Орталық азия аймағындағы интеграциялық процестер: мәселелері мен келешегі

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 74 бет
Таңдаулыға:

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ФИЛОСОФИЯ ЖӘНЕ САЯСАТТАНУ ФАКУЛЬТЕТІНІҢ МАГИСТРАТУРА БӨЛІМІ

САЯСАТТАНУ КАФЕДРАСЫ

МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ

ОРТАЛЫҚ АЗИЯ АЙМАҒЫНДАҒЫ ИНТЕГРАЦИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТЕР: МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН КЕЛЕШЕГІ

Орындаған:Қайдарова Ә. С.

(қолы, күні)

Ғылыми жетекші :

с. ғ. к., доцентКөшкінбаев С. Қ

(қолы, күні)

Рецензент :

соц. ғ. д., профессорСадырова М. С.

(қолы, күні)

Норма бақылаушы: Есимова Д. Г.

(қолы, күні)

Қорғауға жіберілді:

Кафедра меңгерушісі

С. ғ. д., профессорИватова Л. М. Иватова Л. М. (қолы, күні)

АЛМАТЫ 2005

РЕФЕРАТ

Тақырыбы : “Орталық Азия аймағындағы интеграциялық процестер: мәселелері мен келешегі. ”

Жұмыстың көлемі: 64 бет.

Жұмыстың құрылысы : Жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан тұрады. Жұмыс соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі берілді.

Жұмыстың мазмұны : Жұмыс барысы үш тарауды құрайды . Бірінші тарауда “Теориялық әдістемелік негіздері” мұнда аймақтық интеграция процесін зерттеудің концептуальды әдісі жасалып, “интеграция” терминіне анықтама беріліп, әлемдегі интеграциялық процестердің теориясы мен практикасы талқыланды. Екінші тарауда “Орталық Азия аймағындағы интеграциялық процестердің геосаяси факторлары” аймақтағы интеграциялық динамикаға позитивті және негативті әсер ете алатын негізгі геосаяси факторларға тоқталдық . Интеграциялық құрылымның құрылуының келешегі мен тенденцияларына геосаяси факторлардың әсері сөз етілді.

Үшінші тарау “Орталық Азия аймағындағы геоэкономикалық фактор” “КСРО-ның ыдырауынан кейінгі Орталық Азия аймағындағы экономикалық қарым-қатынастар”, “ Әлем қауымдастығына интеграциясы жолындағы жаңа бағыттар ” деген тараушалардан тұрады. Аймақтың мемлекеттерінің әлсіз экономикалық кірігуінің себептері, экономикалық ынтымақтастықтың проблемалары сөз етіледі.

Жұмысты орындауға қолданылатын әдістер: Зерттеу жұмысы барысында тарихи-салыстырмалы, талдау, сараптау әдістері негізге алынды.

Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Зерттеу тақырыбы Орталық Азиядағы мемлекетаралық интеграция процесін геосаяси, геоэкономикалық факторлар тұрғысынан зерттеу. Интеграциялық құрылымның қалыптасуына геосаяси, геоэкономикалық факторлардың ықпалы мәселесін зерттеу жұмыстың мақсатын қамтамасыз етті. Жұмыстың міндеті : Орталық Азия аймағындағы интеграциялық процестерге әсер ете алатын негізгі геосаяси, геоэкономикалық факторларды көрсету.

Жұмыстың қорытындысы: Қорытынды бөлімінде жұмыс мазмұны түйінделіп, тұжырымдар жасалды. Бүгінгі ғаламдандырудың теріс ықпалына қарсы тұрар бірден-бір күш аймақтық ықпалдастықты нығайту. Ішкі интеграция нәтижесінде Орталық Азияны жеке күш орталығына айналдыру мүмкіндігі бар. Бүгінгі күнде Орталық Азиядан интеграцияның аулы әлі алыста. Оған объективті, субъективті тәртіптегі көптеген себептер тиек болып отыр. Көптеген фактілер аймақтағы орталықтан алыстау процесіне дем береді, мұндай жағдайда біртұтас интеграцияланған Орталық Азияның пайда болу мүмкіндігі туралы айту мүмкін емес деген қорытынды жасалды.

Тірек сөздер: интеграция, саяси интеграция, стратегия, аймақтық интеграция, халықаралық қатынастар, ынтымақтастық, неолиберализм, функционализм, неофункционализм, қауымдастық, парадигма, геосаясат, глобалистика, федерализм, Орталық Азия, держава.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 5-9

I ТАРАУ ТЕОРИЯЛЫҚ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗІ

1. 1. Интеграция ұғымы . . . 9-12

1. 2. Интеграцияның негізгі концепциялары . . . 12-25

II ТАРАУ ОРТАЛЫҚ АЗИЯ АЙМАҒЫНДАҒЫ ИНТЕГРАЦИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТЕРДІҢ ГЕОСАЯСИ ФАКТОРЛАРЫ

2. 1 Орталық Азия аймағындағы интеграциялық процестердің ішкі геосаяси факторлары . . . 25-28

2. 2 Орталық Азия аймағындағы интеграциялық процестердің сыртқы геосаяси факторлары . . . 28-40

III ТАРАУ ОРТАЛЫҚ АЗИЯ АЙМАҒЫНДАҒЫ ИНТЕГРАЦИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТЕРДІҢ ГЕОЭКОНОМИКАЛЫҚ ФАКТОРЛАРЫ

3. 1 КСРО-ның ыдырауынан кейінгі Орталық Азия аймағындағы экономикалық қарым-қатынастар . . . 40-52

3. 2 Әлем қауымдастығына интеграциясы жолындағы жаңа бағыттар . . . 52-59

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 59-61

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . . 61-64

ҚЫСҚАРҒАН СӨЗДЕР ТІЗІМІ:

АҚШ- Америка Құрама Штаттары.

БҰҰ-Біріккен Ұлттар Ұйымы.

КСРО-Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы.

ҚХР-Қытай Халық Республикасы.

ШЫҰ-Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы.

ДСҰ-Дүниежүзілік сауда ұйымы.

БЭК-БіртұтасЭкономикалық Кеңістік.

ОАЫДБ-Орталық Азиялық Ынтымақтастық және даму банкі.

ОАЭҚ-Орталық Азия Экономикалық Қауымдастығы.

ТМД- Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы.

КІРІСПЕ

Орталық Азия мемлекеттерінің егемендік алған алғашқы жылдары бірінші кезектегі міндеттер қатарында, оларды әлем елдерінің мойындауы, дүниежүзілік қауымдастыққа ықпалдасуы, мемлекеттер ішіндегі демократиялық, экономикалық түбегейлі реформаларды жүзеге асыру үшін сыртқы қолайлы ортаны қалыптастыру, аймақта бейбітшілік пен тұрақтылықты сақтау жатқызылады.

“Қазақстан-2030” ұзақ мерзімді стратегиялық даму бағдарламасында “Өз қауіпсіздігіміз бен аумақтық тұтастығымызды қамтамасыз ету үшін біз күшті мемлекет болуымызға және көршілерімізбен берік және достық қарым-қатынастарымыз орнатуға тиіспіз . . . Біз Орталық Азия мемлекеттерімен байланыстарымыз бен интеграциялық процестерді күшейте береміз. Жақын және алыс болашақтағы ұлттық мүделерді қорғау мен күштердің теңдестігін қамтамасыз етудегі біздің мықты құралымыз ынтымақтасу саясаты, ең алдымен Қазақстан, Өзбекстан мен Қырғызстан арасындағы Орталық Азия одағын нығайтып, дамыту, басқа мемлекетердің ісіне араласпау, қарсы тұрудан гөрі татулық ахуалын басым ұстау саясаты болуға тиіс ” деп атап көрсетілген. [1]

Жұмыстың өзектілігі.

Бүгінгі ғаламдандырудың теріс ықпалына қарсы тұрар бірден-бір күш аймақтық ықпалдастықты нығайту . Орталық Азия мемлекеттері, біз бір аймақта орналасқанбыз, тарихи даму жолымыз бір, әуелден терең экономикалық байланыстар орнатылған, энергетикалық, көлік, су және экономикалық жүйелеріміз ортақ, шекарамыз да ортақ, мәдени, діни, тілдік тамырларымыз бір.

Соңғы жылдары аймақтық интеграция, ғаламдастыру процесімен қатар, мемлекеттер арасындағы сауда-экономикалық қарым-қатынастарда үстемдік сипаттағы тенденцияға айналды. Орталық Азияда аймақтандыру процесін дамыту үшін қолайлы алғышарттар бар.

Қазақстан халқына арналған “Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында” Жолдауында Президент Н. Ә. Назарбаев “Біз Азия “жолбарыстары ” мен Еуропалық Одақ табыстарының сырына қаныға бастадық . . . Жаһандық экономикада ірі нарықтардың маңызы да үлкен. Біз сонымен қатар, ұлы державалардың осы өңірде экономикалық басымдыққа ие болу жолындағы бәсекелестігін де байқап отырмыз. Осы жаһандық геоэкономикалық проблемаларға қатысты дұрыс тұғыр ұстанудың маңызы үлкен.

Біздің алдымызда таңдау тұр : бірі-әлемдік экономиканың мәңгілік шикізаттық қоржыны болып қалу, екіншісі тағы бір империяның келуін күту немесе Орталық Азияның барынша интеграциялануына қарай қадам жасау.

Мен соңғысын ұсынамын .

Бұдан былайғы интеграциялануымыз біздің өңіріміздің тұрақтылығына, прогреске, экономикалық және әскери саяси тәуелсіздікке апаратын жол.

Мен Орталық Азия елдері Одағын құруды ұсынамын .

Біздің экономикалық мүдделеріміз де, мәдени- тарихи тамырымыз да, тіліміз, дініміз де, экологиялық проблемаларымыз да, керек десеңіз сыртқы қатерлеріміз де ортақ. Біз тығыз экономикалық интеграцияға көшуіміз және ортақ нарық пен ортақ валютаға қарай ілгерілеуіміз керек. ”[2]

Интеграция ұзақ және күрделі процесс. Аймақ мемлекеттерінің болашағы үшін интеграцияның маңызы өте зор, алайда бұл эволюциялық процесс болуы шарт. Ол қысым арқылы емес, қатысушы мемлекеттердің нақты қажеттілігі, еркін күш-жігері негізінде құрылуы тиіс.

Орталық Азия аймағындағы интеграциялық процестерді айқындаушы негізгі факторлардың ( геосаяси, геоэкономикалық, коммуникациялық) ішінде барынша табиғи, тұрақты, саяси конъюктураның өзгеруінен тәуелсізі геосаяси фактор болып табылады.

Дәстүрлі геосаяси түсінікте Орталық Азияның көп бөлігі, бүкіл Сібірді қосқанда евразиялық кеңістікте Heart Land -та ( хартленд- жердің жүрегі) жатыр. Осылайша өз тұжырымдамсында ағылшын географы және саяси қайраткері Г. Маккиндер (1861-1947) анықтаған. [3]

Әлемнің саяси картасындағы егеменді елдердің дамуына жалпы әлемдік саяси-экономикалық үрдістер әсер етеді. Сондықтан қазіргі төрткүл дүниеде интеграциялану ісі қай кездегіден де айрықша маңыз алып келеді. Көптеген мемлекеттер бірлесудің мұндай түріне шаруашылықты өркендетудің және оның халықаралық ықпалын ұлғайтудың қажетті шарты ретінде қарап отыр.

Мәселен, саналы интеграциялық саясат Еуропалық Одаққа мүше елдерді тұрақты шаруашылық өсуі бар орталыққа айналдырды. Бұл топқа кіретін барлық мемлекеттер соңғы жылдарда бюджет тапшылығын және инфляция деңгейін ұдайы төмендете отырып, тұрақты экономикалық даму тенденциясын үстемелей түседі. Оның үстіне “еуро” деп аталатын бірыңғай еуропалық валютаның енгізілуі Еуропалық Одақ елдерінің бұрынғыдай Америка немесе Азия экономикасына тәуелді болмауына мүмкіндік береді.

Дамыған еуропалық елдерден қалып қоймау мақсатында еркін сауда жасауға келісім жасаған АҚШ, Канада мен Мексикада да панамерикандық “ ортақ базар” құру жолымен келеді.

Валюта- қаржы дағдарысының ауыр зардаптарына қарамай, АСЕАН-ға мүше мемлекеттердің де экономикалық интеграциясы тереңдей түседі. Олар да аймақтың экономикалық дағдарыстан тез шығуын осы интеграцияның даму мүмкіндігімен байланыстырады.

Әлемдік экономиканың дамуының ғаламдық тенденциясы болып бүгінгі таңда аймақтық интеграция табылады. Ол мемлекет аралық негізде және халықаралық еңбек бөлінісінің тиімді ұсынатын, экономикалық, ғылыми-техникалық, ақпараттық және саяси бірігуге қозғалыс жасайтын күш болып табылады. Бұл мәселелерді Орталық Азия аймағында іс жүзінде асыру, ортақ энергетикалық жүйе мен өңдеу қоры өнеркәсібін реанимациялау ортақ дамуда іс жүзіне асырылуы керек.

Орталық Азия аймағындағы мемлекетаралық ынтымақтастық мәселесі барынша күрделі және қарама-қайшылықты процесс болып табылады. Оның күрделілігі мен қарама қайшылығы Орталық Азия мемлекеттерінің қатынастарының, олардың мемлекетаралық ынтымақтастығының барлық салаларындағы оңай емес сипатымен қамтамасыз етілді.

Мәселенің зерттелу деңгейі.

Орталық Азия аймағындағы интеграциялық процестер аймақтық және әлемдік державалардың геостратегиялық және геосаяси мүдделері тұрғысынан зерттелуі бірқатар шетелдік мамандардың объектісі болды. Олардың ішінде бірқатар ғылыми-аналитикалық мақалалар мен кітаптарды В. Бабактың, З. Бен-Цолар, П. Гоблдың, Дж. Коллинздың, Ш. Хантер, М. Эсенов және тағы басқаларды атап көрсетуге болады. [4]

Орталық Азия аймағындағы мемлекеттер арасындағы интеграцияның бірқатар өзекті мәселелері қазақстандық мамандар К. Адильбеков, У. Қасенов, Д. Қыдырбекұлы, Н. Марданов, Н. К. Исингарин, С. Примбетов, Э. А. Туғановтың еңбектерінде көрініс тапты. [5]

Деректік негізін интеграциялық процестердің жүру жолын реттейтін жарлықтар мен ережелер, мемлекетаралық интеграцияның әр түрлі мәселелеріне қатысты материал жинақтары құрады. [6]

Зерттеу жұмысының әдістері . Зерттеу жұмысы барысында тарихи-салыстырмалы, талдау әдістерін негізге аламыз.

Жұмыстың мақсаты мен міндеттері.

Зерттеу тақырыбы - Орталық Азиядағы мемлекетаралық интеграция процесін геосаяси, геоэкономикалық факторлар тұрғысынан зерттеу. Интеграциялық құрылымның қалыптасуына геосаяси, геоэкономикалық факторлардың ықпалы мәселесін зерттеу жұмыстың мақсатын қамтамасыз етті. Жұмыстың міндеті : Орталық Азия аймағындағы интеграциялық процестерге жағымды және жағымсыз әсер ете алатын негізгі геосаяси, геоэкономикалық факторларды көрсету.

Зерттеудің теориялық маңыздылығы және практикалық маңыздылығы. Орталық Азияны геосаяси көзқарас тұрғысынан зерттеу маңызды, себебі географиялық фактор бұл мемлекеттердің әр қайсысын бір-бірімен және көршілерімен байланыстырады. Әлемдік рынок ірі державалар арасында бөліске түсіп бақылауға алынатындықтан, аймақтық интеграция маңызды және қажет. Мұндағы міндет Орталық Азия елдері өз орнын орнықтыру болып табылады.

Зерттеудің нысаны. Орталық Азия аймағындағы интеграциялық процестердің мәселелері мен келешегін талдап, саралау интеграциялық процестерге ықпал ететін факторларды анықтау жұмыстың негізгі нысаны болып табылады.

Зерттеу пәні аймақ посткеңестік кезеңде басынан өткеріп отырған геосаяси трансформация контекстінде Орталық Азиядағы мемлекетаралық интеграция процесі болып табылады.

Жұмыстың жаңалығы. Жұмыста аймақтық интеграция процесі геосаяси, геоэкономикалық факторлар тұрғысынан талданды, әрі державалардың аймақтағы мүддесі жан-жақты зерттеліп отыр.

Жұмыстың мақұлдануы.

1. Орталық Азия аймағындағы интеграциялық процестердің сыртқы геосаяси факторлары//Материалы Международной научно-практической конференции. “ Политические проблемы МО и глобального развития” в рамках шестых Мустафинских политологических чтений.

Жұмыстың құрылымы.

Магистрлік диссертация кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан тұрады. Жұмыс соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі берілді.

I ТАРАУ ТЕОРИЯЛЫҚ - ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ

1. 1 ИНТЕГРАЦИЯ ҰҒЫМЫ

“Интеграция ” терминін алғаш рет ХХ ғасырдың 30шы жылдары бірқатар неміс және швед ғалымдары қолданысқа енгізді. [7] Әлеуметтік өмірде қолданылатын интеграция ұғымы барынша кең мағынадағы анықтама және саяси, мәдени, экономикалық және басқа салалардағы процестер мен құбылыстардың бір тобын қамтиды. Интеграция топтық, әлеуметтік, этникааралық, мемлекетаралық деп бөлінеді. Одан басқа интеграция әскери-саяси, ғылыми-техникалық, технологиялық болады, яғни қазіргі социумның қызметінің әртүрлі жақтарын қамтиды.

Интеграция В. Белокреницкийдің түсінігі бойынша, бұл аймақтық саяси және (немесе) ұлттық -мемлекеттік жүйенің сақталуы мен нығаю процесі. [8]

Интеграциялық процестердің саяси негіздерін зерттеу көбінесе әртүрлі елдердегі болып жатқан ішкі және сыртқы саяси процестермен байланысты. Бізді қызықтыратын мәселе мемлекетаралық интеграциямен байланысты және халықаралық қатынастардың шеңберіне кіреді. Саяси мәселелермен байланысты проблемалардың ерекшелігін көрсету үшін елдер арасындағы интеграциялық процестерді зерттеушілер ” саяси интеграция“ ұғымын бөліп көрсетеді.

“Саяси интеграцияға” толық анықтаманы американ саясаттанушысы Э. Хаас берді. Бұл терминде ол қызмет бөлігіне өкілдік етуі барысында белгілі заңдық күші бар жаңа орталықтың жағына бағытталуға немесе оны өмір сүріп жатқан мемлекеттерге қатысты таратуға, саяси өмірдің бірнеше ұлттық жүйесінің мүшелері ұмтылатын процесті түсінді.

Саяси интеграция мәселесі бойынша әдебиеттің көп болғанына қарамастан, мамандар бұл көп қырлы процестің әртүрлі жақтарын қамтитын тұтас біріккен теорияның жоқ екенін атап өтеді. Шынында да, зерттеушілер арасында, саяси интеграцияның әртүрлі теориясының негізін қалаушылардан бастап бүгінгі күнгі ғалымдар арасында да “ саяси интеграция” ұғымының қандай да бір ортақ түсінігі қалыптасқан жоқ. Барановский айтқандай, іс жүзінде әртүрлі зерттеушілер де “саяси интеграция” түсінігімен қамтылған біркелкі емес және кейбір интуициялық суреттелген мәселелер тобын жасады.

Сонда да, Барановский интеграцияны жекелеген әр түрлі бөліктердің біртұтасқа байланысты жағдайы, сондай- ақ мұндай жағдайға әкелетін процесс деп түсінді. [9] Бұл анықтама мәні бойынша бүгінгі күнде танымал жүйелілік әдісті білдіреді.

Мысалы, құрылымдық функционализмнің негізін салушы Т. Парсонс ұсынған интеграция ұғымы негізгі екі компонентті құрайды.

Біріншіден, интеграцияның элементтерінің өзара ішкі сәйкестілігі.

Екіншіден, интеграциялық жүйе сыртқы қоршаған ортадан ерекшеленетін өзгеше жағдайларды сақтау мен қолдау.

Сол уақыта американ саясаттанушысы М. Капланның түсіндіруі ең қысқа, бірақ та біздің пікірімізше, нақты емес. Капланның көзқарасынша, интеграция - екі немесе бірнеше бөліктердің біртұтас жүйеге бірігуі немесе бір жүйенің екіншісін жұтып қоюы.

Белгілідей, халықаралық қатынастар жүйесіндегі интеграция, ең алдымен, жүйелілік сипатындағы қандай да бір тұтастықтың құрылуын түсіндіруі керек. Қазіргі уақытта бұл біртұтастықтың негізгі құраушы элементі халықаралық қатынастардың өту сипатын ескере отырып, мемлекет бола алады. Зерттеушілер бұл жерде халықаралық қатынастар мен мемлекетаралық интеграция жүйесі туралы бірдей тең ауқымдағы деп жалған түсінік пайда болуы мүмкіндігін ескертеді. Бұл түсініктер арасында белгілі бір айырмашылықтар бар екені сөзсіз. “ Тұтастық”пен “жүйелілік” ұғымдарының семантикалық жақындығы болғанына қарамастан, біріншісі екіншісіне қарағанда анықтама. Тұтастық осылайша, халықаралық қатынастар жүйесіндегі байланыстардың тұрақтылығының шекті қол жеткізілетін деңгейі мен белгілі бір бекітілуін көрсетеді. Барановскийдің пікірімен келісуге болады,

“кейбір мемлекеттердің халықаралық қатынастардың сол немесе басқа құрылымына қатысты барлық жағдайларда бірдей бір уақытта олардың интеграциясын дәлелдейді. Бұл жағдайда интеграция әрқашанда жүйе, ал жүйе әрқашанда интеграция емес деп айтуға болады. Құрылымдылық, иерархиялық, элементтердің автономдығы бұлардың барлығы мақсатты маңызды параметрлер интеграция мен интеграция еместің арасында өлшем жүргізгенде маңызды емес. ”

Барановский мұнымен байланысты интеграцияның үш белгісін бөлуді ұсынды. Біріншіге, кейбір мемлекеттер арасында бар байланыстар мен қатынастардың жекеленуі мен бұл мемлекеттерде бар бір тәртіпті байланыстар мен қатынастардың барлық жиынтығы жатады. Екінші белгіге, интеграциялық процестердегі іске асырылатын басқару, яғни интеграциялық комплекстегі мақсатты әрекеттер мен реттеу жатады, бұл ағымдар оқиғаның бытыраңқы дамуынан ажыратады. Үшінші белгіге, ресейлік зерттеуші біздің көзқарасымызша, барынша маңызды белгіні интеграция комплекстегі тұтас және жеке құрылымдық элементтердің ара қатынасын жатқызады. Шынында да, сол және басқа мәселеде өзара байланыстылық пен бірін- бірі қамтамасыз ету қысқа мерзімді немесе елеусіз сипатта болса, онда интеграция да функциональды емес болады. Интеграция тек құрылымдық элементтерге(мемлекеттерге) жаңа шақырылуларға (өзгерген жағдайларға) жауап беру үшін бірін-бірі толықтыратын және үйлесімді стратегия жүргізу қажеттілігі туған кезде ғана жүзеге асырылады(орындалады) . Бұл деңгейде негізгі даму үшін мемлекеттер арасында барынша тығыз, реттелетін, басқарылатын және бағытталған байланыстар, яғни интеграциялық топты құру қажеттілігі туған кезде ғана мүмкін.

Интеграциялық процестер коммуникацияның дамуы негізінде әлемдік нарықтың жаһандануының нәтижесі.

Интеграциялық процестер әлемдік жүйенің әртүрлі элементтерінің (мемлекеттердің) бірін-бірі толықтыруымен және өзара тәуелділігінің өсуін дәлелдеп планетаның барлық бөліктерінде бір универсалды тәсіл ойлап табылған жоқ. Мұндай белгілі бір дәрежеде әлемнің саяси-экономикалық құрылымының ала-құлалығын ескергенде барынша қалыпты жағдай.

Интеграциялық процестер өркениеттің дамуының қазіргі негізгі заңдылықтарының бірі болып табылады.

Интеграция уақыттың өлшемі. Қазіргі заманда әртүрлі ынтымақтастық пен интеграциялар қалыптасты, олар: пән бойынша интеграция ; географиялық принцип бойынша интеграция ; “ кеңінен” интеграция ; “терең” интеграция.

1. 2. ИНТЕГРАЦИЯНЫҢ НЕГІЗГІ КОНЦЕПЦИЯЛАРЫ

Өтіп жатқан процестерді теоретикалық тұжырымдау мен сараптаудың алғашқы қажеттілігі Батыс Европа мен Солтүстік Америка елдерімен байланысты интеграциялық зоналарда пайда болды. Мемлекетаралық интеграцияның әртүрлі концепцияларына әдістемелік база тұтас алғанда, алғашында Батыс Европада құрылған халықаралық экономикалық интеграцияның жалпы теориясының ережелері болды. Жасалған концепциялардың жоғары дамыған индустриалдық қоғамның жағдайына басым бағытталғаны заңды құбылыс екендігі белгілі. Сол кезеңде әлемдік практика басқа мысалдарды көрсете алмайтын, себебі үшінші әлем елдерінің соғыстан кейінгі кезеңде әлі де басы бірікпеген еді, сондықтан интеграцияға қадам жасай алмайтын.

Аймақтық интеграция процесін теориялық тұжырымдауға бірінші қадамды 1950 жылдары неолибералдық бағыт шеңберінде жұмыс істеуші ғалымдар ( А. Предоль, В. Ренне, ) жасады. Экономиканың барынша тиімді реттеушісі ретінде нарықтық концепциядан шыға отырып, олар интеграцияны бірнеше елдерді біріктіретін ортақ геоэкономикалық кеңістіктің құрылуы деп түсінді. Бұл мақсатқа жету үшін сыртқы сауда мен валюта-қаржылық саланы мемлекеттің бақылауынан толық босату керек болды. Бұл көп жағынан мемлекеттің жұмыс істеуінің сол кезде батыстық заң және саяси ғылымдарында болған либералдық көзқарастарымен сәйкес келді. Бұл бағыттың өкілдеріне интеграция мәселесі интеграцияланушы елдердің нарықтарын, сыртқы экономикалық қызметтің либерализациялануы негізінде біріктірудің тұрпайылығының басымдылығынан көрінді. Осылайша, интеграциялық ұмтылыстардың тиімділігі бұл жерде өздерінің экономикасын біріктіруге ұмтылған мемлекеттердің саяси еркіне байланысты. Бұл бағытта белгілі бір мөлшерде әсіресе ХХ ғасырдың соңында танымал болған халықаралық қатынастардағы аймақтық концепцияның шығу көзін көруге болады. Бірақ та кейінірек оларға ұлттық протекционизм ағымымен, сондай-ақ онша тиімді емес, барынша дамымаған әлемдік деңгейдегі интеграцияның түрімен кездесуге тура келді.

Әлемдік даму тенденциялары бірқатар динамикалы дамып жатқан елдердің ұлттық мүдделерін қорғаудың тиімді әділ формуласын іздеуге алып келді. Неолибералистердің көзқарасы бойынша мұнда негізгі элемент аймақ ішінде ортақ кедендік жүйе жасау үшін жағдай жасау мен үшінші елдерге қатысты бұл жоспарда ортақ бағытты жасау болуы мүмкін.

Кедендік одақ концепциясы 1957 жылы құрылған Европалық экономикалық қауымдастықтың теориялық концепциясы болды. Бұл кезеңде Европада үстемдік еткен қауымдастыққа мүше елдердің интеграциясын таза нарықтық түсіндіру “ мемлекетке түнгі күзетші ретінде ” әдісіне толық сай келді. Бұл әдіс ішкі аймақтық қатынастар саласына ауысты және саяси факторлардан толық абстрактылауға немесе оларды толық елеуге әкелді. Оқиғаның одан әрі дамуы аймақтық концепция теориясына өзгертулер енгізді . Еркін сауда зонасының, сондай-ақ Батыс Европада Кедендік одақтың құрылуы дамудың теңсіздігі мен жүйенің жалпы тұрақсыздығын жоя алмады.

1960 жылдарда интеграцияның түрлерін зертеудің әдістерін қайтадан қарау жүрді. Либералдық әдісті немесе әлеуметтік, экономикалық және басқа салаларда мемлекеттік бақылаудың кеңеюін жақтайтын концепцияның белгілі бір синхронды дамуы мен теоретикалық концепциясының кезектесуін көруге болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.