Жасанды жолмен алынған тозаңдағы картоптардың дигаплоидтарын алу әдістерін жетілдіру

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

әл-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

БИОЛОГИЯ ФАКУЛЬТЕТІ

Биотехнология, биохимия және өсімдіктер физиология кафедрасы

БІТІРУ ЖҰМЫСЫ

ЖАСАНДЫ ЖОЛМЕН АЛЫНҒАН ТОЗАҢДАҒЫ КАРТОПТАРДЫҢ ДИГАПЛОИДТАРЫН АЛУ ӘДІСТЕРІН ЖЕТІЛДІРУ

Орындаған: . . . Сетерхан Б.

Ғылыми жетекші,

д. б. ғ . . . Қ. Ж. Жамбакин

Норма бақылаушы: . . . А. Б. Акимбекова

Биотехнология, биохимия және өсімдікте меңгерушісі, б. ғ. д. профессор, . . . А. Т. Ивашенко

Алматы 2006

РЕФЕРАТ

58. Есеп беру, 13 кесте, 3 сурет, 21 әдеби материалдар. Негізгі сөздер: картоп, андрогенез, морфогенез, регенерация, дигаплоидтық жолдар, селекция.

Зерттеудің обьектісі- картопты және көкеністі шаруашылықтың Қазақ ғылыми зерттеу институтының мәдени картоптың жинағы (коллекциясы) болып табылады. (Solanum tuberosum L. )

In vitro және in vivo клональды микро-өндіріп-өсіру, картоп тозаңды дақылдарында дигаплоидтарды алу әдістері, морфологиялық белгілірінің анықтамасы, цитологиялық әдістері, болар болмас будандастыру әдістері пайданылған.

Жүргізілген зерттеулердің нәтижесінде in vitro андрогенез процесінде картоп дигаплоиедтарын алу технологиясы жетілген-лабораториялық жұмыс тәртібі өңделген.

Алынған картоптың микрокесіндісіне цитологиялық тұрғыдан тест жүргізілген. Ширатылып бұралған жапрақ вирусымен қоңыр дақты жапыраққа тұрақты нышанымен бірге дақылды картоптың жаңа перспективті негізгі дигоплоидтық жолдары алынады.

Диплоидты жабайы формалары мен диплоидты хромосома жиынтығымен сорттар будандастырылған. Нәтижелер бойынша, ең жақсы құрлатын жидек диплоидты деңгейде болған мәдени формалары бар комбинациясында білінеді. 2 жыл ішінде жеке комбинация бойынша (ДГ 38-1-3 х 8590; ДГ 38-1-3 х К-19759) будандастырудың сәті 20 - дан 25% дейін болады. Картоптың өнеркәсіп сортын көбейту үшін жаңа құнды негізгі формалар құрылады.

Қолдану саласы: биотехнология, ауыл шаруашылығы.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . …… . . . …. 3

1-ТАРАУ. АНАЛИТИКАЛЫҚ ШОЛУ . . . 5

2-ТАРАУ. ЗЕРТТЕУ МАТЕРИАЛДАРЫМЕН ӘДІСТЕРІ . . . 8

3-ТАРАУ. НӘТИЖЕЛЕР ЖӘНЕ ТАЛҚЫЛАМАЛАР

3. 1 Картоп тозаңдығында микроспораның даму сатысын цитология тұрғыдан зерттеу . . . 10

Картоп тазаңды дақылында каллусогенез және морфогенез үшін қоректік ортаның оптимизациясы . . . 13
Тозаң дақылында каллустың әр түрлі типтерінің құрылуы . . . 19.
Өсімдіктің регенерациясы . . . 21.
Картоп регенераттары плоидтығын анықтау . . . 30

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 31

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . . 32

КІРІСПЕ

Қазақстанда қазақстандық, Ресей және Галландиялық селекция картобының шамамен 30 сорты егілуде. Бірақ, Қазақстанның климаттық жағдайына байланысты сырттан әкелінген сорттардың сапасы төмендеп құлдырайды, сондықтан олардың құнарлы өнімділігі төмен болды ( 9 - 12 т/га) . Сонымен бірге, картоптың егіліп өңделетін сорттарының ракқа тұрақтылығы фитофторотұрақтылығы, аязға, суыққа төзімділігі сорттардың ұзақ уақыт және басқа да шаруашылықты құнды нышандарының көрсеткіші біршама төмен [1] . Биотикалық және абиотикалық факторларға тұрақты болатын картоптың жаңа жоғары өнімді сортын жасау - биотехнологиялық тәсілдер мен дәстүрлі селекциялық әдістерін интиграциялауда недәуір жеңілдетіледі және жылдамдатылады.

Картоптың дақылды сорттары тетраплоидты (х = 4n), ал құрамы тұрақтылық нышаны бар жабайы түрлері - диплоидты (х = 2n) болатындығын ескере отырып, жабайы түрлерімен дақылды сорттарын будандастыру барысында кедергілерді жою керек. Осындай сыйымсыздық дақылды формаларымен олардың жабайы тұқымдастың әр түрлі плоидтылығына негізделген сондай-ақ, тетраплоидты деңгейінде шаруашылықты құнды нышандарының тұқым қуалау ерекшеліктерін бақылау қиынға соғады.

Биотехнологияның соның ішінде полиплоидты және гаплоидты технологияның дамуының арқасында [2, 3], дақылды формаларының диплоидты жолын тиімді түрде алуға мүмкіншілік туды. Негізгі формаларға қарағанда алынған жолдарды гомозиоготалдылықтың дәрежесі жоғары, өйткені тетраплоидтарға қарағанда диплоидты жолдарында басымдылық әсері төмен. Гомозиготты жолдарды толық алғанда, өнеркәсіп қарқынында ұрықты өндіріп өсіретін дақылға картопты айландыруға болды [4] . Осыған байланысты, картоп диплоидтарын көптеп алудың биотехнологиялық әдістерін өңдеуге арналған зерттеу тақырыбы селекция үшін теориялық және практикалық тұрғыдан орасан зор маңызды және қазіргі уақытта өте өзекті, болып табылады. Картоптың дигаплоидтарды алу үшін негізгі әдіс - тозаңды дақылдар болып табылады [5, 6] . Бірақ, осы маңызы азықты дақылдың эксперименталды гаплоидиясы селекцияда әлі кең түрде қалданылмауда. Бұл, тозаңды дақылды гаплоидтарды регенерациялау және морофгенездің заңдылықтарын жеткіліксіз зерттегендерінне байланысты.

Осыдан, жобаның мақсаты картоп дигаплоидтарын көптеп алудың биотехнолгоиялық тәртібін - картоп өнімін өндіру үшін қолданылатын өнеркәсіпті сортын өзгертуге арналған құнды негізгі материалын өңдеу болып табылады.

Берілген есеп атауларының тізімі:

2001ж. 0101ҚР00156 « картоптың өнеркәсіпті сортын өсіру үшін бағалы негізгі формаларын құрастырудың гаплоидтық биотехнологияның селекциялық практикаға еңгізу және оны жетілдіру ». - 0202ҚР00145

2002ж. 0101 ҚР 00756 « картоптың өнеркәсіпті сортын өсіру » - 0203 ҚР 00346

2003ж. 0101 ҚР 756 «Селекциялық практикаға гаплоидты биотехнологияны өндірумен өңдеу картоптың өнеркәсіптік сортын өндірк үшін құнды нәтижелі формасын құру»

2004ж. 0101 ҚР 756 «Селекциялық практикаға гаплоидты биотехнологияны өндірумен өңдеу картоптың өнеркәсіптік сортын өндіру үшін құнды нәтижелі формасын құру».

1-ТАРАУ. АНАЛИТИКАЛЫҚ ШОЛУ

Әлемнің көпеген елдерінде картоп шикізат пен тағамдық азық ретінде жеңіл және азық-түлік өнеркәсібі, медицина және парфюмерия үшін, оның құндылығынан стратегиялық дақыл болып табылады. Осыған байланысты көптеген картоптың бір түрлері әр түрлі сорттың, түрлері және формаларының арасында жаңа генотиптерді әрдайым іздеу және дәстүрлі-классикалық сияқты селекцияның дәстүрлі емес әдістерін-мутагенез, гаплоидия, полиплоидия, клеткалық селекция және гендік инженерияны қолданумен бірге селекциялық процесінің технологиясында жетілдіру қажеттілігі туындайды [4] .

Оңтүстік Америка елінің картоп түрлері колорадтық қоңызға, биттерге, шіркейлерге, көптеген таз (рак, макроспора, ризоктониоз, парша және тағы басқа), бактериялы (қара аяқ, бактериялық жүдеу, сақиналы шіріткіш) және вирусты ауруларға тұрақты сонымен бірге, суық пен құрғақшылыққа, түйнектің жоғарғы дәм - татымды, аспазды және техналогиялық сапасына тұрақтылы-шаруашылқты құнды нышандарының картоп шаруашылығы үшін маңызды қайнар көзі болып табылады [7] .

Айтылған шаруашылықты құнды нышандарының көбісі картоптың бір формасына немесе бір түріне жиі келетіндігі құнды болып табылады. Сонымен қатар, Оңтүстік Америка Solanum L. түрінің Potatо dumo rt. (Tubtrarium Dun. ) секцияға біріктірілген картоптың көптеген әр түрлі түрлерінің және пайда болған ағаштың, негізгі ордасы болып табылады. Н. И. Вавилова атындағы (ВНИИР) зерттеулерге сәйкес Potatо селекциясы қазіргі кезде белгілі 211 түрлері мен, 55 түр тармақтарымен, бір түрлері және формаларымен көрсетілген, осылардың төменгі дәрежесінің 197 түрлерімен 46 таксондары - жабайы өсетіндер, қалғандары-егіп өсіретіндер. Сонымен бірге, картоптың Оңтүстікамерикалық түрлерінің полиплоидты реті келесі топтармен белгілі: диплоидтар немесе қарапайым түрі - 68, 2 %, триплоидтар-11, 5 %, тетраплоидтар - 15, 8 %, пентаплоидтер - 1, 2 %, гексаплоидтар-3%, құрайды. Осылардан картоп селекциясы үшін практикалық қызығушылық диплоидты-қарапайым түрлер тудырады, бұлардың көбі тұқым қуалайтын және басқа да шаруашылықты бағалы нышандарын (астық өнімділігі, крахмалдылығы, ерте пісетігіндігі, ыстыққа шыдамдылығы, құрғақшылыққа тозімділігі және т. б. ) беретін және әр түрлі патагендерге тұрақты доноры болды. Дақылды картоп (S. tuberosum) (2n = 48) табиғи аутотетраплоид немесе сегментальды аллотетраплоид болып табылатын генетикалық тұрғыдан өте күрделі түрі болады. [4, 8] . Картоптың плоидтығының жоғарғы деңгейі және гетерозиготтықтың жоғарғы деңгейі селекциялық процесті күрделендіреді. Сорттардың жоғарғы потенциялының орындалмауының басты себебі картоп дақылы үшін экстрималды топырақты климаттық жағдайларына төменгі резистенттылығы болып табылады. Жаңа сортты жасауға будандастырудан бастап таңдаулы, іріктеліп алынған тұқымдарды өндіруге дейін 10 - 16 жыл қажет. Осы кезеңнің ішінде картопта паразиттік ететін көптеген патогендер селекционерлермен құрылған тұрақтылық кедергісін жеңе отырып, жаңа сорттарға бейімдеруге үйренеді [9] .

Сондықтан, аз хромосомалы түрлерімен (дақылды және жабайы) хромосоманың тетроплоидты жиынтығы бар будандасу S. tuberosum және бір-бірінен айырылатын өнімді формалары бар нышандары бойынша ажыратылатын гибридтерді осындай будандастырудан алу-селекция үшін өте қажетті болып табылады. әр түрі хромосома түрлерінің арасында тікелей будандасу әдеттегідей ұрықсыз гибридтерді алуға болады. Дигаплоидты деңгейге тетраплоидты картопты ауыстыру қысқа уақытта, гомозиготты жоғарғы дәрежесіне жетуге, мүмкіндік береді.

Картоп дигаплоидтарын селекциялық процеске тарату - плоидтықтың бірдей деңгейінде картоптың жабайы түрлерімен будандасуға, полисомдылыққа қарағанда дисомдылы ажыраудың дәл бағасын беруге, полигенді нышандарды таңдауды жеңілдетуге мумкіндік береді, өйткені, диплоидты денгейінде ажырау оңай түрде интерпретацияланады [4, 10] .

Тетраплоидты картопта гомозигодтық өсімдіктерді дәстүрлі әдістермен индукциялаудың барлық әрекеттері сәтсіз аяқталады. Қазіргі уақытта дигоплоидтарды алудың негізгі әдісі жекеленген тозаңды егіп өсіру әдісі болады [11] . Андрогенез in vitro - пайда болған эмбриоид немесе каллус арқылы микроспоралардан өсімдіктің құрылу процесі. Дамудың спорофитты жолына гаметофиттен микроспораның өту процесі генетикалық деңгейде детерминделеді (анықталады), бірақ, индуциаланатын факторлардың әр түрлі әрекеттері мен нақты физиологиялық жағдайларға байланысты жүзеге асады. Факторлардың көптігі және күрделі механизмдердің ашылмауы, олардың дамудың спорофитті жолына гометофитен микроспораның өту процесіне тигізетін әсерлері эмперикалық түрде, өсімдіктердің әр түрлі түрлері мен сорттары үшін тиімді жағдайларды таңдауға мәжбүр етеді.

Микроспораның даму бағыты алдымен тозаңдықтар жекелеген сатысында, сондай-ақ қоректік ортаның құрамымен және егіп өсіру жағдайларымен анықталады. Гаплоидтарды алу мақсатында тозаңдықтарды егіп өсіру әр түрі плоидты өсімдіктердің пайда болуымен күрделене түседі. Егер өсімдік каллусты ұлпа оргоногенез индукциясының нәтижесінде пайда болса, онда плоидтылықтың әр түрлі деңгейі ди -, тетро -, эу, және анеуплоидтар in vitro клетканы популяциясы үшін белгілі типке жататын полиплоидизацияның нәтижесі болуы мүмкін.

Картоптың дақылды тозаңдығы үшін міндетті түрде углеводтар, мезо-инозит және маннит болу тиіс. Сахароза углеводтардың ең тамаша қайнар көзі болып табылады және бақыланатын қысымды ретке келтіреді. Картоптың тозаңдық дақылында угливодтардың қайнар көзі ретінде 60 г/л концентрациясында пайдаланылатын мезо инозит эмброидтар индукциясының жиілігін көтереді және каллустың дамуын жылдамдатады [12] .

Гармондар, әсіресе цитокининдер андрогенез поцесінде маңызды роль атқаратындығы біршама ертерек мойындалған. Өсімдік ұлпасының дақылдарында қоректік ортаның оптимизациялауда басты назар морфогенездің гармондық бақылауына аударылады, ол, цитокининдер ретінде БАП қолданылады ауксин, цитокинин ара қатынасымен жүзеге асады. [13] .

Гаплоидты микроспорадан полиплоидты өсімдіктерді спантанды түрде алу тозандық дақылында уландыратын әсері бар колхициндеу әдісінен тәуірлеу.

Картоп өсімдігін in vitro түйнегін түзетін және клоналды микро көбейту әдістерімен өндіріп өсіруге болады. Клоналды микоркөбейту - пайда болған өсімдік жекеленген генетикалық тұрғыдан ұқсас болатын ұлпа мен кілеткалар дақылында көптеген жыныссыз көбейу көптеген клоналды микрокөбеюі өзгеше құнды генотиптердің генофондарын құрайды. Андрогенезге деген қабілеттілігі будандастыруды бір сорттардан екіншісіне өте алады [14] .

Сонымен бірге, андрогенезді практикалық түрде қолдану өрісі тозаңдықтарды егіп өсіруде клеткалы және молекулярлы деңгейінде болатын поцестерді терең зеттеу барысында кеңейтіліуі мүмкін. Гаплоидтар өнімін алу технологиясын жетілдіру бойынша қарқынды интенсифті өңдеулер қажет. Картоптың гаплоидтық саласындағы табыстар мен сәттіліктер осы маңызды өңделетін дақылдарды көбейту физиологиясын тану үшін үлкен перспективті ашады [7, 14] және селекцияның дәстүрлі әдістері мен үйлесетін биотехнолоиялық әдістерді қолданады, жоғары мол өнімді сотарды, құралды жеңілдетеді.

2-ТАРАУ. ЗЕРТТЕУ МАТЕРИАЛЫ МЕН ӘДІСТЕМЕСІ

Зерттеудің объектісі кортопты және көкөніс шаруашылығы қазақ ғылыми-зерттеу иститутының коллекциясында Аксор, Акөл, Алатау, Бақша, Нерли, Теңіз, Жидекті ( ягодный ), Невский, Шортандин, Монализа, Дезире, Лугавской Оты осындай картоп сорттары болады.

Будандасу схемасына Н. И. Вавилова атындағы РFЗИ нан ( ВНИИР ) алынған жеті жабайы қарапайым түрлерінің үлгісі қосылған 1819 ( S. phureja ), 6496 ( S. rybinii), 8590 ( S. rybinii), 9344 ( S. rybinii ), 9428 ( S. rybinii ), 17649 (S. rybinii ) және К-19759 ( S. chasaense) .

Эксперименттер жұмыс үшін кортоптың ашылмаған гүлдерінің қауызынан таңдап алыннады, олар, бұдан ары 24 - 28 сағат ішінде +7 ± 2 °Χ температурасында суық, салқын өңдеуге салынады.

Қоректік ортаға тозаңдықтарды көшіру алдында гүл бүршігі сыртқы стерилдеуден (тазарулардан) өтеді. Стерильдеуден бұрын қауыздар бидистилденген сумен шайылады, содан кейін 5 сек ішінде 70 % этанолымен өңделіп шығарылады. Стерилдеу процесі 10 минут ішінде 5 % хлорлинмен тікелей жүргізіледі, одан кейін қауыздар стерильденеді сумен шайылады.

Цитологиялық зерттеулер үшін микроспора дамуының сатысын анықтау бойынша З. П. Паушева әдісімен уақытша қысымдық препараттарды дайындады [15] .

Тозаңдықтар кларк ертіндісінде (3 : 1 ара қатынасында мұзды сірке қышқылы мен этил спиртінің 96 % қоспасы) белгілеп 70% этил спиртінің ертісінде үш рет шайқалады. Белгіленген материалды тоңазытқышты 70% спирттің жаңа ертіндісінде сақталады. Микроспороцитор мен тозаңдықтар ацитокарминнің 0, 1 ертіндісінде өңделеді.

Алынған каллусты ұлпаны тозаңдық ұлпадан бөлек модификацияланған қоректік ортаға отырғызамыз [16] . Каллустар 16 сағат фотопериодында (3000−4000 люкс) жарықта өсіріледі. Тозаңдықтар мен каллустарды өсірген кезеңінің ішінде бинокуларды лупаның көмегімен өзгерістерді бақылап отырады.

Каллустарды регенерациялау үшін оратаға көшіріп, 16 сағаттық фотопериодымен жарыққа (2000 люкс) қояды.

Регеранаттарды микрочеренкілеуін ИУК 1, 5 мг/л мен және кинетиннің 0, 2 мг/л, сахарозаның (Рн = 5, 8) 26 г/л. Мурасига және скуга ортасында отырғызады. Бүкіл кезең бойы өсімдік 18−20 мың люкс жарықта, 16− сағатты фотопериодында +16…+ 18 °Χ температура режимінде ұсталады. Регенеранттар ашық жерге үйрену үшін топырақты−құмды қоспасын (3:1) пайдаланады. Процесті жылдамдату мақсатымен регенаттарды құм мен кюветтада өсіреді және ИУК 0, 5 мг/л мен кнапп ертіндісімен суарады. Кариологиялық анализ үшін регенерант өсімдік түбінің үшынан дайындалған уақытша қысымды перепараттарды қолданады. Клетка моноқабаттарын алу үшін цитозаны А. Б: Иорданскийдің әдісі бойынша жүзімді ұлудың темір ферментерін пайдаланады [17] .

Тыныс тесігінің санын анықтау үшін Ф. Д. Сказинның әдістемесі бойынша жапырақтың төменгі эпидермисінің препаратын дайындау [18] .

Препараттардың анализін МБС−10, Βιοσταρ микроскопораның көмегімен жүргізеді. Мейоздың көрінісін 10х 12, 5; 20х 12, 5; 40х 12, 5 ұлғаюымен МБИ − 6 микроскоптарының көмегімен бақыланады. Барлық экспериментальды мәліметтер жалпы қабылданған әдістер қолдануымен статистикалық тұрғыдан талданып өңделген [19] .

Қоректік ортаға тозаңдықтарды көшіру алдында гүл бүршігі сыртқы стерильдеуден өтеді. Стерильдеуден бұрын қауыздар бидистильденген сумен шайылады, содан кейін 5 сек ішінде 70 % этанолымен өңделіп шығарылады. Стерилдеу процесі 10 минут ішінде 5 % хлорлинмен тікелей жүргізіледі, одан кейін қауыздар стерильденеді сумен шайылады.

Цитологиялық зерттеулер үшін микроспора дамуының сатысын анықтау бойынша З. П. Паушева әдісімен уақытша қысымдық препараттарды дайындайды .

Алынған каллусты ұлпаны тозаңдық ұлпадан бөлек модификацияланған қоректік ортаға отырғызамыз . Каллустар 16 сағат фотопериодында (3000−4000 люкс) жарықта өсіріледі. Тозаңдықтар мен каллустарды өсірген кезеңінің ішінде бинокуларды лупаның көмегімен өзгерістерді бақылап отырады.

Қоркетік ортамен генотип факторларының әсерлерімен одан әрі зертеу үшін дисперсиондық анализ пайдаланалады ( 3 кесте ) . Көрсетілген нәтижелер бойынша, каллус индукциясына қоректік орта маңызды әсерін тигізеді. Гемотиптің қосқан үлесі 2, 4 % құрайды. Бірақ орта мен генотиппен өзара әрекеттесуінің қосқан үлесі 37, 5 % құрайды .

Сонымен бірге, каллустардың индукциясы үшін ең қолайлы орта Нич ортасы болып табылады, сондықтан да кейінгі зерттеулерде картоп гаплоидтарын алу үлгісі бойынша берілген ортада пайдаланады. Глюкоза, сахароза және БАП концентрациясының оптимизациясын жүргізеді. Угелеводтарды 30 г/л 60 г/л концентрацияларына, БАП−ты 2 мг/л, 4 мг/л, 6 мг/л концентрацияларына қосады. Зерттеулердің обьектілері - Отты, Невский, Шортанды сорттары болады.

3−ТАРАУ. ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ МЕН ТАЛҚЫЛАМАЛАРЫ

3. 1 Картоп тозаңдығында микроспораның даму сатысын цитология тұрғысынан зерттеу

Микроспораның даму сатысы өсімдіктің тозаң дақылында морфогенез индукциясында шешуші рол атқарады. Бір жағынан, микроспора даму сатысы, екінші жағынан, тозаңдық, гүл, қауызы көлемінің арасында өзара байланыс табылған жағдайда картоптың гаплоидты технологиясының бірінші және қазіргі кезеңі ретінде егіп−өсіру үшін экспланттарды таңдау процесін едәуір жеңілдетуге болады.

Картопта генеративті мүшелері−алдымен гүл қауызында содан кейін гүлде қалыптасатын 1 ретті, содан 2, 3, 4, 6, 7 ретті гүл төбешігін құраудан бастап қалыптасады. Қауыз қалыптасудан бастап олар гүлдегенге дейінгі кезең әр түрлі реттегі қауыздарда бірдей емес, және ауа−рай жағдайларына (температура және т. б) байланысты болуы мүмкін. Картоптың зерттеліп жатқан сорттары мен тозаңдықтарында мейоз процестерін цитологиялық зерттеулерінің нәтижесінде микроспораның даму сатысы мен тозаңдықтың көлемі арасндағы арақатынасы анықталады(1 кесте) .

Зерттеулер бойынша 1, 0−2, 0мм көлемді тозаңдықтар Ι профаза (48, 4 %), Ι метафаза (15, 7 %), Ι анафаза (35, 9 %) сатыларында болады, 2, 0−3, 0мм тозаңдықтар көлеміне тозаң түйірлерінің бір ядролы сатысы (62, 5 %), тетрада (27, 1 %) және Ι анафаза (0, 3 %) сатылары сәйкес келеді, 10, 1 % жиілігімен диадтар кездеседі. 3, 0−4, 0мм көлемді тозаңдықтарда піскен тозаңды түйірлері (43, 4 %), микроспораның бір ядролы сатысын (31, 9 %), тетрад(19, 1 %), және диад (5, 6 %) сатыларын бақылады. 4, 0−5, 0мм көлемді тозаңдықтарда негізінен піскен тозаңды түйірлер (98, 1 %) бар. Зерттелген микроспорогенездің сатысы тек тозаңдықтардың арасында ғана емес, сонымен бірге бір тозаңдықтың ішіндегі микроспорацитолар арасында да дамудың асинхрондылығын көрсетті.

1 КЕСТЕ −Картоп тозаңдығының ұзындығына байланысты, дамудың әр түрлі сатыларында болатын микроспороциттардың (%) саны.

Мейоз процестерінің зерттеулерінің нәтижелер көрсеткендей, зерттеліп отырған барлық Σολανυμ τυβεροσυμ сорттары мен жолдарында мейоз микроспороциттер дамуының барлық сатысында бұзылуымен қосталады, бұл картопта мейозды зерттеген ғалымдардың пікірлерімен үйлеседі [20] .

Σ. τυβεροσυμ−да микроспороциттердің дамуын бақылаған зерттеушілірдің айтуы бойынша, тіпті бұзылған мейоз кездессе де биваленттердің саны шамамен +20°С температуарсында көбінесе 24−ке тең болады. Жоғарғы тенпературада (25°С тең +30°С дейінгі ) мейоза едәуір бірталай бұзылады.

Шілде айының орташа температурасы +25°С болатын Оңтүстік−Шығыс Қазақстанның ыстық контининті климаттық жағдайында көктем айларына қарағанда шілде айында мейоздың бұзылуы жиі кездеседі. Мейоздың бұзылуы тозаңды түйірлердің төментеуіне алып келеді, сондықтан каллусагенездің индукциясы үшін мамыр, маусым айларында егіп − өсіру үшін тозаңдықтарды таңдап алу қажет.

Біздің зерттеулеріміз бойынша Ι метафаза үшін бұзылу униваленттердің пайда болуы, Ι анафаза үшін -хромосома және хромотидты өткелдердің кешігуі, тетрада сатысы үшін − диадтың пайда болуы болып табылады. Осы бұзылулардың зерттеліп отырған сорттарда 68, 0% болатын тозаңды түйірлерді келешекте стерильдеуге алып келеді. Гибридті жолдарда стерильді тозаңды түйірлер саны айтарлықтай едәуір көп № 456 жолында стерильді тозаңды түйірлердің саны 83, 5 %, №475 жолында − 79, 8 % құралады.

Шатыландық, Отты, Невский сорттарының 1 − 5 ретті қауыздарымен тамыр сорттарының 1 − 6 ретті қауыздарының цитологиялық зертеулер бойынша, 7, 0 − 10, 0 мм көлемді қауыздардың тозаңдықтары негізінен піскен тозаңды түйірлерден және бір ядролы микроспора сатысында болатын тозаңды түйірлердің шамалы азғантай санынан тұрады, ал 5, 0 − 6, 0 мм көлемді қауыздардың тозаңдықтары бір ядролы микроспора сатысында болатын 31, 9 % микроспорадан және 43, 4 % піскен тозаңды түйірлерден тұрады. Бір ядролы тозаңды түйірлер (62, 5 %) 3, 5 − 5 көлемді қауызы бар тозаңдықтарда болады. 3, 5 мм дейінгі қауыздың тозаңдықтарында мейоздың ерте сатысы қалыптасады.

Экспериментальды мәліметтер бойынша, микроспора дауының сатысы тозаңдыртармен қауыздардың көлеміне байланысты, бірақ картоптың сорттық ерекшеліктеріне және сондай−ақ шақта қауыздың орналасы ретіне байланысты емес. Тозаңдықтар көлемі мен қауыздың ұзындығы арасындағы анықталған байланысты, егіп − өсіру үшін қоректік ортаға көшіру үшін дала жағдайында тозаңдықтарды көзбен шолып таңдау процесін жеңілдететін заңдылықтар болып табылады.

А. А. Кучко және И. М. Маруменконың әдістемелік ұсыныстары бойынша [21], биотехнологиялық зерттеулерде бірінші шоқ гүлінің қауызын пайдалану қажет. Біздің зерттеулеріміздің көрсеткіші бойынша, тозаңның көлемі мен қауыздың ұзындығының арасындағы тура байланыс−қолайлы экспланттарды таңдау мүмкіндігін недәуір кеңейтетін, әр түрлі ретті қауыздардың өнімі бойынша бірден емес ұзақ уақыттың ішінде егіп − өсіру үшін тозаңдықтарды таңдауға мүмкіндік береді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.