Мақта шаруашылығы туралы
КІРІСПЕ
1 Әдебиеттерге шолу
2 Мақтаның өсіп өркендеуіне мочевина және аммофос
құрамында мыс элементінің әсері
2.1 Мыс элементінің мақта мүшелерінде азот және
фосфор мөлшеріне әсері
2.2 Аммофос және мочевина құрамында мыс элементінің
мақта өнімі техникалық сапа қасиеттеріне әсері
2.3 Мақта мүшелерінде мыс элементі мөлшері
және топырақтан шығуы
3 Тәжірибе жүргізу әдістерімен жағдайы
3.1 Қара шірікті И.В.Тюрин әдісі бойынша анықтау
3.2 Қозғалмалы фосфорды анықтау
3.3 Қозғалмалы калийді анықтау
4 Еңбекті қорғау
4.1 Еңбекті қорғауды ұйымдастыру және қауіпсіздікті
сақтау жағдайын талқылау.
4.2 Минералды тыңайтқыштар, жеке химикаттармен
жұмыс атқаруда еңбек гигиенасы
4.3 Шаруашылықта өрт қауіпсіздігі жағдайына сипаттама
5 Қоршаған ортаны қорғау
5.1 Шаруашылықта табиғатты қорғау шаралары
6 Экономикалық тиімділігі
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1 Әдебиеттерге шолу
2 Мақтаның өсіп өркендеуіне мочевина және аммофос
құрамында мыс элементінің әсері
2.1 Мыс элементінің мақта мүшелерінде азот және
фосфор мөлшеріне әсері
2.2 Аммофос және мочевина құрамында мыс элементінің
мақта өнімі техникалық сапа қасиеттеріне әсері
2.3 Мақта мүшелерінде мыс элементі мөлшері
және топырақтан шығуы
3 Тәжірибе жүргізу әдістерімен жағдайы
3.1 Қара шірікті И.В.Тюрин әдісі бойынша анықтау
3.2 Қозғалмалы фосфорды анықтау
3.3 Қозғалмалы калийді анықтау
4 Еңбекті қорғау
4.1 Еңбекті қорғауды ұйымдастыру және қауіпсіздікті
сақтау жағдайын талқылау.
4.2 Минералды тыңайтқыштар, жеке химикаттармен
жұмыс атқаруда еңбек гигиенасы
4.3 Шаруашылықта өрт қауіпсіздігі жағдайына сипаттама
5 Қоршаған ортаны қорғау
5.1 Шаруашылықта табиғатты қорғау шаралары
6 Экономикалық тиімділігі
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Ауыл шаруашылығында минералды және органикалық тыңайтқыштарды тиімді пайдалану қазіргі уақытта егіншілік өндірісінде өнімді арттырудың негізі шаралары бірі болып есептеледі.
Бізде мақта шаруашылығы интенсивті өркендеуі минералды тыңайтқыштарды жоғары нормада тиімді пайдалану.
Ежелден мақта егіліп келе жатқан аудан топырақтарында жергілікті және шет ел әдебиеттерінде микроэлементтердің сарылып бара жатқандығы жөнінде мәліметтер береді. Оның себебі өсімдіктердің алып шыққан элементтердің, өз орнына қайтып толтырылмауы себепті болуы есептеледі.
Е.К Круглова (1968) мәліметтері бойынша корбаннатты топырақтарда мақтаға себілгенде мыс, мырыш және бор элементтері тиімділігі төмен болу себебі, топырақта аталған элементтердің жоғары дәрежеде меңгерілуі деп есептеледі.
Орта Азия жағдайында микроэлементтер тиімділігі жөнінде мәліметтер А.К Переверзова (1961) жұмыстарында толық көрсетілген
Б.М Исаевтың (1979) мыспен жүргізілген 18 тәжірибенің мақта өн,імділігі 16 жоғары дәрежеде, ал мырышпен жүргізілген тәжірибесінің 15 гектарынан 1,5-5,0 центнер қосымша өнім алынды. Кейінгі жылдары вегетациялық және алқаптық тәжірибелермен ежелгі және ашық сұр топырақ жағдайында мыс элементі мақтаның өнімі артуына және вилт ауруына төзімділігін арттырады. (Гульахмедов 1961, Рафикова 1965, Исаев 1974, Круглова 1968, Исаев, Агунбаев 1974, Исаев , Алжанов 1976, Мусбанов 1977).
Бізде мақта шаруашылығы интенсивті өркендеуі минералды тыңайтқыштарды жоғары нормада тиімді пайдалану.
Ежелден мақта егіліп келе жатқан аудан топырақтарында жергілікті және шет ел әдебиеттерінде микроэлементтердің сарылып бара жатқандығы жөнінде мәліметтер береді. Оның себебі өсімдіктердің алып шыққан элементтердің, өз орнына қайтып толтырылмауы себепті болуы есептеледі.
Е.К Круглова (1968) мәліметтері бойынша корбаннатты топырақтарда мақтаға себілгенде мыс, мырыш және бор элементтері тиімділігі төмен болу себебі, топырақта аталған элементтердің жоғары дәрежеде меңгерілуі деп есептеледі.
Орта Азия жағдайында микроэлементтер тиімділігі жөнінде мәліметтер А.К Переверзова (1961) жұмыстарында толық көрсетілген
Б.М Исаевтың (1979) мыспен жүргізілген 18 тәжірибенің мақта өн,імділігі 16 жоғары дәрежеде, ал мырышпен жүргізілген тәжірибесінің 15 гектарынан 1,5-5,0 центнер қосымша өнім алынды. Кейінгі жылдары вегетациялық және алқаптық тәжірибелермен ежелгі және ашық сұр топырақ жағдайында мыс элементі мақтаның өнімі артуына және вилт ауруына төзімділігін арттырады. (Гульахмедов 1961, Рафикова 1965, Исаев 1974, Круглова 1968, Исаев, Агунбаев 1974, Исаев , Алжанов 1976, Мусбанов 1977).
1 Белоусов М.А. Питание хлопчатника и сроки внесения удобрения. –ж./ Сельское хозяйство Узбекистана. -№4. -1979.
2 Белоусов М.А. Минеральное питание хлопчатника и его химический состав. Краткий справочник по применению удобрений. –Ташкент. -1989.
3 Гафуров Д.М. Азот при посевном внесении под хлопчатник. ж. Сельское хозяйство Узбекистана. №3. 1980.
4 Жориков Е.А. Влияние различных форм азотных удобрений на урожай хлопчатника. Ж./ Земледелие. №1. 1985.
5 Казиев М.З. Значение ранней азотной подкормки хлопчатника по пласту люцерны. Ж./ Хлопководство. №4. 1986.
6 Кошкаров А. Ранние подкормки хлопчатника по пласту люцерны. Ж./ Хлопководство. №4. 1987.
7 Кудрин Б. О сроках внесения азотных удобрений в орошаемом хлопководстве. Ж./ Хлопководсто. №11. 1981.
8 Малинкин Н.П. О применении удобрений под хлопчатник по фазам его развития. Ж./ Советская агрономия. №11. 1971.
9 Белоусов М.А. Физиологические основы корневого питания хлопчатника. Изд. Узбекистан. – 1984.
10 Мещеряков А.М., Рашидов Х.И., Чернова Г.И. Эффективность предпосевного внесения азотных удобрений. Ж./ Хлопководство. №1. -1976.
11 Мадраимов И.И., Протасов П.В., Султанов А.С., Яровенко Г.И. Применение удобрений под зяблевую пахоту. Ж./ Сельское хозяйство Узбекистана. №11. -1992.
12 Панков М.А. Почвы Узбекской ССР. Ж./ Хлопководство. -1977.
13 Панков М.А. Почвоведение. Изд. Укитувчи. Ташкент. -1980.
14 Протасов П.В., Яровенко Г.И. Питание хлопчатника в ранний период роста и развития. Ж./ Селькое хозяйство Узбекистана. №2. -1982.
15 Протасов Н.Б., Кровенко Г.И. О формах азотных удобрений под хлопчатник при основной их внесении. Ж./ Хлопководство. №6. -1975.
16 Протасов П.В. Азот в хлопководстве Средней Азии. Ташкент. -1981.
17 Прянилников Д.Н. Азот в жизни растений и земледелии СССР. Т.1. – 1971.
18 Сучков С.П. Почвы хлопковых районов Узбекистана. Ташкент. -1970.
19 Справочник по хлопководству. Изд. Узбекистан. Ташкент. -1981.
20 Авдонин Н.С. Повышения эффективности удобрений. В кн. Вопросы питания растений и применение удобрений. Ред. Синягин . М.: -1977.
21 Балябо Н.К. Повышение плодородия орошаемых почв Средней Азии. М.: Сельхозиздат. -1984.
22 Белоусов М.А. Влияние длительного применения удобрений на плодородие почвы и продуктивность севооборотов. Изд. МСХ СССР. М.: -1970.
23 Беседин П.Н., Булатова Т.В. Влияние длительного воздействия удобрений на некоторые свойства типичных сероземов. Тр. Союз НИХИ. Вып. 16. Ташкент. -1979.
24 Березовский В.Г. Разработка приемов увелечения производства кормов в севооборотах с короткой ротацией. Тр. Союз НИХИ. Вып. 15. Ташкент.-1989.
25 Братчева М.И., Чумаченко И.Н. Агрохимические своиства почв. Монография Хлопчатник. Т. 2. АН УзССР. Ташкент. -1977.
26 Беспалов Н.Ф. Особенности водопотребления и режима орошения культур хлопкового севооборота. Орашение хлопчатника и других культур хлопкового комплекса. Тр. СоюзНИХИ. Вып.34. Ташкент. 1976.
2 Белоусов М.А. Минеральное питание хлопчатника и его химический состав. Краткий справочник по применению удобрений. –Ташкент. -1989.
3 Гафуров Д.М. Азот при посевном внесении под хлопчатник. ж. Сельское хозяйство Узбекистана. №3. 1980.
4 Жориков Е.А. Влияние различных форм азотных удобрений на урожай хлопчатника. Ж./ Земледелие. №1. 1985.
5 Казиев М.З. Значение ранней азотной подкормки хлопчатника по пласту люцерны. Ж./ Хлопководство. №4. 1986.
6 Кошкаров А. Ранние подкормки хлопчатника по пласту люцерны. Ж./ Хлопководство. №4. 1987.
7 Кудрин Б. О сроках внесения азотных удобрений в орошаемом хлопководстве. Ж./ Хлопководсто. №11. 1981.
8 Малинкин Н.П. О применении удобрений под хлопчатник по фазам его развития. Ж./ Советская агрономия. №11. 1971.
9 Белоусов М.А. Физиологические основы корневого питания хлопчатника. Изд. Узбекистан. – 1984.
10 Мещеряков А.М., Рашидов Х.И., Чернова Г.И. Эффективность предпосевного внесения азотных удобрений. Ж./ Хлопководство. №1. -1976.
11 Мадраимов И.И., Протасов П.В., Султанов А.С., Яровенко Г.И. Применение удобрений под зяблевую пахоту. Ж./ Сельское хозяйство Узбекистана. №11. -1992.
12 Панков М.А. Почвы Узбекской ССР. Ж./ Хлопководство. -1977.
13 Панков М.А. Почвоведение. Изд. Укитувчи. Ташкент. -1980.
14 Протасов П.В., Яровенко Г.И. Питание хлопчатника в ранний период роста и развития. Ж./ Селькое хозяйство Узбекистана. №2. -1982.
15 Протасов Н.Б., Кровенко Г.И. О формах азотных удобрений под хлопчатник при основной их внесении. Ж./ Хлопководство. №6. -1975.
16 Протасов П.В. Азот в хлопководстве Средней Азии. Ташкент. -1981.
17 Прянилников Д.Н. Азот в жизни растений и земледелии СССР. Т.1. – 1971.
18 Сучков С.П. Почвы хлопковых районов Узбекистана. Ташкент. -1970.
19 Справочник по хлопководству. Изд. Узбекистан. Ташкент. -1981.
20 Авдонин Н.С. Повышения эффективности удобрений. В кн. Вопросы питания растений и применение удобрений. Ред. Синягин . М.: -1977.
21 Балябо Н.К. Повышение плодородия орошаемых почв Средней Азии. М.: Сельхозиздат. -1984.
22 Белоусов М.А. Влияние длительного применения удобрений на плодородие почвы и продуктивность севооборотов. Изд. МСХ СССР. М.: -1970.
23 Беседин П.Н., Булатова Т.В. Влияние длительного воздействия удобрений на некоторые свойства типичных сероземов. Тр. Союз НИХИ. Вып. 16. Ташкент. -1979.
24 Березовский В.Г. Разработка приемов увелечения производства кормов в севооборотах с короткой ротацией. Тр. Союз НИХИ. Вып. 15. Ташкент.-1989.
25 Братчева М.И., Чумаченко И.Н. Агрохимические своиства почв. Монография Хлопчатник. Т. 2. АН УзССР. Ташкент. -1977.
26 Беспалов Н.Ф. Особенности водопотребления и режима орошения культур хлопкового севооборота. Орашение хлопчатника и других культур хлопкового комплекса. Тр. СоюзНИХИ. Вып.34. Ташкент. 1976.
Ф.4.7-007-03
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ
ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
АГРОӨНЕРКӘСІПТІК ИНСТИТУТЫ
Агротехнология кафедрасы
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі
_______________Раисов Б.О ;
“_____”________200__ж.
Дипломдық жұмыс
Жұмыс тақырыбы ___________________________________ ___________
___________________________________ ________________________
Кеңесшілер:
Дипломдық жұмыстың жетекшісі
_____________________
____________________
(бөлім атауы)
(Ғылыми дәрежесі, атағы Тегі, аты, жөні)
_________________________
___________________
(Ғылыми дәрежесі, атағы Тегі, аты, жөні)
(күні, қолы)
_________________________
(күні, қолы)
_________________________
Тапсырманы орындауға алған
(бөлім атауы)
_________________________
студент ___________________
(Ғылыми дәрежесі, атағы Тегі, аты, жөні)
(Тегі, аты, жөні, қолы)
_________________________
(күні, қолы)
_________________________
(бөлім атауы)
_________________________
Бақылау нормасы
(Ғылыми дәрежесі, атағы Тегі, аты, жөні)
_________________________
(Ғылыми дәрежесі, атағы, Тегі, аты, жөні)
_________________________
_________________________
(күні, қолы)
(күні, қолы)
_________________________
(бөлім атауы)
_________________________
(Ғылыми дәрежесі, атағы Тегі, аты, жөні)
_________________________
(күні, қолы)
Пікір білдіруші
_________________________
(Ғылыми дәрежесі, атағы Тегі, аты, жөні)
_________________________
(күні, қолы)
ШЫМКЕНТ 2008ж.
Ф.4.7-007-03
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ
ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН
МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
АГРОӨНЕРКӘСІПТІК ИНСТИТУТЫ
Агротехнология кафедрасы
Мамандығы _ - 050801агрономия___
(Мамандықтың атауы және шифрі)
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі
_______________Раисов Б.О
“_____”________200__ж.
Дипломдық жұмысты орындауға
ТАПСЫРМА №
Студент _________
________________
(Тегі, аты, жөні)
(тобы)
Жұмыс тақырыбы ___________________________________ ___________
___________________________________ ________________________
Университет бойынша бекітілген бұйрық №_____ ____________
Аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі ____________________________
Жұмысқа қажетті бастапқы мәліметтері _________________________
Жеке тапсырма ___________________________________ ___________
___________________________________ ________________________
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ МАЗМҰНЫ
№ Бөлімдер Орындалу Кеңесші
мерзімі
Графикалық материалдардың тізімі
№ Кесте диаграмма атауы Бет Орындалу Кеңесші
саны мерзімі
Тапсырманы өткізу мерзімі _____________ 200_ ж.
Дипломдық жұмыстың жетекшісі ___________________
__
(қолы)
(Тегі, аты, жөні)
Тапсырманы орындауға алған студент __________________
__
(қолы) (Тегі, аты, жөні)
МАЗМҰНЫ
АННОТАЦИЯ
АНЫҚТАМА
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
КІРІСПЕ
1 Әдебиеттерге шолу
2 Мақтаның өсіп өркендеуіне мочевина және аммофос
құрамында мыс элементінің әсері
2.1 Мыс элементінің мақта мүшелерінде азот және
фосфор мөлшеріне әсері
2.2 Аммофос және мочевина құрамында мыс элементінің
мақта өнімі техникалық сапа қасиеттеріне әсері
2.3 Мақта мүшелерінде мыс элементі мөлшері
және топырақтан шығуы
3 Тәжірибе жүргізу әдістерімен жағдайы
3.1 Қара шірікті И.В.Тюрин әдісі бойынша анықтау
3.2 Қозғалмалы фосфорды анықтау
3.3 Қозғалмалы калийді анықтау
4 Еңбекті қорғау
4.1 Еңбекті қорғауды ұйымдастыру және қауіпсіздікті
сақтау жағдайын талқылау.
4.2 Минералды тыңайтқыштар, жеке химикаттармен
жұмыс атқаруда еңбек гигиенасы
4.3 Шаруашылықта өрт қауіпсіздігі жағдайына сипаттама
5 Қоршаған ортаны қорғау
5.1 Шаруашылықта табиғатты қорғау шаралары
6 Экономикалық тиімділігі
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
АННОТАЦИЯ
Бізде мақта шаруашылығы интенсивті өркендеуінің негізгі себептері
минералды тыңайтқыштарды жоғары нормада тиімді пайдалану.
Микроэлементтерді жай және күрделі тыңайтқыштар құрамында ауыл
шаруашылығы егіндерінде қолдану бойынша мәліметтер өте жеткіліксіз
Қазақстан жағдайында мақтада мұндай тәжірибелер жүргізілмеген. Осы
мақсатта біз Оңтүстік Қазақстан топырағы жағдайында мыс элементін
мочевина және аммофос құрамында мақтаның өсіп өркендеуіне сапасына,
өнімділігіне әсерін зерттедік.
Мыс элементінің мочевина және аммофос құрамында мақтаның өнімділігін
арттыру бойынша жүргізілген тәжірибелер Сары ағаш ауданы, Келес тәжірибе
өндірістік кәсіп орнында жүргізілді. Сары ағаш ауданы топырағы сұрғылт
топырақ.
АНЫҚТАМА
Протеин - өсімдік құрамындағы меңгерілетін ақуыз.
Органикалық заттар - өсімдік құрамындағы азотты және макро-микроэлементтер.
Экстракция – элементтерді сұйықтыққа ажырату.
Технология - өнімді және сапасын арттыру шаралары.
Рн – қышқылдық көрсеткіш.
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Нарти – Годлин әдісі.
Магний – Шмука әдісі.
Өсу дәуірін бақылау – союзники (1973ж).
NPK – азот фосфор және калий фон жылдық тыңайтқыш нормасы.
Фотосинтез – СО2 есебіне топталған өнім.
Қосымша өнім – жалпы өнімнен аралығы.
Алқапты тәжірибе – далалық тәжірибе.
цга – гектарынан алынған өнім.
N-NH4 – аммиакты азот.
N- NO3 – нитратты азон.
P2O5 – менгерілетін фосфор қышқылы.
К2О – менгерілетін калий түрі.
Фосфор – Лоренц әдісі.
Азот – Кельдаль әдісі.
Гумус – Тюрин әдісі.
Жылжымалы Р.К – Б.Магигин әдісі.
Нитрат – Гранувальд-Ляги әдісі.
Еритін тұз – Ласукова әдісі.
Кіріспе
Ауыл шаруашылығында минералды және органикалық тыңайтқыштарды тиімді
пайдалану қазіргі уақытта егіншілік өндірісінде өнімді арттырудың негізі
шаралары бірі болып есептеледі.
Бізде мақта шаруашылығы интенсивті өркендеуі минералды
тыңайтқыштарды жоғары нормада тиімді пайдалану.
Ежелден мақта егіліп келе жатқан аудан топырақтарында жергілікті
және шет ел әдебиеттерінде микроэлементтердің сарылып бара жатқандығы
жөнінде мәліметтер береді. Оның себебі өсімдіктердің алып шыққан
элементтердің, өз орнына қайтып толтырылмауы себепті болуы есептеледі.
Е.К Круглова (1968) мәліметтері бойынша корбаннатты топырақтарда
мақтаға себілгенде мыс, мырыш және бор элементтері тиімділігі төмен болу
себебі, топырақта аталған элементтердің жоғары дәрежеде меңгерілуі деп
есептеледі.
Орта Азия жағдайында микроэлементтер тиімділігі жөнінде мәліметтер
А.К Переверзова (1961) жұмыстарында толық көрсетілген
Б.М Исаевтың (1979) мыспен жүргізілген 18 тәжірибенің мақта
өн,імділігі 16 жоғары дәрежеде, ал мырышпен жүргізілген тәжірибесінің 15
гектарынан 1,5-5,0 центнер қосымша өнім алынды. Кейінгі жылдары
вегетациялық және алқаптық тәжірибелермен ежелгі және ашық сұр топырақ
жағдайында мыс элементі мақтаның өнімі артуына және вилт ауруына
төзімділігін арттырады. (Гульахмедов 1961, Рафикова 1965, Исаев 1974,
Круглова 1968, Исаев, Агунбаев 1974, Исаев , Алжанов 1976, Мусбанов 1977).
З.И Мамедов (1963) алған мәліметтерінде хломенен сорланған топырақ
жағдайында бор, мыс, мырыш, марганец, молибден және кобальт элементері
мақтаның өсуін белсендендіреді, көсек санын арттырады, сонымен бір қатарда
жеміс мүшелері төгілуінен сақтайды.
А.К Носов (1968) түркістан топырағы жағдайында бор, марганец, мыс,
мырыш элементтері мақтаның сор жағдайына төзімділігі артуын көрсетеді.
С.Бекмуратов (1967) Қарақалпақыстан сорланған топырағы жағдайында мыс
жән мырыш элементерін мақтаға әсерін зерттеген гектарынан 3,5-3,7
центтерден қосымша өнім алды. Сондай ақ (Задорожный 1968, Задорожный,
Ванкенко 1972,1973) мырзашөл топырағы жағдайында мырыш және мыс элементері
жүгері және мақтаның өсіп өркендеуіне, өнімділігінің артуына әсерін
тигізуін көрсетеді.
Жоғарыда көрсетілген әдебиеттер мәліметтеріне қарағанда
микроэлементтердің суда еритін бейорганикалық тұздарын мақтада қолдану
әдістерін және нормаларын анықтау қазіргі қазіргі заман өзекті мәселерінің
бірі.
Микроэлементтерді жай және күрделі тыңайтқыштар құрамында ауыл
шаруашылығы егіндерінде қолдану бойынша мәліметтер өте жеткіліксіз
Қазақстан жағдайында мақтада мұндай тәжірибелер жүргізілмеген. Осы
мақсатта біз Оңтүстік Қазақстан топырағы жағдайында мыс элементін
мочевина және аммофос құрамында мақтаның өсіп өркендеуіне сапасына,
өнімділігіне әсерін зерттедік.
Бұл жұмысты амалға асыруда біздің міндетімізге мыс элементінің
мочевина және аммофос құрамында топыраққа енгізілгенде мақтаның өсу және
жеміс мүшелерінің артуына, мақта талшығы сапасына азот, фосфордың
менгерілуін, микроэлементердің мақта мүшелерінде жайласуы заңдылықтарын
зерттеуді міндет етіп алдық.
1 Әдебиеттерге шолу
Алғаш рет мыс элементінің жоғары саты өсімдіктеріне қажет екендігі
жөнінде 1931 жылы Соммер айтып өткен еді. Одан кейін бізде өсімдік тану
практикасында мыс элементін қолдану өндіріске енгізіліпті тіпті масақты
өсімдіктерден жоғары өнім алына бастады ( Лашкевич 1952,1955,1976,
Островская 1956,1961, Жизневская 1972). Зерттеулер бойынша мыстың ең көп
мөлшері топырақ құрамында екені анықталды. М.Я Школьниктің (1974) алған
нәтежелері бойынша мыстың 70 процентке жуығы хлоропласта топталған болып,
құрамында мыс элементін ұстайтын цитохорм оксидаза ферменті фотосинтез
және өсімдіктер тыныс алуында үлкен роль атқауы анықталды.
Мыс және темір элементтері азот окисі редуктаза және нитроредуктазаны
белсендендіру екені жөнінде мәліметтер бар (Заблуда 1976, Окунцова 1986,
Жизневская 1981).
Л.К Островская және Б.А Геллер (1985) мыс элементі жетіспегенде өсімдіктер
ұлпасында амид көп мөлшерде топталып ақуыз синтезінің бұзылуына алып
келуін атап өтеді.
Мыс элементінің саңырауқұлақтармен келетін ауруларға өсімдіктердің
төзімділігін арттырады екен. Солай етіп В.П Важенин (1986) картоптың
фитофитора ауруына төзімділігі мыс әсерінде артқандығын көрсетті. Сондай
ақ мыстың өсімдіктердің ыстық және суыққа төзімділігі оның клеткаларында
тургор процесі прту тәрізді қасиеттері артуына әсер етеді.
М.Я Школьник, Н.А Макаров (1987) өсімдік ұлпаларында каллоидтық
гидрофилділігі төмендеуін мыс тапшылығымен байланыстырады.
М.Я Пейве (1981) жұмыстарында өсімдіктің топырақт ылғалдылық
тапшылығына төзімділігі артуында мыстың маңызы жөнінде жазады.
Өсімдікткрдің ыстыққа төзімділігіде мысқа байланысты деген болжамдар
жоқ емес.
Түркістанның суландырылатын 740 мың гектар жерінің 400 мың гектары
сұр топырақ болып, жалпы құрамында мыс тапшылығымен ерекшеленеді.
Гулахмедов (1989) нәтежелеріне қарағанда ол сұр топырақтар мыс
қолданылуы қажет екендігін көрсетті.
В.П Пономаревтің алған нәтежелеріне қарағанда батпақты және сұрғылт
батпақты фосфор құрамында жоғары дәрежеде болған топыраққа азот фосфорлы
тыңайтқыштарға мыс элементін қосып бергенде жоғары нәтеже алғандығын
көрсетті. Батпақты топыраққа молибден және мырыш берілгенде мақтаның
өнімі гектарынан 2,2 және 3,2 центнерге артқандығын көрсетті.
Құрамында 34 мгкг Р2О5 болған сұрғылт батпақты топырақта мақтадан
жоғары өнім молибден қолданғанда алынған, бұнда алынған қосымша өнім
гектарына 3,7 центнерді құрады.
Тәжікстанның сорланған топырағы О.Н Алиханова (1981) алған
нәтежелеріне қарағанда, сорланбаған топыраққа қарағанда бор элементінің
мөлшері көп екендігі анықталды.
Мақтада жүргізілген тәжірибелерде (Рыжов, Аганбаев 1986), молибден
(Исаев, Агунбаев 1984, Пирахунов, Кариев 1985) мыс элементінің азотты
қоректік зттарымен тығыз байланыста екенін көрсетті.
Исаев, Рустамов (1975), Белаусов, Исаев (1976) азот және фосфордың
өсімдікке тек менгерілуін жоғарылатып қоймай, олардың жоғары молекулалық
қосылыстары пайда болуына жағдай жасауын көрсетті. Бұл мыс элементінің
пайдалану минералды тыңайтқыш құрамындағы элементтерді тиімді пайдалануына
алып келеді.
Осыларға қарамай мыс элементінің мақтаға әсері әлі күнге дейін
жетерлі дәрежеде зерттелгені жоқ. Әдебиеттерге назар аударсақ көптеген
жұмыстар мақта тұқымын егуден алдын малумен шегаралаланған Е.А Гудько
(1982) жүргізілген тәжірибелерде мақта тұқымын 0,005% CuSO4 5H2O тұзына
малынғанда өнімді гектарына 5 центнерге дейін асырғанын, С.С Абаева
(1989) осыған сәйкс ерітінділірге 12 сағат малынған тұқымның өнімділігін
төмен температурада артуын сонымен бір қатарда мақтаның суыққа
төзімділігін арттырып мыс элементі гектарынан 7 центнерге дейін өнімді
арттырғанын көрсетеді.
С.М Ибрагимов, Я.Н Пакинаев (1984), М Усманов, А.М Якубов, Р.Р
Рахманов (1985), Х Ходжаева (1988) т.б. жүргізген тәжірибелерінде мыс
күкірт қышқылы тұзының 0,03% ерітіндісінде тұқымды өңдегенде мақта
өнімінің 2,7 – 7 центнерге дейін артқанын көрсетеді.
П. Задарожный және И.Н Венченко (1983) тек мыс элементінің
ерітіндісінде малынуы емес сондай ақ мыс сульфат тұзын топыраққа
беруде де жоғары нәтеже алғандығын көрсетті.
Осыған ұқсас тәжірибелерді Е.К Курнова (1989), Ф.Х Шарафутдинова
(1984) жүргізді. Осыларға қарамай мыс элементін қолдану дозасы, мерзімі
және қолдану әдістері жөнінде анық мәліметтер жоқ, бұл жетерлідей
тәжірибелер жоқ екендігін көрсетеді.
С.С Абаева (1959), И.А Джалилов (1988), З.И Малидов (1990), С.М
Ибрагимов, Я.М Пакинаев (1984) айтуынша мақта тұқымын егуден алдын
ерітіндіге малумен, топыраққа беруді салыстырғанда , егістен алджын тұқымды
малуға жоғары баға береді. Топыраққа берудің төмен нәтеже беруін мыс
элементінің топыраққа түскеннен кейін. Оның топырақпен бірігіп
жылжымалылығы төмендеп кетеді деген болжамдар көрсетеді.
Ал енді бұл болжамдарға кері нәтежелерде бар. А.Н Гюлахмедов (1981)
жүргізген тәжірибелерде мақтаға микроэлементерді тамырсыз бергеннен көрі
тамырымен мақтаның бутондау дәуірінде беру жақсы нәтеже беруін атап
кетеді. Осыған ұқсаған тәжірибелерді Б.М Исаев (1983), П Рустамов (1985),
Б. Альжанов (1986) жүргізіп жоғарыдағы авторлар алған нәтежелерді
қолданады.
Мыс элементі өсімдікте еритін қант, крахмал синтезін және блок амин
қышқылдары топталуын жеделдетеді. Сондай ақ хлорофил тұрақтылығын
арттырады және оның синтезінде қатысады (Заблуда 1978, Окунцев 1986).
А.Кустова (1982) және А.М Лемаева (1992) Түркістанда жүргізген
тәжірибелерінде мыс элементі ферментердің тотығу тотықсыздану
белсенділігін, фотосинтез өнімділігін, көмірсу және ақуыз ауысуында
қатысады..
Микроэлементтер метобализмнің негізгі процестерінде қатынасып,
өсімдіктің өсіп өркендеуіне үлкен әсерін тигізеді.
Г.А Дюшев (1987) Қырғызстан мақташылық аймағында топырақ жағдайында
жүргізілген тәжірибелерінде микроэлементер: мыс, мырыш, марганец, бор
мақтаның жіңішке талшықты сортарында жер беті биологиялық салмағы, тамыр
жүйесінің өркендеуіне үлкен әсерін тигізіп жеміс пайда болуына , көбірек
толық көсектер санын арттыруға септігін тигізеді. Осыған сәйкес
нәтежелер Е.К Круглова (1968) жұмыстарында да атап өтіледі.
Мыс, мырыш, марганец элементері өсімдіктің барлық мүшелерінде
кездеседі. Г.А Дюжев (1977) алған нәтежелерінде микроэлементтер өсімдік
құрамында өсіру жағдайына байланысты топталады. Микроэлементтер өсімдік
сорттарына байланысты және олардың талабына қарай өзгеріп отырады. Борды
мақта гектарынан 100-400 г, марганец 200-500г, мырышты 100-200г және мысты
200-300 грамын өзімен топырақтан алып шығады.
Әдебиеттерде өсімдіктердің метаболиттік тіршілігінде мыс элементі
ролі үлкен екені көрсетілген, бірақта мақта өімдігінде бұл мәселелер кем
зерттелген. Бұл жағдайдан басқа кейінгі жылдары мақтаның үздіксіз егілуі
және жаңа сорттарының пайда болуы, агротехникалық шаралардың жаңаланып
өркендеп баруына байланысты, топырақта минералды баланс өзгеріп барады.
Осыларды есепке алып мақта өндірісінде микроэлементтер атап айтқанда
мыс элементінің мақтаның өсіп өркендеуіне зат алмасу процесіне сапасына
тигізетін әсерін зерттеу жұмыстары негізгі мәселелер бірі болып
есептеледі.
Б.М.Исаевтың (1989) жинақты есебі жұмыстарында мыс элементімен
жүргізілген 18 тәжірибенің 16 тәжірибесінде, мырыш элементімен жүргізілген
21 тәжірибенің 15 тәжірибесінде мақта өнімділігі артқаны және гектарынан
5 центнерге дейін қосымща өнім алғандығы жөнінде жазып өтеді. Кейінгі
жұмыстарда (Гюлахмедов 1971, Исаев 1974, Рафикова 1975, Исаев, Альжанов
1976, Мустанов 1977) ежелгі сұрғылт және батпақты топырақ жағдайында
мырыштың қомақты қосымша өнім беруі, сонымен бір қатарда мақтаның Вилт
ауруына төзімділігін артуын көрсетеді.
З.Н.Мамедов (1983) сорланған топырақ жағдайында бор, мыс, мырыш,
марганец, молибден және кобальт элементінің өсімдіктің өсіп өркендеуіне
үлкен әсерін тигізумен, мақтаның көсек санын арттыруы және жеміс
мүшелерінің түсіп кетуінен сақтауына әсерін тигізуі жөнінде мәліметтер
береді.
А.К.Носов (1978) Түркменстан жағдайында бор, марганец, мырыш, мыс
т.б. элементтер мақтаның тұздылыққа төзімділігін арттыру жөнінде жазады.
Қарақалпақстан топырағы жағдайында С.Бекмуратов (1977) мақтаға мырыш
және мыс элементерін пайдаланып гектарына мырыштан 3,5, мыстан 2,2 центнер
қосымша өнім алды.
Г.А.Рафикова (1985) Ташкент облысы сұр топырағы жағдайында мырышты
гектарына 4 кг қолданып мақтаның өнімін 5,8 центнерге көтереді.
М.Г.Абуталыбов (1984) Азербайжан топырағы жағдайына гектарына 1 кг
мырыш қолданғанда мақта өнімі 3,1-5,8 центнерге дейін артқанын, ал
гектарына 4 кг берілгенде өнімнің төмендегенін көрсетті.
О. Сахатов, Б.Мамедханов (1981) мырыш, мыс, бор элементтерін жіңішке
талшықты мақтаның 9647- И сортына өсу кезеңінде бөлшекткп берілгенде
топырақта микроскоптың саңырауқұлақтардың кемигенін, сонымен топырақты
аурулардан тазалау мүмкіндігін арттырады. Авторлардың айтуынша топырақтың
биологиялық белсенділігінің артуына гектарына мыс 2-5 кг өсу дәуірінде
бөлшектеп қолдану жақсы нәтеже беруін анықтады.
Л.К Островская (1981) өсімдіктердегі мыстың физиологиялық ролін
зерттеп, өсімдік құрамындағы мыс мөлшерімен полифенолоксидаза белсенділігі
арасында мықты байланыс бар екендігін анықтады.
Г.Я Жизневская (1989) микроэлементтердің соның ішінде мыс
элементінің жасыл жапырақ фотосинтез апаратының пайда болуында қатысуы
жөнінде мәліметтер береді. Мыс элементінің 50-75% жапырақтың
хлоропластында кездесуі, мыстың хлорофил биосинтезінде қатысуынан дерек
береді.
Б.М Исаев (1989) мақтаның хлорофил құрамында мыс элементі көп
мөлшерде болуын анықтады. өсімдіктерде мыс элементі жетіспегенде
өсімдіктерде тыныс алу интенсивті төмендеуі дәлелденді. (Островская 1961)
ал (Школьник, Абдурашидов 1978, Алиев 1973) мыс элементін қолдану тыныс
алу интенсивтілігін артуына алшып келуін анықтады. Осындай мәселелер
(Б.М Исаев 1979) жұмыстарында толығымен дәләлденді. Мыс жетіспеуі мақтада
хлорофилдің пайда болуына әсерін тигізді.
Көпшілік әдебиеттерде мыс элементінің азоттың айналымында қатысуы
жөнінде мәліметтер беріледі (Маслов 1976, Шевчук 1986).
СоюзНИХИ-дің физиология лабораториясында (Исаев 1979) алынған
нәтежелерге қарағанда мыссыз өсірілген мақтада алғашқы өсу кезеңінде
белокты азот синтезі баяулаған. Ол жеміс пайда болу кезеңінде, пластикалық
заттардың генератив мүшелерге өту кезеңінде басталды. Бұнда мыс
берілген вариантта жалпы азқот 4,462 соның белокты азоты 3,4924 –ті
құрайды. Бұл көрсеткіштер мыссыз вариантта 3,554 және 2,051% құрады. Ал
мақта топырағында керісі мыс берілген вариантта кемірек ал мыс
берілмеген вариантта көбірек екені анықталды.
Б.М Исаев, К Рустамов (1985) мақтаны азотпен жтерлі дәрежеде
қоректендіру мыс элементіне тапшылдығын арттырғанын көрсетеді.
В.Н Мельнигук (1981) айтуынша азоттың жоғары нормасын торфты
топырақта шөптес өсімдіктерге бергенде оның құрамындағы мыс мөлшері құмды
топырақта өсірілген шөптерге қарағанда 2 есеге көбейген. Ал енді торфты
және құмды күлгін топырақта шөптес өсімдіктерге фосфор берілгенде оның
құрамындағы мыс мөлшері кемигенін көрсетті.
Н.Д Тимашев (1988) жоғары азот тыңайтқышын нормасын қолданылғанда
өсімдіктердің мыс элементіне талабының күшейуін төмендегідей түсіндіреді.
Өсімдіктердің азотты менгеруінде өсімдік құрамында фосфордың және
барлық органикалық қосылыстардың топталуына, ал амин қышқылдарының
кемуіне келіп соғады. Осы процесті тіктеу үшін мыс элементі қажет. Сондай
ақ мыс элементінің маңызы фосфор алмасуында да маңызы үлкен. Ол өсімдік
құрамында жалпы фосфордың топталуына алып келеді, көбінесе органикалық
заттардан эфирсахарид, ДНҚ, РНҚ және АТФ – тің көбейуіне әсерін тигізеді
(Навайтене 1983, Исаев, Рустамов 1985, Исаев 1989).
Ф. Мирзев, Л.Каюмова (1982) көрсетулері бойынша мыс және Гумат
аммониді сұйық және қатты тыңайтқыштарға қосу қоектік элементердің пайдалы
коэффицентінің артуына алып келеді.
Л.Каюмова, А.Киселева (1981) алған нәтежелеріне қарағанда мыс
элементінің сұйық тыңайтқышқав қосылғанда өнімнің гектарына 1,4 центнер,
ал аммофос құрамына қосылғанда гектарына 1,3 центнерге артқандығын
көрсетті.
Е.К Круглованың (1988) ңбектері нәтежесінде сұрғылт топырақ
жағдайында топырақта жылжымалы мыс мөлшері 0,4 мгкг-нан төмен 0,8 мгкг
–нан көп болуы өсімдіктердің өсуінің баяулайына алып келуін анықтады.
Микротыңайтқыштарды мақта шаруашылығы практикасында қолдану
мәселелері, микроэлементтер көзі, қолдану кезеңі туралы мәселелерді
шешуді талап етеді. Сонымен бір қатарда жоғары агротехникалық тиімділік
және мақтаның микротыңайтқыштарға талабын анықтау қажет.
Бізде және басқа мемлекеттерде ауыл шаруашылығында микроэлементтерді
пайдаланудың тиімді жолдарының бірі негізгі тыңайтқыштарға қосып
пайдалану болып есептеледі.
Көптеген авторлар айтуынша өдірістік заводтарда микроэлементерді
жеңіл еритін тұздар түрлерін негізгі тыңайтқыштарға қосып пайдалану барлық
тыңайтқыш құрамындағы элементердің меңгерілуін қамтамасыз етеді. Сонымен
бір қатарда заводта шығарылған микроэлемент қосылған тыңайтқыштар,
микроэлементердің топыраққа толық таралуына да қамтамасыз етеді
(Чернишенко, Пячура, Жмуро 1985, Исаев 1989,Потобуева 1981).
И. Бабаджанов, Ш. Юсупов (1992) алған мәліметтеріне қарағанда
микроэлементтер мыс, мырыш, бор аммофос және мачевина құрамында мақтаға
берілгенде мақтаның өнімінің сапасының артуына алып келеді. Мақта талшығы
ұзындығы 0,5-1,1 мм, 1000 дана тұқымы салмағын 3-5 гр –ға арттырумен мақта
талшығын өндірістік 1-сортқа көтерілуіне септігін тигізеді.
И.Г.Важенин (1988) топырақты жаңа топтарға бөлу немесе
микроэлементтер тобына оларды өсімдіктер талабына қарай бөлу немесе
олардың микроэлементерді топырақтан алып шығуына қарай бөлуді ұсынды.
Бірақта И.Г.Важенин топырақты өсімдік талабына қарап шкалаға бөлу жөнінде
жетерлі мәліметтер жоқ екендігін, олар әлі зерттелуі қажеттігін айта
кетеді.
Орта Азия республика корбонатты топырақтары үшін Е.К.Круглова (1982)
мақта өсіру үшін микроэлементтер шектелген есебін анықтаған. Ол берген
мәліметтер СоюзНИХИ тәжірибелерімен анықталып қолдануға ұсынылды.
2 Мақтаның өсіп өркендеуіне мочевина және аммофос құрамында мыс
элементінің әсері.
Мақтаға азоттың пайдалы әсер коэффициентінің жоғарлауы мен
төмендеуінің маңызы зор, төмендеген кезде сыртқы орта нитраттардың және
нитриттердің зиянды қосылыстарымен ластанады. Аммофостың азотының
тиімділігін арттыруда оны нитрификацция ингибиторымен бірге қолдану жақсы
көмек береді. Соның ішінде отандық өндірістегі АТГ мен КМП.
Қазіргі уақытта агрохимиялық ғылым көптеген фундаментальді өңдеулерге
ие, оларды азотты тыңайтқыштарды жоғары эффективтілікте қолдану үшін
қолданылады. Соңғы жылдары бұл өңдеулер азоттың тұрақты изотобын қолдануға
байланысты даму үстінде. Оны қолдана отырып жасалынған көптеген зерттеулер,
азотты тыңайтқыштардың формасы мен мөлшеріне байланысты вегетациялық
тәжірибелерде 50-60% аралығында және егістік тәжірибелерде 30-50%
аралығында өзгеруі мүмкін.
Өсімдіктің өсіп өркендеуінде оның бойы, жеміс бұтағы жемісін саны
негізгі көрсеткіштердің бірі болып есептеледі. Біз өз тәжірибемізде
мақтаның 3-4 жапырақ, бутондау және жеміс пайда болу кезеңдерінде бақылау
жұмыстары жүргізілді, алынған нәтежелер 1- кестеде көрсетілген.
Мыс элементінің мочевина және аммофос құрамында мақтаның өсіп
өркендеуіне әсерін зерттегенімізде мы элементінің мақтаның бойының өсуіне
әсерін тигізгені анықталды. Маусым айында мыс аммофос құрамында өсімдікке
берілгенде, бақылау вариантында 9,9 см болды. Бұл көрсеткіштер шілде және
тамыз айларында 44,2; 44,6; және 75,3; 87,2 см құрады, ал бұл көрсеткіштер
бақылау вариантында 39,4 және 75,6 см –ді құрады. Тамыз айында өсімдіктің
жеміс бұтағы аммофос құрмында мыс берілгенде 12,2, ал мочевина құрамында
14,3 дананы құраған болса, бақылау вариантында 1,2 дананы құрады.
Мыс элементінің аммофос құрамында мақта жеміс бұтағына әсері
тимегенін мыс элементі фосформен күрделі тұздар түзумен түсіндіруге
болады. Тамыз айына келіп мыс аммофос құрамында көсек санына әсері
тигізбеді, ал мыс мочевина құрамында 7,7 дана болып бақылау вариантымен 1,4
көсекке арттық болды.
Өсу кезеңдері соңына келіп көсек саны мыс аммофос құрамында 0,5 ал
мочевина құрамында 1,5 көсекке артуына алып келді. Солай етіп мыс және
күрделі тыңайтқыштар құрамында мақтаның өсіп өркендеуі және жеміс
мүшелерін топтауда үлкен әсерін тигізеді.
Аммофос физиологиялық қышқыл тыңайтқыштарға жатады. Фосфордың қалыпты
мөлшерін енгізген кезде топыраққа аммонийлі азоттың аздаған мөлшері түседі,
ол топырақты қышқылдандырмайды. Азоттың фосфорға тепе-теңдіксіз қатынасына
байланысты аммофос негізінен фосфорлы тыңайтқыш ретінде қолданылады.
Аммофос қарапайым тыңайтқыштарға қарағанда үлкен концентрацияға ие,
құрамында екі қоректік элемент бар. Сондықтан басқа жай тыңайтқыштарға
қарағанда, оның топырақтағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ
ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
АГРОӨНЕРКӘСІПТІК ИНСТИТУТЫ
Агротехнология кафедрасы
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі
_______________Раисов Б.О ;
“_____”________200__ж.
Дипломдық жұмыс
Жұмыс тақырыбы ___________________________________ ___________
___________________________________ ________________________
Кеңесшілер:
Дипломдық жұмыстың жетекшісі
_____________________
____________________
(бөлім атауы)
(Ғылыми дәрежесі, атағы Тегі, аты, жөні)
_________________________
___________________
(Ғылыми дәрежесі, атағы Тегі, аты, жөні)
(күні, қолы)
_________________________
(күні, қолы)
_________________________
Тапсырманы орындауға алған
(бөлім атауы)
_________________________
студент ___________________
(Ғылыми дәрежесі, атағы Тегі, аты, жөні)
(Тегі, аты, жөні, қолы)
_________________________
(күні, қолы)
_________________________
(бөлім атауы)
_________________________
Бақылау нормасы
(Ғылыми дәрежесі, атағы Тегі, аты, жөні)
_________________________
(Ғылыми дәрежесі, атағы, Тегі, аты, жөні)
_________________________
_________________________
(күні, қолы)
(күні, қолы)
_________________________
(бөлім атауы)
_________________________
(Ғылыми дәрежесі, атағы Тегі, аты, жөні)
_________________________
(күні, қолы)
Пікір білдіруші
_________________________
(Ғылыми дәрежесі, атағы Тегі, аты, жөні)
_________________________
(күні, қолы)
ШЫМКЕНТ 2008ж.
Ф.4.7-007-03
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ
ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН
МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
АГРОӨНЕРКӘСІПТІК ИНСТИТУТЫ
Агротехнология кафедрасы
Мамандығы _ - 050801агрономия___
(Мамандықтың атауы және шифрі)
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі
_______________Раисов Б.О
“_____”________200__ж.
Дипломдық жұмысты орындауға
ТАПСЫРМА №
Студент _________
________________
(Тегі, аты, жөні)
(тобы)
Жұмыс тақырыбы ___________________________________ ___________
___________________________________ ________________________
Университет бойынша бекітілген бұйрық №_____ ____________
Аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі ____________________________
Жұмысқа қажетті бастапқы мәліметтері _________________________
Жеке тапсырма ___________________________________ ___________
___________________________________ ________________________
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ МАЗМҰНЫ
№ Бөлімдер Орындалу Кеңесші
мерзімі
Графикалық материалдардың тізімі
№ Кесте диаграмма атауы Бет Орындалу Кеңесші
саны мерзімі
Тапсырманы өткізу мерзімі _____________ 200_ ж.
Дипломдық жұмыстың жетекшісі ___________________
__
(қолы)
(Тегі, аты, жөні)
Тапсырманы орындауға алған студент __________________
__
(қолы) (Тегі, аты, жөні)
МАЗМҰНЫ
АННОТАЦИЯ
АНЫҚТАМА
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
КІРІСПЕ
1 Әдебиеттерге шолу
2 Мақтаның өсіп өркендеуіне мочевина және аммофос
құрамында мыс элементінің әсері
2.1 Мыс элементінің мақта мүшелерінде азот және
фосфор мөлшеріне әсері
2.2 Аммофос және мочевина құрамында мыс элементінің
мақта өнімі техникалық сапа қасиеттеріне әсері
2.3 Мақта мүшелерінде мыс элементі мөлшері
және топырақтан шығуы
3 Тәжірибе жүргізу әдістерімен жағдайы
3.1 Қара шірікті И.В.Тюрин әдісі бойынша анықтау
3.2 Қозғалмалы фосфорды анықтау
3.3 Қозғалмалы калийді анықтау
4 Еңбекті қорғау
4.1 Еңбекті қорғауды ұйымдастыру және қауіпсіздікті
сақтау жағдайын талқылау.
4.2 Минералды тыңайтқыштар, жеке химикаттармен
жұмыс атқаруда еңбек гигиенасы
4.3 Шаруашылықта өрт қауіпсіздігі жағдайына сипаттама
5 Қоршаған ортаны қорғау
5.1 Шаруашылықта табиғатты қорғау шаралары
6 Экономикалық тиімділігі
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
АННОТАЦИЯ
Бізде мақта шаруашылығы интенсивті өркендеуінің негізгі себептері
минералды тыңайтқыштарды жоғары нормада тиімді пайдалану.
Микроэлементтерді жай және күрделі тыңайтқыштар құрамында ауыл
шаруашылығы егіндерінде қолдану бойынша мәліметтер өте жеткіліксіз
Қазақстан жағдайында мақтада мұндай тәжірибелер жүргізілмеген. Осы
мақсатта біз Оңтүстік Қазақстан топырағы жағдайында мыс элементін
мочевина және аммофос құрамында мақтаның өсіп өркендеуіне сапасына,
өнімділігіне әсерін зерттедік.
Мыс элементінің мочевина және аммофос құрамында мақтаның өнімділігін
арттыру бойынша жүргізілген тәжірибелер Сары ағаш ауданы, Келес тәжірибе
өндірістік кәсіп орнында жүргізілді. Сары ағаш ауданы топырағы сұрғылт
топырақ.
АНЫҚТАМА
Протеин - өсімдік құрамындағы меңгерілетін ақуыз.
Органикалық заттар - өсімдік құрамындағы азотты және макро-микроэлементтер.
Экстракция – элементтерді сұйықтыққа ажырату.
Технология - өнімді және сапасын арттыру шаралары.
Рн – қышқылдық көрсеткіш.
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Нарти – Годлин әдісі.
Магний – Шмука әдісі.
Өсу дәуірін бақылау – союзники (1973ж).
NPK – азот фосфор және калий фон жылдық тыңайтқыш нормасы.
Фотосинтез – СО2 есебіне топталған өнім.
Қосымша өнім – жалпы өнімнен аралығы.
Алқапты тәжірибе – далалық тәжірибе.
цга – гектарынан алынған өнім.
N-NH4 – аммиакты азот.
N- NO3 – нитратты азон.
P2O5 – менгерілетін фосфор қышқылы.
К2О – менгерілетін калий түрі.
Фосфор – Лоренц әдісі.
Азот – Кельдаль әдісі.
Гумус – Тюрин әдісі.
Жылжымалы Р.К – Б.Магигин әдісі.
Нитрат – Гранувальд-Ляги әдісі.
Еритін тұз – Ласукова әдісі.
Кіріспе
Ауыл шаруашылығында минералды және органикалық тыңайтқыштарды тиімді
пайдалану қазіргі уақытта егіншілік өндірісінде өнімді арттырудың негізі
шаралары бірі болып есептеледі.
Бізде мақта шаруашылығы интенсивті өркендеуі минералды
тыңайтқыштарды жоғары нормада тиімді пайдалану.
Ежелден мақта егіліп келе жатқан аудан топырақтарында жергілікті
және шет ел әдебиеттерінде микроэлементтердің сарылып бара жатқандығы
жөнінде мәліметтер береді. Оның себебі өсімдіктердің алып шыққан
элементтердің, өз орнына қайтып толтырылмауы себепті болуы есептеледі.
Е.К Круглова (1968) мәліметтері бойынша корбаннатты топырақтарда
мақтаға себілгенде мыс, мырыш және бор элементтері тиімділігі төмен болу
себебі, топырақта аталған элементтердің жоғары дәрежеде меңгерілуі деп
есептеледі.
Орта Азия жағдайында микроэлементтер тиімділігі жөнінде мәліметтер
А.К Переверзова (1961) жұмыстарында толық көрсетілген
Б.М Исаевтың (1979) мыспен жүргізілген 18 тәжірибенің мақта
өн,імділігі 16 жоғары дәрежеде, ал мырышпен жүргізілген тәжірибесінің 15
гектарынан 1,5-5,0 центнер қосымша өнім алынды. Кейінгі жылдары
вегетациялық және алқаптық тәжірибелермен ежелгі және ашық сұр топырақ
жағдайында мыс элементі мақтаның өнімі артуына және вилт ауруына
төзімділігін арттырады. (Гульахмедов 1961, Рафикова 1965, Исаев 1974,
Круглова 1968, Исаев, Агунбаев 1974, Исаев , Алжанов 1976, Мусбанов 1977).
З.И Мамедов (1963) алған мәліметтерінде хломенен сорланған топырақ
жағдайында бор, мыс, мырыш, марганец, молибден және кобальт элементері
мақтаның өсуін белсендендіреді, көсек санын арттырады, сонымен бір қатарда
жеміс мүшелері төгілуінен сақтайды.
А.К Носов (1968) түркістан топырағы жағдайында бор, марганец, мыс,
мырыш элементтері мақтаның сор жағдайына төзімділігі артуын көрсетеді.
С.Бекмуратов (1967) Қарақалпақыстан сорланған топырағы жағдайында мыс
жән мырыш элементерін мақтаға әсерін зерттеген гектарынан 3,5-3,7
центтерден қосымша өнім алды. Сондай ақ (Задорожный 1968, Задорожный,
Ванкенко 1972,1973) мырзашөл топырағы жағдайында мырыш және мыс элементері
жүгері және мақтаның өсіп өркендеуіне, өнімділігінің артуына әсерін
тигізуін көрсетеді.
Жоғарыда көрсетілген әдебиеттер мәліметтеріне қарағанда
микроэлементтердің суда еритін бейорганикалық тұздарын мақтада қолдану
әдістерін және нормаларын анықтау қазіргі қазіргі заман өзекті мәселерінің
бірі.
Микроэлементтерді жай және күрделі тыңайтқыштар құрамында ауыл
шаруашылығы егіндерінде қолдану бойынша мәліметтер өте жеткіліксіз
Қазақстан жағдайында мақтада мұндай тәжірибелер жүргізілмеген. Осы
мақсатта біз Оңтүстік Қазақстан топырағы жағдайында мыс элементін
мочевина және аммофос құрамында мақтаның өсіп өркендеуіне сапасына,
өнімділігіне әсерін зерттедік.
Бұл жұмысты амалға асыруда біздің міндетімізге мыс элементінің
мочевина және аммофос құрамында топыраққа енгізілгенде мақтаның өсу және
жеміс мүшелерінің артуына, мақта талшығы сапасына азот, фосфордың
менгерілуін, микроэлементердің мақта мүшелерінде жайласуы заңдылықтарын
зерттеуді міндет етіп алдық.
1 Әдебиеттерге шолу
Алғаш рет мыс элементінің жоғары саты өсімдіктеріне қажет екендігі
жөнінде 1931 жылы Соммер айтып өткен еді. Одан кейін бізде өсімдік тану
практикасында мыс элементін қолдану өндіріске енгізіліпті тіпті масақты
өсімдіктерден жоғары өнім алына бастады ( Лашкевич 1952,1955,1976,
Островская 1956,1961, Жизневская 1972). Зерттеулер бойынша мыстың ең көп
мөлшері топырақ құрамында екені анықталды. М.Я Школьниктің (1974) алған
нәтежелері бойынша мыстың 70 процентке жуығы хлоропласта топталған болып,
құрамында мыс элементін ұстайтын цитохорм оксидаза ферменті фотосинтез
және өсімдіктер тыныс алуында үлкен роль атқауы анықталды.
Мыс және темір элементтері азот окисі редуктаза және нитроредуктазаны
белсендендіру екені жөнінде мәліметтер бар (Заблуда 1976, Окунцова 1986,
Жизневская 1981).
Л.К Островская және Б.А Геллер (1985) мыс элементі жетіспегенде өсімдіктер
ұлпасында амид көп мөлшерде топталып ақуыз синтезінің бұзылуына алып
келуін атап өтеді.
Мыс элементінің саңырауқұлақтармен келетін ауруларға өсімдіктердің
төзімділігін арттырады екен. Солай етіп В.П Важенин (1986) картоптың
фитофитора ауруына төзімділігі мыс әсерінде артқандығын көрсетті. Сондай
ақ мыстың өсімдіктердің ыстық және суыққа төзімділігі оның клеткаларында
тургор процесі прту тәрізді қасиеттері артуына әсер етеді.
М.Я Школьник, Н.А Макаров (1987) өсімдік ұлпаларында каллоидтық
гидрофилділігі төмендеуін мыс тапшылығымен байланыстырады.
М.Я Пейве (1981) жұмыстарында өсімдіктің топырақт ылғалдылық
тапшылығына төзімділігі артуында мыстың маңызы жөнінде жазады.
Өсімдікткрдің ыстыққа төзімділігіде мысқа байланысты деген болжамдар
жоқ емес.
Түркістанның суландырылатын 740 мың гектар жерінің 400 мың гектары
сұр топырақ болып, жалпы құрамында мыс тапшылығымен ерекшеленеді.
Гулахмедов (1989) нәтежелеріне қарағанда ол сұр топырақтар мыс
қолданылуы қажет екендігін көрсетті.
В.П Пономаревтің алған нәтежелеріне қарағанда батпақты және сұрғылт
батпақты фосфор құрамында жоғары дәрежеде болған топыраққа азот фосфорлы
тыңайтқыштарға мыс элементін қосып бергенде жоғары нәтеже алғандығын
көрсетті. Батпақты топыраққа молибден және мырыш берілгенде мақтаның
өнімі гектарынан 2,2 және 3,2 центнерге артқандығын көрсетті.
Құрамында 34 мгкг Р2О5 болған сұрғылт батпақты топырақта мақтадан
жоғары өнім молибден қолданғанда алынған, бұнда алынған қосымша өнім
гектарына 3,7 центнерді құрады.
Тәжікстанның сорланған топырағы О.Н Алиханова (1981) алған
нәтежелеріне қарағанда, сорланбаған топыраққа қарағанда бор элементінің
мөлшері көп екендігі анықталды.
Мақтада жүргізілген тәжірибелерде (Рыжов, Аганбаев 1986), молибден
(Исаев, Агунбаев 1984, Пирахунов, Кариев 1985) мыс элементінің азотты
қоректік зттарымен тығыз байланыста екенін көрсетті.
Исаев, Рустамов (1975), Белаусов, Исаев (1976) азот және фосфордың
өсімдікке тек менгерілуін жоғарылатып қоймай, олардың жоғары молекулалық
қосылыстары пайда болуына жағдай жасауын көрсетті. Бұл мыс элементінің
пайдалану минералды тыңайтқыш құрамындағы элементтерді тиімді пайдалануына
алып келеді.
Осыларға қарамай мыс элементінің мақтаға әсері әлі күнге дейін
жетерлі дәрежеде зерттелгені жоқ. Әдебиеттерге назар аударсақ көптеген
жұмыстар мақта тұқымын егуден алдын малумен шегаралаланған Е.А Гудько
(1982) жүргізілген тәжірибелерде мақта тұқымын 0,005% CuSO4 5H2O тұзына
малынғанда өнімді гектарына 5 центнерге дейін асырғанын, С.С Абаева
(1989) осыған сәйкс ерітінділірге 12 сағат малынған тұқымның өнімділігін
төмен температурада артуын сонымен бір қатарда мақтаның суыққа
төзімділігін арттырып мыс элементі гектарынан 7 центнерге дейін өнімді
арттырғанын көрсетеді.
С.М Ибрагимов, Я.Н Пакинаев (1984), М Усманов, А.М Якубов, Р.Р
Рахманов (1985), Х Ходжаева (1988) т.б. жүргізген тәжірибелерінде мыс
күкірт қышқылы тұзының 0,03% ерітіндісінде тұқымды өңдегенде мақта
өнімінің 2,7 – 7 центнерге дейін артқанын көрсетеді.
П. Задарожный және И.Н Венченко (1983) тек мыс элементінің
ерітіндісінде малынуы емес сондай ақ мыс сульфат тұзын топыраққа
беруде де жоғары нәтеже алғандығын көрсетті.
Осыған ұқсас тәжірибелерді Е.К Курнова (1989), Ф.Х Шарафутдинова
(1984) жүргізді. Осыларға қарамай мыс элементін қолдану дозасы, мерзімі
және қолдану әдістері жөнінде анық мәліметтер жоқ, бұл жетерлідей
тәжірибелер жоқ екендігін көрсетеді.
С.С Абаева (1959), И.А Джалилов (1988), З.И Малидов (1990), С.М
Ибрагимов, Я.М Пакинаев (1984) айтуынша мақта тұқымын егуден алдын
ерітіндіге малумен, топыраққа беруді салыстырғанда , егістен алджын тұқымды
малуға жоғары баға береді. Топыраққа берудің төмен нәтеже беруін мыс
элементінің топыраққа түскеннен кейін. Оның топырақпен бірігіп
жылжымалылығы төмендеп кетеді деген болжамдар көрсетеді.
Ал енді бұл болжамдарға кері нәтежелерде бар. А.Н Гюлахмедов (1981)
жүргізген тәжірибелерде мақтаға микроэлементерді тамырсыз бергеннен көрі
тамырымен мақтаның бутондау дәуірінде беру жақсы нәтеже беруін атап
кетеді. Осыған ұқсаған тәжірибелерді Б.М Исаев (1983), П Рустамов (1985),
Б. Альжанов (1986) жүргізіп жоғарыдағы авторлар алған нәтежелерді
қолданады.
Мыс элементі өсімдікте еритін қант, крахмал синтезін және блок амин
қышқылдары топталуын жеделдетеді. Сондай ақ хлорофил тұрақтылығын
арттырады және оның синтезінде қатысады (Заблуда 1978, Окунцев 1986).
А.Кустова (1982) және А.М Лемаева (1992) Түркістанда жүргізген
тәжірибелерінде мыс элементі ферментердің тотығу тотықсыздану
белсенділігін, фотосинтез өнімділігін, көмірсу және ақуыз ауысуында
қатысады..
Микроэлементтер метобализмнің негізгі процестерінде қатынасып,
өсімдіктің өсіп өркендеуіне үлкен әсерін тигізеді.
Г.А Дюшев (1987) Қырғызстан мақташылық аймағында топырақ жағдайында
жүргізілген тәжірибелерінде микроэлементер: мыс, мырыш, марганец, бор
мақтаның жіңішке талшықты сортарында жер беті биологиялық салмағы, тамыр
жүйесінің өркендеуіне үлкен әсерін тигізіп жеміс пайда болуына , көбірек
толық көсектер санын арттыруға септігін тигізеді. Осыған сәйкес
нәтежелер Е.К Круглова (1968) жұмыстарында да атап өтіледі.
Мыс, мырыш, марганец элементері өсімдіктің барлық мүшелерінде
кездеседі. Г.А Дюжев (1977) алған нәтежелерінде микроэлементтер өсімдік
құрамында өсіру жағдайына байланысты топталады. Микроэлементтер өсімдік
сорттарына байланысты және олардың талабына қарай өзгеріп отырады. Борды
мақта гектарынан 100-400 г, марганец 200-500г, мырышты 100-200г және мысты
200-300 грамын өзімен топырақтан алып шығады.
Әдебиеттерде өсімдіктердің метаболиттік тіршілігінде мыс элементі
ролі үлкен екені көрсетілген, бірақта мақта өімдігінде бұл мәселелер кем
зерттелген. Бұл жағдайдан басқа кейінгі жылдары мақтаның үздіксіз егілуі
және жаңа сорттарының пайда болуы, агротехникалық шаралардың жаңаланып
өркендеп баруына байланысты, топырақта минералды баланс өзгеріп барады.
Осыларды есепке алып мақта өндірісінде микроэлементтер атап айтқанда
мыс элементінің мақтаның өсіп өркендеуіне зат алмасу процесіне сапасына
тигізетін әсерін зерттеу жұмыстары негізгі мәселелер бірі болып
есептеледі.
Б.М.Исаевтың (1989) жинақты есебі жұмыстарында мыс элементімен
жүргізілген 18 тәжірибенің 16 тәжірибесінде, мырыш элементімен жүргізілген
21 тәжірибенің 15 тәжірибесінде мақта өнімділігі артқаны және гектарынан
5 центнерге дейін қосымща өнім алғандығы жөнінде жазып өтеді. Кейінгі
жұмыстарда (Гюлахмедов 1971, Исаев 1974, Рафикова 1975, Исаев, Альжанов
1976, Мустанов 1977) ежелгі сұрғылт және батпақты топырақ жағдайында
мырыштың қомақты қосымша өнім беруі, сонымен бір қатарда мақтаның Вилт
ауруына төзімділігін артуын көрсетеді.
З.Н.Мамедов (1983) сорланған топырақ жағдайында бор, мыс, мырыш,
марганец, молибден және кобальт элементінің өсімдіктің өсіп өркендеуіне
үлкен әсерін тигізумен, мақтаның көсек санын арттыруы және жеміс
мүшелерінің түсіп кетуінен сақтауына әсерін тигізуі жөнінде мәліметтер
береді.
А.К.Носов (1978) Түркменстан жағдайында бор, марганец, мырыш, мыс
т.б. элементтер мақтаның тұздылыққа төзімділігін арттыру жөнінде жазады.
Қарақалпақстан топырағы жағдайында С.Бекмуратов (1977) мақтаға мырыш
және мыс элементерін пайдаланып гектарына мырыштан 3,5, мыстан 2,2 центнер
қосымша өнім алды.
Г.А.Рафикова (1985) Ташкент облысы сұр топырағы жағдайында мырышты
гектарына 4 кг қолданып мақтаның өнімін 5,8 центнерге көтереді.
М.Г.Абуталыбов (1984) Азербайжан топырағы жағдайына гектарына 1 кг
мырыш қолданғанда мақта өнімі 3,1-5,8 центнерге дейін артқанын, ал
гектарына 4 кг берілгенде өнімнің төмендегенін көрсетті.
О. Сахатов, Б.Мамедханов (1981) мырыш, мыс, бор элементтерін жіңішке
талшықты мақтаның 9647- И сортына өсу кезеңінде бөлшекткп берілгенде
топырақта микроскоптың саңырауқұлақтардың кемигенін, сонымен топырақты
аурулардан тазалау мүмкіндігін арттырады. Авторлардың айтуынша топырақтың
биологиялық белсенділігінің артуына гектарына мыс 2-5 кг өсу дәуірінде
бөлшектеп қолдану жақсы нәтеже беруін анықтады.
Л.К Островская (1981) өсімдіктердегі мыстың физиологиялық ролін
зерттеп, өсімдік құрамындағы мыс мөлшерімен полифенолоксидаза белсенділігі
арасында мықты байланыс бар екендігін анықтады.
Г.Я Жизневская (1989) микроэлементтердің соның ішінде мыс
элементінің жасыл жапырақ фотосинтез апаратының пайда болуында қатысуы
жөнінде мәліметтер береді. Мыс элементінің 50-75% жапырақтың
хлоропластында кездесуі, мыстың хлорофил биосинтезінде қатысуынан дерек
береді.
Б.М Исаев (1989) мақтаның хлорофил құрамында мыс элементі көп
мөлшерде болуын анықтады. өсімдіктерде мыс элементі жетіспегенде
өсімдіктерде тыныс алу интенсивті төмендеуі дәлелденді. (Островская 1961)
ал (Школьник, Абдурашидов 1978, Алиев 1973) мыс элементін қолдану тыныс
алу интенсивтілігін артуына алшып келуін анықтады. Осындай мәселелер
(Б.М Исаев 1979) жұмыстарында толығымен дәләлденді. Мыс жетіспеуі мақтада
хлорофилдің пайда болуына әсерін тигізді.
Көпшілік әдебиеттерде мыс элементінің азоттың айналымында қатысуы
жөнінде мәліметтер беріледі (Маслов 1976, Шевчук 1986).
СоюзНИХИ-дің физиология лабораториясында (Исаев 1979) алынған
нәтежелерге қарағанда мыссыз өсірілген мақтада алғашқы өсу кезеңінде
белокты азот синтезі баяулаған. Ол жеміс пайда болу кезеңінде, пластикалық
заттардың генератив мүшелерге өту кезеңінде басталды. Бұнда мыс
берілген вариантта жалпы азқот 4,462 соның белокты азоты 3,4924 –ті
құрайды. Бұл көрсеткіштер мыссыз вариантта 3,554 және 2,051% құрады. Ал
мақта топырағында керісі мыс берілген вариантта кемірек ал мыс
берілмеген вариантта көбірек екені анықталды.
Б.М Исаев, К Рустамов (1985) мақтаны азотпен жтерлі дәрежеде
қоректендіру мыс элементіне тапшылдығын арттырғанын көрсетеді.
В.Н Мельнигук (1981) айтуынша азоттың жоғары нормасын торфты
топырақта шөптес өсімдіктерге бергенде оның құрамындағы мыс мөлшері құмды
топырақта өсірілген шөптерге қарағанда 2 есеге көбейген. Ал енді торфты
және құмды күлгін топырақта шөптес өсімдіктерге фосфор берілгенде оның
құрамындағы мыс мөлшері кемигенін көрсетті.
Н.Д Тимашев (1988) жоғары азот тыңайтқышын нормасын қолданылғанда
өсімдіктердің мыс элементіне талабының күшейуін төмендегідей түсіндіреді.
Өсімдіктердің азотты менгеруінде өсімдік құрамында фосфордың және
барлық органикалық қосылыстардың топталуына, ал амин қышқылдарының
кемуіне келіп соғады. Осы процесті тіктеу үшін мыс элементі қажет. Сондай
ақ мыс элементінің маңызы фосфор алмасуында да маңызы үлкен. Ол өсімдік
құрамында жалпы фосфордың топталуына алып келеді, көбінесе органикалық
заттардан эфирсахарид, ДНҚ, РНҚ және АТФ – тің көбейуіне әсерін тигізеді
(Навайтене 1983, Исаев, Рустамов 1985, Исаев 1989).
Ф. Мирзев, Л.Каюмова (1982) көрсетулері бойынша мыс және Гумат
аммониді сұйық және қатты тыңайтқыштарға қосу қоектік элементердің пайдалы
коэффицентінің артуына алып келеді.
Л.Каюмова, А.Киселева (1981) алған нәтежелеріне қарағанда мыс
элементінің сұйық тыңайтқышқав қосылғанда өнімнің гектарына 1,4 центнер,
ал аммофос құрамына қосылғанда гектарына 1,3 центнерге артқандығын
көрсетті.
Е.К Круглованың (1988) ңбектері нәтежесінде сұрғылт топырақ
жағдайында топырақта жылжымалы мыс мөлшері 0,4 мгкг-нан төмен 0,8 мгкг
–нан көп болуы өсімдіктердің өсуінің баяулайына алып келуін анықтады.
Микротыңайтқыштарды мақта шаруашылығы практикасында қолдану
мәселелері, микроэлементтер көзі, қолдану кезеңі туралы мәселелерді
шешуді талап етеді. Сонымен бір қатарда жоғары агротехникалық тиімділік
және мақтаның микротыңайтқыштарға талабын анықтау қажет.
Бізде және басқа мемлекеттерде ауыл шаруашылығында микроэлементтерді
пайдаланудың тиімді жолдарының бірі негізгі тыңайтқыштарға қосып
пайдалану болып есептеледі.
Көптеген авторлар айтуынша өдірістік заводтарда микроэлементерді
жеңіл еритін тұздар түрлерін негізгі тыңайтқыштарға қосып пайдалану барлық
тыңайтқыш құрамындағы элементердің меңгерілуін қамтамасыз етеді. Сонымен
бір қатарда заводта шығарылған микроэлемент қосылған тыңайтқыштар,
микроэлементердің топыраққа толық таралуына да қамтамасыз етеді
(Чернишенко, Пячура, Жмуро 1985, Исаев 1989,Потобуева 1981).
И. Бабаджанов, Ш. Юсупов (1992) алған мәліметтеріне қарағанда
микроэлементтер мыс, мырыш, бор аммофос және мачевина құрамында мақтаға
берілгенде мақтаның өнімінің сапасының артуына алып келеді. Мақта талшығы
ұзындығы 0,5-1,1 мм, 1000 дана тұқымы салмағын 3-5 гр –ға арттырумен мақта
талшығын өндірістік 1-сортқа көтерілуіне септігін тигізеді.
И.Г.Важенин (1988) топырақты жаңа топтарға бөлу немесе
микроэлементтер тобына оларды өсімдіктер талабына қарай бөлу немесе
олардың микроэлементерді топырақтан алып шығуына қарай бөлуді ұсынды.
Бірақта И.Г.Важенин топырақты өсімдік талабына қарап шкалаға бөлу жөнінде
жетерлі мәліметтер жоқ екендігін, олар әлі зерттелуі қажеттігін айта
кетеді.
Орта Азия республика корбонатты топырақтары үшін Е.К.Круглова (1982)
мақта өсіру үшін микроэлементтер шектелген есебін анықтаған. Ол берген
мәліметтер СоюзНИХИ тәжірибелерімен анықталып қолдануға ұсынылды.
2 Мақтаның өсіп өркендеуіне мочевина және аммофос құрамында мыс
элементінің әсері.
Мақтаға азоттың пайдалы әсер коэффициентінің жоғарлауы мен
төмендеуінің маңызы зор, төмендеген кезде сыртқы орта нитраттардың және
нитриттердің зиянды қосылыстарымен ластанады. Аммофостың азотының
тиімділігін арттыруда оны нитрификацция ингибиторымен бірге қолдану жақсы
көмек береді. Соның ішінде отандық өндірістегі АТГ мен КМП.
Қазіргі уақытта агрохимиялық ғылым көптеген фундаментальді өңдеулерге
ие, оларды азотты тыңайтқыштарды жоғары эффективтілікте қолдану үшін
қолданылады. Соңғы жылдары бұл өңдеулер азоттың тұрақты изотобын қолдануға
байланысты даму үстінде. Оны қолдана отырып жасалынған көптеген зерттеулер,
азотты тыңайтқыштардың формасы мен мөлшеріне байланысты вегетациялық
тәжірибелерде 50-60% аралығында және егістік тәжірибелерде 30-50%
аралығында өзгеруі мүмкін.
Өсімдіктің өсіп өркендеуінде оның бойы, жеміс бұтағы жемісін саны
негізгі көрсеткіштердің бірі болып есептеледі. Біз өз тәжірибемізде
мақтаның 3-4 жапырақ, бутондау және жеміс пайда болу кезеңдерінде бақылау
жұмыстары жүргізілді, алынған нәтежелер 1- кестеде көрсетілген.
Мыс элементінің мочевина және аммофос құрамында мақтаның өсіп
өркендеуіне әсерін зерттегенімізде мы элементінің мақтаның бойының өсуіне
әсерін тигізгені анықталды. Маусым айында мыс аммофос құрамында өсімдікке
берілгенде, бақылау вариантында 9,9 см болды. Бұл көрсеткіштер шілде және
тамыз айларында 44,2; 44,6; және 75,3; 87,2 см құрады, ал бұл көрсеткіштер
бақылау вариантында 39,4 және 75,6 см –ді құрады. Тамыз айында өсімдіктің
жеміс бұтағы аммофос құрмында мыс берілгенде 12,2, ал мочевина құрамында
14,3 дананы құраған болса, бақылау вариантында 1,2 дананы құрады.
Мыс элементінің аммофос құрамында мақта жеміс бұтағына әсері
тимегенін мыс элементі фосформен күрделі тұздар түзумен түсіндіруге
болады. Тамыз айына келіп мыс аммофос құрамында көсек санына әсері
тигізбеді, ал мыс мочевина құрамында 7,7 дана болып бақылау вариантымен 1,4
көсекке арттық болды.
Өсу кезеңдері соңына келіп көсек саны мыс аммофос құрамында 0,5 ал
мочевина құрамында 1,5 көсекке артуына алып келді. Солай етіп мыс және
күрделі тыңайтқыштар құрамында мақтаның өсіп өркендеуі және жеміс
мүшелерін топтауда үлкен әсерін тигізеді.
Аммофос физиологиялық қышқыл тыңайтқыштарға жатады. Фосфордың қалыпты
мөлшерін енгізген кезде топыраққа аммонийлі азоттың аздаған мөлшері түседі,
ол топырақты қышқылдандырмайды. Азоттың фосфорға тепе-теңдіксіз қатынасына
байланысты аммофос негізінен фосфорлы тыңайтқыш ретінде қолданылады.
Аммофос қарапайым тыңайтқыштарға қарағанда үлкен концентрацияға ие,
құрамында екі қоректік элемент бар. Сондықтан басқа жай тыңайтқыштарға
қарағанда, оның топырақтағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz