Өлім туралы куәлікті толтыру ережесі
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Өлім туралы куәлікті толтыру жолы сипаты
2. Өлім туралы куәлікті толтыру ережелері
3. Периенаталды өлім туралы куәлікті толтыру ережелері
4. Өлім туралы куәлікті ХАЖ бойынша патологиялық анатомиялық диагноз қою
III. Қорытынды
IV. Пайдаланған әдебиеттер
II. Негізгі бөлім
1. Өлім туралы куәлікті толтыру жолы сипаты
2. Өлім туралы куәлікті толтыру ережелері
3. Периенаталды өлім туралы куәлікті толтыру ережелері
4. Өлім туралы куәлікті ХАЖ бойынша патологиялық анатомиялық диагноз қою
III. Қорытынды
IV. Пайдаланған әдебиеттер
Организмнің өлуі дегеніміз – Жер бетіндегі барлық тіршілік иесінің табиғи жойылуы (естественный исход всего живого на Земле). «Өлім» ұғымы «өмір ұғымымен» тікелей байланысты. Өлім өмірдің логикалық тоқтауы (бітуі). Өмір - зат алмасы процесінің тұрақты түрде жүруі, ал өлім өмірге қарама-қарсы жағдай, сондықтан да оның негізінде зат алмасу процесінің тоқтауы жатады. Организмнің өлуі организмің тұтастығын және оның сыртқы орта факторларымен байланысын қамтамасыз етіп отыратын жүйке жүйесі қызметінің тоқтауының нәтижесінде пайда болады. Заңды түрде өмір соңында пайда болатын өлімді табиғи өлім немесе физиологиялық өлім деп аталады. Табиғи өлім жаңа туған нәрестелерде (жетілмегй туғандарда) немесе үлкейгенде (пожилом) және қарттық шақта болатын өлім. Бірақ көбінесе адамдар әртүрлі аурулар әсерінен немесе кез келген сыртқы орта факторларының әсерінен орта жаста, яғни қарттық жасқа жетпестен өледі. Адамдардың бұлай өлуі уақытынан бұрын өлу деп аталады. Өмірдің өліммен ауысуы субклеткалық және молекулярлық деңгейлерде тотығу процесінің бұзылуы нәтижесіндегі зат алмасу процесінің бұзылуымен байланысты. Өмірдің өліммен ауысу процессінің ұзақтығы немесе организмнің өлу ұзақтығы әртүрлі болады. Бір жағдайларда өлімнің пайда болуы өте тез, бірнеше секундтар ішінде болса, кейбір жағдайларда баяу бірнеше минуттан бірнеше сағаттарға созылуы мүмкін.
1.Т.П. Обуховец, Т.А. Склярова, О.В. Чернова Основы сестринского дела, Ростов – на- Дону, 2003, С.14-26.
2. Т.П. Обуховец Основы сестринского дела, практикум, Ростов – на- Дону, 2003, С. 7-14.
3. И.Г. Фомина Общий уход за больными, Москва, Медицина, 2000, С. 22-65.
4. Гребенев А.Л., Шептулин А.А. Основы общего ухода за больными.- М.:Медицина,1991.- 256 с.
5. Заликина Л.С. Учебное пособие по общему уходу за больными.- М.:Медицина,1976.- 255 с.
6. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жыл 30 тамыз
2. Т.П. Обуховец Основы сестринского дела, практикум, Ростов – на- Дону, 2003, С. 7-14.
3. И.Г. Фомина Общий уход за больными, Москва, Медицина, 2000, С. 22-65.
4. Гребенев А.Л., Шептулин А.А. Основы общего ухода за больными.- М.:Медицина,1991.- 256 с.
5. Заликина Л.С. Учебное пособие по общему уходу за больными.- М.:Медицина,1976.- 255 с.
6. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жыл 30 тамыз
Қалыпты және патологиялық физиология кафедрасы
Морфологиялық пәндер кафедрасы
СӨЖ
Өлім туралы куәлікті толтыру ережесі.
Орындаған:
Тобы:
Қабылдаған:
Жоспар.
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Өлім туралы куәлікті толтыру жолы сипаты
2. Өлім туралы куәлікті толтыру ережелері
3. Периенаталды өлім туралы куәлікті толтыру ережелері
4. Өлім туралы куәлікті ХАЖ бойынша патологиялық анатомиялық диагноз қою
III. Қорытынды
IV. Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Организмнің өлуі дегеніміз – Жер бетіндегі барлық тіршілік иесінің табиғи
жойылуы (естественный исход всего живого на Земле). Өлім ұғымы өмір
ұғымымен тікелей байланысты. Өлім өмірдің логикалық тоқтауы (бітуі). Өмір
- зат алмасы процесінің тұрақты түрде жүруі, ал өлім өмірге қарама-қарсы
жағдай, сондықтан да оның негізінде зат алмасу процесінің тоқтауы жатады.
Организмнің өлуі организмің тұтастығын және оның сыртқы орта факторларымен
байланысын қамтамасыз етіп отыратын жүйке жүйесі қызметінің тоқтауының
нәтижесінде пайда болады. Заңды түрде өмір соңында пайда болатын өлімді
табиғи өлім немесе физиологиялық өлім деп аталады. Табиғи өлім жаңа туған
нәрестелерде (жетілмегй туғандарда) немесе үлкейгенде (пожилом) және
қарттық шақта болатын өлім. Бірақ көбінесе адамдар әртүрлі аурулар әсерінен
немесе кез келген сыртқы орта факторларының әсерінен орта жаста, яғни
қарттық жасқа жетпестен өледі. Адамдардың бұлай өлуі уақытынан бұрын өлу
деп аталады. Өмірдің өліммен ауысуы субклеткалық және молекулярлық
деңгейлерде тотығу процесінің бұзылуы нәтижесіндегі зат алмасу процесінің
бұзылуымен байланысты. Өмірдің өліммен ауысу процессінің ұзақтығы немесе
организмнің өлу ұзақтығы әртүрлі болады. Бір жағдайларда өлімнің пайда
болуы өте тез, бірнеше секундтар ішінде болса, кейбір жағдайларда баяу
бірнеше минуттан бірнеше сағаттарға созылуы мүмкін.
Өлу және өлімнің пайда болу пайда болуын оқытатын ғылым танатология (грек
тілінен thanatos - өлім және logos - ғылым ) деп аталады. Танатологияның
негізін қалаушылар – Биш, К. Бернар, Р.Вирхов, Нотнагель және И.И.Мечников.
Танатология терминін ұсынған И.И.Мечников.
Танатология адам организмінің өлу процесін және өлгеннен кейінгі мәйіттік
құбылыстардың пайда болуын зерттейтін ғылым.
Танатология жалпы және жеке танатология болып екіге бөлінеді.
Жалпы танатология өлімнің статикалық және динамикалық сұрақтарын, өлім
белгілерін мәйіттің сыртқы орта факторларымен (взаимодействие) әсерін,
способы погребения, өлім себебін анықтау үшін мәйіттерді зерттеу
ерекшеліктерін оқытады. Жеке танатология әртүрлі өлім түрлерін зерттейді.
Өлу – бұл динамикалық процесс. 1972 жылы А.Н.Радищев өзінің Адам, оның
өлуі және бессмертии туралы философиялық еңбегінде өмір өлімге бір сәтте
емес біртіндеп ауысатынын жазған. Ол Өмір мен өлім қарама қарсы ұғымдар,
ал өлу орталық (средовое) немесе осы жағдай арқылы өмір аяқталып өлім
басталатын жағдай деп түсіндіреді. Осы, өмір мен өлімнің арасындағы аралық
кезеңнің болуы терминалды жағдайлар туралы ұғымды дамытуға жол ашты.
Терминалды жағдайлар ұғымына шоктың ең ауыр формалары (шоктың торпидтік
фазасының III, IV дәрежелері, коллапс), агония алды жағдай, терминалды
үзіліс, агония және клиникалық өлім ұғымдары кіреді. Бұл процестердің
барлығын терминалды жағдай сатысына біріктіретін ең негізгі сипаты
организмде зат алмасудың тотықпаған өнімдерінің жиналуының нәтижесінде
ацидоз дамуымен тез нарастающая гипоксия болып табылады
Биологиялық өлімді немесе бас миының біржола семуін (мидың өлімін) растау
ережесін бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2010 жылғы 11
тамыздағы № 622 Бұйрығы. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде 2010
жылғы 1 қыркүйекте Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің
тізіліміне N 6449 болып енгізілді
Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы Қазақстан
Республикасының 2009 жылғы 18 қыркүйектегі Кодексінің 169-бабының 10-
тармағына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:
1. Осы бұйрыққа қоса беріліп отырған Биологиялық өлімді немесе бас
миының біржола семуін (мидың өлімін) растауережесі бекітілсін.
2. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің Ғылым және
адами ресурстар департаменті (Н.Қ. Хамзина) осы бұйрықты Қазақстан
Республикасы Әділет министрлігіне мемлекеттік тіркеуге жіберсін.
3. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің Әкімшілік-
құқықтық жұмыс департаменті (Ф.Б. Бисмильдин) осы бұйрық Қазақстан
Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін
заңнамада белгіленген тәртіппен бұқаралық ақпарат құралдарында ресми
жариялануын қамтамасыз етсін.
4. Осы бұйрық алғаш ресми жарияланған күнінен кейін он күнтізбелік
күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.
Министрдің
міндетін атқарушы Б. Садықов
Қазақстан Республикасы
Денсаулық сақтау министрінің
міндетін атқарушысының
2010 жылғы 11 тамыздағы
№ 622 бұйрығына қосымша
Биологиялық өлімді немесе бас миының біржола семуін (мидың өлімін)
растау ережесі.
1. Жалпы ережелер
1. Осы ереже (бұдан әрі - Ереже) Халық денсаулығы және денсаулық сақтау
жүйесі туралы Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 18
қыркүйектегі Кодексіне сәйкес әзірленген және биологиялық өлімді немесе бас
миының біржола семуін (мидың өлімін) растау тәртібін айқындайды.
2. Мидың өлімі – жүрек жұмыс істеп тұрғанда және өкпені ықтиярсыз
желдету кезінде тіркелетін мидың барлық қызметінің толық және біржола
тоқтатуы. Мидың өлімі адам өліміне теңестіріледі.
3. Мидың өлімі оның алғашқы және қайталап зақымдануы нәтижесінде
дамуы мүмкін.
4. Мидың өлімі алғашқы зақымдануы кезінде бассүйекішілік қан
қысымының кенет көтерілуі және ми қан айналымының шартты тоқтатылуы
салдарынан дамиды.
5. Мидың алғашқы зақымдануларына жататындар:
1) ауыр бассүйек-ми жарақаты,
2) кенеттен болатын және өзге де бассүйекішілік қан құйылулар,
3) ми инфаркты,
4) ми ісіктері,
5) мидағы бассүйекішілік операциялық әрекеттер.
6. Мидың қайталап зақымдануы түрлі генездің гипоксиясы, оның ішінде
жүрек тоқтап қалғанда және жүйелік қан айналымы кенеттен нашарлағанда
немесе тоқтағанда, ұзаққа созылатын шоктың және мидың басқа да қайталап
зақымдануы салдарынан болады.
2. Биологиялық өлімді немесе бас миының біржола семуін (мидың өлімін)
растауға арналған шарттар
7. Ми өлімінің диагнозы мынадай әсерлер болмай қаралмайды:
1) интоксикациялар, дәріден улануды қоса алғанда;
2) алғашқы гипотермия;
3) гиповолемиялы шок;
4) метаболизмдік эндокриндік кома;
5) есірткі заттарын және миорелаксанттарды қолдану.
8. Токсикологиялық зерттеу нәтижесінде белгіленген интоксикация бар
болғанда ми өлімі диагнозы оның белгілері жойылғанға дейін қаралмайды.
9. Мидың өлімі диагнозын белгілеу үшін мынадай клиникалық белгілердің
жиынтықта болуы қажет:
1) естің толық және тұрақты жоқ болуы;
2) өкпені жасанды желдету аппараты ажыратылған кезде өз бетімен
тыныстың тұрақты жоқ болуы;
3) барлық бұлшықеттердің атониясы;
4) сыртқы тітіркендіргіштерге және басқа да рефлекстерге жұлынның
деңгейінен жоғары тұйықтаушы реакцияның жойылуы (тригеминальды, корнеальды,
окулоцефалиялы, окуловестибулярлы фарингеальды, трахеялы нүктелер аймағында
қатты ауыртатын тітіркендіргіштерге реакцияның болмауы):
окулоцефалиялы рефлекстерді шақыру үшін дәрігер төсек басында
науқастың басы оның қолдарының ортасында қалатындай, ал үлкен саусақтары
қабақтарын көтеріп тұратындай қалыпта болады. Бас 90 градусқа бір жаққа
бұрылады және осы күйінде 3-4 секунд тұрады, сол уақытпен қарама-қарсы
жаққа бұрылады. Егер бастың бұрылуы кезінде көз қозғалмаса және ортасындағы
жағдайды берік сақтап тұрса, бұл окулоцефалиялы рефлекстердің жоқ екенін
дәлелдейді;
омыртқаның мойын бөлігінің жарақатты зақымдануы болғанда немесе күдік
болған кезде окулоцефалиялы рефлекстер зерттелмейді;
окуловестибулярлы рефлекстерді зерттеу үшін екі жақты калориялық
сынама өткізіледі. Оны өткізбестен бұрын дыбыс жарғағының перфорациясының
жоқ болуына көз жеткізу керек. Науқастың басын көлденең деңгейден 30
градусқа жоғары көтереді. Сыртқы есту жолына шағын көлемдегі катетер
енгізіледі, сыртқы есту жолын 10 секунд ішінде суық сумен баяу ылғалдау
жүргізіледі (температурасы + 20 С, 100 миллилитр). Ми діңгегінің сақталу
функциясында 20-25 секундтан кейін нистагм немесе көздің нистагм құрамына
баяу ауытқуы пайда болады. Екі жақты орындалған калориялы сынама кезінде
нистагмның жоқ болуы мен көз алмаларының ауытқуы окуловестибулярлы
рефлекстердің жоқ екенін дәлелдейді;
фарингеальды және трахеялы рефлекстерді зерттеу эндотрахеялы
түтікшенің трахеяда және жоғарғы тыныс жолдарында қозғалуы жолымен, сондай-
ақ секрет аспирациясы үшін бронхтарда катетердің қозғалуы кезінде іске
асырылады.
5) қарашықтың тұрақты кеңеюі мен ареактивтілігі және орта жағдайда
олардың бекітілуі, (қарашықты кеңейтетін заттар қолданылмағаны, көз
алмалары қозғаусыз екендігі мәлім болу керек);
6) гипотензияға тенденция - 80 миллиметр сынап бағанасы (бұдан әрі-
мм. сын. бағ) және одан төмен, кенеттен болатын гипотермия.
7) Өкпені жасанды желдету (бұдан әрі - ӨЖЖ) аппаратынан қарапайым
ажыратумен тыныс алудың жоқтығын тіркеуге жол өз бетімен тыныс алудың
болмауы берілмейді, өйткені бұл даму үстіндегі гипоксияның ағзаға, ең
бастысы миға және жүрекке зиянды әсерін тигізеді. Ауруды ӨЖЖ аппаратынан
ажырату арнайы ажырату тестінің (апноэтикалық оксигенация тесті) көмегімен
жүзеге асырылуы керек.
Ажырату тесті осы 8-тармақтың 1) - 6) тармақшалары бойынша нәтижелер
алынғаннан кейін өткізіледі. Тест үш элементтен тұрады:
қанның газ құрамының мониторингі үшін (РаО және РаСО) аяқ- қолдың бір
артериясы канюлациялануы қажет;
желдеткішті ажыратпастан бұрын 10-15 минут бойы нормокапнияны (РаСО –
35-45 мм. сын. бағ) және гипероксияны (200 мм.сын. бағ кем емес РаО) – FiO
= 1,0 (яғни 100 % оттегі), таңдап алынған VЕ (ӨМЖ - өкпені минуттық
желдету), оңтайлы РЕЕР (СОЭҚ - соңғы оң экспираторлы қысым) ӨЖЖ режімінде
өткізу қажет;
осы тармақшаның үшінші және төртінші абзацтарында көзделген
әрекеттерді орындағаннан кейін ӨЖЖ аппаратын ажыратады және эндотрахеялы
немесе трахеостомиялық түтікшені жылдамдығы минутына 6 литр 100 % суланған
оттегі береді. Осы уақытта артериялық қан сынамасын алу арқылы бақыланатын
эндогендік көмір қышқылы жиналып қалады. Қан газдарын бақылау кезеңдері
мынадай:
ӨЖЖ шарттарында тест басталғанға дейін;
ӨЖЖ басталғаннан кейін 10-15 минуттан соң 100 % оттегімен;
ӨЖЖ ажыратқаннан кейін, бұдан кейін әр 10 минут сайын РаСО 60
мм. сын. бағ. жеткенге дейін. Егер осы немесе РаСО жоғары мәнінде сыртқы
әсерсіз тыныс қимылдары қайта қалпына келмесе, ажырату тесті бас миы
діңгегінің тыныс орталығы функциясының жоқ болуы туралы куәландырады. Ең аз
тыныс қимылдары пайда болғанда ӨЖЖ тез арада жаңартылады.
Ми өлімі диагнозын белгілеу кезіндегі клиникалық өлшемдердің кешеніне
қосымша (растайтын) тестілер
10. Қосымша тестілер осы Ереженің 9-тармағының 1)-7) тармақшаларында
сипатталған клиникалық белгілер анықталғаннан кейін орындалады.
Электроэнцефалограмма (бұдан әрі - ЭЭГ) - дыбыс жарғағының перфорациясы,
омыртқаның мойын бөлігінің жарақатына күдік немесе жарақатты белгілеуде
қиындықтар бар болғанда ми өлімінің клиникалық диагнозын барлық жағдайда
растау үшін міндетті түрде зерттеу өткізіледі. Бастың магистральдық
артериясының панангиографиясы қажетті қадағалау ұзақтығын қысқарту үшін
өткізіледі.
11. Мидың электрлік үнсіздігі үшін ЭЭГ жазбасы қабылданады,
белсенділік амплитудасы шыңнан шыңға дейін 2 микровольт (бұдан әрі - мкВ)
аспайды, скальп электродтары жазбасында олардың арасындағы қашықтық 10
сантиметр (бұдан әрі - см) кем емес және қарама-қайшылықта 10 килоомға
(бұдан әрі - кОм) дейін, бірақ 100 Ом-нан кем емес. Инелі электродтар
қолданылады, 8-ден кем емес, 10-20% жүйесі бойынша орналасқан және 2
құлақ электродтары. Электрод арасындағы қарсылық 100 Ом-нан көп емес және
10 кОм-нан көп емес, электрод арасындағы қашықтық – 10 см-ден кем емес
болуы керек. Коммутацияның сақталуын және алдын ала қасақана және қасақана
электрод артефактілерінің құрылуының болмауын анықтау қажет. Жазба
энцефалограф каналдарында тұрақты 0,3 секундтан кем емес, сезімталдығы 2
мкВмиллиметр (жиілікті өткізу жолағының жоғарғы шегі 30 герц төмен емес)
көп емес уақытымен өткізіледі. 8 кем емес каналы бар аппараттар
қолданылады. ЭЭГ би- және монополярлы жалғамдарында тіркеледі. Ми қабығының
электрлік үнсіздігі бұл жағдайларда 30 минуттан кем емес үздіксіз тіркеу
сақталу керек. Мидың электрлік үнсіздігінде күдіктер бар болса ЭЭГ қайталап
тіркеу қажет. ЭЭГ реактивтілігінің жарыққа бағасы қатты дауыс және ауру:
жарық тұтанудың стимуляциясымен, дауыс стимулдарымен және
тітіркендіргіштермен жалпы уақыты 10 минуттан кем емес. Тұтанудың 1 ден 30
Гц дейінгі жиілікпен берілетін қайнар көзі көзден 20 см қашықтықта болуы
керек. Дауыс тітіркендіргіштерінің (шертпектердің) қарқындылығы – 100
децибел. Динамик науқастың құлағының жанында орналасады. Ең жоғарғы
қарқындылық стимулдары стандартты сурет- және фоностимуляторлармен
туындайды. Тітіркендіргіштер үшін теріні инемен шаншу қолданылады.
Телефон арқылы тіркелген ЭЭГ мидың электрлік үнсіздігін анықтау үшін
негіздеме болмайды.
12. Мидың қан айналымының болмауы анықталғанда 30 минуттан кем емес
аралықпен мидың төрт магистральдық тамырының (жалпы ұйқы және омыртқа
тамырларының артериясы) екінші рет қарама-қарсы панангиографиясы жүзеге
асырылады. Ангиографияда орта артерия қысымы 80 мм. сын. бағ. кем болмауы
тиіс.
13. Егер ангиографияда ми ішіндегі артериялардың ешқайсысында қарсы
затпен толықтырылмаса, онда бұл мидың қан айналымының тоқтағаны туралы
куәландырады.
4. Қадағалау ұзақтығы
14. Мидың алғашқы зақымдануында ми өлімінің клиникалық суретін анықтау үшін
қадағалау ұзақтығы осы Ереженің 9-тармағында сипатталған алғашқы себептерді
анықтау уақытынан бастап 6 сағаттан кем болмауы керек.
15. Барлық көрсетілген белгілер егер 12 сағаттан кем емес уақыт бойы
сақталса және егер осы уақыттың өтуімен электроэнцефалографияда өз бетінше
және мидың электр белсенділігі арқылы шақырылуы болмауын тіркеген жағдайда
өлімді белгілеуге негіз бола алады. Электроэнцефалографияны қолдану мүмкін
болмағанда қадағалау мерзімі 24 сағатқа дейін ұзартылады;
16. Мидың қайталап зақымдануында ми өлімінің клиникалық суретін
анықтау үшін қадағалау ұзақтығы осы Ереженің 9-тармағында сипатталған
клиникалық себептерді алғаш анықтаған сәттен бастап 24 сағаттан кем емес
уақыт болуы керек.
17. Интоксикация кезінде қадағалау ұзақтығы 72 сағатқа дейін немесе
зертхана зерттеулерінің деректерімен құжаттанатын қандағы уытты заттар
жоғалғаннан кейін 24 сағат ішінде көбейеді.
18. Егер ми өлімінің клиникалық себептерін анықтағаннан кейін 30
минут ішінде үш рет бас магистральдық артериясының панангиографиясы
өткізілсе, қадағалау уақыты қысқартылуы мүмкін, бұл ретте
электроэнцефалографияны тіркеу міндетті емес.
19. Ми өлімінің клиникалық себептері бар болса, осы Ережеге 1-
қосымшада көрсетілген арқа автоматизмдері және рефлекстері байқалуы мүмкін.
20. Бақылау мерзімі ішінде науқас 3 тәуліктік қадағалау мерзімінде 3
сағаттан сиретпей және 12 және 24 сағат қадағалау мерзімінде екі сағатта 1
реттен неврологиялық тексерудің мерзімділігімен тұрақты қадағалауда болады.
5. Ми өлімі диагнозын белгілеу және құжаттама
21. Ми өлімін растау туралы қорытынды дәрігерлер комиссиясы қабылдайды,
оның құрамында: реанимация бойынша 5 жылдан кем емес тәжірибесі бар емдеуші
анестезиолог-реаниматолог-дәрігер және мамандығы бойынша 5 жыл жұмыс өтілі
бар невропотолог болады. Арнайы зерттеулерді (электроэнцефалография тіркеу,
ангиография) өткізу кезінде комиссия құрамына мамандығы бойынша 5 жылдан
кем емес жұмыс тәжірибесі бар, сондай-ақ консультациялық негізде басқа
медицина ұйымдарынан шақырылатын тиісті маман қосылады. Қорытынды
реанимация бөлімшесінің меңгерушісі немесе оны алмастыратын тұлға бекітеді.
Комиссия мүшелері осы Ережеге 2-қосымшаға сәйкес ми өлімін растау туралы
қорытынды жасайды және оған қол қояды.
22. Комиссия құрамын тағайындау және ми өлімін растау туралы
қорытынды бекітуді науқас жатқан реанимация бөлімшесінің меңгерушісі, ол
болмаған жағдайда – медициналық ұйымның жауапты кезекші дәрігері жүзеге
асырады.
23. Ми өлімін растаудың негізгі құжаты – ми өлімін анықтау туралы
қорытынды болып табылады оның негізінде реанимациялық іс-шараларды
тоқтатылады.
24. Осы ереже балалардың ми өлімін анықтауға қолданылмайды.
Ерте және кеш пайда болатын мәйіттік құбылыстар
және олардың сот медициналық маңызы
Мәйіттік құбылыстар – организмнің өмірлік функцияларының тоқтауының
нәтижесінде мәйітте дамитын қалпына келмейтін процестер. Бұл белгілер пайда
болуына және даму мерзіміне байланысты ерте және кеш мәйіттік құбылыстар
болып бөлінеді. Сонымен қатар, кейбір сыртқы орта факторларының табиғи
әсеріне байланысты дамитын уақыт өтуіне тәуелсіз мәйіттік құбылыстарды да
ажыратамыз.
Ерте пайда болатын мәйіттік құбылыстар, өлгеннен кейінгі алғашқы тәулік
ішінде пайда болатын белгілер және оған дененің салқындауы, мәйіттің
сіресуі, мәйіттің кебуі, мәйіттік дақтар және аутолизді жатқызамыз.
Мәйіттің салқындауы организнің барлық өмірлік маңызды қызметі, бірінші
кезекте жылу алмасудың тоқтауының нәтижесінде жүрек қызметі тоқтағаннан
кейін, біртіндеп дене температурасы төмендеп, сыртқы орта температурасымен
теңеседі.
Қалыпты жағдайда мәйіттің салқындауы дененің ашық аймақтарынан (бет,
мойын, қолбасы) басталады, кейін дененің киіммен жабық аймақтары
салқындайды. Бөлмелік температура кезінде дене 1гр.С салқындайды. Ескеретін
жағдай, мәйіттің салқындауына әртүрлі сыртқы орта факторлары әсер етеді,
мысалы: ауаның температурасы, ылғалдылығы, ауаның қозғалысы, мәйітте
киімнің болуы және оның сипаты, мәйіттің дене салмағы, өлім себебі,
агонияның болуы және оның ұзақтығы. Бұл аталғандардың барлығын мәйіт
температурасын және өлім пайда болу мерзімін бағалау кезінде ескеру қажет.
Мәйіттің салқындау дәрежесін алдымен дененің ашық аймақтарын, кейін киіммен
жабылған аймақтарын пальпаторлы зерттеу арқылы анықтаймыз. Мәйіт денесінің
салқындау температурасын жылы, жылырақ немесе салқын деп ажыратамыз. Дене
температурасының салқындауы жөніндегі нақты мәліметті термометрия көмегімен
анықтау қажет. Бұл үшін әйнек лабораториялық ртутный, электрондық және
портативті электрондық термометрлер пайдаланылады. Термометрдің көмегімен
мәйітте қолтықасты аймақтың, ауыз қуысының, тік ішек, өңеш арқылы кеуде
қуысы ішілік және бауыр температурасын өлшейміз. Дененің салқындауы әр
мүшелер мен тканьдерде біркелкі емес. Қолтық асты аймақтың темпертатурасы
16 сағаттан кейін, тік ішек температурасы 19 сағаттан және бауыр
температурасы 25 сағаттан кейін қоршаған ауа температурасымен теңеседі.
Дене темпертаурасының салқындауын анықтау үшін белгілі бір уақыт ішінде
бірнеше рет тексеру қажет.
Дене қызуының өзгеруі бойынша өлім пайда болған
уақытты анықтау үшін келесі Бурман формуласын қолдануға болады:
t = 36,9-T0,889
t- өлім пайда болған уақыттан бастап өткен уақыт, Т – дене қызуы
мысал: t = 36,9- 33,50,889=3,8 сағ.
немесе тік ішек қызуын өлшеу арқылы келесі Т.Фиддес және Т.Паттен
формуласын қолдану арқылы анықтауғада болады:
t = 36,9-T0,889
Тт – тік ішек температурасы;
және Н.П.Марченко және В.И.Кононенко формуласын қолданып
кеуде қуысы ішілік қызуды өлшеу арқылы анықтауға болады:
t = Tж-ТтТч
Медициналық ұйымдарда туу, қайтыс болу және перинаталдық өлім жағдайларын
куәландыратын медициналық құжаттаманы жүргізуді реттеу мақсатында
БҰЙЫРАМЫН:
1. Қоса беріліп отырған:
1) "Туу туралы медициналық куәлік" N 103у-03, "Қайтыс болғаны туралы
дәрігерлік куәлік" N 106у-03, "Перинаталдық өлім туралы дәрігерлік куәлік"
N 106-2у-03 медициналық құжаттамасының есептік нысандары (1-қосымша);
2) туу, қайтыс болу және перинаталдық өлім жағдайларын куәландыратын
бастапқы медициналық құжаттаманы толтыру, беру жөніндегі нұсқаулық (2-
қосымша) бекітілсін.
3. Осы бұйрық Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде
мемлекеттік тіркелген күнінен бастап қолданысқа енеді.
4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Денсаулық сақтау вице-министрі
С.Ә.Диқанбаеваға жүктелсін.
Министрдің
міндетін атқарушы
ТУУ ТУРАЛЫ МЕДИЦИНАЛЫҚ КУӘЛІК
(АХАТ органдарында тіркеу үшін беріледі) Сериясы ___ N _____
Берілген күні 20_______ ж. "____"__________
1. Анасының тегі, аты, әкесінің аты _______________________________
___________________________________ ________________________________
2. Анасының тұрақты мекен-жайы:
Облысыресп. маңызы бар қала ___________________________________ ___
Ауданыобл.маңызы бар қала ___________________________________ __ ___
Округі ___________________________________ ______________________ ___
Елді мекені ___________________________________ ___ (1-қала, 2-ауыл)
Көшесі __________________________ үйі ___________ пәтері __________
3. Анасының туған күні: жылы____________, айы _______, күні _______
4. Анасының ұлты ___________________________________ ____________ ___
5. Босану күні және уақыты: жылы__, айы__, күні__, сағат__, мин ___
6. Босану орны: 1-стационарда, 2-үйде, 3- басқа жерде
7. Баланың жынысы: 1- ұл, 2-қыз, 3-анықталған жоқ
8. Бала: 1-бір ұрықты, 2-егіздердің бірін, 3-егіздердің екіншісін, 4-өзге
де көп ұрықты туу кезінде туды
9. Бала: 1 - күні жетіп, 2 - күні жетпей, 3 - күні асып туды
10. Баланың туған кездегі салмағы ______________________________ г
11. Баланың туған кездегі бойы ________________________________ см
12. Куәлік беруші ұйымның атауы, мекен-жайы ______________________
___________________________________ ____________________________ ___
13. Куәлік беруші медицина қызметкерінің а.,ж.,т., қызметі
___________________________________ ____________________________ ___
Денсаулық сақтау ұйымының Куәлік беруші медицина қызметкерінің
немесе жеке медициналық қолы _____________________
практикамен айналысатын
жеке тұлғаның мөрі
=================================== ================================
Ата-аналардың назарына
"Неке және отбасы туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 174-
бабына сәйкес баланы АХАЖ органдарында тіркеу міндетті. Баланың тууы
туралы өтініш бала туғаннан кейін екі айдан кешіктірмей жасалуы тиіс.
----------------------- Кесу сызығы----------------------------- ---
СЕРИЯСЫ________ N_________
ТУУ ТУРАЛЫ МЕДИЦИНАЛЫҚ КУӘЛІКТІҢ ТҮБІРТЕГІ
Берілген күні 20_____ж. "_____"__________________
1. Анасының тегі, аты, әкесінің аты _______________________________
2. Анасының тұрақты мекен-жайы:
Облысыресп.маңызы бар қала ___________________________________ ____
Ауданыобл.маңызы бар қала ___________________________________ __ ___
Округі ___________________________________ ______________________ ___
Елді мекені ___________________________________ ___ (1-қала, 2-ауыл)
Көшесі _________________________ үйі ______________ пәтері ________
3. Босану күні және уақыты: жылы__, айы__, күні__, сағат__, мин ___
4. Баланың жынысы: 1-ұл, 2-қыз, 3-анықталған жоқ
5. Куәлік беруші ұйымның атауы, мекен-жайы ________________________
___________________________________ ________________________________
6. Куәлік беруші медицина қызметкерінің тегі, аты, әкесінің аты
___________________________________ ________________________________
Алушының қолы ___________________
________________________________
Мекеменің ОКПО бойынша коды ____
________________________________
___________________________________ _________________________________
Қазақстан Республикасының N 106у-03 нысанды медициналық
Денсаулық сақтау министрлігі құжаттама ҚР Денсаулықминінің
Ұйымның атауы 2003 жылғы 8 қыркүйектегі
N 664 бұйрығымен бекітілген
___________________________________ _________________________________
ҚАЙТЫС БОЛҒАНЫ ТУРАЛЫ ДӘРІГЕРЛІК КУӘЛІК
(АХАЖ органдарында тіркеу үшін беріледі) СЕРИЯ ____ N _____
(алдын ала, түпкілікті, алдын аланың, түпкіліктінің орнына
сериялары ___ N____)
Берілген күні "___"__________ 200__ ж.
1. Тегі, аты, әкесінің аты ___________________________________ __ ___
2. Жынысы: ер - 1, әйел - 2
3. Туған уақыты: :күні ____________ айы ___________ жылы __________
4. Қайтыс болған уақыты: :күні_______ айы ____________ жылы _______
5. 7 күннен 1 айға дейінгі жаста қайтыс болған балалар үшін:
айы-күні жеткен - 1, айы-күні жетпеген - 2
6. 7 күннен 1 айға дейінгі жаста қайтыс болған балалар үшін: туған кездегі
салмағы: ________ грамм - 1, өмір сүрген айы ____ және күні ____ - 2,
анасының ____ баласы - 3, анасының жасы _____ - 4.
*7. Тұрақты мекен-жайы:
Облысыресп.маңызы бар қала _________________________________
Ауданыобл.маңызы бар қала __________________________________
Округі ___________________________________ ________________ ___
Елді мекені _________________________________(1 -қала, 2-ауыл)
Көшесі ________ үйі ________ пәтері____________
*8. Қайтыс болған жері:
Облысыресп.маңызы бар қала _________________________________
Ауданыобл.маңызы бар қала __________________________________
Округі ___________________________________ ________________ ___
Елді мекені _________________________________(1 -қала, 2-ауыл)
Көшесі _______ үйі ________ пәтері____________
9. Қайтыс болды: стационарда - 1, үйде - 2, басқа жерде - 3.
10. Ұлты ___________________________________ ____________________ ___
11. Отбасы жағдайы: некеге тұрған - 1, некеге тұрмаған - 2, жесір - 3,
ажырасқан - 4, белгісіз - 5.
12. Білімі: жоғары - 1, аяқталмаған жоғары - 2, орта арнаулы - 3,
жалпы орта - 4, аяқталмаған орта - 5, бастауыш - 6, белгісіз - 7.
13. Жұмыс орны және лауазымы ___________________________________ ___
14. Қайтыс болу себебі: ауру - 1, өндірістен тыс бақытсыз жағдай -
2, өндірістегі бақытсыз жағдай - 3, өлтірілген - 4, өзін-өзі
өлтірген - 5, анықталмады - 6.
15. Бақытсыз жағдайда қайтыс болғанда: улану немесе жарақаттану:
а) уақыты: күні _________ айы ___________ жылы ___________
б) өндірістен тыс бақытсыз жағдайдағы жарақат түрі: тұрмыстық - 1, жол-
көліктен басқа, көшеде болған - 2, жол-көлік - 3, мектепте болған - 4,
спорттық - 5, басқа да - 6.
в) жарақаттанған немесе уланған кездегі уақыт және жағдай _________
16. Қайтыс болу себебін анықтаған: тек өлімді анықтаған дәрігер - 1,
емдеуші дәрігер - 2, фельдшер - 3, патолог-анатом - 4, сот-медициналық
сарапшы - 5.
17. Мен, ___________________________________ _____________________ ___
___________________________________ _________________________________
(тегі, аты, әкесінің аты)
___________________________________ _________________________________
(лауазымы)
мәйітті тексеру - 1, медициналық құжаттама жазбасы - 2, бұрынғы тексеру -
3, ашу - 4 негізінде өлімге әкеп соқтырған патологиялық процестің
(жағдайдың) салдарын анықтап, мынадай себебін белгіледім:
18. Қайтыс болу себебі:
1) а) _________________________________ (аурудың) күні
басталуы аяқталуы
______
(тікелей өлімге әкелген ауру немесе жағдай)
б) ___________________________________ ___ ______
(тікелей себептердің туындауына әкеп
соқтырған патологиялық жағдайлар)
в) ___________________________________ ___ ______
(өлімнің негізгі себебі соңынан көрсетіледі)
г) ___________________________________ ___ ______
(жарақаттану және улану кезіндегі сыртқы
себептер)
2) Өлімге себепші болатын, бірақ аурумен немесе патологиялық
жағдаймен байланысты емес оған әкелетін басқа да маңызды жағдайлар
___________________________________ ________________________________
19. Ана өлімі болған жағдайда жүктілік аяқталғаннан, босанғаннан
(жүктілікке, салмақ салуға байланысты қандай да бір себептерден, бірақ
бақытсыз жағдай немесе аяқ астынан болған жағдайдан емес) кейінгі 42 күннің
ішінде - 1; жүктілік аяқталғаннан, босанғаннан (тікелей акушерлік себептен
немесе соған байланысты жанама себептен) кейінгі 43-365 күннің ішінде - 2.
___________________________________ ________________________________
___________________________________ ________________________________
20. Куәлікті берген денсаулық сақтау ұйымының атауы, оның мекен-жайы
___________________________________ ________________________________
___________________________________ ________________________________
21. Куәлік берген медицина қызметкерінің тегі, аты, әкесінің аты,
лауазымы
___________________________________ ________________________________
___________________________________ ________________________________
Денсаулық сақтау ұйымының немесе Куәлік берген медицина
жеке медициналық практикамен қызметкерінің қолы
айналысатын жеке тұлғаның мөрі ______________________
* қайтыс болған 1 жастағы бала үшін анасының қатысымен толтырылады
___________________________________ ________________________________
-------------------------- Кесу сызығы ----------------------------
ҚАЙТЫС БОЛҒАНЫ ТУРАЛЫ ДӘРІГЕРЛІК КУӘЛІКТІҢ ТҮБІРТЕГІ
СЕРИЯ _________ N _________
(алдын ала, түпкілікті, алдын аланың, түпкіліктінің орнына
сериялары ________ N_________)
Берілген күні "___"__________ 200__ ж.
1. Тегі, аты, әкесінің аты ___________________________________ __ ___
2. Туған уақыты: :күні ___________ айы __________ жылы ____________
3. Қайтыс болған уақыты: :күні ___________ айы _______ жылы _______
1 жасқа дейін қайтыс болған балалар үшін:
4. Туған уақыты: :күні _______ айы __________ жылы ________________
5. Қайтыс болған уақыты: :күні _________ айы ________ жылы ________
6. Туған жері: ___________________________________ ______________ ___
(денсаулық сақтау ұйымының атауы, оның мекен-жайы)
7. Анасының тегі, аты, әкесінің аты:
___________________________________ ________________________________
8. Куәлікті берген денсаулық сақтау ұйымының атауы
___________________________________ ________________________________
9. Куәлік берген медицина қызметкерінің тегі, аты, әкесінің аты,
лауазымы ___________________________________ ____________________ ___
Алушының қолы ___________________
________________________________
Мекеменің ОКПО бойынша коды ____
________________________________
___________________________________ _________________________________
Қазақстан Республикасының N 106у-03 нысанды медициналық
Денсаулық сақтау министрлігі құжаттама ҚР Денсаулықминінің
Ұйымның атауы 2003 жылғы 8 қыркүйектегі
N 664 бұйрығымен бекітілген
___________________________________ _________________________________
ПЕРИНАТАЛДЫҚ ӨЛІМ ТУРАЛЫ ДӘРІГЕРЛІК КУӘЛІК
(АХАЖ органдарында тіркеу үшін беріледі) Сериясы ___ N ____
(алдын ала, түпкілікті, алдын аланың, түпкіліктінің орнына
сериялары ________ N_________)
Берілген күні 20_______ ж. "____"__________
1-өлі туған 2-туғаннан соң 1-аптадан кейін өлді
1. Өлген баланың тегі, аты, әкесінің аты __________________________
___________________________________ _______________________________
2. Жынысы: 1-ер, 2-әйел
3. Туған, өлі туған күні мен уақыты: жылы___, айы___, күні___,
сағ___, мин ___
4. Өлген күні мен уақыты: жылы__, айы___, күні__, сағ__, мин _____
5. Өлім, өлі туу 1-стационарда, 2-үйде, 3-басқа жерде болды.
6. Өлген, өлі туған жері:
Облысыресп. маңызы бар қала ___________________________________ ___
Ауданыобл.маңызы бар қала ___________________________________ __ ___
Округі ___________________________________ ______________________ ___
Елді мекені ___________________________________ ___ (1-қала, 2-ауыл)
Көшесі _________________ үйі ______________ пәтері ________________
___________________________________ _ облысы _______________________
___________________________аудан, елді мекен (1-қала, 2-ауыл)
7. Анасының тегі, аты, әкесінің аты _______________________________
8. Анасының туған күні: жылы ___, айы __________, күні ____________
9. Анасының тұрақты мекен-жайы:
Облысыресп. маңызы бар қала ___________________________________ ___
Ауданыобл.маңызы бар қала ___________________________________ __ ___
Округі ___________________________________ ______________________ ___
Елді мекені___________________________________ ____ (1-қала, 2-ауыл)
Көшесі _____________________________ үйі __________ пәтері ________
10. Бала, ұрық 1-бір ұрықты, 2-егіздердің бірін, 3-егіздердің екіншісін, 4-
өзге де көп ұрықты туу кезінде туды
11. Баланың, ұрықтың туған кезіндегі салмағы ____________________ г
12. Баланың, ұрықтың туған кезіндегі бойы ______________________ см
13. Бала, ұрық 1-күні жетіп, 2-күні жетпей, 3-күнінен асып туды
14. Баланың, ұрықтың өлуі 1-босанудан бұрын, 2-босану кезінде,
3-босанғаннан кейін, 4-белгісіз жағдайда болды
15. Баланың өлуі, өлі тууы мынадай себептерден болды: 1-аурудан,
2-бақытсыз жағдайдан, 3-өлтіруден болды, 4-анықталған жоқ
16. Перинаталдық өлімнің себебі:
а) Баланың (ұрықтың) шетінеуіне себеп болған негізгі ауруы
немесе патологиялық жағдайы (тек бір ғана ауруы көрсетіледі)
___________________________________ ________________________________
______
б) Баланың (ұрықтың) өзге де ауруы немесе патологиялық жағдайы
___________________________________ ________________________________
______
в) Балаға қолайсыз әсер еткен анасының негізгі аурулары мен
патологиялық жағдайы ___________________________________ ________ ___
______
г) Балаға қолайсыз әсер еткен анасының өзге де аурулары мен патологиялық
жағдайы ___________________________________ ________ ___
______
д) өлімге себеп болған өзге де жағдайлар __________________________
___________________________________ ________________________________
______
17. Өлімнің, өлі туудың себебін:
а) 1-өлімді куәландырған дәрігер, 2-босандырған акушер-дәрігер, 3-балаға
байқау жасаған педиатр-дәрігер, 4-патологоанатом, 5-сот-медицина сарапшысы,
6-акушерка, 7- фельдшер
б) 1-мәйітті тексеру, 2-медициналық құжаттамалардағы жазбалардың, 3-бұрынғы
байқаулардың, 4-ашудың негізінде анықтады
18. Куәлік беруші денсаулық сақтау ұйымының атауы, мекен-жайы
___________________________________
19. Куәлік беруші медицина қызметкерінің а.,ж.,т., қызметі және қолы
______________________
*20. Денсаулық сақтау ұйымының басшысы ____________________________
(а.,ж.,т., қолы)
Денсаулық сақтау ұйымының
немесе жеке медициналық практикамен айналысатын жеке
тұлғаның мөрі
___________________________________ ________________________________
*жеке медициналық практикамен айналысатын жеке тұлға толтырмайды
---------------------------- Кесу сызығы---------------------------
СЕРИЯСЫ________ N_________
ПЕРИНАТАЛДЫҚ ӨЛІМ ТУРАЛЫ ДӘРІГЕРЛІК КУӘЛІКТІҢ ТҮБІРТЕГІ
(алдын ала, түпкілікті, алдын аланың, түпкіліктінің орнына
сериялары ________ N_________)
Берілген күні 20_______ ж. "____"__________
Денсаулық сақтау органының атауы __________________________________
Жеке медициналық практикамен айналысатын жеке тұлғаның Т.А.Ә.______
1. 1-өлі туған, 2-туғаннан соң 1-аптадан кейін өлді
2. Өлген баланың тегі, аты, әкесінің аты __________________________
___________________________________ ________________________________
3. Жынысы: 1-ер, 2-әйел, 3-анықталған жоқ
4. Туған, өлі туған күні мен уақыты: жылы __________, айы _______,
күні ___, сағ ____, мин_______
5. Өлген күні мен уақыты: жылы _______, айы ________, күні _____,
сағ ____, мин _______
6. Өлім, өлі туу 1-стационарда, 2-үйде, 3-басқа жерде болды.
7. Өлген, өлі туған жері:
Облысыресп. маңызы бар қала ___________________________________ __
Ауданыобл.маңызы бар қала ___________________________________ _ ___
Округі ___________________________________ _____________________ ___
Елді мекені
___________________________________ _______________ (1-қала, 2-ауыл)
Көшесі ___________________________ үйі __________ пәтері___________
___________________________________ ________________________________
аудан, елді мекен (1-қала, 2-ауыл)
8. Анасының тегі, аты, әкесінің аты _______________________________
9. Анасының туған күні: жылы _________, айы _________, күні________
10. Перинаталдық өлім туралы куәлік беруші медицина қызметкерінің
тегі, аты, әкесінің аты
___________________________________ ________________________________
Алушының қолы ___________________________
"Туу, қайтыс болу және
перинаталдық өлім
жағдайларын куәландыратын
медициналық құжаттаманы
енгізу туралы"
Қазақстан Республикасы
Денсаулық сақтау министрінің
2003 жылғы 8 қыркүйектегі
N 664 бұйрығына
2-қосымша
Туу, қайтыс болу және перинаталдық өлім жағдайларын куәландыратын
медициналық құжаттаманы толтыру,
беру жөніндегі
НҰСҚАУЛЫҚ
1. Жалпы ережелер
1. Осы нұсқаулықта пайдаланылатын негізгі ұғымдар:
1) өлі туғандар - жүктіліктің 28 және одан да көп аптасында, салмағы
1000 грамм және одан да көп және бойы 35 см және одан да көп және тіршілік
белгісі болмаған жағдайдағы ұрықтану өнімін ананың ағзасынан толық алу
немесе шығарып алғанға дейінгі баланың өлімі; *
2) перинатальдық кезең - жүктіліктің 28 аптасынан басталады, оған
босану кезеңі қосылады және жаңа туған нәрестеге 7 күн толғанда аяқталады;
*
3) өлім себептері - өлімге әкеп соқтырған немесе оның болуына душар
еткен барлық аурулар, патологиялық жағдайлар немесе жарақаттар, сондай-ақ
бақытсыз жағдайлар немесе кез келген жарақаттарды туғызатын күш көрсету
жағдайлары;
4) медициналық ұйым - ұйымдастырушылық-құқықтық нысанына және
меншігіне қарамастан, денсаулық сақтау саласындағы қызметті жүзеге асыратын
заңды тұлға;
5) жеке медициналық практикамен айналысатын жеке тұлға - медициналық
көмек пен медициналық қызмет көрсетуге бағытталған медициналық, дәрігерлік
және фармацевтикалық қызметпен айналысуға лицензиясы болғанда тиісті
бейіндегі медициналық білімі бар жеке тұлғалардың жеке медициналық
қызметі;
6) АХАЖ органдары - азаматтық хал актілері жазбасы мемлекеттік
органдары - азаматтық хал актілері жазбасы бөлімдері, ал мұндайлар жоқ
жерлерде - жергілікті атқарушы органдар немесе аудандық және ауылдық
округтері әкімдері аппараттарының лауазымды тұлғалары;
7) тірі туу - жүктілікке 28 апта болғанда ананың ағзасынан баланы
толық алу немесе нәрестені шығарып алу (нәрестенің бойы 35 см және одан да
көп, салмағы 1000 грамм және одан да көп), туғаннан кейін, анасынан
бөлінгеннен кейін демалатын немесе жүректің соғуы, кіндік тамырының соғуы,
немесе дене құрылысының қимылдауы, немесе жүктіліктің 28 аптасына дейін
туған нәресте (яғни бойы 35 см және салмағы 1000 граммға дейін), 7
тәуліктен (168 сағат) өмір сүрген тіршіліктің өзге де белгілерін білдіретін
тіршілік иесі. *
Ескерту. 1-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Денсаулық сақтау
министрінің 2004 жылғы 5 қаңтардағы N 03 бұйрығымен .
2. Осы нұсқаулық "Неке және отбасы туралы" Қазақстан Республикасының
1998 жылғы 17 желтоқсандағы N 321-І Заңына сәйкес әзірленген және туу (N
103у-03 нысаны), қайтыс болу (N 106у-03 нысаны), перинаталдық өлім (N 106-
2у-03 нысаны) жағдайларын куәландыратын медициналық құжаттаманы толтырудың
және берудің бірыңғай талаптарын белгілейді.
3. Бұл нұсқаулық жұмысқа қолдануда, меншік нысанына және ведомстволық
бағыныстылығына қарамастан, барлық медициналық ұйымдарда сондай-ақ жеке
медициналық практикамен айналысатын жеке тұлғалар үшін міндетті.
4. Туу, қайтыс болу және перинаталдық өлім жағдайларын куәландыратын
медициналық құжаттаманың бланкілері және олардың түбіртектері куәліктердің
бөлек кітаптарында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Морфологиялық пәндер кафедрасы
СӨЖ
Өлім туралы куәлікті толтыру ережесі.
Орындаған:
Тобы:
Қабылдаған:
Жоспар.
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Өлім туралы куәлікті толтыру жолы сипаты
2. Өлім туралы куәлікті толтыру ережелері
3. Периенаталды өлім туралы куәлікті толтыру ережелері
4. Өлім туралы куәлікті ХАЖ бойынша патологиялық анатомиялық диагноз қою
III. Қорытынды
IV. Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Организмнің өлуі дегеніміз – Жер бетіндегі барлық тіршілік иесінің табиғи
жойылуы (естественный исход всего живого на Земле). Өлім ұғымы өмір
ұғымымен тікелей байланысты. Өлім өмірдің логикалық тоқтауы (бітуі). Өмір
- зат алмасы процесінің тұрақты түрде жүруі, ал өлім өмірге қарама-қарсы
жағдай, сондықтан да оның негізінде зат алмасу процесінің тоқтауы жатады.
Организмнің өлуі организмің тұтастығын және оның сыртқы орта факторларымен
байланысын қамтамасыз етіп отыратын жүйке жүйесі қызметінің тоқтауының
нәтижесінде пайда болады. Заңды түрде өмір соңында пайда болатын өлімді
табиғи өлім немесе физиологиялық өлім деп аталады. Табиғи өлім жаңа туған
нәрестелерде (жетілмегй туғандарда) немесе үлкейгенде (пожилом) және
қарттық шақта болатын өлім. Бірақ көбінесе адамдар әртүрлі аурулар әсерінен
немесе кез келген сыртқы орта факторларының әсерінен орта жаста, яғни
қарттық жасқа жетпестен өледі. Адамдардың бұлай өлуі уақытынан бұрын өлу
деп аталады. Өмірдің өліммен ауысуы субклеткалық және молекулярлық
деңгейлерде тотығу процесінің бұзылуы нәтижесіндегі зат алмасу процесінің
бұзылуымен байланысты. Өмірдің өліммен ауысу процессінің ұзақтығы немесе
организмнің өлу ұзақтығы әртүрлі болады. Бір жағдайларда өлімнің пайда
болуы өте тез, бірнеше секундтар ішінде болса, кейбір жағдайларда баяу
бірнеше минуттан бірнеше сағаттарға созылуы мүмкін.
Өлу және өлімнің пайда болу пайда болуын оқытатын ғылым танатология (грек
тілінен thanatos - өлім және logos - ғылым ) деп аталады. Танатологияның
негізін қалаушылар – Биш, К. Бернар, Р.Вирхов, Нотнагель және И.И.Мечников.
Танатология терминін ұсынған И.И.Мечников.
Танатология адам организмінің өлу процесін және өлгеннен кейінгі мәйіттік
құбылыстардың пайда болуын зерттейтін ғылым.
Танатология жалпы және жеке танатология болып екіге бөлінеді.
Жалпы танатология өлімнің статикалық және динамикалық сұрақтарын, өлім
белгілерін мәйіттің сыртқы орта факторларымен (взаимодействие) әсерін,
способы погребения, өлім себебін анықтау үшін мәйіттерді зерттеу
ерекшеліктерін оқытады. Жеке танатология әртүрлі өлім түрлерін зерттейді.
Өлу – бұл динамикалық процесс. 1972 жылы А.Н.Радищев өзінің Адам, оның
өлуі және бессмертии туралы философиялық еңбегінде өмір өлімге бір сәтте
емес біртіндеп ауысатынын жазған. Ол Өмір мен өлім қарама қарсы ұғымдар,
ал өлу орталық (средовое) немесе осы жағдай арқылы өмір аяқталып өлім
басталатын жағдай деп түсіндіреді. Осы, өмір мен өлімнің арасындағы аралық
кезеңнің болуы терминалды жағдайлар туралы ұғымды дамытуға жол ашты.
Терминалды жағдайлар ұғымына шоктың ең ауыр формалары (шоктың торпидтік
фазасының III, IV дәрежелері, коллапс), агония алды жағдай, терминалды
үзіліс, агония және клиникалық өлім ұғымдары кіреді. Бұл процестердің
барлығын терминалды жағдай сатысына біріктіретін ең негізгі сипаты
организмде зат алмасудың тотықпаған өнімдерінің жиналуының нәтижесінде
ацидоз дамуымен тез нарастающая гипоксия болып табылады
Биологиялық өлімді немесе бас миының біржола семуін (мидың өлімін) растау
ережесін бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2010 жылғы 11
тамыздағы № 622 Бұйрығы. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде 2010
жылғы 1 қыркүйекте Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің
тізіліміне N 6449 болып енгізілді
Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы Қазақстан
Республикасының 2009 жылғы 18 қыркүйектегі Кодексінің 169-бабының 10-
тармағына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:
1. Осы бұйрыққа қоса беріліп отырған Биологиялық өлімді немесе бас
миының біржола семуін (мидың өлімін) растауережесі бекітілсін.
2. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің Ғылым және
адами ресурстар департаменті (Н.Қ. Хамзина) осы бұйрықты Қазақстан
Республикасы Әділет министрлігіне мемлекеттік тіркеуге жіберсін.
3. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің Әкімшілік-
құқықтық жұмыс департаменті (Ф.Б. Бисмильдин) осы бұйрық Қазақстан
Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін
заңнамада белгіленген тәртіппен бұқаралық ақпарат құралдарында ресми
жариялануын қамтамасыз етсін.
4. Осы бұйрық алғаш ресми жарияланған күнінен кейін он күнтізбелік
күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.
Министрдің
міндетін атқарушы Б. Садықов
Қазақстан Республикасы
Денсаулық сақтау министрінің
міндетін атқарушысының
2010 жылғы 11 тамыздағы
№ 622 бұйрығына қосымша
Биологиялық өлімді немесе бас миының біржола семуін (мидың өлімін)
растау ережесі.
1. Жалпы ережелер
1. Осы ереже (бұдан әрі - Ереже) Халық денсаулығы және денсаулық сақтау
жүйесі туралы Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 18
қыркүйектегі Кодексіне сәйкес әзірленген және биологиялық өлімді немесе бас
миының біржола семуін (мидың өлімін) растау тәртібін айқындайды.
2. Мидың өлімі – жүрек жұмыс істеп тұрғанда және өкпені ықтиярсыз
желдету кезінде тіркелетін мидың барлық қызметінің толық және біржола
тоқтатуы. Мидың өлімі адам өліміне теңестіріледі.
3. Мидың өлімі оның алғашқы және қайталап зақымдануы нәтижесінде
дамуы мүмкін.
4. Мидың өлімі алғашқы зақымдануы кезінде бассүйекішілік қан
қысымының кенет көтерілуі және ми қан айналымының шартты тоқтатылуы
салдарынан дамиды.
5. Мидың алғашқы зақымдануларына жататындар:
1) ауыр бассүйек-ми жарақаты,
2) кенеттен болатын және өзге де бассүйекішілік қан құйылулар,
3) ми инфаркты,
4) ми ісіктері,
5) мидағы бассүйекішілік операциялық әрекеттер.
6. Мидың қайталап зақымдануы түрлі генездің гипоксиясы, оның ішінде
жүрек тоқтап қалғанда және жүйелік қан айналымы кенеттен нашарлағанда
немесе тоқтағанда, ұзаққа созылатын шоктың және мидың басқа да қайталап
зақымдануы салдарынан болады.
2. Биологиялық өлімді немесе бас миының біржола семуін (мидың өлімін)
растауға арналған шарттар
7. Ми өлімінің диагнозы мынадай әсерлер болмай қаралмайды:
1) интоксикациялар, дәріден улануды қоса алғанда;
2) алғашқы гипотермия;
3) гиповолемиялы шок;
4) метаболизмдік эндокриндік кома;
5) есірткі заттарын және миорелаксанттарды қолдану.
8. Токсикологиялық зерттеу нәтижесінде белгіленген интоксикация бар
болғанда ми өлімі диагнозы оның белгілері жойылғанға дейін қаралмайды.
9. Мидың өлімі диагнозын белгілеу үшін мынадай клиникалық белгілердің
жиынтықта болуы қажет:
1) естің толық және тұрақты жоқ болуы;
2) өкпені жасанды желдету аппараты ажыратылған кезде өз бетімен
тыныстың тұрақты жоқ болуы;
3) барлық бұлшықеттердің атониясы;
4) сыртқы тітіркендіргіштерге және басқа да рефлекстерге жұлынның
деңгейінен жоғары тұйықтаушы реакцияның жойылуы (тригеминальды, корнеальды,
окулоцефалиялы, окуловестибулярлы фарингеальды, трахеялы нүктелер аймағында
қатты ауыртатын тітіркендіргіштерге реакцияның болмауы):
окулоцефалиялы рефлекстерді шақыру үшін дәрігер төсек басында
науқастың басы оның қолдарының ортасында қалатындай, ал үлкен саусақтары
қабақтарын көтеріп тұратындай қалыпта болады. Бас 90 градусқа бір жаққа
бұрылады және осы күйінде 3-4 секунд тұрады, сол уақытпен қарама-қарсы
жаққа бұрылады. Егер бастың бұрылуы кезінде көз қозғалмаса және ортасындағы
жағдайды берік сақтап тұрса, бұл окулоцефалиялы рефлекстердің жоқ екенін
дәлелдейді;
омыртқаның мойын бөлігінің жарақатты зақымдануы болғанда немесе күдік
болған кезде окулоцефалиялы рефлекстер зерттелмейді;
окуловестибулярлы рефлекстерді зерттеу үшін екі жақты калориялық
сынама өткізіледі. Оны өткізбестен бұрын дыбыс жарғағының перфорациясының
жоқ болуына көз жеткізу керек. Науқастың басын көлденең деңгейден 30
градусқа жоғары көтереді. Сыртқы есту жолына шағын көлемдегі катетер
енгізіледі, сыртқы есту жолын 10 секунд ішінде суық сумен баяу ылғалдау
жүргізіледі (температурасы + 20 С, 100 миллилитр). Ми діңгегінің сақталу
функциясында 20-25 секундтан кейін нистагм немесе көздің нистагм құрамына
баяу ауытқуы пайда болады. Екі жақты орындалған калориялы сынама кезінде
нистагмның жоқ болуы мен көз алмаларының ауытқуы окуловестибулярлы
рефлекстердің жоқ екенін дәлелдейді;
фарингеальды және трахеялы рефлекстерді зерттеу эндотрахеялы
түтікшенің трахеяда және жоғарғы тыныс жолдарында қозғалуы жолымен, сондай-
ақ секрет аспирациясы үшін бронхтарда катетердің қозғалуы кезінде іске
асырылады.
5) қарашықтың тұрақты кеңеюі мен ареактивтілігі және орта жағдайда
олардың бекітілуі, (қарашықты кеңейтетін заттар қолданылмағаны, көз
алмалары қозғаусыз екендігі мәлім болу керек);
6) гипотензияға тенденция - 80 миллиметр сынап бағанасы (бұдан әрі-
мм. сын. бағ) және одан төмен, кенеттен болатын гипотермия.
7) Өкпені жасанды желдету (бұдан әрі - ӨЖЖ) аппаратынан қарапайым
ажыратумен тыныс алудың жоқтығын тіркеуге жол өз бетімен тыныс алудың
болмауы берілмейді, өйткені бұл даму үстіндегі гипоксияның ағзаға, ең
бастысы миға және жүрекке зиянды әсерін тигізеді. Ауруды ӨЖЖ аппаратынан
ажырату арнайы ажырату тестінің (апноэтикалық оксигенация тесті) көмегімен
жүзеге асырылуы керек.
Ажырату тесті осы 8-тармақтың 1) - 6) тармақшалары бойынша нәтижелер
алынғаннан кейін өткізіледі. Тест үш элементтен тұрады:
қанның газ құрамының мониторингі үшін (РаО және РаСО) аяқ- қолдың бір
артериясы канюлациялануы қажет;
желдеткішті ажыратпастан бұрын 10-15 минут бойы нормокапнияны (РаСО –
35-45 мм. сын. бағ) және гипероксияны (200 мм.сын. бағ кем емес РаО) – FiO
= 1,0 (яғни 100 % оттегі), таңдап алынған VЕ (ӨМЖ - өкпені минуттық
желдету), оңтайлы РЕЕР (СОЭҚ - соңғы оң экспираторлы қысым) ӨЖЖ режімінде
өткізу қажет;
осы тармақшаның үшінші және төртінші абзацтарында көзделген
әрекеттерді орындағаннан кейін ӨЖЖ аппаратын ажыратады және эндотрахеялы
немесе трахеостомиялық түтікшені жылдамдығы минутына 6 литр 100 % суланған
оттегі береді. Осы уақытта артериялық қан сынамасын алу арқылы бақыланатын
эндогендік көмір қышқылы жиналып қалады. Қан газдарын бақылау кезеңдері
мынадай:
ӨЖЖ шарттарында тест басталғанға дейін;
ӨЖЖ басталғаннан кейін 10-15 минуттан соң 100 % оттегімен;
ӨЖЖ ажыратқаннан кейін, бұдан кейін әр 10 минут сайын РаСО 60
мм. сын. бағ. жеткенге дейін. Егер осы немесе РаСО жоғары мәнінде сыртқы
әсерсіз тыныс қимылдары қайта қалпына келмесе, ажырату тесті бас миы
діңгегінің тыныс орталығы функциясының жоқ болуы туралы куәландырады. Ең аз
тыныс қимылдары пайда болғанда ӨЖЖ тез арада жаңартылады.
Ми өлімі диагнозын белгілеу кезіндегі клиникалық өлшемдердің кешеніне
қосымша (растайтын) тестілер
10. Қосымша тестілер осы Ереженің 9-тармағының 1)-7) тармақшаларында
сипатталған клиникалық белгілер анықталғаннан кейін орындалады.
Электроэнцефалограмма (бұдан әрі - ЭЭГ) - дыбыс жарғағының перфорациясы,
омыртқаның мойын бөлігінің жарақатына күдік немесе жарақатты белгілеуде
қиындықтар бар болғанда ми өлімінің клиникалық диагнозын барлық жағдайда
растау үшін міндетті түрде зерттеу өткізіледі. Бастың магистральдық
артериясының панангиографиясы қажетті қадағалау ұзақтығын қысқарту үшін
өткізіледі.
11. Мидың электрлік үнсіздігі үшін ЭЭГ жазбасы қабылданады,
белсенділік амплитудасы шыңнан шыңға дейін 2 микровольт (бұдан әрі - мкВ)
аспайды, скальп электродтары жазбасында олардың арасындағы қашықтық 10
сантиметр (бұдан әрі - см) кем емес және қарама-қайшылықта 10 килоомға
(бұдан әрі - кОм) дейін, бірақ 100 Ом-нан кем емес. Инелі электродтар
қолданылады, 8-ден кем емес, 10-20% жүйесі бойынша орналасқан және 2
құлақ электродтары. Электрод арасындағы қарсылық 100 Ом-нан көп емес және
10 кОм-нан көп емес, электрод арасындағы қашықтық – 10 см-ден кем емес
болуы керек. Коммутацияның сақталуын және алдын ала қасақана және қасақана
электрод артефактілерінің құрылуының болмауын анықтау қажет. Жазба
энцефалограф каналдарында тұрақты 0,3 секундтан кем емес, сезімталдығы 2
мкВмиллиметр (жиілікті өткізу жолағының жоғарғы шегі 30 герц төмен емес)
көп емес уақытымен өткізіледі. 8 кем емес каналы бар аппараттар
қолданылады. ЭЭГ би- және монополярлы жалғамдарында тіркеледі. Ми қабығының
электрлік үнсіздігі бұл жағдайларда 30 минуттан кем емес үздіксіз тіркеу
сақталу керек. Мидың электрлік үнсіздігінде күдіктер бар болса ЭЭГ қайталап
тіркеу қажет. ЭЭГ реактивтілігінің жарыққа бағасы қатты дауыс және ауру:
жарық тұтанудың стимуляциясымен, дауыс стимулдарымен және
тітіркендіргіштермен жалпы уақыты 10 минуттан кем емес. Тұтанудың 1 ден 30
Гц дейінгі жиілікпен берілетін қайнар көзі көзден 20 см қашықтықта болуы
керек. Дауыс тітіркендіргіштерінің (шертпектердің) қарқындылығы – 100
децибел. Динамик науқастың құлағының жанында орналасады. Ең жоғарғы
қарқындылық стимулдары стандартты сурет- және фоностимуляторлармен
туындайды. Тітіркендіргіштер үшін теріні инемен шаншу қолданылады.
Телефон арқылы тіркелген ЭЭГ мидың электрлік үнсіздігін анықтау үшін
негіздеме болмайды.
12. Мидың қан айналымының болмауы анықталғанда 30 минуттан кем емес
аралықпен мидың төрт магистральдық тамырының (жалпы ұйқы және омыртқа
тамырларының артериясы) екінші рет қарама-қарсы панангиографиясы жүзеге
асырылады. Ангиографияда орта артерия қысымы 80 мм. сын. бағ. кем болмауы
тиіс.
13. Егер ангиографияда ми ішіндегі артериялардың ешқайсысында қарсы
затпен толықтырылмаса, онда бұл мидың қан айналымының тоқтағаны туралы
куәландырады.
4. Қадағалау ұзақтығы
14. Мидың алғашқы зақымдануында ми өлімінің клиникалық суретін анықтау үшін
қадағалау ұзақтығы осы Ереженің 9-тармағында сипатталған алғашқы себептерді
анықтау уақытынан бастап 6 сағаттан кем болмауы керек.
15. Барлық көрсетілген белгілер егер 12 сағаттан кем емес уақыт бойы
сақталса және егер осы уақыттың өтуімен электроэнцефалографияда өз бетінше
және мидың электр белсенділігі арқылы шақырылуы болмауын тіркеген жағдайда
өлімді белгілеуге негіз бола алады. Электроэнцефалографияны қолдану мүмкін
болмағанда қадағалау мерзімі 24 сағатқа дейін ұзартылады;
16. Мидың қайталап зақымдануында ми өлімінің клиникалық суретін
анықтау үшін қадағалау ұзақтығы осы Ереженің 9-тармағында сипатталған
клиникалық себептерді алғаш анықтаған сәттен бастап 24 сағаттан кем емес
уақыт болуы керек.
17. Интоксикация кезінде қадағалау ұзақтығы 72 сағатқа дейін немесе
зертхана зерттеулерінің деректерімен құжаттанатын қандағы уытты заттар
жоғалғаннан кейін 24 сағат ішінде көбейеді.
18. Егер ми өлімінің клиникалық себептерін анықтағаннан кейін 30
минут ішінде үш рет бас магистральдық артериясының панангиографиясы
өткізілсе, қадағалау уақыты қысқартылуы мүмкін, бұл ретте
электроэнцефалографияны тіркеу міндетті емес.
19. Ми өлімінің клиникалық себептері бар болса, осы Ережеге 1-
қосымшада көрсетілген арқа автоматизмдері және рефлекстері байқалуы мүмкін.
20. Бақылау мерзімі ішінде науқас 3 тәуліктік қадағалау мерзімінде 3
сағаттан сиретпей және 12 және 24 сағат қадағалау мерзімінде екі сағатта 1
реттен неврологиялық тексерудің мерзімділігімен тұрақты қадағалауда болады.
5. Ми өлімі диагнозын белгілеу және құжаттама
21. Ми өлімін растау туралы қорытынды дәрігерлер комиссиясы қабылдайды,
оның құрамында: реанимация бойынша 5 жылдан кем емес тәжірибесі бар емдеуші
анестезиолог-реаниматолог-дәрігер және мамандығы бойынша 5 жыл жұмыс өтілі
бар невропотолог болады. Арнайы зерттеулерді (электроэнцефалография тіркеу,
ангиография) өткізу кезінде комиссия құрамына мамандығы бойынша 5 жылдан
кем емес жұмыс тәжірибесі бар, сондай-ақ консультациялық негізде басқа
медицина ұйымдарынан шақырылатын тиісті маман қосылады. Қорытынды
реанимация бөлімшесінің меңгерушісі немесе оны алмастыратын тұлға бекітеді.
Комиссия мүшелері осы Ережеге 2-қосымшаға сәйкес ми өлімін растау туралы
қорытынды жасайды және оған қол қояды.
22. Комиссия құрамын тағайындау және ми өлімін растау туралы
қорытынды бекітуді науқас жатқан реанимация бөлімшесінің меңгерушісі, ол
болмаған жағдайда – медициналық ұйымның жауапты кезекші дәрігері жүзеге
асырады.
23. Ми өлімін растаудың негізгі құжаты – ми өлімін анықтау туралы
қорытынды болып табылады оның негізінде реанимациялық іс-шараларды
тоқтатылады.
24. Осы ереже балалардың ми өлімін анықтауға қолданылмайды.
Ерте және кеш пайда болатын мәйіттік құбылыстар
және олардың сот медициналық маңызы
Мәйіттік құбылыстар – организмнің өмірлік функцияларының тоқтауының
нәтижесінде мәйітте дамитын қалпына келмейтін процестер. Бұл белгілер пайда
болуына және даму мерзіміне байланысты ерте және кеш мәйіттік құбылыстар
болып бөлінеді. Сонымен қатар, кейбір сыртқы орта факторларының табиғи
әсеріне байланысты дамитын уақыт өтуіне тәуелсіз мәйіттік құбылыстарды да
ажыратамыз.
Ерте пайда болатын мәйіттік құбылыстар, өлгеннен кейінгі алғашқы тәулік
ішінде пайда болатын белгілер және оған дененің салқындауы, мәйіттің
сіресуі, мәйіттің кебуі, мәйіттік дақтар және аутолизді жатқызамыз.
Мәйіттің салқындауы организнің барлық өмірлік маңызды қызметі, бірінші
кезекте жылу алмасудың тоқтауының нәтижесінде жүрек қызметі тоқтағаннан
кейін, біртіндеп дене температурасы төмендеп, сыртқы орта температурасымен
теңеседі.
Қалыпты жағдайда мәйіттің салқындауы дененің ашық аймақтарынан (бет,
мойын, қолбасы) басталады, кейін дененің киіммен жабық аймақтары
салқындайды. Бөлмелік температура кезінде дене 1гр.С салқындайды. Ескеретін
жағдай, мәйіттің салқындауына әртүрлі сыртқы орта факторлары әсер етеді,
мысалы: ауаның температурасы, ылғалдылығы, ауаның қозғалысы, мәйітте
киімнің болуы және оның сипаты, мәйіттің дене салмағы, өлім себебі,
агонияның болуы және оның ұзақтығы. Бұл аталғандардың барлығын мәйіт
температурасын және өлім пайда болу мерзімін бағалау кезінде ескеру қажет.
Мәйіттің салқындау дәрежесін алдымен дененің ашық аймақтарын, кейін киіммен
жабылған аймақтарын пальпаторлы зерттеу арқылы анықтаймыз. Мәйіт денесінің
салқындау температурасын жылы, жылырақ немесе салқын деп ажыратамыз. Дене
температурасының салқындауы жөніндегі нақты мәліметті термометрия көмегімен
анықтау қажет. Бұл үшін әйнек лабораториялық ртутный, электрондық және
портативті электрондық термометрлер пайдаланылады. Термометрдің көмегімен
мәйітте қолтықасты аймақтың, ауыз қуысының, тік ішек, өңеш арқылы кеуде
қуысы ішілік және бауыр температурасын өлшейміз. Дененің салқындауы әр
мүшелер мен тканьдерде біркелкі емес. Қолтық асты аймақтың темпертатурасы
16 сағаттан кейін, тік ішек температурасы 19 сағаттан және бауыр
температурасы 25 сағаттан кейін қоршаған ауа температурасымен теңеседі.
Дене темпертаурасының салқындауын анықтау үшін белгілі бір уақыт ішінде
бірнеше рет тексеру қажет.
Дене қызуының өзгеруі бойынша өлім пайда болған
уақытты анықтау үшін келесі Бурман формуласын қолдануға болады:
t = 36,9-T0,889
t- өлім пайда болған уақыттан бастап өткен уақыт, Т – дене қызуы
мысал: t = 36,9- 33,50,889=3,8 сағ.
немесе тік ішек қызуын өлшеу арқылы келесі Т.Фиддес және Т.Паттен
формуласын қолдану арқылы анықтауғада болады:
t = 36,9-T0,889
Тт – тік ішек температурасы;
және Н.П.Марченко және В.И.Кононенко формуласын қолданып
кеуде қуысы ішілік қызуды өлшеу арқылы анықтауға болады:
t = Tж-ТтТч
Медициналық ұйымдарда туу, қайтыс болу және перинаталдық өлім жағдайларын
куәландыратын медициналық құжаттаманы жүргізуді реттеу мақсатында
БҰЙЫРАМЫН:
1. Қоса беріліп отырған:
1) "Туу туралы медициналық куәлік" N 103у-03, "Қайтыс болғаны туралы
дәрігерлік куәлік" N 106у-03, "Перинаталдық өлім туралы дәрігерлік куәлік"
N 106-2у-03 медициналық құжаттамасының есептік нысандары (1-қосымша);
2) туу, қайтыс болу және перинаталдық өлім жағдайларын куәландыратын
бастапқы медициналық құжаттаманы толтыру, беру жөніндегі нұсқаулық (2-
қосымша) бекітілсін.
3. Осы бұйрық Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде
мемлекеттік тіркелген күнінен бастап қолданысқа енеді.
4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Денсаулық сақтау вице-министрі
С.Ә.Диқанбаеваға жүктелсін.
Министрдің
міндетін атқарушы
ТУУ ТУРАЛЫ МЕДИЦИНАЛЫҚ КУӘЛІК
(АХАТ органдарында тіркеу үшін беріледі) Сериясы ___ N _____
Берілген күні 20_______ ж. "____"__________
1. Анасының тегі, аты, әкесінің аты _______________________________
___________________________________ ________________________________
2. Анасының тұрақты мекен-жайы:
Облысыресп. маңызы бар қала ___________________________________ ___
Ауданыобл.маңызы бар қала ___________________________________ __ ___
Округі ___________________________________ ______________________ ___
Елді мекені ___________________________________ ___ (1-қала, 2-ауыл)
Көшесі __________________________ үйі ___________ пәтері __________
3. Анасының туған күні: жылы____________, айы _______, күні _______
4. Анасының ұлты ___________________________________ ____________ ___
5. Босану күні және уақыты: жылы__, айы__, күні__, сағат__, мин ___
6. Босану орны: 1-стационарда, 2-үйде, 3- басқа жерде
7. Баланың жынысы: 1- ұл, 2-қыз, 3-анықталған жоқ
8. Бала: 1-бір ұрықты, 2-егіздердің бірін, 3-егіздердің екіншісін, 4-өзге
де көп ұрықты туу кезінде туды
9. Бала: 1 - күні жетіп, 2 - күні жетпей, 3 - күні асып туды
10. Баланың туған кездегі салмағы ______________________________ г
11. Баланың туған кездегі бойы ________________________________ см
12. Куәлік беруші ұйымның атауы, мекен-жайы ______________________
___________________________________ ____________________________ ___
13. Куәлік беруші медицина қызметкерінің а.,ж.,т., қызметі
___________________________________ ____________________________ ___
Денсаулық сақтау ұйымының Куәлік беруші медицина қызметкерінің
немесе жеке медициналық қолы _____________________
практикамен айналысатын
жеке тұлғаның мөрі
=================================== ================================
Ата-аналардың назарына
"Неке және отбасы туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 174-
бабына сәйкес баланы АХАЖ органдарында тіркеу міндетті. Баланың тууы
туралы өтініш бала туғаннан кейін екі айдан кешіктірмей жасалуы тиіс.
----------------------- Кесу сызығы----------------------------- ---
СЕРИЯСЫ________ N_________
ТУУ ТУРАЛЫ МЕДИЦИНАЛЫҚ КУӘЛІКТІҢ ТҮБІРТЕГІ
Берілген күні 20_____ж. "_____"__________________
1. Анасының тегі, аты, әкесінің аты _______________________________
2. Анасының тұрақты мекен-жайы:
Облысыресп.маңызы бар қала ___________________________________ ____
Ауданыобл.маңызы бар қала ___________________________________ __ ___
Округі ___________________________________ ______________________ ___
Елді мекені ___________________________________ ___ (1-қала, 2-ауыл)
Көшесі _________________________ үйі ______________ пәтері ________
3. Босану күні және уақыты: жылы__, айы__, күні__, сағат__, мин ___
4. Баланың жынысы: 1-ұл, 2-қыз, 3-анықталған жоқ
5. Куәлік беруші ұйымның атауы, мекен-жайы ________________________
___________________________________ ________________________________
6. Куәлік беруші медицина қызметкерінің тегі, аты, әкесінің аты
___________________________________ ________________________________
Алушының қолы ___________________
________________________________
Мекеменің ОКПО бойынша коды ____
________________________________
___________________________________ _________________________________
Қазақстан Республикасының N 106у-03 нысанды медициналық
Денсаулық сақтау министрлігі құжаттама ҚР Денсаулықминінің
Ұйымның атауы 2003 жылғы 8 қыркүйектегі
N 664 бұйрығымен бекітілген
___________________________________ _________________________________
ҚАЙТЫС БОЛҒАНЫ ТУРАЛЫ ДӘРІГЕРЛІК КУӘЛІК
(АХАЖ органдарында тіркеу үшін беріледі) СЕРИЯ ____ N _____
(алдын ала, түпкілікті, алдын аланың, түпкіліктінің орнына
сериялары ___ N____)
Берілген күні "___"__________ 200__ ж.
1. Тегі, аты, әкесінің аты ___________________________________ __ ___
2. Жынысы: ер - 1, әйел - 2
3. Туған уақыты: :күні ____________ айы ___________ жылы __________
4. Қайтыс болған уақыты: :күні_______ айы ____________ жылы _______
5. 7 күннен 1 айға дейінгі жаста қайтыс болған балалар үшін:
айы-күні жеткен - 1, айы-күні жетпеген - 2
6. 7 күннен 1 айға дейінгі жаста қайтыс болған балалар үшін: туған кездегі
салмағы: ________ грамм - 1, өмір сүрген айы ____ және күні ____ - 2,
анасының ____ баласы - 3, анасының жасы _____ - 4.
*7. Тұрақты мекен-жайы:
Облысыресп.маңызы бар қала _________________________________
Ауданыобл.маңызы бар қала __________________________________
Округі ___________________________________ ________________ ___
Елді мекені _________________________________(1 -қала, 2-ауыл)
Көшесі ________ үйі ________ пәтері____________
*8. Қайтыс болған жері:
Облысыресп.маңызы бар қала _________________________________
Ауданыобл.маңызы бар қала __________________________________
Округі ___________________________________ ________________ ___
Елді мекені _________________________________(1 -қала, 2-ауыл)
Көшесі _______ үйі ________ пәтері____________
9. Қайтыс болды: стационарда - 1, үйде - 2, басқа жерде - 3.
10. Ұлты ___________________________________ ____________________ ___
11. Отбасы жағдайы: некеге тұрған - 1, некеге тұрмаған - 2, жесір - 3,
ажырасқан - 4, белгісіз - 5.
12. Білімі: жоғары - 1, аяқталмаған жоғары - 2, орта арнаулы - 3,
жалпы орта - 4, аяқталмаған орта - 5, бастауыш - 6, белгісіз - 7.
13. Жұмыс орны және лауазымы ___________________________________ ___
14. Қайтыс болу себебі: ауру - 1, өндірістен тыс бақытсыз жағдай -
2, өндірістегі бақытсыз жағдай - 3, өлтірілген - 4, өзін-өзі
өлтірген - 5, анықталмады - 6.
15. Бақытсыз жағдайда қайтыс болғанда: улану немесе жарақаттану:
а) уақыты: күні _________ айы ___________ жылы ___________
б) өндірістен тыс бақытсыз жағдайдағы жарақат түрі: тұрмыстық - 1, жол-
көліктен басқа, көшеде болған - 2, жол-көлік - 3, мектепте болған - 4,
спорттық - 5, басқа да - 6.
в) жарақаттанған немесе уланған кездегі уақыт және жағдай _________
16. Қайтыс болу себебін анықтаған: тек өлімді анықтаған дәрігер - 1,
емдеуші дәрігер - 2, фельдшер - 3, патолог-анатом - 4, сот-медициналық
сарапшы - 5.
17. Мен, ___________________________________ _____________________ ___
___________________________________ _________________________________
(тегі, аты, әкесінің аты)
___________________________________ _________________________________
(лауазымы)
мәйітті тексеру - 1, медициналық құжаттама жазбасы - 2, бұрынғы тексеру -
3, ашу - 4 негізінде өлімге әкеп соқтырған патологиялық процестің
(жағдайдың) салдарын анықтап, мынадай себебін белгіледім:
18. Қайтыс болу себебі:
1) а) _________________________________ (аурудың) күні
басталуы аяқталуы
______
(тікелей өлімге әкелген ауру немесе жағдай)
б) ___________________________________ ___ ______
(тікелей себептердің туындауына әкеп
соқтырған патологиялық жағдайлар)
в) ___________________________________ ___ ______
(өлімнің негізгі себебі соңынан көрсетіледі)
г) ___________________________________ ___ ______
(жарақаттану және улану кезіндегі сыртқы
себептер)
2) Өлімге себепші болатын, бірақ аурумен немесе патологиялық
жағдаймен байланысты емес оған әкелетін басқа да маңызды жағдайлар
___________________________________ ________________________________
19. Ана өлімі болған жағдайда жүктілік аяқталғаннан, босанғаннан
(жүктілікке, салмақ салуға байланысты қандай да бір себептерден, бірақ
бақытсыз жағдай немесе аяқ астынан болған жағдайдан емес) кейінгі 42 күннің
ішінде - 1; жүктілік аяқталғаннан, босанғаннан (тікелей акушерлік себептен
немесе соған байланысты жанама себептен) кейінгі 43-365 күннің ішінде - 2.
___________________________________ ________________________________
___________________________________ ________________________________
20. Куәлікті берген денсаулық сақтау ұйымының атауы, оның мекен-жайы
___________________________________ ________________________________
___________________________________ ________________________________
21. Куәлік берген медицина қызметкерінің тегі, аты, әкесінің аты,
лауазымы
___________________________________ ________________________________
___________________________________ ________________________________
Денсаулық сақтау ұйымының немесе Куәлік берген медицина
жеке медициналық практикамен қызметкерінің қолы
айналысатын жеке тұлғаның мөрі ______________________
* қайтыс болған 1 жастағы бала үшін анасының қатысымен толтырылады
___________________________________ ________________________________
-------------------------- Кесу сызығы ----------------------------
ҚАЙТЫС БОЛҒАНЫ ТУРАЛЫ ДӘРІГЕРЛІК КУӘЛІКТІҢ ТҮБІРТЕГІ
СЕРИЯ _________ N _________
(алдын ала, түпкілікті, алдын аланың, түпкіліктінің орнына
сериялары ________ N_________)
Берілген күні "___"__________ 200__ ж.
1. Тегі, аты, әкесінің аты ___________________________________ __ ___
2. Туған уақыты: :күні ___________ айы __________ жылы ____________
3. Қайтыс болған уақыты: :күні ___________ айы _______ жылы _______
1 жасқа дейін қайтыс болған балалар үшін:
4. Туған уақыты: :күні _______ айы __________ жылы ________________
5. Қайтыс болған уақыты: :күні _________ айы ________ жылы ________
6. Туған жері: ___________________________________ ______________ ___
(денсаулық сақтау ұйымының атауы, оның мекен-жайы)
7. Анасының тегі, аты, әкесінің аты:
___________________________________ ________________________________
8. Куәлікті берген денсаулық сақтау ұйымының атауы
___________________________________ ________________________________
9. Куәлік берген медицина қызметкерінің тегі, аты, әкесінің аты,
лауазымы ___________________________________ ____________________ ___
Алушының қолы ___________________
________________________________
Мекеменің ОКПО бойынша коды ____
________________________________
___________________________________ _________________________________
Қазақстан Республикасының N 106у-03 нысанды медициналық
Денсаулық сақтау министрлігі құжаттама ҚР Денсаулықминінің
Ұйымның атауы 2003 жылғы 8 қыркүйектегі
N 664 бұйрығымен бекітілген
___________________________________ _________________________________
ПЕРИНАТАЛДЫҚ ӨЛІМ ТУРАЛЫ ДӘРІГЕРЛІК КУӘЛІК
(АХАЖ органдарында тіркеу үшін беріледі) Сериясы ___ N ____
(алдын ала, түпкілікті, алдын аланың, түпкіліктінің орнына
сериялары ________ N_________)
Берілген күні 20_______ ж. "____"__________
1-өлі туған 2-туғаннан соң 1-аптадан кейін өлді
1. Өлген баланың тегі, аты, әкесінің аты __________________________
___________________________________ _______________________________
2. Жынысы: 1-ер, 2-әйел
3. Туған, өлі туған күні мен уақыты: жылы___, айы___, күні___,
сағ___, мин ___
4. Өлген күні мен уақыты: жылы__, айы___, күні__, сағ__, мин _____
5. Өлім, өлі туу 1-стационарда, 2-үйде, 3-басқа жерде болды.
6. Өлген, өлі туған жері:
Облысыресп. маңызы бар қала ___________________________________ ___
Ауданыобл.маңызы бар қала ___________________________________ __ ___
Округі ___________________________________ ______________________ ___
Елді мекені ___________________________________ ___ (1-қала, 2-ауыл)
Көшесі _________________ үйі ______________ пәтері ________________
___________________________________ _ облысы _______________________
___________________________аудан, елді мекен (1-қала, 2-ауыл)
7. Анасының тегі, аты, әкесінің аты _______________________________
8. Анасының туған күні: жылы ___, айы __________, күні ____________
9. Анасының тұрақты мекен-жайы:
Облысыресп. маңызы бар қала ___________________________________ ___
Ауданыобл.маңызы бар қала ___________________________________ __ ___
Округі ___________________________________ ______________________ ___
Елді мекені___________________________________ ____ (1-қала, 2-ауыл)
Көшесі _____________________________ үйі __________ пәтері ________
10. Бала, ұрық 1-бір ұрықты, 2-егіздердің бірін, 3-егіздердің екіншісін, 4-
өзге де көп ұрықты туу кезінде туды
11. Баланың, ұрықтың туған кезіндегі салмағы ____________________ г
12. Баланың, ұрықтың туған кезіндегі бойы ______________________ см
13. Бала, ұрық 1-күні жетіп, 2-күні жетпей, 3-күнінен асып туды
14. Баланың, ұрықтың өлуі 1-босанудан бұрын, 2-босану кезінде,
3-босанғаннан кейін, 4-белгісіз жағдайда болды
15. Баланың өлуі, өлі тууы мынадай себептерден болды: 1-аурудан,
2-бақытсыз жағдайдан, 3-өлтіруден болды, 4-анықталған жоқ
16. Перинаталдық өлімнің себебі:
а) Баланың (ұрықтың) шетінеуіне себеп болған негізгі ауруы
немесе патологиялық жағдайы (тек бір ғана ауруы көрсетіледі)
___________________________________ ________________________________
______
б) Баланың (ұрықтың) өзге де ауруы немесе патологиялық жағдайы
___________________________________ ________________________________
______
в) Балаға қолайсыз әсер еткен анасының негізгі аурулары мен
патологиялық жағдайы ___________________________________ ________ ___
______
г) Балаға қолайсыз әсер еткен анасының өзге де аурулары мен патологиялық
жағдайы ___________________________________ ________ ___
______
д) өлімге себеп болған өзге де жағдайлар __________________________
___________________________________ ________________________________
______
17. Өлімнің, өлі туудың себебін:
а) 1-өлімді куәландырған дәрігер, 2-босандырған акушер-дәрігер, 3-балаға
байқау жасаған педиатр-дәрігер, 4-патологоанатом, 5-сот-медицина сарапшысы,
6-акушерка, 7- фельдшер
б) 1-мәйітті тексеру, 2-медициналық құжаттамалардағы жазбалардың, 3-бұрынғы
байқаулардың, 4-ашудың негізінде анықтады
18. Куәлік беруші денсаулық сақтау ұйымының атауы, мекен-жайы
___________________________________
19. Куәлік беруші медицина қызметкерінің а.,ж.,т., қызметі және қолы
______________________
*20. Денсаулық сақтау ұйымының басшысы ____________________________
(а.,ж.,т., қолы)
Денсаулық сақтау ұйымының
немесе жеке медициналық практикамен айналысатын жеке
тұлғаның мөрі
___________________________________ ________________________________
*жеке медициналық практикамен айналысатын жеке тұлға толтырмайды
---------------------------- Кесу сызығы---------------------------
СЕРИЯСЫ________ N_________
ПЕРИНАТАЛДЫҚ ӨЛІМ ТУРАЛЫ ДӘРІГЕРЛІК КУӘЛІКТІҢ ТҮБІРТЕГІ
(алдын ала, түпкілікті, алдын аланың, түпкіліктінің орнына
сериялары ________ N_________)
Берілген күні 20_______ ж. "____"__________
Денсаулық сақтау органының атауы __________________________________
Жеке медициналық практикамен айналысатын жеке тұлғаның Т.А.Ә.______
1. 1-өлі туған, 2-туғаннан соң 1-аптадан кейін өлді
2. Өлген баланың тегі, аты, әкесінің аты __________________________
___________________________________ ________________________________
3. Жынысы: 1-ер, 2-әйел, 3-анықталған жоқ
4. Туған, өлі туған күні мен уақыты: жылы __________, айы _______,
күні ___, сағ ____, мин_______
5. Өлген күні мен уақыты: жылы _______, айы ________, күні _____,
сағ ____, мин _______
6. Өлім, өлі туу 1-стационарда, 2-үйде, 3-басқа жерде болды.
7. Өлген, өлі туған жері:
Облысыресп. маңызы бар қала ___________________________________ __
Ауданыобл.маңызы бар қала ___________________________________ _ ___
Округі ___________________________________ _____________________ ___
Елді мекені
___________________________________ _______________ (1-қала, 2-ауыл)
Көшесі ___________________________ үйі __________ пәтері___________
___________________________________ ________________________________
аудан, елді мекен (1-қала, 2-ауыл)
8. Анасының тегі, аты, әкесінің аты _______________________________
9. Анасының туған күні: жылы _________, айы _________, күні________
10. Перинаталдық өлім туралы куәлік беруші медицина қызметкерінің
тегі, аты, әкесінің аты
___________________________________ ________________________________
Алушының қолы ___________________________
"Туу, қайтыс болу және
перинаталдық өлім
жағдайларын куәландыратын
медициналық құжаттаманы
енгізу туралы"
Қазақстан Республикасы
Денсаулық сақтау министрінің
2003 жылғы 8 қыркүйектегі
N 664 бұйрығына
2-қосымша
Туу, қайтыс болу және перинаталдық өлім жағдайларын куәландыратын
медициналық құжаттаманы толтыру,
беру жөніндегі
НҰСҚАУЛЫҚ
1. Жалпы ережелер
1. Осы нұсқаулықта пайдаланылатын негізгі ұғымдар:
1) өлі туғандар - жүктіліктің 28 және одан да көп аптасында, салмағы
1000 грамм және одан да көп және бойы 35 см және одан да көп және тіршілік
белгісі болмаған жағдайдағы ұрықтану өнімін ананың ағзасынан толық алу
немесе шығарып алғанға дейінгі баланың өлімі; *
2) перинатальдық кезең - жүктіліктің 28 аптасынан басталады, оған
босану кезеңі қосылады және жаңа туған нәрестеге 7 күн толғанда аяқталады;
*
3) өлім себептері - өлімге әкеп соқтырған немесе оның болуына душар
еткен барлық аурулар, патологиялық жағдайлар немесе жарақаттар, сондай-ақ
бақытсыз жағдайлар немесе кез келген жарақаттарды туғызатын күш көрсету
жағдайлары;
4) медициналық ұйым - ұйымдастырушылық-құқықтық нысанына және
меншігіне қарамастан, денсаулық сақтау саласындағы қызметті жүзеге асыратын
заңды тұлға;
5) жеке медициналық практикамен айналысатын жеке тұлға - медициналық
көмек пен медициналық қызмет көрсетуге бағытталған медициналық, дәрігерлік
және фармацевтикалық қызметпен айналысуға лицензиясы болғанда тиісті
бейіндегі медициналық білімі бар жеке тұлғалардың жеке медициналық
қызметі;
6) АХАЖ органдары - азаматтық хал актілері жазбасы мемлекеттік
органдары - азаматтық хал актілері жазбасы бөлімдері, ал мұндайлар жоқ
жерлерде - жергілікті атқарушы органдар немесе аудандық және ауылдық
округтері әкімдері аппараттарының лауазымды тұлғалары;
7) тірі туу - жүктілікке 28 апта болғанда ананың ағзасынан баланы
толық алу немесе нәрестені шығарып алу (нәрестенің бойы 35 см және одан да
көп, салмағы 1000 грамм және одан да көп), туғаннан кейін, анасынан
бөлінгеннен кейін демалатын немесе жүректің соғуы, кіндік тамырының соғуы,
немесе дене құрылысының қимылдауы, немесе жүктіліктің 28 аптасына дейін
туған нәресте (яғни бойы 35 см және салмағы 1000 граммға дейін), 7
тәуліктен (168 сағат) өмір сүрген тіршіліктің өзге де белгілерін білдіретін
тіршілік иесі. *
Ескерту. 1-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Денсаулық сақтау
министрінің 2004 жылғы 5 қаңтардағы N 03 бұйрығымен .
2. Осы нұсқаулық "Неке және отбасы туралы" Қазақстан Республикасының
1998 жылғы 17 желтоқсандағы N 321-І Заңына сәйкес әзірленген және туу (N
103у-03 нысаны), қайтыс болу (N 106у-03 нысаны), перинаталдық өлім (N 106-
2у-03 нысаны) жағдайларын куәландыратын медициналық құжаттаманы толтырудың
және берудің бірыңғай талаптарын белгілейді.
3. Бұл нұсқаулық жұмысқа қолдануда, меншік нысанына және ведомстволық
бағыныстылығына қарамастан, барлық медициналық ұйымдарда сондай-ақ жеке
медициналық практикамен айналысатын жеке тұлғалар үшін міндетті.
4. Туу, қайтыс болу және перинаталдық өлім жағдайларын куәландыратын
медициналық құжаттаманың бланкілері және олардың түбіртектері куәліктердің
бөлек кітаптарында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz