Саяси партиялар ұғымы мен мәнісі
Кіріспе
1. Саяси партиялар ұғымы мен мәнісі
2. Саяси париялардың атқаратын қызметтері мен типтері
3. Партиялық жүйенің типтері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
1. Саяси партиялар ұғымы мен мәнісі
2. Саяси париялардың атқаратын қызметтері мен типтері
3. Партиялық жүйенің типтері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Саяси жүйеге мемлекетпен қатар саяси партиялар да кіреді. «Партия» деген сөз латын тілінен шыққан бөлу, бөдшек деген мағынаны білдіреді.
Саяси партия - мемлекеттік билікті қолға алуға немесе билік жүргізуге қатынасуға бағытталған, ортақ мүдде, бір идеология негізінде құрылған адамдардың ерікті одағы; қандай да бір таптың немесе оның қабатының мүдделерін көрсететін, белсенді және ұйымдастырылған бөлігі.
Саяси партия қызметтері - саяси партиялардың негізгі міндеттерінің бірі - қоғамдық мүдделерді жинақтау мен оларды саяси шешімдерді қабылдау жүйесі шеңберіне ұйымдасқан және бағытталған түрде енгізу. Саяси партиялар билік үшін бәсекелестіккүресте қоғамдық қолдауды жұмылдырушы құрал ретінде қызмет жасайды. Партиялық жұмылдыру арқылы азаматтар қазіргі заманның саяси үрдісінің белсенді мүшесіне айналады, яғни іріктеу қызметін атқарады. Партиялар қоғамдық мүдделерді қалыптастыруда да белгілі рөл атқарады. Саяси жүйедегі рөлі мен іштей ұйымдасуына байланысты саяси партияларды 4 түрге бөледі:
1) Авангардтық партиялар. Олардың ұйымы жоғары орталықтанумен сипатталады, өзінің барлық мүшелерінің партияның жүмысына белсенді қатынасуын талап етеді;
2) Сайлаушылар партиясы. Олардың негізгі мақсаты үміткерлердің сайлау науқанын ұйымдастыру: қаржы жинау, үгіт жүргізу және т.б.;
3) Парламенттік партия. Ол негізгі екі қызметті атқарады: сайлауға дайындалу және парламентке бақылау жасау;
4) Қауымдастық партия. Ол адамдарды белгілі бір саяси жолды ұстанғандығына қарай емес, ортақ көзқарас, ұқсас мүдделеріне орай, маңызды мәселелерді ортақ талқылау үшін біріктіреді. Партияларды таптық негізде жіктеу: жұмысшылар, шаруалар, буржуазиялық. Саяси жүйедегі рөліне байланысты: парламенттік, сайлаулық, жетекші және мақсаттық деп жіктелуі.
Саяси партия - мемлекеттік билікті қолға алуға немесе билік жүргізуге қатынасуға бағытталған, ортақ мүдде, бір идеология негізінде құрылған адамдардың ерікті одағы; қандай да бір таптың немесе оның қабатының мүдделерін көрсететін, белсенді және ұйымдастырылған бөлігі.
Саяси партия қызметтері - саяси партиялардың негізгі міндеттерінің бірі - қоғамдық мүдделерді жинақтау мен оларды саяси шешімдерді қабылдау жүйесі шеңберіне ұйымдасқан және бағытталған түрде енгізу. Саяси партиялар билік үшін бәсекелестіккүресте қоғамдық қолдауды жұмылдырушы құрал ретінде қызмет жасайды. Партиялық жұмылдыру арқылы азаматтар қазіргі заманның саяси үрдісінің белсенді мүшесіне айналады, яғни іріктеу қызметін атқарады. Партиялар қоғамдық мүдделерді қалыптастыруда да белгілі рөл атқарады. Саяси жүйедегі рөлі мен іштей ұйымдасуына байланысты саяси партияларды 4 түрге бөледі:
1) Авангардтық партиялар. Олардың ұйымы жоғары орталықтанумен сипатталады, өзінің барлық мүшелерінің партияның жүмысына белсенді қатынасуын талап етеді;
2) Сайлаушылар партиясы. Олардың негізгі мақсаты үміткерлердің сайлау науқанын ұйымдастыру: қаржы жинау, үгіт жүргізу және т.б.;
3) Парламенттік партия. Ол негізгі екі қызметті атқарады: сайлауға дайындалу және парламентке бақылау жасау;
4) Қауымдастық партия. Ол адамдарды белгілі бір саяси жолды ұстанғандығына қарай емес, ортақ көзқарас, ұқсас мүдделеріне орай, маңызды мәселелерді ортақ талқылау үшін біріктіреді. Партияларды таптық негізде жіктеу: жұмысшылар, шаруалар, буржуазиялық. Саяси жүйедегі рөліне байланысты: парламенттік, сайлаулық, жетекші және мақсаттық деп жіктелуі.
1. Жамбылов,Д. Саясаттану негiздерi [Текст] : оқу құралы / Д. Жамбылов. - Алматы : Жетi жарғы, 1998. - 240 с.
2. Кенжебаев,М. Саясаттану негiздерi [Текст] / М. Кенжебаев . - Алматы : Санат, 1995. - 124 с.
3. Саясаттану негiздерi [Текст] : оқу құралы / С. Ж. Кенжебаев [и др.]. - Алматы : РБК, 1999. - 200 с. - ISBN 5-8380-1630-2
4. https://ru.wikipedia.org/
2. Кенжебаев,М. Саясаттану негiздерi [Текст] / М. Кенжебаев . - Алматы : Санат, 1995. - 124 с.
3. Саясаттану негiздерi [Текст] : оқу құралы / С. Ж. Кенжебаев [и др.]. - Алматы : РБК, 1999. - 200 с. - ISBN 5-8380-1630-2
4. https://ru.wikipedia.org/
Жоспар:
Кіріспе
1. Саяси партиялар ұғымы мен мәнісі
2. Саяси париялардың атқаратын қызметтері мен типтері
3. Партиялық жүйенің типтері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Саяси жүйеге мемлекетпен қатар саяси партиялар да кіреді. Партия деген сөз латын тілінен шыққан бөлу, бөдшек деген мағынаны білдіреді.
Саяси партия - мемлекеттік билікті қолға алуға немесе билік жүргізуге қатынасуға бағытталған, ортақ мүдде, бір идеология негізінде құрылған адамдардың ерікті одағы; қандай да бір таптың немесе оның қабатының мүдделерін көрсететін, белсенді және ұйымдастырылған бөлігі.
Саяси партия қызметтері - саяси партиялардың негізгі міндеттерінің бірі - қоғамдық мүдделерді жинақтау мен оларды саяси шешімдерді қабылдау жүйесі шеңберіне ұйымдасқан және бағытталған түрде енгізу. Саяси партиялар билік үшін бәсекелестіккүресте қоғамдық қолдауды жұмылдырушы құрал ретінде қызмет жасайды. Партиялық жұмылдыру арқылы азаматтар қазіргі заманның саяси үрдісінің белсенді мүшесіне айналады, яғни іріктеу қызметін атқарады. Партиялар қоғамдық мүдделерді қалыптастыруда да белгілі рөл атқарады. Саяси жүйедегі рөлі мен іштей ұйымдасуына байланысты саяси партияларды 4 түрге бөледі:
1) Авангардтық партиялар. Олардың ұйымы жоғары орталықтанумен сипатталады, өзінің барлық мүшелерінің партияның жүмысына белсенді қатынасуын талап етеді;
2) Сайлаушылар партиясы. Олардың негізгі мақсаты үміткерлердің сайлау науқанын ұйымдастыру: қаржы жинау, үгіт жүргізу және т.б.;
3) Парламенттік партия. Ол негізгі екі қызметті атқарады: сайлауға дайындалу және парламентке бақылау жасау;
4) Қауымдастық партия. Ол адамдарды белгілі бір саяси жолды ұстанғандығына қарай емес, ортақ көзқарас, ұқсас мүдделеріне орай, маңызды мәселелерді ортақ талқылау үшін біріктіреді. Партияларды таптық негізде жіктеу: жұмысшылар, шаруалар, буржуазиялық. Саяси жүйедегі рөліне байланысты: парламенттік, сайлаулық, жетекші және мақсаттық деп жіктелуі.
Қазіргі типтегі саяси партиялар мен партялық жүйелердің қалыптасу кезеңі XVI-XVII ғасырларда Еуропада болған буржуазиялық революциялар дәуірімен тікелей байланысты. Тек ХХ ғасырдың срңғы жылдарында олар саяси күресте шыңдалған, басқару жағынан мол тәжірибесі бар әр түрлі әлеуметтік топтардың сыннан өткен нағыз саяси партиясына айналды. Партия деген сөз латын тілінен шыққан бөлу, бөлшек деген мағынаны білдіреді. Тұңғыш, алғашқы саяси партиялар Ежелгі Грекияда пайда юболған. Бірақ олардың мүшелері аз, шамалы, дұрыстап ұйымдаспаған. Сондықтан мұндай шағын топтардың айтарлықтай маңызы болмады. Қазіргідей нағыз саяси партиялар Еуропада ХІХ ғасырдың екінші жартысында пайда бола бастаған. Жалпыға бірдей сайлау құқығының енгізілуі бұқара халықтың саясатқа қатысу мүмкіндігін тудырады.
Саяси партиялар: ұғымы, мәнісі
Бүгінде партиялар басқарудың барлық формалары кезінде бар және әрбір қоғамның саяси жүйесінің табиғи жемісі болып табылады. Партиялар және партиялық жүйелер көпшілік жағдайда дамыған қазіргі замандық қоғамда саяси жүйенің негізгі элементтерінің бірі болып табылады. Қоғамның саяси құрылымының қажетті және маңызды элементі ретінде саяси партиялардың құрылуы саясатқа халықтың мейілінше көп бөлігін тарту процесін көрсетеді. Әдетте, партиялар атқарушы билікке қарсы тұру және бақылау жасау үшін, ұлттық электоратты құру, саяси бәсекелестікті біртіндеп кеңейту үшін құрылады.
Саяси партиялардың түптамыры ежелгі замандарға барып тіреледі. Өзінің құрамы жағынан онша көп емес және шағын партиялар Ежелгі Грецияда пайда болған. О баста олар аристократиялық саяси үйірмелер және клубтар ретінде құрылған, олардың мүшелері билік саласында және билікке ықпал ету үшін өзара бір-бірімен бақталастыққа түскен. Саяси партиялар қазіргі замандық мағынада айтқанда алғаш рет Еуропада пайда болған, одан кейін барып дүниежүзінің басқа аймақтарына тараған. Алғаш рет көпшілікке танымал партия Англияда (либералдық партия 1861 ж.), Германияда (Жалпыға бірдей герман жұмысшылар одағы 1863 ж.) пайда болды. ХІХ ғасырдың соңында көпшілікке ортақ партилар көбінесе социал-демократиялық бағыттағы, Батыс Еуропаның көпшілік елдерінде құрыла бастады.
Саясаттанушылар көпшілікті қамтыған саяси партиялардың пайда болуының негізгі екі себебін атап көрсетеді: 1) азаматтардың саясатқа араласу саласын айтарлықтай кеңейткен жалпыға ортақ сайлау құқының таралуы; 2) таптық күрестің күшеюі, жұмысшы табының ұйымдасқан дамуы, олар өздерінің партияларын құра бастады.
Саясаттануда М. Вебер ұсынған саяси партиялардың құрылуы мен дамуының негізгі кезеңдерін саралау жалпыға ортақ болып қабылданған:
1. саяси элитаның өкілдерін біріктірген Еуропадағы аристократиялық үйірмелер (ХVІ-ХVІІІ ғғ.);
2. тек саясатта ғана емес, сонымен қатар қоғамның басқа саласында ықпал ете алатын адамдарды белсенді саяси қызметке тартуға бағдар ұстанған саяси клубтар (ХІХ ғ.). Клубтардың үйірмелерден айырмашылығы сонда, олардың идеологиялық доктриналары және дамыған ұйымдасқан құрылымы болды. Ұлы француз революциясы барысында пайда болған әйгілі якобиндер клубы, кордильерлердің клубы; ХІХ ғасырдың 30-жылдары пайда болған Чарлстон- клаб, Реформ-клабы атап айтуға болады.
3. депутаттарды қолдауды қамтамасыз еткен көптеген жергілікті сайлау комитеттерінің бір жерге топтасуы нәтижесінде пайда болған көпшілікті қамтыған қазіргі замандық типтегі партиялар (ХІХ-ХХ ғғ.).
Өзінің дамуында расында жоғарыда айтылған барлық үш кезеңнен тек екі партия ғана өткен, олар Ұлыбританияның либеральдық (вигтер) және консерваторлық (торилер). Басқа партиялардың тарихы біршама қысқа, олардың басым көпшілігі жұртшылықты кең қамтыған партиялар ретінде қалыптасты.
Саяси партия ұғымына анықтама беру мәселесі жайлы көптеген әртүрлі көзқарастар бар. Партия сөзі pars, parties деген латын тілінен аударғанда барынша ірі бөліктің бір бөлігі, үлесі деген мағынаны білдіреді. Саяси партиялар халықтың барынша белсенді, ұйымдасқан бөлігін қамтиды.
Партия дегеніміз - халықтың бір бөлігінің мүддесін білдіретін және мемлекеттік билікті иелену немесе билікті жүзеге асыруға қатысу арқылы осы мүддені іске асыруды өздерінің мақсаты етіп қойған ортақ пікірдегі адамдардың ұйымдасқан тобы.
Саяси партияларды партия үшін тән ұйымдастыру құрылымы және жан- жақты дайындалып жасалған саяси бағдарламасы жоқ саяси қозғалыстардан және билікті басып алуға тырыспайтын, тек билікті іске асырушыларға ықпал етуді көздейтін қысым көрсету тобынан ажырата білген жөн.
Саяси партиялардың айырмашылығы сонда, қоғамдық-саяси қозғалыстар билікке тікелей қол жеткізуге талпынбайды. Саяси партиялардың айырмашылығын білдіретін белгілері қандай?
- партияның өзінің белгілі бір идеологиясы болады;
- партияның айқын құрылымдық ұйымы болады;
- партия әрқашанда билікке қол жеткізуге және пайдалануға тырысады;
- партия саясатта белгілі бір әлеуметтік топтың және таптың мүддесін білдіреді және оны қорғайды.
Саяси партияларды құру процесі - өте күрделі нәрсе, ол кейде ондаған жылдарға созылуы мүмкін. Парламенттік типтегі партияларды құру процесі аз уақытты алады, ал идеологиялық партияларды құру бәрінен көп уақытты талап етеді. Ұйымдасқан партиялар елдегі сол сәттегі саяси жағдайға және партияның саяси міндеттеріне сәйкес болуға тиісті. Бұндай партиялар осы партия мүшелерінің жағдайды талдауға, саясатты қорытып шығару мен іске асыруға қатысуын қамтамасыз етуге тиісті.
Партияның сипатына партияның пайда болу және құрылу процесі үлкен ықпал етеді. Бұндай тәжірибелер әр алуан: кейбір партиялар сайлау комитеттерінің негізінде, ал екінші біреулері - идеялық-саяси клубтардың негізінде, үшінші біреулері, яғни жұмысшы партиялары кәсіподақтар базасында пайда болады. Партиялар ірі ұйымдардың таралуы және көптеген ұсақ топтардың, бірлестіктердің қосылуы арқылы пайда болады. Партия құрудың тиімді жолдары жоқ, партияны еркін түрде сайлап алуға болмайды. Бұндай жолды әрбір партия объективті түрде талдауға, әлсіз және күшті жақтарын анықтап алуға, өзінің жеке тарихының жағымсыз аспектілерін жоя білуі керек. Партияның сипатына халықты саясаттандырудың ерекшелігі үлкен ықпал етеді. Саясттандыру деңгейі онша жоғары емес елдерде белсенді қызмет ететін партияда болмайды. Партия құрудың сан алуан жағдайының болуына қарамастан саяси партиялар құруға қажетті негізгі шарттарды атап көрсетуге болады.
Партия құрудың негізгі шарттары:
1. халықтың қоғамдық-саяси белсенділігінің тиісті дәрежеде болуы;
2. қозғалысқа қатысушылардың қоғамдық-саяси тұжырымдамамен жақындасуы болуға тиісті (сол әлеуметтік топтың мүддесін білдіретін партияның идеологиясын қорытып шығару қажет);
3. теория мен практиканың бірігуі жүретін және белгілі бір стратегия мен тактиканы қорытып шығаруға қабілетті бастамашылдық топ қалыптасуға тиісті;
4. жаңадан пайда болған партиялық топтар түрлі көпшілік ұйымдармен жанды байланыс орнатуға тиісті;
5. партияда белгілі бір партиялық жолдастық, яғни өзара қарым-қатынас пен туындаған дауды шешудің ережесі, нормасы және салт-дәстүрлерінің жиынтығы қалыптасуға тиісті;
6. партияның табиғи көшбасшыларын анықтау;
7. партия басқа саяси партиялармен өзара қарым-қатынаста және бәсекелестікте дамуға үйренуге тиісті.
Саяси партиялар белгілі бір дүние танымы бар, белгілі бір ұйым ретінде рәсімделген қоғамдық қозғалыстың өзіндік бірлестігін білдіреді. Саяси партия үш негізгі компоненттен тұрады, олар: қоғамдық қозғалыс, саяси ой немесе идеология, ұйым.
Саяси партиялар туралы ереже көптеген елдердің конституциясына енгізілген. Заңнамалық рәсімдеу көзқарасы тұрғысынан алғанда барлық елдердің партияларын үш топқа бөлуге болады.
1) Партия құру үшін мемлекеттің рұқсаты талап етілмейтін елдер. Партияларды құру азаматтардың жеке ісі болып саналады және бірлестіктердің бостандығы негізінде жүзеге асырылады. Партия өзін жариялағанға дейін бар болып саналады (Ұлыбритания, Жаңа Зеландия).
2) Қандай да бір мемлекеттік органда партияның қағаз жүзінде тіркелуін заңнамалар талап етпейтін елдер. Ұйым құзіретті органдарға қатаң белгіленген құжаттарды: бағдарлама, партияны басқару туралы мәліметтердің жарғысын және т.б. ұсынғаннан кейін партия мәртебесіне ие болады (ФРГ, Австрия).
3) Құқықтық актілерінде саяси партияларды міндетті түрде тіркеу қарастырылған елдер. Партияларды тіркеу өкілеттігіне түрлі мемлекеттік органдар ие болады: Ішкі істер министрлігі (Испания, Италия, Франция), Әділет министрлігі (Қазақстан, Бельгия, Нидерланды), штаттардың мемлекеттік секретарийі (АҚШ). Көптеген елдерде сайлау өткізу үшін құрылған органдар партияларды тіркеуден өткізеді (Үндістан, Мексика, Шведция). Бірқатар елдерде партияларды тіркеу сот органдарына жүктелген (Португалия, Бразилия).
Осындай талаптарға қарамастан көпшілік елдерде партияларды ресми түрде заңдастыру үшін тіркелген формалдық және материалдық талаптарға айқын түрде жауап беруге тиісті. Іс жүзінде барлық елдердің заңнамалары бойынша жаңа парияның атауы бұған дейін болған партияның атынан басқа болуды талап етеді, атауында, тіпті эблемасында болсын мемлекеттік және діни ұсқастықтар болмауы керек. Кейбір мемлекеттерде партияны тіркеу үшін азаматтардың белгілі бір мөлшерінің қолдауы талап етіледі. Шведцияда сайлау үшін тіркелу кезінде сайлаушылардың кем дегенде 1,5 мың қолын жинау қажет, ал Португалияда партия 5 мың сайлаушының қолын тапсыруға міндетті. Бірқатар елдерде ұйым партияның ресми мәртебесіне ие болу үшін партияның белгілі бір мүшелерінің саны болуға тиісті (Қазақстанда - 50 мың, Мексикада - 65 мың, Венгрияда - 10 мың).
Тіркеу кезінде партияларға және олардың одан кейінгі қызметі барысында қойылатын талаптарға оларды ұйымдастырушылық құру мен қызмет етуінің принциптері де жатады. Әдетте, партияны демократиялық принципте құрылуына міндеттейді, ол принцип партияға ұлттық шығу тегіне, жынысына, нәсіліне байланысты бас тартуға жол бермейді. Қазақстан Республикасының Саяси партиялар туралы Заңында (2002 ж.): Саяси партиялардың қызметі ерікті болу, тең құқылы, өзін-өзі басқару, заңдылық және жариялық принциптеріне негізделеді. Саяси партияларға мүше болу кәсіби, әлеуметтік, нәсілдік, тектік, ұлттық немесе діни тиесілі болу белгілеріне, сондай-ақ жынысы мен мүліктік жағдайына байланысты шектелмейді, - деп жазылған.
Сол сияқты партия өмірінің негізгі мәселелері барлық мүшелерінің немесе партия мүшелерінің барлық өкілдерінің жиналысында шешілуі қажет, ол мезгіл сайын барлық негізгі партия құжаттарын, қаржыландыру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Саяси партиялар ұғымы мен мәнісі
2. Саяси париялардың атқаратын қызметтері мен типтері
3. Партиялық жүйенің типтері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Саяси жүйеге мемлекетпен қатар саяси партиялар да кіреді. Партия деген сөз латын тілінен шыққан бөлу, бөдшек деген мағынаны білдіреді.
Саяси партия - мемлекеттік билікті қолға алуға немесе билік жүргізуге қатынасуға бағытталған, ортақ мүдде, бір идеология негізінде құрылған адамдардың ерікті одағы; қандай да бір таптың немесе оның қабатының мүдделерін көрсететін, белсенді және ұйымдастырылған бөлігі.
Саяси партия қызметтері - саяси партиялардың негізгі міндеттерінің бірі - қоғамдық мүдделерді жинақтау мен оларды саяси шешімдерді қабылдау жүйесі шеңберіне ұйымдасқан және бағытталған түрде енгізу. Саяси партиялар билік үшін бәсекелестіккүресте қоғамдық қолдауды жұмылдырушы құрал ретінде қызмет жасайды. Партиялық жұмылдыру арқылы азаматтар қазіргі заманның саяси үрдісінің белсенді мүшесіне айналады, яғни іріктеу қызметін атқарады. Партиялар қоғамдық мүдделерді қалыптастыруда да белгілі рөл атқарады. Саяси жүйедегі рөлі мен іштей ұйымдасуына байланысты саяси партияларды 4 түрге бөледі:
1) Авангардтық партиялар. Олардың ұйымы жоғары орталықтанумен сипатталады, өзінің барлық мүшелерінің партияның жүмысына белсенді қатынасуын талап етеді;
2) Сайлаушылар партиясы. Олардың негізгі мақсаты үміткерлердің сайлау науқанын ұйымдастыру: қаржы жинау, үгіт жүргізу және т.б.;
3) Парламенттік партия. Ол негізгі екі қызметті атқарады: сайлауға дайындалу және парламентке бақылау жасау;
4) Қауымдастық партия. Ол адамдарды белгілі бір саяси жолды ұстанғандығына қарай емес, ортақ көзқарас, ұқсас мүдделеріне орай, маңызды мәселелерді ортақ талқылау үшін біріктіреді. Партияларды таптық негізде жіктеу: жұмысшылар, шаруалар, буржуазиялық. Саяси жүйедегі рөліне байланысты: парламенттік, сайлаулық, жетекші және мақсаттық деп жіктелуі.
Қазіргі типтегі саяси партиялар мен партялық жүйелердің қалыптасу кезеңі XVI-XVII ғасырларда Еуропада болған буржуазиялық революциялар дәуірімен тікелей байланысты. Тек ХХ ғасырдың срңғы жылдарында олар саяси күресте шыңдалған, басқару жағынан мол тәжірибесі бар әр түрлі әлеуметтік топтардың сыннан өткен нағыз саяси партиясына айналды. Партия деген сөз латын тілінен шыққан бөлу, бөлшек деген мағынаны білдіреді. Тұңғыш, алғашқы саяси партиялар Ежелгі Грекияда пайда юболған. Бірақ олардың мүшелері аз, шамалы, дұрыстап ұйымдаспаған. Сондықтан мұндай шағын топтардың айтарлықтай маңызы болмады. Қазіргідей нағыз саяси партиялар Еуропада ХІХ ғасырдың екінші жартысында пайда бола бастаған. Жалпыға бірдей сайлау құқығының енгізілуі бұқара халықтың саясатқа қатысу мүмкіндігін тудырады.
Саяси партиялар: ұғымы, мәнісі
Бүгінде партиялар басқарудың барлық формалары кезінде бар және әрбір қоғамның саяси жүйесінің табиғи жемісі болып табылады. Партиялар және партиялық жүйелер көпшілік жағдайда дамыған қазіргі замандық қоғамда саяси жүйенің негізгі элементтерінің бірі болып табылады. Қоғамның саяси құрылымының қажетті және маңызды элементі ретінде саяси партиялардың құрылуы саясатқа халықтың мейілінше көп бөлігін тарту процесін көрсетеді. Әдетте, партиялар атқарушы билікке қарсы тұру және бақылау жасау үшін, ұлттық электоратты құру, саяси бәсекелестікті біртіндеп кеңейту үшін құрылады.
Саяси партиялардың түптамыры ежелгі замандарға барып тіреледі. Өзінің құрамы жағынан онша көп емес және шағын партиялар Ежелгі Грецияда пайда болған. О баста олар аристократиялық саяси үйірмелер және клубтар ретінде құрылған, олардың мүшелері билік саласында және билікке ықпал ету үшін өзара бір-бірімен бақталастыққа түскен. Саяси партиялар қазіргі замандық мағынада айтқанда алғаш рет Еуропада пайда болған, одан кейін барып дүниежүзінің басқа аймақтарына тараған. Алғаш рет көпшілікке танымал партия Англияда (либералдық партия 1861 ж.), Германияда (Жалпыға бірдей герман жұмысшылар одағы 1863 ж.) пайда болды. ХІХ ғасырдың соңында көпшілікке ортақ партилар көбінесе социал-демократиялық бағыттағы, Батыс Еуропаның көпшілік елдерінде құрыла бастады.
Саясаттанушылар көпшілікті қамтыған саяси партиялардың пайда болуының негізгі екі себебін атап көрсетеді: 1) азаматтардың саясатқа араласу саласын айтарлықтай кеңейткен жалпыға ортақ сайлау құқының таралуы; 2) таптық күрестің күшеюі, жұмысшы табының ұйымдасқан дамуы, олар өздерінің партияларын құра бастады.
Саясаттануда М. Вебер ұсынған саяси партиялардың құрылуы мен дамуының негізгі кезеңдерін саралау жалпыға ортақ болып қабылданған:
1. саяси элитаның өкілдерін біріктірген Еуропадағы аристократиялық үйірмелер (ХVІ-ХVІІІ ғғ.);
2. тек саясатта ғана емес, сонымен қатар қоғамның басқа саласында ықпал ете алатын адамдарды белсенді саяси қызметке тартуға бағдар ұстанған саяси клубтар (ХІХ ғ.). Клубтардың үйірмелерден айырмашылығы сонда, олардың идеологиялық доктриналары және дамыған ұйымдасқан құрылымы болды. Ұлы француз революциясы барысында пайда болған әйгілі якобиндер клубы, кордильерлердің клубы; ХІХ ғасырдың 30-жылдары пайда болған Чарлстон- клаб, Реформ-клабы атап айтуға болады.
3. депутаттарды қолдауды қамтамасыз еткен көптеген жергілікті сайлау комитеттерінің бір жерге топтасуы нәтижесінде пайда болған көпшілікті қамтыған қазіргі замандық типтегі партиялар (ХІХ-ХХ ғғ.).
Өзінің дамуында расында жоғарыда айтылған барлық үш кезеңнен тек екі партия ғана өткен, олар Ұлыбританияның либеральдық (вигтер) және консерваторлық (торилер). Басқа партиялардың тарихы біршама қысқа, олардың басым көпшілігі жұртшылықты кең қамтыған партиялар ретінде қалыптасты.
Саяси партия ұғымына анықтама беру мәселесі жайлы көптеген әртүрлі көзқарастар бар. Партия сөзі pars, parties деген латын тілінен аударғанда барынша ірі бөліктің бір бөлігі, үлесі деген мағынаны білдіреді. Саяси партиялар халықтың барынша белсенді, ұйымдасқан бөлігін қамтиды.
Партия дегеніміз - халықтың бір бөлігінің мүддесін білдіретін және мемлекеттік билікті иелену немесе билікті жүзеге асыруға қатысу арқылы осы мүддені іске асыруды өздерінің мақсаты етіп қойған ортақ пікірдегі адамдардың ұйымдасқан тобы.
Саяси партияларды партия үшін тән ұйымдастыру құрылымы және жан- жақты дайындалып жасалған саяси бағдарламасы жоқ саяси қозғалыстардан және билікті басып алуға тырыспайтын, тек билікті іске асырушыларға ықпал етуді көздейтін қысым көрсету тобынан ажырата білген жөн.
Саяси партиялардың айырмашылығы сонда, қоғамдық-саяси қозғалыстар билікке тікелей қол жеткізуге талпынбайды. Саяси партиялардың айырмашылығын білдіретін белгілері қандай?
- партияның өзінің белгілі бір идеологиясы болады;
- партияның айқын құрылымдық ұйымы болады;
- партия әрқашанда билікке қол жеткізуге және пайдалануға тырысады;
- партия саясатта белгілі бір әлеуметтік топтың және таптың мүддесін білдіреді және оны қорғайды.
Саяси партияларды құру процесі - өте күрделі нәрсе, ол кейде ондаған жылдарға созылуы мүмкін. Парламенттік типтегі партияларды құру процесі аз уақытты алады, ал идеологиялық партияларды құру бәрінен көп уақытты талап етеді. Ұйымдасқан партиялар елдегі сол сәттегі саяси жағдайға және партияның саяси міндеттеріне сәйкес болуға тиісті. Бұндай партиялар осы партия мүшелерінің жағдайды талдауға, саясатты қорытып шығару мен іске асыруға қатысуын қамтамасыз етуге тиісті.
Партияның сипатына партияның пайда болу және құрылу процесі үлкен ықпал етеді. Бұндай тәжірибелер әр алуан: кейбір партиялар сайлау комитеттерінің негізінде, ал екінші біреулері - идеялық-саяси клубтардың негізінде, үшінші біреулері, яғни жұмысшы партиялары кәсіподақтар базасында пайда болады. Партиялар ірі ұйымдардың таралуы және көптеген ұсақ топтардың, бірлестіктердің қосылуы арқылы пайда болады. Партия құрудың тиімді жолдары жоқ, партияны еркін түрде сайлап алуға болмайды. Бұндай жолды әрбір партия объективті түрде талдауға, әлсіз және күшті жақтарын анықтап алуға, өзінің жеке тарихының жағымсыз аспектілерін жоя білуі керек. Партияның сипатына халықты саясаттандырудың ерекшелігі үлкен ықпал етеді. Саясттандыру деңгейі онша жоғары емес елдерде белсенді қызмет ететін партияда болмайды. Партия құрудың сан алуан жағдайының болуына қарамастан саяси партиялар құруға қажетті негізгі шарттарды атап көрсетуге болады.
Партия құрудың негізгі шарттары:
1. халықтың қоғамдық-саяси белсенділігінің тиісті дәрежеде болуы;
2. қозғалысқа қатысушылардың қоғамдық-саяси тұжырымдамамен жақындасуы болуға тиісті (сол әлеуметтік топтың мүддесін білдіретін партияның идеологиясын қорытып шығару қажет);
3. теория мен практиканың бірігуі жүретін және белгілі бір стратегия мен тактиканы қорытып шығаруға қабілетті бастамашылдық топ қалыптасуға тиісті;
4. жаңадан пайда болған партиялық топтар түрлі көпшілік ұйымдармен жанды байланыс орнатуға тиісті;
5. партияда белгілі бір партиялық жолдастық, яғни өзара қарым-қатынас пен туындаған дауды шешудің ережесі, нормасы және салт-дәстүрлерінің жиынтығы қалыптасуға тиісті;
6. партияның табиғи көшбасшыларын анықтау;
7. партия басқа саяси партиялармен өзара қарым-қатынаста және бәсекелестікте дамуға үйренуге тиісті.
Саяси партиялар белгілі бір дүние танымы бар, белгілі бір ұйым ретінде рәсімделген қоғамдық қозғалыстың өзіндік бірлестігін білдіреді. Саяси партия үш негізгі компоненттен тұрады, олар: қоғамдық қозғалыс, саяси ой немесе идеология, ұйым.
Саяси партиялар туралы ереже көптеген елдердің конституциясына енгізілген. Заңнамалық рәсімдеу көзқарасы тұрғысынан алғанда барлық елдердің партияларын үш топқа бөлуге болады.
1) Партия құру үшін мемлекеттің рұқсаты талап етілмейтін елдер. Партияларды құру азаматтардың жеке ісі болып саналады және бірлестіктердің бостандығы негізінде жүзеге асырылады. Партия өзін жариялағанға дейін бар болып саналады (Ұлыбритания, Жаңа Зеландия).
2) Қандай да бір мемлекеттік органда партияның қағаз жүзінде тіркелуін заңнамалар талап етпейтін елдер. Ұйым құзіретті органдарға қатаң белгіленген құжаттарды: бағдарлама, партияны басқару туралы мәліметтердің жарғысын және т.б. ұсынғаннан кейін партия мәртебесіне ие болады (ФРГ, Австрия).
3) Құқықтық актілерінде саяси партияларды міндетті түрде тіркеу қарастырылған елдер. Партияларды тіркеу өкілеттігіне түрлі мемлекеттік органдар ие болады: Ішкі істер министрлігі (Испания, Италия, Франция), Әділет министрлігі (Қазақстан, Бельгия, Нидерланды), штаттардың мемлекеттік секретарийі (АҚШ). Көптеген елдерде сайлау өткізу үшін құрылған органдар партияларды тіркеуден өткізеді (Үндістан, Мексика, Шведция). Бірқатар елдерде партияларды тіркеу сот органдарына жүктелген (Португалия, Бразилия).
Осындай талаптарға қарамастан көпшілік елдерде партияларды ресми түрде заңдастыру үшін тіркелген формалдық және материалдық талаптарға айқын түрде жауап беруге тиісті. Іс жүзінде барлық елдердің заңнамалары бойынша жаңа парияның атауы бұған дейін болған партияның атынан басқа болуды талап етеді, атауында, тіпті эблемасында болсын мемлекеттік және діни ұсқастықтар болмауы керек. Кейбір мемлекеттерде партияны тіркеу үшін азаматтардың белгілі бір мөлшерінің қолдауы талап етіледі. Шведцияда сайлау үшін тіркелу кезінде сайлаушылардың кем дегенде 1,5 мың қолын жинау қажет, ал Португалияда партия 5 мың сайлаушының қолын тапсыруға міндетті. Бірқатар елдерде ұйым партияның ресми мәртебесіне ие болу үшін партияның белгілі бір мүшелерінің саны болуға тиісті (Қазақстанда - 50 мың, Мексикада - 65 мың, Венгрияда - 10 мың).
Тіркеу кезінде партияларға және олардың одан кейінгі қызметі барысында қойылатын талаптарға оларды ұйымдастырушылық құру мен қызмет етуінің принциптері де жатады. Әдетте, партияны демократиялық принципте құрылуына міндеттейді, ол принцип партияға ұлттық шығу тегіне, жынысына, нәсіліне байланысты бас тартуға жол бермейді. Қазақстан Республикасының Саяси партиялар туралы Заңында (2002 ж.): Саяси партиялардың қызметі ерікті болу, тең құқылы, өзін-өзі басқару, заңдылық және жариялық принциптеріне негізделеді. Саяси партияларға мүше болу кәсіби, әлеуметтік, нәсілдік, тектік, ұлттық немесе діни тиесілі болу белгілеріне, сондай-ақ жынысы мен мүліктік жағдайына байланысты шектелмейді, - деп жазылған.
Сол сияқты партия өмірінің негізгі мәселелері барлық мүшелерінің немесе партия мүшелерінің барлық өкілдерінің жиналысында шешілуі қажет, ол мезгіл сайын барлық негізгі партия құжаттарын, қаржыландыру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz