Селекция туралы жалпы түсінік туралы

Кіріспе
Қолданылған әдебиеттер

Ауылшаруашылық өндірісінің тиімділігін арттыруда селекция және тұқым шаруашылығының маңызы өте зор. Жергілікті жағдайда бейімделген жоғары өнімді сорттар мен будандарды өсірудің нәтижесінде өндіретін дақылдардың өнімділігі 40-50 және одан да жоғары пайызға көтеруге болады.
Селекция(латын тілінен аударғанда selection- сұрыптау немесе іріктеу) – жаңа сорттар мен будандарды шығарумен айналысатын ғылым.
Алғашқы кезде жаңа сорттар шығаруда тек сұрыптау әдісі қолданылған.
Қазіргі кезде селекцияда сұрыптаумен қатар, будандастыру, полиплодия, мутагенез, биотехнология сияқты басқада әдістер кеңінен қолданылуда. Селекционерлердің жоғары мамандануын қажет ететін генді инженерия, гаплоидты селекция сияқты әдістерді пайдалану қазіргі күні басты бағытқа айналуда.
Сондықтан селекционерлер жасушаның ішкі құрлысын, тұқым қуалаушылық пен өзгергіштікті, өсімдікте болатын ішкі құбылыстарды, аурулар мен зиянкестерді, өнімді сақта, өңдеу технологиясын жақсы білумен қатар, математиканы, химияны, өндіріс экономикасы мен ұйымдастыру негіздерін. білулері қажет
Селекция жұмысының ғылыми–теориялық негізгі тұқым қуалаушылық пен өзгергіштікті зерттейтін ғылым генетика болғанымен, селекция өз алдына дербес ғылым. Ол жаңа ағзалар шығаруға негіз болатын ерекше әдістерге сүйенеді.

Арал өңірі агроэкология және ауыл шаруашылығы ғылыми зерттеу институты //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия./ Бас ред. Б.Ғ.Аяған. – Алматы: 2005.-105-106 б.

Әлімбетов Қ. Ең басты мақсат-ел игілігі: [Ауыл шаруашылығы ғылыми – зерттеу институтына 20 жыл]. //Сыр бойы.-1992.-12 қараша

Ержан А. Инемен құдық қазған: [Егіншілік жөніндегі ғылыми-зерттеу институтының жұмысы] //Сыр бойы. - 1998. - 9 шілде

Ержан А. Қарауылтөбедегі қарқын: [Қарауылтөбе тәжірибе шаруашылығы жайлы] //Сыр бойы. - 1996. - 10 қыркүйек

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Селекция туралы жалпы түсінік
Ауылшаруашылық өндірісінің тиімділігін арттыруда селекция және тұқым шаруашылығының маңызы өте зор. Жергілікті жағдайда бейімделген жоғары өнімді сорттар мен будандарды өсірудің нәтижесінде өндіретін дақылдардың өнімділігі 40-50 және одан да жоғары пайызға көтеруге болады.
Селекция(латын тілінен аударғанда selection- сұрыптау немесе іріктеу) - жаңа сорттар мен будандарды шығарумен айналысатын ғылым.
Алғашқы кезде жаңа сорттар шығаруда тек сұрыптау әдісі қолданылған.
Қазіргі кезде селекцияда сұрыптаумен қатар, будандастыру, полиплодия, мутагенез, биотехнология сияқты басқада әдістер кеңінен қолданылуда. Селекционерлердің жоғары мамандануын қажет ететін генді инженерия, гаплоидты селекция сияқты әдістерді пайдалану қазіргі күні басты бағытқа айналуда.
Сондықтан селекционерлер жасушаның ішкі құрлысын, тұқым қуалаушылық пен өзгергіштікті, өсімдікте болатын ішкі құбылыстарды, аурулар мен зиянкестерді, өнімді сақта, өңдеу технологиясын жақсы білумен қатар, математиканы, химияны, өндіріс экономикасы мен ұйымдастыру негіздерін. білулері қажет
Селекция жұмысының ғылыми - теориялық негізгі тұқым қуалаушылық пен өзгергіштікті зерттейтін ғылым генетика болғанымен, селекция өз алдына дербес ғылым. Ол жаңа ағзалар шығаруға негіз болатын ерекше әдістерге сүйенеді.

2.Селекция ғылымының даму кезеңдері
Өсімдіктер селекциясы егін шаруашылығымен бір мезгілде пайда болып, онымен бірге дамып келеді. Н.И.Вавилов атап көрсеткендей, егіншілік пен өсімдіктер мәдениеті жалпы адамзат мәдениетімен қатар дамыды.
Мәдени өсімдіктердің жаңа сорттарын шығару әдісінің тарихында 4 кезеңді бөліп көрсетуге болады: қарапайым, халықтық, өнеркәсіптік және ғылыми селекция.

Қазақстан Республикасының Президенті-Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖАҢҒЫРТУ - ҚАЗАҚСТАН ДАМУЫНЫҢ БАСТЫ БАҒЫТЫ деген 2012 жылғы 27 қаңтардағы Қазақстан халқына Жолдауында атап айтқандай, республикамыздың аграрлық секторы азық-түліктік қауіпсіздікті қамтамасыз етудің маңызды бағыты ретінде экспорттық мол мүмкіндіктерге де, инновациялар енгізу үшін орасан зор әлеуетке де ие болып отыр.
Ауыл шаруашылығындағы экспорттық әлеуеті зор саланың бірі күріш шаруашылығы екендігі белгілі. Бұл ретте, күріш шаруашылығы азық-түліктік қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін де аса маңызды болып табылмақ, себебі, елімізде күріш жармасын тұтыну өзге жарма түрлерін тұтынумен салыстырғанда 65 пайыздан асады. Қазақ тағам тану академиясы әзірлеген нормаларға сәйкес Қазақстанның күріш тұтыну бойынша жыл сайынғы сұранысы 132,6 мың тонна (1 адамға 8,5 кгжыл) болып отыр. 2008-2010 жылдардың статистикасы күріш тұтынудың өсіп келе жатқанын көрсетуде, ал тазартылған күріш өндірудің пайыздық ара салмағы импортталатын көлеммен салыстырғанда жыл сайын азайып келеді.
Сонымен бірге, күрішті тұтыну сұранысы жыл өткен сайын арта түсуде, яғни, Біріккен Ұлттар Ұйымының Азық-түлік және ауыл шаруашылығы ұйымының болжамы бойынша 2020 жылға дейін ол 781 млн. тоннаға жетпек, ал күріш өндірудегі күтіліп отырған көрсеткіш -- 750 млн. тонна. Сондықтан, таяу арада осы маңызды тағам түрінің тапшылығы бұдан әрі ұлғая түспек.Әлемдік нарықта күрішке сұраныстың арта түсуі және нақ осы кезеңде ұсыныстың азайып кетуі бұл өнім бағасының қымбаттай түсуіне себеп болары анық. Мұндай жағдайда, халықтың күрішке сұранысын қанағаттандыру проблемасын әрбір ел өзінің ішкі ресурстары көлемінде ғана шеше алмақ. Міне, осы себептерге байланысты, біздің Кедендік Одақтағы әріптесіміз Ресей мемлекеті күріш нарығының импортқа тәуелді болуын азайта түсу бағытында мемлекеттік деңгейде шаралар қолданып отыр.
Осыған орай, Қазақстанда азық-түліктік қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін күріш шаруашылығын дамыту стратегиялық маңызды міндет болып табылмақ.
Сонымен қатар, қазіргі уақытта күріш шаруашылығын сапалық тұрғыдан жаңа деңгейге көтеру және оның бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету міндеті Кедендік одақ жұмыс атқара бастағандықтан да, келешекте Дүниежүзілік Сауда Ұйымына мүше болған уақытта да мейлінше ұтымды болмақ.
Сонымен қатар, талдау көрсеткендей, күріш өндіруде жалпы өнімнің ұлғаюына тек экстенсивтік даму ғана себеп болған. Түпкілікті өнім өндіру көлемі айтарлықтай ұлғайғанымен, өндіріс рентабелділігі де, еңбек өнімділігі де азайып кеткен. Сонымен бірге, өндіріс рентабелділігі мен еңбек өнімділігі таза пайда алуға және өндірісті жаңғырту үшін инвестиция құюға тікелей байланысты.
Алайда, өндірісті жаңғыртуға қаржы жұмсаудың басты талабы кірістің ұлғаюы, ал қазақстандық өнімнің бағасы мен сапасы тұрғысынан бәсекеге қабілетсіз болуы бұл іске қолбайлау болып отыр.
Елімізге күріш жармасын сырттан әкелудің ұлғаюына міне, осындай себептер ықпал етуде. Яғни, 2007 -2011 жылдардағы көрсеткіштер бойынша Қазақстанға күріш жармасын импорттаудың 57,8 пайызын Ресей жүзеге асырса, 29,29, пайызын Қытай жүзеге асырып отыр.
Ресейде күріштің орташа түсімділігі 65цга, ал Қазақстанда 35 цга, Ресейде күріш жармасының түсімі 70 пайыз, ал Қазақстанда 38 пайыз.
Қазіргі уақытта, Тәуелсіз мемлекеттер достастығының азиялық бөлігінің барлығы, тіпті Өзбекстанның өзі күріш жармасын Ресейден сатып алуды тиімді деп есептейді, себебі Қазақстан арқылы тасымалдау арзанға түсіп отыр. Біздің еліміздің негізгі күріш өсірілетін өңірі -- Қызылорда облысының топырағындағы гумус Ресейде күріш өсірілетін өңір -- Краснодар өлкесімен (ресейлік күріштің 90 пайызы осы өңірде өсіріледі) салыстырғанда едәуір кем. Сонымен бірге, Қызылорда өңірінде жаз айлары өте ыстық, яғни орташа температура 40˚С, ал Краснодар өлкесінде 30-32˚С.
Мемлекет тарапынан қолдау көрсетілмейінше күріш шаруашылығын тұрақты дамыту мүмкін емес. Дамыған елдердің үкіметтері ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерге қолдау көрсетуді мемлекет саясатының маңызды тармағы ретінде бағалайды. Мемлекет тарапынан қолдау күріш егістіктерін суару жүйелерін қайта жаңартуға, тұқым шаруашылығына субсидия беруге, механикаландыру құралдарын жаңартуға, тыңайтқыштар сатып алуға, аграрлық өнеркәсіп кешенін ақпараттық-маркетингілік тұрғыдан қамтамасыз етуге, аграрлық өнеркәсіп кешенін ғылыми, нормативтік-әдістемелік тұрғыдан қамтамасыз етуге және аграрлық өнеркәсіп кешені үшін кадрлар даярлауға, салықтық, бюджеттік, кедендік-тарифтік және техникалық тұрғыдан реттеуге және т.б., сондай-ақ еліміздің аумағы ішінде өнім сатуға қолайлы жағдай жасауға бағытталады.

Күріш шаруашылығы саласындағы қалыптасқан жағдай жүйелік сипаты бар, жедел шешуді талап ететін мынадай көкейтесті проблемаларды қамтиды.
1) Күріш шаруашылығын техникалық тұрғыдан жарақтандырудың нашарлап кетуі.
Қазақстанда кейінгі жылдарда күріш шаруашылығының экономикалық тұрғыдан қиындықтарға тап болуына ең басты себептердің бірі осы саланы техникалық тұрғыдан жарақтандырудың нашарлап кетуі. Ауыл шаруашылығы техникаларының тозуы 75,4 пайызға жеткен. Он жылдан астам мерзім бойында үздіксіз пайдаланылып келе жатқан тракторлар құрамы 82,1 пайыз, егін жинайтын комбайндар 70 пайыз, барлық техниканың тек 40-50 пайызын ғана жұмысқа жарамды күйде ұстауға мүмкіндік бар. Жұмыстарды жүргізудің мерзімдері де бірнеше есе ұлғайып, сапасы да мүлдем нашарлай түсуде.
Күріш шикізатының, одан әрі күріш жармасының сапасының нашарлауына және егін жинау жұмыстарын орындау кезінде егістік алқаптағы астықтың шығын болуына ауыл шаруашылығы техникасының жетіспеуі және тозуы себеп болуда. Сонымен қатар, он жылдан астам уақыт бойы үздіксіз қолданылып келе жатқан ауыл шаруашылығы техникасының амортизациялық құны күріштің өзіндік құнына мейлінше күшті ықпал етпек, ал ауыл шаруашылығы техникасы шетелден қымбат бағаға импортталады.
1000 гектар алқапта күріш өсіру үшін қажетті ауыл шаруашылығы техникасын жаңарту 513 700 мың теңге көлемінде қомақты қаржы жұмсауды қажет етеді. Бұл ретте, тек белорустік және ресейлік техника ғана таңдап алынғанын айта кету керек. Ауыл шаруашылығы техникасын түгелдей жаңарту жоспарланған жағдайда 10 жыл бойы 1 гектар үшін 51 550 теңге жұмсалуы қажет, бұл егіннің түсімділігі 35 цга болған жағдайда 1 кг күріш шикізатының өзіндік құнына 15 теңге қосымша жұмсалады деген сөз.
2) Мелиорация
Күріш себілетін өңірде жыртылған егістік жерлерді және ауыспалы егісті, сондай-ақ инженерлік-суармалы жүйелерді тиімді пайдаланудың маңызы зор. Еліміздегі күріш өсіру жүйесінің егістік алқаптарының тозуы одан әрі жалғасып келеді, ауыспалы егіс жүйесі, күріш өсіру технологиясы сақталмайды.
Күріш алқаптарын күрделі жоспарлау күріштің түсімділігін 10 пайыздан 40 пайызға дейін арттыруға және суды үнемдеуге мүмкіндік беретін ұтымды шаралардың бірі. Қолданыстағы нормативтерге сәйкес күрделі жоспарлау сегіз жыл сайын бір рет жүргізіліп тұруы қажет және бұл үшін жоспарлаушылар қажет бола тұрса да, Қызылорда облысы бойынша күрделі жоспарлау кейінгі 30 жыл бойы жүргізілмеген.
Себілген тұқымның біркелкі көктеуі және суаруға қолданылатын судың шығынын азайту үшін қажетті жағдай жасайтын, су режимін қатаң сақтауға мүмкіндік беретін шараның бірі -- күрішті суару жүйелерін пайдалануға дайындау. 1 гектар жерге күрделі жоспарлау жүргізу үшін 45 000 теңге қажет.
Күріш өсірудің қолданыстағы технологиясы кезінде суару және коллекторлық-дренаждық желілерге орасан күш түседі, тұнбалану орын алады және олар жиі істен шығады, бұл агроэкологиялық ахуалды нашарлатады. Суару арналары мен коллекторлық-дренаждық желілердің техникалық жай-күйі және олардың пайдалы әрекет ету коэффициенті өте төмен деңгейде, бұл жер ресурстарының да, су ресурстарының да тозуына себеп болып отыр.
Қызылорда облысында 61 245 гектар суармалы жердің жағдайы қанағаттанарлық емес, ал 100 мың гектардан астам жерде қолданылып отырған суару желілері түбірімен жақсартуды қажет етеді. Кешенді қайта жаңарту алаңы 168,5 мың гектарды құрайды немесе дренажға деген қажеттіліктің шамамен 70 пайызы. Қазақ күріш шаруашылығы ҒЗИ ЖШС-тің бағалауы бойынша Қызылорда облысындағы суару арналарының ұзындығы 8105 километрді құрайды, оның ішінде, 375 километрі -- тозуы 63,0 пайыз ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.