Физикалық еңбек кезіндегі тамақтану

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі

Гигиена - 2 кафедрасы

БАЯНДАМА

Тақырыбы: Физикалық еңбек кезіндегітамақтану.

Спортшылардың тамақтануы.

Орындаған:

Тобы:

Қабылдаған:

Физикалық еңбек кезіндегі тамақтану. Спортшылардың тамақтануы.

Спортшылардың функционалдық жай-күйін қамтамасыз ету, жаттығу процесі мен жарыс қызметін медико-биологиялық қамтамасыз етудің маңызды құраушысы - дұрыс тамақтану екендігі даусыз.

Тамақтану барысында денсаулыққа зиян келтірмей барынша жоғары нәтижеге қол жеткізудің оңтайлы тәсілін табу өте күрделі міндеттердің бірі.

Мәселе, қандай да бір әмбебап препарат жасау туралы емес. Бұл әрине мүмкін емес, біраз мемлекеттік бюджет есебінен спортшылар мен басқа да спорттық жарыстарға және оқу-жаттығу жиындарына қатысушылардың тамақтануын қамтамасыз ету шығыстарының қазіргі нормаларын қайта қарауға болады және ол қажеттілік. Бүгінгі күні спорттық колледждер мен спорттағы дарынды балаларға арналған мектеп-интернаттағы оқушылар күніне 880 теңгеге, еліміздің ұлттық құрама командасының спортшылары - 1140 теңгеге тамақтанады, бұл олар үшін нәрлілігі 2300 килокалориялық азық-түлік жиынтығын қамтамасыз етеді. Салыстыратын болсақ, манекеншінің тәуліктік қуаттылығы 1500 килокалорияны, үйдегі жайлы жағдайдағы адамның орташа қуаты 2880, тігінші мен студенттікі - 3000 килокалориянықұрайды. Ғалымдардың ұсынымдары бойынша спорттың әр түрі үшін қуат пен негізгі азықтық заттардың тәуліктік көрсеткіші дененің 1 келі салмағына 66 ккал-дан 84 ккал-ға дейін ауытқиды. Қазақ Тамақтану академиясының есептеуінше, дайындық және жоғары спорттық нәтижелерге қол жеткізу, қазақстандық спортшының организмін толық қалпына келтіру үшін кемінде 6 мың килокалория көлемінде тәуліктік тағам мөлшері қажет. Бұдан басқа, спортшы үлкен спорттағы қызметін аяқтаған соң, патология кезеңіне өтетін, емделуі мол қаржылық қаражатты талап ететін, әртүрлі кәсіптік ауруларымен, жарақаттарымен өзімен өзі жеке қалады. :

ақуыздар - 30%:
майлар - 10%:
Көмірсулар - 60%

Спорттық нутрициология - спорттағы жоғарғы нәтижелерге жететін құралы ретінде

Спорттық ғылым әрқашан да ұлттық командалардың болашақ контингентінің кәсіптік шеберлігін арттыру мақсатында туындаған сұрақтарға көңіл бөліп қана қоймай, спортпен айналысатын балалар мен жасөспірімдердің денсаулығына назар аударады. Теориялық білімнің, тәжірибелік жетістіктер мен ұсыныстардың сараптамасы жас және ересек спортшылардың тамақтануындағы түйіні шешілмеген мәселелердің өзара тығыз байланысты екенін көрсетеді. Сондықтан, осы жұмыстағы қарастырылған сұрақтар барлық жастағы әуесқой және кәсіпқой спортшылар үшін өзекті болып табылады. Қазіргі таңда спортшылардың тамақтануы көптеген шарттар арқылы жүзеге асатын үдеріс болып табылады. Ол шарттарға: астың қорытылуындағы биохимиялық және физиологиялық механизмдер; спорт түріне дайындық және жарыстың сатылары, өсу және даму; байланысты тағам қалыптары мен өзгеріп отыратын қажеттіліктер, психологиялық және тәрбиелік реакциялар; эстетика және этика сұрақтары; мәдени және ақпараттық тіршілік ортасы және әлеуметтік - экономикалық шарттар, гигиеналық және экологиялық қалыптар.

Қазіргі таңдағы жоғарғы табысты спорт деп - балғын 3-4 жасар баланың спорт секциясына қатысып, өзінің жасына лайықсыз шамадан тыс жүктемемен жаттығуын айтамыз және бұл жағдай бүгінгі күні жүзеге асуда. Үлкен спорт бұлсыз жарық көрмес еді. Ата-аналар мен жаттықтырушылардың негізгі міндеті - баланы осы үдеріске сәйкесінше бейімдеу. Ал оның өзі жас-шамаға, спорт түріне, оқу-жаттығу кездеріне, денсаулық ерекшеліктеріне, жарыстарға, калпына келтіру демалыстарына және т. б. шарттарға негізделген дұрыс тамақтанусыз жүзеге аспайды.

Дегенмен, жаттықтырушылар мен спортшылардың барлығы тағамтану ғылымының негіздерін біле бермейді, білімінің аздығынан спортшылар тамақтану тәртібін дұрыс тағайындамайды.

Спорттық нәтижелердің жоғарылауында тағамның бір түрін шамадан тыс қолдану негізделмеген көзқарас және бұл тәжірибе барысында дәлелденген. Тамақтануды - басты мақсат ретінде қоюға болмайды және спортшы бар ойын тамақтануға бағыттамауы керек, бірақ, спортшының тәртібінде тамақтанудың маңызы зор екенін ұмытпауы керек.

Тамақтану жөнінде спортшыларда туындайтын ең бірінші сұрақ - бұл, тамақтанудың сандық мөлшері. Тамақтанудың сандық мөлшері ағзаның қуаттық шығынымен тығыз байланысты болып келеді.

Қуат адам бойынан үнемі шығындалады, ақуыз, май, көмірсу қуаттық заттар үнемі шығындалып отырады. Қуат неғұрлым шығындалса, соғұрлым адам салмағын жоғалтады. Тамақтану шығынға ұшыраған заттардың орнын толтыру арқылы, шығын болған қуатты қалпына келтіреді. Қоректік заттардың сандық мөлшері шығын болған заттар мен қуаттардың мөлшеріне дәлме-дәл сәйкес келуі керек. Бұлшықет жұмысы кезінде қуаттың шығыны орындалған жұмыстың көлеміне сай өсіп отырады. Әр түрлі жаттығулар кезінде жұмсалған қуаттың мөлшерін анықтау үшін қуаттық шығындарды өлшейді, яғни, бұл тәсілді қолданған оттегінің мөлшерін есептеу арқылы анықтайды. Неғұрлым бұлшықет массасы көп болып, бұлшықет неғұрлым үлкен амплитуда және жиілікпен жиырылатын болса, соғұрлым, қуаттың шығыны көп болады. Қабылданған тағамның қуаттық мәнін есептеу үшін маңызды қуаттық заттардың калориясын білу қажет. Әрбір қуаттық заттың мәні көп жақты және дұрыс тамақтанған спортшының рационында барлық қуаттық заттар болуы қажет. Егер тағамдық рационды, құрамы (ақуыз, май, көмірсу) бойынша емес, тағамның калорийі тұрғысында есептейтін болсақ, онда қуаттық заттар тағам массасына тең келмейтінін ескеруіміз қажет. Тағамның салмақтық тұрғыда едәуір бөлігін су, тұздар және сіңірілмейтін заттар құрайды.

Ақуыздар дене жасушаларының құрылыстық материалдары болып табылады. Олар қуаттық маңызға ие. 1г ақуыз тотыққанда 4 ккал қуат береді. Ақуыздар ағзадағы зат алмасуының қалыпты жүруін реттеуші орын алады. Тәулік ішіндегі ақуыздың минимальдық шығыны 40-50 г тең. Ақуыздың қалыпты тәуліктік қажеттілігі 100-110 г.

Май ағза үшін қуаттық маңызға ие. 1г май тотыққанда 9, 3 ккал қуат береді. Май ұлпасы мүшелерді қоршап, механикалық жарақаттардан қорғайды. Май жылуды нашар өткізеді, осы қасиетінің арқасында, тері асты май қабаты денеден көп мөлшерде жылудың бөлінуін алдын алады. Белсенді түрдегі спорттық жүктемелерде бұлшықеттердегі майдың шығыны көп емес. Егер бұлшықет өте белсенді жұмыс жасап, үлкен күшпен және жиілікпен жиырылса, онда негізгі қуаттық зат - көмірсу болып табылады. Майлар, белсенділігі жағынан едәуір болып келетін және бірнеше сағат бойы атқарылатын жұмыстарда шығындалады. Майдың тәулік ішіндегі қалыпты қажеттілігі 70-100г, бұл ағзада 600-900 калорий енгізеді. Үлкен қуаттық шығындарда майдың қабылдануы артуы мүмкін. Майдың құрамына А, Д, Е дәрумендері кіреді. Ағзада липидтердің көзі болып саналатын өсімдік майлары жақсы сіңіріледі. Көмірсулар - күрделілігі жағынан түрлі болып келетін қосындылардан тұрады. Қарапайым көмірсу - жүзім қанты (глюкоза), күрделі көмірсу - дисахарид (қызылша қанты), сонымен қатар әртүрлі полисахаридтер (өсімдік крахмалы), клетчатка, гликоген (жануар крахмалы) . Күрделі көмірсулар асқорыту аппаратында моносахаридтерге, яғни глюкозаға дейін қорытылады.

Бұлшықет жұмысы кезінде бұлшықетте орналасқан көмірсулар шығындалады. Олардың шығыны - бауырдан қан арқылы келетін көмірсулармен толтырылады. Көмірсулардың тасымалдануы моносахарид түрінде жүзеге асырылады. Бұл үшін гликоген бауырдан глюкозаға дейін ыдырап қанға түседі. Бұлшықеттерге қан арқылы тасымалданған глюкоза қайта гликогенге айналады.

Осылайша, ағзада қантты қуат көзі ретінде жиі пайдаланатын - бұлшықет болып табылады. Бұлшықет жұмысы неғұрлым белсенді болып, көмірсудың шығыны көп болса, соғұрлым қаннан көмірсудың сіңірілуі және көмірсудың бауырдан қанға түсуі арта түседі. 1г көмірсу тотыққанда 4 ккал қуат береді. Яғни, көмірсу тағамдарының қуаттық құндылығы 1200-1600 калорий болып табылады.

Спортшының су ішетін тәртібі мен тұзды пайдалану тәртібі бөлек қарастырылмайды. Бұл жағдайда су-тұз алмасу тәртібін айтқан жөн. Бұл дегеніміз, ағзадағы қанда және ұлпа сұйықтықтарында су мен тұздың қатынасы қатаң түрде сақталады. Қандағы тұздың концентрациясы орташа 0, 95%-ға тең. Бұл тұздың мөлшері тұрақты болып келеді. Егер бұл тұрақтылық бұзылса, қанның осмотикалық қысымы өзгеріп, қанмен жуылатын жасушалардың қызметі бұзылады. Егер де ағзаға көп мөлшерде тұз түссе, онда судың пайдалануы жоғарылайды. Су ағзада жиналып, ұлпалар ісінеді. Ағзада тұз аз болған жағдайда судың ағзада жиналуы нашарлайды. Қалыпты дене салмағының сақталуы үшін, бұл жағдайды спортшылар ескеру қажет.

Спортта үлкен нәтижелерге қол жеткізу үшін, дененің саулығы және ағзадағы болып жатқан барлық үдерістердің кемшіліксіз өтуі шарт. Сондықтан спортшыларға тағамдағы дәрумендердің құрамын сақтау маңызды болып табылады. Субьективті сезілмейтін, жұмысқа қабілеттіліктің төмендеуін тудыратын гиповитаминоздардың әлсіз түрлері - дистанциядағы секундтық үлесін, секіру мен лақтырудағы сантиметрлердің, ауыр көтергендегі килограмдардың жоғалуына, гимнастикадағы ұпайлардың төмендеуіне, спорт ойындары мен күрес түрлерінде жеңіліске алып келеді.

Спортшы өзінің қалыпты тамақтану рационы құрамына маңызды дәрумендердің және олардың қажетті мөлшеріне аса мән беру керек. Өйткені, бұлшықеттің белсенді жұмысы барысында ағзадағы аталмыш дәрумендердің шығыны жоғары болғандықтан, олардың қажеттілігі де арта түседі. Спортшының тамақтануы жайында сұрақ, тағамның сандық мөлшерін ғана қамтымай, оның құрамын қарастырады. Тағамның жақсы қорытылуы мен сіңірілуі үшін тамақтанудың белгілі бір тәртібін ұстану қажет. Тағамды қашан қабылдауды және тағамды қабылдау мен жарыстар мерзімдерінің арасындағы қатынасын білу керек.

Спорт дәрігерлері спортшылардың дұрыс тамақтану рационын құру және әртүрлі аурулар мен спорттық жарақаттарды алдын алу жөніндегі күрделі тапсырмаларды шешуде. Осы тұрғыдан биологиялық белсенді қосылыстарды (ББҚ) қазіргі таңдағы спорт медицинасында қолдану аса қажет.

ББҚ-дың жоғарғы тағамдық тығыздығы, белгілі бір жүйеге бағытталуы, дайындалуы мен тасымалдануы жағынан түрлі қолайлы пішінде болуы, жақсы дәмдік және сенімді гигиеналық сапасы сияқты қасиеттерінің арқасында барлық спорт түрлеріне қатысатын спортшылардың тамақтануын құрастыруында кең қолданылады.

ББҚ спорт тәжірибесінде төмендегі мақсаттарды шешу үшін қолданылады:

- созылмалы жарыс жүктемелері кезінде және жаттығулар арасында тамақтану;

- жаттығу және жарыстан кейін ағзаның қалпына келу үдерістерін жылдамдату;

- су-тұз алмасуын және дене қызуын реттеу;

- дене массасын түзету (салмақтың төмендеуі) ;

- споршының бұлшықет массасын дамытуға арналған жаттығулар кезіндегі жаттығу белсенділігін жоғарлату;

- жарыс кезіндегі тәуліктік рацион көлемін азайту;

- жаттығу бағыттарының бағытталуына байланысты тәуліктік рационның сапалық бағытын өзгерту.

Спорттық ойын түрлерінде ББҚ өте қажет, өйткені созылмалы дене жүктеме немесе жарыс барысында ағзадан көптеген микроэлементтер, ең бірінші темір, мыс, марганец, молибден, мырыш және макроэлементтер - калий, кальций, магний және натрий жоғалады.

Зат алмасудағы осындай өзгерістер ағзадғы пластикалық және қуаттық ресурстарының қалпына келу жылдамдығын төмендетеді. Бұл өз кезегінде спорттық жұмысқа қабілеттілікті төмендетіп және спорттық нәтижелердің өсуін қиындатады. Мысалы: ағзада макроэлементтердің тапшы болуы бұлшықеттің тырысуына және жиырылуы мен босаңсуының төмендеуіне алып келеді.

Микроэлементтердің және негізгі дәрумендердің тапшылығы, ағзаның иммундық күштерінің әлсіреуіне әкеледі де үнемі жаттығу жасауға мүмкіндік бермейді. Осы жағдайға байланысты спорт тәжірибесінде арнаулы тағам қоспалары пайда болып, кең қолданысқа ие болды. Жоғары биологиялық құндылыққа ие өнімдер дене мәдениеті және спортпен тығыз байланысты. Жаттығулар мен жарыстарда ББҚ қолдану керектігі еш дау тудырмайды.

Қорыта айтқанда, ББҚ - өсімдік, жануар немесе минеральды шикізаттардан алынатын табиғи немесе оған ұқсас және сирек болса да, химиялық немесе микробиологиялық синтез жолымен алынатын өнім. Олар адам ағзасына қажетті алмаспайтын тағамдық заттармен қамтамасыз ету (толыққанды ақуыздар немесе бөлек аминоқышқылдар және олардың кешендері, көпқанықпаған май қышқылдары, фосфолипидтер, дәрумендер, минералдар және микроэлементтер, т. б. ) мақсатында және ағза жүйелері мен мүшелеріндегі физиологиялық қызметтерді реттеу үшін (органикалық қышқылдар, гликозидтер, сапрониндер) тағам өнімдерінің, көптеген сусындардың құрамында болады.

Белгілі шарттарға сай, тағамға қосылатын ББҚ - нутрицевтиктер және парафармацевтиктер болып екіге бөлінеді. Нутрицевтиктер - бұл, алмаспайтын тағамдық заттар немесе табиғаты жағынан туыс, тағамның алғызаты болып табылады. ББҚ - ның бұл тобын тағам қатарына жатқызамыз, себебі, бұл топтың құрылымдары жақсы зерттеліп, биологиялық орны мен физиологиялық қажеттілігі анықталған.

Нутрицевтиктерді күнделікті тамақтануда қолдану төмендегі жағдайларға мүмкіндік береді:

- эссенциальды тағамдық заттардың тапшылығын қиындықсыз тез арада жою;

- анық бір адамның тамақтануында: жас-шамасына, жынысына, дене жүктемесінің белсенділігіне, сондай-ақ, жеке индивидуум метаболизмінің генетикалық детерменирленген ерекшеліктерінің салдарынан, оның биоырғақтарына, тіршілік ету аймағының экологиялық шарттарына, физиологиялық жағдайларына (жүктілік, эмоциональды күйзеліс т. б. ) байланысты өзгеретін жеке қажеттіліктерді максимальды ескеру қажет.

- ауру адамның тағамдық заттардағы өзгерген физиологиялық қажеттілігін максимальды қамтамасыз ету, дерттің салдарынан бұзылған метаболиттік жолдарды айналып өту және оларды түзету;

- жасушалық ферментті жүйелердің қорғаныс элементтерін күшейту арқылы, экологиялық қолайлы және қолайсыз аймақтарда өмір сүретін халықтың ағзасының сыртқы ортаның қолайсыз факторларының әсеріне жалпы және арнайы емес төзімділікті арттыру;

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.