Қазақстан Республикасында халықаралық құқықтық шарттарды реттеудің құқықтық аспектілері
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I Бейбіт келісім жасаудың бірден бір құралы халықаралық шарт
1. Халықаралық шарттар құқығының қалыптасу тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
2. Халықаралық шарттар құқығының табиғаты және халықаралық шарттардың жасалутәртібінің маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
3. Халықаралық шарттарды жасаудың негізгі сатылары ... ... ... ... ..14
II Халықаралық шарттардың атқаратын рөлі
1. Әрекет етуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
2. Тоқтатылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
3. Жарамсыздығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
Библиография ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
I Бейбіт келісім жасаудың бірден бір құралы халықаралық шарт
1. Халықаралық шарттар құқығының қалыптасу тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
2. Халықаралық шарттар құқығының табиғаты және халықаралық шарттардың жасалутәртібінің маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
3. Халықаралық шарттарды жасаудың негізгі сатылары ... ... ... ... ..14
II Халықаралық шарттардың атқаратын рөлі
1. Әрекет етуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
2. Тоқтатылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
3. Жарамсыздығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
Библиография ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
Халықаралық шарт дегеніміз – екі немесе одан да көп халықаралық құқық субъектілерінің ортақ құқықтары мен міндеттері белгіленген жазбаша түрдегі келісімі. Халықаралық шарт ортақ келісім документі болғандықтан, оның мәтінінің төменгі жағында шарт жасасып отырған жақтардың қолдары мен мөрлері тұрады. Кейбір жағдайда шарттар ауызша түрде жүзеге асады. Ондай шарттарды джентльмендер келісімі деп атайды.
Халықаралық шарттардың құқығы осы заманғы халықаралық құқықтың негізгі салаларының бірі, ол халықаралық құқықтың барлық құқықтық нормаларымен, институттарымен және салаларымен тығыз байланысты болып табылады. Бұл сала осы заманғы халықаралық құқықтың қызмет тәртібін, шарттық нормаларды жасау тәртібін, олардың жарамдылығын, әрекет ету, тоқтату рәсімдерін, өзіне жүктелген міндеттемелерді орындамаудың құқықтық салаларын айқындайды. Шарттық құқықтың мұндай басымдылық рөлі оның реттеу обектісінің ерекшелігімен, осы заманғы халықаралық қатынастардағы маңызымен, сондай-ақ халықаралық шарттар құқықтарының қайнар көздерінің өзгешелігімен айқындалады. Халықаралық шарттың өзі халықаралық шарттар құқығының негізгі қайнар көзі; әдеттегі ғана емес, сонымен бірге шарттық ережелерді де өзгерту құралы; халықаралық жария құқықтың барлық салаларында халықаралық құқықтың маңызды жаңа нормаларының жасалуына мүмкіндік береді. Құқықтың осы саласының құрылымында, мазмұнында болып жатқан өзгерістердің халықаралық құқықтың басқа салаларының мазмұнынан көрініс табары сөзсіз. Бұл аталғандар халықаралық жария құқықтың осы заманғы жүйесінде халықаралық шарттар құқығының ерекше орын алатынын көрсетеді.
Шарттарды орындауды қамтамасыз етуде халықаралық ұйымдар үлкен рөл атқарады, өйткені оның органдары қатысушы мемлекеттердің өз міндеттерін орындауды бақылау құзыретіне ие. Одан бөлек шарт тараптарын орындауды қамтамасыз етуге халықаралық жауапкершілік институты өз үлесін қосады.
Халықаралық шарттардың құқығы осы заманғы халықаралық құқықтың негізгі салаларының бірі, ол халықаралық құқықтың барлық құқықтық нормаларымен, институттарымен және салаларымен тығыз байланысты болып табылады. Бұл сала осы заманғы халықаралық құқықтың қызмет тәртібін, шарттық нормаларды жасау тәртібін, олардың жарамдылығын, әрекет ету, тоқтату рәсімдерін, өзіне жүктелген міндеттемелерді орындамаудың құқықтық салаларын айқындайды. Шарттық құқықтың мұндай басымдылық рөлі оның реттеу обектісінің ерекшелігімен, осы заманғы халықаралық қатынастардағы маңызымен, сондай-ақ халықаралық шарттар құқықтарының қайнар көздерінің өзгешелігімен айқындалады. Халықаралық шарттың өзі халықаралық шарттар құқығының негізгі қайнар көзі; әдеттегі ғана емес, сонымен бірге шарттық ережелерді де өзгерту құралы; халықаралық жария құқықтың барлық салаларында халықаралық құқықтың маңызды жаңа нормаларының жасалуына мүмкіндік береді. Құқықтың осы саласының құрылымында, мазмұнында болып жатқан өзгерістердің халықаралық құқықтың басқа салаларының мазмұнынан көрініс табары сөзсіз. Бұл аталғандар халықаралық жария құқықтың осы заманғы жүйесінде халықаралық шарттар құқығының ерекше орын алатынын көрсетеді.
Шарттарды орындауды қамтамасыз етуде халықаралық ұйымдар үлкен рөл атқарады, өйткені оның органдары қатысушы мемлекеттердің өз міндеттерін орындауды бақылау құзыретіне ие. Одан бөлек шарт тараптарын орындауды қамтамасыз етуге халықаралық жауапкершілік институты өз үлесін қосады.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жыл 30 тамыз.
2. Указ Президента Республики Казахстан, имеющий силу закона «О порядке заключения, исполнения и денонсаций международных договоров Республики Казахстан». от 12 декабря 1995 г.
3. «Халықаралық шарттар құқығы» туралы 1969 жылғы 23 мамырдағы Вена конвенциясы.
4. «Халықаралық ұйымдар арасындағы немесе халықаралық ұйымдар мен мемлекеттер арасындағы халықаралық шарттар құқығы» туралы 1986 жылғы Вена конвенциясы.
5. «Мемлекеттердің құқыққа иеленушілігі» туралы 1978 жылғы Вена конвенциясы.
6. Указ Президента Республики Казахстан «О вопросах реализаций международных договоров Республики Казахстан и договоренностей, достигнутых в ходе встреч и переговоров на высшем и межправительственном уровнях », от 9 апреля 1996 г.
7. Регистрация и опубликование договоров и международных соглашений, правила для введения в действие статья 102 Устава ООН. Резолюция Генеральной Ассамблеей ООН, от 14 декабря 1946 г.
8. Соглашение об информационном обеспечении выполнения многосторонних соглашений. Москва, 24 сентября 1993 г.
9. Соглашение об информационном обеспечении межгосударственных договоров и соглашений в области экономического и социального развития Республики Казахстан, Кыргызской Республики и Республики Узбекистан. Алматы, 8 июль 1994 г.
10. «Нормативтік құқықтық акт» туралы заң.
Ғылыми әдебиеттер
11. Құлжабаева. Ж. О. «Халықаралық жария құқық» Алматы, 2003 ж.
12. Сарсембаев. М. А. «Международное право» Алматы, 1999 г.
13. Лукашук. И. И. «Международное право» Москва, 1997 г.
14. Колосов. Ю. М. Кузнецов. В. И. «Международное право» Москва, 1998 г.
15. Колосов. Ю. М. «Международное право» Москва, 1998 г.
16. Бекяшева. К. А. «Международное публичное право» Москва, 1999 г.
17. Талалаев. А. Н. «Право международных договоров: договоры с участием международных организаций» Москва, 1989 г.
18. Лукашук И. И. «Разработка проекта международного договора» Саратов, 1957 г.
19. Каламкарян Р. А. «Фактор времени в праве договоров» Москва, 1989 г.
20. Токаев. К. К. «Сборник документов по международному праву» I том. Алматы, 1998 г.
21. Ульянов Н. Н. «Общие многосторонние договоры в современных международных отношениях» Киев, 1981 г.
22. Игнатенко. Г. В, Титунов. О. И. «Международное право» Москва, 1995 г.
23. Лукашук И. И. «Стороны в международных договорах» Москва, 1966 г.
24. Хан. Г. Б, Маханова. Қ. А. «Халықаралық құқық» Алматы, 2003 ж.
25. Тункин. Г. И. «Международное право» Москва, 1982 г.
26. Черныченко. С. В. «Международное право: современные теоретические проблемы» Москва, 1993 г.
27. Даниленко. Г. М. «Обычай в современном международном праве» Москва, 1988 г.
28. Лукашук. И. И. «Источники международного право» Киев, 1966 г.
29. Котов. А. К. «Конституционное верховенство и международные договоры. Правовые реформа в Казахстане» Алматы, 2003 г.
30. Лукашук И. И. «Право на участие в международных договорах» СГП, 1985 г.
31. Евинтов В. И. «Особенности составления разноязычных текстов современных международных договоров» СЕМП, 1979 г.
32. Тихомиров. Ю. А. «Публичное право» Москва, 1995 г.
33. Брагинский. М. И, Витрянский. В. В. «Договорное право» Москва, 2001 г.
34. Кечекьян. С. Ф. «О Понятий источника право» Москва, 1946 г.
35. Филимонова. М. В. «Источники современного международного право» Москва, 1987 г.
36. Лукашук И. И. «Структура и форма международных договоров» Саратов, 1960 г.
37. Шестаков. Л. М. «Императивные нормы в системе современного международного право» Москва, 1987 г.
2. Указ Президента Республики Казахстан, имеющий силу закона «О порядке заключения, исполнения и денонсаций международных договоров Республики Казахстан». от 12 декабря 1995 г.
3. «Халықаралық шарттар құқығы» туралы 1969 жылғы 23 мамырдағы Вена конвенциясы.
4. «Халықаралық ұйымдар арасындағы немесе халықаралық ұйымдар мен мемлекеттер арасындағы халықаралық шарттар құқығы» туралы 1986 жылғы Вена конвенциясы.
5. «Мемлекеттердің құқыққа иеленушілігі» туралы 1978 жылғы Вена конвенциясы.
6. Указ Президента Республики Казахстан «О вопросах реализаций международных договоров Республики Казахстан и договоренностей, достигнутых в ходе встреч и переговоров на высшем и межправительственном уровнях », от 9 апреля 1996 г.
7. Регистрация и опубликование договоров и международных соглашений, правила для введения в действие статья 102 Устава ООН. Резолюция Генеральной Ассамблеей ООН, от 14 декабря 1946 г.
8. Соглашение об информационном обеспечении выполнения многосторонних соглашений. Москва, 24 сентября 1993 г.
9. Соглашение об информационном обеспечении межгосударственных договоров и соглашений в области экономического и социального развития Республики Казахстан, Кыргызской Республики и Республики Узбекистан. Алматы, 8 июль 1994 г.
10. «Нормативтік құқықтық акт» туралы заң.
Ғылыми әдебиеттер
11. Құлжабаева. Ж. О. «Халықаралық жария құқық» Алматы, 2003 ж.
12. Сарсембаев. М. А. «Международное право» Алматы, 1999 г.
13. Лукашук. И. И. «Международное право» Москва, 1997 г.
14. Колосов. Ю. М. Кузнецов. В. И. «Международное право» Москва, 1998 г.
15. Колосов. Ю. М. «Международное право» Москва, 1998 г.
16. Бекяшева. К. А. «Международное публичное право» Москва, 1999 г.
17. Талалаев. А. Н. «Право международных договоров: договоры с участием международных организаций» Москва, 1989 г.
18. Лукашук И. И. «Разработка проекта международного договора» Саратов, 1957 г.
19. Каламкарян Р. А. «Фактор времени в праве договоров» Москва, 1989 г.
20. Токаев. К. К. «Сборник документов по международному праву» I том. Алматы, 1998 г.
21. Ульянов Н. Н. «Общие многосторонние договоры в современных международных отношениях» Киев, 1981 г.
22. Игнатенко. Г. В, Титунов. О. И. «Международное право» Москва, 1995 г.
23. Лукашук И. И. «Стороны в международных договорах» Москва, 1966 г.
24. Хан. Г. Б, Маханова. Қ. А. «Халықаралық құқық» Алматы, 2003 ж.
25. Тункин. Г. И. «Международное право» Москва, 1982 г.
26. Черныченко. С. В. «Международное право: современные теоретические проблемы» Москва, 1993 г.
27. Даниленко. Г. М. «Обычай в современном международном праве» Москва, 1988 г.
28. Лукашук. И. И. «Источники международного право» Киев, 1966 г.
29. Котов. А. К. «Конституционное верховенство и международные договоры. Правовые реформа в Казахстане» Алматы, 2003 г.
30. Лукашук И. И. «Право на участие в международных договорах» СГП, 1985 г.
31. Евинтов В. И. «Особенности составления разноязычных текстов современных международных договоров» СЕМП, 1979 г.
32. Тихомиров. Ю. А. «Публичное право» Москва, 1995 г.
33. Брагинский. М. И, Витрянский. В. В. «Договорное право» Москва, 2001 г.
34. Кечекьян. С. Ф. «О Понятий источника право» Москва, 1946 г.
35. Филимонова. М. В. «Источники современного международного право» Москва, 1987 г.
36. Лукашук И. И. «Структура и форма международных договоров» Саратов, 1960 г.
37. Шестаков. Л. М. «Императивные нормы в системе современного международного право» Москва, 1987 г.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 44 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 44 бет
Таңдаулыға:
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ФАКУЛЬТЕТІ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚҰҚЫҚ КАФЕДРАСЫ
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
Қазақстан Республикасында халықаралық құқықтық шарттарды реттеудің құқықтық аспектілері
Орындаған: Мукамеден Д.
4-курс ХҚ-33 тобы студенті
Ғылыми жетекші: Тойшыбеков А .С.
оқытушы
Қорғауға жіберілген
Каф. Меңгерушісі з.ғ.к., доцент
Досымбекова М.С.
___________________________
___________________ 2007ж.
Алматы, 2007
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I Бейбіт келісім жасаудың бірден бір құралы халықаралық шарт
1. Халықаралық шарттар құқығының қалыптасу тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
2. Халықаралық шарттар құқығының табиғаты және халықаралық шарттардың жасалутәртібінің маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
3. Халықаралық шарттарды жасаудың негізгі сатылары ... ... ... ... ..14
II Халықаралық шарттардың атқаратын рөлі
1. Әрекет етуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
2. Тоқтатылуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
3. Жарамсыздығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3 8
Библиография ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
Кіріспе
Бітіру жұмысының өзектілігі. Халықаралық шарт дегеніміз – екі немесе одан да көп халықаралық құқық субъектілерінің ортақ құқықтары мен міндеттері белгіленген жазбаша түрдегі келісімі. Халықаралық шарт ортақ келісім документі болғандықтан, оның мәтінінің төменгі жағында шарт жасасып отырған жақтардың қолдары мен мөрлері тұрады. Кейбір жағдайда шарттар ауызша түрде жүзеге асады. Ондай шарттарды джентльмендер келісімі деп атайды.
Халықаралық шарттардың құқығы осы заманғы халықаралық құқықтың негізгі салаларының бірі, ол халықаралық құқықтың барлық құқықтық нормаларымен, институттарымен және салаларымен тығыз байланысты болып табылады. Бұл сала осы заманғы халықаралық құқықтың қызмет тәртібін, шарттық нормаларды жасау тәртібін, олардың жарамдылығын, әрекет ету, тоқтату рәсімдерін, өзіне жүктелген міндеттемелерді орындамаудың құқықтық салаларын айқындайды. Шарттық құқықтың мұндай басымдылық рөлі оның реттеу обектісінің ерекшелігімен, осы заманғы халықаралық қатынастардағы маңызымен, сондай-ақ халықаралық шарттар құқықтарының қайнар көздерінің өзгешелігімен айқындалады. Халықаралық шарттың өзі халықаралық шарттар құқығының негізгі қайнар көзі; әдеттегі ғана емес, сонымен бірге шарттық ережелерді де өзгерту құралы; халықаралық жария құқықтың барлық салаларында халықаралық құқықтың маңызды жаңа нормаларының жасалуына мүмкіндік береді. Құқықтың осы саласының құрылымында, мазмұнында болып жатқан өзгерістердің халықаралық құқықтың басқа салаларының мазмұнынан көрініс табары сөзсіз. Бұл аталғандар халықаралық жария құқықтың осы заманғы жүйесінде халықаралық шарттар құқығының ерекше орын алатынын көрсетеді.
Шарттарды орындауды қамтамасыз етуде халықаралық ұйымдар үлкен рөл атқарады, өйткені оның органдары қатысушы мемлекеттердің өз міндеттерін орындауды бақылау құзыретіне ие. Одан бөлек шарт тараптарын орындауды қамтамасыз етуге халықаралық жауапкершілік институты өз үлесін қосады.
Қазақстанда жасалған халықаралық шарттың, соған байланысты міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ету Республика Президентіне, Үкіметіне жүктелген. Халықаралық шарттардың орындалуын жалпы қадағалауды Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі жүргізеді.
Халықаралық шарт мемлекеттер арасында туындайтын дауларды бейбіт жолмен шешудің жалғыз құралы, тиісінше халықаралық келісімдер мемлекетаралық қатынастармен бір мезгілде пайда болған. Мемлекетаралық ынтымақтастықтың даму тарихы мұндай шарттардың көптігі мен түрлі – түрлі болғандығын дәлелдейді. Әлемдік бірлестіктің дамуына қарай, шарттық процесс қатысушыларының міндеттемелері нақтыланып, заңи сипат ала бастады.
Бітіру жұмысының пәні мен объектісі. Бітіру жұмысының пәні болып, халықаралық-мазмұнды аксиологиялық, құрылымдық және функциялық аспектілер табылады. Әрі, халықаралық шарттар қайнар көз ретінде болып саналады. Бітіру жұмысының объектісі болып халықаралық құқық субъектілерінің арасындағы халықаралық шарт мазмұны қайнар көз болып табылады. Халықаралық құқық субъектілерінің арасында өзара келісілетіннің барлығы халықаралық шарттың объектісі болып табылады. Ол материалдық және материалдық емес құндылықтар, әрекет немесе әрекетсіздік болуы мүмкін. Халықаралық, сонымен қатар ішкі мәселелелер де халықаралық шарттардың объектілері болуы мүмкін, оларды шешу шарттық процесстің барлық қатысушылары үшін мүдделі болады. Халықаралық шарт атауынан оның объектісін көруге болады. Мысалы, Қазақстан Республикасы мен Франция Республикасының арасындағы достық, ынтымақтастық, бірлестік туралы 1992 жылы 23 қыркүйекте Парижде қабылданған шарттың объектісі ынтымақтастық, бірлестік болып табылады.
Бітіру жұмысының мақсаты мен міндеттері. Халықаралық шарттың мақсаты – бұл халықаралық шарт жасауда халықаралық құқық субъектілерінің ұмтылатыны. Мысалы, Қазақстан Республикасы мен Қытай Халық Республикасының арасындағы 1992 жылы 10 тамызда қабылданған Консульдық шарттың мақсаты Қытайдағы Қазақстан азаматтарының мүддесін қорғау, сол сияқты Қазақстандағы Қытай азаматтарының мүддесін қорғау болып табылады.
Бітіру жұмысын орындау барысындағы қолданылған әдістер. Көбінесе салыстырмалы құқықтық әдіс, формалды логикалық әдіс, жүйелік әдіс қолданылды. Әртүрлі құқықтық жүйеде қайнар көз ретіндегі халықаралық шарттардың рөлі және метедологиялық анализ салыстырмалы түрде өткізілді. Жүйелік әдіс, құқтық қайнар көздің жүйесіндегі халқаралық шарттың метедологиялық түріне, басқа құқықтық қайнар көздің түрлерінің әрекет етушілігіне, жеке заңдарына, сот прецедентіне қолданылады.
Бітіру жұмысындағы қорғауға шығарылатын ережелер Бітіру жұмысы барысында анықталған ережелер мынандай:
1)Халықаралық шарттың мемлекетке түсетін күшке қатысты келісімнің өнімінің пайда болуы ретінде.
2) Шарттың негізгі аталынуы заңның тұсындағы субьектілердің тәртібін реттеу мүмкіндігі мен міндетті тәртібіне және дәл айтқанда талап етуге қатысты себеп-салдарды бұзушылыққа әкелушіліктің көрініс табуы.
3) Құқықтық нысан мен құқықтық қайнар көздің категорияларын бөліп алу қажеттілігі. Осы тұста құқықтық қайнар көз бірнеше әлемдік түсінікте құқықтық нысан деп түсіндірілген. Біріншіден, олар әлеуметтік-экономикалық, саяси, тарихи талап етушіліктің осы және басқа қатынастарда құқықтық реттелуі деп түсіндіріледі. Екіншіден, олар объективті тұрғыда алғанда талап етушілік ресми нысанда, мамандандырылған қызмет ететін мемлекеттік органдар түрінде, нысандық түрдегі құқықтық норманың нәтижесінде деп түсіндірілуі.
Бітіру жұмысының құрылымы мен көлемі Бітіру жұмысы; кіріспеден, негізгі бөлімдер: бірінші тарау Бейбіт келісім жасаудың бірден бір құралы халықаралық шарт, екінші тарау Халықаралық шарттардың атқаратын рөлі тарауларынан, қорытындыдан, библиографиядан тұрады. Құрылымы ... беттен тұрады.
1. Бейбіт келісім жасаудың бірден бір құралы халықаралық шарт
1.1. Халықаралық шарттар құқығының қалыптасу тарихы
Халықаралық шарттар құқығының қалыптасу процессі рим құқығының әсеріне, оның ішінде міндеттемелік құқық нормаларының әсеріне көп ұшырады. Мәселен, pacta sunt servanda - шарттар орындалуы тиіс деген шарттар құқығының негізгі ережесі рим құқығынан алынған. Ежелгі Римде шарт жасауды ерекше діни тұлғалар – фециалдар жүргізген. Олар құрбандыққа шалынуы керек торайды таспен өлтіріп, шартқа адалдық антын берген. Сол сәт шарттың жасалу және күшіне ену уақыты деп есептелген.
Феодалдық дәуірде шарттар көбінесе жазбаша жасалды және олар жеке бір қатынастарды реттеуге арналды. Мысалы сауда және тағы басқалары.
Жазбаша түрде халықаралық шарттар шамамен алғанда бұдан 5 мың жыл бұрын пайда болған. Қазіргі кезге жеткен халықаралық шарттардың бірі, біздің заманымызғы дейінгі XIII ғасырдың бірінші жартысында Аккад патшасы Нарамсин мен Эламның ұсақ билеушілері арасында жасалған халықаралық шарт.
Құл иеленушілік дәуірде шарттар бейбітшілік, бітімгершілік, әскери көмек, сауда мәселелеріне арналды. Бірақ бұл мәселелердің барлығы бейбітшілік туралы шарттарда көрініс тапты. Шарттарды мемлекеттер ғана емес, сонымен қатар дербес қалалар, мемлекеттер одағы, кейде діни ұйымдар да жасай алды. Олар қатысушыларына ғана міндетті болды.
Шарт жасау мемлекеттердің ерекше құқығы болды. Шарт жасау рәсімі діни сипаттағы әрекеттерді жасаумен қатар жүрді. Егер ол жасалмаса, шарт жарамсыз болып табылды.
Шарттық құқықтың жүйеленуі тұтастай алғандағы халықаралық құқық жүйеленуінің ажырамас бөлігі болып табылады. 1935 жылғы Гарвард университетінің негізінде бір топ заңгерлердің Гарвард Жобасы деп аталатын еңбектері жарыққа шықты. Халықаралық жария құқықтың осы саласының ресми жүйесін 1924 жылы Ұлттар Лигасы қабылдады. Алайда, сарапшылырдың дайындаған баяндамасы сол күйі талқыланбаған күйде қалды. Халықаралық шарттар құқығы аясындағы алғашқы жүйеленген акт американдық мемлекеттердің конференциясында 1928 жылы қабылданды. Ол тек Латын Америкасы мемлекеттерінде жүргізілген аймақтық сипаттағы келісім шарттар туралы Гавана конвенциясы.
Шарттар құқығы туралы мәселе 1950 жылдан бастап халықаралық құқық Комиссиясының жүйелеу жұмыстарының тізіміне енгізілді. 1968 жылы шақырылған халықаралық шарттар құқығы жөніндегі Вена конвенциясы 1969 жылғы халықаралық шарттар құқығы туралы Вена конвенциясын қабылдаумен аяқталды. Конвенция 1980 жылы 27 қаңтарда күшіне енді, себебі 1969 жылы Конвенцияның 84-бабына сай, ол қосылу
Құлжабаева. Ж. О. Халықаралық жария құқық Алматы, 2003 ж, 65 бет.
2 Хан. Г. Б, Маханова. Қ. А. Халықаралық құқық Алматы, 2003 ж, 107 бет.
туралы отыз бесінші бекіту грамотасын немесе отыз бесінші құжатты1
сақтауға бергеннен кейін отыз күн откенде күшіне енеді деп көрсетілген. Қазақстан Республикасы оған 1993 жылы 31 наурызда қосылды. Сонымен қатар, Грузия, Өзбекстан, Тәжікстан да осы шартқа мүше елдер қатарына жатты. Конвенцияның кері күші болмады.
Бұл жүйелеу құжаты 85 баптан және қосымшадан тұрады. Оның кіріспесінде, халықаралық шарттар құқықтарының жүйеленуі және үдемелі дамуы халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдауға, халықтар арасындағы достық қатынастарды дамытуға және бір-бірімен ынтымақтастықты жүзеге асыру жолындағы алға қойған мақсаттарға қол жеткізуге көмектеседі деп көрсетілген.
Кейінірек халықаралық құқық Комиссиясы халықаралық ұйымдардың қатысуымен жасалатын шарттардың әрекетін реттейтін нормалардың жүйеленуін жүзеге асырады. 1986 жылы халықаралық қауымдастық мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың арасындағы халықаралық шарттардың құқықтары туралы Вена конвенциясын қабылдайды. Осы нормативтік актлерді қолдану тиімді болу үшін екі Конвенция баптарының нөмірлері сәйкестендіріледі.
1978 жылы тағы бір маңызды жүйелеу актісі мемлекеттердің шарттарға қатысты құқық мирасқорлығы туралы Вена конвенциясы қабылданды. Сонымен, халықаралық құқық Комиссиясының осы аталған жүйелеу жұмыстары халықаралық құқық қызметінің маңызды сатысы болып табылады.
Қазақстан Республикасының Конституциясының 4 – бабында Қазақстан Республикасында қолданылатын құқық Конституцияның, соған сай заңдардың, өзге де нормативтік құқықтық актілердің, халықаралық шарттар мен Республиканың басқа да міндеттемелерінің, сондай – ақ Республиканың Конституциялық Кеңесінің және Жоғарғы соты нормативтік қаулыларының нормалары болып табылады. Республика бекіткен халықаралық шарттардың Республика заңдарынан басымдығы болады және халықаралық шарт бойынша оны қолдану үшін заң шығару талап етілетін жағдайдан басқа реттерде, тікелей қолданылады.
Барлық заңдар, Республика қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттар жарияланады. Азаматтардың құқықтарына, бостандықтарына, міндеттеріне қатысты нормативтік құқықтық актілерді ресми түрде жариялау оларды қолданудың міндетті шарты болып табылады.
Қазіргі заманғы халықаралық шарт өз құрылымы бар келісім документі болып табылады. Ол кіріспе, негізгі, қорытынды бөлімдерден және шарт жасасып отырған жақтардың қолынан тұрады. Кіріспеде келісуші тараптардың, уәкілеттілердің атаулары, дәлелдері және өкілеттерінің жарамдылығы ғана емес, сонымен бірге шарттың мақсаты да көрсетіледі. Мысалы, Біріккен Ұлттар Ұйымының 1945 жылғы Жарғысының кіріспесінде соғыстың зардаптарынан құтқару, адамның негізгі құқтарына деген сенімді бекіту, міндеттемелердің әділдігі мен құрметтеуді сақтауға шарт – жағдайлар жасауға көмектесу.
Халықаралық шарттың орталық бөлігі бөліктерге, тарауларға, баптарға, параграфтарға, тармақтарға, тармақшаларға бөлінеді. Осындай бөліктерге бөлу халықаралық шарттардың мәтінін пайдалануды, олар үлкен болған жағдайда жеңілдетіледі. Аталған элементтердің бар немесе жоқ болуы шарттың мазмұнына, қатысушылардың санына, мақсаттарына және өзге де факторларға байланысты.
Халықаралық шарттардың қорытынды ережелерінде қол қою, бекіту, қосылу актсі, шарттың заңды күшіне ену негіздері, шарт жасалатын тілдер жөнінде мәліметтер, дипозитарийді көрсету және мәтіннің түпнұсқалығы туралы тезис болады.
Халықаралық шартта қосымша материалдардан, қол қоюдың қорытынды хаттамаларынан, ноталармен хаттар алмасудан, реттеу рәсімінің ережесінен тұратын қосымшалар болуы мүмкін. Қосымшаның кіріспеден, негізгі, қорытынды бөлімдерден өзгешелігі, ол шартта немесе қосымшада тікелей көрсетілсе, шарттың ажырамас бөлігі бола алады. Мысалы, Біріккен Ұлттар Ұйымының 1945 жылғы жарғысының 92 бабына сәйкес, Халықаралық Сот статуты Жарғының ажырамас бөлігі болып табылады.
Мысалы, алғашында шарттық міндеттемелер діни моральға негізделсе, XVII – XVIII ғғ. шарттар монархтардың саяси моралына сүйене бастады; халықаралық шарттар құқығында XIX ғ. саяси шарттардың тек құқықтық нысанында ғана емес, сондай-ақ дін мен моралға сүйенген кезеңі ретінде сипатталады.
Сол себепті халықаралық саяси шарттар құқықтық шарттардан келіп шыққан еді. Мемлекеттер олардың заңдық күшін мойындай отырып, шарттардың моральдық-саяси маңызын да жоққа шығармайды.
Барлық мемлекеттердің халықаралық шарт жасасу құқықтары бар. Мұндай ереже халықаралық шарттардың құқықтары туралы 1969 жылғы Вена конвенциясының 6-бабында: Әрбір мемлекеттің шарт жасасу құқық қабілеттігі бар деп бекітілген. Сонымен бірге, мемлекеттердің шарттардың білгілі бір түрлерін жасау құқығы шектелуі мүмкін. Мысалы, халықаралық келісімдерге сәйкес, ұдайы бейтарап мемлекеттердің қорғану сипатындағы одақтық шарттарды жасау, әскери одақтар, әскери көмектер туралы келісімдер жасау құқығы жоқ. Бұл ұдайы бейтарап мемлекеттердің құқықтық табиғатына байланысты.
Өздерінің тәуелсіздігі үшін күресуші ұлттардың шарттық құқық қабілеттілігі олардың халықаралық құқық субъектілігінің бір бөлігін құрайды. Мысалы, Иорданиядағы жағдайды қалпына келтіру туралы 1970
жылғы Каир келісімі; тәуелсіздік үшін қарулы күрес кезеңіндегі алжир ұлтында шарттық қатынастар болды, олардың Алжир Республикасы құрылғанға дейін өздерінің қарулы күштері ғана емес, сонымен бірге өз үкіметі де бар болатын. Ұлттардың отарлық режимін қандай да бір нысанынан тәуелсіз және басқа мемлекеттердің, олардың ішінде метрополиялардың тануынан да тәуелсіз күйде халықаралық шарттық қатынастарға түсе алатынын халықаралық құқық тәжірибесі дәлелдеуде.
Кез келген халықаралық шарттың ажырамас қасиеті және оның халықаралық дәстүрден ерекшелігі, мұнда субъектілердің еркі анық көрсетілетіндігінде.
4 Ульянов Н. Н. Общие многосторонние договоры в современных международных отношениях Киев, 1981 г, 33 бет.
5 Игнатенко. Г. В, Титунов. О. И. Международное право Москва, 1995 ж, 93 бет.
2. Халықаралық шарттар құқығының табиғаты және халықаралық шарттарды жасау тәртібінің маңыздылығы
Халықаралық құқық субъектілерінің арасында өзара келісілетіннің барлығы халықаралық шарттың объектісі немесе заты болып табылады. Ол материалдық және материалдық емес құндылықтар, әрекет немесе әрекетсіздік болуы мүмкін. Халықаралық, сонымен қатар ішкі мәселелелер де халықаралық шарттардың объектілері болуы мүмкін, оларды шешу шарттық процесстің барлық қатысушылары үшін мүдделі болады. Шарттық тәжірибеде халықаралық құқықтың барлық негізгі қағидаларының орындалуы міндетті. Мысалы, егер халықаралық құқық субъектілері мемлекеттік шекараларды делимитациялау және демаркациялау туралы шартқа қол қойса, онда мұндай жағдайда аумақтық тұтастық қағидасы мен шекаралардың қол сұғылмайтындығы қағидаларын орындау басты орында болады.
Шарттық процесске қатысушылар экономикалық келісім ережелерін талқылаған кезде, олардың назары өздеріне жүктелген міндеттемелерді адал орындау қағидасына, туындаған дауларды бейбіт түрде реттеу қағидасына, мемлекеттердің ынтымақтасу қағидасына аударылады. Егер шарттық ережелер адамның құқықтары мен бостандықтарын қорғау мәселелеріне қатысты болса, онда мемлекеттер өздеріне адамның құқтары мен негізгі бостандықтарын құрметтеу қағидасына, халықтардың тең құқықтығы мен өзін-өзі басқару қағидасына сай міндеттемелерді алады.
Халықаралық шарттардың нысаны.Халықаралық шарттардың нысаны деген халықаралық құқық субъектілерінің еріктерінің айқын сипат алуына көмектесетін құралдар мен тәсілдер. Оларға ауызша тұжырымдар және анықтамалар, сондай – ақ шарттың әр түрлі бөліктерінің орналасу арақатынасы мен рөлі, оның құрылымы мен атауы жатқызылады. Белгілі болғандай шарттар ауызша және жазбаша нысанда жасалады. Мысалы, халықаралық шарттардың құқықтары туралы Вена конвенциясының шарттық ережесі сауда шарттарының жазбаша да, ауызша да жасалу нысандарын қарастырады.
Халықаралық шарттардың тілі деген халықаралық шарт субъектілерінің ниеттерін айқын көрсететін және шарттық процесс қатысушылары қолданатын элемент. Халықаралық шарт мәтінделген, сөзбен бекітілген келісім түрінде болуы мүмкін. Халықаралық шарттың қандай да бір міндетті тілі жоқ.
Халықаралық шарттардың тілі субъектілердің келісімі бойынша анықталады. Көп жақты шарттар халықаралық тілде құрылады. Мысалы; ағылшынша, французша, орысша, испанша, қытайша, арапша. Шарт мәтініндегі әртүрлі тілдердің бірдей заңдық күші болады.
Екі тарапты шарттар келісуші екі тараптың білетін тілдерінде жасалады. Екі тараптың тілдерінде жасалған мәтіннің бірдей заңдық күші болады. Бұл ереже шарттың қорытынды баптарында жиі көрсетіледі. Кейбір жағдайларда екі тарапты шарттар екі тілде емес, үш тілдегі нұсқада жасалуы мүмкін. Оны тараптардың серіктестерінің тілін білмегендіктен, екі тарапқа да белгілі тілге жүгінуімен түсіндіруге болады. Мұндай жағдайларда қарама қайшылықтар туындайтын болса, бір мемлекеттің тілі келесі тарапқа түсініксіз болса, үшінші тілдегі мәтін түпнұсқалық (аутентикалық) болып табылады.
Мысалы, Қазақстан Республикасының Балтық елдерімен шарт жасау тәжірибесінде шарттарды үш тілде жасау кездеседі: қазақ тілінде және шарт жасасушы Балтық елінің бір тілінде – литва, латвия, эстон тілдерінде; үшінші қолданылатын тіл – орыс немесе ағылшын тілінде болады.
Халықаралық шарттарды жасауға мемлекеттердің ішкі заңдары да көп үлесін қосады. Қазақстан республикасында 1995 жылы 12 желтоқсанда қабылданған Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарын жасау, орындау және денонсациялау тәртібі туралы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы жүзеге асуда. Бұл Жарлық халықаралық шарттардың ұғымын, түрлерін, оларды жасау, орындау, тоқтату және күшін жою мәселелерін қарастырады.
Халықаралық шарттарға берілетін өкілеттілік. Халықаралық шарт мемлекет өкілдері арасында жасалады. Осы мақсатта мемлекет өкілдеріне арнайы документ - өкілеттілік беріледі. Осы документ бойынша мемлекет өкілдерінің халықаралық шарт жасауда қандай іс - әрекет атқаратындығы анықталады. Өкілеттілік мемлекеттің жоғарғы органдарынан беріледі.
Қазақстан Республикасының халықаралық шарт жасаудағы келіссөздер жүргізуге және халықаралық шартқа қол қоюға берілетін өкілеттіліктер:
1) Қазақстан Республикасында мемлекетаралық сипаттағы халықаралық шарт жасаудағы келіссөздер жүргізуге және халықаралық шартқа қол қоюға арналған өкілеттілік. Қазақстан Республиткасы Президенті тарапынан, ал Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы шартқа өкілеттілік Қазақстан Республикасы Үкіметі тарапынан беріледі.
2) Қазақстан Республикасында мемлекетаралық сипаттағы халықаралық шарт жасаудағы келіссөздер жүргізуге және халықаралық шартқа қол қоюға арналған өкілеттілік немесе Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы шартқа өкілеттілік Қазақстан Республикасы Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметі арнайы тапсырысы бойынша Қазақстан Республикасының сыртқы істер министрлігі тарапынан беріледі.
3) Ведомство аралық сипаттағы халықаралық шарт жасаудағы келіссөздер жүргізуге және халықаралық шартқа қол қоюға арналған өкілеттілік мемлекеттік комитет төрағасы немесе министрі тарапынан, сонымен қатар Қазақстан Республикасы Президентіне тікелей бағынышты органдар тарапынан беріледі
Арнайы өкілеттіліксіз халықаралық шарт жасаудағы келіссөздер және халықаралық шартқа қол қою:
Қазақстан Республикасы Президенті, Қазақстан Республиткасының Премьер – министрі, Қазақстан Республикасының Сыртқы Істер Министрі арнайы өкілеттіліксіз-ақ Қазақстан Республиткасының халықаралық шарт жасаудағы келіссөздер жүргізуге және халықаралық шартқа қол қоюға құқылы.
1. Қазақстан Республиткасының шет мемлекеттегі дипломатиялық уәкілеттілігінің басшысы немесе Қазақстан Республиткасының халықаралық ұйым ішіндегі уәкілеттілігінің басшысы Қазақстан Республиткасының халықаралық шарт жасаудағы келіссөздер жүргізуге және халықаралық шартқа қол қоюға арнайы өкілеттіліктің қажеті жоқ. Ол үшін шарт халықаралық ұйым шеңберінде болуға тиіс.
2. Қазақстан Республиткасының шет мемлекеттегі дипломатиялық уәкілеттілігінің басшысы немесе Қазақстан Республиткасының халықаралық ұйым ішіндегі уәкілеттілігінің басшысы тек арнайы өкілеттілік арқылы халықаралық жасаудағы келіссөздер жүргізуге және халықаралық шартқа қол қоюға құқылы.
3. Мемлекеттік комитет төрағасы, министрі, Қазақстан Республикасының басқа да орталық атқару органы, сонымен қатар Қазақстан Республикасы Президентіне тікелей бағынышты мемлекеттік орган төрағасы ведомствоаралық сипаттағы халықаралық шарт жасаудағы келіссөздер жүргізу және халықаралық сипаттағы шартқа қол қою үшін арнайы өкілеттіліктің қажеті жоқ.
Сот билігі Қазақстан Республикасы атынан жүзеге асырылады және өзіне азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүделерін қорғауды, Республикасының Конституциясының, заңдарының, өзге де нормативтік құқықтық актілерінің, халықаралық шарттарының орындалуын қамтамасыз етуді мақсат етіп қояды. Сот билігі Республика Конституцияның, заңдарының, өзге де нормативтік құқықтық актілерінің, халықаралық шарттарының негізінде туындайтын барлық істер мен дауларға қолданылады.
Халықаралық шарт туралы Вена конвенциясында мемлекет басшылары, үкімет басшылары, сыртқы істер министрлері, дипломатиялық уәкілеттілік басшылары арнайы өкілеттіліксіз-ақ халықаралық шарт жасауға құқылы делінген.
Халықаралық шарт жасау процесі халықаралық шарт жасау ұсынысынан бастап оның күшіне енуіне дейінгі кезеңдерден өтеді. Халықаралық шарт жасау туралы ұсыныс бір немесе бірнеше мемлекетті бірден, кей жағдайларда халықаралық ұйымдардан да шығуы мүмкін. Қазақстан Республикасында халықаралық шарт жасау туралы ұсыныс: Қазақстан Республикасы Президентіне Қазақстан Республикасы Үкіметі немесе Қазақстан Республикасының сыртқы істер митнистрлігінің тарапынан. Қазақстан Республикасы Үкіметіне Қазақстан Республикасының инистрліктері, мемлекеттік комитеттері және басқа да орталық атқару органдары, сонымен қатар Қазақстан Республикасның сыртқы істер министрлігі мен бірге Қазақстан Республикасы Президентіне тікелей бағынышты мемлекеттік органдар тарапынан.
1. Қазақстан Республикасы Президентіне халықаралық шарт туралы ұсынысты қарастырған Қазақстан Республикасы Үкіметі тарапынан.
2. Қазақстан Республикасы Үкіметіне Үкіметті басқаруды өзгерту туралы Қазақстан Республикасы сыртқы істер министрлігі тарапынан.
3. Қазақстан Республикасы Үкіметіне ведомствоаралық сипаттағы шарт туралы ұсыныс Қазақстан Республикасының мемлекеттік комитеті және басқа орталық атқару органы, сонымен қатар Қазақстан Республикасы Президентіне тікелей бағынышты мемлекеттік орган тарапынан жасалады. Халықаралық шарт жасау процесін ұйымдастыру туралы өзіне міндеттене алатын орган – ұйымдар болып табылады.6
3. Халықаралық шарттарды жасаудың негізгі сатылары
Халықаралық шарттарды жасау дегеніміз – бірнеше жүйелі сатылардан құралатын күрделі процесс. Халықаралық шарттарды жасау өте күрделі, оның күрделілігін шарт объектілерінің күрделілігімен, қатысушыларының табиғаты мен көлемінен, кейбір жағдайларда саяси жағдайдың жағымсыздығымен түсіндіруге болады. Осы шарт процессіне халықаралық шарттың қатысушылар тарапының заңи әрекеттері мен тұтастай бірқатар нақты сатылары кіргізіледі.
Олар: келіссөздер жүргізуге уәкілетті тұлғаларды тағайындау, уәкілеттерді ұсыну және тексеру, шарттың мәтінін үйлестіру, шарттың жобасын талқылау және қабылдау, шарттың түпнұсқасын жасау (парафирлеу), шартқа қол қою, ескертулерді жариялау, шартты бекіту, бекіту грамоталарымен алмасу және депоненттеу, шартты промульгациялау (жариялау), Біріккен Ұлттар Ұйымында шартты тіркеу.
Шарттың процессіне жоғарыда аталған сатылардың бәрін енгізу міндетті емес. Ол шарттың нысанына, тараптың қатысушыларының алдын ала келісуіне байланысты.
Халықаралық шарттың мәтінін жасау. Халықаралық шарттың келісілген мәтінін жасау шарт процесіндегі міндетті саты болып табылады. Осы сатыға шарт жобасын талқылау мен қабылдау және оның түпнұсқасын бекіту де кіреді. Келіссөздер жүргізу келісілген мәтінді дайындаудың негізгі сатысы болып табылады. Олар халықаралық шарттың келісілген мәтінін дайындаудың мынандай сатыларынан өтеді:
1) Әдеттегі дипломатиялық көздерді пайдалану;
2) Халықаралық конференциялардың қызметі;
3) Халықаралық ұйымдардың қызметі.
Шарт мәтінін жасау дипломатиялық жолдар арқылы халықаралық ұйым және халықаралық конференсияларда жүзеге асырылады. Дипломатиялық келіссөздер арқылы көбінесе екі жақты шарттар мәтіні жасалады. Халықаралық ұйымдарға шарт мәтінін жасау олардың бас органдарына немесе арнайы сол үшін құрылған органдарға жүктеледі. Кейде халықаралық конференциялар шарт жобаларын өздері де жасайды.
Шарт мәтінін дайындау бойынша келіссөздер оның мәтінін қабылдаумен аяқталады. Мәтінін қабылдау барлық қатысушы мемлекеттердің келісімі мен жүзеге асырылады. Мәтінін қабылдау нысаны қол қою немесе парафирлеу болуы мүмкін. Халықаралық конференцияларда шарт мәтінін қабылдау ішкі ережелерге сай жүргізіледі. Бірақ мұндай ережелер бекітілмеген болса, онда 1969 және 1986 жылдардағы конвенцияларға сәйкес, қатысушы мемлекеттердің үштен екі дауысымен қабылданады. Шарт мәтінін қабылдаудың тағы бір әдісі консенсус арқылы қабылдау. Ол дауыс берусіз ешбір тарап қарсылық білдірмеген жағдайда қатысушылардың өзара келісімімен қабылдауы.
Әдеттегі дипломатиялық арналар келісуші тараптардың дипломатиялық өкілдіктерінің қызметінен тұрады. Келісуші тараптар шарттың жобасы бойынша келіп түскен ұсыныстарды талқылап, мәміле, өзара талаптан қайту арқылы өздерінің позицияларын үйлестіреді. Жүргізілген келіссөздердің нәтижелері бойынша халықаралық шарттың біртұтас келісілген мәтіні жасалады. Халықаралық шарттың жобасын дайындау процесінде тараптар негізгі мәселелер жөнінде алдын – ала келісімдерге қол жеткізеді.
Қазіргі кезде шарттың келісілген мәтінін дайындау үшін мемлекеттер мен Үкімет басшыларының жоғары деңгейдегі кездесулері кеңінен тарап келеді. Мысалы, Шанхай кездесуі, Давостағы экономикалық форум, Алматы басқосуы.
Қазіргі кезең тәжірибесінде халықаралық шарттар мәтіндерін жасау халықаралық ұйымдардың қызмет аясына кіреді. Бұл көбіне халықаралық ведомствоаралық шарттарға байланысты болып келеді. Шарттың мәтінін үйлестірудің мұндай нысаны шарт тәжірибиесінің арнаулы мәселелерін толық қамтиды, шарт процесі қатысушыларының құзыреттері мен кәсібилігін жақсартады.
Шарт мәтінін қабылдау. Шарт мәтінін қабылдау – дауыс берудің қажетті рәсімі, оның көмегі мен мемлекеттердің немесе халықаралық ұйымдардың өкілетті тұлғалары шарттың мәтіні мен келісетіндіктерін білдіреді.
Екі тарапты шарттар және аз мемлекеттер қатысатын шарттардың мәтіні келіссөздерге қатысқан барлық мемлекеттердің дауыс беруі арқылы қабылданады. Халықаралық қауымдастықтың қалыптасқан тәжірибесінде халықаралық конференцияларда шешім қабылдау рәсімі білікті дауыстар санына, атап айтқанда 23 дауысқа келтірілген. Консенсус жолымен де шешім қабылдануы мүмкін, яғни пікірталас нәтижесінде даулы мәселе бойынша қол жеткізетін ортақ келісімге келу және халықаралық келіссөздерге қатысушылар позицияларының жақындасуы, шарттың мәтінін ресми дауыс берусіз қабылдау.
Рәсім ережелері дауыс беру нысанын да айқындайды. Оның ішінде ең көп қолданылатыны – қол көтеру арқылы дауыс беру. Маңызды шешімдер қабылданатын жағдайда конференцияға қатысушы барлық мемлекеттер альфавитті тәртіпте жеке – жеке дауыс береді, оны конференцияның төрағасы жеребе бойынша айқындайды. Дауыс беру қорытындысы көпшілікке дауыстап айтылып, конференцияның хаттамасында бейнеленеді.
Мәтінді үйлестіру және қабылдау. Мәтінді үйлестіру және қабылдау рәсімінен кейін осы мәтінді түпкілікті деп тану және өкілетті тұлғалар тарапынан өзгертілмейтіндей бір тәсілді анықтау қажеттігі туындайды. Шарттың қабылданған мәтіні түпкілікті деп танылатын рәсім мәтіннің тұпнұсқалығын бекіту деп аталады.
Түпнұсқалық мәтін деген – бір немесе бірнеше тілде жасалатын мәтін, олар бірдей түпнұсқалық деп қарастырылады және бірдей заңдық күші болады. Қазіргі кездің шарттық тәжірибесінде мәтіннің түпнұсқалығын бекітудің мынандай нысандары қолданылады:
1) Қол қою – халықаралық шартқа уәкілетті адамның аты – жөндерінің бас әріптермен алдын – ала қол қою;
2) Халықаралық конференцияның қорытынды актлеріне шарттың мәтінін енгізу;
3) Халықаралық конференцияның қарарына шарттың мәтінін енгізу.
Халықаралық шарттарға қол қою. Халықаралық шарттың өзі үшін міндетті болатындығына мемлекеттің келісім беруінің маңызды тәсілдерінің бірі оған қол қою. Халықаралық шарт жасасудың қазіргі кезең тәжірибесінде шарттың қол қою сатысынан өтпейтін кездері де пайда болады. Мысалы, Халықаралық Еңбек ұйымының кейбір көп тарапты конференцияларын мемлекеттер қол қоймай-ақ бекітеді.
Халықаралық шартта қол қоюдың екі түрі бар: түпкілікті және түпкілікті емес. Ad referendum шартқа қол қою, егер шарт кейін үкіметтің бекітуін қажет етсе, яғни жоғарғы заң шығарушы орган шарт мәтінін бекітуі қажет болған жағдайда уәкілетті адам жүзеге асырады. Алайда қол қоюдың бұл түрі соңғы емес және парафирлеуден мынанадай айырмашылықтары бар:
а) ad referendum - мемлекеттің шарттың өзіне міндетті екендігімен келісу тәсілі; ал парафирлеу тек түп нұсқалықты анықтау мақсатымен ғана шектеледі, яғни парафирлеуден кейін қол қойылады.
б) ad referendum – қол қоюды растаудың кері күші бар, яғни қол қойғаннан кейін мемлекет шарттық міндеттемелердің субъектісі болып табылады; ал парафирлеуде ондай кері күш болмайды.
в) ad referendum – ға қол қою, парафирлеудегі сияқты уәкілетті адамның аты-жөнінің бас әріптерін қоюмен шектелмейді; мұнда алдын ала қол қою (шартты түрде) үшін уәкілеттің болуы шарт.
г) ad referendum-ды мемлекет мақұлдағаннан кейін ол аяқталған болып табылады, ал шартты парафирлегенде мемлекет оған қол қоюға міндетті.
Екі тарапты шартқа қол қойған кезде қол қою балама немесе кезектесу негізінде жүзеге асырылады. Ол шарттың мәтініне қатысушылардың қол қою кезегін реттейтін тәртіп. Мысалы, Егер Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы арасында шартқа қол қойылатын болса, онда Қазақстан жағына берілетін шарттың нұсқасында қазақ тіліндегі мемлекеттің атауы, уәкілетті адамның қолы, мөрі, шарттың мәтіні бірінші орынға қойылады.
Қойылатын қолдар үшін бірінші орын болып шарттың мәтіні астындағы сол жақ, егер мәтін араб тілінде болса – оң жақ есептеледі. Егер қойылған қолдар бірінің астында бірі орналасқан болса, онда уәкілдің қолы жоғары орында тұрған мемлекет бірінші орын құқығын иеленеді.
Көп тарапты шарттарға қол қойған кезде уәкілетті адамдардың қолы бірінен кейін бірі қойылады орысша, ағылшынша немесе шарт қатысушылары таңдаған өзге де алфавиттік тәртіпте қойылады. Балама ережесі шарт саясатындағы мемлекеттердің дербес теңдік қағидаларының бірі. Егер уәкілетті адам өзінің уәкілеті көлемінде әрекет етсе және олар жарамды болса, қойылған қол жарамды болып есептеледі.
Халықаралық шарттарға ескерту жасау. Шарт жасасудың барлық сатыларында мемлекеттің ескертулер жасау құқығы бар. Ескерту дегеніміз – мемлекеттің кез – келген нысанында және кез – келген атауда жасайтын бір тарапты жариялауы. Ескертуді өтініштен айыр білу керек, өтініш келісім беру немесе келіспеуді айту болып есептеледі.
Ескерту арқылы мемлекет белгілі бір ережелердің әрекет күшін жояды немесе өзгертеді, шарттың негізгі мазмұны өзгеріссіз қалады. Егер бір тарапты өтініш халықаралық шартты жасаудың бастапқы сатыларында жасалатын болса, олар ескерту болып саналмайды. Себебі олардың ескертпелер сияқты заңдық салдары жоқ. Халықаралық шарттардың құқықтары туралы 1969 жылғы Вена конвенциясының 2-бөлімінде ескертулердің құқықтық табиғаты айқындалған. Вена конвенциясының 19 бабына сәйкес, мемлекеттер шартқа қол қойғанда, қабылданғанда немесе бекіткенде ескертулер жасайды.
Ескертулерді қолданудың кейбір ерекшеліктері бар. Мысалы, егер нақты ескертуге шартта тиым салынса; егер шарттық ережелердің талабы бойынша белгілі бір ескертулер ғана жасауға рұқсат етілсе; егер ескерту шарттың көлемі мен мақсаттарына сай немесе онда ескертулерге қатысты рәсім мемлекеттерден ескертуді жасағанда, оларға қарсылықтар жасағанда, оларды алып тастағанда жазбаша нысанды қолдануды талап етеді.
Шартты бекітуде жасалатын ескерту бекіту грамотасының өзінде, алмасу жөніндегі хаттамада немесе бекіту грамотасын өткізу хаттамасында мазмұндалуы мүмкін. Сонымен, ескертулерді тұжырымдап айту әр тараптың өзінің тәуелсіз құқығы, бірақ ескерту шарттық ережелердің мәтініне әсер етпеуі керек.Ескерту жасау құқығы мемлекеттерге шарттың қатысушысы болуға мүмкіндік береді. Олар оның негізгі ережелерін, міндеттері мен мақсаттарын қабылдайды, бірақ түрлі себептерге байланысты шарттың кейбір ережелерімен, кейде болымсыз ережелерімен де келісе алмай қалады. Мысалы; Қазақстан Республикасы 1993 жылы соғыс құрбандарын қорғау туралы 1949 жылғы Женева конвенциясына кейбір ескертулер беру арқылы қосылды.
Бұл ескертулер Қызыл Жарты Ай мен Қызыл Крестің геральдикалық қызметінің айырма белгілері ретінде және армияның сантарлық қызметінің айырма белгілері ретінде қолдануға байланысты болатын.
Шарттарға қол қойғанда, ратификацияланғанда, қабылданғанда, бекіткенде немесе шартқа қатысты ескертпені қалыптастырылғанда мемлекеттің мүмкіндігі болады, егер мынандай ерекше жағдай көрініс тапса:
1) Негізгі ескертпеге тиым салса;
2) Шарттар тек анықталған ескертпені ғана жасауды, әрі негізгі ескертпе шықпайтындығын қарастырады;
3) 1-2 бөліктегі әрекет етушілік болмаған жағдайда, ескертпе бірден ауысады.
Ескертпені қабылдау және оған қарсылықтар. Ескертпе-шарттарда анықталады, олар басқа келісуші мемлекеттер қабылдаған талаптарды талап етпейді. Егер шарттар ондай қабылдауларды қарастырмаған болса.
Егер шарттар мына жағдайларды қарастырмаса, әрекет етушілік жағдайы тоқтатылады:
1) Басқа келісуші мемлекетпен мемлекеттер ескертпелер қабылдайды, ескертпелерді қалыптастырады, осы шарттың қатысушылары, яғни ескертпе жасаушы мемлекет қабылдайды. Егер шарттардың мемлекет үшін немесе шарттар үшін күші болса.
2) Басқа келісуші мемлекеттерге қарсы ескертпелер мемлекеттер арасындағы шарттың күшінің болуын ұсынбайды. Ескертпеге қарсылық, мемлекеттер, ескертпені қалыптастыру болған жағдайда.
3) Актілер, мемлекеттер міндеттемелерінің келісімдері үшін шарттар және ескертпе мазмұны, күшінің болуы басқа келісуші мемлекеттер арасында тек қана осы ескертпелер қолданылады.
Ескертпе-әрекет етуші қатынастардағы басқа қатысушылардың қатысуымен 19, 20, 23 баптарда атап көрсетілген:
а) Шартқа қатысатын басқа қатысушылар мемлекеттің ескерпесін, ескертпеге қатыстыларды, аймақта әрекет ететін ескертпелерді өзгертіле алады.
в) Осы аумақтағы көрсетілген жағдай үшін бұл басқа қатысушылардың мемлекеттің ескертпесін өзгерте алады.
Басқа қатысушылар мен арада қатынас болған жағдайда, шартардағы ескертпе өзгермейді.
Егер мемлекет ескертпеге қарсы болса, шарттар мен арадағы күш қарсылық сипатта болады.
Ескерту жасау мемлекеттерге шарттың қатысушысы болуға мүмкіндік береді. Олар оның негізгі ережелерін міндеттері мен мақсаттарын қабылдайды. Бірақ түрлі себептерге байланысты шарттың кейбір ережелерімен келісе алмайды. Мысалы, Қазақстан Республикасы 1993 жылы соғыс құрбандарын қорғау туралы 1949 жылы Женева Конвенциясына кейбір ескертулер беру арқылы қосылды. Бұл ескертулер Қызыл Жарты Ай мен Қызыл Крестің геральдикалық белгілерін ақ фонда эмблема ретінде және армияның санитарлық қызметінің айырма белгілері ретінде қолдануға байланысты болған.
Халықаралық шарттарды ратификациялау. Ратификациялау – шарт процесінің маңызды сатыларының бірі. Ратификация деген – мемлекеттің жоғарғы органы бекітетін акт. Ратификацияның тәртібі ішкі құқықпен анықталады. Референдумда ратификация туралы сұрақ көп таралған түрде жария етіледі.7 1992 жылы Франция Европалық Союздың Маастрихтскі шартының ратификациясы туралы заң референдумда көрсетілген.
Анологиялық референдум 1994 жылы Финляндияда өткізілді. Жалпы айтқанда ратификация қайта жасалынуы міндетті емес. Бірақ жария етілген жағдайда, ол он жылдан кейін қайта жасалуы болған. 1936 жылы СССР
әлемдік қызығушылықтағы радио байланысты пайдалану туралы Конвенцияға қол қойды. Ал 1992 жылы оны ратификациялады.
Бұл туралы көптеген жағдайлар Америка Құрама Штаттарының тәжірибесінде көрініс тапқан. Негізгі актіде Басты мемлекет қол қойған ратификациялық грамота туралы ратификация айтылған. Ратификацияланған грамота ауысқаннан кейін ратификация процессі бітті деп саналады. Көп жақты шарттар болған жағдайда ол сақталған кезден кейін беріледі.
Ратификациядан бас тарту халықаралық құқықты бұзбайды, ол саяси себеп – салдарға әкелуі мүмкін. 1979 жылғы Америка Құрама Штаттарының Президентінің елді мекен туралы жолдауында; ОСВ – 2 шартының ратификациясынан бас тарту Европа одақтастарының арасындағы қатынасқа үлкен қиындық әкеледі.
Ратфикацияға қосылу деген – басқа мемлекет пен міндетті шарт жасауға келісім беру актісі. Оған қосылу мүмкіндіктері шарттың өзінде көрсетіледі немесе соның қатысушыларының келісімдерінде айтылады. Ереже ретінде, органдар қатысушыларды қамтамасыз етеді, әрі ратификациялайды.
Ол мемлекеттік биліктің жоғарғы органының халықаралық шартты бекітуін көрсетеді. Бекіту шартқа заңдық күш береді. Кейбір елдерде мәселен Америкада бекіту конституциялық түзетулерді бекітудің ерекше тәртібі болып саналады. Бекітудің екі түрлі тәсілі бар: бекіту грамоталары түріндегі – халықаралық және заң немесе жарлық нысанындағы және мемлекет ішіндегі. Бекіту арқылы халықаралық шарттың қатысушысы мемлекеттің тыныш жағдайда халықаралық шарт мазмұнын ойлау мүмкіндігі, өзінің уәкілетті адамдардың әрекеттерін тексеру, қоғамдық пікірмен үйлестіру мүмкіндігі пайда болады.
Халықаралық тәжірибеде мемлекеттің халықаралық шартқа қол қойғаны мен оны бекітуден бас тартатын жағдайлары болып тұрады. Бекітуден бас тарту халықаралық құқықты бұзу болып есептелмейді. Сонымен бірге, халықаралық бірлестік мұндай бас тартудың негізделген болуын көздейді, өйткені ол халықаралық құқықтың үдемелі дамуына кедергі келтіруі мүмкін. Қазақстандық заңдарға сай, Конституциялық Кеңес халықаралық шарттардың Конституцияға сәйкестігін оларды бекітуге дейін тексереді.
Мұндай рәсім үшін Қазақстан Республикасының Президентінің, Сенат төрағасының, Мәжіліс төрағасының, Парламент депутаттарының көпшілік санының кем дегенде 15 бөлігі және Премьер – министрдің үндеулері қажет. Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келмейді деп танылған халықаралық шарттар бекітілмейді және қолданысқа енгізілмейді.
Котовтың айтуы бойынша: Қазақстан Республикасы қабылданған бірнеше актілерге де қосылған. Осындай байланыстың әсерінен көптеген шарттардың сапасының өсуінен, Қазақстан Республикасының президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 2002 жылы Қазақстан Халқына Жолдауында былай деп мәлімдеді: Біз өзімізге халықаралық міндеттемелерді көп алған жоқпыз ба; қазіргі таңда олардың барлығы да Қазақстанның қызығушылығына жауап бере ала ма; олар біздің ұлттық заңнамамызға, яғни Қазақстан Республикасының Конституциясына кедергі келтірмейді ма. Осы сұрақтарды анықтап айтар болсақ: осы шарттарға және қабылданған міндеттемелерге инвентаризация өткізу. Ұлттық қызығушылық пен халқаралық құқықтық документ арасында баланс құрамын тұрақтандыру. Конститутциялық заңдағы Қазақстан Республикасының халықаралық шарттардың әрекет етуші құқық жүйесіндегі қатынастық негізінен қажеттілікті іздеу үшін егемен мемлекеттің пәнін реттеу және осы заңдардың заңи күші Парламент қабылдаған әдеттегі заң тәртібімен ратификацияланған халықаралық шарттардың заңдық күшінен жоғары.
Қазақстан Республикасы Дипломатиялық қатынас туралы 1961 жылғы Вена Конвенциясына, Консульдық қатынас туралы 1963 жылғы Вена Конвенциясына, Халықаралық шарттар құқығы туралы 1969 жылғы Вена Конвенциясына, соғыста қастандық жасағандарды қорғау туралы 1949 жылғы Женева Конвенциясына, 1974 жылғы I - II Қосымша хаттамаға қосылды. Қазақстан күші бар көпжақты шарттарға да қосылған болатын.
Екі жақты шарттарда мемлекет ратификацияланған грамотаны айырбастай алады.
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарын жасасу, орындау және күшін жою тәртібі туралы заң күші бар жарлығының 10 – бабына сәйкес, Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарын Қазақстан Республикасының Парламенті бекітеді. Қазақстан бекіткен халықаралық шарттар оның заңдары алдында басым күшке ие және тікелей қолданылады. Халықаралық шарттар оны қолдану үшін заң шығару қажет деп көрсетілуі де мүмкін. Қазақстандық заңдарға сәйкес, халықаралық шарттар жасасқан келісуші мемлекеттер ол туралы уағадаласқан жағдайда олар бекітіледі. Бекітуге жататын халықаралық шарттарға мыналар жатады:
1) Орындалуы қолданылып жүрген заңдардың өзгертілуін немесе жаңа
заңдардың қабылдануын талап ететін, Қазақстан Республикасының заңдарында көзделгендегіден өзгеше ережелерді белгілейтін.
2) Қазақстан Республикасының басқа мемлекеттермен аумақтық шекараласуы туралы, ерекше экономикалық аймағының және континенттік қайраңының ара – жігі туралы шарттарды қоса, Қазақстан Республикасының басқа мемлекеттермен ара – жігі жіктелуі туралы.
3) Мемлекетаралық қатынастардың негіздері туралы, қарусыздану немесе қару – жараққа халықаралық бақылау жасау, халықаралық қауіпсіздік пен бейбітшілікті қамтамасыз ету мәселелері жөніндегі, бітім шарттар мен ұжымдық қауіпсіздік туралы шарттары.
4) Қазақстан Республикасының мемлекетаралық одақтарға, халықаралық ұйымдарға және өзге де бірлестіктерге қатысуы туралы, егер мұндай шарттар Қазақстан Республикасының егеменді құқықтарының бір бөлігін жүзеге асыруды оларға беруді көздейтін болса немесе олардың органдары шешімдерінің Қазақстан Республикасы үшін заңдық міндеттілігін белгілейтін болса.
5) Мемлекеттік қарыздар немесе Қазақстан Республикасының экономикалық және өзге де көмек көрсетуі туралы халықаралық шарттар.
Қазақстандық тәжірибеде Парламент өз Палаталарының жеке мәжілістерінде Қазақстан Республикасының Президенті немесе Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітуге ұсынған халықаралық шарттарды қарайды және тиісті заң қабылдайды. Президент халықаралық шартты бекіту туралы заңға қол қойылғаннан кейін және оны жариялаған соң бекіту грамотасына қол қояды.
Егер мемлекет шарт жасасуға қатыспаған болса, онда оған шартта көрсетілген мән – жайлар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ФАКУЛЬТЕТІ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚҰҚЫҚ КАФЕДРАСЫ
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
Қазақстан Республикасында халықаралық құқықтық шарттарды реттеудің құқықтық аспектілері
Орындаған: Мукамеден Д.
4-курс ХҚ-33 тобы студенті
Ғылыми жетекші: Тойшыбеков А .С.
оқытушы
Қорғауға жіберілген
Каф. Меңгерушісі з.ғ.к., доцент
Досымбекова М.С.
___________________________
___________________ 2007ж.
Алматы, 2007
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I Бейбіт келісім жасаудың бірден бір құралы халықаралық шарт
1. Халықаралық шарттар құқығының қалыптасу тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
2. Халықаралық шарттар құқығының табиғаты және халықаралық шарттардың жасалутәртібінің маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
3. Халықаралық шарттарды жасаудың негізгі сатылары ... ... ... ... ..14
II Халықаралық шарттардың атқаратын рөлі
1. Әрекет етуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
2. Тоқтатылуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
3. Жарамсыздығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3 8
Библиография ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
Кіріспе
Бітіру жұмысының өзектілігі. Халықаралық шарт дегеніміз – екі немесе одан да көп халықаралық құқық субъектілерінің ортақ құқықтары мен міндеттері белгіленген жазбаша түрдегі келісімі. Халықаралық шарт ортақ келісім документі болғандықтан, оның мәтінінің төменгі жағында шарт жасасып отырған жақтардың қолдары мен мөрлері тұрады. Кейбір жағдайда шарттар ауызша түрде жүзеге асады. Ондай шарттарды джентльмендер келісімі деп атайды.
Халықаралық шарттардың құқығы осы заманғы халықаралық құқықтың негізгі салаларының бірі, ол халықаралық құқықтың барлық құқықтық нормаларымен, институттарымен және салаларымен тығыз байланысты болып табылады. Бұл сала осы заманғы халықаралық құқықтың қызмет тәртібін, шарттық нормаларды жасау тәртібін, олардың жарамдылығын, әрекет ету, тоқтату рәсімдерін, өзіне жүктелген міндеттемелерді орындамаудың құқықтық салаларын айқындайды. Шарттық құқықтың мұндай басымдылық рөлі оның реттеу обектісінің ерекшелігімен, осы заманғы халықаралық қатынастардағы маңызымен, сондай-ақ халықаралық шарттар құқықтарының қайнар көздерінің өзгешелігімен айқындалады. Халықаралық шарттың өзі халықаралық шарттар құқығының негізгі қайнар көзі; әдеттегі ғана емес, сонымен бірге шарттық ережелерді де өзгерту құралы; халықаралық жария құқықтың барлық салаларында халықаралық құқықтың маңызды жаңа нормаларының жасалуына мүмкіндік береді. Құқықтың осы саласының құрылымында, мазмұнында болып жатқан өзгерістердің халықаралық құқықтың басқа салаларының мазмұнынан көрініс табары сөзсіз. Бұл аталғандар халықаралық жария құқықтың осы заманғы жүйесінде халықаралық шарттар құқығының ерекше орын алатынын көрсетеді.
Шарттарды орындауды қамтамасыз етуде халықаралық ұйымдар үлкен рөл атқарады, өйткені оның органдары қатысушы мемлекеттердің өз міндеттерін орындауды бақылау құзыретіне ие. Одан бөлек шарт тараптарын орындауды қамтамасыз етуге халықаралық жауапкершілік институты өз үлесін қосады.
Қазақстанда жасалған халықаралық шарттың, соған байланысты міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ету Республика Президентіне, Үкіметіне жүктелген. Халықаралық шарттардың орындалуын жалпы қадағалауды Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі жүргізеді.
Халықаралық шарт мемлекеттер арасында туындайтын дауларды бейбіт жолмен шешудің жалғыз құралы, тиісінше халықаралық келісімдер мемлекетаралық қатынастармен бір мезгілде пайда болған. Мемлекетаралық ынтымақтастықтың даму тарихы мұндай шарттардың көптігі мен түрлі – түрлі болғандығын дәлелдейді. Әлемдік бірлестіктің дамуына қарай, шарттық процесс қатысушыларының міндеттемелері нақтыланып, заңи сипат ала бастады.
Бітіру жұмысының пәні мен объектісі. Бітіру жұмысының пәні болып, халықаралық-мазмұнды аксиологиялық, құрылымдық және функциялық аспектілер табылады. Әрі, халықаралық шарттар қайнар көз ретінде болып саналады. Бітіру жұмысының объектісі болып халықаралық құқық субъектілерінің арасындағы халықаралық шарт мазмұны қайнар көз болып табылады. Халықаралық құқық субъектілерінің арасында өзара келісілетіннің барлығы халықаралық шарттың объектісі болып табылады. Ол материалдық және материалдық емес құндылықтар, әрекет немесе әрекетсіздік болуы мүмкін. Халықаралық, сонымен қатар ішкі мәселелелер де халықаралық шарттардың объектілері болуы мүмкін, оларды шешу шарттық процесстің барлық қатысушылары үшін мүдделі болады. Халықаралық шарт атауынан оның объектісін көруге болады. Мысалы, Қазақстан Республикасы мен Франция Республикасының арасындағы достық, ынтымақтастық, бірлестік туралы 1992 жылы 23 қыркүйекте Парижде қабылданған шарттың объектісі ынтымақтастық, бірлестік болып табылады.
Бітіру жұмысының мақсаты мен міндеттері. Халықаралық шарттың мақсаты – бұл халықаралық шарт жасауда халықаралық құқық субъектілерінің ұмтылатыны. Мысалы, Қазақстан Республикасы мен Қытай Халық Республикасының арасындағы 1992 жылы 10 тамызда қабылданған Консульдық шарттың мақсаты Қытайдағы Қазақстан азаматтарының мүддесін қорғау, сол сияқты Қазақстандағы Қытай азаматтарының мүддесін қорғау болып табылады.
Бітіру жұмысын орындау барысындағы қолданылған әдістер. Көбінесе салыстырмалы құқықтық әдіс, формалды логикалық әдіс, жүйелік әдіс қолданылды. Әртүрлі құқықтық жүйеде қайнар көз ретіндегі халықаралық шарттардың рөлі және метедологиялық анализ салыстырмалы түрде өткізілді. Жүйелік әдіс, құқтық қайнар көздің жүйесіндегі халқаралық шарттың метедологиялық түріне, басқа құқықтық қайнар көздің түрлерінің әрекет етушілігіне, жеке заңдарына, сот прецедентіне қолданылады.
Бітіру жұмысындағы қорғауға шығарылатын ережелер Бітіру жұмысы барысында анықталған ережелер мынандай:
1)Халықаралық шарттың мемлекетке түсетін күшке қатысты келісімнің өнімінің пайда болуы ретінде.
2) Шарттың негізгі аталынуы заңның тұсындағы субьектілердің тәртібін реттеу мүмкіндігі мен міндетті тәртібіне және дәл айтқанда талап етуге қатысты себеп-салдарды бұзушылыққа әкелушіліктің көрініс табуы.
3) Құқықтық нысан мен құқықтық қайнар көздің категорияларын бөліп алу қажеттілігі. Осы тұста құқықтық қайнар көз бірнеше әлемдік түсінікте құқықтық нысан деп түсіндірілген. Біріншіден, олар әлеуметтік-экономикалық, саяси, тарихи талап етушіліктің осы және басқа қатынастарда құқықтық реттелуі деп түсіндіріледі. Екіншіден, олар объективті тұрғыда алғанда талап етушілік ресми нысанда, мамандандырылған қызмет ететін мемлекеттік органдар түрінде, нысандық түрдегі құқықтық норманың нәтижесінде деп түсіндірілуі.
Бітіру жұмысының құрылымы мен көлемі Бітіру жұмысы; кіріспеден, негізгі бөлімдер: бірінші тарау Бейбіт келісім жасаудың бірден бір құралы халықаралық шарт, екінші тарау Халықаралық шарттардың атқаратын рөлі тарауларынан, қорытындыдан, библиографиядан тұрады. Құрылымы ... беттен тұрады.
1. Бейбіт келісім жасаудың бірден бір құралы халықаралық шарт
1.1. Халықаралық шарттар құқығының қалыптасу тарихы
Халықаралық шарттар құқығының қалыптасу процессі рим құқығының әсеріне, оның ішінде міндеттемелік құқық нормаларының әсеріне көп ұшырады. Мәселен, pacta sunt servanda - шарттар орындалуы тиіс деген шарттар құқығының негізгі ережесі рим құқығынан алынған. Ежелгі Римде шарт жасауды ерекше діни тұлғалар – фециалдар жүргізген. Олар құрбандыққа шалынуы керек торайды таспен өлтіріп, шартқа адалдық антын берген. Сол сәт шарттың жасалу және күшіне ену уақыты деп есептелген.
Феодалдық дәуірде шарттар көбінесе жазбаша жасалды және олар жеке бір қатынастарды реттеуге арналды. Мысалы сауда және тағы басқалары.
Жазбаша түрде халықаралық шарттар шамамен алғанда бұдан 5 мың жыл бұрын пайда болған. Қазіргі кезге жеткен халықаралық шарттардың бірі, біздің заманымызғы дейінгі XIII ғасырдың бірінші жартысында Аккад патшасы Нарамсин мен Эламның ұсақ билеушілері арасында жасалған халықаралық шарт.
Құл иеленушілік дәуірде шарттар бейбітшілік, бітімгершілік, әскери көмек, сауда мәселелеріне арналды. Бірақ бұл мәселелердің барлығы бейбітшілік туралы шарттарда көрініс тапты. Шарттарды мемлекеттер ғана емес, сонымен қатар дербес қалалар, мемлекеттер одағы, кейде діни ұйымдар да жасай алды. Олар қатысушыларына ғана міндетті болды.
Шарт жасау мемлекеттердің ерекше құқығы болды. Шарт жасау рәсімі діни сипаттағы әрекеттерді жасаумен қатар жүрді. Егер ол жасалмаса, шарт жарамсыз болып табылды.
Шарттық құқықтың жүйеленуі тұтастай алғандағы халықаралық құқық жүйеленуінің ажырамас бөлігі болып табылады. 1935 жылғы Гарвард университетінің негізінде бір топ заңгерлердің Гарвард Жобасы деп аталатын еңбектері жарыққа шықты. Халықаралық жария құқықтың осы саласының ресми жүйесін 1924 жылы Ұлттар Лигасы қабылдады. Алайда, сарапшылырдың дайындаған баяндамасы сол күйі талқыланбаған күйде қалды. Халықаралық шарттар құқығы аясындағы алғашқы жүйеленген акт американдық мемлекеттердің конференциясында 1928 жылы қабылданды. Ол тек Латын Америкасы мемлекеттерінде жүргізілген аймақтық сипаттағы келісім шарттар туралы Гавана конвенциясы.
Шарттар құқығы туралы мәселе 1950 жылдан бастап халықаралық құқық Комиссиясының жүйелеу жұмыстарының тізіміне енгізілді. 1968 жылы шақырылған халықаралық шарттар құқығы жөніндегі Вена конвенциясы 1969 жылғы халықаралық шарттар құқығы туралы Вена конвенциясын қабылдаумен аяқталды. Конвенция 1980 жылы 27 қаңтарда күшіне енді, себебі 1969 жылы Конвенцияның 84-бабына сай, ол қосылу
Құлжабаева. Ж. О. Халықаралық жария құқық Алматы, 2003 ж, 65 бет.
2 Хан. Г. Б, Маханова. Қ. А. Халықаралық құқық Алматы, 2003 ж, 107 бет.
туралы отыз бесінші бекіту грамотасын немесе отыз бесінші құжатты1
сақтауға бергеннен кейін отыз күн откенде күшіне енеді деп көрсетілген. Қазақстан Республикасы оған 1993 жылы 31 наурызда қосылды. Сонымен қатар, Грузия, Өзбекстан, Тәжікстан да осы шартқа мүше елдер қатарына жатты. Конвенцияның кері күші болмады.
Бұл жүйелеу құжаты 85 баптан және қосымшадан тұрады. Оның кіріспесінде, халықаралық шарттар құқықтарының жүйеленуі және үдемелі дамуы халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдауға, халықтар арасындағы достық қатынастарды дамытуға және бір-бірімен ынтымақтастықты жүзеге асыру жолындағы алға қойған мақсаттарға қол жеткізуге көмектеседі деп көрсетілген.
Кейінірек халықаралық құқық Комиссиясы халықаралық ұйымдардың қатысуымен жасалатын шарттардың әрекетін реттейтін нормалардың жүйеленуін жүзеге асырады. 1986 жылы халықаралық қауымдастық мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың арасындағы халықаралық шарттардың құқықтары туралы Вена конвенциясын қабылдайды. Осы нормативтік актлерді қолдану тиімді болу үшін екі Конвенция баптарының нөмірлері сәйкестендіріледі.
1978 жылы тағы бір маңызды жүйелеу актісі мемлекеттердің шарттарға қатысты құқық мирасқорлығы туралы Вена конвенциясы қабылданды. Сонымен, халықаралық құқық Комиссиясының осы аталған жүйелеу жұмыстары халықаралық құқық қызметінің маңызды сатысы болып табылады.
Қазақстан Республикасының Конституциясының 4 – бабында Қазақстан Республикасында қолданылатын құқық Конституцияның, соған сай заңдардың, өзге де нормативтік құқықтық актілердің, халықаралық шарттар мен Республиканың басқа да міндеттемелерінің, сондай – ақ Республиканың Конституциялық Кеңесінің және Жоғарғы соты нормативтік қаулыларының нормалары болып табылады. Республика бекіткен халықаралық шарттардың Республика заңдарынан басымдығы болады және халықаралық шарт бойынша оны қолдану үшін заң шығару талап етілетін жағдайдан басқа реттерде, тікелей қолданылады.
Барлық заңдар, Республика қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттар жарияланады. Азаматтардың құқықтарына, бостандықтарына, міндеттеріне қатысты нормативтік құқықтық актілерді ресми түрде жариялау оларды қолданудың міндетті шарты болып табылады.
Қазіргі заманғы халықаралық шарт өз құрылымы бар келісім документі болып табылады. Ол кіріспе, негізгі, қорытынды бөлімдерден және шарт жасасып отырған жақтардың қолынан тұрады. Кіріспеде келісуші тараптардың, уәкілеттілердің атаулары, дәлелдері және өкілеттерінің жарамдылығы ғана емес, сонымен бірге шарттың мақсаты да көрсетіледі. Мысалы, Біріккен Ұлттар Ұйымының 1945 жылғы Жарғысының кіріспесінде соғыстың зардаптарынан құтқару, адамның негізгі құқтарына деген сенімді бекіту, міндеттемелердің әділдігі мен құрметтеуді сақтауға шарт – жағдайлар жасауға көмектесу.
Халықаралық шарттың орталық бөлігі бөліктерге, тарауларға, баптарға, параграфтарға, тармақтарға, тармақшаларға бөлінеді. Осындай бөліктерге бөлу халықаралық шарттардың мәтінін пайдалануды, олар үлкен болған жағдайда жеңілдетіледі. Аталған элементтердің бар немесе жоқ болуы шарттың мазмұнына, қатысушылардың санына, мақсаттарына және өзге де факторларға байланысты.
Халықаралық шарттардың қорытынды ережелерінде қол қою, бекіту, қосылу актсі, шарттың заңды күшіне ену негіздері, шарт жасалатын тілдер жөнінде мәліметтер, дипозитарийді көрсету және мәтіннің түпнұсқалығы туралы тезис болады.
Халықаралық шартта қосымша материалдардан, қол қоюдың қорытынды хаттамаларынан, ноталармен хаттар алмасудан, реттеу рәсімінің ережесінен тұратын қосымшалар болуы мүмкін. Қосымшаның кіріспеден, негізгі, қорытынды бөлімдерден өзгешелігі, ол шартта немесе қосымшада тікелей көрсетілсе, шарттың ажырамас бөлігі бола алады. Мысалы, Біріккен Ұлттар Ұйымының 1945 жылғы жарғысының 92 бабына сәйкес, Халықаралық Сот статуты Жарғының ажырамас бөлігі болып табылады.
Мысалы, алғашында шарттық міндеттемелер діни моральға негізделсе, XVII – XVIII ғғ. шарттар монархтардың саяси моралына сүйене бастады; халықаралық шарттар құқығында XIX ғ. саяси шарттардың тек құқықтық нысанында ғана емес, сондай-ақ дін мен моралға сүйенген кезеңі ретінде сипатталады.
Сол себепті халықаралық саяси шарттар құқықтық шарттардан келіп шыққан еді. Мемлекеттер олардың заңдық күшін мойындай отырып, шарттардың моральдық-саяси маңызын да жоққа шығармайды.
Барлық мемлекеттердің халықаралық шарт жасасу құқықтары бар. Мұндай ереже халықаралық шарттардың құқықтары туралы 1969 жылғы Вена конвенциясының 6-бабында: Әрбір мемлекеттің шарт жасасу құқық қабілеттігі бар деп бекітілген. Сонымен бірге, мемлекеттердің шарттардың білгілі бір түрлерін жасау құқығы шектелуі мүмкін. Мысалы, халықаралық келісімдерге сәйкес, ұдайы бейтарап мемлекеттердің қорғану сипатындағы одақтық шарттарды жасау, әскери одақтар, әскери көмектер туралы келісімдер жасау құқығы жоқ. Бұл ұдайы бейтарап мемлекеттердің құқықтық табиғатына байланысты.
Өздерінің тәуелсіздігі үшін күресуші ұлттардың шарттық құқық қабілеттілігі олардың халықаралық құқық субъектілігінің бір бөлігін құрайды. Мысалы, Иорданиядағы жағдайды қалпына келтіру туралы 1970
жылғы Каир келісімі; тәуелсіздік үшін қарулы күрес кезеңіндегі алжир ұлтында шарттық қатынастар болды, олардың Алжир Республикасы құрылғанға дейін өздерінің қарулы күштері ғана емес, сонымен бірге өз үкіметі де бар болатын. Ұлттардың отарлық режимін қандай да бір нысанынан тәуелсіз және басқа мемлекеттердің, олардың ішінде метрополиялардың тануынан да тәуелсіз күйде халықаралық шарттық қатынастарға түсе алатынын халықаралық құқық тәжірибесі дәлелдеуде.
Кез келген халықаралық шарттың ажырамас қасиеті және оның халықаралық дәстүрден ерекшелігі, мұнда субъектілердің еркі анық көрсетілетіндігінде.
4 Ульянов Н. Н. Общие многосторонние договоры в современных международных отношениях Киев, 1981 г, 33 бет.
5 Игнатенко. Г. В, Титунов. О. И. Международное право Москва, 1995 ж, 93 бет.
2. Халықаралық шарттар құқығының табиғаты және халықаралық шарттарды жасау тәртібінің маңыздылығы
Халықаралық құқық субъектілерінің арасында өзара келісілетіннің барлығы халықаралық шарттың объектісі немесе заты болып табылады. Ол материалдық және материалдық емес құндылықтар, әрекет немесе әрекетсіздік болуы мүмкін. Халықаралық, сонымен қатар ішкі мәселелелер де халықаралық шарттардың объектілері болуы мүмкін, оларды шешу шарттық процесстің барлық қатысушылары үшін мүдделі болады. Шарттық тәжірибеде халықаралық құқықтың барлық негізгі қағидаларының орындалуы міндетті. Мысалы, егер халықаралық құқық субъектілері мемлекеттік шекараларды делимитациялау және демаркациялау туралы шартқа қол қойса, онда мұндай жағдайда аумақтық тұтастық қағидасы мен шекаралардың қол сұғылмайтындығы қағидаларын орындау басты орында болады.
Шарттық процесске қатысушылар экономикалық келісім ережелерін талқылаған кезде, олардың назары өздеріне жүктелген міндеттемелерді адал орындау қағидасына, туындаған дауларды бейбіт түрде реттеу қағидасына, мемлекеттердің ынтымақтасу қағидасына аударылады. Егер шарттық ережелер адамның құқықтары мен бостандықтарын қорғау мәселелеріне қатысты болса, онда мемлекеттер өздеріне адамның құқтары мен негізгі бостандықтарын құрметтеу қағидасына, халықтардың тең құқықтығы мен өзін-өзі басқару қағидасына сай міндеттемелерді алады.
Халықаралық шарттардың нысаны.Халықаралық шарттардың нысаны деген халықаралық құқық субъектілерінің еріктерінің айқын сипат алуына көмектесетін құралдар мен тәсілдер. Оларға ауызша тұжырымдар және анықтамалар, сондай – ақ шарттың әр түрлі бөліктерінің орналасу арақатынасы мен рөлі, оның құрылымы мен атауы жатқызылады. Белгілі болғандай шарттар ауызша және жазбаша нысанда жасалады. Мысалы, халықаралық шарттардың құқықтары туралы Вена конвенциясының шарттық ережесі сауда шарттарының жазбаша да, ауызша да жасалу нысандарын қарастырады.
Халықаралық шарттардың тілі деген халықаралық шарт субъектілерінің ниеттерін айқын көрсететін және шарттық процесс қатысушылары қолданатын элемент. Халықаралық шарт мәтінделген, сөзбен бекітілген келісім түрінде болуы мүмкін. Халықаралық шарттың қандай да бір міндетті тілі жоқ.
Халықаралық шарттардың тілі субъектілердің келісімі бойынша анықталады. Көп жақты шарттар халықаралық тілде құрылады. Мысалы; ағылшынша, французша, орысша, испанша, қытайша, арапша. Шарт мәтініндегі әртүрлі тілдердің бірдей заңдық күші болады.
Екі тарапты шарттар келісуші екі тараптың білетін тілдерінде жасалады. Екі тараптың тілдерінде жасалған мәтіннің бірдей заңдық күші болады. Бұл ереже шарттың қорытынды баптарында жиі көрсетіледі. Кейбір жағдайларда екі тарапты шарттар екі тілде емес, үш тілдегі нұсқада жасалуы мүмкін. Оны тараптардың серіктестерінің тілін білмегендіктен, екі тарапқа да белгілі тілге жүгінуімен түсіндіруге болады. Мұндай жағдайларда қарама қайшылықтар туындайтын болса, бір мемлекеттің тілі келесі тарапқа түсініксіз болса, үшінші тілдегі мәтін түпнұсқалық (аутентикалық) болып табылады.
Мысалы, Қазақстан Республикасының Балтық елдерімен шарт жасау тәжірибесінде шарттарды үш тілде жасау кездеседі: қазақ тілінде және шарт жасасушы Балтық елінің бір тілінде – литва, латвия, эстон тілдерінде; үшінші қолданылатын тіл – орыс немесе ағылшын тілінде болады.
Халықаралық шарттарды жасауға мемлекеттердің ішкі заңдары да көп үлесін қосады. Қазақстан республикасында 1995 жылы 12 желтоқсанда қабылданған Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарын жасау, орындау және денонсациялау тәртібі туралы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы жүзеге асуда. Бұл Жарлық халықаралық шарттардың ұғымын, түрлерін, оларды жасау, орындау, тоқтату және күшін жою мәселелерін қарастырады.
Халықаралық шарттарға берілетін өкілеттілік. Халықаралық шарт мемлекет өкілдері арасында жасалады. Осы мақсатта мемлекет өкілдеріне арнайы документ - өкілеттілік беріледі. Осы документ бойынша мемлекет өкілдерінің халықаралық шарт жасауда қандай іс - әрекет атқаратындығы анықталады. Өкілеттілік мемлекеттің жоғарғы органдарынан беріледі.
Қазақстан Республикасының халықаралық шарт жасаудағы келіссөздер жүргізуге және халықаралық шартқа қол қоюға берілетін өкілеттіліктер:
1) Қазақстан Республикасында мемлекетаралық сипаттағы халықаралық шарт жасаудағы келіссөздер жүргізуге және халықаралық шартқа қол қоюға арналған өкілеттілік. Қазақстан Республиткасы Президенті тарапынан, ал Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы шартқа өкілеттілік Қазақстан Республикасы Үкіметі тарапынан беріледі.
2) Қазақстан Республикасында мемлекетаралық сипаттағы халықаралық шарт жасаудағы келіссөздер жүргізуге және халықаралық шартқа қол қоюға арналған өкілеттілік немесе Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы шартқа өкілеттілік Қазақстан Республикасы Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметі арнайы тапсырысы бойынша Қазақстан Республикасының сыртқы істер министрлігі тарапынан беріледі.
3) Ведомство аралық сипаттағы халықаралық шарт жасаудағы келіссөздер жүргізуге және халықаралық шартқа қол қоюға арналған өкілеттілік мемлекеттік комитет төрағасы немесе министрі тарапынан, сонымен қатар Қазақстан Республикасы Президентіне тікелей бағынышты органдар тарапынан беріледі
Арнайы өкілеттіліксіз халықаралық шарт жасаудағы келіссөздер және халықаралық шартқа қол қою:
Қазақстан Республикасы Президенті, Қазақстан Республиткасының Премьер – министрі, Қазақстан Республикасының Сыртқы Істер Министрі арнайы өкілеттіліксіз-ақ Қазақстан Республиткасының халықаралық шарт жасаудағы келіссөздер жүргізуге және халықаралық шартқа қол қоюға құқылы.
1. Қазақстан Республиткасының шет мемлекеттегі дипломатиялық уәкілеттілігінің басшысы немесе Қазақстан Республиткасының халықаралық ұйым ішіндегі уәкілеттілігінің басшысы Қазақстан Республиткасының халықаралық шарт жасаудағы келіссөздер жүргізуге және халықаралық шартқа қол қоюға арнайы өкілеттіліктің қажеті жоқ. Ол үшін шарт халықаралық ұйым шеңберінде болуға тиіс.
2. Қазақстан Республиткасының шет мемлекеттегі дипломатиялық уәкілеттілігінің басшысы немесе Қазақстан Республиткасының халықаралық ұйым ішіндегі уәкілеттілігінің басшысы тек арнайы өкілеттілік арқылы халықаралық жасаудағы келіссөздер жүргізуге және халықаралық шартқа қол қоюға құқылы.
3. Мемлекеттік комитет төрағасы, министрі, Қазақстан Республикасының басқа да орталық атқару органы, сонымен қатар Қазақстан Республикасы Президентіне тікелей бағынышты мемлекеттік орган төрағасы ведомствоаралық сипаттағы халықаралық шарт жасаудағы келіссөздер жүргізу және халықаралық сипаттағы шартқа қол қою үшін арнайы өкілеттіліктің қажеті жоқ.
Сот билігі Қазақстан Республикасы атынан жүзеге асырылады және өзіне азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүделерін қорғауды, Республикасының Конституциясының, заңдарының, өзге де нормативтік құқықтық актілерінің, халықаралық шарттарының орындалуын қамтамасыз етуді мақсат етіп қояды. Сот билігі Республика Конституцияның, заңдарының, өзге де нормативтік құқықтық актілерінің, халықаралық шарттарының негізінде туындайтын барлық істер мен дауларға қолданылады.
Халықаралық шарт туралы Вена конвенциясында мемлекет басшылары, үкімет басшылары, сыртқы істер министрлері, дипломатиялық уәкілеттілік басшылары арнайы өкілеттіліксіз-ақ халықаралық шарт жасауға құқылы делінген.
Халықаралық шарт жасау процесі халықаралық шарт жасау ұсынысынан бастап оның күшіне енуіне дейінгі кезеңдерден өтеді. Халықаралық шарт жасау туралы ұсыныс бір немесе бірнеше мемлекетті бірден, кей жағдайларда халықаралық ұйымдардан да шығуы мүмкін. Қазақстан Республикасында халықаралық шарт жасау туралы ұсыныс: Қазақстан Республикасы Президентіне Қазақстан Республикасы Үкіметі немесе Қазақстан Республикасының сыртқы істер митнистрлігінің тарапынан. Қазақстан Республикасы Үкіметіне Қазақстан Республикасының инистрліктері, мемлекеттік комитеттері және басқа да орталық атқару органдары, сонымен қатар Қазақстан Республикасның сыртқы істер министрлігі мен бірге Қазақстан Республикасы Президентіне тікелей бағынышты мемлекеттік органдар тарапынан.
1. Қазақстан Республикасы Президентіне халықаралық шарт туралы ұсынысты қарастырған Қазақстан Республикасы Үкіметі тарапынан.
2. Қазақстан Республикасы Үкіметіне Үкіметті басқаруды өзгерту туралы Қазақстан Республикасы сыртқы істер министрлігі тарапынан.
3. Қазақстан Республикасы Үкіметіне ведомствоаралық сипаттағы шарт туралы ұсыныс Қазақстан Республикасының мемлекеттік комитеті және басқа орталық атқару органы, сонымен қатар Қазақстан Республикасы Президентіне тікелей бағынышты мемлекеттік орган тарапынан жасалады. Халықаралық шарт жасау процесін ұйымдастыру туралы өзіне міндеттене алатын орган – ұйымдар болып табылады.6
3. Халықаралық шарттарды жасаудың негізгі сатылары
Халықаралық шарттарды жасау дегеніміз – бірнеше жүйелі сатылардан құралатын күрделі процесс. Халықаралық шарттарды жасау өте күрделі, оның күрделілігін шарт объектілерінің күрделілігімен, қатысушыларының табиғаты мен көлемінен, кейбір жағдайларда саяси жағдайдың жағымсыздығымен түсіндіруге болады. Осы шарт процессіне халықаралық шарттың қатысушылар тарапының заңи әрекеттері мен тұтастай бірқатар нақты сатылары кіргізіледі.
Олар: келіссөздер жүргізуге уәкілетті тұлғаларды тағайындау, уәкілеттерді ұсыну және тексеру, шарттың мәтінін үйлестіру, шарттың жобасын талқылау және қабылдау, шарттың түпнұсқасын жасау (парафирлеу), шартқа қол қою, ескертулерді жариялау, шартты бекіту, бекіту грамоталарымен алмасу және депоненттеу, шартты промульгациялау (жариялау), Біріккен Ұлттар Ұйымында шартты тіркеу.
Шарттың процессіне жоғарыда аталған сатылардың бәрін енгізу міндетті емес. Ол шарттың нысанына, тараптың қатысушыларының алдын ала келісуіне байланысты.
Халықаралық шарттың мәтінін жасау. Халықаралық шарттың келісілген мәтінін жасау шарт процесіндегі міндетті саты болып табылады. Осы сатыға шарт жобасын талқылау мен қабылдау және оның түпнұсқасын бекіту де кіреді. Келіссөздер жүргізу келісілген мәтінді дайындаудың негізгі сатысы болып табылады. Олар халықаралық шарттың келісілген мәтінін дайындаудың мынандай сатыларынан өтеді:
1) Әдеттегі дипломатиялық көздерді пайдалану;
2) Халықаралық конференциялардың қызметі;
3) Халықаралық ұйымдардың қызметі.
Шарт мәтінін жасау дипломатиялық жолдар арқылы халықаралық ұйым және халықаралық конференсияларда жүзеге асырылады. Дипломатиялық келіссөздер арқылы көбінесе екі жақты шарттар мәтіні жасалады. Халықаралық ұйымдарға шарт мәтінін жасау олардың бас органдарына немесе арнайы сол үшін құрылған органдарға жүктеледі. Кейде халықаралық конференциялар шарт жобаларын өздері де жасайды.
Шарт мәтінін дайындау бойынша келіссөздер оның мәтінін қабылдаумен аяқталады. Мәтінін қабылдау барлық қатысушы мемлекеттердің келісімі мен жүзеге асырылады. Мәтінін қабылдау нысаны қол қою немесе парафирлеу болуы мүмкін. Халықаралық конференцияларда шарт мәтінін қабылдау ішкі ережелерге сай жүргізіледі. Бірақ мұндай ережелер бекітілмеген болса, онда 1969 және 1986 жылдардағы конвенцияларға сәйкес, қатысушы мемлекеттердің үштен екі дауысымен қабылданады. Шарт мәтінін қабылдаудың тағы бір әдісі консенсус арқылы қабылдау. Ол дауыс берусіз ешбір тарап қарсылық білдірмеген жағдайда қатысушылардың өзара келісімімен қабылдауы.
Әдеттегі дипломатиялық арналар келісуші тараптардың дипломатиялық өкілдіктерінің қызметінен тұрады. Келісуші тараптар шарттың жобасы бойынша келіп түскен ұсыныстарды талқылап, мәміле, өзара талаптан қайту арқылы өздерінің позицияларын үйлестіреді. Жүргізілген келіссөздердің нәтижелері бойынша халықаралық шарттың біртұтас келісілген мәтіні жасалады. Халықаралық шарттың жобасын дайындау процесінде тараптар негізгі мәселелер жөнінде алдын – ала келісімдерге қол жеткізеді.
Қазіргі кезде шарттың келісілген мәтінін дайындау үшін мемлекеттер мен Үкімет басшыларының жоғары деңгейдегі кездесулері кеңінен тарап келеді. Мысалы, Шанхай кездесуі, Давостағы экономикалық форум, Алматы басқосуы.
Қазіргі кезең тәжірибесінде халықаралық шарттар мәтіндерін жасау халықаралық ұйымдардың қызмет аясына кіреді. Бұл көбіне халықаралық ведомствоаралық шарттарға байланысты болып келеді. Шарттың мәтінін үйлестірудің мұндай нысаны шарт тәжірибиесінің арнаулы мәселелерін толық қамтиды, шарт процесі қатысушыларының құзыреттері мен кәсібилігін жақсартады.
Шарт мәтінін қабылдау. Шарт мәтінін қабылдау – дауыс берудің қажетті рәсімі, оның көмегі мен мемлекеттердің немесе халықаралық ұйымдардың өкілетті тұлғалары шарттың мәтіні мен келісетіндіктерін білдіреді.
Екі тарапты шарттар және аз мемлекеттер қатысатын шарттардың мәтіні келіссөздерге қатысқан барлық мемлекеттердің дауыс беруі арқылы қабылданады. Халықаралық қауымдастықтың қалыптасқан тәжірибесінде халықаралық конференцияларда шешім қабылдау рәсімі білікті дауыстар санына, атап айтқанда 23 дауысқа келтірілген. Консенсус жолымен де шешім қабылдануы мүмкін, яғни пікірталас нәтижесінде даулы мәселе бойынша қол жеткізетін ортақ келісімге келу және халықаралық келіссөздерге қатысушылар позицияларының жақындасуы, шарттың мәтінін ресми дауыс берусіз қабылдау.
Рәсім ережелері дауыс беру нысанын да айқындайды. Оның ішінде ең көп қолданылатыны – қол көтеру арқылы дауыс беру. Маңызды шешімдер қабылданатын жағдайда конференцияға қатысушы барлық мемлекеттер альфавитті тәртіпте жеке – жеке дауыс береді, оны конференцияның төрағасы жеребе бойынша айқындайды. Дауыс беру қорытындысы көпшілікке дауыстап айтылып, конференцияның хаттамасында бейнеленеді.
Мәтінді үйлестіру және қабылдау. Мәтінді үйлестіру және қабылдау рәсімінен кейін осы мәтінді түпкілікті деп тану және өкілетті тұлғалар тарапынан өзгертілмейтіндей бір тәсілді анықтау қажеттігі туындайды. Шарттың қабылданған мәтіні түпкілікті деп танылатын рәсім мәтіннің тұпнұсқалығын бекіту деп аталады.
Түпнұсқалық мәтін деген – бір немесе бірнеше тілде жасалатын мәтін, олар бірдей түпнұсқалық деп қарастырылады және бірдей заңдық күші болады. Қазіргі кездің шарттық тәжірибесінде мәтіннің түпнұсқалығын бекітудің мынандай нысандары қолданылады:
1) Қол қою – халықаралық шартқа уәкілетті адамның аты – жөндерінің бас әріптермен алдын – ала қол қою;
2) Халықаралық конференцияның қорытынды актлеріне шарттың мәтінін енгізу;
3) Халықаралық конференцияның қарарына шарттың мәтінін енгізу.
Халықаралық шарттарға қол қою. Халықаралық шарттың өзі үшін міндетті болатындығына мемлекеттің келісім беруінің маңызды тәсілдерінің бірі оған қол қою. Халықаралық шарт жасасудың қазіргі кезең тәжірибесінде шарттың қол қою сатысынан өтпейтін кездері де пайда болады. Мысалы, Халықаралық Еңбек ұйымының кейбір көп тарапты конференцияларын мемлекеттер қол қоймай-ақ бекітеді.
Халықаралық шартта қол қоюдың екі түрі бар: түпкілікті және түпкілікті емес. Ad referendum шартқа қол қою, егер шарт кейін үкіметтің бекітуін қажет етсе, яғни жоғарғы заң шығарушы орган шарт мәтінін бекітуі қажет болған жағдайда уәкілетті адам жүзеге асырады. Алайда қол қоюдың бұл түрі соңғы емес және парафирлеуден мынанадай айырмашылықтары бар:
а) ad referendum - мемлекеттің шарттың өзіне міндетті екендігімен келісу тәсілі; ал парафирлеу тек түп нұсқалықты анықтау мақсатымен ғана шектеледі, яғни парафирлеуден кейін қол қойылады.
б) ad referendum – қол қоюды растаудың кері күші бар, яғни қол қойғаннан кейін мемлекет шарттық міндеттемелердің субъектісі болып табылады; ал парафирлеуде ондай кері күш болмайды.
в) ad referendum – ға қол қою, парафирлеудегі сияқты уәкілетті адамның аты-жөнінің бас әріптерін қоюмен шектелмейді; мұнда алдын ала қол қою (шартты түрде) үшін уәкілеттің болуы шарт.
г) ad referendum-ды мемлекет мақұлдағаннан кейін ол аяқталған болып табылады, ал шартты парафирлегенде мемлекет оған қол қоюға міндетті.
Екі тарапты шартқа қол қойған кезде қол қою балама немесе кезектесу негізінде жүзеге асырылады. Ол шарттың мәтініне қатысушылардың қол қою кезегін реттейтін тәртіп. Мысалы, Егер Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы арасында шартқа қол қойылатын болса, онда Қазақстан жағына берілетін шарттың нұсқасында қазақ тіліндегі мемлекеттің атауы, уәкілетті адамның қолы, мөрі, шарттың мәтіні бірінші орынға қойылады.
Қойылатын қолдар үшін бірінші орын болып шарттың мәтіні астындағы сол жақ, егер мәтін араб тілінде болса – оң жақ есептеледі. Егер қойылған қолдар бірінің астында бірі орналасқан болса, онда уәкілдің қолы жоғары орында тұрған мемлекет бірінші орын құқығын иеленеді.
Көп тарапты шарттарға қол қойған кезде уәкілетті адамдардың қолы бірінен кейін бірі қойылады орысша, ағылшынша немесе шарт қатысушылары таңдаған өзге де алфавиттік тәртіпте қойылады. Балама ережесі шарт саясатындағы мемлекеттердің дербес теңдік қағидаларының бірі. Егер уәкілетті адам өзінің уәкілеті көлемінде әрекет етсе және олар жарамды болса, қойылған қол жарамды болып есептеледі.
Халықаралық шарттарға ескерту жасау. Шарт жасасудың барлық сатыларында мемлекеттің ескертулер жасау құқығы бар. Ескерту дегеніміз – мемлекеттің кез – келген нысанында және кез – келген атауда жасайтын бір тарапты жариялауы. Ескертуді өтініштен айыр білу керек, өтініш келісім беру немесе келіспеуді айту болып есептеледі.
Ескерту арқылы мемлекет белгілі бір ережелердің әрекет күшін жояды немесе өзгертеді, шарттың негізгі мазмұны өзгеріссіз қалады. Егер бір тарапты өтініш халықаралық шартты жасаудың бастапқы сатыларында жасалатын болса, олар ескерту болып саналмайды. Себебі олардың ескертпелер сияқты заңдық салдары жоқ. Халықаралық шарттардың құқықтары туралы 1969 жылғы Вена конвенциясының 2-бөлімінде ескертулердің құқықтық табиғаты айқындалған. Вена конвенциясының 19 бабына сәйкес, мемлекеттер шартқа қол қойғанда, қабылданғанда немесе бекіткенде ескертулер жасайды.
Ескертулерді қолданудың кейбір ерекшеліктері бар. Мысалы, егер нақты ескертуге шартта тиым салынса; егер шарттық ережелердің талабы бойынша белгілі бір ескертулер ғана жасауға рұқсат етілсе; егер ескерту шарттың көлемі мен мақсаттарына сай немесе онда ескертулерге қатысты рәсім мемлекеттерден ескертуді жасағанда, оларға қарсылықтар жасағанда, оларды алып тастағанда жазбаша нысанды қолдануды талап етеді.
Шартты бекітуде жасалатын ескерту бекіту грамотасының өзінде, алмасу жөніндегі хаттамада немесе бекіту грамотасын өткізу хаттамасында мазмұндалуы мүмкін. Сонымен, ескертулерді тұжырымдап айту әр тараптың өзінің тәуелсіз құқығы, бірақ ескерту шарттық ережелердің мәтініне әсер етпеуі керек.Ескерту жасау құқығы мемлекеттерге шарттың қатысушысы болуға мүмкіндік береді. Олар оның негізгі ережелерін, міндеттері мен мақсаттарын қабылдайды, бірақ түрлі себептерге байланысты шарттың кейбір ережелерімен, кейде болымсыз ережелерімен де келісе алмай қалады. Мысалы; Қазақстан Республикасы 1993 жылы соғыс құрбандарын қорғау туралы 1949 жылғы Женева конвенциясына кейбір ескертулер беру арқылы қосылды.
Бұл ескертулер Қызыл Жарты Ай мен Қызыл Крестің геральдикалық қызметінің айырма белгілері ретінде және армияның сантарлық қызметінің айырма белгілері ретінде қолдануға байланысты болатын.
Шарттарға қол қойғанда, ратификацияланғанда, қабылданғанда, бекіткенде немесе шартқа қатысты ескертпені қалыптастырылғанда мемлекеттің мүмкіндігі болады, егер мынандай ерекше жағдай көрініс тапса:
1) Негізгі ескертпеге тиым салса;
2) Шарттар тек анықталған ескертпені ғана жасауды, әрі негізгі ескертпе шықпайтындығын қарастырады;
3) 1-2 бөліктегі әрекет етушілік болмаған жағдайда, ескертпе бірден ауысады.
Ескертпені қабылдау және оған қарсылықтар. Ескертпе-шарттарда анықталады, олар басқа келісуші мемлекеттер қабылдаған талаптарды талап етпейді. Егер шарттар ондай қабылдауларды қарастырмаған болса.
Егер шарттар мына жағдайларды қарастырмаса, әрекет етушілік жағдайы тоқтатылады:
1) Басқа келісуші мемлекетпен мемлекеттер ескертпелер қабылдайды, ескертпелерді қалыптастырады, осы шарттың қатысушылары, яғни ескертпе жасаушы мемлекет қабылдайды. Егер шарттардың мемлекет үшін немесе шарттар үшін күші болса.
2) Басқа келісуші мемлекеттерге қарсы ескертпелер мемлекеттер арасындағы шарттың күшінің болуын ұсынбайды. Ескертпеге қарсылық, мемлекеттер, ескертпені қалыптастыру болған жағдайда.
3) Актілер, мемлекеттер міндеттемелерінің келісімдері үшін шарттар және ескертпе мазмұны, күшінің болуы басқа келісуші мемлекеттер арасында тек қана осы ескертпелер қолданылады.
Ескертпе-әрекет етуші қатынастардағы басқа қатысушылардың қатысуымен 19, 20, 23 баптарда атап көрсетілген:
а) Шартқа қатысатын басқа қатысушылар мемлекеттің ескерпесін, ескертпеге қатыстыларды, аймақта әрекет ететін ескертпелерді өзгертіле алады.
в) Осы аумақтағы көрсетілген жағдай үшін бұл басқа қатысушылардың мемлекеттің ескертпесін өзгерте алады.
Басқа қатысушылар мен арада қатынас болған жағдайда, шартардағы ескертпе өзгермейді.
Егер мемлекет ескертпеге қарсы болса, шарттар мен арадағы күш қарсылық сипатта болады.
Ескерту жасау мемлекеттерге шарттың қатысушысы болуға мүмкіндік береді. Олар оның негізгі ережелерін міндеттері мен мақсаттарын қабылдайды. Бірақ түрлі себептерге байланысты шарттың кейбір ережелерімен келісе алмайды. Мысалы, Қазақстан Республикасы 1993 жылы соғыс құрбандарын қорғау туралы 1949 жылы Женева Конвенциясына кейбір ескертулер беру арқылы қосылды. Бұл ескертулер Қызыл Жарты Ай мен Қызыл Крестің геральдикалық белгілерін ақ фонда эмблема ретінде және армияның санитарлық қызметінің айырма белгілері ретінде қолдануға байланысты болған.
Халықаралық шарттарды ратификациялау. Ратификациялау – шарт процесінің маңызды сатыларының бірі. Ратификация деген – мемлекеттің жоғарғы органы бекітетін акт. Ратификацияның тәртібі ішкі құқықпен анықталады. Референдумда ратификация туралы сұрақ көп таралған түрде жария етіледі.7 1992 жылы Франция Европалық Союздың Маастрихтскі шартының ратификациясы туралы заң референдумда көрсетілген.
Анологиялық референдум 1994 жылы Финляндияда өткізілді. Жалпы айтқанда ратификация қайта жасалынуы міндетті емес. Бірақ жария етілген жағдайда, ол он жылдан кейін қайта жасалуы болған. 1936 жылы СССР
әлемдік қызығушылықтағы радио байланысты пайдалану туралы Конвенцияға қол қойды. Ал 1992 жылы оны ратификациялады.
Бұл туралы көптеген жағдайлар Америка Құрама Штаттарының тәжірибесінде көрініс тапқан. Негізгі актіде Басты мемлекет қол қойған ратификациялық грамота туралы ратификация айтылған. Ратификацияланған грамота ауысқаннан кейін ратификация процессі бітті деп саналады. Көп жақты шарттар болған жағдайда ол сақталған кезден кейін беріледі.
Ратификациядан бас тарту халықаралық құқықты бұзбайды, ол саяси себеп – салдарға әкелуі мүмкін. 1979 жылғы Америка Құрама Штаттарының Президентінің елді мекен туралы жолдауында; ОСВ – 2 шартының ратификациясынан бас тарту Европа одақтастарының арасындағы қатынасқа үлкен қиындық әкеледі.
Ратфикацияға қосылу деген – басқа мемлекет пен міндетті шарт жасауға келісім беру актісі. Оған қосылу мүмкіндіктері шарттың өзінде көрсетіледі немесе соның қатысушыларының келісімдерінде айтылады. Ереже ретінде, органдар қатысушыларды қамтамасыз етеді, әрі ратификациялайды.
Ол мемлекеттік биліктің жоғарғы органының халықаралық шартты бекітуін көрсетеді. Бекіту шартқа заңдық күш береді. Кейбір елдерде мәселен Америкада бекіту конституциялық түзетулерді бекітудің ерекше тәртібі болып саналады. Бекітудің екі түрлі тәсілі бар: бекіту грамоталары түріндегі – халықаралық және заң немесе жарлық нысанындағы және мемлекет ішіндегі. Бекіту арқылы халықаралық шарттың қатысушысы мемлекеттің тыныш жағдайда халықаралық шарт мазмұнын ойлау мүмкіндігі, өзінің уәкілетті адамдардың әрекеттерін тексеру, қоғамдық пікірмен үйлестіру мүмкіндігі пайда болады.
Халықаралық тәжірибеде мемлекеттің халықаралық шартқа қол қойғаны мен оны бекітуден бас тартатын жағдайлары болып тұрады. Бекітуден бас тарту халықаралық құқықты бұзу болып есептелмейді. Сонымен бірге, халықаралық бірлестік мұндай бас тартудың негізделген болуын көздейді, өйткені ол халықаралық құқықтың үдемелі дамуына кедергі келтіруі мүмкін. Қазақстандық заңдарға сай, Конституциялық Кеңес халықаралық шарттардың Конституцияға сәйкестігін оларды бекітуге дейін тексереді.
Мұндай рәсім үшін Қазақстан Республикасының Президентінің, Сенат төрағасының, Мәжіліс төрағасының, Парламент депутаттарының көпшілік санының кем дегенде 15 бөлігі және Премьер – министрдің үндеулері қажет. Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келмейді деп танылған халықаралық шарттар бекітілмейді және қолданысқа енгізілмейді.
Котовтың айтуы бойынша: Қазақстан Республикасы қабылданған бірнеше актілерге де қосылған. Осындай байланыстың әсерінен көптеген шарттардың сапасының өсуінен, Қазақстан Республикасының президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 2002 жылы Қазақстан Халқына Жолдауында былай деп мәлімдеді: Біз өзімізге халықаралық міндеттемелерді көп алған жоқпыз ба; қазіргі таңда олардың барлығы да Қазақстанның қызығушылығына жауап бере ала ма; олар біздің ұлттық заңнамамызға, яғни Қазақстан Республикасының Конституциясына кедергі келтірмейді ма. Осы сұрақтарды анықтап айтар болсақ: осы шарттарға және қабылданған міндеттемелерге инвентаризация өткізу. Ұлттық қызығушылық пен халқаралық құқықтық документ арасында баланс құрамын тұрақтандыру. Конститутциялық заңдағы Қазақстан Республикасының халықаралық шарттардың әрекет етуші құқық жүйесіндегі қатынастық негізінен қажеттілікті іздеу үшін егемен мемлекеттің пәнін реттеу және осы заңдардың заңи күші Парламент қабылдаған әдеттегі заң тәртібімен ратификацияланған халықаралық шарттардың заңдық күшінен жоғары.
Қазақстан Республикасы Дипломатиялық қатынас туралы 1961 жылғы Вена Конвенциясына, Консульдық қатынас туралы 1963 жылғы Вена Конвенциясына, Халықаралық шарттар құқығы туралы 1969 жылғы Вена Конвенциясына, соғыста қастандық жасағандарды қорғау туралы 1949 жылғы Женева Конвенциясына, 1974 жылғы I - II Қосымша хаттамаға қосылды. Қазақстан күші бар көпжақты шарттарға да қосылған болатын.
Екі жақты шарттарда мемлекет ратификацияланған грамотаны айырбастай алады.
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарын жасасу, орындау және күшін жою тәртібі туралы заң күші бар жарлығының 10 – бабына сәйкес, Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарын Қазақстан Республикасының Парламенті бекітеді. Қазақстан бекіткен халықаралық шарттар оның заңдары алдында басым күшке ие және тікелей қолданылады. Халықаралық шарттар оны қолдану үшін заң шығару қажет деп көрсетілуі де мүмкін. Қазақстандық заңдарға сәйкес, халықаралық шарттар жасасқан келісуші мемлекеттер ол туралы уағадаласқан жағдайда олар бекітіледі. Бекітуге жататын халықаралық шарттарға мыналар жатады:
1) Орындалуы қолданылып жүрген заңдардың өзгертілуін немесе жаңа
заңдардың қабылдануын талап ететін, Қазақстан Республикасының заңдарында көзделгендегіден өзгеше ережелерді белгілейтін.
2) Қазақстан Республикасының басқа мемлекеттермен аумақтық шекараласуы туралы, ерекше экономикалық аймағының және континенттік қайраңының ара – жігі туралы шарттарды қоса, Қазақстан Республикасының басқа мемлекеттермен ара – жігі жіктелуі туралы.
3) Мемлекетаралық қатынастардың негіздері туралы, қарусыздану немесе қару – жараққа халықаралық бақылау жасау, халықаралық қауіпсіздік пен бейбітшілікті қамтамасыз ету мәселелері жөніндегі, бітім шарттар мен ұжымдық қауіпсіздік туралы шарттары.
4) Қазақстан Республикасының мемлекетаралық одақтарға, халықаралық ұйымдарға және өзге де бірлестіктерге қатысуы туралы, егер мұндай шарттар Қазақстан Республикасының егеменді құқықтарының бір бөлігін жүзеге асыруды оларға беруді көздейтін болса немесе олардың органдары шешімдерінің Қазақстан Республикасы үшін заңдық міндеттілігін белгілейтін болса.
5) Мемлекеттік қарыздар немесе Қазақстан Республикасының экономикалық және өзге де көмек көрсетуі туралы халықаралық шарттар.
Қазақстандық тәжірибеде Парламент өз Палаталарының жеке мәжілістерінде Қазақстан Республикасының Президенті немесе Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітуге ұсынған халықаралық шарттарды қарайды және тиісті заң қабылдайды. Президент халықаралық шартты бекіту туралы заңға қол қойылғаннан кейін және оны жариялаған соң бекіту грамотасына қол қояды.
Егер мемлекет шарт жасасуға қатыспаған болса, онда оған шартта көрсетілген мән – жайлар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz