықтар жүзеге өткізілетін тауарлардың бағасына үстеме түрінде
орнатылады және сондықтан ол төлеушінің табысымен немесе мүлкімен
байланысты емес.
Заң түсімдер есебінен қызметтер көрсететін, тауарларды өткізетін
немесе өндіретін салықтың соммасын кәсіпорынның қазынасына енгізуді
жүктейді. Шын мәнінде бұл салықты жанама салықтар соммасына көтерілген
бағалары бойынша осы тауарлар мен қызметтерді иемденетін тұтынушы төлейді.
Осындай жанама салықтарға акциздер, қосылған құнға салықтар, сатудан түскен
салықтар жатады.
Салықтар - бұрынғы қаржы институттарының бірі: олар мемлекеттің пайда
болуымен бірге пайда болды және мемлекеттік үкіметтің органдарын мазмұндау
үшін қаражаттардың негізгі көздері ретінде пайдаланылды. Қазіргі уақытта
мемлекет алдында басқа да міндететер тұр, бірақ салықтардың ең басты
тағайындалуы мемлекеттің жұмыс жасауын қамтамасыз ететін қаражаттардың
көздері ретінде қалып қойды.
Салықтар - қаржы қатынастарының жиынтығы, олар мемлекеттің ақшалай
табыстарын қалыптастырумен байланысты. Мемлекет салық жүйесін, оның
құрылымы мен еліміздің қаржы жүйесінде жұмыс жасау механизмін жетілдіреді.
Салықтар экономиканы мемлекеттік реттеудің, өндіріс, бөлістіру мен тұтыну
процестерінің басты құралдары болуы керек.
Салық жүйесінің негізгі кемшілігі кәсіпорынның табысын бюджет
тапшылығынан алып тастауға бағытталады. Салық жүйесі және кәсіпорын бір-
бірімен әлсіз байланысқан. Өзара байланыстың жоғалуы салық жүйесінің
өздігімен дамуына, ал кәсіпорын оның шамадан тыс қысымын сынай отырып
өздігінен дамиды.
Салық жүйесі қоғамның – кәсіпкерлердің, жұмысшылардың, мемлекеттік
қызметкерлердін, оқушылардың, зейнеткерлердің және т.б. барлық әлеуметтік
қатарларының мүддесін оптимизациялауға негізделеді. Мемлекеттік салықтардың
әлеуметтік функция қоғамдағы әлеуметтік тепе-тендіктің қамтамасыз етілу
үшін үлкен мазмұнға ие.
Салық жүйесі жеке тұлғалардың табыстарына прогрессивті салық салу
жолымен жұмсартуға шақыртылған. Салық жүйесі осы функцияларды жеткілікті
мөлшерде орындамайды, сондықтан оның кемшілігі болып табылады.
Салық жүйесін оптимизациялау жолдары:
1. Мемлекеттік шығындарды жоспарлау мен қаржыландыру сапасын
жоғарылату керек;
2. Бюджеттік жүйенің табыс базасын нығайту керек;
3. Мемлекеттік қаржылық ресурстарды пайдалану тиімділігіне бақылаудың
қажетті механизмін құру керек.
Осы контексттегі салық реформаларының негізгі бағыттары:
1) бюджеттен тыс қорларға төмен коэффициентті салықтар мен
шегерімдерді алып тастау жолымен салық жүйесін оңайлату;
2) салықтық жеңілдіктер қатарын алып тастауға байланысты салық
базасын кеңейту; салықтық талаптар принципіне сәйкес салық төлеушілер мен
салынатын табыстардың аясын кеңейту;
3) кәсіпорыннан жеке тұлғаларға салық жүйесінің тұрақты түрде
орналасуы;
4) салық заңдылықтарын сақтауды бақылау мен салықтарды жинаумен
байланысты кешенді проблемаларды шешу.
1.2 Бюджетке төленетін міндетті төлемдер бойынша үнемдеу
Салық заңы кәсіпкерлік қызметтен түсетін шегерім залалдары келешекте
салық кезеңдерінің салық салынатын табысы есебін өтеу үшін белгілі мерзімге
есептелініп ауыстырылады.
Салық міндеттемелері (талаптар) есепті күнгі салық мөлшерлемесін
қолдану арқылы салық органдарына төленетін сома бағалануы қажет.
Кейінге қалдырылған салық талаптары (міндеттемелер) талаптарды
өткізіп, ал міндеттемелерді ісінің кезеңдерде қолданып алатын салық
мөлшерлемесін пайдаланумен байалануы қажет. Талаптар да, міндеттемелер де
дискотталмауы қажет.
Кейнге қалдырылған салық талаптары мен міндеттемелерінің баланстық құн
уақыт айырмасына сәйкес өлшеммен жүргізілмесе де өзгеруі мүмкін. Бұл
кейінге қалдырылған салық активтерін қалпына келтіру қайта бағалау
салығының мөлшерлемесінің өзгеруімен немесе оның орнын толтыру үшін
болжанатын әдісінің өзгеруінің нәтижесінде болуы мүмкін.
Төлеуге тиісті салық әдісінен міндеттеме әдісіне ауысу кезінде қызмет
басынан бастап барлық уақыт айырмаларын қайта есептеу және мерзімі өткен
салықтарды көрсету қажет.
Табыс салығы бойынша салық тиімділін анықтау үшін жыл соңында салық
және бухгалтерлік есеп бойынша есепті кезең бойынша дербес табыстар мен
шығыстар туралы мәміле жасалады.
Банктің түзетулері ескеріліп, шеккен залалдары сомасына азайтылған
салық салынатын табысы 30 пайыздық мөлшерлеме бойынша салық
салуға жатады.
Құрылтайшы-мемлекеттердің аймағында орналасқан банктер және оның
филиалдарының табыстарына (пайдаларына) сол елдің заңына сәйкес
мөлшерлемемен салық төлейді. Салық ретінде төлеуге кіріс сомалар арнайы
шотта жинақталып, жыл қорығындылары бойынша банк кеңесінің шешімімен
бөлінеді: банк капиталын ұлғайтуға;
- қатысушы-мемлекеттер бюджетіне.
Жыл бойы бюджетке төленуі тиіс қорпорациялық табыс салығы 2851 Салық
және басқа да міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу арнайы шотында
жинақталады және жыл соңында банк кеңесінің шешімімен құрылтайшы-
мемлекеттің бюджетіне төлеу кезінде осы шығын жинақталағы қаражат сомасы
айырылып тасталады. Банк салық қызметі органдарына жылдық табыс туралы және
ағымдағы жылдағы жүргізілген тексерістер жайында Декларацияны белгіленген
тәртіппен банк кеңесінін банк капиталын ұлғайту туралы шешім қабылданған
кезінде ұсынады.
Қызметін жүзеге асыру нәтижелері бойнша жылдық жиынтық табыс туралы
және ағымдағы жылдағы жүргізілген кірістер жайында Декларацияны кейінгі
жылдың 31 Наурызынан кешіктірмей табыс етеді.
Салық есебі мезгілінде бухгалтерлік есепте келесі өткізбелер
жүргізіледі:
- ағымдағы жылдың бір ай нәтижелері бойынша корпорациялық табыс
сомасына (пайда): Дт 5999 Табыс салығы
Кт 2851 Салық және басқада міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу;
- егер банк қызметінің нәтижелері бойынша ұлғаймалы
қорытындылар бойынша шығын немесе пайда өткен айға қарағанда аз
болған жағдайда, есептеліп ең корпорациялық табыс салығы сомасы түзіледі:
Дт 2851 Салық және басқада міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу;
Кт 5999 Табыс салығы.
Жылдық жйынтық табыс туралы және ағымдағы жылда жүргізілген шегерістер
жайында Декларацияға сәйкес жыл соңында бухгалтерлік есепке соңғы өткізген
жүргізіледі. Егер кеңес шешімі бойынша есептелінген корпорациялық табыс
салығы сомасы бюджетке аударылатын болса:
Дт 2851 Салық және басқада міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу;
- Кт 1051 Банктің Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің
корреспонденттік есеп шоты.
Бухгалтерлік есепте салық әесрі бойынша өткізбе тек уақыт
айырмасы сомасына жылына бір рет жүргізіледі. Уақыт айырмалары сомаларын
анықтау кезінде:
- Егер бухгалтерлік есепте сома салық есебіне қарағанда аз болса;
Дт 5999 Табыс салығы
Кт 2857 Кейінге қалдырылған табыс салығы
Егер есептелінген уақыт айырмалары сомасы бухгалтер есепте сома
салық есебіне қарағанда көп болса:
Дт 1857 Мерзімінен бұрын салынған табыс салығы
Кт 5999 Табыс салығы.
Салық кезеңі декларациясы 110.00 нысандағы қорпорациялық табыс салығы
бойынша Декларация заңды тұлғаның кәсіпкерлік қызметін жүзеге асыру
нәтижесінде алған табыстары жайында ақпараттарың ұсынуы үшін арналған.
Декларацияда алынған табыстар, жүргізілген шегерімді шеккен шығындар және
салық салу мақсатында берілген жеңілдіктер бойынша есепке алулар
көрсетіледі.
Қазақстап Республикасының салық заңына сәйкес корпоративтік табыс
салығы бойынша декларация есепті салық кезеңінен кейінгі жылдың 31
наурызынан кешіктірмей табыс етеді. Заңды тұлғаның басқарушысы және Бас
бухгалтердің қолы қойылатын 110.00 нысандағы аудиторды құрастыру бойынша
жұмысқа шақыру кезінде оның қолы қойылып, салық төлеуші ретінде тіркеу
номері аудитор куәлігінің нөмірі көрестіліп, мөр қойылады. Декларация салық
органына салық төлеудің заңды тұлғаның салықтық тіркеу орны бойынша келу
тәртібімен немесе хабарламасы бар, сонымен қатар электронды түрде
ұсынылады.
Декларацияда көрініс тапқандар есепке алу құжаттамасында куәләндірілуі
қажет.
Салық төлеуші мемлекеттік бюджетпен салық кезеңінің қорытындысы
бойынша түпкілікті есеп айырысуды белгіленген мерзімнен кейін он жұмыс
күнінен кешіктірмей жүзеге асырады. Корпорациялық табыс салығын төлеудің
соңғы күні болып Декларацияны ұсыну күніне байланыссыз есепті кезеңнің
кейінгі жылдын 10 сәуірі болып табылады.
Толтыру кезінде қосымшалардың мәліметтері қолданылады.
Салық төлеуші корпорациялық табыс салығы бойынша декларация
тапсырғанға дейінгі кезең ішінде төленуге тиіс аванстық төлемдер
сомаларының есебін 101.01 нысанында және декларация тапсырылғаннан кейін
төленуге тиіс аванстық төлемдер сомаларының есебін 101.02 нысанда
декларация тапсырған күннен бастап жиырма жұмыс күні ішінде табыс етеді.
2. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДЕГІ САЛЫҚТАР БОЙЫНША БЮДЖЕТПЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУ
ОПЕРАЦИЯЛАРЫНЫҢ ЖҮРГІЗІЛУІ
2.1 Бюджетке төленуге тиіс салық түрлері
Корпорациялық табыс салығының объектісі жылдық жиынтық табыс пен
белгіленген шегерімдер арасындағы айырма ретінде есептелінген салық
салынатын табыс болып табылады.
Корпорациялық табыс салығын төлеушілер Қазақстан Республикасының
Ұлттық банкі мен мемлекеттік мекемелерден басқа Қазақстан Республикасының
резидент заңды тұлғалары, сондай-ақ Қазақстан Республикасында қызметін
тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе Қазақстан Республикасындағы
көздерден табыс алатын бейрезидент заңды тұлғалар.
Банктің жылдық жиынтық табысы (ЖЖТ) Кодекстің 122-бабына сәйкес
жүргізілетін түзетулер есебімен Қазақстан Республикасында және
одан тыс жерлерден алынуға тиіс табыстардан тұрады.
ЖЖТ-қа келесі табыс түрлері кіреді:
- банк қызметінен:
- пайыздық;
- дилингтік операциялар бойынша;
- комиссиялық;
- басқа да операциялық;
- төтенше;
- айыппұл, өсімпұл, тұрақсыздық шығындары түрінде;
- үйлерді, ғимараттарды, құрылыстарды, сондай-ақ
амортизациялауға жатпайтын активтерді өткізу кезіндегі құн өсімінен түскен
табыс;
- жалпы үлестік меншіктен табысты бөлу кезінде алынатын
табыс;
- өтеусіз алынған мүліктер;
- мүлікті жалға беруден түскен табыс;
- банктер жасаған провизиялардың мөлшерін азайтудан түскен табыс;
- күмәнді міндеттемелер бойынша;
- міндеттемелер мен талаптарды есептен шығарудан түсетін
табыстар;
- айыппұлдар, өсімпұлдар және санкциялардың басқа да
түрлері;
- дивидендтер;
- сыйақылар;
- бағамдық оң айырма;
- ұтыстар;
- әлеуметтік сала объектілерін пайдалану кезінде алынған
табыстардың шығыстардан артылуы;
- шығып қалған тіркелген активтер құнының ішкі топтың құн балансынан
асып түсуінен алынған табыстар.
Жылдық жиынтық табыс Салық кодексінің 91-бабына сәйкес түзетілуі тиіс.
Осы жерде жылдық жиынтық табыстан мыналар шегерілуі тиіс:
- Қазақстан Республикасындағы төлем көзінен бұрын салық
салынған, Қазақстан Республикасының резидент заңды
тұлғаларынан алынған дивидендтер;
- эмитент өз акцияларын орналастыру кезінде алған олардың құнының
атаулы құнынан асып кетуі және акцияларын өткізу кезіндегі құн
өсімі;
- қор биржасының А және В ресми тізімдерінде тұрған акциялар
мен облигацияларды өткізу кезінде құн өсімінен алынған табыс;
- мемлекеттік кәсіпорынның Қазақстан Республикасы Үкіметінің
шешімі негізінде мемлекеттік органнан немесе мемлекеттік кәсіпорын
өтеусіз негізде алынған негізгі құрал-жабдықтардың құны;
- Қазақстан Респуликасының зейнетақымен қамсыздандыру
туралы заңдарына сәйкес алынған және жеке зейнетақы шоттарына
жіберілген инвестициялық табыстар.
Бухгалтерлік есепте есептелген және алынған табыстар 4000-4999
баланстық шоттарда көрініс табады және банктің ағымдағы жылдағы жалпы
жылдық табысын құрайды. Бұның құрамына енгізілмеген табыстар арнайы дербес
шоттарда көрсетіледі және салық салу мақсатында ЖЖТ-қа түзетулер
жүргізіледі.
Салық кодексінің 92-бабына сәйкес шегерімге жатпайтын шығыстарды
қоспағанда, салық төлеушінің жылдық жиынтық табысты алумен байланысты
шығыстары салық салынатын табысты анықтау кезінде шегерілуі тиіс.
Шегерімдер жылдық жиынтық табысты алуға байланысты шығыстарды
растайтын құжаттары болған кезде салық төлеуші жүргізеді. Бұл шығыстар
болашақтағы кезеңдердің шығыстарын қоспағанда, олар нақты жүргізілген салық
кезеңінде шегерілуге жатады. Болашақтағы кезеңдердің шығыстары қай салық
кезеңінде болса, сол кезеңде шегерілуі тиіс.
Егер шығыстардың бірнеше баптарында белгілі бір шығындар көзделсе,
салық салынатын кірісті есептеу кезінде көрсетілген шығындар тек бір рет
шегеріледі.
Жылдық жиынтык табыс табуға байланысты салынған немесе танылған
айыппұлдар, өсімпұлдар, тұрақсыздық айыбы мемлекеттік бюджетке енгізілуіне
тиістілерінен басқасы шегеріліп тасталуға тиіс.
Шегерімге жатпайтын шығыстар:
- жылдық жиынтық табыс алуға байланысты емес шығыстар;
- құрылысқа және тіркелген активтерді иемденіп алуға
жұмсалған шығыстар мен күрделі сипаттағы басқа да
шығыстар;
- мемлекеттік бюджетке енгізуге жататын (енгізілген) айып-
пүлдар мен өсімпұлдар;
- шегерімге жатқызудың салық кодексімен белгіленген норма-сынан
асып түсетін жылдық жиынтық табыс алуға байла-нысты шығыстар;
- Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актіле-
рінде белгіленген нормадан артық төленуге тиіс (төленген) бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдер сомасы;
- кәсіпкерлік қызметте пайдаланылмайтын объектілердің салу,
пайдалану мен күтіп ұстау жөнідегі шығындар;
- салық төлеушінің өтеусіз негізде берген мүлкінің, орындал-ған
жұмыстарының, көрсеткен кызметтерінің құны шегерімге жатпайды.
Шегерілуі тиіс шығындар:
- қызмет бабындағы іссапарлар кезіндегі және өкілдік шығыс-тар
бойынша өтемдер сомалары;
- сыйақы бойынша шегерімдер;
- төленген күмәнді міндеттемелер бойынша шегерімдер;
- күмәнді талаптар бойынша шегерімдер;
- резервтік корларға аударымдар бойынша шегерімдер;
- ғылыми зерттеу, жобалау, іздену және тәжірибе-конструк-
торлық жұмыстарға жұмсалатын шығыстар бойынша шеге-рімдер;
- сақтандыру сыйақылары бойынша шығыстарды шегеру;
- әлеуметтік төлемдерге жұмсалған шығыстарды шегеру;
- табиғи ресурстарды геологиялық зерттеуге және оларды
өндіруге әзірлік жұмыстарына жұмсалған шығыстар бойынша шегерімдер және
жер қойнауын пайдаланушылардың басқа да шегерімдері;
- теріс бағамдық айырма бойынша шегерімдер;
- салықтық шегерімі;
- түрақты активтері бойынша;
- жөндеу шығындары.
Қызмет бабы бойынша іссапар кезіндегі өтемақы сомасын шегеріп тастауға
келесілер жатады:
- іссапар орнына жету үшін жол және сақтап қалу
шығындарымен бірге тұрғын жайды жалдау бойынша нақты жасалған шығындар;
- Қазақстан шегінде тәулігіне екі айлық есеп көрсеткіштерінен кем
болмайтын көлемде іссапар кезінде төленетін тәуліктік;
- ҚР Үкіметі бекіткен норма шегінде Қазақстан Республика-сынан
тыс іссапарға шыққан уақытында төленетін тәуліктік.
Өкілдік шығыстарға салық төлеушінің өзара ынтымақтастық орнату немесе
оны қолдау мақсатында адамдарды, акционерлер жиналысын өткізуге, сондай-ақ
директорлар кеңесінің, тексеру комиссиясының отырысына келген
қатысушылардықабылдауға және оларға қызмет көрсетуге жұмсаған шығыстарға
жатады. Аталған адамдарды ресми қабылдауды өткізу, оларды көлікпен
қамтамасыз ету, келіссөз кезінде дәмхана (фуршет) қызметін көрсету, ұйым
штатында тұрмайтын аудармашылардың қызметіне ақы төлеу жөніндегі шығыстар,
банкеттер, бос уақытта ойын-сауык немесе демалыстар ұйымдастыруға жұмсалған
шығыстар жатады. Өкілдік шығыстар Қазакстан Республикасының Үкіметімен
белгілеген нормалар шегінде шегерімге жатқызылады.
Сыйақы бойынша шегерімдерге мына сыйақылар жатқызылады:
- құрылысқа алынған және құрылыс кезінде несиелер (қарыз-дар)
бойынша сыйақыдан басқа, алынған несиелер (қарыз-дар) бойынша, оның
ішінде қаржы лизингі түріндегі сыйақы;
- сенімгерлік басқаруға алынған мүлік үшін сыйақы;
- депозиттер бойынша сыйақы;
- борыштық бағалы қағаздар иесіне оларды шығару және
орналастыру шарттарына сәйкес эмитент төлейтін дисконт немесе купон
(дисконтты немесе сыйақыларды есепке ала отырып).
Кодекспен белгіленген көлемде сыйақы бойынша шегерімдер жасалады:
- теңгемен алынған және (немесе) орналастырылған кредиттер
(қарыздар), оның ішінде қаржы лизингі бойынша, депозит-тер, борыштық
бағалы қағаздар бойынша, сондай-ақ сенім-герлік басқаруға алынған мүлік
үшін - Қазақстан Респуб-ликасының Үлттық банкі белгілеген қайта
қаржыландырудың ресми мөлшерлемесін екі еселеп қолданып есептелген сома
шегінде;
- шетелдік валютамен алынған және орналастырылған кре-
диттер, оның ішінде қаржы лизингі бойынша, депозиттер, борыштық
бағалы қағаздар бойынша - Лондон банкаралық нарығының мөлшерін екі еселеп
қолданып есептелген сома шегінде жүргізіледі.
Сонымен қатар Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі белгілеген қайта
қаржыландырудың мөлшері және Лондондық банкаралық нарығының мөлшері
депозиттерді, борыштық бағалы қағаздарды, мүлікті, сондай-ак несиені беруді
рәсімдеу кезінде қолданылады. Шартқа сәйкес несие үшін сыйақыны есептеу
үшін құбылмалы мөлшері белгіленген жағдайда, Қазақстан Республикасы Ұлттық
банкінің қайта қаржыландыру мөлшерлемесі және Лондон банкаралық нарығының
мөлшері шартқа сәйкес құбылмалы мөлшері өзгерген күні қолданылады.
Күмәнді таляптар - Қазақстан Республикасының занды тұлга-лары
(резидент және бейрезидент) мен жеке кәсіпкерлеріне тауарлар өткізу,
жұмысты орындау, қызмет көрсету нәтижесінде туындаған және туындаған кезден
бастап үш жыл ішінде қанағаттандырылмаған талаптар. Күмәнді болып сонымен
қатар өткізілген тауарлар, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер
бойынша туындаған және салық төлеуші-дебиторды Қазақстан Республикасының
заңдарына сәйкес банкрот деп тануға байланысты қанағаттандырылмаған
талаптар да танылады.
Күмәнді талаптар келесі шарттарды сақтағанда жылдық жиынтық табыстан
шегеріледі:
- шегерімге жатқызған кезде олар бухгалтерлік
есепте көрсетілген жағдайда;
- белгіленген тәртіппен рәсімделген мына құжаттар: фактура-шоттар
салық төлеушінің тіркелген жері бойынша салық органының осы
шыгыстарды шегерімге жатқызу туралы жазбаша хабарламасы болған
жағдайда.
Дебитор банкрот деп танылған жағдайда, дебиторды банкрот деп тану
туралы сот шешімі мен оны мемлекеттік тіркелімнен шығару туралы әділет
органдарының шешімін қосымша тапсыру кажет. Салык төлеушімен жоғарыда
аталған жағдайлар сақталған кезде дебитор банкрот деп танылған салық
кезеңінің қорытын-дылары бойынша күмәнді талаптың сомасын шегерімге
жатқызуға құқылы.
Банктер мен банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
ұйымдар төмендегі күмәнді және үмітсіз активтерге шартты міндеттемелерге:
басқа банктерге орналастырылған корреспонденттік шоттарды қалдықтарды коса
депозиттерге; басқа банктер мен клиенттерге берген несиелерге (қаржы
лизингін қоспағанда); құжаттаМалық есептермен кепілдіктер бойынша
дебиторлық берешекке; шығарылған немесе кепілдіктермен растал-ған өтелмеген
аккредитивтер бойынша шартты міндеттемелерге қарсы мәжбүрлі шығындар
(резервтер) жасау жөніндегі шығыстар сомасын шегеруге құқығы бар. Активтер
мен шартты міндеттеме-лерді күмәнді және үмітсіз санатқа жатқызу тәртібін
уәкілетті мемлекеттік органмен келісе отырып Қазақстан Республикасының
¥лттық банкі анықтайды.
Ғылыми зерттеу, жобалау, іздену және тәжірибе-конструкторлық
жүмыстарга жұмсалатын шығыстар - негізгі құралдарды, оларды орнатуға
жүмсалатьш шығыстарды және күрделі сипаттағы басқа данышандарды қоспағанда,
табыс алуға байланысты шығыстар шегерімге жатады. Жобалау-сметалық
құжаттама, орындалатын жұмыстар актісі және тиісті ғылыми-зерттеу, жобалау,
іздену және тәжірибе-конструкторлық жұмыстары жүргізілгенін растайтын басқа
да құжаттар осындай шығыстарды шегерімге жатқызу үшін негіз болып табылады.
Сақтандыру сыйақылары бойынша шығыстарды шегеру. Жинақ-таушы
сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру сыйақыларын қоспағанда, сақтанушының
сақтандыру шарттары бойынша төленуге тиісті (төленген) сақтандыру
сыйақылары сақтандыру қызметін реттеу және қадағалау жөніндегі уәкілетті
орган Қазақстан Респу-бликасының Қаржы министрлігімен келісе отырып,
белгіленген шектерде сақтандыру сыныптары бойынша шегерілуі тиіс.
Жеке тұлғалардың салымдарын (депозиттерін) ұжымдық кепіл-дендіру
(сақтандыру) жүйесіне қатысушы банктер жеке тұлғалар-дың салымдарын
(депозиттерін) кепілдендіруге (сақтандыруға) байланысты аударылған міндетті
күнтізбелік, қосымша және төтенше жарналардың сомаларын шегерімге жатқызуға
құқылы.
Әлеуметтік төлемдерге жүмсалган, яғни салык төлеуші қызметкерлердің
уақытша еңбекке қабілетсіздігіне, жүктілігіне және босануына байланысты
демалысына ақы төлеу бойынша есептелген шығыстары шегерімге жатады.
Шегерімге сондай-ақ өзінің еңбек (қызмет) міндеттерін орындау кезінде
мертігуіне не денсаулығының өзге де зақымдануына байланысты қызметкерге
келтірілген зиянның өтемін төлеуге жүмсалған шығыстар да Қазақстан Респу-
бликасының зандарында белгілеген мөлшерде шегерімге жатады.
Теріс багамдық айырма, яғни салық төлеушінің жылдық жиынтық табысты
алуына байланысты теріс бағамдық айырма келесі тәртіппен шегерімге
жатқызылады. Құрылысқа алынған кредиттер (қарыздар) бойынша және қүрылыс
кезеңіндегі туындаған теріс бағамдық айырма объект құнына енгізіледі.
Шегерімге жатқызылуы тиіс теріс бағамдық айырманың ең жоғары сомасы салық
салынатын табыс салық төлеушінің бағамдық айырма бойынша табыстары мен
шығыстары есепке алынбай, оның жылдық жиынтық табысы мен шегерімдері
арасындағы айырма ретінде анықталған салық төлеушінің салық салынатын
табысының 50 пайызы мөлшеріндегі сома қосылған оң бағамдық айырма түрінде
алған табыс сомасымен шектеледі. Теріс бағамдық айырма орын алған салық
кезеңінде шегеруге жатқызуға болмайтын теріс бағамдық айырманың қалған
сомасы талап қою мерзімі ішінде осы тармақтың ережелеріне сәйкес келесі
салык кезеңдерінде өтеледі.
Есептелген шектерде мемлекеттік бюджетке төленген салықтар шегерімге
жатпайды, оларға: жылдык жиынтық табыс анықталғанға дейін есептен
шығарылған салықтар, Қазақстан Республикасының аумағы мен басқа
мемлекеттерде төленген корпорациялық табыс салығы мен табыс салығы, үстеме
пайдаға салынатын салық.
Салықтар төлем жүргізілген салық кезеңінде шегерілуге жатады.
Тіркелген активтер бойынша шегерімдерге ішкі топтың барлык активтері
шығып қалғаннан кейін осы ішкі топтың салық кезеңінің соңындағы құн
балансы, ішкі топтың құн балансының сомасы салық кезеңінің соңында 100
айлық есептік көрсеткіштен кем болмаған жағдайдағы ішкі топтың кұн
балансының көлемі. Салық төлеуші тіркелген активтер бойынша қосымша
шегерімдер жасауға құқылы.
Тіркелген активтер бойынша амортизациялық аударымдар есептеу
амортизациялық ішкі топтар бойынша жүргізіледі. Аморти-зациялауға жатпайтын
тіркелген активтерге мыналар жатады:
• жер;
• өнім беретін мал;
• мұражай кұндылықтары;
• сәулет және өнер ескерткіштері;
• жалпыға ортақ пайдаланылатын автомобиль жолдары, жаға-жолдар,
бульварлар, саябақтар;
• аяқталмаған күрделі құрылыс;
• фильм қорына жататын объектілер;
• Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 1 қаңтарға дейін
салық зандарына сәйкес бұрын құны толығымен шегеруге жатқызылған
негізгі кұралдар;
• инвестициялық жоба шеңберінде пайдалануға берілген негізгі
құралдар.
Әрбір ішкі топ бойынша амортизациялық аударымдар салық кезеңінің
соңында ішкі топтың құн балансына амортизация норма-ларын, бірак осы
Кодекстің 110-бабында белгіленген шектен асырмай, қолдану жолымен
есептеледі.
Салық төлеуші тартылған немесе қайта ұйымдастырылған жағдайда
амортизациялық аударымдар салық кезеңіндегі қызмет кезеңіне сәйкес
түзетіледі. Үйлер, құрылыстар мен ғимараттар бойынша амортизациялық
аударымдар әрбір объект бойынша жеке-жеке белгіленеді.
Амортизацияға жатпайтын тіркелген активтер амортизацияның шекті
нормаларымен мынадай топтарға және ішкі топтарға бөлінеді
Салық төлеуші пайдалануға алғаш берілген активтер бойынша, осы
тіркелген активтерді жылдық жиынтық табыс алу мақсатында кемінде үш жыл
пайдаланған жағдайда, пайдаланудың алғашқы салық кезінде амортизациялық
аударымдарды, екі есе нормасы бойынша есептеуге құқылы.
Ішкі топтың барлық тіркелген активтері шығып қалғаннан кейін осы ішкі
топтың құн балансы салық кезеңінің соңында шегерімге жатады. Сонымен қатар,
ішкі топтың құн балансының сомасы салық кезеңінің соңында 100 айлық есептік
көрсеткіштен кем болса, салық төлеуші ішкі топтың құн балансының көлемін
шегерімге жатқызуға болады.
Қаржы лизингіне берілген немесе алынған активтердің құны лизинг
алушының ішкі тобының құн балансында ескеріледі, ал егер активтер оларды
қаржы лизингіне бергенге дейін ішкі топтың құн балансына енгізілген болса,
лизинг берушідегі тиісті ішкі топтың құн балансы қаржы лизингіне берген
тіркелген активтердің құнына азайтылуға тиіс.
Әрбір топ бойынша негізгі құралдарды жөндеуге жұмсалган нақты шыгыстар
сомасы топтың салық кезеңінің соңындағы құн балансының 15 пайыз шегінде
шегеріледі. Көрсетілген шектен асып кеткен сома топтың құн балансын
ұлғайтады.
Егер, салық төлеуші жаңа өндіріс құруға, кеңейтуге жаңа істеп тұрған
өндірісті жаңарту мақсатында негізгі қорларға инвестиция жасайтын болса,
онда оған заңға сәйкес корпорациялық табыс бойынша, мүлік салығы бойынша
салық жеңілдіктері, яғни ЖЖТ-тан қосымша шегерімдер жасауға құқық беріледі.
Корпорациялык табыс салығы бойынша жеңілдіктер салық төлеушіге ЖЖТ-тан
жаңадан пайдалануға берілген негізгі құралдар құнын инвестицияның көлеміне
және мерзіміне байланысты (бірақ, ол бес жылдан аспауы қажет) анықталатын
жеңілдіктерінің жүзеге асуы мерзіміне байланысты бірдей бөліктермен
шегерімге жатқызуға құқық береді.
Банктің жылдық жиынтық табысы, жүргізілген шегерімдер және қаржылық
есептілігінің құрылуы жайында Декларацияны толтыру кезінде бухгалтерлік
және салық есебінде бірдей табыстың (шы-ғынның) болуы өте сирек болады. Бұл
салық заңының бухгалтерлік есеп талаптарынан ерекшелінуімен байланысты.
Осының нәти-жесінде банктің бухгалтерлік табысы мен салық салынатын табысы
арасында айырма пайда болады, ол сальқ эсері деп аталады.
Салық әсері, мемлекеттің фискалдық функциясын атқара отырып,
бухгалтерлік есеп мәліметтері бойынша алынған қаржылық нәтижеге байланыссыз
салық салу базасын анықтайды. Нәтиже-сінде, табыстар мен шығыстарды бағалау
(олар өз кезегінде тұрақты және уақытша болып бөлінеді) кезінде айырмалар
пайда болады.
Түрақты айырмалар бухгалтерлік табысты анықтау кезінде есепке алынатын
қаражаттардың бір бөлігі салық салынатын табысты анықтау кезінде есепке
алынбайды.
Тұрақты айырмаларға мыналар жатады:
- мемлекеттік облигациялар бойынша пайыз (есептелінетін
табыстың бір бөлігі ретіндегі);
- гудвил амортизациясы (есептілікте негізгі қызметтен түскен табыс
болып табылатын, бірақ салық салынатын кезде табыстан
шегерілмейтін);
- бухгалтерлік есептегі несиелер (қарыздар) бойынша пайыз-дарды
төлеу бойынша шығыстар толық көлемде шығыстарға жатады, ал салық
зандылықтарына сәйкес ҚР ҮБ белгілеген қайта қаржыландырудың екі еселенген
ресми мөлшерлемесін пайдаланумен есептелген сома шегінде және т.б.
Олардың мәні банктің жылдық қаржылық есебінің түсініктеме хаттамасында
ашылады.
Уақытша айырмалардың пайда болу себебі - табыстар мен шығыстар
баптарының бөлігін салық салу табысына енгізу кезеңі олардың бухгалтерияға
енгізілген кезеңімен сәйкес келмейді. Тұрақты шығындарға қарағанда, олар
бір есепті кезеңде пайда болып келесі кезендерде жойылып отырады.
Уақытша айырмаларға мыналар жатады:
- амортизациялық аударымдарды есептеудің әр түрлі әдістерін қолдану
(бухгалтерлік есепте - біркелкі әдіс, салықта -кему қалдығы
әдісі);
- техника құрал-жабдықты бухгалтерлік есепте есептен шығару және
оны салықты есепте құн балансы тобынан есептен шығаруы
арасындағы сәйкес келмеушілік;
- банктің кредиттік қызметін жүзеге асыру барысында пайда болған
шығындарды жабуға арналған резервтердің (прови-зиялардың)
қалыптасуы нәтижесінде туындайтын айырмалар;
Бухгалтерлік есептің Халықаралық стандарттарына сәйкес есепті
кезендегі салықты төлеумен байланысты шығындар қаржылық нәтижелер туралы
есеп бойынша міндеттемелер әдісін немесе баланс бойынша міндеттемелер
әдісін қолдануы арқылы уақыт айыр-маларының салық әсерін есепке алу
негізіне анықталынуы тиіс.
Демек, салықтар табыс табу барысындағы кәсіпорынның шы-ғыстары ретінде
қарастырылады. Пайда болатын уақыт айырма-сының салық әсері қаржылық
шаруашылық нәтижелері жайындағы есептегі салық төлеумен байланысты
шығыстарға енгізіледі.
Міндеттемелер әдісіне сәйкес ағымдағы уақыт айырмаларының салық әсері
баланста Мерзімі ұзартылған салықтар бабы бойынша міндеттеме ретінде
немесе өз алдына болашақтағы салықтарды мерзімінен бұрын төлеу болып
табылады Мерзімі ұзартылған шығыстар-салықтар бабы бойынша активтер
ретінде аньщталынып көрініс табады. Сальдо табыс салығы мөлшерінің
өзгеруіне сәйкес түзетіліп отырады.
Осы әдіске сәйкес есепті кезендегі салық төлеумен байланысты шығыстар
мыналардан:
- төленуге тиіс есептелінген салықтар;
- ағымдағы кезенде туындайтын немесе жойылатын уақыт
айырмаларына сәйкес төленетін немесе төленген аванс болып
есептелінетін салықтар сомасы;
- табыс салығы мөлшерінің өзгерістерін бейнелеу үшін қажет-ті
баланстағы Мерзімі ұзартылған салықтар бабы бойынша түзетулер.
Табыс салығын қаржылық есептерде келесі жолмен керсету қажет:
- осы сәтте төленуге салықтарды міндетгеме ретінде сыныптау;
- болашақта төленуі тиіс немесе олар бойынша салық жеңіл-діктері
қолданылуы мүмкін мерзімі ұзартылған салықтар акционерлік
капиталға кірмейді және активтер немесе міндеттемелер баптары
бойынша баланста активтер немесе міндеттемелер баптары бойынша
көрініс табатын мерзімі ұзартылған салықтар .
1998 жылдың 1 қаңтарынан бастап міндеттемелер әдісінің тағы бір түрі
енгізілді, оны кейде баланс бойынша міндеттемелер деп атайды. Бұл жерде
барлық назар уақыт айырмаларына активтің немесе міндеттеменің салық базасы
мен оның баланстық құн арасындағы айырмаға аударылады.
Активтің салық базасы - осы активке немесе міндеттемеге салық салу
мақсатында берілетін шама.
Уақыт айырмалары салық салынатын, яғни болашақ кезендердің салық
салынатын табысын (салықтық шығынын) анықтау кезінде салық салынатын
туындауына алып келетін болса есептелінеді. Немесе, егер болашақ кезендерде
осы активтің немесе міндетте-менің өтеліп немесе орны жабылған кезінде
салық салынатын табысты (салықтьщ шығын) есептеу кезінде шегерілетін сома
туындаса, онда бұл шегерілетін айырма болып табылады.
Салық салу мақсатында активтің салық базасы компаниямен активтің
баланстық құнының орнын жапқаннан кейін алынатын кез келген экономикалық
табыстан шегеріледі.
Егер экономикалық табыстарға салық салынбайтын болса, активтің салық
базасы оның баланстық құнына тең болады.
Міндеттеменің салық базасы оның баланстық құнынан болашақ кезеңдердегі
осы міндеттемелерге қатысты салық салуға арналған кез келген соманы
шегергендегі сомаға тең.
Табыс, алынған авансқа қатысты туындайтын міндеттеменің салық базасы
оның баланстық құнынан болашақ кезеңдерде салық салынбайтын табыстың кез
келген сомасын шегергендегі баланстық құнына тең.
Кейінге қалдырылған салық міндеттемесі - болашақ кезең-дерде
төмендегілерге қатысты төленуі тиіс табысқа салынатын салық сомасы.
- болашақ кезеңдерге аударылған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz