Жеткіншектердің девиантты мінез- құлқындағы гендерлік айырмашылықтарды зерттеудің теориялық негіздері

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 37 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе

I Бөлім. Жеткіншектердің девиантты мінез- құлқындағы гендерлік айырмашылықтарды зерттеудің теориялық негіздері.

1. 1. Девиантты мінез- құлық психологиясының теорияларының жалпы сипаттамасы.

1. 1. 1. Девиантты мінез- құлық себептерін түсіндірудің негізгі бағыттары.

1. 2. Гендерлік айырмашылықтар психологиясы.

Кіріспе

«Не істесем екен, не істесем екен сендерге, сүрініп кетіп, бүлініп жатқан тағдырлар»

Мұқағали Мақатаев

Зерттеу тақырыбының көкейкестілігі. Қай ғасырда болмасын, тәрбие мәселесі назардан тыс қалып көрген емес. «Бала тәрбиесі - мемлекеттің маңызды міндеті» деген сөзді Платонның өзі де бекер айтпаған болар. Ұлт болашағы - жас ұрпақ десек, мынау өтпелі кезеңдегі жас ұрпақ тағдыры, болашағы барша қауымды бүгіннен бастап алаңдатуы тиіс. Халқымыз ұрпағымен мың жасайды дегенде, дендері сау, өмірге икемді, жүйкесі мықты ұрпақ туралы айтқаны күмәнсіз.

Жаңа ХХI ғасырда біз өзіміздің және балаларымыздың болашағын қандай күйде көргіміз келеді? Осыны айқындап алатын кез жетті. Елбасымыз Н. Ә. Назарбаев өзінің «Қазақстан - 2030» бағдарламасында осыған жол ашып беріп, салауатты өмір сүруге шақырып отыр.

Адам денсаулығына кері әсер ететін, оның ұрпағын тоздыратын әдеттер, яғни шылымқорлық, маскүнемдік, есірткі қолдану, өзіне- өзі қол салу, жезөкшелік, т. б. көптеген мінез- құлық ауытқушылықтары ұлт рухына үлкен қатер төндіруде. Қазақстан Республикалық денсаулық сақтау агенттігінің мәліметтеріне сүйенсек, балалар мен жеткіншектердің психикалық және мінез- құлықтық бұзылыстар мен аурулар қарқынды өсіп келеді. Балалардың 60% жуығы темекі тартатындығы, 40% ішімдік пайдаланатындығы, тіпті 12% жуығы есірткі қолданатындығы да бүгін бәрімізге мәлім болып отыр. Бұл, сөз жоқ, қынжыларлық жайт.

Қазақта «ауру қалса да әдет қалмайды» деген сөз бар. Сондықтан осы уақытқа дейін мән бермей келген қауіпті әдеттерден арылуды ойласақ, онымен күресу жолдарын айқындай түсіп, жеткіншектердің девиантты мінез- құлық дәл соларға неліктен аса тән болатындығын зерттеп, үлкен ғылыми- педагогикалық мәселеге айналдыруымыз қажет.

Девиантты мінез- құлық, соның ішінде жеткіншектердің девиантты мінез- құлқы мәселелерін зерттеу XIXғ. Ч. Ломброзоның еңбектерінен бастау алып, қазіргі күні бұл мәселе көптеген ғалымдардың зерттеу нысанына айналған. Девиантты мінез- құлықты зерттеудің дәстүрлері психоаналитикалық және әлеуметтік мектептерде қалыптасқан, ал әлеуметтік психология шеңберіндегі жеке бағыт ретінде ол әлеуметтік және криминологиялық еңбектерде көрінді. Олардың ішінен М. Вебер, . Олардың ішінен Ч. Беккарла, М. Вебер. Э. Дюркгейм, О. Конт, Р. Мертон, Р. Миллз, Т. Парсонс, А. Подгурецкий, Н. Дж. Смелзер, П. Сорокин, Г. Тард, Э. Ферри, Э. Фромм және т. б. ерекше көңіл бөлуді қажет етеді. Ресейлік ғалымдардың ішінде А. А. Александров, Б. С. Братусь, Л. И. Божович, С. А. Беличев, Л. С. Выготскийді, М. Г. Гернет, Я. И. Гелинский, А. А. Габиани, С. И. Голод, В. П. Кащенко, И. С. Кон, В. Н. Кудрявцев, Ю. А. Клейберг, В. Т. Лисовский, А. С. Макаренко, В. В. Новиков, А. А. Реан, А. М. Свядощ, А. А. Сукало, С. Т. Шацкий, В. Ф. Шавчук және Д. И. Фельдштейнді ерекше атап өткен жөн.

Қазақстандық ғалымдардың да осы мәселеге аса ден қойып, зерттеу жүргізулері өте қуантар жайт. Олардың ішінен Г. Е. Аимбетова, Ш. Е. Джаманбалаева, Д. А. Дуйсенгалиева, Т. А. Заритовская, Д. Казымбетова, А. Канагатов, К. Д. Калиев, А. Ш. Шөпшекпаева, т. б. атамауға болмайды. Бұл ғалымдар жеткіншектердің девиантты мінез- құлқы, оның себептері, динамикасы, оның алдын- алу және психокоррекция шаралары аймағында күшті еңбек етуде. Олардың еңбектерін қарастырсақ, мұнда жеткіншектердің девиантты мінез- құлқы жалпылай, яғни тек жастық критерий бойынша ғана қарастырылатыны анық. Жеткіншектік жастың ерекшеліктері, психологиялық сипаты жалпы қамтылып, девиантты мінез- құлықпен ұштастырылады. Бұл дұрыс- ақ. Алайда, мұнда бір жағдай назардан тыс қалып қойған тәрізді. Бұл қандай жағдай?

Жеткіншектердің көбінің идеологиясында маскулиндік құндылықтарының бірінші орынға шығуы байқалады. Оларға сәйкес, ер адам күшті, тәуелсіз, белсенді, агрессивті, өзіне сенімді, индивидуалды жетістіктерге бағдарланған және т. б. болуы, ал әйел заты - нәзік, шыдамды, әлсіз, тәуелді, эмоционалды, жанұяға бағдарланған және т. б. болуы шарт.

Бүгінгі таңда өмір ұл балалармен қатар, жеткіншек қыз балалардың да мінез- құлқындағы девиациялардың өсуінің мысалдарын келтіріп отыр. Осы мәселемен күресу қоғамға ауыр тиіп отыр. Дәстүрлі түрде жеткіншектердің девиантты мінез- құлқы жыныс ерекшеліктерін ескермей- ақ зерттелінген еді. Ол ең алдымен маскулиндік қасиет деп саналды.

Сондықтан да, жеткіншектердің девиантты мінез- құлқын зерттеуге деген гендерлік келісті ұсына келе, оның алдымызда жаңа мүмкіндіктер аша түсуіне сенімдіміз. Болмысты танып- білудің гендерлік келісінде психикалық құбылыстарға деген «жыныссыз көзқарас» жойылады, алайда мұнда «ер» және «әйел» иерархиясы мен поляризациясы қатал ұстанбайды. Психологиядағы гендерлік талдаудың әдіснамалық негіздерін шетел (Ш. Берн, Х. Джин, Д. Кандиоти, Г. Коои, Д. Фаррингтон, Д. Зиммерман, т. б. ), сонымен бірге ресей (Н. И. Абубакирова, О. А. Воронина, Т. А. Гурко, И. СКлецина, Л. П. Репина, Н. А. Челышева, т. б. ) ғалымдары да өңдеуде.

Біз неліктен жеткіншектердің девиантты мінез- құлқын талдауда гендерлік факторды есепке алуды ұсынып отырмыз?

Ер және әйел адамдардың биологиялық айырмашылығынан бас тартатын жыныстық- жастық талдаумен салыстырғанда, гендерлік талдау жеткіншек ұл және қыз балалар арасындағы агрессивтіліктің айырмашылық бастауын олардың әлеуметтенуі мен өздерінің нақты бір гендерлік рөлдерді ойнау спецификасында көруге мүмкіндік береді.

Балалық шақтан есею фазасының дағдарыстық сиаптымен шартталатын жеткіншектік кезеңнің көптеген қиыншылықтарына бүгінде орындалатын гендерлік рөлдерге деген талаптардың айқындалмауы келіп қосылады. Мысалы, қыз балалардан үйде ұқыптылықты, салмақтылықты, қарапайымдылықты және мейірімділікті талап етсе, мектепте - ұлдардың жетістіктеріне тең ақыл-ой және физикалық іс- әрекеттегі жетістіктерді күтеді, бұқаралық ақпарат құралдарынан (БАҚ) ола тәккаппар, қатал, өзіне сенімді болу керектігін біледі. Гендерлік рөлдердің мұндай «теңдесуі» және еркектік пен әйелдік стереотиптерінің ұштасуы жетеіншекті өзін жыныссыз және оған қауіпті қоршаған әлемде жалғыз пенде сезінуіне әкеліп соғады. Мұндай жағдайдағы агрессивтілік, түрлі девиациялар қазіргі замандағы гендерлік идентификацияның қиындауымен байланысты қысымға жауап ретіндегі қорғаныс механизмі болып келеді.

Сондықтан да гендерлік факторды есепке алу девиантты мінез- құлқы байқалатын жеткіншектермен профилактикалық және коррекциялық шараларды ары қарай жетілдіре түсуге маңызды принцип болары анық.

Сонымен, жеткіншектердің девиантты мінез- құлқын зерттеуге деген жаңа келіс зерттеу тақырыбын таңдауға түрткі болды - « Жеткіншектердің девиантты мінез - құлқындағы гендерлік айырмашылықтар ».

Зерттеу мақсаты : жеткіншектердің девиантты мінез- құлқындағы гендерлік айырмашылықтарды зерттеу.

Зерттеу мақсатына сәйкес, келесі міндеттер алдыға қойылды:

Жеткіншектердің девиантты мінез- құлқындағы гендерлік айырмашылықтарға қатысты психологиялық әдебиеттерге талдау жасау;
Жеткіншектердің девиантты мінез- құлқындағы гендерлік айырмашылықтарын эксперименталды зерттеудің әдістерін, процедурасын, зерттеу базасын негіздеу;
Эксперимент барысында алынған нәтижелерді өңдеу және қорытындылау;
Педагогтерге, ата- аналарға ұсынылатын психологиялық нұсқауларды белгілеу.

Зерттеу нысаны : жеткіншектердің девиантты мінез- құлқы.

Зерттеу пәні : жеткіншектердің девиантты мінез- құлқындағы гендерлік айырмашылықтар.

Зерттеу болжамы : жеткіншектердің девиантты мінез- құлқындағы гендерлік айырмашылықтарды маскулиндік деңгейі анықтайды.

Зерттеу әдістері : әдебиеттерге теориялық талдау жасау, Бем сауалнамасы, В. В. Бойконың эмпатиялық қабілеттер деңгейін диагностауға арналған әдістемесі, Басс- Дарки агрессия күйін диагностауға арналған әдістеме, жыныстық идентификацияны анықтауға арналған проективті әдістеме, нәтижелерді математикалық өңдеу, статистикалық мәліметтерді қолдану.

Зерттеудің эксперименталды базасы : Өскемен қаласының Үлбі полиция бөлімінің жасы толмағандардың істері бойынша инспекциясында тіркелген 34 жеткіншек.

Практикалық мәні : зерттеу барысында алынған нәтижелер девиантты мінез- құлыққа бейім жеткіншектердің гендерлік әлеуметтенуінің профилактикасы, коррекциясы бойынша нұсқауларды практикалық тұрғыдан пайдаланыла алады.

Зерттеу жұмысының құрылымы : зерттеу жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімнің екі тарауынан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен және тіркемелерден тұрады.

Кіріспеде тақытыбымыздың көкейкестілігі ашыла түскен, сонымен бірге, зерттеу мақсаты, міндеттері, зерттеу нысаны, пәні, зерттеу болжамы, зерттеу әдістері, зерттеудің эксперименталды базасы және практикалық мәні баяндалған.

Бірінші тарауда жеткіншектердің девиантты мінез- құлқындағы гендерлік айырмашылықтарға қатысты психологиялық әдебиеттерге теориялық талдау жасалған .

Екінші тарауда жеткіншектердің девиантты мінез- құлқындағы гендерлік айырмашылықтарын эксперименталды зерттеудің әдістері, процедурасы, зерттеу базасы, нәтижелердің интерпретациясы көрініс берген.

Қорытындыда жасалған жұмысқа қысқаша шолу жасалынып, жүргізілген эксперимент нәтижесіндегі зерттеу болжамымыздың дәлелдену - дәлелденбеуі жағдайы бағаланған.

Әдебиеттер тізімінде автормен зерттеу тақырыбына сай деп танылып, талдауға алынған әдебиеттер қатары берілген.

Тіркемелерде эксперимент барысында қолданылған әдістемелердің нұсқалары, жалпылаушы схемалар, таблицалар берілген.

1. 1. Девиантты мінез- құлық психологиясының теорияларының жалпы сипаттамасы.

Психология өмір сүру мен іс- әрекет үрдісіндегі адам психикасының даму және қызмет ету заңдылықтарын зерттейді.

Психологиялық пәндердің жалпы қатарындағы ерекше арнайы бағыты девиантты(ауытқыған) мінез- құлықтың әлеуметтік психологиясы болып келеді. Ол жеткіншектік жаспен байланысты әлеуметтік- психологиялық мәселелердің кең спектрін қамти келе, өзінің пәні бойынша комплексті, пәнаралық сипатқа ие. Алайда, шет елдік те, отандық та психологтарда «девиантты мінез- құлық» терминіне деген ортақ көзқарас қалыптасқан жоқ. Бір зерттеушілердің ойынша, «девиантты мінез- құлық» термині қоғам қолдаған әлеуметтік нормалардан ауытқулардың кез- келген түрі жайлы сөз болған жағдайда қолданылуы тиіс деп санаса, басқалары бұл түсінікке тек құқықтық нормаларды бұзуды, ал үшіншілері - әлеуметтік патологияның сан алуан түрлерін( өлтіру, наркотизм, алкоголизм және т. б. ), төртіншілері- әлеуметтік шығармашылықты енгізуді ұсынады.

Бар rүрделілік мұнда жатыр ׃ девиантты мінез- құлық әрқашан адамдардың қылықтарының, әрекеттерінің, іс- әрекет түрлерінің қоғамда немесе оның басқа топтарында тараған нормаларына, мінез- құлық ережелеріне қатысты қандай- да бір сәйкессіздікпен байланысты.

Нормалар мен рөлдерге сәйкес келмейтін мінез- құлықты девиантты деп атайды. Мұнда кейбір ғалымдар санау басының нүктесі ретінде сәйкес келетін мінез- құлықтың экспектацияларын(күтулер) қолдануды қолдаса, басқалары мінез- құлық аттитюдтерін( эталондар, үлгілер) қолдануды жөн көреді. Кейбір ғалымдар тек әрекеттер ғана емес, сонымен қатар, идеялар (көзқарастар) да девиантты бола алады деген пікір айтады. Жиі жағдайда девиантты мінез- құлықты оған деген қоғамның реакциясымен байланыстырады, сонда оған былайша анықтама береді ׃ «Девиантты мінез- құлық - топтық нормадан ауытқу; артынан ол изоляция, емдеу, түрмеге жабу және тағы басқа жазалау түрлерін қолдануға әкеліп соғады» (Б. А. Урванцев, 1991)

Ғалымдар «девиантты мінез- құлық» терминімен индивидтің нақты әрекеттерін де, сонымен қатар, тұрақты әлеуметтік құбылысты да атайтынына көңіл бөледі.

Девиантты деп әлеуметтік нормалар мен күтулерге сәйкес келмейтін мінез- құлық танылатын болса, онда « жалпы қабылданған норма» түсінігі салыстырмалы болып келеді, ал осыған сәйкес, девиантты мінез- құлық та салыстырмалы( қатысты немесе релятивті) болады.

Осындай девиантты мінез- құлық жайлы ең жалпы көзқарастарды талдай келе, оған адамның әрекеттері ретінде және әлеуметтік құбылыс ретінде анықтама беруге болады. Сондықтан да девиантты мінез- құлық - бұл әлеуметтік нормалар мен күтулерді тұлғаның оларға деген құндылықтық қатынасын көрсетуі арқылы өзгертудің ерекше тәсілі. Мұнда девиантты әрекеттер:

мәнді мақсатқа жету құралы ретінде;
психологиялық ширығу, шектелген қажеттілікті қанағаттандыру және іс- әрекеттен басқаға ауысу тәсілі ретінде.

Девиантты мінез- құлық өз динамикасына ие. Әрине, оның көрініс беруінің әлеуметтік қауіпті формаларын минимизациялау немесе коррекциялауға бағытталған өз уақытындағы шараларды қабылдау үшін осы динамикасын түсініп, есепке алуы міндетті.

Жеткіншектік девиацияларда келесі ерекшеліктер аса айқын көрініс береді деп саналады:

мінез- құлықтық реакциялардың жоғары аффективтік ширығуы;
реакцияларының импульсивті сипаты;
реакциялардың қысқа мерзімділігі критикалық шығу көрінісімен сипатталады;
стимуляцияның төмен деңгейі;
реакцияларының дифференсацияланбаған бағыттылығы;
девиантты әрекеттерге дайындықтың жоғары деңгейі.

Девиантты мінез- құлық - бұл ең алдымен өзара әрекеттесу үрдісінде пайда болатын қандай- да бір мәселелерді шешуге байланысты орын алатын субъектілер арасындағы қатынастарының ерекше формасы; бұл өзінің алғашқы әлеуметтік ортасынан дистанциялану(алыстау) және жаңа ортаға кірмеу жолымен жеке басының « Мен »-ін бейнелеудің ерекше тәсілі. Нәтижесінде жасөспірім өз әлеуметтік статусын жоғалтады да, топқа, жалпы қоғамға оппозицияда болады. Бұл міндетті түрдегі құбылыс жасөспірім өиірінің қайта ұйымдастырылуына әкеліп соғады, себебі оның әлеуметтік рөлін өзгертіп қана қоймай, оның психикасының терең құрылымдарына қол сұғады.

Девиантты мінез- құлық әрқашан да конфликтті және қоғамда, әлеуметтік топтарда, тұлғалардың арасында және, ең ақырында, тұлғаның өз ішінде болып жатқан қайшылықтарды бейнелейді Шынында, «конфликт» терминінің өзі арнайы әдебиеттерде көптеген анықтамаларға ие. Ол « ұйымда өзара қарама- қайшылықты көзқарастар, мінез- құлықтың екі ұшты тенденцияларының көрініс беруімен сипатталатын психологиялық және әлеуметтік құбылыс»(Р. Марр, А. Флиастер, 1994) ретінде, сонымен қатар, «күресумен және өткір эмоционалды күй кешулермен байланысты шешілуі қиын қарама- қайшылық»( В. Г. Зазыкин, А. П. Чернышев, 1992) ретінде, «мақсаты нейтрализация, қол сұғу немесе қарсыласты жою болып келетін құндылықтар мен претензиялар, белгілі бір статус, билік, ресурстар үшін күрес»(О. Н. Громова, 1993) ретінде, және де «қақтығыс субъектілерімен қандай- да болмасын дәрежеде саналы түсініліп, бағаланатын әлеуметтік қайшылық»(Е. Н. Степанов, 1994) ретінде және т. б. қарастырылады.

Адам мінез- құлқы - ең күрделі құбылыс екенін есепке алған жөн. Оны себептілігінің аналогиясы бойынша табиғи құбылыстармен түсіндіру мүмкін емес, ол тікелей өзара әрекеттесуші факторлардың - әлеуметтік - экономикалық жағдайлар, ситуативті жағдайлар, тұқымқуалаушылық және т. б. - тура салдары болмайды. Адам мінез- құлқында сыртқы жағдайлар жүйесі ішкі күй кешулер жүйесінде бейнеленіп, ъеорын алады. Сондықтан да, адам өмір салтының және мінез- құлқының объективті де, субъективті факторларын да жеклеу мүмкін емес. Девиантты мінез- құлықта объективті және субъективті факторлардың бірлігі көрініс береді.

Девиантты мінез- құлықты зерттеудің дәстүрлері негізінде психоаналитикалық және әлеуметтік психолгия шеңберіндегі жеке бағыт ретінде ол әлеуметтік және криминологиялық еңбектерде көрінді деуге болады. Олардың ішінен Ч. Беккарла, М. Вебер. Э. Дюркгейм, О. Конт, Р. Мертон, Р. Миллз, Т. Парсонс, А. Подгурецкий, Н. Дж. Смелзер, П. Сорокин, Г. Тард, Э. Ферри, Э. Фромм және т. б. ерекше көңіл бөлуді қажет етеді. Ресейлік ғалымдардың ішінде А. А. Александров, Б. С. Братусь, Л. И. Божович, С. А. Беличев, Л. С. Выготскийді, М. Г. Гернет, Я. И. Гелинский, А. А. Габиани, С. И. Голод, В. П. Кащенко, И. С. Кон, В. Н. Кудрявцев, Ю. А. Клейберг, В. Т. Лисовский, А. С. Макаренко, В. В. Новиков, А. А. Реан, А. М. Свядощ, А. А. Сукало, С. Т. Шацкий, В. Ф. Шавчук және Д. И. Фельдштейнді ерекше атап өткен жөн.

Сонымен қатар, дңевиантты мінез- құлықты түрлі аспектілері басқа да ғылымдардың зерттеу пәні бола бастады, олар- құқықтану мен психиатрия, статистика, этнография, антропология және т. б. Алайда, девиантты мінез- құлықтың психологиялық механизмдерін ең алдымен әлеуметтік психология зерттейді.

Н. А. Бернштейн әрбір ғылым өз аймағындағы құбылыстарға қатысты, ең алдымен, екі анықтаушы сұраққа жауап беруі тиіс деп ескерген еді, олар: құбылыс қалай және неліктен пайда болады? Алайда, девиантты мінез- құлықтың әлеуметтік психологиясы үшін үшінші сұрақтың да мәні зор: девиантты мінез- құлық не үшін іске асырылады, қандай міндетті шешуге бағытталған? Төртінші сұрақты қоюға да болады: ол нені көздейді?

Бірінші сұрақ алдына девиантты мінез- құлықтың феноменологиясы, оның сапалық сипаттамалары мәселесін қояды. Екінші сұраққа жауап девиантты мінез- құлықтың себеп- салдарлық байланыстарын зерттеуді көздейді. Және де үшінші сұраққа жауап беруде біз тұлғаны девиантты мінез- құлыққа тікелей итермелейтін мақсаттар мен мотивтерді талдауымыз қажет. Ал, төртінші- нені көздейді?- деген сұраққа жауап адамдардың айырмашылықтары және қоғамда(топта, субмәдениетте, т. б. ) қабылданған нормалармен сәйкес келмейтін әрекет- қылықтар жасалынатын әлеуметтік жағдайлар мен шарттардың түрлілігі салдарынан аса күрделі және көпқилы болып келеді.

1. 1. 1. Девиантты мінез- құлықтың себептерін түсіндірудің негізгі бағыттары.

Девиантты мінез- құлықтың себептерін қалай түсіндіруге болады?

Бұл өте қиын. Соңғы уақытта ғалымдар «себеп» терминінің өзінен қашқақтауға тырысады; оны жеткілікті түрде корректті емес, көп мағыналы деп санап, корреляциялық байланыстар мен тәуелділіктер жайлы сөз қозғауды жөн көреді.

Арнайы әдебиетте детерминация ұғымының өзін де түрлі анықтамаларда кездестіруге болады. Біріншіден, әлеуметтік психологияда адамның өз әлеуметтік есеюі( әлеуметтенуі) барысында ойнайтын рөлдерінің мәні жайлы көзқарас(Дж. Мид) орын алған. Екіншіден, детерминация аса кең мағынада түсіндірілді: жақын әлеуметтік ортамен салыстыруға келмейтін қоғамның жалпы тұлғаға әсері ретінде. Алайда, әлеуметтік нормалардан ауытқудың жоғары мүмкіндігіне шарт болатын аса нақты факторлар да бар екені анық. Сондықтан да, девиантты мінез- құлықтың себептеріне қатысты түрлі ғылыми концепцияларды(келістерді) қарастырып өтейік.

Адам мінез- құлқында түрлі дәрежедегі компоненттер үйлесіп жататындығы белгілі, олар: биологиялық, психологиялық және әлеуметтік. Белгілі бір теория шеңберінде олардың қайсысына басты назар аударылғанына байланысты девиантты мінез- құлықтың негізгі себептері де анықталады.

Девиантты мінез- құлықтың себептерінің биологиялық трактовкасы.

Ауытқыған мінез- құлықты биологиялық себептердің көзқарасынан түсіндіретін теориялардың тарихы ертеден бастау алған, алайда бұл бағыттың классикалық ғылыми еңбектері тек XIX ғасырда пайда болды. Ең алдымен, бұл- итальяндық дәрігер- психиатр Чезаре Ломброзоның еңбектері. Онда ғалым адамның анатомиялық құрылысы мен қылмыстық мінез- құлқының арасындағы байланысты көрсетіп, дәлелдеген. Ол туа біткен қылмыскер ұғымын енгізген, яғни, Ч. Ломброзаға сәйкес, оны физикалық, анатомо- антропологиялық белгілер бойынша анықтауға болады. Олардың ішінде: массивті, алдыға шығыңқы төменгі жақ, «мыжырайған» тұмсық, сирек сақал, құлақтың салбыраңқы ұштары, төмен орналасқан маңдай және т. б. Өзінің зерттеу тәжірибесінде антропометрикалық әдісті қолдана келе, автор «туа біткен қылмыскердің» 37-ге жуық сипатын атап көрсетті. Ч. Ломброзоның ілімін XIX ғасырдың соңында француз психологы Г. Тард аса радикалды теоретикалық сынға салды. Кейін Ломброзо ілімі ғылымидәлелденбеген, негізсіз деп танылды.

XX ғасырда Уильям Шелдон адамның соматофизикалық құрылысы типтері, оның темпераменті және мінез- құлық формалары арасындағы байланысты дәлелдеді. Шелдон дене бітімінің 3 түрін бөлген: эндоморфты, мезоморфты және эктоморфты - олар темпераменттің 3 типімен сәйкес келеді( висцеротония, соматотония, церебротония) . Олардың үйлесуі нақты бір психотипті көрсетеді. Мысалы, церебротониктерге ұстанымдық, сезімталдық, социофобия, жалғыздыққа бейімдік тән; соматотониктерге ләззат алуға деген қажеттілік, тасыған энергия, басшылық пен билікке ұмтылыс, тәуекелге бел бууға бейімдік, агрессивтілік, сезімталдықтың жоқ болуы тән.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.