ШЫҰ халықаралық құқықтың субъектiсi ретiнде
Кiрiспе
Негiзгi бөлiм
1. ШЫҰ халықаралық құқықтың субъектiсi ретiнде
1.1 ШЫҰ.ның құрылу тарихы : алғышарттары мен себептерi.
1.2 ШЫҰ.ның мақсаттары мен қағидалары.
2. ШЫҰ.ның органдары
2.1. ШЫҰ.ның органдарының құрылысы мен функциялары.
2.2. ШЫҰ.ның органдарының жұмыс атқаруы мен шешiм қабылдау тәртiбi. ШЫҰ.дағы мүшелiк.
3. ШЫҰ.ның ынтымақтастық бағыттары
3.1 ШЫҰ аясындағы экономикалық ынтымақтастық.
3.2 ШЫҰ.ның мүше . мемлекеттерiнiң қауiпсiздiк саласында ынтымақтастығы: халықаралық деңгейде терроризм, сепаратизм және экстремизмге қарсы күресуде ынтымақтастығы.
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Негiзгi бөлiм
1. ШЫҰ халықаралық құқықтың субъектiсi ретiнде
1.1 ШЫҰ.ның құрылу тарихы : алғышарттары мен себептерi.
1.2 ШЫҰ.ның мақсаттары мен қағидалары.
2. ШЫҰ.ның органдары
2.1. ШЫҰ.ның органдарының құрылысы мен функциялары.
2.2. ШЫҰ.ның органдарының жұмыс атқаруы мен шешiм қабылдау тәртiбi. ШЫҰ.дағы мүшелiк.
3. ШЫҰ.ның ынтымақтастық бағыттары
3.1 ШЫҰ аясындағы экономикалық ынтымақтастық.
3.2 ШЫҰ.ның мүше . мемлекеттерiнiң қауiпсiздiк саласында ынтымақтастығы: халықаралық деңгейде терроризм, сепаратизм және экстремизмге қарсы күресуде ынтымақтастығы.
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Бiтiру жұмысының жалпы сипаттамасы. Шанхай ынтымақтастық ұйымы – көпжақты ынтымақтастықты дамытудағы жаңа халықаралық ұйым. Бұл ұйымның құрылуымен тек алты мүше-мелекеттiң арасындағы қарым-қатынастарын реттейтiн ұйым ғана емес, сонымен қатар бүкiл әлемнiң елдерiне әсерiн тигiзбей қоймайтын жаңа бiр тарихи оқиға болды. Соңғы жылдары посткеңестiк кеңiстiкте әскери-саяси, сонымен қатар экономикалық сипаттағы (ТМД, ГУУАМ, ЕврАзЭС және т.б.) интеграциялық ұнымдар құрылған болатын. Алайда олардың бәрi өзiне жүктелген үмiттi ақтай алмауда. Осыған орай қазiргi таңда Шанхай ынтымақтастық ұйымы бiрден-бiр мүмкiндiгi зор және өмiршең ұйым ретiнде өзiн-өзi танытып отыр.
Зерттеу тақырыбының өзектiлiгi: бiрнеше себептермен анықталады. Қазiргi кезде Орталық Азияда қауiпсiздiк және сауда-экономикалық салаларда ынтымақтастығын дамытып, реттеп отыратын бiрден-бiр ШЫҰ-ның ролiн арттыру керек. ШЫҰ-ны өзiнiң мүшелерiне тиiмдiлiгiн арттырып, арасында ынтымақтастықты тереңдете отырып, әлемдiк қауымдастықтың назарын өзiне ерекше аудартып отыр.
Шанхай ынтымақтастық ұйымы ашық ұйым болғандықтан, әлемнiң барлық бейбiтшiлiктi қолдайтын елдерiне ашық. Бұл ұйымға кiрген мемлекеттер арасында территориялық даулар жоқ, бiрақ ортақ мүдделерi бар. Қытай мен Орта Азиялық мемлекеттерге өздерiнiң күштерiн терроризм, сепаратизм және экстремизмге қарсы күрес жүргiзу мәселесiне қатысты ынтымақтасу өте қолайлы және тиiмдi болып келедi. Қытай, Ресей және Орта Азиялық мемлекеттер көлiктiк салада өзара тиiмдiлiк ынтымақтастықты кеңейтуде мүдделi.
Зерттеу тақырыбының өзектiлiгi: бiрнеше себептермен анықталады. Қазiргi кезде Орталық Азияда қауiпсiздiк және сауда-экономикалық салаларда ынтымақтастығын дамытып, реттеп отыратын бiрден-бiр ШЫҰ-ның ролiн арттыру керек. ШЫҰ-ны өзiнiң мүшелерiне тиiмдiлiгiн арттырып, арасында ынтымақтастықты тереңдете отырып, әлемдiк қауымдастықтың назарын өзiне ерекше аудартып отыр.
Шанхай ынтымақтастық ұйымы ашық ұйым болғандықтан, әлемнiң барлық бейбiтшiлiктi қолдайтын елдерiне ашық. Бұл ұйымға кiрген мемлекеттер арасында территориялық даулар жоқ, бiрақ ортақ мүдделерi бар. Қытай мен Орта Азиялық мемлекеттерге өздерiнiң күштерiн терроризм, сепаратизм және экстремизмге қарсы күрес жүргiзу мәселесiне қатысты ынтымақтасу өте қолайлы және тиiмдi болып келедi. Қытай, Ресей және Орта Азиялық мемлекеттер көлiктiк салада өзара тиiмдiлiк ынтымақтастықты кеңейтуде мүдделi.
1. Халықаралық нормативтiк-құқықтық актiлер:
1. Хартия Шанхайской Организации Сотрудничества httр: II president. Kremlin. ru
2. Шанхайская конвенция о борьбе с терроризмом, сепаратизмом и экстремизмом. // Московский журнал международного праве. 2003 №3 С. 233-243
3. Соглашение между государствами – членами Шанхайской организации сотрудничества о Региональный антитеррористической стукрутуре. // Московский журнал международного права. 2002 №1. С. 285-295
4. Декларация о создании Шанхайской организации сотрудничества. // Московский журнал международного права. 2001 №4. С. 264-266.
5. Положение о совете глав государств – членов Шанхайской организации сотрудничестве. // Московский права. 2002 №4. С. 265-269
6. Положение о секретариате Шанхайской организаций сотрудничеств – членов Шанхайской организхацих сотрудничестве. // Московской журнал международного праве. 2002 №4. С. 250-257
7. Положение о секретариате Шанхайской организации сортудничества. //Московской журнал международного права. 2002. №3. С. 279-288
8. Временное положении о порядки деятельности Совета национальных координаторов Государств – участников Шанхайской организации сотрудничества. http: ||www. ln. mid. ru Ins-rosia sf.
2. Ғылыми әдебиеттер:
9. Бурнашев Р. “Шанхайская пятерка”, “честерка”, - дальше без остановки? // “Континент”. – 2001. №13 (15). – С. 29-30
10. Муташев С. Чужой среди свойх // “Континент”. – 2004. - №13 (125) С. 24-25
11. Сергиенко В. Выбор приоритетов // “Континент” – 2003. - №12 (99) – С. 32-34
12. Сыроежкин К. Новые рубежи ШОС// "Континент" - 2003.-№18(56) -с.34-35.
13. Сыроежкин К. Step by step // "Континент"-2002-№2(64)-с.30-32.
14. Сыроежкин К. Главная интрига ШОС // "Континент"-2001 - №12(74)-с.32-34.
15. Сыроежкин К. Геополитический ЭНДШПИЛЬ // "Континент" - 2003-№1(88)-с.26-28.
16. Центральная Азия: структурные сдвиги в экономике.// Мировая экономика и международные отношения.-2004-№7.-с.78-87.
17. Сатпаев П. Современный терроризм и механизм антитеррора. // Working papers of the joint Summer after September 11:Perspectives from Asia and the west. - Almaty: Kimep center for Rescorch and Development, 2002 - с.3-6.
18. Толипов Ф.Ф. Война в Афганистане и геополитическая трансформация в Центральной Азии// Полис. - 1998-№6 (48)-с.149-157.
19. Барков А.В. Шанхайская организация сотрудничества // "Московский журнал международного права" - 2002.*№2. с.256-263.
20. Змеевский А7В7 Шанхайская конвенция о борьбе с терриоризмом6 сепаратизмом и экстремизмом. //Московский журнал международного права. – 2003. - №3. – С. 3-10
21. Лукин А. Шанхайская организация сотрудничества: проблемы и перспектива // “”Московский” журнал международного права. – 2004. - №2. - С. – 125.
22. Косиченко А.Г., Ашимбаев М.С. и др. Современный терроризм: взгляд из Центральной Азии. – Алматы: Дайк-Прес, 2002. – с. 213.
23. Назарбаев Н.А. “Критическое десятилетие”. – Алматы: Атамура, 2003 – с. 240.
24. Бурхамов К.Н. Экстремизм в Центральной Азии. – Алматы: Институт России и Китая, 2000 г., с.240
25. Токаев К.К.Внешняя политика Казахстана / Сборник статей. – Алматы – М: МИД РК, 1995. – С. 26-44.
26. История создания ШОС www. Вести. Ru. 16/03/2005
1. Хартия Шанхайской Организации Сотрудничества httр: II president. Kremlin. ru
2. Шанхайская конвенция о борьбе с терроризмом, сепаратизмом и экстремизмом. // Московский журнал международного праве. 2003 №3 С. 233-243
3. Соглашение между государствами – членами Шанхайской организации сотрудничества о Региональный антитеррористической стукрутуре. // Московский журнал международного права. 2002 №1. С. 285-295
4. Декларация о создании Шанхайской организации сотрудничества. // Московский журнал международного права. 2001 №4. С. 264-266.
5. Положение о совете глав государств – членов Шанхайской организации сотрудничестве. // Московский права. 2002 №4. С. 265-269
6. Положение о секретариате Шанхайской организаций сотрудничеств – членов Шанхайской организхацих сотрудничестве. // Московской журнал международного праве. 2002 №4. С. 250-257
7. Положение о секретариате Шанхайской организации сортудничества. //Московской журнал международного права. 2002. №3. С. 279-288
8. Временное положении о порядки деятельности Совета национальных координаторов Государств – участников Шанхайской организации сотрудничества. http: ||www. ln. mid. ru Ins-rosia sf.
2. Ғылыми әдебиеттер:
9. Бурнашев Р. “Шанхайская пятерка”, “честерка”, - дальше без остановки? // “Континент”. – 2001. №13 (15). – С. 29-30
10. Муташев С. Чужой среди свойх // “Континент”. – 2004. - №13 (125) С. 24-25
11. Сергиенко В. Выбор приоритетов // “Континент” – 2003. - №12 (99) – С. 32-34
12. Сыроежкин К. Новые рубежи ШОС// "Континент" - 2003.-№18(56) -с.34-35.
13. Сыроежкин К. Step by step // "Континент"-2002-№2(64)-с.30-32.
14. Сыроежкин К. Главная интрига ШОС // "Континент"-2001 - №12(74)-с.32-34.
15. Сыроежкин К. Геополитический ЭНДШПИЛЬ // "Континент" - 2003-№1(88)-с.26-28.
16. Центральная Азия: структурные сдвиги в экономике.// Мировая экономика и международные отношения.-2004-№7.-с.78-87.
17. Сатпаев П. Современный терроризм и механизм антитеррора. // Working papers of the joint Summer after September 11:Perspectives from Asia and the west. - Almaty: Kimep center for Rescorch and Development, 2002 - с.3-6.
18. Толипов Ф.Ф. Война в Афганистане и геополитическая трансформация в Центральной Азии// Полис. - 1998-№6 (48)-с.149-157.
19. Барков А.В. Шанхайская организация сотрудничества // "Московский журнал международного права" - 2002.*№2. с.256-263.
20. Змеевский А7В7 Шанхайская конвенция о борьбе с терриоризмом6 сепаратизмом и экстремизмом. //Московский журнал международного права. – 2003. - №3. – С. 3-10
21. Лукин А. Шанхайская организация сотрудничества: проблемы и перспектива // “”Московский” журнал международного права. – 2004. - №2. - С. – 125.
22. Косиченко А.Г., Ашимбаев М.С. и др. Современный терроризм: взгляд из Центральной Азии. – Алматы: Дайк-Прес, 2002. – с. 213.
23. Назарбаев Н.А. “Критическое десятилетие”. – Алматы: Атамура, 2003 – с. 240.
24. Бурхамов К.Н. Экстремизм в Центральной Азии. – Алматы: Институт России и Китая, 2000 г., с.240
25. Токаев К.К.Внешняя политика Казахстана / Сборник статей. – Алматы – М: МИД РК, 1995. – С. 26-44.
26. История создания ШОС www. Вести. Ru. 16/03/2005
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 45 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 45 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
Кiрiспе
Негiзгi бөлiм
1. ШЫҰ халықаралық құқықтың субъектiсi ретiнде
1.1 ШЫҰ-ның құрылу тарихы : алғышарттары мен себептерi.
1.2 ШЫҰ-ның мақсаттары мен қағидалары.
2. ШЫҰ-ның органдары
2.1. ШЫҰ-ның органдарының құрылысы мен функциялары.
2.2. ШЫҰ-ның органдарының жұмыс атқаруы мен шешiм қабылдау тәртiбi. ШЫҰ-дағы мүшелiк.
3. ШЫҰ-ның ынтымақтастық бағыттары
3.1 ШЫҰ аясындағы экономикалық ынтымақтастық.
3.2 ШЫҰ-ның мүше – мемлекеттерiнiң қауiпсiздiк саласында ынтымақтастығы: халықаралық деңгейде терроризм, сепаратизм және экстремизмге қарсы күресуде ынтымақтастығы.
Қорытынды.
Кiрiспе
Бiтiру жұмысының жалпы сипаттамасы. Шанхай ынтымақтастық ұйымы – көпжақты ынтымақтастықты дамытудағы жаңа халықаралық ұйым. Бұл ұйымның құрылуымен тек алты мүше-мелекеттiң арасындағы қарым-қатынастарын реттейтiн ұйым ғана емес, сонымен қатар бүкiл әлемнiң елдерiне әсерiн тигiзбей қоймайтын жаңа бiр тарихи оқиға болды. Соңғы жылдары посткеңестiк кеңiстiкте әскери-саяси, сонымен қатар экономикалық сипаттағы (ТМД, ГУУАМ, ЕврАзЭС және т.б.) интеграциялық ұнымдар құрылған болатын. Алайда олардың бәрi өзiне жүктелген үмiттi ақтай алмауда. Осыған орай қазiргi таңда Шанхай ынтымақтастық ұйымы бiрден-бiр мүмкiндiгi зор және өмiршең ұйым ретiнде өзiн-өзi танытып отыр.
Зерттеу тақырыбының өзектiлiгi: бiрнеше себептермен анықталады. Қазiргi кезде Орталық Азияда қауiпсiздiк және сауда-экономикалық салаларда ынтымақтастығын дамытып, реттеп отыратын бiрден-бiр ШЫҰ-ның ролiн арттыру керек. ШЫҰ-ны өзiнiң мүшелерiне тиiмдiлiгiн арттырып, арасында ынтымақтастықты тереңдете отырып, әлемдiк қауымдастықтың назарын өзiне ерекше аудартып отыр.
Шанхай ынтымақтастық ұйымы ашық ұйым болғандықтан, әлемнiң барлық бейбiтшiлiктi қолдайтын елдерiне ашық. Бұл ұйымға кiрген мемлекеттер арасында территориялық даулар жоқ, бiрақ ортақ мүдделерi бар. Қытай мен Орта Азиялық мемлекеттерге өздерiнiң күштерiн терроризм, сепаратизм және экстремизмге қарсы күрес жүргiзу мәселесiне қатысты ынтымақтасу өте қолайлы және тиiмдi болып келедi. Қытай, Ресей және Орта Азиялық мемлекеттер көлiктiк салада өзара тиiмдiлiк ынтымақтастықты кеңейтуде мүдделi.
Ортақ мүдделердiң болуы және тығыз ынтымақтастық бөлек мемлекеттерге немесе сол мемлекеттердiң құрылымдарына қарсы геосаяси альянстың құрылуын бiлдiрмейдi. Мәскеулiк Самиттiң қорытынды Декларациясында Шанхай ынтымақтастық ұйымы “мүше-мемлекеттер арасында өзара сенiмдiлiктi, достықты күшейту үшiн” және “бөлек мемлекеттерге қарсы немесе мемлекеттер топтарына қарсы бағытталған ұйым болып табылмайды” деп айтылған. Осыған орай Шанхай ынтымақтастық ұйымының құқықтық жағдайын анықтай отырып, осы ұйымның қауiпсiздiк және экономикалық салаларда маңызын ашық көрсету.
Зерттелген тақырыптың маңыздылығы: Шанхай ынтымақтастық ұйымының халықаралық қауiпсiздiк қамтамасыз ету мен экономика саласында мемлекеттер арасында ынтымақтастықты нығайту және күшейтуге құрылған жаңа халықаралық ұйым болумен байланысты. Осы ұйымға мүше-мелекеттердiң шешiлмеген iшкi iшкi мәселелерi сырттан келген қауiп-қатерi дiни-саяси экстремизм, халықаралық терроризм, заңсыз есiрткi айналымы нысанында катализатор ретiнде көрiнедi. ШЫҰ-ның мүше-мемлекеттерiнiң әскери-саяси, қауiпсiздiктi қамтамасыз етуде ынтымақтастығы мәселесiн зерттеу маңызды болып отыр.
Тағы бiр назар аударатын мәселе ШЫҰ-на мүше мемлекеттердiң экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз ету, онсыз аймақта қауiпсiздiктi қамтамасыз ету мүмкiн емес. ШЫҰ шеңберiнде сауда-экономикалық ынтымақтастығын кеңейту ШЫҰ-ның маңызды халықаралық экономикалық жобалардың бiрi екендiгiн көрсетедi.
Мәселенiң зерттелу деңгейi: ШЫҰ-ның құқықтық жағдайының мәселесiн зерттеу мен талдауға арналған әдебиеттер жоқтың қасы, себебi ШЫҰ өте жас ынтымақтастық ұйымы болып табылады.
Шанхай ынтымақтастық ұйымының қазiргi таңда өткiлiп жатқан жұмыстарының нәтижелерi бәрiн дерлiк баспа беттерiне басылуда. Атап айтатын болсақ, "Егемен Қазақстан" республикалық саяси газетi, "Континент" журналы, "Саясат" журналдары бар. Сонымен қатар "Московский журнал международного права", "Междунородная жизнь" журналдары.
Зерттеулер мен мамандарға келсек В.Ярочкии, Р.Бурнашев, С.Власов, еңбектерiнде ШЫҰ-ң ынтымақтасу бағыттарының, басқа да көптеген аймақтық қауiпсiздiк жүйесiнiң элементтерiн зерттеген.
Әсiресе, К.Сыроежкиннiң еңбектерi ой қызықтырады. Ол ШЫҰ шеңберiнде қауiпсiздiктi қамтамасыз ету шаралары туралы, ШЫҰ шеңберiнде өткен кездесулердi толыққанды зерттейдi, Оған қоса А.Лукин де ШЫҰ-ның мәселлерi мен мүмкiндiктерiн ашып көрсете алды. Көпполярлы бейбiтшiлiк жағындағы ШЫҰ-ның анық ұстанымы әлемнiң көптеген елдерiнiң қызығушылығын тудыратынын айтқан.
ШЫҰ жас ұйымы болғандықтан әдебиеттер жоқ, көптеген ғалымдар ШЫҰ-ны зерттеумен айналысса да, ШЫҰ-ның құқықтық мәртебесiнiң толыққынды сипаттап жүйелi түрде зерттелмеген. Мәселенiң жеткiлiксiз зерттелуi нәтижесiнде бiтiру жұмысын зерттеу кезiнде оның мақсатын, объектiсiн, пәнiн талдау қажет.
Зертеу мақсаты ШЫҰ-ның құқықтық мәртебесiн анықтап көрсету. Осы мақсатқа жету үшiн келесi мiндеттердi алға қосу керек:
ШЫҰ-ның құқықтық мәртебесiн айқындауда оның құрылу тарихи, мақсаттары мен мiндеттерiн ашып көрсету;
ШЫҰ-ның құрылысының құзыретiн, атқаратын қызметiн, қандай салаларда ынтымақтаса қызмет ететiнiн анықтау;
ШЫҰ-ның мүше-мемлекеттерiнiң халықаралық терроризм, сепаратизм және экстремизмге қарсы күресуде ынтымақтастығының механизмiн анықтау.
Зерттеу объектiсi ШЫҰ мүше-мемлекеттерiнiң ынтымақтастығы.
Зерттеу пәнi Шанхай ынтымақтастық ұйымының құқықтық мәртебесi.
Бiтiру жұмысы үш бөлiмнен тұрады: Кiрiспе бөлiм, негiзгi бөлiм, қорытынды бөлiм.
Негiзгi бөлiм үш тараудан екi тармақшадан құралған. Бiрiншi тарауда жалпы ШЫҰ сипатталып, оның құрылу тарихы, ұйымның мақсаттары мен мiндеттерi ашылып көрсетiлген. Екiншi тарауда ШЫҰ-ның органдарына, құрылысына, оның жұмыс атқаруына көңiл аудылған. Жұмыстың соңғы тарауында ШЫҰ-ның қауiпсiздiк және экономика саласында ынтымақтастығы ашылып көрсетiлген.
1.
2. ШЫҰ халықаралық құқықтың субъектiсi ретiнде
1.1 ШЫҰ-ның құрылу тарихы: алғышарттары мен себептерi
25 сәуірде 1996 ж. Ресейдiң сол кездегi президенті Б.Ельциннің Қытайға сапары кезінде Қытай Халық Республикасының бұрынғы төрағасы Цзян Цзэминь, Ресей мемлекеті басшысы Ельцин, Қазақстан мемлекет басшысы Н.Назарбаев, Қырғыстан Республикасының мемлекет басшысы А. Акаев және Тәжікстан Республикасының мемлекет басшысы И.Рахмонов Шанхайда кездесу өткізіп, Қытай Халық Республикасы, Ресей Федерациясы, Қазақстан Республикасы, Қырғыстан Республикасы және Тәжікстан Республикасы арасында "Шекара аймағындағы әскери сала сенімділікті нығайтуға қатысты келісімге" қол қойды. Бұл келісім бес елдің қауіпсіздігі үшін ғана емес, сонымен қатар бүкіл әлемнің тұрақтылығы мен бейбітшілігі үшін маңызы зор болатын.
1997 ж. 24 сәуірде Қытай Халық Республикасы төрағасының Ресейге сапары кезінде бес елдің өкілдері Мәскеуде кездесу өткізді және "Шекара аймағында әскери күштерді өзара қысқарту туралы" бесжақты келісімге қол қойды. Бұл құжат 1996 ж. қол қойылған Шанхай құжатына толықтыру және нақтылық ретінде болды,сонымен бiрге, қауіпсіздік мәселелерінде өзара сенімділікті күшейттi. Сонымен екі ірі көршілес держава, Қытай мен Ресей стратегиялық серіктес болды; екi елдің ортақ дамуына және өркендеуіне сенімділік және өзара ынтымақтастық көмегін тигізітініне сенімді болды. Қытай Халық Республикасының төрағасы Цзян Цзэминь Қазақстан Республикасының мемлекет басшысымен кездесуінде Қазақстанмен достық ынтымақтастықтың тұрақты және ұзақ мерзімді қатынасын дамыту қытайдың сыртқы сааясатының маңызды бөлігі болып табылатынын мәлімдеді. Сонымен қатар, жалпы күшпен XXI ғасырға бағытталған жан-жақты ынтымақтастықтың достық қатынасын орнатуды көздеді.
Қытай Халық Республикасы төрағасы Цзян Цзэминь Қырғызстан президенті А.Акаевпен және Тәжікстан президенті И.Рахмоновпен бөлек кездесу өткізді.
1998 ж. 3 шілдеде Қазақстан Республикасының президентінің шақыруымен Қытай Халық Республикасы төрағасы Цзян Цзэминь Қазақстанға “бестіктің” үшінші кездесуіне қатысу үшін бағыт алды. Сол кезде Қытай Халық Республикасның төрағасы бейбітшілік пен тұрақтылықты қорғау, өркендету мен дамытуға үлес қосу жөнінде мәлімдеді; Аймақтың дамуы мен бейбітшілік мәселелеріне қатысты, оңтүстік Азиядағы жағдайға және бес елдің аймақтық экономикалық ынтымақтыстық мәселелеріне қатысты Қытай позициясын анықтап мәлімдеген болатын. Сонымен қатар, ол аймақтың дамуы мен бейбіт өмір сүруіне бағытталған күш-жігерін аямаған болатын деп мәлімдеді; Ресеймен және орта азиялық көршілермен бұл салада достық ынтымақтастыққа қол жеткізілді және бес ел арасында достық ынтымақтастықтың сақталуы мен дамуы үшiн ұлттық сепаратизммен, терроризммен, қару колдабандастан және басқа да аймақтың тұрақтылығы мен қауіпсіздігіне қауіп төндіретін зұлымдықпен күресті жалғастыру керектігін көрсетті. Кездесу өткен соң, бес елдің сыртқы істер министрлері “Аймақтық декларацияға” қол қойды. Бұл декларацияда бес елдің екіжақты және көпжақты ынтымақтастығының кеңеюі мен күшеюі олардың халықтарының түпкі мүдделеріне сәйкес келеді және бүкіл Азияның тұрақтылығы, қауіпсіздігі, дамуы мен өркендеуінің маңызды факторы болып табылады. 1996 ж. 24 - 26 тамызына дейін Қытай Халық Республикасының терағасы Цзян Цзэминь Қырғызстан астанасы Бишкекте болып, бес ел басшыларының төртінші кездесуіне қатысты; Қытай, Ресей, Қазақстан, Тәжікстан кездесу барысында Қытай Халық Республикасы терағасы халықаралық жағдай, аймақтық қауіпсіздік және аймақтық экономикалық ынтымақтастық мәселелерi жөнінде төрт елдiң басшылары ойларымен ауысты. Бұл бес елдің әрі қарай көршілес достық қатынасының және өзара ынтымақтақтың дамуына ықпалын тигізді. 25 тамызда бес елдің мемлекет басшылары “Бiшкектік коммюникеге” қол қойды, онда 1996ж. Шанхайдағы кездесуден кейінгі уақыт арасындағы бес елдің ынтымақтыстық нәтижелерімен қанағаттанатындықтарын мәлімдеді, дәуір рухына сай келетін аймақтық қауіпсіздік пен ынтымақастығының нығайтылуы жөнінен бес елдің тәжірибе жүзінде жасалған қадамдарын жоғары түрде бағалады. Қырғызстан президенті Акаевтың “Жібек жолының” қазіргі заманғы халықаралық ынтымақтастықта қайта өрлеу туралы идеясын қоштады. Сонымен қатар осы бес елдің ынтымақтастығы ашық және басқа елдерге қарсы бағыттанмағандығын мәлімдеді.
2000 ж. 4 шілде күнінің екінші жартысында Тәжікстан астанасы Душанбеде Қытай, Тәжікстан, Ресей, Қазақстан және Қырғызстан сыртқы істер министрлерiнiң кездесуі өтті. Бұл “Шанхай бестігінің” шеңберінде өткен сыртқы істер министрлігінің ең бірінші кездесуі болды. Бұл кездесуде әрі қарай екі жақты және көпжақты ынтымақтастықты күшейту және сыртқы саяси стратегиясының келістіру мәселелерін талқылады, халықаралық және аумақтық жағдай мәселелері жөніндегі ойларымен бөлісті1.
2000 ж. 5 шілдесінде Қытай Халық Республикасы терағасы Цзян Цзэминь Душанбеге сапарға аттанып, онда бес елдің басшылары халықаралық және аймақтық жағдай жөнінде ойларымен алмасып, ХХI бейбітшілік, ынтымақтастық және достықтың сарайын салуға қатысты толық өзара түсіністікке қол жеткізді. Цзян Цзэминь жаңа ғасырға аяқ басар кезде “Шанхай бестігінің” алдында адамзатты соғыстан құтқару, мәңгі бейбітшілікке қол жеткізу, болашақта гүлдену, өркендеу және даму сияқты ұлы мақсаттар тұр деген болатын.
Бұл үшін Қытай Халық Республикасының төрағасы төрт ұсынысты алға шығарды:
1. “Шанхай бестігінің” механизмін толықтыру және кемелдендіру, оның шеңберінде көпсатылы және көпсалалы кездесу механизмін жасау және кездесу механизмін ынтымақтастық механизмі деңгейіне жеткізу.
2. Қауіпсіздік саласында ынтымақтастықты тереңдету, әртүрлі сепарртисттік, ланкестік және экстремисттік күштерді жою.
3. Екіжақты және көпжақты сауда-экономикалық ынтымақтастыққа мүмкіндік туғызу; Ресей, Қазақстан, Қырғызстан және Тәжікстанға Қытайдың Батыс аумақтарын танып-білуде қатысуын қоштау.
4. Халықаралық аренада ынтымақтастықты күшейту, көпполярлық әлемнің дамуына кемек көрсету.
Душанбелік кездесу “Шанхай бестігінің” мемлекет басшыларының кездесуінің бірінші сатысын аяқтады.
Келесі кездесу 2001 ж. 15 маусымда болды. Шанхайда бұл күні Ресей, Қытай, Қазақстан, Қырғызстан және Тәжікстан (“Шанхай бестігінің”) өздерінің қатарына Өзбекстанды алды. Сол күні Шанхай ынтымақтастық ұйымының (ШЫҰ) құрылуы туралы декларациясына қол қойылды. Бұның атын “белгілі мөлшерде батыс одақтарына геосаяси жағынан тең түрде қарсылық” тұғызу үшін өзгерткен болатын.
Бұл ұйымның мүшесі тек ғана саяси жобалармен ғана емес, сонымен қатар біріккен экономикалық жобалармен де айналысады (әсіресе Орта Азиядағы мұнайгаздық кеніштерін өндеу саласында).
Шанхай ынтымақтастық ұйымы “Шанхай бестігінің” (Ресей, Қазақстан, Қырғызстан, Қытай және Тәжікстан) негізінде құрылды.
“Шанхай бестігі” өз кезінде “шекара аймағында әскери салада сенімділікті нығайту туралы келісім” 1996 ж. және “Шекара аймағында әскери күштi өзара қысқарту туралы келісiмге 1997 ж. сәйкес құрылған.
Осы келісімдердің біріншісін жасасу үшін бес елдің басшылары 1996 ж. Шанхайда кездесті. Бұл “Шанхай бестігі” терминінің пайда болуына негіз болды2.
2001 жылдың 14-15 маусымда жаңа аумақтық ұжым Шанхай ынтымақтастық ұйымы құрылды. Қатысушы-мемлекеттер арасында өзара сенімділікті, достықты және көршілес қатынасты нығайтуды; мемлекеттер арасында саяси, сауда-экономикалық, ғылыми-техникалық, мәдени, білім беру, энергетикалық, транспорттық, экономикалық және басқа салада ынтымақтастықты күшейту және оның дамуын жігерлендіру; аумақта қауіпсіздік пен тұрақтылықгы, бейбітшілікті қамтамасыз ету және сақтау өзiнiң мақсаты ретiнде көрсеттi3 .
2.2 ШЫҰ-ң мақсаты мен қағидалары
Саммитте Шанхай ынтымақтастық ұйымының құрылуы туралы декларациясында Шанхай ынтымақтастық ұйымының құрылуының қағидалық бағыттары айқын көрсетілген. Олар бір жылдың ішінде заңи тілге аударылды және негізгі құжатында Шанхай ынтымақтастық ұйымының Хартиясында көрініс тапты.
Шанхай ынтымақтастық ұйымының хартиясы Санкт-Петербургте кездесуде қабылданды.
Шанхай ынтымақтастық ұйымының негізгі алатын құжаты — Хартия Шанхай ынтымақтастық ұйымының мақсаттары мен ынтымақтастығының негізгі бағыттарын анықтайтын, ұйымның құрылымы мен басқа елдермен және халықаралық ұйымдармен өзара қатынасының тәртібін анықтайды.
Шанхай ынтымақтастық ұйымы келесідей қағидаларды қатаң сақтайды:
“БҰҰ жарғысының” қағидалары мен мақсатын қатаң түрде орындау;
тәуелсіздікті, егемендікті және территориялық тұтастықты өзара сыйлау;
ішкі істерге араласпау;
күш пен қауіпті күштеп қолданбау;
барлық мүшелердің тең құқылығы;
барлық мәселелерді өзара кеңес беру жолымен шешу;
одақтарға кірмеу, басқа мемлекеттер мен ұйымдарға қарсы шықпау;
басқа халықаралық және аумақтық ұйымдармен, басқа мемлекеттермен диалогтар, алмасулар және әртүрлі ынтымақтастық жүргізуге дайын болу, Шанхай ынтымақтастық ұйымының өзара сенімділіктi әскери күштерді қысқарту, ынтымақтастық жолымен қауіпсіздікке жетуді сақтайтын жаңа қауіпсіздік концепциясын, серіктестік негіз болып табылатын мемлекетаралық қатынастардың жаңа түрін, үлкен және кіші мемлекеттердің ортақ күшімен сипатталатын ынтымақтастықтың жаңа түрін қолдайды.
Шанхай ынтымақтастық ұйымының құрылу процессі кезінде “өзара сенімділік, теңдік, өзара қарым-қатынас, көптүрлі мәдениетті сыйлау, ортақ дамуға жетуді көздеуді” сипаттайтын “Шанхайлық рух” деп аталатын түсінiк пайда болды4.
Хартияның 1-ші бабында көрсетiлгендегі Шанхай ынтымақтастық ұйымының негізі мақсаты болып:
мүше мемлекеттер арасында өзара сенімділік, достықты нығайту; аумақта бейбітшілікті, қауіпсіздікті, тұрақтылықты сақтау мен нығайту мақсатында көпсалалы ынтымақтастықты нығайту, жаңа демократиялық, әділ және рационалды саяси және экономикалық халықаралық тәртіпті орнатуға ықпал ету;
терроризмге, сепаратизмге және экстремизмге бірлесе отырып тойтарыс беру, есірткі мен қарудың заңсыз айналымымен және басқа да трансұлттық қылмыс түрлерімен күрес жүргізу, сонымен қатар заңсыз миграцияға қарсы күресу;
жалпының мүддесі болып табылатын саяси, сауда экономикалық, қорғаныстық, құқық қорғаушылық, табиғат қорғаушылық, мәдени, ғылыми-техникалық, білім беру, энергетикалық, траспорттық, қаржы-несиелік және басқа салаларда аймақтық ынтымастықты қолдау;
аумақта көпжақты және балансталған экономикалық өсуге, әлеуметтік және мәдени дамуға ортақ іс-әрекетпен мүше-мемлекеттер халқының өмір жағдайын жақсарту және өмір деңгейін жоғарылату мақсатында тең құқылық серіктестік негізінде ортақ іс-әрекетпен аймақта көпжақты және балансталған экономикалық өсуге, әлеуметтік және мәдени дамуға ықпал ету;
әлемдік экономикаға интеграция кезінде координацияланған тәсіл табу;
мүше-мемлекеттің халықаралық міндеттеріне сәйкес адамның құқтары мен негізгі бостандықтарын қамтамасыз етуге ықпал ету;
басқа мемлекеттер және халықаралық ұйымдармен қарым-қатынасты орнату және дамыту;
халықаралық қақтығыстарды алдын-алуға қосыла бірге әрекет жасау және оларды бейбіт жолмен реттеу;
XXI ғасырда болатын мәселелерді шешуге бірлесе отырып шешім іздеу.
Шанхай ынтымақтастық ұйымына мүше-мемлекеттер келісідей қағидаларды ұстанады:
егемендікті, тәуелсіздікті, мемлекеттің территориялық тұтастығын өзара сыйлау және мемлекет шекарасының мағзымастығы, iшкi iстерге араласпау, күшпен басып кiрмеу және қауіп-қатерді күштеп қолданбау, белгілі аймақтарда біржақты әскери басымдықтан бас тарту.
барлық мүше-мемлекеттің тең құқылығы, әрбір мүшенің көзқарасын сыйлау және өзара түсінісу негізінде ортақ көзқарасты іздестіру;
ортақ мүдделер саласында ортақ іс-әрекеттерді этаппен орындау;
мүше-мемлекеттер арасындағы қақтығыстарды бейбіт жолмен жеңу;
Шанхай ынтымақтастық ұйымының басқа мемлекеттерге және халықаралық ұйымдарға қарсы бағытталмауы;
Шанхай ынтымақтастық ұйымының мүдделеріне қайшы келетін кез-келген іс-әрекеттерді болдырмау;
Хартияда және басқа да Шанхай ынтымақтастық ұйымының шеңберінде қабылданған құжаттарда көрсетілген міндеттерді ерікті түрде орындау.
Сонымен қатар Шанхай ынтымақтастық ұйымының Хартиясың 3-ші бабында ұйымның ынтымақтастығың бағыттары да көрсетілген5 .
ШЫҰ шеңберiндегi ынтымақтастықтың негiзгi бағыттары болып:
аймақта қауiпсiздiк пен сенiмдiлiктi орнату және бейбiтшiлiктi сақтау;
халықаралық ұйымдарда және халықаралық форумдарда ортақ мүдде болып табылатын сыртқы саяси мәселелерге қатысты ортақ көзқарасты iздестiру;
терроризмге, сепаратизмге және экстермизмге, қару мен есiрткiнiң заңсыз айналысына, басқа да трансұлттық қылмыс түрлерiне, сонымен қатар, заңсыз миграцияға да ортақ қарпсылық көрсету бойынша шараларды өңдеп iске асыру;
қарусыздандыру мәселесi бойныша күштi жүйелеуi және қаруландыруға қоса қадағалау жүргiзу;
әр түрдегi аймақтық-экономикалық ынтымақтасытқты қолдау, қызметтер мен технологиялар, капиталдың, тауарлардың еркiн айналысын болдырту мақсатында сауда мен инвестицияларға ыңғайлы жағдай жасау;
транспорт және коммуникация саласындағы инфраструктураны тиiмдi қолдану, мүше-мемлекеттердiң транзиттiк потенциалын одан әрi дамыту, кемелдендiру, экономикалық жүйенi дамыту;
аймақта су ресурстарын қолдануды қоса алғанда, рационалды табиғатты қолдануды қамтамасыз ету, ортақ арнайы қоршаған ортаны қорғауға бағытталған бағдарламалар мен жобаларды iске асыру;
табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алуда өзара көмек көрсету және олардың салдарын жою;
ШЫҰ-ның шеңберiнде ынтымақтастықты дамыту мақсатында құқықтық ақпаратпен алмасып отыру;
ғылым және техника, бiлiм беру, денсаулық қорғау, мәдениет, спорт және туризм саласында өзара қатынасты кеңейту;
Сонымен қатар Шанхай ынтымақтастық ұйымының мүше-мемлекеттерi өздерiнiң ерiктерi бойынша ынтымақтастық салаларын кеңейте алады 6 .
2. ШЫҰ-ның органдары
2.1 ШЫҰ-ның органдарының құрылысы мен функциялары
Шанхай ынтымақтастық ұйым құрылымына кеңестер механизмі мен тұрақты әрекет ететін органдар кіреді.Ұйым шеңберінде мақсаттарына жету үшін келесі органдар қызмет етеді:
Мемлекеттердің басшыларының Кеңесі
Үкімет басшыларының Кеңесі
Сыртқы істер министрлері Кеңесі
Министрліктер немесе ведомстволардың басшыларының Кеңесі.
Ұлттық координаторлар Кеңесі
Терроризмге қарсы аймақтық құрылым
Хатшылық
Терроризмге қарсы аймақтық құрылымнан басқа, ШЫҰ-ның органдары қызметі мен жұмыс тәртібі мемлекет басшыларының Кеңесі бекітетін нұсқаулармен анықталады.
Мемлекет басшылары Кеңесі ШЫҰ-ның басқа да органдарын құру туралы шешім қабылдай алады. Жаңа органдардың құрылуы Шанхай ынтымақтастық ұйымының Хартиясына қосымша протокол ретiнде толтырылады. Мемлекет басшыларының Кеңесi ШЫҰ-ның жоғарғы органы болып табылады. Бұл орган Ұйымның қызметiнiң негiзгi бағыттарын айқындап iске асырады, ұйымның басқа мемлекеттермен және халықаралық ұйымдармен қатынасын реттейдi, ұйымның iшкi құрылысының және қызметiнiң мәселелерiн шешедi, сонымен қатар өзектi хпалықаралық мәселелердi қарастырады.
ШЫҰ-ң қызметiн және көпжақты ынтымақтастықтың дамуының стратегиясын, мүмкiндiктерiн және артықшылықтарын қарастырады және анықтайды, сонымен қатар ШЫҰ-ның шеңберiнде қабылданатын және басқа да халықаралық ұйымдармен және мемлекеттермен жасалатын халықаралық келiсiмдiк актiлердi жасап, оған қол қою туралы шешiм қабылдайды;
Хартияда анықталғандай Ұйымның мақсаттарын жүзеге асыруға бағытталған шешiмдердi қабылдайды, оған қоса ШЫҰ шеңберiнде тиiстi салаларда қатынасты дамытудың нақты мәселелерiн қарастыру үшiн Ұйымның мүше мемлекеттерiнiң министрлiктерi мен ведомстваларының басшыларының Кеңесiн өткiзу жөнiндегi мәселелерi қарастырады;
ШЫҰ-ның iшкi құрылымы мен қызмет етуiнiң қағидалық мәселелерiн, ШЫҰ-ң басқа халықаралық ұйымдар және мемлекеттермен қатынасының мәселелерiн шешедi;
ШЫҰ-ның Атқарушы хатшысын тағайындайды және орнынан босатады;
ШЫҰ-ның Терроризмге қарсы аймақтық құрылымның Атқарушы комитетiнiң Директорын, оның орынбасарларын тағайындайды, сонымен қатар оларды қызметiнен босатады;
ШЫҰ-ның органдарының қызметiн бекiту және тоқтату туралы шешiмдi қабылдайды;
Жиналыста қабылданған шешiмдердiң орындалуын және жұмыс жүргiзуге, сонымен қатар ШЫҰ шеңберiнде экономикалық ортақ жобалардың жүзеге асырылуына жалпы қадағалау жүргiздi.
ШЫҰ-ның мүше мемлекеттерiнiң Сыртқы Iстер Министрлер Кеңесi ШЫҰ-ның органы болып табылады және Хартияны, сыртқы iстер министрлер Кеңесiнiң Ережесiн және ШЫҰ шеңберiнде қабылданатын басқа да регламентациялайтын құжаттарды басшылыққа ала отырып, өз қызметiн жүзеге асырады.
Кеңес келесiдей функцияларды атқарады:
ШЫҰ-ның ағымдағы қызметiнiң мәселелерiн қарастырады;
ШЫҰ-ның органдарының шешiмдерiнiң орындалуын және жалпы координациясын қамтамасыз етедi;
әр түрлi бағыттар бойынша ШЫҰ шеңберiнде ынтымақтастықты дамыту және жетiлдiру бойынша, сонымен қатар ШЫҰ-ның органдарының қызметiн жақсарту бойынша ұсыныстарды, оған қоса Ұйым шеңберiнде тиiстi көпжақты келiсiмдiк құжаттарды жасасу мәселелерiн ШЫҰ-на мүше мемлекет басшылары Кеңесiне және үкiмет башыларының Кеңесiне қарастыруға ұсынады;
халықаралық мәселелер бойынша ШЫҰ-ның атынан арыздана алады;
ШЫҰ-на жаңа мүшелердi қабылдау. Ұйымда мүшелiктi тоқтата тұру және мүшелiктен шығару жөнiнде мемлекет басшыларының Кеңесiнiң қарауына ұсыныстар ұсынады;
басқа халықаралық ұйымдарға және мемлекеттерге диалог бойынша серiктес мәртебесiн немесе қадағалаулы мәртебесiн беру мәселесiн қоса алғанда, ШЫҰ-ның басқа халықаралық ұйымдармен және мемлекеттермен өзара қарым-қатынасы жөнiнде ұсыныстарды мемлекет басшыларының Кеңесiнiң қарауына ұсынады;
ШЫҰ-ның Атқарушы хатшысының кандидатурасын бекiтуге мемлекет басшыларының Кеңесiне ұсынады;
ШЫҰ-ның мүше мемлекеттердiң Ұлттық координаторлар Кеңесiнiң ұсынуымен ШЫҰ-ның Атқарушы хатшысының орынбасарларын бекiтедi;
Мүше мемлекеттердiң сыртқы саяси органдарының өзара әрекет етуiнiң тәжiрибелiк мәселелерiн қарастырады.
Ұлттық координаторлар Кеңесiнiң ұсынуымен дайындалып жатқан құжаттардың жобаларын қарастырады;
Ұлттық координаторлар Кеңесiнiң ұсынуымен, ШЫҰ-на басқа халықаралық ұйымдармен және мемлекеттермен жiберiлетiн ұсыныстар мен сұраныстарды қарастырады.
ШЫҰ-ның құрылымын кеңейтуге байланысты шешiмдердi, басқа халықаралық ұйымдарға және мемлекеттерге диалог бойынша серiктес мәртебесiн немесе қадағалаушы мәртебесiн ұсыну, сонымен қатар мұндай мәртебенi алып тастау жөнiндегi шешiмдi қабылдайды;
ШЫҰ-да мүше мемлекеттердiң мүшелiгiн тоқтату туралы шешiмдi. сонымен қатар Хартияның 13-шi бабында көрсетiлген негiздер бойынша ШЫҰ-нан мүше мемлекеттердi шығару жөнiнде шешiмдi қабылдайды;
ШЫҰ-ның символикасын бекiтедi;
Терроризмге қарсы аймақтық құрылымының Кеңесiнiң деклдттарын тыңдайды;
Терроризмге қарсы аймақтық құрылымның Атқарушы комитетiнiң бөлiмдерiн және ШЫҰ-ның хатшылығының өкiлдiктерiн ашуға байланысты шешiмдердi қабылдайды;
өзектi халықаралық мәселелердi қарастырады7
Үкiмет басшыларының (премьер-министрлер) Кеңесi Хартияның 4-шi және 6-шы баптарына сәйкес ШЫҰ-ның органы болып табылады. Хартия негiзiнде, ШЫҰ-ның негiзiнде, ШЫҰ-ның мүше мемлекеттерiнiң Үкiмет басшыларының Кеңесi туралы Ережеге сәйкес және ШЫҰ-ның шеңберiнде қабылданған басқа да құжаттарды ескере отырып өз жұмысын жүргiзедi. Кеңес келесiдей функцияларда атқарады:
әрбiр бюджеттiк жылға Ұйымның бюджеттiн бекiтедi;
ШЫҰ шеңберiнде көпжақты ынтымақтастықтың даму мүмкiндiктерiн, артықшылықтарының, стратегияларының мәселелерiн қарастырады.
Экономикалық саладағы мәселелердi шешедi, ШЫҰ-ның шеңберiндегi тиiстi үкiметаралық көпжақты келiсiмдiк құжаттарды жасайды;
ШЫҰ-ның Терроризмге қарап аймақтық құрылымның Атқарушы комитетiнiң құрылысы мен штаттық күн тәртiбiн бекiтедi.
Хартиямен анықталған, тәжiрибелiк саладағы өзара қарым-қатынасты дамыту нақты мәселелерiн қарастыру үшiн Ұйымның мүше мемлекеттерiнiң министрлiктерi мен ведмоство басшыларының жиналысты өткiзу туралы шешiмдердi қабылдайды;
2001 ж.1 маусымында ШЫҰ-ның мүше мемлекеттерiнiң ұлттық координаторлар Кеңесi қызметiнiң тәртiбi туралы уақытша ереже қабылданған болатын. Бұл уақытша ереже ШЫҰ-ның Хартиясы қабылдағанға дейiн кезеңдегi ШЫҰ-ның мүше мемлекеттерiнiң Ұлттық координаторлары Кеңесi қызметiнiң ұйымдастырушылық негiзiн анықтайды.
Кеңес тараптардың құзiреттi министрлiктерi мен ведмостваларының өзара әрекеттестiгiнiң ұйымдастыру үшiн және ынтымақтастығын координациялау үшiн құрылған.
Ұлттық координаторлар Кеңесi ШЫҰ-ның құрылуы туралы Декларацияны, тораптардың мемлекет басшылары және үкiмет басшыларымен қабылданған басқа да құжаттарда, сонымен қатар ШЫҰ-ның Хартиясын басшылыққа ала отырып өз қызметiн жүзеге асырады.
Бұл Кеңес Мемлекет басшыларының Кеңесiнiң Үкiмет басшыларының Кеңесiнiң және сыртқы iстер Министрлер Кеңесiнiң отырысының дайындығын жүргiзедi.
Ұлттық координаторлар әрбiр мүше мемлекеттердiң iшкi ережелерi мен процедураларына сәйкес тағайындалады.
Ұлттық координаторлар Кеңесiнiң төрағасы Кеңестiң жұмыс тәртiбi туралы ережеге сәйкес, сыртқы iстер министрлер Кеңесiнiң төрағасының тапсырысы бойынша сыртқы қатнаста жүзеге асырғанда ұйым атынан өкiлдiк ете алады.
2001 ж. 15 маусымда қабылданған ланкестiкке, сепаратизм ге және экстремизмге қарсы күресу туралы Шанхай Конвенциясының мүше мемлекеттерiнiң Ланкестiкке қарсы аумақтық құрылымы тұрақты түрде әрекет ететiн Шанхай ынтымақтастық ұйымның органы болып табылады. Бұл құрылым Өзбекстан астанасы Ташкентте орналасқан. Бұл құрылымның функциялары, құрылу принциптерi және қаржыландырылды, мақсаттары, жұмыс тәртiбi бөлек өзара жасасқан халықаралық келiсiм шартпен реттеледi. Ол туралы осы бөлiмнiң соңғы бөлiмшесiнде айтамыз.
Ал, ШЫҰ-ның тұрақты әкiмшiлiк органы хатышылықты қарастырайық.
2003 ж. 29 мамырда бекiтiлген ШЫҰ-ның хатшылығы туралы ережеде хатшылықтың функциялары, құзiретi, құрылысы және құрамы анықталған.
Хатшылық өз қызметiн жүзеге асырғанда хартияны, мүше мемлекет басшыларының, Үкiмет басшыларының, сыртқы iстер министрлерiнiң және ұлттық координаторлар Кеңесiнiң шешiмiн, сонымен қатар ШЫҰ-ң Хатшылығы туралы Ережені басшылықа алады. Хатшылық өз құзыреті шеңберінде өзінің атынан азаматтық- құжаттарға қол қоя алады, жылжымайтын және жылжитын мүлік алуға және оған билік етуге құқығы бар,сотта талапкер немесе жауапкер бола алады.
Хатшылық ШЫҰ шеңберінде қабылданған құжаттардың сақталуын және санағын қамтамасыз етеді;
Хатшылық мүше мемлекеттерден түсетін ұсыныстар мен құжаттарды ШЫҰ-ның органдарының отырысы немесе жиналысының күн тәртібіне шығарады,солардың негізінде Ұлттық координаторлар Кеңесіне алдын-ала ШЫҰ-ның органдарының жиналысын өткізу мерзімі мен орны туралы ұсыныс жасайды;
ШЫҰ-ның органдарының болатын жиналыстарын алдын-ала күн тәртібін Ұлттық координаторлармен келісе отырып,мүше мемлекеттерге жібереді және мүше мемлекеттерден түскен қосымша пунктерін оған қосу туралы ұсыныстарын басқа мүшелерге жібереді.ШЫҰ-ның органдарымен қаралуға енгізілген құжаттар жобаларын басқсшс көзделмеген жағдайда жиналыс өткізілмес 20 күн бұрын керекті құжаттар мен мәліметтерді жібереді;
ШЫҰ-ның органдарының отырыстары мен жиналыстарына қаралуға ұсынылған құжаттардың жобалары бойынша мүше мемлекеттердің өкілдерімен кеңес беруді ұйымдастырады;
Белгіленген регламенке сәйкес және кездесу өткізілетін мемлекеттің үкіметімен өзара әрекеттесе отырып, ШЫҰ-ның органдарының отырыстары мен жиналыстарының ұйымдастырушылық –техникалық қамтамасыз етілуін жүзеге асырады;
ШЫҰ-ның органдарымен қабылданған құжаттардың бекітілген көшірмелерін мүше мемлекеттерге жеткізілуін қамтамасыз етеді;
Ұйымның ақпараттық бюллетенін дайындайды және шығарады,сонымен қатар, ШЫҰ-ның веб-сайтын шығарады және қамтамасыз етеді;
Ұйымның және хатшылықтың қызметін қаржыландыру бойынша ұсыныстар дайындайды, бюджет жөнінде және бюджеттің орындалуы жөнінде баяндамалар ұсынады,кіріс түсіп тұруына, ШЫҰ-ның бюджетінің орындалуына,сонымен қатар,хатшылықты қамтамасыз етуге арналған қаражатты жұмсауға қадағалау жасайды;
Ұйымның қызметіне байланысты мәселелер бойынша басқа халықаралық ұйымдармен және мемлекеттермен жұмыс қатынастарын орнатады;
Хатшылықтың дұрыс қызмет етуі үшін қызметкерлерді жұмысқа алады;
Мүше мемлекеттермен келісе отырып,ғылыми симпозиумдар мен конференцияларды ұйымдастырады.
Хатшылықтың қызметтері сыртқы істер министрлерінің ұсынуы бойынша мемлекет басшыларының Кеңесімен өзгертілуі мүмкін8.
2.2 ШЫҰ органдарының жұмыс атқару және шешім қабылдау
тәртібі. ШЫҰ-дағы мүшелік
Мемлекет басшыларының Кеңесі кезекті және кезектен тыс отырыс форматында әрекет етеді.
Кеңестің кезектен тыс отырысы жылына бір рет өткізіледі. Кезекті отырыс қандай мемлекеттің территориясында өткізілсе, сол мемлекеттің басшысы Кеңесте төрағалық етеді.
ШЫҰ-ның кез-келген мүше-мемлекетінің басшылығымен және басқа мүше-мемлекеттің келісімі бойынша Кеңестің кезектен тыс отырысытары өткізілуі мүмкін. Кеңестің кезектен тыс отырыстары инициатор-мемлекеттің территориясында өткізіледі.
ШЫҰ-ның мүше-мемлекетттерінің басшылары қатысқан жағдайда Кеңестің отырысы заңды болып есептеледі. Кеңестің отырысында ШЫҰ Атқарушы хатшысы дауыс беру құқығы болмай қатысады, сонымен қатар құзыретіне қатысты мәселе болған жағдайда Терроризмге қарсы аумақтық құрылымның Атқарушы комитетінің Директоры қатысады.
Кеңестің кезекті отырысында Кеңес төрағасы төрағалық етеді, ал кезектен тыс отырыстарда инициатор-мемлекеттің басшысы төрағалық етеді.
Кеңес төрағасы Кеңестің жұмысын ұйымдастырады және отырыс жүргізеді, Кеңестің шешімдерін орындауды қадағалауды қоса алғанда, Кеңестің қарауына ұсынылатын мәселелерді дайындауды басқаруды ШЫҰ хатшылығының көмегімен жүзеге асырады. Сонымен қатар, ШЫҰ-н басқа халықаралық ұйымдармен және мемлекеттермен қатынасын қадағалауға байланысты хатшылыққа тапсырыс бере алады, сонымен қатар ШЫҰ-ның органдарының жұмыс атқаруын және өзара қарым-қатынасын жойып қорғауға байланысты Хатшылыққа тапсырыс бере алады.
Мүшелікті тоқтата тұру немесе ШЫҰ-нан шығару туралы шешімдерінен басқа, Кеңестің шешімдері консенсус арқылы қабылданады. Ал мүшелікті тоқтата тұру немесе ШЫҰ-нан шығару жөніндегі шешімдер “консенсус тиісті мүше-мемлекеттің даусын шегеру қағидасы” бойынша қабылданады.
Кеңестің шешімдеріне мүше-мемлекеттің басшыларымен қол қойылады және басқаша тәртіп көзделмесе, шешімді қабылданған күннен бастап күшіне енеді. Керек жағдайда Кеңес консенсус жолымен басқа да қол қойылмайтын құжаттарды жалпы сипаттағы, сонымен қатар бөлек мәселелер бойынша декларациялар мен арыз бере алады. Мұндай құжаттарды қабылдау басшылығы кез-келген мемлекетпен отырыс өткізілмес бұрын екі айдан кешіктірілмей білдірілуі керек. Құжат жобасымен ұсыныс ШЫҰ-ның хатшылығына және Кеңес Төрағасына жіберіледі.
Қабылдаушы мемлекет және ШЫҰ-ның Хатшылығы Кеңес отырысының өткізілуіне жағдай жасайды.
Кеңеспен қабылданған шешімдер мен құжаттар ШЫҰ-ның хатшылығына сақталуға өткізіледі.
ШЫҰ-ның кез-келген мүше-мемлекеттің басшылығы бойынша және басқа мүше-мемлекеттердің келісімі бойынша Үкімет басшыларының Кеңесінің кезектен тыс отырысы шақырылуы мүмкін. Мұндай ұсынысты үкімет басшысы көзделген уақыттан бұрын екі айдан кешіктірмей жеке хат түрінде Кеңес төрағасына жібереді. Жеке хатта кезектен тыс отырыстың өткізілу себебі, уақыты және орны көрсетілуі тиіс. Хаттың көшірмелерін инициатор-мемлекеттің сыртқы істер министрлігі басқа мүше-мемлекеттерге және ШЫҰ Атқарушы хатшысына жібереді. ШЫҰ Атқарушы хатшысы хат көшірмесін алғаннан кейін он бес күн ішінде ШЫҰ-ның Хатшылығындағы мүше-мемлекеттердің тұрақты өкілдерінің көмегімен керекті келісімділікті жүзеге асырады.
Егер ШЫҰ-ның мүше-мемлекеттерінің үштен екісінің үкімет басшылары Кеңес отырысына қатысқан жағдайда Кеңес отырысы заңды болып есептеледі.
Егер үкімет басшысы отырысқа қатыса алмаған жағдайда, онда ол құзыретті тұлға тағайындайды, сонымен отырыс өткізілгенге дейін бір апта бұрын Кеңес төрағасына және ШЫҰ хатшылығына ескертеді.
Кеңес отырысына ШЫҰ-ң Атқарушы Хатшысы, Ланкестікке қарсы аумақтық құрылымның Атқарушы комитетінің Директоры дауыс беру құқығы болмай қатыса алады.
Егер де келіспеушілік кезінде мүше-мемлекеттердің ешқайсысы қарсылық білдірмеген жағдайда Кеңес шешімдері барлық мәселелерге қатысты дауыс берусіз, яғни консенсус арқылы қабылданады.
Кеңес шешімдеріне үкімет басшыларының немесе мүше-мемлекеттің құзыретті тұлғаларының қолдары қойылады және басқаша тәртіп көзделмесе, шешім қабылданған күннен бастап күшіне енеді.
Кез-келген мүше-мемлекет қабылданған шешімнің бөлек аспектілері немесе нақты мәселелері бойынша өзінің көзқарасын білдіре алады. Мүше-мемлекеттің көзқарасы сол мемлекеттердің үкімет басшылары мен құзыретті тұлғалармен қол қойылған Протоколға енгізіледі және ШЫҰ-ның Хатшылығына сақтанлуға жіберіледі.
Егер ШЫҰ-ң мүше мемлекеттерінің үштен екісі министрлер деңгейінде ұсынылған жағдайда, Кеңес отырысы заңды болып саналады.1
Ұлттық координаторлар Кеңесінің жұмыс нысаны – отырыстар. Әрбір отырыс ұзақтығы үш күннен аспауы тиіс. Отырыстың күні, орны, күн тәртібі ұйымдастырушылық нысаны дипломатиялық каналдармен отырыс өткізілмес бұрын консенсус негізінде он күн бұрын анықталады.
Отырысқа мүше мемлекеттердің дипломаттары, эксперттері мен техникалық қызметшілері қатыса алады. Кеңес отырысы басталмас бұрын Ұлттық координаторлар Кеңес Төрағасына өз елдерінен болатын қатысушылардың құрамы туралы мәлімет береді. Кеңес отырыс барысында күн тәртіптегі нақты мәселелерді толықтай қарастыру үшін әрбір мүше мемлекеттердің эксперттердің құрамынан жұмыс топтары құрылуы мүмкін. Егер Кеңес отырысына барлық мүше мемлекеттердің ұлттық координаторлары қатысқан жағдайда, Кеңес консенсус негізінде ШЫҰ-на қатысты мәселелер бойынша шешім қабылдауға құқығы бар.
Егер мүше мемлекеттердің үштен екісі Ұлттық координатолармен ұсынылса, Кеңес өз құзыреті шеңберінде шешім қабылдауға құқылы. Ал, егер белгілі бір себептермен ұлттық координаторлар отырысқа қытыса алмайтын болса, оның функцияларын тиісті мемлекеттің құзыретті өкілі атқарады. Бұл туралы ШЫҰ-ң хатшылығына және Кеңес төрағасына хабар берілуі керек.
Кеңес жұмысына сонымен қатар, мүше мемлекеттермен құрамы белгіленген дипломаттар мен эксперттер қатысуы мүмкін. Егер ШЫҰ-ның мүше мемлекеттердің үштен екісі сыртқы істер министрлер деңгейінде ұсынылған жағдайда, Кеңес отырысы заңды болып есептеледі.
Кеңестің шешімдері дауыс берусіз қабылданады, яғни консенсус арқылы.
Кеңестің шешімдеріне сыртқы істер министрлері мен мүше мемлекеттердің құзыретті тұлғаларымен қол қойылады және басқаша тәртіп көзделмесе, қабылданған күннен бастап күшіне енеді. Кез-келген мүше мемлекет қабылданып жатқан шешімнің бөлек аспектілері немесе нақты мәселелер бойынша өз көзқарасын білдіре алады. Егер отырысқа қатысушылар белгілі бір мәселе бойынша ортақ шешімге келмеген жағдайда, Кеңес сол мәселені мемлекет басшыларының Кеңесінің немесе Үкімет басшыларының Кеңесінің қарауына беру туралы шешім қабылдайды.
Кеңес отырысында қаралуға ұсынылатын құжаттар жобалары мен материалдар ШЫҢ-ұ хатшылығына Кеңес отырысынан бір ай бұрын жіберілуі тиіс, себебі ол құжаттар Ұлттық координаталар Кеңесінде алдын ала қаралуы керек.
Кеңеспен қабылданған шешімдер мен құжаттар ШЫҰ-ның хатшылығына сақталуға беріледі.
Атқарушы хатшы Хатшылықтың маңызды әкімшілік тұлғасы болып есептеледі және Хатшылықты басқарады. Атқарушы хатшы Ұлттық координаторлар Кеңесіне бағынышты болып келеді. Ол дауыс беру құқығы болмай тұрақты негізде ұлттық координаторлар Кеңесінің жұмысына қатысады және де осы мәртебемен мүше-мемлекеттердің министрліктері мен ведомстволарының басшыларының жиналысына, мемлекет басшыларының Кеңесінің, Үкімет басшылар Кеңесінің, Сыртқы істер министрліктерінің Кеңесінің отырыстарына қатысады.
Ұлттық координаторлар Кеңесіне жасалған жұмыс бойынша жыл сайын доклад жасайды. Ұлттық координаторлар Кеңесінің және ШЫҰ-ның басқа да органдарының отырыстарын құжаттар мен материалдармен қамтамасыз етеді. Ұйымның жылдық бюджетін ұйымдастыру және бюджеттің орындалуы бойынша Ұлттық координаторлар Кеңесіне ұсыныс дайындайды. Ұлттық координаторлар Кеңесімен келіп отырып, Үкімет басшыларының Кеңесінің бекітуіне Ұйымның жылдық бюджетінің жобасын және оның орындалуы жөнінде есеп беруді ұсынады.
Хатшылықты қамтамасыз етуге белгіленген ассигнацияларды иемденеді және билік етеді. Хатшылықтың қызметкерлерінің жалпы бекітілген санының шеңберінде хатшылықтың кез-келген құрылымдық бөлімшелерінің штаттық санына өзгеріс енгізуге құқығы бар.
Хатшылық туралы Ереженің орындалуына Ұлттық координаторлар Кеңесіне жауапты және есеп береді. Хатшылық атынан шарт жасасады, жылжитын және жылжымайтын мүлікті иемденеді және билік етеді, банктік есеп шоттарды ашады, соттарда жауапкер немесе талапкер бола алады. Хатшылық тұсындағы мүше мемлекеттің өкілдері мен хатшылықтың өзара қатынасы ШЫҰ-ң хатшылығы тұсындағы ШЫҰ-ның мүше мемлекеттерінің тұрақты өкілдері туралы ережеге сәйкес жүзеге асырылады.
Хатшылықтың лауазымдық тұлғалары негізде мемлекеттердің азаматтарының ішінен жолданады.
Атқарушы хатшыға, оның орынбасарларына және хатшылықтың басқа да лауазымды тұлғаларына өздерініңң қызмет міндеттерін орындау кезінде қайсыбір мүше-мемлекеттерінің немесе үкіметтен, ұйымнан немесе жеке тұлғалардан да бір нұсқауды сұратуына немесе алуына тыйым салынады. Олар Шанхай ынтымақтастық ұйымының алдында жауапты халықаралық лауазымды тұлғалар ретінде өздерінің жағдайына әсер ететін кез-келген іс-әрекеттерден ұстану керек.
ШЫҰ-ның Хатшылығының орналасқан жері Пекин қаласы. Атқарушы хатшы Чжан Дэгуань.
ШЫҰ хатшылықтың мақсаты мен қағидаларын және ШЫҰ-ның шеңберінде қабылданған басқа да халықаралық келісімдер мен құжаттардың ережелерін сақтауға міндеттенетін аймақтың басқа да мемлекеттеріне ашық. Мүше болу жөнінде ерік білдіруші мемлекетінің Сыртқы істер министрлер Кеңесінің төрағасына жіберілген ресми құжат негізінде сыртқы істер министрлер Кеңесінің ұсынылуы бойынша жаңа мүше – мемлекеттердің ШЫҰ-ның мүшелікке қабылдануын мемлекет басшыларының Кеңесі шешеді. Хартияның ережелерін бұзып және ШЫҰ-ның шеңберінде қабылданған халықаралық келісім-шарттар мен құжаттар бойынша өз мінде,ттерін орындамаған, мүше – мемлекеттердің мүшелігіне тоқталайық. Сыртқы істер министрлер Кеңесінің ұсынуы бойынша мемлекет басшыларының шешімінен тоқтатылады. Егер өз міндеттерін бұзғанын тоқтатпаса, мемлекет басшыларының Кеңесі мемлекеттің ШЫҰ-нан мүлдем шығару туралы шешім қабылдайды.
ШЫҰ амақтың басқа да мемлекеттерді мүшелікке алуға ашық. ШЫҰ-на мүшелікке қабылдау туралы шешім қызығушылық білдірген мемлекеттің ресми жолдауының негізінде Сыртқы істер министрлер Кеңесінің ұсынуымен мемлекет басшыларының Кеңесімен қабылданады.
Кез-келген мүше-мемлекет ШЫҰ-нан шығуына толық құқығы бар. Мұнда Хартиядан шығу туралы құжатты шығу күнінен он екі ай бұрын депозитарийге жібереді. Хартияда және ШЫҰ шеңберінде қабылданған басқа да құжаттарға қатысқан уақыт ішінде пайда болған жауапкершілікті толық орындағанға дейін бір-бірімен байланыстырады.1
3. ШЫҰ-ның ынтымақтастық бағыттары
3.1 ШЫҰ аясындағы экономикалық ынтымақтастық
Ынтымақтастықтың экономикалық векторы ШЫҰ-ң мүше мемлекеттерінің мүдделерінің кешенінің барлығының тиімді баланстылығын қамтамасыз етеді. Қадағалаушылардың ойынша алты мүше мемлекеттің экономикасының өсу сипаты, олардың географиялық жақындығы, территориясының кеңдігі, бай ресурстары және экономикалық өзара толықтырушылығы сауда экономикалық ынтымақтастығы үшін үлкен потенциалы бар.
ШЫҰ-ң құрылуы туралы Декларациясында сауда-экономикалық бағыты артықшылық ретінде бөлініп көрсетілген.
2001 жылы 13-14 қыркүйекте Алматыда өткен ШЫҰ-ң мүше-мемлекеттерінің үкімет басшыларының аймақтық форумға жаңа көзқараспен қарауға мүмкіндік берді. АҚШ-та болған қайғылы оқиға және Ауғанстандағы оқиғалар Саммитте қойылған мәселенің бағытын бірнеше өзгертсе де, премьер-министерлердің шешуі үшін күн тәртібін шығарылған мәселе шетте қалған жоқ. ШЫҰ-ң экономикалық қызметі юридикалық түрде бекітілді.
Сол жылы 9-10 шілде Астанада сауда-экономикалық ынтымақтастығының мәселелерін талқылау бойынша ШЫҰ-ң мүше-мемлекеттердің эксперттерінің бірінші кездесуі болды. Эксперттердің отырыс барысында әрбір мүше-мемлекеттің аймақтық сауда-экономикалық ынтымақтастықтың негізгі бағыттары мен мақсаттары, Қазақстан, Қытай және Ресей ұсыныстарының негізінде өңделген “Сауда және инвестициялық саясат саласында ыңғайлы жағдай жасау бойынша процесі туралы” Үкіметаралық құжаттың жобасы қаралған болатын.
ҚХР мемлекеттік Кеңесінің Чжу Жунцзидың Ресейге, кейін Қазақстанға сапары кезінде Қытай мен Ресей, Қытай мен Қазақстан арасында ортақ коммюникеге қол қойылды. Бұл құжатта кейбір геосаяси және саяси пассаждар болғанымен, өзінің негізінде бұл құжаттар экономикалық сипатта болып келеді.
Жаңа аймақтық экономикалық ұйымның құрылуының соңғы қадамы ретінде Алматыда құрылуының соңғы қадамы ретінде Алматыда ШЫҰ-ң мүше-мемлекет Үкіметтерінің арасында “Аймақтық экономикалық ынтымақтастықтың негізгі бағыттары мен сауда және инвестициялар саласында ыңғайлы жағдай жасау процессі туралы” Меморандумға 2001 ж. 14 қыркүйекте қол қойылды. Осы құжатпен экономикалық салада ынтымақтастықты дамытудың негізгі мақсаттары және оларды жүзеге асыру механизмдері анықталды. ШЫҰ шеңберінде аймақтық экономикалық ынтымақтастықтың дамуы әлемдік саясатта және экономикада аймақтық экономикалық күшін нығайтып, аймақтың маңыздылығын арттырады.1
Меморандумның кейбір аспектілері еріксіз назар аудартады. Біріншіден, қол қоюшы мемлекеттердің Бүкіләлемдік Сауда Ұйымының нормалар мен ережелеріне сәйкес бағыт ұстануы. Бұның себебі аймақтық экономикалық ұйым болған соң, әлемдік қауымдастықта қабылданған ережелерді ұстанбауы мүмкін емес, сонымен қатар ШЫҰ-ң барлық мүше-мемлекеттері Бүкіләлемдік Сауда Ұйымына мүше болуға ниет білдірген болатын.
Екіншіден, Меморандум экономикалық тақырыпшаның басым болғанымен, онда геосаяси аспектілер де кездеседі. Преамбуланың өзінде ШЫҰ-ның құрылуы өзара пайдалы және көппрофильді ынтымақтастықты дамытуда мүше-мемлекеттердің кең мүмкіндіктері мен потенциалын қолдануға мүмкіндік туғызады, сонымен қатар әділ және рационалды халықаралық экономикалық тәртіптің орнатылыуына ықпал етеді.
Үшіншіден, ШЫҰ-ң мүше-мемлекеттің аймақтық экономикалық ынтымақтастығының дамуының мақсаттарының кең және әртүрлі болуы осы ынтымақтастықты декларациялар мен талқылау саласынан тәжірибе деңгейіне өткізуге мүмкіндік береді. Сонымен, Меморандумда сауда мен инвестицияларға ыңғайлы жағдай жасаудың нақты механиздері көрсетілген; сыртқы экономикалық қызметке жауап беретін ШЫҰ-ң мүше-мемлекеттерінің министерлерінің кездесу механизмінің құрылуы көзделді,-ынтымақтастықтың артықшылық бағыттары бөлінді.2
2002 ж. сауда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кiрiспе
Негiзгi бөлiм
1. ШЫҰ халықаралық құқықтың субъектiсi ретiнде
1.1 ШЫҰ-ның құрылу тарихы : алғышарттары мен себептерi.
1.2 ШЫҰ-ның мақсаттары мен қағидалары.
2. ШЫҰ-ның органдары
2.1. ШЫҰ-ның органдарының құрылысы мен функциялары.
2.2. ШЫҰ-ның органдарының жұмыс атқаруы мен шешiм қабылдау тәртiбi. ШЫҰ-дағы мүшелiк.
3. ШЫҰ-ның ынтымақтастық бағыттары
3.1 ШЫҰ аясындағы экономикалық ынтымақтастық.
3.2 ШЫҰ-ның мүше – мемлекеттерiнiң қауiпсiздiк саласында ынтымақтастығы: халықаралық деңгейде терроризм, сепаратизм және экстремизмге қарсы күресуде ынтымақтастығы.
Қорытынды.
Кiрiспе
Бiтiру жұмысының жалпы сипаттамасы. Шанхай ынтымақтастық ұйымы – көпжақты ынтымақтастықты дамытудағы жаңа халықаралық ұйым. Бұл ұйымның құрылуымен тек алты мүше-мелекеттiң арасындағы қарым-қатынастарын реттейтiн ұйым ғана емес, сонымен қатар бүкiл әлемнiң елдерiне әсерiн тигiзбей қоймайтын жаңа бiр тарихи оқиға болды. Соңғы жылдары посткеңестiк кеңiстiкте әскери-саяси, сонымен қатар экономикалық сипаттағы (ТМД, ГУУАМ, ЕврАзЭС және т.б.) интеграциялық ұнымдар құрылған болатын. Алайда олардың бәрi өзiне жүктелген үмiттi ақтай алмауда. Осыған орай қазiргi таңда Шанхай ынтымақтастық ұйымы бiрден-бiр мүмкiндiгi зор және өмiршең ұйым ретiнде өзiн-өзi танытып отыр.
Зерттеу тақырыбының өзектiлiгi: бiрнеше себептермен анықталады. Қазiргi кезде Орталық Азияда қауiпсiздiк және сауда-экономикалық салаларда ынтымақтастығын дамытып, реттеп отыратын бiрден-бiр ШЫҰ-ның ролiн арттыру керек. ШЫҰ-ны өзiнiң мүшелерiне тиiмдiлiгiн арттырып, арасында ынтымақтастықты тереңдете отырып, әлемдiк қауымдастықтың назарын өзiне ерекше аудартып отыр.
Шанхай ынтымақтастық ұйымы ашық ұйым болғандықтан, әлемнiң барлық бейбiтшiлiктi қолдайтын елдерiне ашық. Бұл ұйымға кiрген мемлекеттер арасында территориялық даулар жоқ, бiрақ ортақ мүдделерi бар. Қытай мен Орта Азиялық мемлекеттерге өздерiнiң күштерiн терроризм, сепаратизм және экстремизмге қарсы күрес жүргiзу мәселесiне қатысты ынтымақтасу өте қолайлы және тиiмдi болып келедi. Қытай, Ресей және Орта Азиялық мемлекеттер көлiктiк салада өзара тиiмдiлiк ынтымақтастықты кеңейтуде мүдделi.
Ортақ мүдделердiң болуы және тығыз ынтымақтастық бөлек мемлекеттерге немесе сол мемлекеттердiң құрылымдарына қарсы геосаяси альянстың құрылуын бiлдiрмейдi. Мәскеулiк Самиттiң қорытынды Декларациясында Шанхай ынтымақтастық ұйымы “мүше-мемлекеттер арасында өзара сенiмдiлiктi, достықты күшейту үшiн” және “бөлек мемлекеттерге қарсы немесе мемлекеттер топтарына қарсы бағытталған ұйым болып табылмайды” деп айтылған. Осыған орай Шанхай ынтымақтастық ұйымының құқықтық жағдайын анықтай отырып, осы ұйымның қауiпсiздiк және экономикалық салаларда маңызын ашық көрсету.
Зерттелген тақырыптың маңыздылығы: Шанхай ынтымақтастық ұйымының халықаралық қауiпсiздiк қамтамасыз ету мен экономика саласында мемлекеттер арасында ынтымақтастықты нығайту және күшейтуге құрылған жаңа халықаралық ұйым болумен байланысты. Осы ұйымға мүше-мелекеттердiң шешiлмеген iшкi iшкi мәселелерi сырттан келген қауiп-қатерi дiни-саяси экстремизм, халықаралық терроризм, заңсыз есiрткi айналымы нысанында катализатор ретiнде көрiнедi. ШЫҰ-ның мүше-мемлекеттерiнiң әскери-саяси, қауiпсiздiктi қамтамасыз етуде ынтымақтастығы мәселесiн зерттеу маңызды болып отыр.
Тағы бiр назар аударатын мәселе ШЫҰ-на мүше мемлекеттердiң экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз ету, онсыз аймақта қауiпсiздiктi қамтамасыз ету мүмкiн емес. ШЫҰ шеңберiнде сауда-экономикалық ынтымақтастығын кеңейту ШЫҰ-ның маңызды халықаралық экономикалық жобалардың бiрi екендiгiн көрсетедi.
Мәселенiң зерттелу деңгейi: ШЫҰ-ның құқықтық жағдайының мәселесiн зерттеу мен талдауға арналған әдебиеттер жоқтың қасы, себебi ШЫҰ өте жас ынтымақтастық ұйымы болып табылады.
Шанхай ынтымақтастық ұйымының қазiргi таңда өткiлiп жатқан жұмыстарының нәтижелерi бәрiн дерлiк баспа беттерiне басылуда. Атап айтатын болсақ, "Егемен Қазақстан" республикалық саяси газетi, "Континент" журналы, "Саясат" журналдары бар. Сонымен қатар "Московский журнал международного права", "Междунородная жизнь" журналдары.
Зерттеулер мен мамандарға келсек В.Ярочкии, Р.Бурнашев, С.Власов, еңбектерiнде ШЫҰ-ң ынтымақтасу бағыттарының, басқа да көптеген аймақтық қауiпсiздiк жүйесiнiң элементтерiн зерттеген.
Әсiресе, К.Сыроежкиннiң еңбектерi ой қызықтырады. Ол ШЫҰ шеңберiнде қауiпсiздiктi қамтамасыз ету шаралары туралы, ШЫҰ шеңберiнде өткен кездесулердi толыққанды зерттейдi, Оған қоса А.Лукин де ШЫҰ-ның мәселлерi мен мүмкiндiктерiн ашып көрсете алды. Көпполярлы бейбiтшiлiк жағындағы ШЫҰ-ның анық ұстанымы әлемнiң көптеген елдерiнiң қызығушылығын тудыратынын айтқан.
ШЫҰ жас ұйымы болғандықтан әдебиеттер жоқ, көптеген ғалымдар ШЫҰ-ны зерттеумен айналысса да, ШЫҰ-ның құқықтық мәртебесiнiң толыққынды сипаттап жүйелi түрде зерттелмеген. Мәселенiң жеткiлiксiз зерттелуi нәтижесiнде бiтiру жұмысын зерттеу кезiнде оның мақсатын, объектiсiн, пәнiн талдау қажет.
Зертеу мақсаты ШЫҰ-ның құқықтық мәртебесiн анықтап көрсету. Осы мақсатқа жету үшiн келесi мiндеттердi алға қосу керек:
ШЫҰ-ның құқықтық мәртебесiн айқындауда оның құрылу тарихи, мақсаттары мен мiндеттерiн ашып көрсету;
ШЫҰ-ның құрылысының құзыретiн, атқаратын қызметiн, қандай салаларда ынтымақтаса қызмет ететiнiн анықтау;
ШЫҰ-ның мүше-мемлекеттерiнiң халықаралық терроризм, сепаратизм және экстремизмге қарсы күресуде ынтымақтастығының механизмiн анықтау.
Зерттеу объектiсi ШЫҰ мүше-мемлекеттерiнiң ынтымақтастығы.
Зерттеу пәнi Шанхай ынтымақтастық ұйымының құқықтық мәртебесi.
Бiтiру жұмысы үш бөлiмнен тұрады: Кiрiспе бөлiм, негiзгi бөлiм, қорытынды бөлiм.
Негiзгi бөлiм үш тараудан екi тармақшадан құралған. Бiрiншi тарауда жалпы ШЫҰ сипатталып, оның құрылу тарихы, ұйымның мақсаттары мен мiндеттерi ашылып көрсетiлген. Екiншi тарауда ШЫҰ-ның органдарына, құрылысына, оның жұмыс атқаруына көңiл аудылған. Жұмыстың соңғы тарауында ШЫҰ-ның қауiпсiздiк және экономика саласында ынтымақтастығы ашылып көрсетiлген.
1.
2. ШЫҰ халықаралық құқықтың субъектiсi ретiнде
1.1 ШЫҰ-ның құрылу тарихы: алғышарттары мен себептерi
25 сәуірде 1996 ж. Ресейдiң сол кездегi президенті Б.Ельциннің Қытайға сапары кезінде Қытай Халық Республикасының бұрынғы төрағасы Цзян Цзэминь, Ресей мемлекеті басшысы Ельцин, Қазақстан мемлекет басшысы Н.Назарбаев, Қырғыстан Республикасының мемлекет басшысы А. Акаев және Тәжікстан Республикасының мемлекет басшысы И.Рахмонов Шанхайда кездесу өткізіп, Қытай Халық Республикасы, Ресей Федерациясы, Қазақстан Республикасы, Қырғыстан Республикасы және Тәжікстан Республикасы арасында "Шекара аймағындағы әскери сала сенімділікті нығайтуға қатысты келісімге" қол қойды. Бұл келісім бес елдің қауіпсіздігі үшін ғана емес, сонымен қатар бүкіл әлемнің тұрақтылығы мен бейбітшілігі үшін маңызы зор болатын.
1997 ж. 24 сәуірде Қытай Халық Республикасы төрағасының Ресейге сапары кезінде бес елдің өкілдері Мәскеуде кездесу өткізді және "Шекара аймағында әскери күштерді өзара қысқарту туралы" бесжақты келісімге қол қойды. Бұл құжат 1996 ж. қол қойылған Шанхай құжатына толықтыру және нақтылық ретінде болды,сонымен бiрге, қауіпсіздік мәселелерінде өзара сенімділікті күшейттi. Сонымен екі ірі көршілес держава, Қытай мен Ресей стратегиялық серіктес болды; екi елдің ортақ дамуына және өркендеуіне сенімділік және өзара ынтымақтастық көмегін тигізітініне сенімді болды. Қытай Халық Республикасының төрағасы Цзян Цзэминь Қазақстан Республикасының мемлекет басшысымен кездесуінде Қазақстанмен достық ынтымақтастықтың тұрақты және ұзақ мерзімді қатынасын дамыту қытайдың сыртқы сааясатының маңызды бөлігі болып табылатынын мәлімдеді. Сонымен қатар, жалпы күшпен XXI ғасырға бағытталған жан-жақты ынтымақтастықтың достық қатынасын орнатуды көздеді.
Қытай Халық Республикасы төрағасы Цзян Цзэминь Қырғызстан президенті А.Акаевпен және Тәжікстан президенті И.Рахмоновпен бөлек кездесу өткізді.
1998 ж. 3 шілдеде Қазақстан Республикасының президентінің шақыруымен Қытай Халық Республикасы төрағасы Цзян Цзэминь Қазақстанға “бестіктің” үшінші кездесуіне қатысу үшін бағыт алды. Сол кезде Қытай Халық Республикасның төрағасы бейбітшілік пен тұрақтылықты қорғау, өркендету мен дамытуға үлес қосу жөнінде мәлімдеді; Аймақтың дамуы мен бейбітшілік мәселелеріне қатысты, оңтүстік Азиядағы жағдайға және бес елдің аймақтық экономикалық ынтымақтыстық мәселелеріне қатысты Қытай позициясын анықтап мәлімдеген болатын. Сонымен қатар, ол аймақтың дамуы мен бейбіт өмір сүруіне бағытталған күш-жігерін аямаған болатын деп мәлімдеді; Ресеймен және орта азиялық көршілермен бұл салада достық ынтымақтастыққа қол жеткізілді және бес ел арасында достық ынтымақтастықтың сақталуы мен дамуы үшiн ұлттық сепаратизммен, терроризммен, қару колдабандастан және басқа да аймақтың тұрақтылығы мен қауіпсіздігіне қауіп төндіретін зұлымдықпен күресті жалғастыру керектігін көрсетті. Кездесу өткен соң, бес елдің сыртқы істер министрлері “Аймақтық декларацияға” қол қойды. Бұл декларацияда бес елдің екіжақты және көпжақты ынтымақтастығының кеңеюі мен күшеюі олардың халықтарының түпкі мүдделеріне сәйкес келеді және бүкіл Азияның тұрақтылығы, қауіпсіздігі, дамуы мен өркендеуінің маңызды факторы болып табылады. 1996 ж. 24 - 26 тамызына дейін Қытай Халық Республикасының терағасы Цзян Цзэминь Қырғызстан астанасы Бишкекте болып, бес ел басшыларының төртінші кездесуіне қатысты; Қытай, Ресей, Қазақстан, Тәжікстан кездесу барысында Қытай Халық Республикасы терағасы халықаралық жағдай, аймақтық қауіпсіздік және аймақтық экономикалық ынтымақтастық мәселелерi жөнінде төрт елдiң басшылары ойларымен ауысты. Бұл бес елдің әрі қарай көршілес достық қатынасының және өзара ынтымақтақтың дамуына ықпалын тигізді. 25 тамызда бес елдің мемлекет басшылары “Бiшкектік коммюникеге” қол қойды, онда 1996ж. Шанхайдағы кездесуден кейінгі уақыт арасындағы бес елдің ынтымақтыстық нәтижелерімен қанағаттанатындықтарын мәлімдеді, дәуір рухына сай келетін аймақтық қауіпсіздік пен ынтымақастығының нығайтылуы жөнінен бес елдің тәжірибе жүзінде жасалған қадамдарын жоғары түрде бағалады. Қырғызстан президенті Акаевтың “Жібек жолының” қазіргі заманғы халықаралық ынтымақтастықта қайта өрлеу туралы идеясын қоштады. Сонымен қатар осы бес елдің ынтымақтастығы ашық және басқа елдерге қарсы бағыттанмағандығын мәлімдеді.
2000 ж. 4 шілде күнінің екінші жартысында Тәжікстан астанасы Душанбеде Қытай, Тәжікстан, Ресей, Қазақстан және Қырғызстан сыртқы істер министрлерiнiң кездесуі өтті. Бұл “Шанхай бестігінің” шеңберінде өткен сыртқы істер министрлігінің ең бірінші кездесуі болды. Бұл кездесуде әрі қарай екі жақты және көпжақты ынтымақтастықты күшейту және сыртқы саяси стратегиясының келістіру мәселелерін талқылады, халықаралық және аумақтық жағдай мәселелері жөніндегі ойларымен бөлісті1.
2000 ж. 5 шілдесінде Қытай Халық Республикасы терағасы Цзян Цзэминь Душанбеге сапарға аттанып, онда бес елдің басшылары халықаралық және аймақтық жағдай жөнінде ойларымен алмасып, ХХI бейбітшілік, ынтымақтастық және достықтың сарайын салуға қатысты толық өзара түсіністікке қол жеткізді. Цзян Цзэминь жаңа ғасырға аяқ басар кезде “Шанхай бестігінің” алдында адамзатты соғыстан құтқару, мәңгі бейбітшілікке қол жеткізу, болашақта гүлдену, өркендеу және даму сияқты ұлы мақсаттар тұр деген болатын.
Бұл үшін Қытай Халық Республикасының төрағасы төрт ұсынысты алға шығарды:
1. “Шанхай бестігінің” механизмін толықтыру және кемелдендіру, оның шеңберінде көпсатылы және көпсалалы кездесу механизмін жасау және кездесу механизмін ынтымақтастық механизмі деңгейіне жеткізу.
2. Қауіпсіздік саласында ынтымақтастықты тереңдету, әртүрлі сепарртисттік, ланкестік және экстремисттік күштерді жою.
3. Екіжақты және көпжақты сауда-экономикалық ынтымақтастыққа мүмкіндік туғызу; Ресей, Қазақстан, Қырғызстан және Тәжікстанға Қытайдың Батыс аумақтарын танып-білуде қатысуын қоштау.
4. Халықаралық аренада ынтымақтастықты күшейту, көпполярлық әлемнің дамуына кемек көрсету.
Душанбелік кездесу “Шанхай бестігінің” мемлекет басшыларының кездесуінің бірінші сатысын аяқтады.
Келесі кездесу 2001 ж. 15 маусымда болды. Шанхайда бұл күні Ресей, Қытай, Қазақстан, Қырғызстан және Тәжікстан (“Шанхай бестігінің”) өздерінің қатарына Өзбекстанды алды. Сол күні Шанхай ынтымақтастық ұйымының (ШЫҰ) құрылуы туралы декларациясына қол қойылды. Бұның атын “белгілі мөлшерде батыс одақтарына геосаяси жағынан тең түрде қарсылық” тұғызу үшін өзгерткен болатын.
Бұл ұйымның мүшесі тек ғана саяси жобалармен ғана емес, сонымен қатар біріккен экономикалық жобалармен де айналысады (әсіресе Орта Азиядағы мұнайгаздық кеніштерін өндеу саласында).
Шанхай ынтымақтастық ұйымы “Шанхай бестігінің” (Ресей, Қазақстан, Қырғызстан, Қытай және Тәжікстан) негізінде құрылды.
“Шанхай бестігі” өз кезінде “шекара аймағында әскери салада сенімділікті нығайту туралы келісім” 1996 ж. және “Шекара аймағында әскери күштi өзара қысқарту туралы келісiмге 1997 ж. сәйкес құрылған.
Осы келісімдердің біріншісін жасасу үшін бес елдің басшылары 1996 ж. Шанхайда кездесті. Бұл “Шанхай бестігі” терминінің пайда болуына негіз болды2.
2001 жылдың 14-15 маусымда жаңа аумақтық ұжым Шанхай ынтымақтастық ұйымы құрылды. Қатысушы-мемлекеттер арасында өзара сенімділікті, достықты және көршілес қатынасты нығайтуды; мемлекеттер арасында саяси, сауда-экономикалық, ғылыми-техникалық, мәдени, білім беру, энергетикалық, транспорттық, экономикалық және басқа салада ынтымақтастықты күшейту және оның дамуын жігерлендіру; аумақта қауіпсіздік пен тұрақтылықгы, бейбітшілікті қамтамасыз ету және сақтау өзiнiң мақсаты ретiнде көрсеттi3 .
2.2 ШЫҰ-ң мақсаты мен қағидалары
Саммитте Шанхай ынтымақтастық ұйымының құрылуы туралы декларациясында Шанхай ынтымақтастық ұйымының құрылуының қағидалық бағыттары айқын көрсетілген. Олар бір жылдың ішінде заңи тілге аударылды және негізгі құжатында Шанхай ынтымақтастық ұйымының Хартиясында көрініс тапты.
Шанхай ынтымақтастық ұйымының хартиясы Санкт-Петербургте кездесуде қабылданды.
Шанхай ынтымақтастық ұйымының негізгі алатын құжаты — Хартия Шанхай ынтымақтастық ұйымының мақсаттары мен ынтымақтастығының негізгі бағыттарын анықтайтын, ұйымның құрылымы мен басқа елдермен және халықаралық ұйымдармен өзара қатынасының тәртібін анықтайды.
Шанхай ынтымақтастық ұйымы келесідей қағидаларды қатаң сақтайды:
“БҰҰ жарғысының” қағидалары мен мақсатын қатаң түрде орындау;
тәуелсіздікті, егемендікті және территориялық тұтастықты өзара сыйлау;
ішкі істерге араласпау;
күш пен қауіпті күштеп қолданбау;
барлық мүшелердің тең құқылығы;
барлық мәселелерді өзара кеңес беру жолымен шешу;
одақтарға кірмеу, басқа мемлекеттер мен ұйымдарға қарсы шықпау;
басқа халықаралық және аумақтық ұйымдармен, басқа мемлекеттермен диалогтар, алмасулар және әртүрлі ынтымақтастық жүргізуге дайын болу, Шанхай ынтымақтастық ұйымының өзара сенімділіктi әскери күштерді қысқарту, ынтымақтастық жолымен қауіпсіздікке жетуді сақтайтын жаңа қауіпсіздік концепциясын, серіктестік негіз болып табылатын мемлекетаралық қатынастардың жаңа түрін, үлкен және кіші мемлекеттердің ортақ күшімен сипатталатын ынтымақтастықтың жаңа түрін қолдайды.
Шанхай ынтымақтастық ұйымының құрылу процессі кезінде “өзара сенімділік, теңдік, өзара қарым-қатынас, көптүрлі мәдениетті сыйлау, ортақ дамуға жетуді көздеуді” сипаттайтын “Шанхайлық рух” деп аталатын түсінiк пайда болды4.
Хартияның 1-ші бабында көрсетiлгендегі Шанхай ынтымақтастық ұйымының негізі мақсаты болып:
мүше мемлекеттер арасында өзара сенімділік, достықты нығайту; аумақта бейбітшілікті, қауіпсіздікті, тұрақтылықты сақтау мен нығайту мақсатында көпсалалы ынтымақтастықты нығайту, жаңа демократиялық, әділ және рационалды саяси және экономикалық халықаралық тәртіпті орнатуға ықпал ету;
терроризмге, сепаратизмге және экстремизмге бірлесе отырып тойтарыс беру, есірткі мен қарудың заңсыз айналымымен және басқа да трансұлттық қылмыс түрлерімен күрес жүргізу, сонымен қатар заңсыз миграцияға қарсы күресу;
жалпының мүддесі болып табылатын саяси, сауда экономикалық, қорғаныстық, құқық қорғаушылық, табиғат қорғаушылық, мәдени, ғылыми-техникалық, білім беру, энергетикалық, траспорттық, қаржы-несиелік және басқа салаларда аймақтық ынтымастықты қолдау;
аумақта көпжақты және балансталған экономикалық өсуге, әлеуметтік және мәдени дамуға ортақ іс-әрекетпен мүше-мемлекеттер халқының өмір жағдайын жақсарту және өмір деңгейін жоғарылату мақсатында тең құқылық серіктестік негізінде ортақ іс-әрекетпен аймақта көпжақты және балансталған экономикалық өсуге, әлеуметтік және мәдени дамуға ықпал ету;
әлемдік экономикаға интеграция кезінде координацияланған тәсіл табу;
мүше-мемлекеттің халықаралық міндеттеріне сәйкес адамның құқтары мен негізгі бостандықтарын қамтамасыз етуге ықпал ету;
басқа мемлекеттер және халықаралық ұйымдармен қарым-қатынасты орнату және дамыту;
халықаралық қақтығыстарды алдын-алуға қосыла бірге әрекет жасау және оларды бейбіт жолмен реттеу;
XXI ғасырда болатын мәселелерді шешуге бірлесе отырып шешім іздеу.
Шанхай ынтымақтастық ұйымына мүше-мемлекеттер келісідей қағидаларды ұстанады:
егемендікті, тәуелсіздікті, мемлекеттің территориялық тұтастығын өзара сыйлау және мемлекет шекарасының мағзымастығы, iшкi iстерге араласпау, күшпен басып кiрмеу және қауіп-қатерді күштеп қолданбау, белгілі аймақтарда біржақты әскери басымдықтан бас тарту.
барлық мүше-мемлекеттің тең құқылығы, әрбір мүшенің көзқарасын сыйлау және өзара түсінісу негізінде ортақ көзқарасты іздестіру;
ортақ мүдделер саласында ортақ іс-әрекеттерді этаппен орындау;
мүше-мемлекеттер арасындағы қақтығыстарды бейбіт жолмен жеңу;
Шанхай ынтымақтастық ұйымының басқа мемлекеттерге және халықаралық ұйымдарға қарсы бағытталмауы;
Шанхай ынтымақтастық ұйымының мүдделеріне қайшы келетін кез-келген іс-әрекеттерді болдырмау;
Хартияда және басқа да Шанхай ынтымақтастық ұйымының шеңберінде қабылданған құжаттарда көрсетілген міндеттерді ерікті түрде орындау.
Сонымен қатар Шанхай ынтымақтастық ұйымының Хартиясың 3-ші бабында ұйымның ынтымақтастығың бағыттары да көрсетілген5 .
ШЫҰ шеңберiндегi ынтымақтастықтың негiзгi бағыттары болып:
аймақта қауiпсiздiк пен сенiмдiлiктi орнату және бейбiтшiлiктi сақтау;
халықаралық ұйымдарда және халықаралық форумдарда ортақ мүдде болып табылатын сыртқы саяси мәселелерге қатысты ортақ көзқарасты iздестiру;
терроризмге, сепаратизмге және экстермизмге, қару мен есiрткiнiң заңсыз айналысына, басқа да трансұлттық қылмыс түрлерiне, сонымен қатар, заңсыз миграцияға да ортақ қарпсылық көрсету бойынша шараларды өңдеп iске асыру;
қарусыздандыру мәселесi бойныша күштi жүйелеуi және қаруландыруға қоса қадағалау жүргiзу;
әр түрдегi аймақтық-экономикалық ынтымақтасытқты қолдау, қызметтер мен технологиялар, капиталдың, тауарлардың еркiн айналысын болдырту мақсатында сауда мен инвестицияларға ыңғайлы жағдай жасау;
транспорт және коммуникация саласындағы инфраструктураны тиiмдi қолдану, мүше-мемлекеттердiң транзиттiк потенциалын одан әрi дамыту, кемелдендiру, экономикалық жүйенi дамыту;
аймақта су ресурстарын қолдануды қоса алғанда, рационалды табиғатты қолдануды қамтамасыз ету, ортақ арнайы қоршаған ортаны қорғауға бағытталған бағдарламалар мен жобаларды iске асыру;
табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алуда өзара көмек көрсету және олардың салдарын жою;
ШЫҰ-ның шеңберiнде ынтымақтастықты дамыту мақсатында құқықтық ақпаратпен алмасып отыру;
ғылым және техника, бiлiм беру, денсаулық қорғау, мәдениет, спорт және туризм саласында өзара қатынасты кеңейту;
Сонымен қатар Шанхай ынтымақтастық ұйымының мүше-мемлекеттерi өздерiнiң ерiктерi бойынша ынтымақтастық салаларын кеңейте алады 6 .
2. ШЫҰ-ның органдары
2.1 ШЫҰ-ның органдарының құрылысы мен функциялары
Шанхай ынтымақтастық ұйым құрылымына кеңестер механизмі мен тұрақты әрекет ететін органдар кіреді.Ұйым шеңберінде мақсаттарына жету үшін келесі органдар қызмет етеді:
Мемлекеттердің басшыларының Кеңесі
Үкімет басшыларының Кеңесі
Сыртқы істер министрлері Кеңесі
Министрліктер немесе ведомстволардың басшыларының Кеңесі.
Ұлттық координаторлар Кеңесі
Терроризмге қарсы аймақтық құрылым
Хатшылық
Терроризмге қарсы аймақтық құрылымнан басқа, ШЫҰ-ның органдары қызметі мен жұмыс тәртібі мемлекет басшыларының Кеңесі бекітетін нұсқаулармен анықталады.
Мемлекет басшылары Кеңесі ШЫҰ-ның басқа да органдарын құру туралы шешім қабылдай алады. Жаңа органдардың құрылуы Шанхай ынтымақтастық ұйымының Хартиясына қосымша протокол ретiнде толтырылады. Мемлекет басшыларының Кеңесi ШЫҰ-ның жоғарғы органы болып табылады. Бұл орган Ұйымның қызметiнiң негiзгi бағыттарын айқындап iске асырады, ұйымның басқа мемлекеттермен және халықаралық ұйымдармен қатынасын реттейдi, ұйымның iшкi құрылысының және қызметiнiң мәселелерiн шешедi, сонымен қатар өзектi хпалықаралық мәселелердi қарастырады.
ШЫҰ-ң қызметiн және көпжақты ынтымақтастықтың дамуының стратегиясын, мүмкiндiктерiн және артықшылықтарын қарастырады және анықтайды, сонымен қатар ШЫҰ-ның шеңберiнде қабылданатын және басқа да халықаралық ұйымдармен және мемлекеттермен жасалатын халықаралық келiсiмдiк актiлердi жасап, оған қол қою туралы шешiм қабылдайды;
Хартияда анықталғандай Ұйымның мақсаттарын жүзеге асыруға бағытталған шешiмдердi қабылдайды, оған қоса ШЫҰ шеңберiнде тиiстi салаларда қатынасты дамытудың нақты мәселелерiн қарастыру үшiн Ұйымның мүше мемлекеттерiнiң министрлiктерi мен ведомстваларының басшыларының Кеңесiн өткiзу жөнiндегi мәселелерi қарастырады;
ШЫҰ-ның iшкi құрылымы мен қызмет етуiнiң қағидалық мәселелерiн, ШЫҰ-ң басқа халықаралық ұйымдар және мемлекеттермен қатынасының мәселелерiн шешедi;
ШЫҰ-ның Атқарушы хатшысын тағайындайды және орнынан босатады;
ШЫҰ-ның Терроризмге қарсы аймақтық құрылымның Атқарушы комитетiнiң Директорын, оның орынбасарларын тағайындайды, сонымен қатар оларды қызметiнен босатады;
ШЫҰ-ның органдарының қызметiн бекiту және тоқтату туралы шешiмдi қабылдайды;
Жиналыста қабылданған шешiмдердiң орындалуын және жұмыс жүргiзуге, сонымен қатар ШЫҰ шеңберiнде экономикалық ортақ жобалардың жүзеге асырылуына жалпы қадағалау жүргiздi.
ШЫҰ-ның мүше мемлекеттерiнiң Сыртқы Iстер Министрлер Кеңесi ШЫҰ-ның органы болып табылады және Хартияны, сыртқы iстер министрлер Кеңесiнiң Ережесiн және ШЫҰ шеңберiнде қабылданатын басқа да регламентациялайтын құжаттарды басшылыққа ала отырып, өз қызметiн жүзеге асырады.
Кеңес келесiдей функцияларды атқарады:
ШЫҰ-ның ағымдағы қызметiнiң мәселелерiн қарастырады;
ШЫҰ-ның органдарының шешiмдерiнiң орындалуын және жалпы координациясын қамтамасыз етедi;
әр түрлi бағыттар бойынша ШЫҰ шеңберiнде ынтымақтастықты дамыту және жетiлдiру бойынша, сонымен қатар ШЫҰ-ның органдарының қызметiн жақсарту бойынша ұсыныстарды, оған қоса Ұйым шеңберiнде тиiстi көпжақты келiсiмдiк құжаттарды жасасу мәселелерiн ШЫҰ-на мүше мемлекет басшылары Кеңесiне және үкiмет башыларының Кеңесiне қарастыруға ұсынады;
халықаралық мәселелер бойынша ШЫҰ-ның атынан арыздана алады;
ШЫҰ-на жаңа мүшелердi қабылдау. Ұйымда мүшелiктi тоқтата тұру және мүшелiктен шығару жөнiнде мемлекет басшыларының Кеңесiнiң қарауына ұсыныстар ұсынады;
басқа халықаралық ұйымдарға және мемлекеттерге диалог бойынша серiктес мәртебесiн немесе қадағалаулы мәртебесiн беру мәселесiн қоса алғанда, ШЫҰ-ның басқа халықаралық ұйымдармен және мемлекеттермен өзара қарым-қатынасы жөнiнде ұсыныстарды мемлекет басшыларының Кеңесiнiң қарауына ұсынады;
ШЫҰ-ның Атқарушы хатшысының кандидатурасын бекiтуге мемлекет басшыларының Кеңесiне ұсынады;
ШЫҰ-ның мүше мемлекеттердiң Ұлттық координаторлар Кеңесiнiң ұсынуымен ШЫҰ-ның Атқарушы хатшысының орынбасарларын бекiтедi;
Мүше мемлекеттердiң сыртқы саяси органдарының өзара әрекет етуiнiң тәжiрибелiк мәселелерiн қарастырады.
Ұлттық координаторлар Кеңесiнiң ұсынуымен дайындалып жатқан құжаттардың жобаларын қарастырады;
Ұлттық координаторлар Кеңесiнiң ұсынуымен, ШЫҰ-на басқа халықаралық ұйымдармен және мемлекеттермен жiберiлетiн ұсыныстар мен сұраныстарды қарастырады.
ШЫҰ-ның құрылымын кеңейтуге байланысты шешiмдердi, басқа халықаралық ұйымдарға және мемлекеттерге диалог бойынша серiктес мәртебесiн немесе қадағалаушы мәртебесiн ұсыну, сонымен қатар мұндай мәртебенi алып тастау жөнiндегi шешiмдi қабылдайды;
ШЫҰ-да мүше мемлекеттердiң мүшелiгiн тоқтату туралы шешiмдi. сонымен қатар Хартияның 13-шi бабында көрсетiлген негiздер бойынша ШЫҰ-нан мүше мемлекеттердi шығару жөнiнде шешiмдi қабылдайды;
ШЫҰ-ның символикасын бекiтедi;
Терроризмге қарсы аймақтық құрылымының Кеңесiнiң деклдттарын тыңдайды;
Терроризмге қарсы аймақтық құрылымның Атқарушы комитетiнiң бөлiмдерiн және ШЫҰ-ның хатшылығының өкiлдiктерiн ашуға байланысты шешiмдердi қабылдайды;
өзектi халықаралық мәселелердi қарастырады7
Үкiмет басшыларының (премьер-министрлер) Кеңесi Хартияның 4-шi және 6-шы баптарына сәйкес ШЫҰ-ның органы болып табылады. Хартия негiзiнде, ШЫҰ-ның негiзiнде, ШЫҰ-ның мүше мемлекеттерiнiң Үкiмет басшыларының Кеңесi туралы Ережеге сәйкес және ШЫҰ-ның шеңберiнде қабылданған басқа да құжаттарды ескере отырып өз жұмысын жүргiзедi. Кеңес келесiдей функцияларда атқарады:
әрбiр бюджеттiк жылға Ұйымның бюджеттiн бекiтедi;
ШЫҰ шеңберiнде көпжақты ынтымақтастықтың даму мүмкiндiктерiн, артықшылықтарының, стратегияларының мәселелерiн қарастырады.
Экономикалық саладағы мәселелердi шешедi, ШЫҰ-ның шеңберiндегi тиiстi үкiметаралық көпжақты келiсiмдiк құжаттарды жасайды;
ШЫҰ-ның Терроризмге қарап аймақтық құрылымның Атқарушы комитетiнiң құрылысы мен штаттық күн тәртiбiн бекiтедi.
Хартиямен анықталған, тәжiрибелiк саладағы өзара қарым-қатынасты дамыту нақты мәселелерiн қарастыру үшiн Ұйымның мүше мемлекеттерiнiң министрлiктерi мен ведмоство басшыларының жиналысты өткiзу туралы шешiмдердi қабылдайды;
2001 ж.1 маусымында ШЫҰ-ның мүше мемлекеттерiнiң ұлттық координаторлар Кеңесi қызметiнiң тәртiбi туралы уақытша ереже қабылданған болатын. Бұл уақытша ереже ШЫҰ-ның Хартиясы қабылдағанға дейiн кезеңдегi ШЫҰ-ның мүше мемлекеттерiнiң Ұлттық координаторлары Кеңесi қызметiнiң ұйымдастырушылық негiзiн анықтайды.
Кеңес тараптардың құзiреттi министрлiктерi мен ведмостваларының өзара әрекеттестiгiнiң ұйымдастыру үшiн және ынтымақтастығын координациялау үшiн құрылған.
Ұлттық координаторлар Кеңесi ШЫҰ-ның құрылуы туралы Декларацияны, тораптардың мемлекет басшылары және үкiмет басшыларымен қабылданған басқа да құжаттарда, сонымен қатар ШЫҰ-ның Хартиясын басшылыққа ала отырып өз қызметiн жүзеге асырады.
Бұл Кеңес Мемлекет басшыларының Кеңесiнiң Үкiмет басшыларының Кеңесiнiң және сыртқы iстер Министрлер Кеңесiнiң отырысының дайындығын жүргiзедi.
Ұлттық координаторлар әрбiр мүше мемлекеттердiң iшкi ережелерi мен процедураларына сәйкес тағайындалады.
Ұлттық координаторлар Кеңесiнiң төрағасы Кеңестiң жұмыс тәртiбi туралы ережеге сәйкес, сыртқы iстер министрлер Кеңесiнiң төрағасының тапсырысы бойынша сыртқы қатнаста жүзеге асырғанда ұйым атынан өкiлдiк ете алады.
2001 ж. 15 маусымда қабылданған ланкестiкке, сепаратизм ге және экстремизмге қарсы күресу туралы Шанхай Конвенциясының мүше мемлекеттерiнiң Ланкестiкке қарсы аумақтық құрылымы тұрақты түрде әрекет ететiн Шанхай ынтымақтастық ұйымның органы болып табылады. Бұл құрылым Өзбекстан астанасы Ташкентте орналасқан. Бұл құрылымның функциялары, құрылу принциптерi және қаржыландырылды, мақсаттары, жұмыс тәртiбi бөлек өзара жасасқан халықаралық келiсiм шартпен реттеледi. Ол туралы осы бөлiмнiң соңғы бөлiмшесiнде айтамыз.
Ал, ШЫҰ-ның тұрақты әкiмшiлiк органы хатышылықты қарастырайық.
2003 ж. 29 мамырда бекiтiлген ШЫҰ-ның хатшылығы туралы ережеде хатшылықтың функциялары, құзiретi, құрылысы және құрамы анықталған.
Хатшылық өз қызметiн жүзеге асырғанда хартияны, мүше мемлекет басшыларының, Үкiмет басшыларының, сыртқы iстер министрлерiнiң және ұлттық координаторлар Кеңесiнiң шешiмiн, сонымен қатар ШЫҰ-ң Хатшылығы туралы Ережені басшылықа алады. Хатшылық өз құзыреті шеңберінде өзінің атынан азаматтық- құжаттарға қол қоя алады, жылжымайтын және жылжитын мүлік алуға және оған билік етуге құқығы бар,сотта талапкер немесе жауапкер бола алады.
Хатшылық ШЫҰ шеңберінде қабылданған құжаттардың сақталуын және санағын қамтамасыз етеді;
Хатшылық мүше мемлекеттерден түсетін ұсыныстар мен құжаттарды ШЫҰ-ның органдарының отырысы немесе жиналысының күн тәртібіне шығарады,солардың негізінде Ұлттық координаторлар Кеңесіне алдын-ала ШЫҰ-ның органдарының жиналысын өткізу мерзімі мен орны туралы ұсыныс жасайды;
ШЫҰ-ның органдарының болатын жиналыстарын алдын-ала күн тәртібін Ұлттық координаторлармен келісе отырып,мүше мемлекеттерге жібереді және мүше мемлекеттерден түскен қосымша пунктерін оған қосу туралы ұсыныстарын басқа мүшелерге жібереді.ШЫҰ-ның органдарымен қаралуға енгізілген құжаттар жобаларын басқсшс көзделмеген жағдайда жиналыс өткізілмес 20 күн бұрын керекті құжаттар мен мәліметтерді жібереді;
ШЫҰ-ның органдарының отырыстары мен жиналыстарына қаралуға ұсынылған құжаттардың жобалары бойынша мүше мемлекеттердің өкілдерімен кеңес беруді ұйымдастырады;
Белгіленген регламенке сәйкес және кездесу өткізілетін мемлекеттің үкіметімен өзара әрекеттесе отырып, ШЫҰ-ның органдарының отырыстары мен жиналыстарының ұйымдастырушылық –техникалық қамтамасыз етілуін жүзеге асырады;
ШЫҰ-ның органдарымен қабылданған құжаттардың бекітілген көшірмелерін мүше мемлекеттерге жеткізілуін қамтамасыз етеді;
Ұйымның ақпараттық бюллетенін дайындайды және шығарады,сонымен қатар, ШЫҰ-ның веб-сайтын шығарады және қамтамасыз етеді;
Ұйымның және хатшылықтың қызметін қаржыландыру бойынша ұсыныстар дайындайды, бюджет жөнінде және бюджеттің орындалуы жөнінде баяндамалар ұсынады,кіріс түсіп тұруына, ШЫҰ-ның бюджетінің орындалуына,сонымен қатар,хатшылықты қамтамасыз етуге арналған қаражатты жұмсауға қадағалау жасайды;
Ұйымның қызметіне байланысты мәселелер бойынша басқа халықаралық ұйымдармен және мемлекеттермен жұмыс қатынастарын орнатады;
Хатшылықтың дұрыс қызмет етуі үшін қызметкерлерді жұмысқа алады;
Мүше мемлекеттермен келісе отырып,ғылыми симпозиумдар мен конференцияларды ұйымдастырады.
Хатшылықтың қызметтері сыртқы істер министрлерінің ұсынуы бойынша мемлекет басшыларының Кеңесімен өзгертілуі мүмкін8.
2.2 ШЫҰ органдарының жұмыс атқару және шешім қабылдау
тәртібі. ШЫҰ-дағы мүшелік
Мемлекет басшыларының Кеңесі кезекті және кезектен тыс отырыс форматында әрекет етеді.
Кеңестің кезектен тыс отырысы жылына бір рет өткізіледі. Кезекті отырыс қандай мемлекеттің территориясында өткізілсе, сол мемлекеттің басшысы Кеңесте төрағалық етеді.
ШЫҰ-ның кез-келген мүше-мемлекетінің басшылығымен және басқа мүше-мемлекеттің келісімі бойынша Кеңестің кезектен тыс отырысытары өткізілуі мүмкін. Кеңестің кезектен тыс отырыстары инициатор-мемлекеттің территориясында өткізіледі.
ШЫҰ-ның мүше-мемлекетттерінің басшылары қатысқан жағдайда Кеңестің отырысы заңды болып есептеледі. Кеңестің отырысында ШЫҰ Атқарушы хатшысы дауыс беру құқығы болмай қатысады, сонымен қатар құзыретіне қатысты мәселе болған жағдайда Терроризмге қарсы аумақтық құрылымның Атқарушы комитетінің Директоры қатысады.
Кеңестің кезекті отырысында Кеңес төрағасы төрағалық етеді, ал кезектен тыс отырыстарда инициатор-мемлекеттің басшысы төрағалық етеді.
Кеңес төрағасы Кеңестің жұмысын ұйымдастырады және отырыс жүргізеді, Кеңестің шешімдерін орындауды қадағалауды қоса алғанда, Кеңестің қарауына ұсынылатын мәселелерді дайындауды басқаруды ШЫҰ хатшылығының көмегімен жүзеге асырады. Сонымен қатар, ШЫҰ-н басқа халықаралық ұйымдармен және мемлекеттермен қатынасын қадағалауға байланысты хатшылыққа тапсырыс бере алады, сонымен қатар ШЫҰ-ның органдарының жұмыс атқаруын және өзара қарым-қатынасын жойып қорғауға байланысты Хатшылыққа тапсырыс бере алады.
Мүшелікті тоқтата тұру немесе ШЫҰ-нан шығару туралы шешімдерінен басқа, Кеңестің шешімдері консенсус арқылы қабылданады. Ал мүшелікті тоқтата тұру немесе ШЫҰ-нан шығару жөніндегі шешімдер “консенсус тиісті мүше-мемлекеттің даусын шегеру қағидасы” бойынша қабылданады.
Кеңестің шешімдеріне мүше-мемлекеттің басшыларымен қол қойылады және басқаша тәртіп көзделмесе, шешімді қабылданған күннен бастап күшіне енеді. Керек жағдайда Кеңес консенсус жолымен басқа да қол қойылмайтын құжаттарды жалпы сипаттағы, сонымен қатар бөлек мәселелер бойынша декларациялар мен арыз бере алады. Мұндай құжаттарды қабылдау басшылығы кез-келген мемлекетпен отырыс өткізілмес бұрын екі айдан кешіктірілмей білдірілуі керек. Құжат жобасымен ұсыныс ШЫҰ-ның хатшылығына және Кеңес Төрағасына жіберіледі.
Қабылдаушы мемлекет және ШЫҰ-ның Хатшылығы Кеңес отырысының өткізілуіне жағдай жасайды.
Кеңеспен қабылданған шешімдер мен құжаттар ШЫҰ-ның хатшылығына сақталуға өткізіледі.
ШЫҰ-ның кез-келген мүше-мемлекеттің басшылығы бойынша және басқа мүше-мемлекеттердің келісімі бойынша Үкімет басшыларының Кеңесінің кезектен тыс отырысы шақырылуы мүмкін. Мұндай ұсынысты үкімет басшысы көзделген уақыттан бұрын екі айдан кешіктірмей жеке хат түрінде Кеңес төрағасына жібереді. Жеке хатта кезектен тыс отырыстың өткізілу себебі, уақыты және орны көрсетілуі тиіс. Хаттың көшірмелерін инициатор-мемлекеттің сыртқы істер министрлігі басқа мүше-мемлекеттерге және ШЫҰ Атқарушы хатшысына жібереді. ШЫҰ Атқарушы хатшысы хат көшірмесін алғаннан кейін он бес күн ішінде ШЫҰ-ның Хатшылығындағы мүше-мемлекеттердің тұрақты өкілдерінің көмегімен керекті келісімділікті жүзеге асырады.
Егер ШЫҰ-ның мүше-мемлекеттерінің үштен екісінің үкімет басшылары Кеңес отырысына қатысқан жағдайда Кеңес отырысы заңды болып есептеледі.
Егер үкімет басшысы отырысқа қатыса алмаған жағдайда, онда ол құзыретті тұлға тағайындайды, сонымен отырыс өткізілгенге дейін бір апта бұрын Кеңес төрағасына және ШЫҰ хатшылығына ескертеді.
Кеңес отырысына ШЫҰ-ң Атқарушы Хатшысы, Ланкестікке қарсы аумақтық құрылымның Атқарушы комитетінің Директоры дауыс беру құқығы болмай қатыса алады.
Егер де келіспеушілік кезінде мүше-мемлекеттердің ешқайсысы қарсылық білдірмеген жағдайда Кеңес шешімдері барлық мәселелерге қатысты дауыс берусіз, яғни консенсус арқылы қабылданады.
Кеңес шешімдеріне үкімет басшыларының немесе мүше-мемлекеттің құзыретті тұлғаларының қолдары қойылады және басқаша тәртіп көзделмесе, шешім қабылданған күннен бастап күшіне енеді.
Кез-келген мүше-мемлекет қабылданған шешімнің бөлек аспектілері немесе нақты мәселелері бойынша өзінің көзқарасын білдіре алады. Мүше-мемлекеттің көзқарасы сол мемлекеттердің үкімет басшылары мен құзыретті тұлғалармен қол қойылған Протоколға енгізіледі және ШЫҰ-ның Хатшылығына сақтанлуға жіберіледі.
Егер ШЫҰ-ң мүше мемлекеттерінің үштен екісі министрлер деңгейінде ұсынылған жағдайда, Кеңес отырысы заңды болып саналады.1
Ұлттық координаторлар Кеңесінің жұмыс нысаны – отырыстар. Әрбір отырыс ұзақтығы үш күннен аспауы тиіс. Отырыстың күні, орны, күн тәртібі ұйымдастырушылық нысаны дипломатиялық каналдармен отырыс өткізілмес бұрын консенсус негізінде он күн бұрын анықталады.
Отырысқа мүше мемлекеттердің дипломаттары, эксперттері мен техникалық қызметшілері қатыса алады. Кеңес отырысы басталмас бұрын Ұлттық координаторлар Кеңес Төрағасына өз елдерінен болатын қатысушылардың құрамы туралы мәлімет береді. Кеңес отырыс барысында күн тәртіптегі нақты мәселелерді толықтай қарастыру үшін әрбір мүше мемлекеттердің эксперттердің құрамынан жұмыс топтары құрылуы мүмкін. Егер Кеңес отырысына барлық мүше мемлекеттердің ұлттық координаторлары қатысқан жағдайда, Кеңес консенсус негізінде ШЫҰ-на қатысты мәселелер бойынша шешім қабылдауға құқығы бар.
Егер мүше мемлекеттердің үштен екісі Ұлттық координатолармен ұсынылса, Кеңес өз құзыреті шеңберінде шешім қабылдауға құқылы. Ал, егер белгілі бір себептермен ұлттық координаторлар отырысқа қытыса алмайтын болса, оның функцияларын тиісті мемлекеттің құзыретті өкілі атқарады. Бұл туралы ШЫҰ-ң хатшылығына және Кеңес төрағасына хабар берілуі керек.
Кеңес жұмысына сонымен қатар, мүше мемлекеттермен құрамы белгіленген дипломаттар мен эксперттер қатысуы мүмкін. Егер ШЫҰ-ның мүше мемлекеттердің үштен екісі сыртқы істер министрлер деңгейінде ұсынылған жағдайда, Кеңес отырысы заңды болып есептеледі.
Кеңестің шешімдері дауыс берусіз қабылданады, яғни консенсус арқылы.
Кеңестің шешімдеріне сыртқы істер министрлері мен мүше мемлекеттердің құзыретті тұлғаларымен қол қойылады және басқаша тәртіп көзделмесе, қабылданған күннен бастап күшіне енеді. Кез-келген мүше мемлекет қабылданып жатқан шешімнің бөлек аспектілері немесе нақты мәселелер бойынша өз көзқарасын білдіре алады. Егер отырысқа қатысушылар белгілі бір мәселе бойынша ортақ шешімге келмеген жағдайда, Кеңес сол мәселені мемлекет басшыларының Кеңесінің немесе Үкімет басшыларының Кеңесінің қарауына беру туралы шешім қабылдайды.
Кеңес отырысында қаралуға ұсынылатын құжаттар жобалары мен материалдар ШЫҢ-ұ хатшылығына Кеңес отырысынан бір ай бұрын жіберілуі тиіс, себебі ол құжаттар Ұлттық координаталар Кеңесінде алдын ала қаралуы керек.
Кеңеспен қабылданған шешімдер мен құжаттар ШЫҰ-ның хатшылығына сақталуға беріледі.
Атқарушы хатшы Хатшылықтың маңызды әкімшілік тұлғасы болып есептеледі және Хатшылықты басқарады. Атқарушы хатшы Ұлттық координаторлар Кеңесіне бағынышты болып келеді. Ол дауыс беру құқығы болмай тұрақты негізде ұлттық координаторлар Кеңесінің жұмысына қатысады және де осы мәртебемен мүше-мемлекеттердің министрліктері мен ведомстволарының басшыларының жиналысына, мемлекет басшыларының Кеңесінің, Үкімет басшылар Кеңесінің, Сыртқы істер министрліктерінің Кеңесінің отырыстарына қатысады.
Ұлттық координаторлар Кеңесіне жасалған жұмыс бойынша жыл сайын доклад жасайды. Ұлттық координаторлар Кеңесінің және ШЫҰ-ның басқа да органдарының отырыстарын құжаттар мен материалдармен қамтамасыз етеді. Ұйымның жылдық бюджетін ұйымдастыру және бюджеттің орындалуы бойынша Ұлттық координаторлар Кеңесіне ұсыныс дайындайды. Ұлттық координаторлар Кеңесімен келіп отырып, Үкімет басшыларының Кеңесінің бекітуіне Ұйымның жылдық бюджетінің жобасын және оның орындалуы жөнінде есеп беруді ұсынады.
Хатшылықты қамтамасыз етуге белгіленген ассигнацияларды иемденеді және билік етеді. Хатшылықтың қызметкерлерінің жалпы бекітілген санының шеңберінде хатшылықтың кез-келген құрылымдық бөлімшелерінің штаттық санына өзгеріс енгізуге құқығы бар.
Хатшылық туралы Ереженің орындалуына Ұлттық координаторлар Кеңесіне жауапты және есеп береді. Хатшылық атынан шарт жасасады, жылжитын және жылжымайтын мүлікті иемденеді және билік етеді, банктік есеп шоттарды ашады, соттарда жауапкер немесе талапкер бола алады. Хатшылық тұсындағы мүше мемлекеттің өкілдері мен хатшылықтың өзара қатынасы ШЫҰ-ң хатшылығы тұсындағы ШЫҰ-ның мүше мемлекеттерінің тұрақты өкілдері туралы ережеге сәйкес жүзеге асырылады.
Хатшылықтың лауазымдық тұлғалары негізде мемлекеттердің азаматтарының ішінен жолданады.
Атқарушы хатшыға, оның орынбасарларына және хатшылықтың басқа да лауазымды тұлғаларына өздерініңң қызмет міндеттерін орындау кезінде қайсыбір мүше-мемлекеттерінің немесе үкіметтен, ұйымнан немесе жеке тұлғалардан да бір нұсқауды сұратуына немесе алуына тыйым салынады. Олар Шанхай ынтымақтастық ұйымының алдында жауапты халықаралық лауазымды тұлғалар ретінде өздерінің жағдайына әсер ететін кез-келген іс-әрекеттерден ұстану керек.
ШЫҰ-ның Хатшылығының орналасқан жері Пекин қаласы. Атқарушы хатшы Чжан Дэгуань.
ШЫҰ хатшылықтың мақсаты мен қағидаларын және ШЫҰ-ның шеңберінде қабылданған басқа да халықаралық келісімдер мен құжаттардың ережелерін сақтауға міндеттенетін аймақтың басқа да мемлекеттеріне ашық. Мүше болу жөнінде ерік білдіруші мемлекетінің Сыртқы істер министрлер Кеңесінің төрағасына жіберілген ресми құжат негізінде сыртқы істер министрлер Кеңесінің ұсынылуы бойынша жаңа мүше – мемлекеттердің ШЫҰ-ның мүшелікке қабылдануын мемлекет басшыларының Кеңесі шешеді. Хартияның ережелерін бұзып және ШЫҰ-ның шеңберінде қабылданған халықаралық келісім-шарттар мен құжаттар бойынша өз мінде,ттерін орындамаған, мүше – мемлекеттердің мүшелігіне тоқталайық. Сыртқы істер министрлер Кеңесінің ұсынуы бойынша мемлекет басшыларының шешімінен тоқтатылады. Егер өз міндеттерін бұзғанын тоқтатпаса, мемлекет басшыларының Кеңесі мемлекеттің ШЫҰ-нан мүлдем шығару туралы шешім қабылдайды.
ШЫҰ амақтың басқа да мемлекеттерді мүшелікке алуға ашық. ШЫҰ-на мүшелікке қабылдау туралы шешім қызығушылық білдірген мемлекеттің ресми жолдауының негізінде Сыртқы істер министрлер Кеңесінің ұсынуымен мемлекет басшыларының Кеңесімен қабылданады.
Кез-келген мүше-мемлекет ШЫҰ-нан шығуына толық құқығы бар. Мұнда Хартиядан шығу туралы құжатты шығу күнінен он екі ай бұрын депозитарийге жібереді. Хартияда және ШЫҰ шеңберінде қабылданған басқа да құжаттарға қатысқан уақыт ішінде пайда болған жауапкершілікті толық орындағанға дейін бір-бірімен байланыстырады.1
3. ШЫҰ-ның ынтымақтастық бағыттары
3.1 ШЫҰ аясындағы экономикалық ынтымақтастық
Ынтымақтастықтың экономикалық векторы ШЫҰ-ң мүше мемлекеттерінің мүдделерінің кешенінің барлығының тиімді баланстылығын қамтамасыз етеді. Қадағалаушылардың ойынша алты мүше мемлекеттің экономикасының өсу сипаты, олардың географиялық жақындығы, территориясының кеңдігі, бай ресурстары және экономикалық өзара толықтырушылығы сауда экономикалық ынтымақтастығы үшін үлкен потенциалы бар.
ШЫҰ-ң құрылуы туралы Декларациясында сауда-экономикалық бағыты артықшылық ретінде бөлініп көрсетілген.
2001 жылы 13-14 қыркүйекте Алматыда өткен ШЫҰ-ң мүше-мемлекеттерінің үкімет басшыларының аймақтық форумға жаңа көзқараспен қарауға мүмкіндік берді. АҚШ-та болған қайғылы оқиға және Ауғанстандағы оқиғалар Саммитте қойылған мәселенің бағытын бірнеше өзгертсе де, премьер-министерлердің шешуі үшін күн тәртібін шығарылған мәселе шетте қалған жоқ. ШЫҰ-ң экономикалық қызметі юридикалық түрде бекітілді.
Сол жылы 9-10 шілде Астанада сауда-экономикалық ынтымақтастығының мәселелерін талқылау бойынша ШЫҰ-ң мүше-мемлекеттердің эксперттерінің бірінші кездесуі болды. Эксперттердің отырыс барысында әрбір мүше-мемлекеттің аймақтық сауда-экономикалық ынтымақтастықтың негізгі бағыттары мен мақсаттары, Қазақстан, Қытай және Ресей ұсыныстарының негізінде өңделген “Сауда және инвестициялық саясат саласында ыңғайлы жағдай жасау бойынша процесі туралы” Үкіметаралық құжаттың жобасы қаралған болатын.
ҚХР мемлекеттік Кеңесінің Чжу Жунцзидың Ресейге, кейін Қазақстанға сапары кезінде Қытай мен Ресей, Қытай мен Қазақстан арасында ортақ коммюникеге қол қойылды. Бұл құжатта кейбір геосаяси және саяси пассаждар болғанымен, өзінің негізінде бұл құжаттар экономикалық сипатта болып келеді.
Жаңа аймақтық экономикалық ұйымның құрылуының соңғы қадамы ретінде Алматыда құрылуының соңғы қадамы ретінде Алматыда ШЫҰ-ң мүше-мемлекет Үкіметтерінің арасында “Аймақтық экономикалық ынтымақтастықтың негізгі бағыттары мен сауда және инвестициялар саласында ыңғайлы жағдай жасау процессі туралы” Меморандумға 2001 ж. 14 қыркүйекте қол қойылды. Осы құжатпен экономикалық салада ынтымақтастықты дамытудың негізгі мақсаттары және оларды жүзеге асыру механизмдері анықталды. ШЫҰ шеңберінде аймақтық экономикалық ынтымақтастықтың дамуы әлемдік саясатта және экономикада аймақтық экономикалық күшін нығайтып, аймақтың маңыздылығын арттырады.1
Меморандумның кейбір аспектілері еріксіз назар аудартады. Біріншіден, қол қоюшы мемлекеттердің Бүкіләлемдік Сауда Ұйымының нормалар мен ережелеріне сәйкес бағыт ұстануы. Бұның себебі аймақтық экономикалық ұйым болған соң, әлемдік қауымдастықта қабылданған ережелерді ұстанбауы мүмкін емес, сонымен қатар ШЫҰ-ң барлық мүше-мемлекеттері Бүкіләлемдік Сауда Ұйымына мүше болуға ниет білдірген болатын.
Екіншіден, Меморандум экономикалық тақырыпшаның басым болғанымен, онда геосаяси аспектілер де кездеседі. Преамбуланың өзінде ШЫҰ-ның құрылуы өзара пайдалы және көппрофильді ынтымақтастықты дамытуда мүше-мемлекеттердің кең мүмкіндіктері мен потенциалын қолдануға мүмкіндік туғызады, сонымен қатар әділ және рационалды халықаралық экономикалық тәртіптің орнатылыуына ықпал етеді.
Үшіншіден, ШЫҰ-ң мүше-мемлекеттің аймақтық экономикалық ынтымақтастығының дамуының мақсаттарының кең және әртүрлі болуы осы ынтымақтастықты декларациялар мен талқылау саласынан тәжірибе деңгейіне өткізуге мүмкіндік береді. Сонымен, Меморандумда сауда мен инвестицияларға ыңғайлы жағдай жасаудың нақты механиздері көрсетілген; сыртқы экономикалық қызметке жауап беретін ШЫҰ-ң мүше-мемлекеттерінің министерлерінің кездесу механизмінің құрылуы көзделді,-ынтымақтастықтың артықшылық бағыттары бөлінді.2
2002 ж. сауда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz