Философия пәні және дүниеге көзқарас

Кіріспе

Әрбір адам жастайынан дүниені танып біле бастайды, заттар мен құбылыстар жайында білімдер жинақтайды, арасында ол заттар мен құбылыстар неге олай, дүние неге бұлай құрылған, адамның тууы мен өлімінің, бақыты мен қайғы-қасіретінің себебі неде деген сияқты мың-сан сүрақтар қояды өзі-өзіне.Сөйтіп, әрбір адамның санасында біртіндеп ол сүрақтар жайында түрліше ой-пікірлер, көзқарастар қалыптаса бастайды.Адамның дүниетанымы дамып, терендеген сайын ақиқат деген не, оны жалғаннан немесе қателесуден қалай айыруға болады, ар, намыс, борыш, жауапкершілік, әділеттік пен әділетсіздік, зүлымдық пен қайырымдылық дегеніміз не деген сияқты әлеуметгік сұрақтар да қалыптаса бастайды.Бұндай сұрақтарға жауап беру үшін олар жайында дұрыс ұғым, дүниенің өзгерісі мен дамуы туралы кең көлемді көзқарас, ой-пікір керек.Сондай-ақ адам өзінің іс-әрекетінің мақсаты мен мәнін, ол не себепті басқаша емес, дәл солай жасайтынын түсінуі, бүдан қандай пайда түсетінін т.б. ұғына білуі қажет.Дүние және адамның ондағы орны жайындағы түсініктердің жиынтығы дуниеге көзқарас деп аталады.
Көп өлшемді бұл құбылыс (дүниеге көзқарас) адам өмірінің, практикалық іс-әрекеті мен мәдениетінің түрлі салаларында қалыптасады.Дүниеге көзқарасты құрайтын рухани құбылысқа философия да кіреді.Дүниеге көзқарастық проблемаларды шешуде философияның атқарар рөлі орасан зор.Міне, сондықтан да философия дегеніміз не деген сұраққа дүрыс жауап беру үшін дүниеге көзқарас дегеннің не екенін аңықтап алу керек.
Дүниеге көзқарас - адамзат санасының, дүниетанымының қажетті бөлігі.Білім мен сенімнің, ой мен сезімнің, көңіл-күй мен мақсат-мүдденің, үміт пен ниеттің т.б. түрлі жақтарының бірігуі болып табылатын дүниеге көзқарас адамдардың дүние және өзі туралы біртұтас үғымдарының жиынтығы деп айтуға болады.

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Пәлсапа немесе философия -- адамзат баласының сонау ықылым заманнан басталған білімі, қоғамдық сананың формасы, болмыс пен танымның жалпы заңдылықтары туралы ілім. Кез-келген адамды әлем, қоршаған орта, қоғам, дін, діл, білім, саясат, мәдениет секілді мәселелер бей-жай қалдырмайтыны айдан анық. Міне, осы іспеттес мәселелер философия пәнінің негізгі қарастыратын бөлімдері болып табылады. Философия сөзі грек тілінен аударғанда - даналыққа деген махаббат мағынасын білдіреді. Б.з.д. 7-6 ғ.ғ. Ежелгі Үндістан, Қытай және Грекия жерлерінде бір уақытта пайда болады. Мәліметтерге сүйенсек, философия терминін алғаш қолданған Антика дәуірінің атақты пәлсапашысы (философы) және математигі Пифагор.
Философияның өз алдына ғылым болып қалыптасу барысында қарастыратын мәселелеріде айқындала түсті: Онтология - болмыс туралы ілім (немесе дүниенің бастамасы жайында); гносеология - таным туралы ілім; Аксиология - рухани құндылықтар туралы ілім; Праксиология - адам шығармашылығы туралы ілім; Антропология - адам туралы ілім; Логика - дұрыс ой-қорыту жөніндегі ілім.
Философия пәнінің зерттейтін сұрақтары: болмыстың өмір сүру жағдайы, материя, оның формалары, сана және санасыздық, адам, оның өмірдегі мәні мен әлемдегі алатын орны, жан, адамның рухани өмірі, қоғам, табиғат, өркениет, экология, дүниені танып білу, қозғалыс, диалектика және оның заңдары.
Ф.Энгельстің тұжырымдауы бойынша философияның негізгі сұрағы - ойлаудың (сананың) болмысқа, рухтың материяға (табиғатқа) қатынасы. Міне, осы мәселеге байланысты қоршаған орта мен адамның әлемдегі алатын орыны айқындала түспек. Философияның негізгі пәні мен обьектісі - адам және оның әлемдегі орыны.
Философияның негізгі мәселесін (ойлау мен болмыстың ара қатынасы туралы) сөз еткенде бұл сұрақтың екі жағы бар екенін ажырата білу керек.
бірінші жағы: дүниенің негізі, бастамасы не - идея, рух па әлде материя ма деген онтологиялық (болмыс туралы ілім) сұрақ қояды.
екінші жағы: адам баласы дүниені танып-біле ала ма әлде танып-біле алмай ма деген гносеологиялық (таным туралы ілім) мәселе көтереді.

ФИЛОСОФИЯ ПӘНІ ЖӘНЕ ДҮНИЕГЕ КӨЗҚАРАС

Әрбір адам жастайынан дүниені танып біле бастайды, заттар мен құбылыстар жайында білімдер жинақтайды, арасында ол заттар мен құбылыстар неге олай, дүние неге бұлай құрылған, адамның тууы мен өлімінің, бақыты мен қайғы-қасіретінің себебі неде деген сияқты мың-сан сүрақтар қояды өзі-өзіне. Сөйтіп, әрбір адамның санасында біртіндеп ол сүрақтар жайында түрліше ой-пікірлер, көзқарастар қалыптаса бастайды. Адамның дүниетанымы дамып, терендеген сайын ақиқат деген не, оны жалғаннан немесе қателесуден қалай айыруға болады, ар, намыс, борыш, жауапкершілік, әділеттік пен әділетсіздік, зүлымдық пен қайырымдылық дегеніміз не деген сияқты әлеуметгік сұрақтар да қалыптаса бастайды. Бұндай сұрақтарға жауап беру үшін олар жайында дұрыс ұғым, дүниенің өзгерісі мен дамуы туралы кең көлемді көзқарас, ой-пікір керек. Сондай-ақ адам өзінің іс-әрекетінің мақсаты мен мәнін, ол не себепті басқаша емес, дәл солай жасайтынын түсінуі, бүдан қандай пайда түсетінін т.б. ұғына білуі қажет. Дүние және адамның ондағы орны жайындағы түсініктердің жиынтығы дуниеге көзқарас деп аталады.
Көп өлшемді бұл құбылыс (дүниеге көзқарас) адам өмірінің, практикалық іс-әрекеті мен мәдениетінің түрлі салаларында қалыптасады. Дүниеге көзқарасты құрайтын рухани құбылысқа философия да кіреді. Дүниеге көзқарастық проблемаларды шешуде философияның атқарар рөлі орасан зор. Міне, сондықтан да философия дегеніміз не деген сұраққа дүрыс жауап беру үшін дүниеге көзқарас дегеннің не екенін аңықтап алу керек.
Дүниеге көзқарас - адамзат санасының, дүниетанымының қажетті бөлігі. Білім мен сенімнің, ой мен сезімнің, көңіл-күй мен мақсат-мүдденің, үміт пен ниеттің т.б. түрлі жақтарының бірігуі болып табылатын дүниеге көзқарас адамдардың дүние және өзі туралы біртұтас үғымдарының жиынтығы деп айтуға болады.
Дүниеге көзқарас дегеніміз шындық дүние және адам туралы, адамның мінез-қүлқы мен іс-әрекеттері туралы ең жалпы үғымдарды айқындап беретін пікірлер мен тұжырымдардың жиынтығы екен. Дүниеге көзқарастың өзегі білім болғандықтан, білімнің мазмүнының ақиқаттығы мен терендігіне, дәлелділігі мен жүйелілігіне қарай ол кунделікті-практикалық және теориялық болып бөлінеді.
Алуан түрлі күнделікті тәжірибеге негізделген дүниеге көзқарастық ой-пікірлер мен түжырымдамалар ғасырлар бойы және бүгінгі танда да үлкен рөл атқарып келеді. Кейде "өмір философиясы" деп аталатын бұл дүниеге көзқарас стихиялы түрде қалыптасады және қалың бұқара халықтың дүниетанымы мен ақыл-ой байлығын жинақтайды. Күнделікті-практикалық дүниеге көзқарас біркелкі емес, өйткені оның иесі болып табылатын адамдар да білімі, ақыл-ойы мен рухани мәдениеті, үлттық дәстүрлері мен діни сенімдері жағынан алуан түрлі. Сондықтан ол "өмір философиясының" өрісі де ерекше кең болады. Оның құрамында сананың аса қарапайым, тұрпайы, тоғышар формаларынан бастап, ғалымдардың, өнер иелері мен саяси қайраткерлердің т.б. озат ой-пікірлері болады. Мүндай көзқараста қателесу, адасушылық пікірлер де жоқ емес. Тұрмыстық көзқарастың формалары стихиялық сипатта қалыптасатыңдықтан, олардың мазмұны терең ойластырылған, жанжақты талданған және дәлелденген болмайды.
Дүниеге көзқарастың теориялық деңгейі арнайы сынақтан өткен, ғылыми негізделіп дәлелденген болып табылады. Философия көзқарастың осындай деңгейіне жатады дүниеге көзқарастың барлық басқа формалары мен типтеріне қарағанда, философиялық көзқарастар системасы теориялық, жағынан негізделген, мазмұны да, шындық жайында жинақталған білімдерді қорыту әдіс-тәсілдері де әбден тексеруден өткен болады. Осы тұрғыдан алғанда дүниеге көзқарас ұғымы философиялық көзқарасқа қарағанда әлдеқайда кең көлемді болады; өйткені ол сансыз көп құбылыстарды қамтиды, ал философиялық қөзқарас жалпы теориялық білімдерді ғана бейнелендіреді. Бұл екеуінің арақатынасын формальды логика әдісін қолдана отырып, былай түсіндіруге болады: кіші шеңбер (философия) көлемі кең шеңбердің (дүниеге көзқарастың) ішіне еніп түрады. Демек, дүниеге көзқарастың философиядан басқа да әлеуметтік-тарихи типтері бар екен, сондықтан философиялық көзқарастың ерекшеліктерін түсіну үшін дүниеге- көзқарастың басқа типтерімен оның байланысы, арақатынасы қандай екенін білу керек.
Дүниеге көзқарастың философиядан бұрынғы әлеуметтік-тарихи типтеріне мифология мен дін жатады. Әрине, әрбір адамның философиялық ой-пікірлерге келу жолы әртүрлі, бірақ сондай-ақ бүкіл адамзаттың бір кездерде философияға келуінің бір ортақ жолы болды. Ол - мифологиядан дінге, одан философияға өту жолы.
Мифология - адамзаттың рухани мәдениетінің ең көне формасы. Онда білімнің бастамасы, діни сенімнің бастамасы, өнер мен адамгершілік қатынастар бейнеленді. Миф (аңыз, ертегілер) сананың әлі жіктелмеген біртұтас формасы болды. Ол кейіннен гана сананың жеке формаларына жіктелді.
Мифология қоғам дамуының бастапқы сатыларына тән қоғамдық сананың формасы Миф барлық, халықтарда болды. Алғашқы қауымдық қоғамның рухани өмірінде қоғамдық санасының әмбебап формасы ретінде үстем болды, өйткені мифологияда сыртқы дүние мен адам, ой мен сезім, білім мен көркем бейне, зат пен идея, объективтік және субъективтік дүниелер арасында айқын шекара болмады. Ол шекаралар кейін пайда болды. Мифологияда олардың бәрі бірге тұтасып жатты. Ол дүние жайындағы біртұтас түсінік болып табылады.
Эпос, ертегі, аңыздар, тарихи әңгімелер арқылы мифологиялық кейіпкерлер түрлі халықтардың рухани мәдениетіне-әдебиетіне, музыкасына, сурет-мүсін өнеріне енді. Олар қазақтың ауыз әдебиетінде, эпостық жырларында да бар.
Қоғамдық өмірдің алғашқы-қауымдық формасының жойылуына байланысты қогамдық сананың алғашқы түрі ретінде мифология да тарих аренасынан кетті. Бірақ мифологиялық санада туған сұрақтар: дүниенің, адамның пайда болуы, әлеуметтік өмірдің себебі, адамның тууы мен өлімі, т.б. жайындағы сұрақтар дүние-көзқарастардың түбірлі сұрақтары ретінде қалып қойды. Мифологиядан қалған ол сұрақтар енді діни және философиялық көзқарастардың сұрақтарына айналды. Мифология қойып кеткен бұл дүниеге көзқарастық сұрақтарга жауап іздеудің барысында дін мен философияның жолы екі айрылды.
Дін - дүниеге көзқарастың шындық дүниені бұрмалап бейнелендіру формасы. Ол дүниені "о дүние" және "бұл дүние" деп екіге бөліп, "о дүние" табиғаттан тыс, көзге көрінбейтін дүние, ал "бұл дүние" көріп білуге болатын табиғат дүниесі деп түсіндіреді. Діни дүниеге көзқарастың негізін құратын - "о дүниелік" күшке деген сенім, "бүл дүниенің", адамның тіршілігіндегі шешуші күш "о дүниеге" деген сенім. "Ғаламат күшке" деген сенім - діни сананың негізі.
Философия мен діннің жақындығы сол, ол екеуі де дүниеге көзқарастың қоғамдық-тарихи формалары ретінде дүниені түсіндірудің және адамдардың санасы мен мінез-құлқына ықпал жасаудың ұқсас міндеттерін шешеді, алайда олардың бір-бірінен айырмашылықтары да орасан зор. Мындаған жылдар бойы терең діни сенімдегі адамдардың ішінде философиялық пайымдауы бар адамдардың саны болмашы ғана болды. Философиялық пайымдауға ақыл-ой еркіндігі тән. Діни көзқарас үстем болған ол жылдарда өздігінше еркін пайымдау жасауға тек тиісті білімі бар, ақыл-ойы жетік, рухани жағынан табанды адамдар ғана қабілетті болды. Ал адамдардың басым көпшілігінің дүниеге көзқарасы дін мен мешіт, шіркеу тагайындаған түсініктерден, адамгершілік мінез-құлық талаптарынан тыс шыға алмады. Тек білім мен мәдениет өскен, ғылыми прогресс іске асқан соңғы екі-үш ғасырда ғана философиялық көзқарас, зерттеулер кеңінен тарай бастады.
Діни соқыр сенімге негізделген, жақсылық пен жамандықты құдайдан ғана күтетін ол дүние туралы көзқараспен салыстырғанда, философия бірінші орынға бүл дүниені және ондағы адамның орнын білім мен ақыл-ой түр- ғысынан түсіндіретін теориялық көзқарасты үсынды. Сөй- тіп, нақты бақылауға, логикалық талдау мен жалпылауға, дәлелдеу арқылы түжырымдауға негізделген филосо- фиялық ой-пікірлер қияли мифологиялық бейнелер мен шындықты бүрМІЁлаушы діни жалған сенімдерді біртіндеп ығыстыра берді.Г
§2. Дүниеге философиялык көзқарас
Философиялық көзқарас адамдардың санасыңда бір-бірімен тығыз байланысты да қарама-қарсы екі ұғым - "материалдық" және "идеалдық", "объект" және "субъект" деген ұғымдар қалыптасқаннан кейін пайда болды. Философиялық ойлау бұларды қарама-қарсы қарастырмай, оларды әрдайым белгілі бір қарым-қатынаста қарастырды, атап айтқанда идеяның, сананың материяға, руханилықтың болмысқа қатынасын қарастырды. Бүл философияның негізгі мәселесі деп аталады. Философтардың, жеке адамның дүниеге көзқарасы қандай болсын, ол бүл мәселеден аттап кете алмайды, өйткені олардың философиялық көзқарастарының мазмүны мен сипаты осы мәселеге қарай шешіледі. "Бүкіл филосо фияның, әсіресе ең жаңа философияның үлы негізгі мәселесі -- ойлаудың болмысқа қатынасы жайындағы мәселе" -- деп атап көрсетті Ф.Энгельс.
Философияның негізгі мәселесінің мәні шындықтың екі негізгі типінің - объективтік, материалдықжәне субъективтік, идеялық жақтары бар екенін және олардың қайсысы алғашқы, қайсысы кейінгі екенін мойындауда: материя санадан бүрын пайда болған ба, әлде сана материядан бүрын пайда болған ба? - деген сүраққа жауап беруде} Философиял ық көзқарастьщ өзі де осы сүраққа жауап іздеудің барысында пайда болды.
Сананың материяға қатынасы қандай деген сүраққа жауап берулеріне қарай философтар үлкен екі топқа, екі лагерьге бөлінді, -- деп жазды Ф.Энгельс. -- Олардың ішінен рух таби- ғатган бүрын болған дегендері, сөйтіп, сайып келгеңде, дүние- ніңжаратылуын қайткенде де мойындағандары... идеалистік лагерьді қүрды. Ал енді табиғат негізгі бастама деп есеп- тегендер материализмнің түрлі мектептеріне қосылды2.
(Философияның негізгі мәселесі материалдық пен рухани- лықтың қайсысы алгашқы деумен гана шектелмейді. Ол сонымен қатар материалдық деп нені, руханилық деп нені түсіну керек деген сүрақты да қамтиды.Осыган байланысты материализмнің ішінде де, идеализмнің ішінде де негізгі философиялық мәселені қоюына, шешуіне қарай түрліше жеке тармақтар пайда болады. Мөселен, Гегель алгашқы бастама деп адамнан тыс ойлауды ("абсолюттік идеяны") түсінсе, Дж.Беркли дүниеде бардың бәрінің негізі түйсік деп санайды.
Көптеген марксизмге дейінгі және марксистік емес кейінгі философтар сананың материяға қатынасын философияның негізгі мәселесі емес деп есептейді. Ф.Бэкон үшін, мәселен, табиғаттың дүлей күштерін игеру философияның негізгі мәселесі болып табылса, XX ғ. Француз философы А.Камю үшін ол негізгі мәселе -- өмір сүру қажет пе әлде жоқ па? - деген мәселе болды. Марксизмге дейінгі ойшылдардың ішінде негізгі философиялық мәселенің мәні мен мазмүнын дүрыс түсінуге бәрінен де жуығырақ келгені неміс философы - материалист Л.Фейербах болды. Философияның негізгі мәселесін дүрыс тұжырымдап қоя білген және оны ғылыми тұрғыдан дәйекті түрде шешіп берген Ф.Энгельс болды. Ол бүл мәселені қоғамдық-тарихи практиканың шешуші ролін негізге ала отырып карастырды.

ФИЛОСОФИЯ ТАРИХЫНДАҒЫ АДАМ ПРОБЛЕМАСЫ

Философияның тарихы адамның мәні жайындағы түрліше ой-пікірлерге толы. Осы түрғыдан алғанда, адам проблемасы мен философия ғылымы құрдас десе де болады, өйткені философияның өзі сонау көне замандардағы ойшылдардың адам жөніндегі, оның дүниеде алатын орны мен атқаратын қызметі туралы ой-толғауларынан туған.
Шынында да адам деген не? Былай қарағанда, бұл аса қарапайым сұрақ сияқты. Адам дегеннің не және кім екенін кім білмейді? Ересек адам түгілі, бала да білетін сияқты оның не екенін, ал оның ішкі мәніне үңіле қараса, одан күрделі үғымдар шамалы сияқты: оның мазмүнына терең үңілген сайын, оның қүпия сыры мен мәні күрделілене, терендей түсетін көрінеді.
Ертеде бір дана адам: адам үшін адамның өзінен артық қызық қүпия жоқ депті. Табиғат пен қоғам жайындағы ғылымдардың қай-қайсысы болмасын, өз зерттеулерінде әйтеуір бір түрғыдан адам мәселесіне соқпай кете алмайды. Бірақ жеке ғьлымдардың адам туралы нақты білімдерін жай қоса салғаннан ол жөнінде біртұтас жүйелі білім шықпайды. Сондықтан философия әрдайым адамның мәнін танып білу жайындағы өз әдіс-тәсілдерін тұжырымдап, солардың көмегімен адамның дүниедегі орны мен маңызын, оның дүниеге қатынасын, өз тағдырын "жасау" мүмкіндіктерін ашып көрсетуге тырысты. Адамды танып білудің философиялық бағдарламасын Сократтың: "Өзінді-өзің тани біл", -- деген қанатты сөздерімен қысқа ғана тұжырымдауға болады.
Антик заманының философиясында адам көбінше ғарыштың бір бөлігі, жоғарғы бастама -- тағдырдың адамдық көрінісі ретіндегі өзінше бір микрокосм түрінде түсінілді. Адамның философиялық ұғымының көптеген принциптері сонда қалыптасты: Милет материалистері адам мен дүние табиғи байланыста деп түсінген болса, көптеген басқа философтар адамды мәдениетті жасаушы, табиғатқа еліктеп, ондағы бар нәрселерді ғана емес, сондай-ақ табиғатта бұрын болмаған жаңа нәрселерді жасаушы жан ретінде сипаттады. Адамның өзіне тән айрықша табиғатын айқындайтын ерекшелігі ретінде оның ақыл-ойын, мәдениетті жасау қабілетін атап көрсетті.
Ортағасырлық діни философияда адам бастан-ақ біріне-бірі қарама-қарсы екі бастаманың: "тән" мен "жанның" іштей қайшылықты бірлігі болып жаратылған деп түсіндірілді. Сондықтан, мысалы, Августин адамды жаны тәнінен тәуелсіз, өлмейтін жан деп түсінсе, Фома Аквинский адам жан мен тәннің бірлігі, жануар мен періштенің арасындағы бірдеңе деп түсінді. Тән өледі, жан өлмейді, о дүниеде қүдай алдында жауап береді, сондықтан адам күнәсінен тазару үшін қүдайға жалбарынуы тиіс деп уағыздады діншілдер.
Жаңа заман философиясы адам жайында негізінен идеалистік көзқараста болғандықтан, адамды ең алдымен рухани жан деп түсінді. Бірақ ол адам тағдырын қүдайдың "қүдіретімен" байланыстырмай, адамды өз болашағы өз қолында, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.