Қазақстан Республикасының кітапханалық жаранамасының мәселелерін шешу жолдары
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І. Тарау. Жарнама және қоғамдық мемлекеттік саясат ... ... ... ... ... ..6
1.1 Кітапхана жарнамасының тарихи аспектілер ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2. Жарнама маркетингі мен менеджменті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.3. Кітапханадағы жарнамалық іс.әрекеттің заңдастырылуы ... ... ... ..14
ІІ.Тарау. Жарнама .кітапхананың жаңа имиджін қалыптастыру
құралы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2.1. Жарнама мәтіндерінің стилистикасы мен құрастыру
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.2 Жарнамалық хабарларды көркемдеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.3.Кітапхана жарнамасын тарату каналдары мен құралдары ... ... ... ...29
2.4.Кітапхананың фирмалық стилі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
І. Тарау. Жарнама және қоғамдық мемлекеттік саясат ... ... ... ... ... ..6
1.1 Кітапхана жарнамасының тарихи аспектілер ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2. Жарнама маркетингі мен менеджменті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.3. Кітапханадағы жарнамалық іс.әрекеттің заңдастырылуы ... ... ... ..14
ІІ.Тарау. Жарнама .кітапхананың жаңа имиджін қалыптастыру
құралы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2.1. Жарнама мәтіндерінің стилистикасы мен құрастыру
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.2 Жарнамалық хабарларды көркемдеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.3.Кітапхана жарнамасын тарату каналдары мен құралдары ... ... ... ...29
2.4.Кітапхананың фирмалық стилі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
Кітапхана ісі мәдениет саласы ретінде ақпаратық, білім беру және мәдени ағарту қызметінің негізі болып табыады.
ХХІ ғасыр мәдениеттің, ғылым мен білімнің ғасыры. Барлық білімнің қайнар көзі – кітапханада екені баршамызға анық.
Қазіргі кезде адамдардың өскелең талабын қанағаттандыру, рухани байлығымен жалпы қабілетін дамыту және жоғары эстетикалық талғамын қалыптастыру міндеттерін іске асыруды кітапханалардың алар орны ерекше.
Кіапхана қызметін дамытуда көпшілік кітапханалардың және мекемелермен ұйымдардың қызметіне әдістемелік көмек көрсетіп, кітапхана ресурстарын талдауда, ғылыми зерттеу жұмысын жүргізуде және біріңғай жүйені жетілдіруде ақпарат көздерін қоғамда, пайдалануға ықпалын тигізіп, ұйымдастыратын идеологиялық және ғылыми ақпараттық орталық болып табылады. Жалпы кітапханалар жүйесін сақтап қалу, оқырмандарға жаңаша түрде қызмет қөрсету, оқуға баулу, рухани байлығын көтеруде кітапханалық жарнаманы қазіргі заманға сай жүргізілуі қажет-ақ.
Кітапханаларда жүйелі түрде ғылыми - практикалық конференциялар, байқаулар, семинар-тренинг, практикалық сабақтар, көмектер, дөңгелек үстел, іс-тәжірибе трибуналары және көптеген көпшілік іс-шаралардың белсенді түрлері мен әдістерін жарнамалау.
Жарнама біздің елімізге нарықтық экономикалық қатынастар мен бірге келіп кірді. Алайда жарнамаға өнер ен мәдениет саласында оның ішінде кітапханада ғылым туындысы емес, насихат құралы ретінде қарау пост кеңестік кеңістікте, соның ішінде республикамызда әлі де басым болып отыр.
Қазақстанда жарнама өнеркәсіп, сауда салаларымен салыстырғанда қаржы - несие жүйесінде, соның ішінде банк қызметінде нақты дамып келеді.
Жарнама агенттіктері, сондай-ақ оларға тапсырыс беретін жеке фирмалар, мемлекеттік кәсіпорындар, дайын жарнма өнімін наихаттайтын жарнаманы жоғары бұқаралық қпарат құралдары тек орыс тілінде жұмыс істейді.
ХХІ ғасыр мәдениеттің, ғылым мен білімнің ғасыры. Барлық білімнің қайнар көзі – кітапханада екені баршамызға анық.
Қазіргі кезде адамдардың өскелең талабын қанағаттандыру, рухани байлығымен жалпы қабілетін дамыту және жоғары эстетикалық талғамын қалыптастыру міндеттерін іске асыруды кітапханалардың алар орны ерекше.
Кіапхана қызметін дамытуда көпшілік кітапханалардың және мекемелермен ұйымдардың қызметіне әдістемелік көмек көрсетіп, кітапхана ресурстарын талдауда, ғылыми зерттеу жұмысын жүргізуде және біріңғай жүйені жетілдіруде ақпарат көздерін қоғамда, пайдалануға ықпалын тигізіп, ұйымдастыратын идеологиялық және ғылыми ақпараттық орталық болып табылады. Жалпы кітапханалар жүйесін сақтап қалу, оқырмандарға жаңаша түрде қызмет қөрсету, оқуға баулу, рухани байлығын көтеруде кітапханалық жарнаманы қазіргі заманға сай жүргізілуі қажет-ақ.
Кітапханаларда жүйелі түрде ғылыми - практикалық конференциялар, байқаулар, семинар-тренинг, практикалық сабақтар, көмектер, дөңгелек үстел, іс-тәжірибе трибуналары және көптеген көпшілік іс-шаралардың белсенді түрлері мен әдістерін жарнамалау.
Жарнама біздің елімізге нарықтық экономикалық қатынастар мен бірге келіп кірді. Алайда жарнамаға өнер ен мәдениет саласында оның ішінде кітапханада ғылым туындысы емес, насихат құралы ретінде қарау пост кеңестік кеңістікте, соның ішінде республикамызда әлі де басым болып отыр.
Қазақстанда жарнама өнеркәсіп, сауда салаларымен салыстырғанда қаржы - несие жүйесінде, соның ішінде банк қызметінде нақты дамып келеді.
Жарнама агенттіктері, сондай-ақ оларға тапсырыс беретін жеке фирмалар, мемлекеттік кәсіпорындар, дайын жарнма өнімін наихаттайтын жарнаманы жоғары бұқаралық қпарат құралдары тек орыс тілінде жұмыс істейді.
1. Жарнама туралы: Қазақстан Республикасының 2003 жыл-ғы 19 желтоқсандағы № 508 Заңы//ҚР Парламентінің Жар-шысы. — 2003. — № 24. — 12. — 15-6.
2. Айзенберг М.Н. Менеджмент рекламы. — М.: ТОО «Интел Тех», 1993. - 80 с.
3. Блэк С. Паблик рилейшнз. Что это такое?/С. Блэк. — М.,1989. - 240 с.
4. Борисова О.О. Библиотечно-библиографическая реклама: учебно-практическое пособие/О.О. Борисова. — М., МГУК 2002. — 224 с.
5. Справочник библиотекаря/Под ред. А.Н. Ванеева, В.А. Минкиной. — СПб.: Профессия, 2004. — 448 с.
6. Матлина С.Г. Привлекательная библиотека, или Что может реклама: практическое пособие/С.Г. Матлина. — Изд. 2-е, доп. и перераб. — М.: Либерия, 2000. — 128 с.
7. Шрайберг Я.Л. Автоматизированные библиотечно-инфор-мационные системы России: Состояние, выбор, внедрение, развитие/Я.Л. Шрайберг, Ф.С. Воройский. - М.: Либерея,' ГПНТБ России, 1996. - 273 с.
8. Багрова И.Ю. Тенденции, состояние и перспективы обслуживания в национальных библиотеках мира: [по материалам зарубежной печати]//Мир библиотек сегодня. — Вып. 3. — С. 13—26.
9. Барсукова С. Приоритеты планирования/С. Барсукова,
М. Белоколенко//Библиотека. — 1997. — № 6. — С.31-33.
10. Бугрова Т. Что может кабинет деловой информации/ Т. Бугрова//Библиотека. - 1997. - № 12. - С. 12-15.
11..Бутковская М. Библиотека — муниципальный общедоступный информационный центр/М. Бутковская, И.Харькова, В. Шелудько//Библиотека. - 1998. - № 7. - С. 11-16.
.лова Е.Н. Экономическая реальность и бизнес - ин-формация//Науч. и техн. библиотеки: Мат-лы конф. «Библиотеки и ассоциации в меняющемся мире: новые технологии и новые формы сотрудничества» («Крым 97») — 1998.
- № 3. - С. 46-49.
12. Воропаев А.Н. Библиографическая информация: предложения и спрос на рынке//Библиография. — 1997. — № 6. — С. 37.
13.Галисханова. алисханова И. Я люблю тебя, моя страница//Библиотека.
- 1998. - № 11. - С. 5.
14. Гитер Д. Доступ к источникам информации с помощью Интернет/Д. Гитер, М. Лавринович//Библиография. — 1998.
- № 4. - С. 3/7.
15..Голодяева В. Маркетинг — движущая сила/В. Голодяева, Л. Киреева//Библиотека. - 1997. - № 8. - С. 27-29.
16.Джафар Ш. Уметь держать руку на пульсе времени//Библиотека. - 1999. - № 7. - С. 78-81.
17. Деденева А. Уметь рекламировать свои ресурсы//Библиотека. - 1999. - № 5. - С. 43.
18.. Казаченкова Л. Оп Ііпе в туманном Альбионе: [Репортаж из столицы Великобритании]//Библиотека. — 1997. — № 4. — С. 30-36.
19. Колегаева С.Д. Библиотеки в фокусе рынка//Мир библиотек сегодня. — 1996. — Вып. 3. — С. 70—72.
20. Кусая С.И. Презентация в библиотеке/С.И. Кусая,
Н.В. Шкроба//Научные и технические библиотеки. — 1998. - № 4. - С. 51-54.
21. Малюта С. Изобразительные приемы. Шрифты и тексты// Практика рекламы. — 1997. — № 3. — С. 146—148.
22. Малюта С. Изобразительные приемы в рекламе. Цвета и заливки/Дидактика рекламы. — 1997. — №2. — С. 160—162.
24. Малюта С. Почему размещение объявлений в прессе является одним из самых эффективных средств рекламы//Прак-тика рекламы. — 1997. — № 1. — С. 164—165.
25. Моргенштерн И.Г. Информационное общество: функции, каналы, библиографическое слежение//Мир библиографии.
- 1998. - № 1. - С. 12-13.
26. Недашковская Т. Суть концепции пространства — быстрый доступ к иыформации//Библиотека. — 1997. — № 4. — С. 68-73.
27. Осипова О. Современный дизайн, или новый взгляд на старые проблемы//Библиотека. — 1998. — № 10. — С. 77—79.
28..Осипова И.П. И снова о библиотечной рекламе//Мир библиотек сегодня. — 1997. — Вып. 4. — С. 58—62.
29. Панова Р. Положительный имидж, как его создать?//Библиотека. - 1997. - № 2. - С. 11—13.
30. Пранулис Ю. Маркетинг и новые технологии//Библиоте-ка. - 1999. - № 3. - С. 26.
31.. Проблемы и методы директ-маркетинга. Современная практика директ-маркетинга в России//Практика рекламы. — 1997.
- № 2. - С. 140-141.
32. Прокопенко Е. Использование средств и методов «паблик рилейшнз»: в Южно-Казахстанской областной научно-техни-ческой библиотеке г. Чимкента//Библиотека. — 1999. — № 1.
- С. 22-23.
33. Ратникова О. Проходите в ИНКО-Центр//Библиотека. —
1997. - № 4. - С. 45-50.
34. Сарсембинова А. Связь с общественностью или «паблик рилейшнз»/А. Сарсембинова, В. Степанов//Библиотека. —
1998. - № 10. - С. 71-73.
35. Синева А. Международный центр меняет стиль работы// Библиотека. - 1999. - № 7. — С. 17—19.
36. Слепова Л. Здесь были известные писатели//Библиотека.
- 1997. - № 5. - С. 40.
37. Соболева Е. Создание Ноте ра§е//Библиотека. — 1998. — № 1. - С. 55-56.
38. Степанов В. Библиографические ресурсы и каталоги//Библиотека. - 1998. - № 11. - С. 48-49.
39. Степанов В. Библиографический поиск в Интернете//Библиография. - 1998. - № 1. - С. 5-10.
40.Тимофеева Л.В. Новые подходы в деятельности муниципальных библиотек Ангарска//Мир библиотек сегодня: На-учн.-информ. сб. - 1998. - Вып. 4. - С. 100-103.
41. Цесарская Г.О. О фирменном стиле//Библиотека. — 1997.
- № 1. - С. 32-34.
42. Павлова И.А. Библиотечный интерьер: требования и зада-чи//Научные и технические библиотеки. — 1995. — № 7. — С. 48-51.
43. Панова Р. Положительный имидж: как его создать?//Библиотека. - 1997. - № 2. - С. 11-13.
44.Ғудинова Т. Привлекательная библиотека: образ, метафора, реальность?/Т. Рудинова, И. Комиссарова//Библиография.
2. Айзенберг М.Н. Менеджмент рекламы. — М.: ТОО «Интел Тех», 1993. - 80 с.
3. Блэк С. Паблик рилейшнз. Что это такое?/С. Блэк. — М.,1989. - 240 с.
4. Борисова О.О. Библиотечно-библиографическая реклама: учебно-практическое пособие/О.О. Борисова. — М., МГУК 2002. — 224 с.
5. Справочник библиотекаря/Под ред. А.Н. Ванеева, В.А. Минкиной. — СПб.: Профессия, 2004. — 448 с.
6. Матлина С.Г. Привлекательная библиотека, или Что может реклама: практическое пособие/С.Г. Матлина. — Изд. 2-е, доп. и перераб. — М.: Либерия, 2000. — 128 с.
7. Шрайберг Я.Л. Автоматизированные библиотечно-инфор-мационные системы России: Состояние, выбор, внедрение, развитие/Я.Л. Шрайберг, Ф.С. Воройский. - М.: Либерея,' ГПНТБ России, 1996. - 273 с.
8. Багрова И.Ю. Тенденции, состояние и перспективы обслуживания в национальных библиотеках мира: [по материалам зарубежной печати]//Мир библиотек сегодня. — Вып. 3. — С. 13—26.
9. Барсукова С. Приоритеты планирования/С. Барсукова,
М. Белоколенко//Библиотека. — 1997. — № 6. — С.31-33.
10. Бугрова Т. Что может кабинет деловой информации/ Т. Бугрова//Библиотека. - 1997. - № 12. - С. 12-15.
11..Бутковская М. Библиотека — муниципальный общедоступный информационный центр/М. Бутковская, И.Харькова, В. Шелудько//Библиотека. - 1998. - № 7. - С. 11-16.
.лова Е.Н. Экономическая реальность и бизнес - ин-формация//Науч. и техн. библиотеки: Мат-лы конф. «Библиотеки и ассоциации в меняющемся мире: новые технологии и новые формы сотрудничества» («Крым 97») — 1998.
- № 3. - С. 46-49.
12. Воропаев А.Н. Библиографическая информация: предложения и спрос на рынке//Библиография. — 1997. — № 6. — С. 37.
13.Галисханова. алисханова И. Я люблю тебя, моя страница//Библиотека.
- 1998. - № 11. - С. 5.
14. Гитер Д. Доступ к источникам информации с помощью Интернет/Д. Гитер, М. Лавринович//Библиография. — 1998.
- № 4. - С. 3/7.
15..Голодяева В. Маркетинг — движущая сила/В. Голодяева, Л. Киреева//Библиотека. - 1997. - № 8. - С. 27-29.
16.Джафар Ш. Уметь держать руку на пульсе времени//Библиотека. - 1999. - № 7. - С. 78-81.
17. Деденева А. Уметь рекламировать свои ресурсы//Библиотека. - 1999. - № 5. - С. 43.
18.. Казаченкова Л. Оп Ііпе в туманном Альбионе: [Репортаж из столицы Великобритании]//Библиотека. — 1997. — № 4. — С. 30-36.
19. Колегаева С.Д. Библиотеки в фокусе рынка//Мир библиотек сегодня. — 1996. — Вып. 3. — С. 70—72.
20. Кусая С.И. Презентация в библиотеке/С.И. Кусая,
Н.В. Шкроба//Научные и технические библиотеки. — 1998. - № 4. - С. 51-54.
21. Малюта С. Изобразительные приемы. Шрифты и тексты// Практика рекламы. — 1997. — № 3. — С. 146—148.
22. Малюта С. Изобразительные приемы в рекламе. Цвета и заливки/Дидактика рекламы. — 1997. — №2. — С. 160—162.
24. Малюта С. Почему размещение объявлений в прессе является одним из самых эффективных средств рекламы//Прак-тика рекламы. — 1997. — № 1. — С. 164—165.
25. Моргенштерн И.Г. Информационное общество: функции, каналы, библиографическое слежение//Мир библиографии.
- 1998. - № 1. - С. 12-13.
26. Недашковская Т. Суть концепции пространства — быстрый доступ к иыформации//Библиотека. — 1997. — № 4. — С. 68-73.
27. Осипова О. Современный дизайн, или новый взгляд на старые проблемы//Библиотека. — 1998. — № 10. — С. 77—79.
28..Осипова И.П. И снова о библиотечной рекламе//Мир библиотек сегодня. — 1997. — Вып. 4. — С. 58—62.
29. Панова Р. Положительный имидж, как его создать?//Библиотека. - 1997. - № 2. - С. 11—13.
30. Пранулис Ю. Маркетинг и новые технологии//Библиоте-ка. - 1999. - № 3. - С. 26.
31.. Проблемы и методы директ-маркетинга. Современная практика директ-маркетинга в России//Практика рекламы. — 1997.
- № 2. - С. 140-141.
32. Прокопенко Е. Использование средств и методов «паблик рилейшнз»: в Южно-Казахстанской областной научно-техни-ческой библиотеке г. Чимкента//Библиотека. — 1999. — № 1.
- С. 22-23.
33. Ратникова О. Проходите в ИНКО-Центр//Библиотека. —
1997. - № 4. - С. 45-50.
34. Сарсембинова А. Связь с общественностью или «паблик рилейшнз»/А. Сарсембинова, В. Степанов//Библиотека. —
1998. - № 10. - С. 71-73.
35. Синева А. Международный центр меняет стиль работы// Библиотека. - 1999. - № 7. — С. 17—19.
36. Слепова Л. Здесь были известные писатели//Библиотека.
- 1997. - № 5. - С. 40.
37. Соболева Е. Создание Ноте ра§е//Библиотека. — 1998. — № 1. - С. 55-56.
38. Степанов В. Библиографические ресурсы и каталоги//Библиотека. - 1998. - № 11. - С. 48-49.
39. Степанов В. Библиографический поиск в Интернете//Библиография. - 1998. - № 1. - С. 5-10.
40.Тимофеева Л.В. Новые подходы в деятельности муниципальных библиотек Ангарска//Мир библиотек сегодня: На-учн.-информ. сб. - 1998. - Вып. 4. - С. 100-103.
41. Цесарская Г.О. О фирменном стиле//Библиотека. — 1997.
- № 1. - С. 32-34.
42. Павлова И.А. Библиотечный интерьер: требования и зада-чи//Научные и технические библиотеки. — 1995. — № 7. — С. 48-51.
43. Панова Р. Положительный имидж: как его создать?//Библиотека. - 1997. - № 2. - С. 11-13.
44.Ғудинова Т. Привлекательная библиотека: образ, метафора, реальность?/Т. Рудинова, И. Комиссарова//Библиография.
Ф.4.7-007-05
ҚАЗАКСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ ӨНЕР ИНСТИТУТЫ
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі
профессор
______И.Б.Сихимбаев
“_____”___________2006ж.
Д и п л о м д ы қ ж ұ м ы с
Қазақстан Республикасының кітапханалық жаранамасының мәселелерін шешу
жолдары
Консультант: Диплом жұмысы жетекшісі
Мусаева С.Т. п.ғ.к., доц. Абуова У.Е. аға оқытушы
Пікір беруші: 29.05.2006
Мусаева С.Т. қолы
____________ ОҚМУ, п.ғ.к., доц.
29.05.2006ж.
қолы _________________ Тапсырманы орындауға
алған мерзімі
студент: Тұрғанбаева Г.Б.
қолы ______________
ШЫМКЕНТ – 2006 ж.
М а з м ұ н ы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І. Тарау. Жарнама және қоғамдық мемлекеттік
саясат ... ... ... ... ... ..6
1.1 Кітапхана жарнамасының тарихи
аспектілер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 6
1.2. Жарнама маркетингі мен
менеджменті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.3. Кітапханадағы жарнамалық іс-әрекеттің
заңдастырылуы ... ... ... ..14
ІІ.Тарау. Жарнама –кітапхананың жаңа имиджін қалыптастыру
құралы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..17
2.1. Жарнама мәтіндерінің стилистикасы мен құрастыру
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 17
2.2 Жарнамалық хабарларды көркемдеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
2.3.Кітапхана жарнамасын тарату каналдары мен
құралдары ... ... ... ...29
2.4.Кітапхананың фирмалық
стилі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..50
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ..5 3
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..5 5
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ..5 8
Кіріспе
Кітапхана ісі мәдениет саласы ретінде ақпаратық, білім беру және
мәдени ағарту қызметінің негізі болып табыады.
ХХІ ғасыр мәдениеттің, ғылым мен білімнің ғасыры. Барлық білімнің
қайнар көзі – кітапханада екені баршамызға анық.
Қазіргі кезде адамдардың өскелең талабын қанағаттандыру, рухани
байлығымен жалпы қабілетін дамыту және жоғары эстетикалық талғамын
қалыптастыру міндеттерін іске асыруды кітапханалардың алар орны ерекше.
Кіапхана қызметін дамытуда көпшілік кітапханалардың және мекемелермен
ұйымдардың қызметіне әдістемелік көмек көрсетіп, кітапхана ресурстарын
талдауда, ғылыми зерттеу жұмысын жүргізуде және біріңғай жүйені жетілдіруде
ақпарат көздерін қоғамда, пайдалануға ықпалын тигізіп, ұйымдастыратын
идеологиялық және ғылыми ақпараттық орталық болып табылады. Жалпы
кітапханалар жүйесін сақтап қалу, оқырмандарға жаңаша түрде қызмет
қөрсету, оқуға баулу, рухани байлығын көтеруде кітапханалық жарнаманы
қазіргі заманға сай жүргізілуі қажет-ақ.
Кітапханаларда жүйелі түрде ғылыми - практикалық конференциялар,
байқаулар, семинар-тренинг, практикалық сабақтар, көмектер, дөңгелек үстел,
іс-тәжірибе трибуналары және көптеген көпшілік іс-шаралардың белсенді
түрлері мен әдістерін жарнамалау.
Жарнама біздің елімізге нарықтық экономикалық қатынастар мен бірге
келіп кірді. Алайда жарнамаға өнер ен мәдениет саласында оның ішінде
кітапханада ғылым туындысы емес, насихат құралы ретінде қарау пост кеңестік
кеңістікте, соның ішінде республикамызда әлі де басым болып отыр.
Қазақстанда жарнама өнеркәсіп, сауда салаларымен салыстырғанда қаржы
- несие жүйесінде, соның ішінде банк қызметінде нақты дамып келеді.
Жарнама агенттіктері, сондай-ақ оларға тапсырыс беретін жеке
фирмалар, мемлекеттік кәсіпорындар, дайын жарнма өнімін наихаттайтын
жарнаманы жоғары бұқаралық қпарат құралдары тек орыс тілінде жұмыс істейді.
Қазіргі таңда кітапханаларда жарнаманы кеңінен падалана алмайтындағы
және арнайы бөлімінің жұмыс жасамайтындығы бізді қатты қынжылтады. Міне,
мен сондықтанда осы тақырыпты таңдап кітапханалық жарнаманың кітапханада,
оның орны ерекше екендігін атап өтіп, оны кітапханашылар мен студенттер
арасында кеңінен насихаттау. Бұл дипломдық жұмысымда Қазақстан
Республикасының кітапханалық жарнамасының мәселелерін шешудің жолдарын,
жарнама жасаудың әдіс-тәсілдерін, түрлерін, жарнаманың кітапханада кеңінен
қолдану ерекшеліктерін атап көрсетіп, терең талдау жасап, ғылыми зерттеу
жұмысын жүргіздім.
Сонымен проблеманың көкейтестілігі қазіргі кезеңдегі кітапхана ісін
одан әрі дамыту және осы кезеңдердегі қағидаларды басшылыққа ала лотырып,
кітапхана ісін жандандыру – бүгінгі күннің өзекті мәселелерінің бірі болып
отыр. Осы тауқыметті шешудің негізгі тұтқасы кітапхана ісін жаңа
технологиялық әдістермен ұдайы жетілдіріп отыру, ақпарат көздерін қоғамда
пайдалануға ықпалын тигізіп, оқырмандардың сұраныс талаптарына жаңаша түрде
қызмет көрсетуін жарнамалау арқылы тұтынушыларды оқуға баулу.
Зертеу объектісі – ақпаратық білім орталығы кітапханалардың
маркетингтік жарнамалық бөлімі.
Зерттеудің жетекші идеясы – қазіргі таңда кітапханалақ жарнаманың
ерекшелігін, атқаратынқазметі мен маңыздылығы.
Диплом жұмысының міндеттері:
- кітапханалық жарнамалырдың тарихын зерттеу;
- кітапханалық жарнамалардың түрлері мен атқаратын қызметін
түсіндіру.
- кітапханалық жарнаманың әдістерін талдау.
- кітапханалық жарнаманың қажетілігн айқандау;
- кітапханалық жарнамаларды халық игілігіне ұысну.
Дипломдық жұмысының практикалық мәнділігі.
- кітапханалық жарнама арқылы оқырмандарды, тұтынушыларды
кітапханаларға тарту;
- кітапхана жарнамасы арқылы кітапхананың ақпараттық білім орталығы
екендігін таныту;
- қорда бар құнды мәдени байлықтарды жарнамалау.
- Зерттеу нәтижелерін университеттер мен педагогикалық институттарды
практикалық сабақтарда пайдалану;
- Студентерге іс-тәжірибе барысында пайдалану.
Қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар :
- ҚР кітапханалық жарнамасының көкейтесті мәелелері;
- кітапханалық жарнаманың тарихы;
- кітапханалық жарнамасының қазіргі кезеңдегі ерекшелігі;
- компьютерлік технологияларды кітапханалық жарнамасында дұрыс
пайдалану;
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен, қортытындыдан
және пайдаланған әдебиеттер тізімінен, қосымшалрдан тұрады.
Кіріспеде зерттеудің көкейтестілігі, пәні, мақсаты, болжамы,
міндеттері, жетекші ижеясы, деректі көздері мақұлдануы мен практикаға
енгізілуі баяндалады.
Қорытындыда зерттеудің нәтижелері бойынша тұжырымдамалвр жасалынып,
проблема бойынша келешекте орындалатын зерттеу перспективасы тұжырымдалады.
Зерттеудің міндетері:
1. Жарнамалық қызмет көрсетудің мәнін, мазмұнын айқындайтын тірек
ұғымдарды ғылыми тұрғыда зертеу.
2. Кітапханалық жарнамасының тарихы, құылымы, тәжірибелері арқылы
ақпараттық мәдениетін қалыптастырудың өшемдері мен көрсеткіштерін
айқындау.
І Тарау. Жарнама және қоғамдық мемлекеттік саясат
1.1. Кітапхана жарнамасының тарихи аспектілері
Жарнама (франц. — Кесіате, лат. Кесіата-к — айқайлау)
Адам белгілі бір тауарды жеткілікті молшерде немесе артығымен шығара
бастаған соң-ақ, айырбас үрдісі басталады. Айырбастау үшін нарық қажет.
Нарық дегеніміз ең әуелі тұтынушы табу деген сөз. Міне, осылайша маркетинг,
жарнама да қажет болады.
Жарнама адамдардың басқа адамдарга шығарылған өнімдер мен көрсетілетін
қызметтер туралы мәлімет беру қажеттігінен туған. Осыған қарап-ақ
жарнаманың өте ерте заманда пайда болғанын аңғаруға болады.
Жарнаманың көне заманғы үлгісі ретінде Каирдың археологиялық музейінде
тұрған Мен, Крит аралында тұратын Ринос, түс жоримын деген жазуы бар
тасты алуға болады. Бұл жәігердің пайда болғанына 2,5 мың жыл екені
анықталған. Бұдан басқа да ерте заманғы жарнама түрлері бар. Лондонда
сақтаулы тұрған, құл сатылатыны жайлы иероглиф жазуы бар Мысыр папирусы;
көне заманғы қолөнершілердің өртүрлі ендері мен таңбалары. Олар қазіргі
тауар белгілерінің арғы тегі болып табылады.
Қытайда 10-ғасырда баспа жарнамасы болған. Месопотамия саудагерлерінің
эмблемалары да жарнамаға жатады. Ерте кезде жарнамалық хабарларды сауда
жолдарының бойындағы жартастарға, тастарға, мыс пен сүйектерге жазатын.
Тарихи құжаттарда. ортағасырлық қалаларда өндірушілердің тауарларын халық
көп жиналған жерде мадақтап, хабарлайтын азаншылар қоғамы болғаны жайлы
мәліметтер бар.
Жарнама тарихындағы бетбұрыс жылы — 1450 жыл болды, — деп жазады
О.О. Борисова Кітапхана жариамасы: тарихи аспект (5 ғыл.-практ. конф. —
М., 2000) деген мақаласында. Бүл жылы Иоганн Гутенберг баспа станогын ойлап
тапты. 18 ғасырдың екінші жартысында жарнамалық хабарландырулар басылатын
алғашқы неміс мерзімді басылымдары шыға бастады. Ал 1812 ж. Англияда
алғашқы жарнама агенттігі пайда болды.
Капитализмнің дамып, нығаюына байланысты жарнама жеке сала болып
қалыптаса бастайды. Ол сала концерн, корпорация, кәсіпорын, фирмалардың
мүддесін қорғайтын, олардың нарықты жаулап алу, пайда түсіру үшін
қолданатын негізгі құралы болатын ірі индустрияға айналды.
Сонымен, 19-ғасырда жарнама барлық дамыған капиталистік елдердің өмір
салты болып қалыптасты. Ресейде де жарнама ісі жақсы жолға қойылғанын айта
кету керек. 10-11 ғасырдың өзіңде-ақ орыс көпестері өз тауарларын
жарнамалаудың алуан түрін қолданған: сауда қатарының алдыңда коңілді
өлеңдер мен жаңылтпаштар айтып, тауарларды мадақтайтын арнаулы жалданған
азаншылар түрды. 19 - ғасырдың аяғында Ресейде баспа жарнамасы дамиды,
сонымен бірге газет пен журналдардағы жарнама да даму үстінде болды.
Сауда, Сауда және өмір журналдары, Комиссионер (Москва), Сатып
алушының серігі (Төменгі Новгород) газеттері сияқты арнайы жарнамалық
басылымдар пайда болды. Жарнама ісінің зор табыстарын 1897 жылдың соңында
Петерборда Бүкіләлемдік сауда плакаты кормесі болғанынан, онда өр елден
келген жарнамашылардың 700-ден астам жүмыстары қойылғанынан коруге болады.
Бүл жүмыстар-дың ішінде орыс суретшілерінің жүмыстары да болды.
Революциядан кейін жаңа экономикалық және қоғамдық қатынастар орнап,
жарнаманың міндеттері де түбірімен өзгерді. Жарнамалық хабарландыруға
мемлекеттік монополия жариялау туралы декрет және барлық жеке жарнамалық
мекемелерді кәмпескелеу туралы декрет қабылданды. Енді жарнама пролетариат
диктатурасының экономикалық базасын нығайтуға және социалистік шаруашылықты
нығайту үшін алғы шарттар қамтамасыз етуге қызмет етті. Азамат соғысы және
одан кейінгі күйреу жылдары жарнама әрекетінің табиғи түрде жойылуына
әкелді. Бірақ жаңа экономикалық саясат (ЖЭС) заманында жарнамаға қайта
көңіл бөлінді. Дәл сол кезде Рекламтранс, Байланыс, Промреклама
дейтін алғашқы советтік жарнамалық агенттіктер қүрылды. Мемлекеттік жарнама
ісіне журналист, жазушы, ақын, суретшілер тартылды. Мысалы, В.В. Маяковский
хабарландырулар үшін 100-ден аса өлең мәтіндерін жазды, соның ішінде,
қанатты сөзге айналып кеткен Моссельпромнан басқа, барлық жер қасқа деген
өлең жолдары бар.
Бірақ кеп ұзамай өмірдің бүл саласына идеология келіп килікті. Жарнама
социализм табиғатына жат нәрсе деп табылып, 30-жылдардың соңынан 60-
жылдардың басына дейін оны әлемдік империализмнің жезөкше қызы деп
атайтын болды. Бірақ өмір өз ағысын тоқтатпайды, 70-жылдардан бастап біздің
елімізде жарнама ісінің жаңа кезеңі қалыптасады. Соған қарамастан жарнамаға
біздің өмір сүру салтымызға жат, керексіз институт деп қарау жойылмады.
Бұндай козқарастың нәтижесінде жарнамаға жанама іс деп қарап, тауар
тапшылығы кезінде туған жақсы тауар жарнамасыз-ақ өтеді деген принцип
пайда болды. Іс жүзінде жоғары сапалы тауар бар жағдайда байланыс
құралынсыз, соның ішінде, жарнамасыз өте бермейтінін өмірдің өзі корсетуде.
90-жылдардың басыңда кітапхана басылымдарында шыққан маркетинг пен
жарнама туралы материалдар, кәсіби кітапханалық санада жарнама кітапхананы
жаңа қоғамдық-экономикалық жағдайларға үйлестіретін қүрал деген үғымды
қалыптастыра бастады.
Бірақ жарнаманың қажеттігі мен пайдалылығын мойындау бір бөлек те, бүл
салада жоғары дәрежелі маман болу бір бөлек нәрсе.
Кітапханаға деген қоғамның кейбір бөліктерінің (ең алдымен жастардың)
сұранысы артып отырғанына қарамастан, халықтың негізгі тобы, тек қана дені
сау азаматтар емес, сонымен бірге мүгедектер де, кәсіпкерлер мен
корпорациялар да белсенді түрде кітапхана тапсырысшысы болатындай етіп
жүмыс істеу керек екендігі айқын. Бүл бағытта белгілі бір жетістіктерге
жету үшін кітапханалық қызмет көрсету бағытьш пайдаланушылар-дың жекелеген
топтарының іс жүзіндегі сүраныстарын қана-ғаттаңдыруға бет бүру қажет.
Мысалы, Париж қоғамдық кітапханасында автоматтандырылған канадалық
GЕАС жүйесі бар. Ол 55 терминалдық, бәріне бірдей қызмет ететін электрондық
каталоггардан түрады. Жүйе пайдаланушыларды Интернетпен және басқа
халықаралық деректер банкімен байланыстырады. Дене кемістіктері бар, оның
ішінде нашар көретіндер және мүлдем көрмейтін азаматтарға қызмет көрсету
жақсы жолға қойылған. Париж Қоғамдық Кітапханасының барлық қабаттарында
оқырмандар мен қүжаттар ағыны қозғалысына кедергі жасайтын қабырғалар,
бөлмелер жоқ. Әрбір қабат-еркін кеңістік, ондағы кітапханалық қүралдардың
барлық кешені пайдаланушыларға қызмет ету мен олардың жеке өзіндік жүмыс
жасау қабілетін арттыру үшін жағдай жасайды. Бірегей архитектуралық жобаға
байланысты, эскалаторлар ғимарат фасадына шығатын мөлдір қүбыр — цилиндр
тәрізді басқа қабатқа өткізгішке барып тіреледі, ал эскалатордың шығыңқы
жерлері фасад орталығын келбеу — диагональ бойынша кесіп өтеді. Бүл
қондырғылар, эстетика мен қызмет керсету функциясын біріктіре отырып,
кітапханаға келген адамдарға Париж айналасын тамашалап, суретке де түсіруге
мүмкіндік береді.
АҚШ-тағы (Канзас штаты) қоғамдық кітапханаларда пайдаланушыларды
қызықтырып, демалыс көіл күйін қалыптастыру үшін кафе салу идеясы
талқыланып, көп жерде іске де асып жатыр.
Конгресс кітапханасында бизнеске кызмет көрсету арнайы бағдарлама
бойынша жүргізіледі. Бизнес бойынша оп Ііпе ақпарат желісі қүралған. Ол
Интернет арқылы бизнеске қатысты Федералдық қүжаттарға, 10 мыңнан астам
журналдардың мақалаларын пайдалануға
анық тама-басшылығы (қағаз бетінде және оп Ііпе режимі бойынша) жөне Кіші
бизнесті қаржыландыру: ақпарат кездері атгы басылымдар шыққан. Жаңа
Зеландия және басқа да бірқатар елдерде ғылыми кітапханаларда бизнеске
ақылы қызмет көрсету жолға қойылған:
АҚШ Конгресс кітапханасының тағы бір өзіндік ерекшелігі-мүгедектерге
қызмет керсету. Ұлттық кітапханалық қызмет көрсету функцияларьш орындай
отыра, көзі көрмейтііщер мен мүгедек жандарға төмендегідей қызмет
көрсетілген: магнитті, электронды тасымалдағыш құралдар, дауысты
синтездейтін электронды қондырғылар, брайл баспасының материалдары (оның
ішіңде, зағип жанның саусағы астында сырғьш отыратын таспада әріптер пайда
болатын түрлері) берілген.
Конгресс Кітапханасы авторы, аты, пәні, халықаралық стандарт номері
бойынша тапсырысқа ақпарат беретін Доступ (Ассss) атты
автоматгандырылған библиографиялық іздеу жүйесін енгізген. Бұл жүйеге
енудің қарапайымдылығы соншалықты, кітапханаға бірінші рет келген
пайдаланушыға да кітапханашының болмашы ғана көмегі керек.
Компьютер орталығы 68 терминалмен жарақталған. Олардың кейбірі көзі
көрмейтін немесе басқадай мүгедек жандарға арналған. Конгресс Кітапханасы
қүқықтық ақпараттың бүкіләлемдік желісін жасаған (GloЬа1 Іпfогmаtion
Network-GLIN). Оған кооперативтік негізде барлық кітапханалар шақырылады.
Қатысушы елдерде үлттық жүмыс станциясы қүрылады.
Конгресс Кітапханасы өз ғимаратында және одан тысқары жерде көптеген
көрмелер ұйымдастырып тұрады (саяси карикатура көрмесі, Америка
үңдістерінің мәдениеті туралы, т.б.). Кітапхана ішінде кітаптан басқа
көптеген экспонаттар көрсетіледі: карталар, атластар, эстамптар,
қолжазбалар, фотосуреттер. Конгресс Кітапханасы құрамында екі орталық —
кітап орталығы және америкалық фольклорлық орталық бар. Негізгі мақсаты —
кітапты насихаттау жөне кітап оқуды дамытуға көмектесу.
Европа кітапханашыларының да мақсаттары осы сарындас. Берлиндегі
қоғамдық зерттеулердің ғылыми орталығы кітапхана-ақпараттық қызметін
үйымдастырудың жаңа түжырымдамасын жасап шығарды, ол ақпарат технологиясын
кең қолдануға негізделіп, соңғы пайдаланушыға бағытталған.
Малайзия кітапханалары бизнеспен айналысатын корпорациялар арасында
қызмет көрсетуді жақсы жолға қойған. Олар ақпарат өнімдері мен қызметтеріне
қатысты семинарлар, форумдар мен көрмелерде лекция оқу үшін фирма
қызметкерлерін шақырады. Кітапханалар брошюра, плакат шығарып, кітапгхана
және ақпарат айльгқтарын үйымдастырады, сауда және өнеркөсіп көрмелеріне
қатысады.
Кітапханалық маркетинг-пайдаланушыға бағытталған басқару
философиясы,сонымен қатар, кітапхана қызметтері нәтижелерін сыртқы әлеммен
алмасу қатынасын реттеу тәсілдері болып табылады. Кітапхана үсыныстары
(өнімдері, қызметтері) кітапханалық акцияларды қолдау, кітапхананың қазіргі
және жаңа имиджін (келбетін) нығайту мақсатыңда ақысыз алмастырады.
90-жылдардан бастап кітапхана басқаруының маркетингтік түжырымдамасы
бүрынғы кеңестік кітапханашылар арасында кең үгіттеліп, кітапханалық қызмет
көрсету аясына тарай бастады. Кітапхана ісіндегі жаңалықтар мен езгерістер
пайдаланушылардьщ ақпараттық қажеттіктерін сапалы және тез қанағаттандыруға
мүмкіндік беретін технологиялық өзгерістерге ғана байланысты емес, сонымен
бірге кітапхана қызметкерлерінің дәстүрлі ойлау жүйесінен арылып,
жаңашылдықтыі қабылдап, кәсіби сана-сезімдерінде белсенділік, шығармашылық
қабілеттері оянуына да байланысты. Мысалы, бір қатар кітапханаларда
жарнаманың әр түрі қолданылады: сыртқы, сыйлық, басылым, т.б. Сыртқы
жарнамалар кітапхана қызметтері нәтижелерін сыртқы әлеммен алмасу
мақсатыңда адамдар көп жүретін жерлерде орналасты-рылады: афиша,
хабарландырулар, парақшалар, кітапхана ме-кенжай көрсеткіштері, панно,
транспаранттар, коркем безендірілу. Бұқаралық ақпарат құралдарында, кәсіби
журналдарда кітапхана туралы талдау мақалалар, репортаж, интервью,
редакцияға хат, үндеу, іс-шаралар, белсенді пайдаланушылар туралы жаңа
кітаптар және т.б. жарнама жарияланып тұрады.. Ірі көпшілік шаралардан
кейін қатысушыларға мадақтау, диплом, төсбелгі, ең белсенді
пайдаланушыларға жеңілдіктер, естелік сыйлық ұсыну дәстүрі, кітаптар,
блокноттар, қаламсаптар — кітапхананы еске салудың бір амалы ретінде
қолданылады.
Іскерлік ақпарат кабинеттері — әлеуметтік-экономикалық және құқықтық
мәселелер бойынша ақпараттық қызмет көрсетудің кітапханалық орталығы болып
қүрылуда. Кабинет ақпараттарды жарнамалауды қалалық әкімшілік пен бүқард-
лық ақпарат қүралдарымен тығыз байланыста жүргізеді.
Көптеген кітапханаларда имидж ретінде электронды пайдаланушы билеті
енгізілген. Оның екі түрі бар: пайдаланушының түсті фотосуреті бар пластик
билеті және ламинатталған кәртішкесі. Кітапханаларда музыка тыңдап,
телевидеофильм көретін демалыс бүрыштары мен шығармашылық бағдарлама — кеш
өткізетін орын бөлінуі де пайдаланушылар легін арттыруда. Кешке
аналитикалық ақпараттық шолулар, пресс-дайд-жестер, іскерлік досьелер
дайындайды.
Компьютерлік жарнама компьютерде жасалынып, көру және есту көмегімен
қабылданады. Компьютерлік ақылы қызмет керсету түрлері ұлғайып келеді:
соның ішінде, өз бетінше жүмыс жасауға машиналық уақыт беру. Интернетпен
ақпарат іздеу, электронды поштаны пайдалану, анимациялық көріністер,
хабарландырулар, жарнамалық қосымша мәліметтер. Оқырмандар өз бетінше
кітапхана туралы, оның қүрылымы, бос уақытта өтетін іс-шаралар, қызметтер,
клубтар туралы Тоисһ-scrееп ақпараттық-анықтамалық жүйе бойынша ақпарат
ала алады. Бүл — интерактивті экранмен жабдықталған арнайы дайындалған
компьютерлік технология. Бүлардан басқа кітапханаларда ксерокешірме,
ламинаттау, брошюражасау сияқты қызметтердің түрлері пайдаланушыларға
ешқайда шықпай-ақ көп көмегін тигізеді.
Жарнамалық тиімділігі бар арнайы іс-шаралар: пайдаланушылар курстары
мен үйірмелер, оқырмандар конференциясы, пресс-конференциялар, экскурсия,
экспозиция, Кітапхана күндері, мерейтой, телефон және жеке келісімдер, т.б.
Кейбір кітапханаларда дәстүрлі кітап көрмесін белгілі тақырыпқа ар-налған
кітаптарды көрсету шарасы ғана емес, сонымен бірге музей жәдігерлерін,
жергілікті кәсіпорындардың өнімдерінің түсаукесеріне айналдырған.
Web сайт — сыртқы әлемге өзін таныстырудың тиімді қүралы ретінде
қолданылуы, кабельді және тәуелсіз телевидениені қолдану, отбасылық
кітапханалар, экологиялық орталық ашу жүмыстары жүргізіліп іске асуда.
Кітапханалар тәжірибесінде ақпараттық жүмысты жергілікті радио хабар
Іскерліктің ақпараттық мәдениеті, радиожурнал, радиостанция толқындарында
шолулар, жаңа лықтар бағдарламасында кітапхана қызметі туралы белсенді
радиосюжет, пікірталастар өткізіп, видео-жарнама (теле, кино, видео, слайд,
т.б. жарнама формалары) роликтер (10 сек-, 60 сек.) кітапхана туралы
жарнамалық фильм, видеоэкспресс хабар (кітапхана өмірінен ерекше жаңалық)
слайд-фильмдер, теледидар арқылы хабарландыру, интервью жүргізеді.
Жергілікті телеканал ай сайын керекті және қызықты кітаптар, жазушылар,
әдеби оқиғалар туралы хабарлар жүргізіп жарнамалайды.
Қазақстан Республикаларының кітанханаларында жарнамальгқ іс-әрекеттің
көптеген әдістерін пайдалану тәжірибелері жи-нақталған: ең басты ақпараттық-
мәдени және ағарту орталығы болуға мүмкіндік беретін паблик рилейшнз
(қоғамдық үйымдармен жоспарланған ұзақ мерзімдік іскерлік,тілектестік қарым-
қатынас орнату) қолданылады. Интернет, шет тілдер мен қазақ тілін оқыту,
аударма қызметі, кітап дүкені, видеофильмдер прокаты, компьютерлік қызмет
көрсету түрлері жақсы жолға қойылған.
Кітапхана жарнамасын алғаш жүргізген ғылыми-техникалық кітапханалар өз
фирмалық белгісін жасап, оны ҚР Экономика және сауда министрлігінің Патент
агенттігіне бекіттірді, Ақпаратты білетіндер ғана табысқа жетеді деген
фирмалық ұран пайдаланылады.
Кітапханалар шетелдік қоғамдық ұйымдармен байланыс паблик рилейшнз
ғана қолданбайды, сонымен бірге жергілікті экономикалық, мәдени, діни
ерекшеліктерді де ескереді. 0блыстық, аудаңдық газетте өз рубрикасы бар.
Онда шағын әдебиет шолуы, жаңа кітаптар туралы библиографиялық ақпарат,
т.б. материалдар (кітапхана өмірі туралы очерктер, облыс мамандарына
арналған республикалық әдебиеттер көрмесінен репортаждар, директормен
интервью), тегін жарнамалық хабарландырулар, шақырулар шығады.
Модельді кітапхана мәртебесін, имиджін (келбетін) қүрастыру бірнеше
бағыттан түрады:
— кітапхана және оның қүрылымдық болімдері туралы ақпарат;
— кітапхана қоры, оның қүрамы мен қүрылымы туралы ақпарат;
— кітапханалық қызмет түрлері және оның интеллектуалдық өнімдері туралы
ақпарат, компьютер мен көбейткіш техниканың комегімен керкейтуге ішкі және
сыртқы қажеттіліктерге баспа енімдері (фирмалық бланкілер, буклеттер,
пайдаланушы билеттері, фирмалық конверттер, визиткалар, т.б. баеылым
онімдері) кітапхана қызметі нарығындағы бәсекелестікте жеңіп шығуға
кемектеседі.
Кітапхана витриналарын талғаммен және ақпаратшқ жарнамалық
материалдарға толы етіп өңдеген кітапханада бейдж тағу тәртібін енгізу,
пайдаланушылардың талабын зор ықыласпен орындап ақпарат беріп қана
қоймайды, жүмысқа қүлшыныс туғызатын жайлы көіл-күй қалыптастырады. Ең
жақсы жарнама — ықыласпен тыңдайтын, жинақы көмек көрсете алатын
кітапханашы.
Қандай да бір нәрсенің жаңашылдығын түсіну үшін оған ұқсас нәрселерді
өткен уақыттан тауып, салыстыру қажет. Жарнамалау мен ақпарат беру
деген үғымдардың біздің қоғам мүшелерінің түсінігінде синоним болғанына кең
уақыт өте қойған жоқ. Бұл екі жағдайда пайдаланушыларға белгілі бір
мөліметтер беріледі.
Кез келген жарнама ең кем дегенде екі жағдайда тиімді, біріншіден,
кітапхана дамуының маркетингтік концепциясы-ның бір белігі ретінде қызмет
керсету сапасын, ақпараттық енімдер мен сүраныстағы қызметтердің жылжу
үрдісін зерттеу, екіншіден, пайдаланушылардың жалпы қажеттіліктерін анық-
тауға бағытталған. Жарнаманы дұрыс ұйымдастыру арқылы кітапхана өз
пайдаланушыларымен ғана емес, міндетті түрде ықтимал пайдаланушылармен де
жүмыс істейді. Кітапхананы жарнамалайтын материалдар ең әуелі кітапхана
ғимараты ішінде,ал сыртта — адам кеп жүретін жерлерге ілінеді. Сонымен
қатар хабарлаудың ресурстық аспектін сервистік қызмет керсету аспектісі
толықтырса, жарнамалаудың әсері арта түсетінін білген жен.
Іс жүзінде, озін жарнамалайтын кітапханалар Ресейде, Қазақ-стан мен
жалпы Тәуелсіз мемлекеттер достығы елдерінде ете коп, бірақ тиімді істің
козін таба алмай жатуы мүмкін. Ал бас-қа кітапханаларды жарнамасыз қазіргі
кезенде өмір сүру қиын екеніне сендіру қажет.
1.2. Жаранама маркетингі мен менеджменті
Инновация деп саналып жүрген кітапхана жарнамасының әріден келе жатқан
тарихы бар. Тек оның мазмүны өзгеріп, қызметтері күрделеніп, әдістері
жаңарған.
Жарнама өзінің кемшіліктері мен артықшылықтарына қарамастан, нарықтық
қатынастардың негізгі индикаторы болып табылады, қоғам өмірінің дамуының
ашық сипатын көрсетеді. Қоғамдық институт болғандықтан, кітапхана
жарнаманың адамдарға әсеріне немқұрайды қарай алмайды. Өзінің ақпаратгық
ресурстарына сүйене отырьш, пайдаланушылар үшін аса жайлы жағдай жасайды,
жарнаманың қолайсыз әсерін азайтып, жақсы жағын асыруға тырысады. Бүқаралық
ақпарат қүралдары коммерциялық фирманың жарнама әдістерін қайталамай озық
төжірибесін пайдаланып, өз жарнамалық стилін табуға болады.
Соңғы жалдары кітапхана мен пайдаланушылар ара қатынасы көп өзгерді.
Кітапханалардың өзін-өзі қаржыландыруға өтуі бірқатар кемшіліктеріне
қарамастан, кітапхананы пайдаланушылар аудиториясын өзіне қарату жолында
жаңа ізденістерге жетелейді, өз мәртебесі жайлы ойлануға мәжбүр етеді.
Ал бұл үшін пайдаланушыларға не маңызды, анық қызығушылығын не нәрсе
және қалай тудырады, осы мәселелерді білу қажет. Жарнама маркетинггік
байланыстың ең бір көзге түсер белігі ретінде кітапханалық қызмет көрсетуде
кітапханашыға маңызды боп көрінбесе де, пайдаланушыға қажетті қызметтер мен
олардың формаларын біріиші кезекке қоюға мүмкіндік береді.
Жарнама маркетингтің ең бір ықпалды құралы болып табылады. Жарнаманың
бастапқы кезеңінің өзінде пайдаланушылардың сұранысын зерттей келе,
сұраныстардың мазмұнын, зерттеу әдістерін, оларды кітапхана жарнамасына
пайдаланатындай етіп тандайды. Өйткені тек кітапханаға келушілер арасында
ғана емес, көшедегі жүргіншілер мен жергілікті телефон станциясына т.б.
келушілер арасында да сұрақ-жауап жүргізіледі. Сұрақтар тұтынушылар біле
бермейтін кітапханалық қызмет түрлері, мүмкіндік аясы туралы болуы мүмкін
(компьютерлік топтан бастап, әйелдер шығармашылығы орталығына дейін).
Сұрақтың стилінің өзі кітапхана жарнамасына қызмет ететінін жүргізілген
анкеталардан көруге болады.
Сонымен жарнама кітапханалық қызмет керсетуге маркетингтік көзқарасты
жүзеге асырудың бастапқы кезеңінен бастап, кітапхананың соңғы жылдардағы
көп жақсы өзгерістерін сан қырынан көрсетуге үмтылады. Өйткені, жасыратын
несі бар, халықтың көпшілігі әлі күнге дейін кітапхананы керекті кітапты
немесе соған байланысты ақпарат алатын орын деп қана біледі. Тіпті саяси
ағарту жүйесінің бір бөлігі деп те қарайды, өйткені кеңес дәуірінде
кітапхана үшін негізгісі — идеологиялық қызмет болғаны өтірік емес. Қызыл
бұрышта ылғи өзекті саяси тақырыпқа арналған көрме тұратын. Кітапханаға
келушілерді саяси үгіттеу, оқыту, тәрбиелеу — басты міндет деп қарайтын
идеологиялық стереотиптер келмеске кеткенін көрсетеді. Ашық көрмелерде,
кітап қорларында кітаптарды кітапханаға келушілердің козі сол кітаптарға
сүрінетіндей етіп орналастыру керек. Абонементті жекелеген бөлімдерге
(учаскелерге) бөлу пайдаланушылардың жекелеген категорияларының мүддесін
көздей отырып жүргізіледі. Кітапхана ішін жағдайларға байланысты ашық-
жарқын (әсіресе балалар үшін) немесе қарапайым, талғаммен таңдалған
түрінде әрлейді. Кітапхананың сыртқы дизайнын көркем етіп жасау (әсіресе,
ол көшенің адам көп жүретін жерлерінде орналасса), оның ішкі қүрылымының
дизайны кітапхана имиджіне зор өсер етеді. Осылайша біртіндеп, жарнаманың
кемегімен халықтың көзқарасында кітапхана — бұрынғы қоңырқай, сұрғылт
үкіметтік мекеме емес, тартымды жылы Үй бейнесін қүрайды.
Жарнаманың ролі кітапхана мүмкіндіктерін көрсететін, мар-кетинг қүралы
ретінде өте зор,ол кітапхананы көзге көрінетіндей мөлдір етеді. Бүл жерде
ең алдымен ауызға ілінетіні баспа жарнама — жол көрсеткіштер, жадынама,
кітапшалар, жергілікті баспасөзде, радио—теледидардағы ба-яндамалар.Соңғы
кезде кабельді телеканалдар түрғындары аз аймақтарда кең таралған.
Маркетинг мақсаттарына қызмет ете отырып, жарнама ерек-ше, өзгеше
кітапханалық әдістерге халықтың жауабын ( құптау немесе құпталмауын)
зерттеуге мүмкіндік береді. Мысалы: болатын конкурс туралы әзіл-қалжың
сөзбен баяндау, телеканалдарда қаптап кеткен сабын су телесериалдар
туралы суретті-иллюстрациялық пародия-көрме, кептірілген осімдіктердің ком-
позициясын холлға орналастыру, күрделі жөвдеуден кейінгі оқу залының немесе
музыкалық қонақжайдың ерекше алқызыл немесе ашық жасыл түсті гаммасы, т.б.
Кітапханаға келушілердің бүндай жарнамалық әдістерге берген бағасы — қуана
қүптау-дан жайбарақат өте шығу, қүптамауға дейінгі аралығы — біздің
инновациялық ізденістеріміздің нәтижесін көрсетіп қана қой-майды, сонымен
бірге кітапхана қызметкерлері өздері қызмет көрсететін адамдар туралы
кебірек біле де алады. Жарнамалық қызметті тек дәстүрлі бағдарламалар ғана
атқармайды. Бүл бағ-дарламаларда міндетті түрде алдын ала хабарлау, соңында
жал-пы сараптама жүргізу болады. Жаңадан шыққан өдістерге жаңа қызметтер
түрі, үйірмелер мен клубтардың түсаукесері жата-ды. Кең көлемде өткізілетін
іс-шараларға қызмет сіңірген еңбеккерлердің мүшел тойы, кітапхананың
мерейтойын еткізу, кітапханаға жерлес жазушының атын беру, т.б.
мерекелердің атап өтілуі де жарнаманың бір әдісі.
Жарнама әдістері кітапханаға аумақтық мәдени іс-шаралар-ға араласуына,
театр, музей, мәдениет сарайларымен, үйлерімен бәсекелес болуына мүмкіндік
береді. Коптеген суретшілер өз туындыларының көрмесін, қалада сурет
галереясы бар болса да, кітапханада еткізгенді жөн көреді. Кептеген
облыстық және қалалық кітапханаларда ейгілі шеберлердің вернисаждары бар-
ган сайын жиі еткізілуде.
Сонымен бірге кітапхана дизайны, сыртқы және ішкі керкемдеу, тіл
мәдениетін баулитын жарнамалық хабарландырулардың стилистикасы — осының
бәрі эстетикалық әсерді күшейте түседі. Үйреншікті істі көрмені көркемдеу,
интерьер элементі ретінде балалар суретін пайдалану, оқу залын жаңадан
жоспарлауды жарнама әрлендіріп, әсірелеп жібере алады. Сондықтан жарнаманы
кейде заманымыздың жетістіктерін керсетіп, кемшіліктерін жасыратын
макияжбен салыстырады.
Жарнамалық әдістер, өсіресе ең алдымен фирмалық стильді жасап алу -
іскерлік байланыстарды дамытып қана қоймайды, сонымен бірге кітапханашының
көсіби сана-сезімін де өзгертеді. Бүған фамилиясы мен аты жазылған кеуде
белгісін тағу, барлық белім қызметкерлерінің визиткалары болуы жағымды әсер
етеді. Бірақ бір бүлар ғана емес, жарнама дегеніміздің езі қатал шектеуге
қарсы түратын нәрсе. Ол қиялды үшқырлап, шығар-машылық өрлеуге жол ашады,
мүмкіндік береді. Сонымен жар-нама кітапханашыларға да, пайдаланушыларға да
керек. Әрине екі жақтың да оның жақсы жақтарын пайдалана білуге үйренуі
қажет екені даусыз.
1.3. Кітапханадағы жарнамалык, іс-әрекеттің, заңдастырылуы
Жарнама — адамдардың беймәлім тобына арналған және жеке немесе заңды
тұлғаларға, тауарларға, тауар белг-се қолдауға арналған. Оларды өткізуге
жәрдемдесетін кез келген нысанда, кез келген жарнама саласындағы жосықсыз
бәсекеден қорғау, жөнсіз жарнаманы болғызбау және оларға тыйым салу бо-лып
табылады.
(Қосымшаны қараңыз. Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 19 жел-тоқсандағы
№ 508 Жарнама туралы Заңы).
Кітапхананың жарнамалық қызметініңмақсатын өркениетті елдерде
қабылданған нарықтық талаптарға негізделген. Жарнама адал, шыншыл,
қоршаған ортаға, мекемелерге, адамдарға зиян келтірмеу, күштеу-зорлық,
қатерлі іс-әрекеттерді туғыздырмауы тиіс. Кітапхана коммерциялық емес үйым
ретінде әлеуметтік жарнамамен айналысатын жарнаманы жасап,
тарату,орналастыруда жөне пайдалану үшін қажетті жағдайларды қамтамасыз
етуде, занды және этикалық талаптарды сақтамаған жағдайда козсіз
тәуекелдіхке барады.
Жөнсіз жарнама — жеке түлғалардың нәсіліне, үлтына, тіліне, көсібіне,
әлеумеггік жағдайына, жасына, жынысына, діни, саяси және өзге де нанымына
қатысты қорлайтын сөздерді, теңеулерді, бейнелерді пайдалану арқылы жалпыға
бірдей қабылданған ізгілік пен адамгершілік талаптарын бүзатын мәтіндік
көріністі, дыбыстық ақпаратты қамтитын жарнама.
Мысалы, кітапхана пайдаланушыларға электронды тасымал-дағыштардағы
ақпаратты пайдалану оңай, тек сауатсыз адам-дар ғана онымен ізденіс жасай
алмайды деп жарнамалық хабар-ландыруда корсетсе, осы жарнамалық қызметпен
пайдаланбай-тын адамдарды сенімсіздендіреді, болмаса ғылыми-көишілік
кітапханалар жоғары оқу орындарының студенттерін өзіне тар-ту үшін оқу
орыңдарының кітапханаларында кітап аз деп ха-барлайды, озгеге нүқсан
келтіреді. Сондықтан анықталмаған жарнама өзекті мөселе.
Заңға сәйкес кітапхана жарнама беруші, жарнама жасаушы және жарнама
таратушы бола алады. Егер жарнамалық агенттікке фирмалық бслгі дайындауға
немесе жарнамалық компания өткізуге келісім жасалса, ол тапсырыс беруші
(жарнама беруші) болып саналады. Кітапхана жайын, көрме, тұсау-кесер өткізе
беруге келісім жасап, оның сценарийін дайындауға қатысса, жарнама таратушы
ретінде қызмет көрсетеді,ол жарнамаға әсер етуші объект, алынған ақпарат
негізінде іс-әрекет жүргізеді (кітап, жиһаз, техникалық қүралдар, т.б.
алады), яғни ол жарнаманы түтынушы. Сонымен кітапхана өз қызметін ауыстыра
отырып, бір жағынан, жарнамалық ақпараттың ма-ғынасына, екіншіден,
жарнаманың безендірілуіне, дайындалуына, үшіншіден, жарнаманы орналастыру
қүралдары, орны жөне уақытына жауап береді.
Көптеген кітапханалар қызмет көрсету аясын кеңейте баспа, білім беру
қызметтеріне лицензия алады. Онсыз бірде-бір бұқаралық ақпарат қүралдары
жарнамалық агенттіктері жар-наманы орналастыруға тапсырыс қабылдай алмайды.
Жарнама жарнама ретінде танылуы тиіс, мысалы, кітапханаға экономи-ка,
бизнес туралы түскен ақпарат үшін жарнама таратушылар жарияланымға төлем
талап ете алмайды.
Қорыта айтқанда, жарнама пайдаланушылардың барлық топ-тарының
қызығушылықтарын ескеруі қажет: жүмыссыздар, зейнеткерлер, оқушылар —
бірінші жағынан, коммерциялық
топ өкіддері — екінші жағынан; қызмет көрсету бірдей, ал төлем ақы әртүрлі
болуы тиіс.
Кітапхана жарнамасына қойылатын негізгі талаптар:
— шын мәніндегі және ықтимал пайдаланушыларды көп тарату;
— жарнаманың олардың қажеттіліктеріне сай келуі, сенімділігі, қайта
жаңарып отыруы;
— қысқа, нұсқа болуы, жылдамдығы, толықтығы (дәйектілігі);
— жарнама хабарының есте тез сақталуы, көркемдігі, анықтығы;
— үсынылатын қызмет деңгейінің жарнамаға сәйкестігі;
— мазмүны мен түрінің нарық қажеттіліктеріне жетелеген пайдаланушылар
топтарына сай келуі.
Жарнама кітапхана қызметі мен оның интеллектуалды өнімдеріне назар
аудартып, пайдаланушыларды қызықтырып, жарнамадағы қызмет түрлерін
пайдалануға итермелеуі тиіс, тек осындай жарнама ғана пайдаланушылардың
кітапханаға деген сенімін оятып, шешімдерін басқару қүралы бола алады.
Жарнаманың қоғамдық-психологиялық ерекшелігі күнделікті қалыптан
өзгеше елең еткізер жағдай туғыза алуын-да. Кітапхананы көзге көрінетіндей
бедерлі етіп көрсетеді. Теледидардағы, радиодағы және сыртқы (корнекі)
жарнама мемлекеттік және орыс тілдерінде, ал қажет кезінде басқа да
тілдерде таратылады. Жарнама мазмүнының бір тілден екінші тілге аудармасы
оның негізгі мағынасын бүрмаламауы тиіс.
Белгіленген тәртіппен тіркелген тауар белгілері мен логотиптер
түпнұсқа тілінде немесе басқа тілде жазылуы мүмкін.
Заңды білу қателіктерден құтқармайды, бірақ олардың санын азайтады.
Жарнаманы қүрастыруда дәйектерді қысқа, нүсқа елең еткізерліктей
салауатты сенімді басшылыққа алу қажет.
Демек әдептілік әлемін сақтасаңыз, табыс сіздің қолыңызда.
II Тарау. Жарнама-кітамхананьщ жаңа имиджін қалыптастыру құралы
2.1. Жарнама мәтіндерінің, стилистикасы мен кұрастыру ерекшеліктері
Жарнама, оның ішінде, кітапхана жарнамасы стилистикасы — ең бір қиын
мәселе. Мағынасыздық, көпсөзділік, керексіз майда ерекшеліктерді тере беру,
жаргоңды қосу, болмаса орыс, американдық мәтінінен сауатсыз калька жасай
салу қазіргі кезде көп кездеседі. БАҚ құралдары арқылы біз қабырғаларға
ілетін хабарландыру тілін күн сайын есітетін болдық.
Өкінішке орай, кітапханашылар кей-де дәл осындай жарнамаларды өздеріне
үлгі етіп алады. Бұны көрме тақырыптарынан, бағдарлама аттарынан, плакат
стильдерінен көруге болады. Кітапханашыларға кәсіби терминодогияның
қалыптаспағаны да қиындық туғызады. Мысалы, 1920 жылдардың басында енген,
қазіргі заманға сай емес терминдерді алсақ: мәдениет мекемесі, жалпы
халықтық шаралар, оқырмандар конференциясы, кітапхана жүмысы, т.б. немесе
жақында пайда болған, қайталау-дан түратын терминдерхервис қызметі (ағылшын
тілінде сервис — қызмет көрсету). Кәсіби тілдің ерекшелігіне
академиялық тілдер деп түсініксіз, схоластикалық, арнайы кітаптану
терминдерін қосуды да айтуға болады. Мүның бәрі кәсіби араласуды қиындатып
пайдаланушылар-мен байланысты нашарлатады, кітапхана ресурстарын қолда-нуға
кесірін тигізеді. Осы жағдайларды кезіңде И.Г. Моргенш-терн, В.А. Фокеев,
А.В. Соколов, С.А. Езова көрсеткен еді.
Оның үстіне кітапханашылар әртүрлі жарнамалық жанрлар-дың өзіне тән
стилистикалық ерекшеліктерін біле бермейді. Егер буклет, проспект,
каталогтар келе-келе қабылдауға арналса, онда хабарландыру, афиша,
плакаттардың мағынасы (кітапхана мен жергілікті газеттерде), үндеулер тез
қабылдануы тиіс.
Жарнаманың негізгі міндеті — халыққа жағымды кітапхана имиджін жасау
болғандықтан, оның тіл ерекшелігіне де басты назар аудару керек. Жарнама
мәтінінде кездесетін кейде қара-байыр, кейде тіпті күрделі кәсіби лексиканы
бір қалыпқа келтіріп, анық және әртүрлі стилистиканы пайдалануға үмты-лып,
өр кез мәтінді қабылдауға әсер ететін көптеген фактор-ларды есепке алып
отыру керек.
Стилистиканы жалпы мағынасында алғаңда автордың айт-пақ ойын тез жөне
дәл жеткізе білу туралы ғылым деп түсінеміз. Жарнамаға қатысты алатын
болсақ, психологиялық стилисти-ка туралы айту керек. Ол мәтіннің негізгі
элементтері мен оны пайдаланушылардың қабылдауына негізделеді. Сайып келген-
де, бізге керектісі мөтіннің өзі мен оның қалай қүрастырылға-ны емес, оның
әсері, ықпалы. Оның ішінде, пайдаланушылар байқай бермейтін төрбиелік мән-
маңызы да бар. Кітапхана — тиімді вариант ретінде мәдениет эталоны, оның
ішінде, тіл мәдениеті эталоны болып қызмет атқарған.
Жарнамалық хабарламалардың мәтініне қойылатын бірнеше талаптарды атап
өтейік.
Оның біріншісі — логикалық және эмоциялық компоненттердің біртұтас
болып бірігуі. Ақпарат беру арқылы өз қызметі туралы мөлімет беріп қана
қоймай, тәжірибелі жарнамашы мәтінді пайдаланушылардың сезіміне қызығу,
таң қалушылық, күлкі туғызу үшін жазады. Өкінішке орай, кітапханашылар осы
әдіске көп мен бермейді.
Ақпараттық қызмет жарнамасының эталоны болып саналып жүрген мәтінді
оқып көрейік. Патенттік әдебиеттерді дұрыс және өз уақытында пайдалану
ғылыми зерттеулерді, конструкторлық және жобалық еңбектер жазу үшін,
мемлекеттің басымдылығын шетелдерде қорғай білу үшін, экспортқа шығарылатын
патенттік өнімдердің сапалығына кепіддік беру үшін қажет. Өкінішке орай
логика жағынан кінә таға алмайтын бүл сейлемде жылдамдық, көркемдік, бейне
жоқ. Бұл сөйлем — канцеляризм, кеңсе стилінің озық үлгісі. Бұл стильдің
өзіне тән ерекшелігі — етістіктің орнына етістікпен жасалған зат есімді
шектен тыс көп қолдану (пайдалану, орындау). Осы сөйлемді жарнамаға
арналған практикалық сабақта талдай оты-рып, кітапханашылар оның
коркемдігін арттыратын бірнеше варианттар тапты. Жаңа создер қоспай, тек
артық сөздерді алып тастап қалғандарының орнын ауыстырып, негізгі
дегендерін беліп көрсетті. Келтірілген мәтінді қабылдау үшін сегменттеу —
синтаксистік және семантикалық бөліктерге бөлу керек екенін білу үшін
тәжірибелі лингвист болудың керегі жок, қа-йырмаға бөлу керек. Бүл
келтірілген мысал жарнама мәтіиінде тыныс белгілерінің, көбінесе мән
берілмейтін пунктуацияның орны ерекше екенін керсетеді. Логикалық және
көңіл-күй элементтерінің қатар кездесуі жарнама мәтініне нақтылық пен
бейнелілік береді. Нақтылық болу үшін мәтінде заттың негізгі басты
қасиеттерін қадап көрсету керек, сосын дәл және бейне анықтамаларына сәйкес
түйінді сөздерді таба білу керек. Мысалы, ез ресурстарымызды жарнамалай
отырып, біз толық (кең) жөне пайдалы (қажетті) ақпарат бере алатынымызды
айтамыз. Көрменің тақырыбында немесе үсынылып отырған кітаптардың
аннотациясында қызықты, бар еркінді баурап алатын не-месе бірінші рет
беріліл отырған мәліметтері бар деп сипатта-лады. Ал атақты адамдармен
кездесуді афишада көптен күт-кен, қызықты деп атаймыз. Ең бастысы, әр
эпитет жай әншейін сезді сәндеу үшін емес, шын мағьшалы көңіл-күйге
негізделген нақты мәлімет беру үшін керек.
Бейнелілік пен нақтылықтың үйлесімін толық беретін тіл қүралы —
метафора. Метафора дегеніміз — ауыспалы мағына-сында қодцанылған көңіл-күй
сөзі немесе тіркесі. Сездер ауыс-палы мағьшасьшда қодцану үшін затгардың
үқсастығына негізделуі керек (орттей қызару, таудың етегі, т.б.).
Метафораның керкемдік және коммуникациялық ерекшелігі — нақты бір ойды әте
қысқа және бейнелей бере білу. Осы ерекшелігі метафораны жарнамалық
стильдің негізі етіл алуға мүмкіндік береді. Мысалы: Біздің үй — Чеховка
(астаналық кітапхана — Чехов атындағы мәдени орталық) — Сіздерге біздің
есігіміз бен жүрегіміз әрқашан да ашық немесе америкалық вариант: Бәрін
таста да... оқы, Сенің кітапханаң сені әр уақытта күтіп түратынын
үмытпа, Өз болашағынды таңдай біл (кітаптың көмегімен).
Дәл осыңдай мақсатпен гиперболаны да қолданады. Гипербола — көркем
үлғайту (Біздің кітапхана — ғылымның ұлы үйі, т.б.). Гипербола —
жарнамалық мәтіннің көркемдігін арттыратын стилистикалық қүрал. Оның бірі —
антитеза, үғымдар мен образ-дарды бір-біріне қарама-қарсы қою. Алғашқы
іскер кітапханалардың бірі өзінің түрақты экспозициясьш Кіші биз-нес
әлеміне ашылған үлкен терезе, Зиянды әдетгер туралы пай-далы кеңестер
(үсьшылатын едебиеттер тізімі) деп атаған.
Тағы бір тілдік қүрал — жандандыру, кейіптеу. Кейіптеу адам
қасиеттерін жансыз заттарға тегін көрсетеді. Мүны балалар кітапханалары
сөрелер иңдексі жазылған буклетгерді былай деп атаған: Кітаптар мекен-жайы
сандар мен әр түсте, парақшаны Бізге жиірек келіп түр. Кітаптар сені
сағьнады деп аяқтаған.
Кітапхана парақшалары мен буклеттерінде жиі кездесетін стилистикалық
қүрал — анафора, ол негізгі керекті сөзді қай-талаудан түрады. Мысалы,
Біздің кітапхана — әлемдегі бар жаңалықтардың ақпарат бүлағы. Біздің
кітапхана — кешкі шай үстіңцегі отбасы жиыны. Біздің кітапхана —
қаламыздағы қызық-ты адамдармен, қонақтармен кездесу орны.
Жоғары салтанатты стиль жарнама мәтініне тән бірегей стиль емес. Ол
байсалды дауыс ырғағымен жазылады, сыпайы ресми, әзілқой, кейде дорекі
қалжың стилінде, соңғысы балалар мен жасоспірімдер кітапханасында жиі
қолданылады. Ең негізгісі, жарнама мәтінінің стилі біркелкі болуы керек.
Мысалы, қарызы бар пайдаланушыға жіберілген хатты Жан досым деп бастаған
дүрыс болмас еді. Керісінше, соғыс ардагерін шай ішуге шақырған отырыстың
қағазын ресми, қатаң түрде Қүрметті жолдас деп бастау да дүрыс емес.
Жарнама мәтінінде интонация, дауыс ырғағы үлкен роль атқарады. Сайып
келгенде, жарнамашы пайдаланушыға жеткізгісі келген коңіл-күйді дәл осы
ырғағы арқылы жеткізеді. Осы жағдайды мына темеңдегі екі мысалдың көмегімен
дәлелдесек:
1. Қымбатты пайдаланушылар! Біз оқу залының жүмыс күнін толық бір
сағатқа үзарттық 15ІХ-ден ол сағ. ... ашылып, сағ. ... жабылады. Кітапхана
барлық уақытта Сіздердің талап-тілектеріңізді орындауға әзір.
2. Қымбатты пайдаланушылар! Жазғы демалыс кезінде (маусым-тамыз)
кітапхана оқу залының жүмыс күнін ... сағ. ... сағатқа дейін қысқартуға
мәжбүр. Қажет болған жағдайда біз Сізге кітапты ертеңгі күннің таңертеңіне
дейін, сонымен біргс демалыс күніне беруге дайынбыз.
Екі мәтіннің стильдік үқсастықтарына қарамастан, олардың дауыс
ырғақтарында айырмашылық бар. Біріншісінде ризашылық сезімі білінеді:
кітапхана келушілердің тілегін орындауға мүмкіндік тапты (сондықтан да
толық бір сағат деп жазылған). Екіншісі мәжбүр, өте зәру болған
жағдайда, дайынбыз деген сөз тіркестері арқылы кешірім сұрау ырғағьн
бере алған. Дәл осындай дауыс ырғақтарын дұрыс пайдалану кейбір ақпараттық
кітапханалар жүйесінде қолданылған.
Түс пен дауыс ырғағынан бөлек, әртүрлі мамандандырылған филиалдардың
өзіне тән ерекшеліктерін қосымша бет (жапсырма) бере алады. Жарнама
мәтінінде поэтикалық дәйек сөздерді, дауыс ырғағын дүрыс қолдануды талап
етеді. Стилистика сабағының бірінде ірі кітапхананың нота-музыкалық
бөлімінің қызметкері үш көрменің әртүрлі өлең жолдарынан алынған
тақырыптарын мысалға келтірді.
Барлық экспозициялар музыка өнеріне арналғандықтан та-қырып аттарында
музыка деген соз кездеседі. Біріншісінде Пушкиннің атақты сөздері
қолданылған: Өмір рахаттарынан, тек қана махаббатқа музыка орын береді.
Қалған екеуі қазіргі ақындардың өлең жолдарынан алынған: Жүректерді
музыкаға толтырайық және Қандай музыка еді Қандай музыка ... .
Келтірілген өлең жолдарының әр түрлі эстетикалық табиғаты, әр түрлі мәдени-
тарихи, мағыналық контексті бұл дәйек сөздерді көрмелердің мазмұн-
мағынасына қарай дұрыстап қоддануды талап етеді. Бірінші көрме классикалық
музыка сүйер қауымға, екіншісі авторлық әндерге, үшіншісі — Ұлы Отан
соғысы кезіндегі өнерге арналған.
Әрине тіпті қара сөз мотінінің кейбір дауыс ырғағын оқу қиын нөрсе.
Сонда да болса, лексикалық қүралдарды пайдала-ну кезінде қателіктер
жібермеуге тырысу керек. Мысалы, кітапханаға келушілерге арналған
хабарландыруды Назар аударыңыздар! деп бастау дұрыс емес. Психологтар
оның пайдаланушыларға кері әсер етіп, бұйрық айқай түріндегі Тұр, Үнде-
ме деген сияқты сөздермен үқсас болатынын анықтаған. Дәл осылай кері әсер
тудыратын сөздерге бұйрық берілген -ма, -ме жұрнақты сөздер де жатады
(Темекі шекпеңіз, Сырт киіммен кірмеңіз). Адам ой-елегінен өткізбей
жатып-ақ, тыйым салу мағынасындағы бұйрық райлы сөздерге қарсы болатынын
психологтар дәлелдеген.
Әрине жарнама мөтінінде әдеби иллюзиялар (қиялдар) ғана роль
атқармайды. Тіпті хабарландырудағы сыпайы ғана Пайдаланушы билетін қайта
тіркеу Сіздің көп уақытыңызды ал-майды деген сөйлемнен гөрі Қайта тіркеу
Сіздің 5—10 минутыңызды алады деген сөйлем дұрыс. Оқырмаңдар оны сеніммен
қабыддайды, уақыт анық керсетілген.
Синонимдерді дұрыс пайдалану көптеген лексикалық вари-анттардың ішінен
жарнама мақсатъша дәл келетін керектісін таң-дап алуға мүмкіңдік береді.
Осыны күнделікті жүмыс тәжірибесінде ұмытпаған жөн. Мысалы, көпшілік
жағдайда өдемі сөздермен орлемей-ақ, кеңес заманынан бері келе жатқан
кітапханаға... керек деген хабарландыру жазылады. Мүндай хабарлаңдыруды
бүгінгі күрделі экономикалық жағдайда ірі қалалардағы кітапханалардан көп
кездестіруге болады. Кеңселік стильдің кімге арнап жазылғаны белгісіз
стиль, бос жұмыс орньша келемін деушілер мен жай ж^ргіншілердің де көңіліне
жақпайтыны белгілі.
Бұл жерде мынадай метіндерді қолданған сияқты Кітапхана абонементте
жүмыс істейтін мамандарды шақырады немесе Оқу залының аға кітапханашысы
қызметінің бос орнына асы-ға күтеміз, Кітапхана шақырады, асыга
күтеміз деген сөздерді баса көрсету жай, кәдімгі хабарландырудың эмоция-
лық әсерін күшейте түсетіні көрініп түр.
Жарнамалық хабарлар мәтінінің оны жазушылар байқай бермейтін тағы бір
ерекшелігі бар. Арнайы назар аудармайтындай етіп жазылған хабарлар назарсыз
қалмайтыңдай (үйреншікті болып кетпейтіндей) етіп, өсіресе стильдік
қателіктерімен көзге түспейтіндей етіп жазылуы қажет. Оларға шұбалаңқы
сөйлем-дер, көсемше, есімше түрлері, біркелкі септіктерді жалғастыра беру
жатады. Мысалы, Бестселлердің авторларының жаңа кітаптарының түсуі деудің
орнына Жаңа өйгілі бестселлер-лер деген дұрыс.
Библиографтардың қыруар көп жылғы жүмыстарын Кітапхана жолкөрсеткіші
деген орашолақ тақырып жоққа шығарып жібереді. Оның орнына Кітапхана
бойынша
жолсілтеме деген дүрыс. Жарнама хабарламасының мәтінін жа-сау кезінде оның
пайдаланушыларға қайталап өсер етуін де ес-тен шығармау керек. Неміс
психологы Т.Каниг мынадай қоры-тындыға келген: Бірінші кезде пайдаланушы
хабарландыруды байқамайды. Екіншісінде — байқайды, бірақ оқымайды.
Үшіншісінде — еріктен тыс, мағынасына мән бермей оқиды. Төртінші ретте —
мағынасын түсініп оқиды. Бесіншісіңце — өз достарымен әңгіме етеді.
Алтыншысында — барьш білсем бе екен деген ой келеді. Жетіншісіңде — барып
затты сатьш алады.
Әрине қорытындының схемашылдығы басым, жарнама мәтінін қабылдау
әртүрлі факторларға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАКСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ ӨНЕР ИНСТИТУТЫ
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі
профессор
______И.Б.Сихимбаев
“_____”___________2006ж.
Д и п л о м д ы қ ж ұ м ы с
Қазақстан Республикасының кітапханалық жаранамасының мәселелерін шешу
жолдары
Консультант: Диплом жұмысы жетекшісі
Мусаева С.Т. п.ғ.к., доц. Абуова У.Е. аға оқытушы
Пікір беруші: 29.05.2006
Мусаева С.Т. қолы
____________ ОҚМУ, п.ғ.к., доц.
29.05.2006ж.
қолы _________________ Тапсырманы орындауға
алған мерзімі
студент: Тұрғанбаева Г.Б.
қолы ______________
ШЫМКЕНТ – 2006 ж.
М а з м ұ н ы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І. Тарау. Жарнама және қоғамдық мемлекеттік
саясат ... ... ... ... ... ..6
1.1 Кітапхана жарнамасының тарихи
аспектілер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 6
1.2. Жарнама маркетингі мен
менеджменті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.3. Кітапханадағы жарнамалық іс-әрекеттің
заңдастырылуы ... ... ... ..14
ІІ.Тарау. Жарнама –кітапхананың жаңа имиджін қалыптастыру
құралы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..17
2.1. Жарнама мәтіндерінің стилистикасы мен құрастыру
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 17
2.2 Жарнамалық хабарларды көркемдеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
2.3.Кітапхана жарнамасын тарату каналдары мен
құралдары ... ... ... ...29
2.4.Кітапхананың фирмалық
стилі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..50
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ..5 3
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..5 5
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ..5 8
Кіріспе
Кітапхана ісі мәдениет саласы ретінде ақпаратық, білім беру және
мәдени ағарту қызметінің негізі болып табыады.
ХХІ ғасыр мәдениеттің, ғылым мен білімнің ғасыры. Барлық білімнің
қайнар көзі – кітапханада екені баршамызға анық.
Қазіргі кезде адамдардың өскелең талабын қанағаттандыру, рухани
байлығымен жалпы қабілетін дамыту және жоғары эстетикалық талғамын
қалыптастыру міндеттерін іске асыруды кітапханалардың алар орны ерекше.
Кіапхана қызметін дамытуда көпшілік кітапханалардың және мекемелермен
ұйымдардың қызметіне әдістемелік көмек көрсетіп, кітапхана ресурстарын
талдауда, ғылыми зерттеу жұмысын жүргізуде және біріңғай жүйені жетілдіруде
ақпарат көздерін қоғамда, пайдалануға ықпалын тигізіп, ұйымдастыратын
идеологиялық және ғылыми ақпараттық орталық болып табылады. Жалпы
кітапханалар жүйесін сақтап қалу, оқырмандарға жаңаша түрде қызмет
қөрсету, оқуға баулу, рухани байлығын көтеруде кітапханалық жарнаманы
қазіргі заманға сай жүргізілуі қажет-ақ.
Кітапханаларда жүйелі түрде ғылыми - практикалық конференциялар,
байқаулар, семинар-тренинг, практикалық сабақтар, көмектер, дөңгелек үстел,
іс-тәжірибе трибуналары және көптеген көпшілік іс-шаралардың белсенді
түрлері мен әдістерін жарнамалау.
Жарнама біздің елімізге нарықтық экономикалық қатынастар мен бірге
келіп кірді. Алайда жарнамаға өнер ен мәдениет саласында оның ішінде
кітапханада ғылым туындысы емес, насихат құралы ретінде қарау пост кеңестік
кеңістікте, соның ішінде республикамызда әлі де басым болып отыр.
Қазақстанда жарнама өнеркәсіп, сауда салаларымен салыстырғанда қаржы
- несие жүйесінде, соның ішінде банк қызметінде нақты дамып келеді.
Жарнама агенттіктері, сондай-ақ оларға тапсырыс беретін жеке
фирмалар, мемлекеттік кәсіпорындар, дайын жарнма өнімін наихаттайтын
жарнаманы жоғары бұқаралық қпарат құралдары тек орыс тілінде жұмыс істейді.
Қазіргі таңда кітапханаларда жарнаманы кеңінен падалана алмайтындағы
және арнайы бөлімінің жұмыс жасамайтындығы бізді қатты қынжылтады. Міне,
мен сондықтанда осы тақырыпты таңдап кітапханалық жарнаманың кітапханада,
оның орны ерекше екендігін атап өтіп, оны кітапханашылар мен студенттер
арасында кеңінен насихаттау. Бұл дипломдық жұмысымда Қазақстан
Республикасының кітапханалық жарнамасының мәселелерін шешудің жолдарын,
жарнама жасаудың әдіс-тәсілдерін, түрлерін, жарнаманың кітапханада кеңінен
қолдану ерекшеліктерін атап көрсетіп, терең талдау жасап, ғылыми зерттеу
жұмысын жүргіздім.
Сонымен проблеманың көкейтестілігі қазіргі кезеңдегі кітапхана ісін
одан әрі дамыту және осы кезеңдердегі қағидаларды басшылыққа ала лотырып,
кітапхана ісін жандандыру – бүгінгі күннің өзекті мәселелерінің бірі болып
отыр. Осы тауқыметті шешудің негізгі тұтқасы кітапхана ісін жаңа
технологиялық әдістермен ұдайы жетілдіріп отыру, ақпарат көздерін қоғамда
пайдалануға ықпалын тигізіп, оқырмандардың сұраныс талаптарына жаңаша түрде
қызмет көрсетуін жарнамалау арқылы тұтынушыларды оқуға баулу.
Зертеу объектісі – ақпаратық білім орталығы кітапханалардың
маркетингтік жарнамалық бөлімі.
Зерттеудің жетекші идеясы – қазіргі таңда кітапханалақ жарнаманың
ерекшелігін, атқаратынқазметі мен маңыздылығы.
Диплом жұмысының міндеттері:
- кітапханалық жарнамалырдың тарихын зерттеу;
- кітапханалық жарнамалардың түрлері мен атқаратын қызметін
түсіндіру.
- кітапханалық жарнаманың әдістерін талдау.
- кітапханалық жарнаманың қажетілігн айқандау;
- кітапханалық жарнамаларды халық игілігіне ұысну.
Дипломдық жұмысының практикалық мәнділігі.
- кітапханалық жарнама арқылы оқырмандарды, тұтынушыларды
кітапханаларға тарту;
- кітапхана жарнамасы арқылы кітапхананың ақпараттық білім орталығы
екендігін таныту;
- қорда бар құнды мәдени байлықтарды жарнамалау.
- Зерттеу нәтижелерін университеттер мен педагогикалық институттарды
практикалық сабақтарда пайдалану;
- Студентерге іс-тәжірибе барысында пайдалану.
Қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар :
- ҚР кітапханалық жарнамасының көкейтесті мәелелері;
- кітапханалық жарнаманың тарихы;
- кітапханалық жарнамасының қазіргі кезеңдегі ерекшелігі;
- компьютерлік технологияларды кітапханалық жарнамасында дұрыс
пайдалану;
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен, қортытындыдан
және пайдаланған әдебиеттер тізімінен, қосымшалрдан тұрады.
Кіріспеде зерттеудің көкейтестілігі, пәні, мақсаты, болжамы,
міндеттері, жетекші ижеясы, деректі көздері мақұлдануы мен практикаға
енгізілуі баяндалады.
Қорытындыда зерттеудің нәтижелері бойынша тұжырымдамалвр жасалынып,
проблема бойынша келешекте орындалатын зерттеу перспективасы тұжырымдалады.
Зерттеудің міндетері:
1. Жарнамалық қызмет көрсетудің мәнін, мазмұнын айқындайтын тірек
ұғымдарды ғылыми тұрғыда зертеу.
2. Кітапханалық жарнамасының тарихы, құылымы, тәжірибелері арқылы
ақпараттық мәдениетін қалыптастырудың өшемдері мен көрсеткіштерін
айқындау.
І Тарау. Жарнама және қоғамдық мемлекеттік саясат
1.1. Кітапхана жарнамасының тарихи аспектілері
Жарнама (франц. — Кесіате, лат. Кесіата-к — айқайлау)
Адам белгілі бір тауарды жеткілікті молшерде немесе артығымен шығара
бастаған соң-ақ, айырбас үрдісі басталады. Айырбастау үшін нарық қажет.
Нарық дегеніміз ең әуелі тұтынушы табу деген сөз. Міне, осылайша маркетинг,
жарнама да қажет болады.
Жарнама адамдардың басқа адамдарга шығарылған өнімдер мен көрсетілетін
қызметтер туралы мәлімет беру қажеттігінен туған. Осыған қарап-ақ
жарнаманың өте ерте заманда пайда болғанын аңғаруға болады.
Жарнаманың көне заманғы үлгісі ретінде Каирдың археологиялық музейінде
тұрған Мен, Крит аралында тұратын Ринос, түс жоримын деген жазуы бар
тасты алуға болады. Бұл жәігердің пайда болғанына 2,5 мың жыл екені
анықталған. Бұдан басқа да ерте заманғы жарнама түрлері бар. Лондонда
сақтаулы тұрған, құл сатылатыны жайлы иероглиф жазуы бар Мысыр папирусы;
көне заманғы қолөнершілердің өртүрлі ендері мен таңбалары. Олар қазіргі
тауар белгілерінің арғы тегі болып табылады.
Қытайда 10-ғасырда баспа жарнамасы болған. Месопотамия саудагерлерінің
эмблемалары да жарнамаға жатады. Ерте кезде жарнамалық хабарларды сауда
жолдарының бойындағы жартастарға, тастарға, мыс пен сүйектерге жазатын.
Тарихи құжаттарда. ортағасырлық қалаларда өндірушілердің тауарларын халық
көп жиналған жерде мадақтап, хабарлайтын азаншылар қоғамы болғаны жайлы
мәліметтер бар.
Жарнама тарихындағы бетбұрыс жылы — 1450 жыл болды, — деп жазады
О.О. Борисова Кітапхана жариамасы: тарихи аспект (5 ғыл.-практ. конф. —
М., 2000) деген мақаласында. Бүл жылы Иоганн Гутенберг баспа станогын ойлап
тапты. 18 ғасырдың екінші жартысында жарнамалық хабарландырулар басылатын
алғашқы неміс мерзімді басылымдары шыға бастады. Ал 1812 ж. Англияда
алғашқы жарнама агенттігі пайда болды.
Капитализмнің дамып, нығаюына байланысты жарнама жеке сала болып
қалыптаса бастайды. Ол сала концерн, корпорация, кәсіпорын, фирмалардың
мүддесін қорғайтын, олардың нарықты жаулап алу, пайда түсіру үшін
қолданатын негізгі құралы болатын ірі индустрияға айналды.
Сонымен, 19-ғасырда жарнама барлық дамыған капиталистік елдердің өмір
салты болып қалыптасты. Ресейде де жарнама ісі жақсы жолға қойылғанын айта
кету керек. 10-11 ғасырдың өзіңде-ақ орыс көпестері өз тауарларын
жарнамалаудың алуан түрін қолданған: сауда қатарының алдыңда коңілді
өлеңдер мен жаңылтпаштар айтып, тауарларды мадақтайтын арнаулы жалданған
азаншылар түрды. 19 - ғасырдың аяғында Ресейде баспа жарнамасы дамиды,
сонымен бірге газет пен журналдардағы жарнама да даму үстінде болды.
Сауда, Сауда және өмір журналдары, Комиссионер (Москва), Сатып
алушының серігі (Төменгі Новгород) газеттері сияқты арнайы жарнамалық
басылымдар пайда болды. Жарнама ісінің зор табыстарын 1897 жылдың соңында
Петерборда Бүкіләлемдік сауда плакаты кормесі болғанынан, онда өр елден
келген жарнамашылардың 700-ден астам жүмыстары қойылғанынан коруге болады.
Бүл жүмыстар-дың ішінде орыс суретшілерінің жүмыстары да болды.
Революциядан кейін жаңа экономикалық және қоғамдық қатынастар орнап,
жарнаманың міндеттері де түбірімен өзгерді. Жарнамалық хабарландыруға
мемлекеттік монополия жариялау туралы декрет және барлық жеке жарнамалық
мекемелерді кәмпескелеу туралы декрет қабылданды. Енді жарнама пролетариат
диктатурасының экономикалық базасын нығайтуға және социалистік шаруашылықты
нығайту үшін алғы шарттар қамтамасыз етуге қызмет етті. Азамат соғысы және
одан кейінгі күйреу жылдары жарнама әрекетінің табиғи түрде жойылуына
әкелді. Бірақ жаңа экономикалық саясат (ЖЭС) заманында жарнамаға қайта
көңіл бөлінді. Дәл сол кезде Рекламтранс, Байланыс, Промреклама
дейтін алғашқы советтік жарнамалық агенттіктер қүрылды. Мемлекеттік жарнама
ісіне журналист, жазушы, ақын, суретшілер тартылды. Мысалы, В.В. Маяковский
хабарландырулар үшін 100-ден аса өлең мәтіндерін жазды, соның ішінде,
қанатты сөзге айналып кеткен Моссельпромнан басқа, барлық жер қасқа деген
өлең жолдары бар.
Бірақ кеп ұзамай өмірдің бүл саласына идеология келіп килікті. Жарнама
социализм табиғатына жат нәрсе деп табылып, 30-жылдардың соңынан 60-
жылдардың басына дейін оны әлемдік империализмнің жезөкше қызы деп
атайтын болды. Бірақ өмір өз ағысын тоқтатпайды, 70-жылдардан бастап біздің
елімізде жарнама ісінің жаңа кезеңі қалыптасады. Соған қарамастан жарнамаға
біздің өмір сүру салтымызға жат, керексіз институт деп қарау жойылмады.
Бұндай козқарастың нәтижесінде жарнамаға жанама іс деп қарап, тауар
тапшылығы кезінде туған жақсы тауар жарнамасыз-ақ өтеді деген принцип
пайда болды. Іс жүзінде жоғары сапалы тауар бар жағдайда байланыс
құралынсыз, соның ішінде, жарнамасыз өте бермейтінін өмірдің өзі корсетуде.
90-жылдардың басыңда кітапхана басылымдарында шыққан маркетинг пен
жарнама туралы материалдар, кәсіби кітапханалық санада жарнама кітапхананы
жаңа қоғамдық-экономикалық жағдайларға үйлестіретін қүрал деген үғымды
қалыптастыра бастады.
Бірақ жарнаманың қажеттігі мен пайдалылығын мойындау бір бөлек те, бүл
салада жоғары дәрежелі маман болу бір бөлек нәрсе.
Кітапханаға деген қоғамның кейбір бөліктерінің (ең алдымен жастардың)
сұранысы артып отырғанына қарамастан, халықтың негізгі тобы, тек қана дені
сау азаматтар емес, сонымен бірге мүгедектер де, кәсіпкерлер мен
корпорациялар да белсенді түрде кітапхана тапсырысшысы болатындай етіп
жүмыс істеу керек екендігі айқын. Бүл бағытта белгілі бір жетістіктерге
жету үшін кітапханалық қызмет көрсету бағытьш пайдаланушылар-дың жекелеген
топтарының іс жүзіндегі сүраныстарын қана-ғаттаңдыруға бет бүру қажет.
Мысалы, Париж қоғамдық кітапханасында автоматтандырылған канадалық
GЕАС жүйесі бар. Ол 55 терминалдық, бәріне бірдей қызмет ететін электрондық
каталоггардан түрады. Жүйе пайдаланушыларды Интернетпен және басқа
халықаралық деректер банкімен байланыстырады. Дене кемістіктері бар, оның
ішінде нашар көретіндер және мүлдем көрмейтін азаматтарға қызмет көрсету
жақсы жолға қойылған. Париж Қоғамдық Кітапханасының барлық қабаттарында
оқырмандар мен қүжаттар ағыны қозғалысына кедергі жасайтын қабырғалар,
бөлмелер жоқ. Әрбір қабат-еркін кеңістік, ондағы кітапханалық қүралдардың
барлық кешені пайдаланушыларға қызмет ету мен олардың жеке өзіндік жүмыс
жасау қабілетін арттыру үшін жағдай жасайды. Бірегей архитектуралық жобаға
байланысты, эскалаторлар ғимарат фасадына шығатын мөлдір қүбыр — цилиндр
тәрізді басқа қабатқа өткізгішке барып тіреледі, ал эскалатордың шығыңқы
жерлері фасад орталығын келбеу — диагональ бойынша кесіп өтеді. Бүл
қондырғылар, эстетика мен қызмет керсету функциясын біріктіре отырып,
кітапханаға келген адамдарға Париж айналасын тамашалап, суретке де түсіруге
мүмкіндік береді.
АҚШ-тағы (Канзас штаты) қоғамдық кітапханаларда пайдаланушыларды
қызықтырып, демалыс көіл күйін қалыптастыру үшін кафе салу идеясы
талқыланып, көп жерде іске де асып жатыр.
Конгресс кітапханасында бизнеске кызмет көрсету арнайы бағдарлама
бойынша жүргізіледі. Бизнес бойынша оп Ііпе ақпарат желісі қүралған. Ол
Интернет арқылы бизнеске қатысты Федералдық қүжаттарға, 10 мыңнан астам
журналдардың мақалаларын пайдалануға
анық тама-басшылығы (қағаз бетінде және оп Ііпе режимі бойынша) жөне Кіші
бизнесті қаржыландыру: ақпарат кездері атгы басылымдар шыққан. Жаңа
Зеландия және басқа да бірқатар елдерде ғылыми кітапханаларда бизнеске
ақылы қызмет көрсету жолға қойылған:
АҚШ Конгресс кітапханасының тағы бір өзіндік ерекшелігі-мүгедектерге
қызмет керсету. Ұлттық кітапханалық қызмет көрсету функцияларьш орындай
отыра, көзі көрмейтііщер мен мүгедек жандарға төмендегідей қызмет
көрсетілген: магнитті, электронды тасымалдағыш құралдар, дауысты
синтездейтін электронды қондырғылар, брайл баспасының материалдары (оның
ішіңде, зағип жанның саусағы астында сырғьш отыратын таспада әріптер пайда
болатын түрлері) берілген.
Конгресс Кітапханасы авторы, аты, пәні, халықаралық стандарт номері
бойынша тапсырысқа ақпарат беретін Доступ (Ассss) атты
автоматгандырылған библиографиялық іздеу жүйесін енгізген. Бұл жүйеге
енудің қарапайымдылығы соншалықты, кітапханаға бірінші рет келген
пайдаланушыға да кітапханашының болмашы ғана көмегі керек.
Компьютер орталығы 68 терминалмен жарақталған. Олардың кейбірі көзі
көрмейтін немесе басқадай мүгедек жандарға арналған. Конгресс Кітапханасы
қүқықтық ақпараттың бүкіләлемдік желісін жасаған (GloЬа1 Іпfогmаtion
Network-GLIN). Оған кооперативтік негізде барлық кітапханалар шақырылады.
Қатысушы елдерде үлттық жүмыс станциясы қүрылады.
Конгресс Кітапханасы өз ғимаратында және одан тысқары жерде көптеген
көрмелер ұйымдастырып тұрады (саяси карикатура көрмесі, Америка
үңдістерінің мәдениеті туралы, т.б.). Кітапхана ішінде кітаптан басқа
көптеген экспонаттар көрсетіледі: карталар, атластар, эстамптар,
қолжазбалар, фотосуреттер. Конгресс Кітапханасы құрамында екі орталық —
кітап орталығы және америкалық фольклорлық орталық бар. Негізгі мақсаты —
кітапты насихаттау жөне кітап оқуды дамытуға көмектесу.
Европа кітапханашыларының да мақсаттары осы сарындас. Берлиндегі
қоғамдық зерттеулердің ғылыми орталығы кітапхана-ақпараттық қызметін
үйымдастырудың жаңа түжырымдамасын жасап шығарды, ол ақпарат технологиясын
кең қолдануға негізделіп, соңғы пайдаланушыға бағытталған.
Малайзия кітапханалары бизнеспен айналысатын корпорациялар арасында
қызмет көрсетуді жақсы жолға қойған. Олар ақпарат өнімдері мен қызметтеріне
қатысты семинарлар, форумдар мен көрмелерде лекция оқу үшін фирма
қызметкерлерін шақырады. Кітапханалар брошюра, плакат шығарып, кітапгхана
және ақпарат айльгқтарын үйымдастырады, сауда және өнеркөсіп көрмелеріне
қатысады.
Кітапханалық маркетинг-пайдаланушыға бағытталған басқару
философиясы,сонымен қатар, кітапхана қызметтері нәтижелерін сыртқы әлеммен
алмасу қатынасын реттеу тәсілдері болып табылады. Кітапхана үсыныстары
(өнімдері, қызметтері) кітапханалық акцияларды қолдау, кітапхананың қазіргі
және жаңа имиджін (келбетін) нығайту мақсатыңда ақысыз алмастырады.
90-жылдардан бастап кітапхана басқаруының маркетингтік түжырымдамасы
бүрынғы кеңестік кітапханашылар арасында кең үгіттеліп, кітапханалық қызмет
көрсету аясына тарай бастады. Кітапхана ісіндегі жаңалықтар мен езгерістер
пайдаланушылардьщ ақпараттық қажеттіктерін сапалы және тез қанағаттандыруға
мүмкіндік беретін технологиялық өзгерістерге ғана байланысты емес, сонымен
бірге кітапхана қызметкерлерінің дәстүрлі ойлау жүйесінен арылып,
жаңашылдықтыі қабылдап, кәсіби сана-сезімдерінде белсенділік, шығармашылық
қабілеттері оянуына да байланысты. Мысалы, бір қатар кітапханаларда
жарнаманың әр түрі қолданылады: сыртқы, сыйлық, басылым, т.б. Сыртқы
жарнамалар кітапхана қызметтері нәтижелерін сыртқы әлеммен алмасу
мақсатыңда адамдар көп жүретін жерлерде орналасты-рылады: афиша,
хабарландырулар, парақшалар, кітапхана ме-кенжай көрсеткіштері, панно,
транспаранттар, коркем безендірілу. Бұқаралық ақпарат құралдарында, кәсіби
журналдарда кітапхана туралы талдау мақалалар, репортаж, интервью,
редакцияға хат, үндеу, іс-шаралар, белсенді пайдаланушылар туралы жаңа
кітаптар және т.б. жарнама жарияланып тұрады.. Ірі көпшілік шаралардан
кейін қатысушыларға мадақтау, диплом, төсбелгі, ең белсенді
пайдаланушыларға жеңілдіктер, естелік сыйлық ұсыну дәстүрі, кітаптар,
блокноттар, қаламсаптар — кітапхананы еске салудың бір амалы ретінде
қолданылады.
Іскерлік ақпарат кабинеттері — әлеуметтік-экономикалық және құқықтық
мәселелер бойынша ақпараттық қызмет көрсетудің кітапханалық орталығы болып
қүрылуда. Кабинет ақпараттарды жарнамалауды қалалық әкімшілік пен бүқард-
лық ақпарат қүралдарымен тығыз байланыста жүргізеді.
Көптеген кітапханаларда имидж ретінде электронды пайдаланушы билеті
енгізілген. Оның екі түрі бар: пайдаланушының түсті фотосуреті бар пластик
билеті және ламинатталған кәртішкесі. Кітапханаларда музыка тыңдап,
телевидеофильм көретін демалыс бүрыштары мен шығармашылық бағдарлама — кеш
өткізетін орын бөлінуі де пайдаланушылар легін арттыруда. Кешке
аналитикалық ақпараттық шолулар, пресс-дайд-жестер, іскерлік досьелер
дайындайды.
Компьютерлік жарнама компьютерде жасалынып, көру және есту көмегімен
қабылданады. Компьютерлік ақылы қызмет керсету түрлері ұлғайып келеді:
соның ішінде, өз бетінше жүмыс жасауға машиналық уақыт беру. Интернетпен
ақпарат іздеу, электронды поштаны пайдалану, анимациялық көріністер,
хабарландырулар, жарнамалық қосымша мәліметтер. Оқырмандар өз бетінше
кітапхана туралы, оның қүрылымы, бос уақытта өтетін іс-шаралар, қызметтер,
клубтар туралы Тоисһ-scrееп ақпараттық-анықтамалық жүйе бойынша ақпарат
ала алады. Бүл — интерактивті экранмен жабдықталған арнайы дайындалған
компьютерлік технология. Бүлардан басқа кітапханаларда ксерокешірме,
ламинаттау, брошюражасау сияқты қызметтердің түрлері пайдаланушыларға
ешқайда шықпай-ақ көп көмегін тигізеді.
Жарнамалық тиімділігі бар арнайы іс-шаралар: пайдаланушылар курстары
мен үйірмелер, оқырмандар конференциясы, пресс-конференциялар, экскурсия,
экспозиция, Кітапхана күндері, мерейтой, телефон және жеке келісімдер, т.б.
Кейбір кітапханаларда дәстүрлі кітап көрмесін белгілі тақырыпқа ар-налған
кітаптарды көрсету шарасы ғана емес, сонымен бірге музей жәдігерлерін,
жергілікті кәсіпорындардың өнімдерінің түсаукесеріне айналдырған.
Web сайт — сыртқы әлемге өзін таныстырудың тиімді қүралы ретінде
қолданылуы, кабельді және тәуелсіз телевидениені қолдану, отбасылық
кітапханалар, экологиялық орталық ашу жүмыстары жүргізіліп іске асуда.
Кітапханалар тәжірибесінде ақпараттық жүмысты жергілікті радио хабар
Іскерліктің ақпараттық мәдениеті, радиожурнал, радиостанция толқындарында
шолулар, жаңа лықтар бағдарламасында кітапхана қызметі туралы белсенді
радиосюжет, пікірталастар өткізіп, видео-жарнама (теле, кино, видео, слайд,
т.б. жарнама формалары) роликтер (10 сек-, 60 сек.) кітапхана туралы
жарнамалық фильм, видеоэкспресс хабар (кітапхана өмірінен ерекше жаңалық)
слайд-фильмдер, теледидар арқылы хабарландыру, интервью жүргізеді.
Жергілікті телеканал ай сайын керекті және қызықты кітаптар, жазушылар,
әдеби оқиғалар туралы хабарлар жүргізіп жарнамалайды.
Қазақстан Республикаларының кітанханаларында жарнамальгқ іс-әрекеттің
көптеген әдістерін пайдалану тәжірибелері жи-нақталған: ең басты ақпараттық-
мәдени және ағарту орталығы болуға мүмкіндік беретін паблик рилейшнз
(қоғамдық үйымдармен жоспарланған ұзақ мерзімдік іскерлік,тілектестік қарым-
қатынас орнату) қолданылады. Интернет, шет тілдер мен қазақ тілін оқыту,
аударма қызметі, кітап дүкені, видеофильмдер прокаты, компьютерлік қызмет
көрсету түрлері жақсы жолға қойылған.
Кітапхана жарнамасын алғаш жүргізген ғылыми-техникалық кітапханалар өз
фирмалық белгісін жасап, оны ҚР Экономика және сауда министрлігінің Патент
агенттігіне бекіттірді, Ақпаратты білетіндер ғана табысқа жетеді деген
фирмалық ұран пайдаланылады.
Кітапханалар шетелдік қоғамдық ұйымдармен байланыс паблик рилейшнз
ғана қолданбайды, сонымен бірге жергілікті экономикалық, мәдени, діни
ерекшеліктерді де ескереді. 0блыстық, аудаңдық газетте өз рубрикасы бар.
Онда шағын әдебиет шолуы, жаңа кітаптар туралы библиографиялық ақпарат,
т.б. материалдар (кітапхана өмірі туралы очерктер, облыс мамандарына
арналған республикалық әдебиеттер көрмесінен репортаждар, директормен
интервью), тегін жарнамалық хабарландырулар, шақырулар шығады.
Модельді кітапхана мәртебесін, имиджін (келбетін) қүрастыру бірнеше
бағыттан түрады:
— кітапхана және оның қүрылымдық болімдері туралы ақпарат;
— кітапхана қоры, оның қүрамы мен қүрылымы туралы ақпарат;
— кітапханалық қызмет түрлері және оның интеллектуалдық өнімдері туралы
ақпарат, компьютер мен көбейткіш техниканың комегімен керкейтуге ішкі және
сыртқы қажеттіліктерге баспа енімдері (фирмалық бланкілер, буклеттер,
пайдаланушы билеттері, фирмалық конверттер, визиткалар, т.б. баеылым
онімдері) кітапхана қызметі нарығындағы бәсекелестікте жеңіп шығуға
кемектеседі.
Кітапхана витриналарын талғаммен және ақпаратшқ жарнамалық
материалдарға толы етіп өңдеген кітапханада бейдж тағу тәртібін енгізу,
пайдаланушылардың талабын зор ықыласпен орындап ақпарат беріп қана
қоймайды, жүмысқа қүлшыныс туғызатын жайлы көіл-күй қалыптастырады. Ең
жақсы жарнама — ықыласпен тыңдайтын, жинақы көмек көрсете алатын
кітапханашы.
Қандай да бір нәрсенің жаңашылдығын түсіну үшін оған ұқсас нәрселерді
өткен уақыттан тауып, салыстыру қажет. Жарнамалау мен ақпарат беру
деген үғымдардың біздің қоғам мүшелерінің түсінігінде синоним болғанына кең
уақыт өте қойған жоқ. Бұл екі жағдайда пайдаланушыларға белгілі бір
мөліметтер беріледі.
Кез келген жарнама ең кем дегенде екі жағдайда тиімді, біріншіден,
кітапхана дамуының маркетингтік концепциясы-ның бір белігі ретінде қызмет
керсету сапасын, ақпараттық енімдер мен сүраныстағы қызметтердің жылжу
үрдісін зерттеу, екіншіден, пайдаланушылардың жалпы қажеттіліктерін анық-
тауға бағытталған. Жарнаманы дұрыс ұйымдастыру арқылы кітапхана өз
пайдаланушыларымен ғана емес, міндетті түрде ықтимал пайдаланушылармен де
жүмыс істейді. Кітапхананы жарнамалайтын материалдар ең әуелі кітапхана
ғимараты ішінде,ал сыртта — адам кеп жүретін жерлерге ілінеді. Сонымен
қатар хабарлаудың ресурстық аспектін сервистік қызмет керсету аспектісі
толықтырса, жарнамалаудың әсері арта түсетінін білген жен.
Іс жүзінде, озін жарнамалайтын кітапханалар Ресейде, Қазақ-стан мен
жалпы Тәуелсіз мемлекеттер достығы елдерінде ете коп, бірақ тиімді істің
козін таба алмай жатуы мүмкін. Ал бас-қа кітапханаларды жарнамасыз қазіргі
кезенде өмір сүру қиын екеніне сендіру қажет.
1.2. Жаранама маркетингі мен менеджменті
Инновация деп саналып жүрген кітапхана жарнамасының әріден келе жатқан
тарихы бар. Тек оның мазмүны өзгеріп, қызметтері күрделеніп, әдістері
жаңарған.
Жарнама өзінің кемшіліктері мен артықшылықтарына қарамастан, нарықтық
қатынастардың негізгі индикаторы болып табылады, қоғам өмірінің дамуының
ашық сипатын көрсетеді. Қоғамдық институт болғандықтан, кітапхана
жарнаманың адамдарға әсеріне немқұрайды қарай алмайды. Өзінің ақпаратгық
ресурстарына сүйене отырьш, пайдаланушылар үшін аса жайлы жағдай жасайды,
жарнаманың қолайсыз әсерін азайтып, жақсы жағын асыруға тырысады. Бүқаралық
ақпарат қүралдары коммерциялық фирманың жарнама әдістерін қайталамай озық
төжірибесін пайдаланып, өз жарнамалық стилін табуға болады.
Соңғы жалдары кітапхана мен пайдаланушылар ара қатынасы көп өзгерді.
Кітапханалардың өзін-өзі қаржыландыруға өтуі бірқатар кемшіліктеріне
қарамастан, кітапхананы пайдаланушылар аудиториясын өзіне қарату жолында
жаңа ізденістерге жетелейді, өз мәртебесі жайлы ойлануға мәжбүр етеді.
Ал бұл үшін пайдаланушыларға не маңызды, анық қызығушылығын не нәрсе
және қалай тудырады, осы мәселелерді білу қажет. Жарнама маркетинггік
байланыстың ең бір көзге түсер белігі ретінде кітапханалық қызмет көрсетуде
кітапханашыға маңызды боп көрінбесе де, пайдаланушыға қажетті қызметтер мен
олардың формаларын біріиші кезекке қоюға мүмкіндік береді.
Жарнама маркетингтің ең бір ықпалды құралы болып табылады. Жарнаманың
бастапқы кезеңінің өзінде пайдаланушылардың сұранысын зерттей келе,
сұраныстардың мазмұнын, зерттеу әдістерін, оларды кітапхана жарнамасына
пайдаланатындай етіп тандайды. Өйткені тек кітапханаға келушілер арасында
ғана емес, көшедегі жүргіншілер мен жергілікті телефон станциясына т.б.
келушілер арасында да сұрақ-жауап жүргізіледі. Сұрақтар тұтынушылар біле
бермейтін кітапханалық қызмет түрлері, мүмкіндік аясы туралы болуы мүмкін
(компьютерлік топтан бастап, әйелдер шығармашылығы орталығына дейін).
Сұрақтың стилінің өзі кітапхана жарнамасына қызмет ететінін жүргізілген
анкеталардан көруге болады.
Сонымен жарнама кітапханалық қызмет керсетуге маркетингтік көзқарасты
жүзеге асырудың бастапқы кезеңінен бастап, кітапхананың соңғы жылдардағы
көп жақсы өзгерістерін сан қырынан көрсетуге үмтылады. Өйткені, жасыратын
несі бар, халықтың көпшілігі әлі күнге дейін кітапхананы керекті кітапты
немесе соған байланысты ақпарат алатын орын деп қана біледі. Тіпті саяси
ағарту жүйесінің бір бөлігі деп те қарайды, өйткені кеңес дәуірінде
кітапхана үшін негізгісі — идеологиялық қызмет болғаны өтірік емес. Қызыл
бұрышта ылғи өзекті саяси тақырыпқа арналған көрме тұратын. Кітапханаға
келушілерді саяси үгіттеу, оқыту, тәрбиелеу — басты міндет деп қарайтын
идеологиялық стереотиптер келмеске кеткенін көрсетеді. Ашық көрмелерде,
кітап қорларында кітаптарды кітапханаға келушілердің козі сол кітаптарға
сүрінетіндей етіп орналастыру керек. Абонементті жекелеген бөлімдерге
(учаскелерге) бөлу пайдаланушылардың жекелеген категорияларының мүддесін
көздей отырып жүргізіледі. Кітапхана ішін жағдайларға байланысты ашық-
жарқын (әсіресе балалар үшін) немесе қарапайым, талғаммен таңдалған
түрінде әрлейді. Кітапхананың сыртқы дизайнын көркем етіп жасау (әсіресе,
ол көшенің адам көп жүретін жерлерінде орналасса), оның ішкі қүрылымының
дизайны кітапхана имиджіне зор өсер етеді. Осылайша біртіндеп, жарнаманың
кемегімен халықтың көзқарасында кітапхана — бұрынғы қоңырқай, сұрғылт
үкіметтік мекеме емес, тартымды жылы Үй бейнесін қүрайды.
Жарнаманың ролі кітапхана мүмкіндіктерін көрсететін, мар-кетинг қүралы
ретінде өте зор,ол кітапхананы көзге көрінетіндей мөлдір етеді. Бүл жерде
ең алдымен ауызға ілінетіні баспа жарнама — жол көрсеткіштер, жадынама,
кітапшалар, жергілікті баспасөзде, радио—теледидардағы ба-яндамалар.Соңғы
кезде кабельді телеканалдар түрғындары аз аймақтарда кең таралған.
Маркетинг мақсаттарына қызмет ете отырып, жарнама ерек-ше, өзгеше
кітапханалық әдістерге халықтың жауабын ( құптау немесе құпталмауын)
зерттеуге мүмкіндік береді. Мысалы: болатын конкурс туралы әзіл-қалжың
сөзбен баяндау, телеканалдарда қаптап кеткен сабын су телесериалдар
туралы суретті-иллюстрациялық пародия-көрме, кептірілген осімдіктердің ком-
позициясын холлға орналастыру, күрделі жөвдеуден кейінгі оқу залының немесе
музыкалық қонақжайдың ерекше алқызыл немесе ашық жасыл түсті гаммасы, т.б.
Кітапханаға келушілердің бүндай жарнамалық әдістерге берген бағасы — қуана
қүптау-дан жайбарақат өте шығу, қүптамауға дейінгі аралығы — біздің
инновациялық ізденістеріміздің нәтижесін көрсетіп қана қой-майды, сонымен
бірге кітапхана қызметкерлері өздері қызмет көрсететін адамдар туралы
кебірек біле де алады. Жарнамалық қызметті тек дәстүрлі бағдарламалар ғана
атқармайды. Бүл бағ-дарламаларда міндетті түрде алдын ала хабарлау, соңында
жал-пы сараптама жүргізу болады. Жаңадан шыққан өдістерге жаңа қызметтер
түрі, үйірмелер мен клубтардың түсаукесері жата-ды. Кең көлемде өткізілетін
іс-шараларға қызмет сіңірген еңбеккерлердің мүшел тойы, кітапхананың
мерейтойын еткізу, кітапханаға жерлес жазушының атын беру, т.б.
мерекелердің атап өтілуі де жарнаманың бір әдісі.
Жарнама әдістері кітапханаға аумақтық мәдени іс-шаралар-ға араласуына,
театр, музей, мәдениет сарайларымен, үйлерімен бәсекелес болуына мүмкіндік
береді. Коптеген суретшілер өз туындыларының көрмесін, қалада сурет
галереясы бар болса да, кітапханада еткізгенді жөн көреді. Кептеген
облыстық және қалалық кітапханаларда ейгілі шеберлердің вернисаждары бар-
ган сайын жиі еткізілуде.
Сонымен бірге кітапхана дизайны, сыртқы және ішкі керкемдеу, тіл
мәдениетін баулитын жарнамалық хабарландырулардың стилистикасы — осының
бәрі эстетикалық әсерді күшейте түседі. Үйреншікті істі көрмені көркемдеу,
интерьер элементі ретінде балалар суретін пайдалану, оқу залын жаңадан
жоспарлауды жарнама әрлендіріп, әсірелеп жібере алады. Сондықтан жарнаманы
кейде заманымыздың жетістіктерін керсетіп, кемшіліктерін жасыратын
макияжбен салыстырады.
Жарнамалық әдістер, өсіресе ең алдымен фирмалық стильді жасап алу -
іскерлік байланыстарды дамытып қана қоймайды, сонымен бірге кітапханашының
көсіби сана-сезімін де өзгертеді. Бүған фамилиясы мен аты жазылған кеуде
белгісін тағу, барлық белім қызметкерлерінің визиткалары болуы жағымды әсер
етеді. Бірақ бір бүлар ғана емес, жарнама дегеніміздің езі қатал шектеуге
қарсы түратын нәрсе. Ол қиялды үшқырлап, шығар-машылық өрлеуге жол ашады,
мүмкіндік береді. Сонымен жар-нама кітапханашыларға да, пайдаланушыларға да
керек. Әрине екі жақтың да оның жақсы жақтарын пайдалана білуге үйренуі
қажет екені даусыз.
1.3. Кітапханадағы жарнамалык, іс-әрекеттің, заңдастырылуы
Жарнама — адамдардың беймәлім тобына арналған және жеке немесе заңды
тұлғаларға, тауарларға, тауар белг-се қолдауға арналған. Оларды өткізуге
жәрдемдесетін кез келген нысанда, кез келген жарнама саласындағы жосықсыз
бәсекеден қорғау, жөнсіз жарнаманы болғызбау және оларға тыйым салу бо-лып
табылады.
(Қосымшаны қараңыз. Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 19 жел-тоқсандағы
№ 508 Жарнама туралы Заңы).
Кітапхананың жарнамалық қызметініңмақсатын өркениетті елдерде
қабылданған нарықтық талаптарға негізделген. Жарнама адал, шыншыл,
қоршаған ортаға, мекемелерге, адамдарға зиян келтірмеу, күштеу-зорлық,
қатерлі іс-әрекеттерді туғыздырмауы тиіс. Кітапхана коммерциялық емес үйым
ретінде әлеуметтік жарнамамен айналысатын жарнаманы жасап,
тарату,орналастыруда жөне пайдалану үшін қажетті жағдайларды қамтамасыз
етуде, занды және этикалық талаптарды сақтамаған жағдайда козсіз
тәуекелдіхке барады.
Жөнсіз жарнама — жеке түлғалардың нәсіліне, үлтына, тіліне, көсібіне,
әлеумеггік жағдайына, жасына, жынысына, діни, саяси және өзге де нанымына
қатысты қорлайтын сөздерді, теңеулерді, бейнелерді пайдалану арқылы жалпыға
бірдей қабылданған ізгілік пен адамгершілік талаптарын бүзатын мәтіндік
көріністі, дыбыстық ақпаратты қамтитын жарнама.
Мысалы, кітапхана пайдаланушыларға электронды тасымал-дағыштардағы
ақпаратты пайдалану оңай, тек сауатсыз адам-дар ғана онымен ізденіс жасай
алмайды деп жарнамалық хабар-ландыруда корсетсе, осы жарнамалық қызметпен
пайдаланбай-тын адамдарды сенімсіздендіреді, болмаса ғылыми-көишілік
кітапханалар жоғары оқу орындарының студенттерін өзіне тар-ту үшін оқу
орыңдарының кітапханаларында кітап аз деп ха-барлайды, озгеге нүқсан
келтіреді. Сондықтан анықталмаған жарнама өзекті мөселе.
Заңға сәйкес кітапхана жарнама беруші, жарнама жасаушы және жарнама
таратушы бола алады. Егер жарнамалық агенттікке фирмалық бслгі дайындауға
немесе жарнамалық компания өткізуге келісім жасалса, ол тапсырыс беруші
(жарнама беруші) болып саналады. Кітапхана жайын, көрме, тұсау-кесер өткізе
беруге келісім жасап, оның сценарийін дайындауға қатысса, жарнама таратушы
ретінде қызмет көрсетеді,ол жарнамаға әсер етуші объект, алынған ақпарат
негізінде іс-әрекет жүргізеді (кітап, жиһаз, техникалық қүралдар, т.б.
алады), яғни ол жарнаманы түтынушы. Сонымен кітапхана өз қызметін ауыстыра
отырып, бір жағынан, жарнамалық ақпараттың ма-ғынасына, екіншіден,
жарнаманың безендірілуіне, дайындалуына, үшіншіден, жарнаманы орналастыру
қүралдары, орны жөне уақытына жауап береді.
Көптеген кітапханалар қызмет көрсету аясын кеңейте баспа, білім беру
қызметтеріне лицензия алады. Онсыз бірде-бір бұқаралық ақпарат қүралдары
жарнамалық агенттіктері жар-наманы орналастыруға тапсырыс қабылдай алмайды.
Жарнама жарнама ретінде танылуы тиіс, мысалы, кітапханаға экономи-ка,
бизнес туралы түскен ақпарат үшін жарнама таратушылар жарияланымға төлем
талап ете алмайды.
Қорыта айтқанда, жарнама пайдаланушылардың барлық топ-тарының
қызығушылықтарын ескеруі қажет: жүмыссыздар, зейнеткерлер, оқушылар —
бірінші жағынан, коммерциялық
топ өкіддері — екінші жағынан; қызмет көрсету бірдей, ал төлем ақы әртүрлі
болуы тиіс.
Кітапхана жарнамасына қойылатын негізгі талаптар:
— шын мәніндегі және ықтимал пайдаланушыларды көп тарату;
— жарнаманың олардың қажеттіліктеріне сай келуі, сенімділігі, қайта
жаңарып отыруы;
— қысқа, нұсқа болуы, жылдамдығы, толықтығы (дәйектілігі);
— жарнама хабарының есте тез сақталуы, көркемдігі, анықтығы;
— үсынылатын қызмет деңгейінің жарнамаға сәйкестігі;
— мазмүны мен түрінің нарық қажеттіліктеріне жетелеген пайдаланушылар
топтарына сай келуі.
Жарнама кітапхана қызметі мен оның интеллектуалды өнімдеріне назар
аудартып, пайдаланушыларды қызықтырып, жарнамадағы қызмет түрлерін
пайдалануға итермелеуі тиіс, тек осындай жарнама ғана пайдаланушылардың
кітапханаға деген сенімін оятып, шешімдерін басқару қүралы бола алады.
Жарнаманың қоғамдық-психологиялық ерекшелігі күнделікті қалыптан
өзгеше елең еткізер жағдай туғыза алуын-да. Кітапхананы көзге көрінетіндей
бедерлі етіп көрсетеді. Теледидардағы, радиодағы және сыртқы (корнекі)
жарнама мемлекеттік және орыс тілдерінде, ал қажет кезінде басқа да
тілдерде таратылады. Жарнама мазмүнының бір тілден екінші тілге аудармасы
оның негізгі мағынасын бүрмаламауы тиіс.
Белгіленген тәртіппен тіркелген тауар белгілері мен логотиптер
түпнұсқа тілінде немесе басқа тілде жазылуы мүмкін.
Заңды білу қателіктерден құтқармайды, бірақ олардың санын азайтады.
Жарнаманы қүрастыруда дәйектерді қысқа, нүсқа елең еткізерліктей
салауатты сенімді басшылыққа алу қажет.
Демек әдептілік әлемін сақтасаңыз, табыс сіздің қолыңызда.
II Тарау. Жарнама-кітамхананьщ жаңа имиджін қалыптастыру құралы
2.1. Жарнама мәтіндерінің, стилистикасы мен кұрастыру ерекшеліктері
Жарнама, оның ішінде, кітапхана жарнамасы стилистикасы — ең бір қиын
мәселе. Мағынасыздық, көпсөзділік, керексіз майда ерекшеліктерді тере беру,
жаргоңды қосу, болмаса орыс, американдық мәтінінен сауатсыз калька жасай
салу қазіргі кезде көп кездеседі. БАҚ құралдары арқылы біз қабырғаларға
ілетін хабарландыру тілін күн сайын есітетін болдық.
Өкінішке орай, кітапханашылар кей-де дәл осындай жарнамаларды өздеріне
үлгі етіп алады. Бұны көрме тақырыптарынан, бағдарлама аттарынан, плакат
стильдерінен көруге болады. Кітапханашыларға кәсіби терминодогияның
қалыптаспағаны да қиындық туғызады. Мысалы, 1920 жылдардың басында енген,
қазіргі заманға сай емес терминдерді алсақ: мәдениет мекемесі, жалпы
халықтық шаралар, оқырмандар конференциясы, кітапхана жүмысы, т.б. немесе
жақында пайда болған, қайталау-дан түратын терминдерхервис қызметі (ағылшын
тілінде сервис — қызмет көрсету). Кәсіби тілдің ерекшелігіне
академиялық тілдер деп түсініксіз, схоластикалық, арнайы кітаптану
терминдерін қосуды да айтуға болады. Мүның бәрі кәсіби араласуды қиындатып
пайдаланушылар-мен байланысты нашарлатады, кітапхана ресурстарын қолда-нуға
кесірін тигізеді. Осы жағдайларды кезіңде И.Г. Моргенш-терн, В.А. Фокеев,
А.В. Соколов, С.А. Езова көрсеткен еді.
Оның үстіне кітапханашылар әртүрлі жарнамалық жанрлар-дың өзіне тән
стилистикалық ерекшеліктерін біле бермейді. Егер буклет, проспект,
каталогтар келе-келе қабылдауға арналса, онда хабарландыру, афиша,
плакаттардың мағынасы (кітапхана мен жергілікті газеттерде), үндеулер тез
қабылдануы тиіс.
Жарнаманың негізгі міндеті — халыққа жағымды кітапхана имиджін жасау
болғандықтан, оның тіл ерекшелігіне де басты назар аудару керек. Жарнама
мәтінінде кездесетін кейде қара-байыр, кейде тіпті күрделі кәсіби лексиканы
бір қалыпқа келтіріп, анық және әртүрлі стилистиканы пайдалануға үмты-лып,
өр кез мәтінді қабылдауға әсер ететін көптеген фактор-ларды есепке алып
отыру керек.
Стилистиканы жалпы мағынасында алғаңда автордың айт-пақ ойын тез жөне
дәл жеткізе білу туралы ғылым деп түсінеміз. Жарнамаға қатысты алатын
болсақ, психологиялық стилисти-ка туралы айту керек. Ол мәтіннің негізгі
элементтері мен оны пайдаланушылардың қабылдауына негізделеді. Сайып келген-
де, бізге керектісі мөтіннің өзі мен оның қалай қүрастырылға-ны емес, оның
әсері, ықпалы. Оның ішінде, пайдаланушылар байқай бермейтін төрбиелік мән-
маңызы да бар. Кітапхана — тиімді вариант ретінде мәдениет эталоны, оның
ішінде, тіл мәдениеті эталоны болып қызмет атқарған.
Жарнамалық хабарламалардың мәтініне қойылатын бірнеше талаптарды атап
өтейік.
Оның біріншісі — логикалық және эмоциялық компоненттердің біртұтас
болып бірігуі. Ақпарат беру арқылы өз қызметі туралы мөлімет беріп қана
қоймай, тәжірибелі жарнамашы мәтінді пайдаланушылардың сезіміне қызығу,
таң қалушылық, күлкі туғызу үшін жазады. Өкінішке орай, кітапханашылар осы
әдіске көп мен бермейді.
Ақпараттық қызмет жарнамасының эталоны болып саналып жүрген мәтінді
оқып көрейік. Патенттік әдебиеттерді дұрыс және өз уақытында пайдалану
ғылыми зерттеулерді, конструкторлық және жобалық еңбектер жазу үшін,
мемлекеттің басымдылығын шетелдерде қорғай білу үшін, экспортқа шығарылатын
патенттік өнімдердің сапалығына кепіддік беру үшін қажет. Өкінішке орай
логика жағынан кінә таға алмайтын бүл сейлемде жылдамдық, көркемдік, бейне
жоқ. Бұл сөйлем — канцеляризм, кеңсе стилінің озық үлгісі. Бұл стильдің
өзіне тән ерекшелігі — етістіктің орнына етістікпен жасалған зат есімді
шектен тыс көп қолдану (пайдалану, орындау). Осы сөйлемді жарнамаға
арналған практикалық сабақта талдай оты-рып, кітапханашылар оның
коркемдігін арттыратын бірнеше варианттар тапты. Жаңа создер қоспай, тек
артық сөздерді алып тастап қалғандарының орнын ауыстырып, негізгі
дегендерін беліп көрсетті. Келтірілген мәтінді қабылдау үшін сегменттеу —
синтаксистік және семантикалық бөліктерге бөлу керек екенін білу үшін
тәжірибелі лингвист болудың керегі жок, қа-йырмаға бөлу керек. Бүл
келтірілген мысал жарнама мәтіиінде тыныс белгілерінің, көбінесе мән
берілмейтін пунктуацияның орны ерекше екенін керсетеді. Логикалық және
көңіл-күй элементтерінің қатар кездесуі жарнама мәтініне нақтылық пен
бейнелілік береді. Нақтылық болу үшін мәтінде заттың негізгі басты
қасиеттерін қадап көрсету керек, сосын дәл және бейне анықтамаларына сәйкес
түйінді сөздерді таба білу керек. Мысалы, ез ресурстарымызды жарнамалай
отырып, біз толық (кең) жөне пайдалы (қажетті) ақпарат бере алатынымызды
айтамыз. Көрменің тақырыбында немесе үсынылып отырған кітаптардың
аннотациясында қызықты, бар еркінді баурап алатын не-месе бірінші рет
беріліл отырған мәліметтері бар деп сипатта-лады. Ал атақты адамдармен
кездесуді афишада көптен күт-кен, қызықты деп атаймыз. Ең бастысы, әр
эпитет жай әншейін сезді сәндеу үшін емес, шын мағьшалы көңіл-күйге
негізделген нақты мәлімет беру үшін керек.
Бейнелілік пен нақтылықтың үйлесімін толық беретін тіл қүралы —
метафора. Метафора дегеніміз — ауыспалы мағына-сында қодцанылған көңіл-күй
сөзі немесе тіркесі. Сездер ауыс-палы мағьшасьшда қодцану үшін затгардың
үқсастығына негізделуі керек (орттей қызару, таудың етегі, т.б.).
Метафораның керкемдік және коммуникациялық ерекшелігі — нақты бір ойды әте
қысқа және бейнелей бере білу. Осы ерекшелігі метафораны жарнамалық
стильдің негізі етіл алуға мүмкіндік береді. Мысалы: Біздің үй — Чеховка
(астаналық кітапхана — Чехов атындағы мәдени орталық) — Сіздерге біздің
есігіміз бен жүрегіміз әрқашан да ашық немесе америкалық вариант: Бәрін
таста да... оқы, Сенің кітапханаң сені әр уақытта күтіп түратынын
үмытпа, Өз болашағынды таңдай біл (кітаптың көмегімен).
Дәл осыңдай мақсатпен гиперболаны да қолданады. Гипербола — көркем
үлғайту (Біздің кітапхана — ғылымның ұлы үйі, т.б.). Гипербола —
жарнамалық мәтіннің көркемдігін арттыратын стилистикалық қүрал. Оның бірі —
антитеза, үғымдар мен образ-дарды бір-біріне қарама-қарсы қою. Алғашқы
іскер кітапханалардың бірі өзінің түрақты экспозициясьш Кіші биз-нес
әлеміне ашылған үлкен терезе, Зиянды әдетгер туралы пай-далы кеңестер
(үсьшылатын едебиеттер тізімі) деп атаған.
Тағы бір тілдік қүрал — жандандыру, кейіптеу. Кейіптеу адам
қасиеттерін жансыз заттарға тегін көрсетеді. Мүны балалар кітапханалары
сөрелер иңдексі жазылған буклетгерді былай деп атаған: Кітаптар мекен-жайы
сандар мен әр түсте, парақшаны Бізге жиірек келіп түр. Кітаптар сені
сағьнады деп аяқтаған.
Кітапхана парақшалары мен буклеттерінде жиі кездесетін стилистикалық
қүрал — анафора, ол негізгі керекті сөзді қай-талаудан түрады. Мысалы,
Біздің кітапхана — әлемдегі бар жаңалықтардың ақпарат бүлағы. Біздің
кітапхана — кешкі шай үстіңцегі отбасы жиыны. Біздің кітапхана —
қаламыздағы қызық-ты адамдармен, қонақтармен кездесу орны.
Жоғары салтанатты стиль жарнама мәтініне тән бірегей стиль емес. Ол
байсалды дауыс ырғағымен жазылады, сыпайы ресми, әзілқой, кейде дорекі
қалжың стилінде, соңғысы балалар мен жасоспірімдер кітапханасында жиі
қолданылады. Ең негізгісі, жарнама мәтінінің стилі біркелкі болуы керек.
Мысалы, қарызы бар пайдаланушыға жіберілген хатты Жан досым деп бастаған
дүрыс болмас еді. Керісінше, соғыс ардагерін шай ішуге шақырған отырыстың
қағазын ресми, қатаң түрде Қүрметті жолдас деп бастау да дүрыс емес.
Жарнама мәтінінде интонация, дауыс ырғағы үлкен роль атқарады. Сайып
келгенде, жарнамашы пайдаланушыға жеткізгісі келген коңіл-күйді дәл осы
ырғағы арқылы жеткізеді. Осы жағдайды мына темеңдегі екі мысалдың көмегімен
дәлелдесек:
1. Қымбатты пайдаланушылар! Біз оқу залының жүмыс күнін толық бір
сағатқа үзарттық 15ІХ-ден ол сағ. ... ашылып, сағ. ... жабылады. Кітапхана
барлық уақытта Сіздердің талап-тілектеріңізді орындауға әзір.
2. Қымбатты пайдаланушылар! Жазғы демалыс кезінде (маусым-тамыз)
кітапхана оқу залының жүмыс күнін ... сағ. ... сағатқа дейін қысқартуға
мәжбүр. Қажет болған жағдайда біз Сізге кітапты ертеңгі күннің таңертеңіне
дейін, сонымен біргс демалыс күніне беруге дайынбыз.
Екі мәтіннің стильдік үқсастықтарына қарамастан, олардың дауыс
ырғақтарында айырмашылық бар. Біріншісінде ризашылық сезімі білінеді:
кітапхана келушілердің тілегін орындауға мүмкіндік тапты (сондықтан да
толық бір сағат деп жазылған). Екіншісі мәжбүр, өте зәру болған
жағдайда, дайынбыз деген сөз тіркестері арқылы кешірім сұрау ырғағьн
бере алған. Дәл осындай дауыс ырғақтарын дұрыс пайдалану кейбір ақпараттық
кітапханалар жүйесінде қолданылған.
Түс пен дауыс ырғағынан бөлек, әртүрлі мамандандырылған филиалдардың
өзіне тән ерекшеліктерін қосымша бет (жапсырма) бере алады. Жарнама
мәтінінде поэтикалық дәйек сөздерді, дауыс ырғағын дүрыс қолдануды талап
етеді. Стилистика сабағының бірінде ірі кітапхананың нота-музыкалық
бөлімінің қызметкері үш көрменің әртүрлі өлең жолдарынан алынған
тақырыптарын мысалға келтірді.
Барлық экспозициялар музыка өнеріне арналғандықтан та-қырып аттарында
музыка деген соз кездеседі. Біріншісінде Пушкиннің атақты сөздері
қолданылған: Өмір рахаттарынан, тек қана махаббатқа музыка орын береді.
Қалған екеуі қазіргі ақындардың өлең жолдарынан алынған: Жүректерді
музыкаға толтырайық және Қандай музыка еді Қандай музыка ... .
Келтірілген өлең жолдарының әр түрлі эстетикалық табиғаты, әр түрлі мәдени-
тарихи, мағыналық контексті бұл дәйек сөздерді көрмелердің мазмұн-
мағынасына қарай дұрыстап қоддануды талап етеді. Бірінші көрме классикалық
музыка сүйер қауымға, екіншісі авторлық әндерге, үшіншісі — Ұлы Отан
соғысы кезіндегі өнерге арналған.
Әрине тіпті қара сөз мотінінің кейбір дауыс ырғағын оқу қиын нөрсе.
Сонда да болса, лексикалық қүралдарды пайдала-ну кезінде қателіктер
жібермеуге тырысу керек. Мысалы, кітапханаға келушілерге арналған
хабарландыруды Назар аударыңыздар! деп бастау дұрыс емес. Психологтар
оның пайдаланушыларға кері әсер етіп, бұйрық айқай түріндегі Тұр, Үнде-
ме деген сияқты сөздермен үқсас болатынын анықтаған. Дәл осылай кері әсер
тудыратын сөздерге бұйрық берілген -ма, -ме жұрнақты сөздер де жатады
(Темекі шекпеңіз, Сырт киіммен кірмеңіз). Адам ой-елегінен өткізбей
жатып-ақ, тыйым салу мағынасындағы бұйрық райлы сөздерге қарсы болатынын
психологтар дәлелдеген.
Әрине жарнама мөтінінде әдеби иллюзиялар (қиялдар) ғана роль
атқармайды. Тіпті хабарландырудағы сыпайы ғана Пайдаланушы билетін қайта
тіркеу Сіздің көп уақытыңызды ал-майды деген сөйлемнен гөрі Қайта тіркеу
Сіздің 5—10 минутыңызды алады деген сөйлем дұрыс. Оқырмаңдар оны сеніммен
қабыддайды, уақыт анық керсетілген.
Синонимдерді дұрыс пайдалану көптеген лексикалық вари-анттардың ішінен
жарнама мақсатъша дәл келетін керектісін таң-дап алуға мүмкіңдік береді.
Осыны күнделікті жүмыс тәжірибесінде ұмытпаған жөн. Мысалы, көпшілік
жағдайда өдемі сөздермен орлемей-ақ, кеңес заманынан бері келе жатқан
кітапханаға... керек деген хабарландыру жазылады. Мүндай хабарлаңдыруды
бүгінгі күрделі экономикалық жағдайда ірі қалалардағы кітапханалардан көп
кездестіруге болады. Кеңселік стильдің кімге арнап жазылғаны белгісіз
стиль, бос жұмыс орньша келемін деушілер мен жай ж^ргіншілердің де көңіліне
жақпайтыны белгілі.
Бұл жерде мынадай метіндерді қолданған сияқты Кітапхана абонементте
жүмыс істейтін мамандарды шақырады немесе Оқу залының аға кітапханашысы
қызметінің бос орнына асы-ға күтеміз, Кітапхана шақырады, асыга
күтеміз деген сөздерді баса көрсету жай, кәдімгі хабарландырудың эмоция-
лық әсерін күшейте түсетіні көрініп түр.
Жарнамалық хабарлар мәтінінің оны жазушылар байқай бермейтін тағы бір
ерекшелігі бар. Арнайы назар аудармайтындай етіп жазылған хабарлар назарсыз
қалмайтыңдай (үйреншікті болып кетпейтіндей) етіп, өсіресе стильдік
қателіктерімен көзге түспейтіндей етіп жазылуы қажет. Оларға шұбалаңқы
сөйлем-дер, көсемше, есімше түрлері, біркелкі септіктерді жалғастыра беру
жатады. Мысалы, Бестселлердің авторларының жаңа кітаптарының түсуі деудің
орнына Жаңа өйгілі бестселлер-лер деген дұрыс.
Библиографтардың қыруар көп жылғы жүмыстарын Кітапхана жолкөрсеткіші
деген орашолақ тақырып жоққа шығарып жібереді. Оның орнына Кітапхана
бойынша
жолсілтеме деген дүрыс. Жарнама хабарламасының мәтінін жа-сау кезінде оның
пайдаланушыларға қайталап өсер етуін де ес-тен шығармау керек. Неміс
психологы Т.Каниг мынадай қоры-тындыға келген: Бірінші кезде пайдаланушы
хабарландыруды байқамайды. Екіншісінде — байқайды, бірақ оқымайды.
Үшіншісінде — еріктен тыс, мағынасына мән бермей оқиды. Төртінші ретте —
мағынасын түсініп оқиды. Бесіншісіңце — өз достарымен әңгіме етеді.
Алтыншысында — барьш білсем бе екен деген ой келеді. Жетіншісіңде — барып
затты сатьш алады.
Әрине қорытындының схемашылдығы басым, жарнама мәтінін қабылдау
әртүрлі факторларға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz