Delphi және мәліметтер қоры сервері

КІРІСПЕ

1 Мәліметтер қорына қолданушы интерфейсі көмегімен қатынауды ұйымдастыруы
1.1 Delphi бағдарламалау жүйесі
1.2 Ұйымдастырушының ортасын икемдеу
1.3 Компоненттер палитрасы
1.4 Мәтінді шығару

2. DELPHI ЖӘНЕ МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫ
2.1 Реляциялық мәліметтер қоры теориясы
2.2 Access.тің алғашқы мәліметтер қорын құру
2.3 Мәліметтер қорымен жұмыс істеу мысалдары
2.4 TADOTable құрауышының әдістері

3. Delphi бағдарламасында топтың базалық жүйесін құру
3.1 Қосымшаны ұйымдастыру
3.2 Қолданушыға нұсқау

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИТТЕР ТІЗІМІ

Қазіргі уақытта кез келген ақпараттық технологияның жаппай технологиялық құрауышы компьютер болып табылады. Сонымен қатар заманымызға байланысты көптеген жұмыстарды жеңілдету үшін әр-түрлі бағдарламаларды қолданамыз. Мұнда белгілі бір мәліметтер қорын автоматтандырамыз. Мәліметтер қоры дегеніміз не? Ол ақпараттық жүйенің негізгі объектілерінің және олардың қасиеттерінің арасындағы байланыстардың жиынтығы болып келеді. Мәліметтер қоры жергілікті (клиенттің және бағдарлама орындалатын компьютерінде орнатылған) және жойылған (қашықтықтағы компьютердегі серверде орнатылған) болып бөлінеді. Серверлік мәліметтер қоры қашықтағы компьютерде орналасады және серверлік бағдарламалық жасақтама бағдарламалық жасақтама басқару негізінде жұмыс атқарады. Оның ең басты ерекшеліктері бір мәліметтер қоры мен бірнеше қолданушының жұмыс істеуін жатқызуға болады. Сондай-ақ желіге минималды жүктеме іске асырылады. МҚ Delphi-дің түп тамыры болып табылады. Бұл дипломдық жұмыста біз МҚ – ның негіздерімен танысамыз. Delphi - дегі МҚ - мен жұмыс істеудің бірнеше құрауыштар бар. Мұндай құрауыштардың барлығы мәліметтерге қатынаудың әр - түрлі технологиясын қолданады және мүмкіндігіне байланысты ерешеленеді. Осы жұмыста ADO технологиясы арқылы МҚ қатынау қарастырылды.
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты: Microsoft Access ортасында құрылған «Топтың базалық жүйесін құру» мәліметтер қорына Delphi - де ADO технологиясының көмегімен қатынау арқылы автоматтандыру қарастырылды.

1. К.Дж. Дейт Введение в системы баз данных/ Дейт К.Дж. Диалектика,1998. - 784с.
2. Дарахвелидзе П.Г. Программирование в Delphi 7. / П.Г. Драхвелидзе, Е.П. Марков – СПб.: БХВ-Петербург, 2003. – 784 с.
3. Хомоненко А. Самоучитель Delphi / А. Хомоненко, В. Гофман. – СПб.: БХВ – Петербург, 2003г. – 556 с
4. С. П. Кандзюба, В. Н. Грамов Delphi 6. База данных и приложения. Лекции и упражения – Москва Санкт – Петербург Киев ООО «Издельство ДиоСофтЮП» 2002.- 870 стр.
5. Гофман В. Работа с базами данных в Delphi / В. Гофман. – СПб.: БХВ – Петербург, 2003г. – 624 с.
6. Фаронов В. Система программирования Delphi / В.Фаронов. – СПб.:БХВ-Петербург, 2004. – 888 с
7. Д.Я Тригер. “Технико-экономическое обоснование и информационное обеспечение/ Тригер Д.Я. Москва.: МИФИ, 1982. - 44с.
8. Экономическое обоснование эффективности программных средств вычислительной техники/ Ю.А. Эриванский Москва.: МИФИ, 1990. - 67с.
9. Бобровский С. В. Delphi5. Учебный курс – СПб: Питер, 2001г.
10. Гофман И. Э., Хомоненко А. Д. Delphi5. –СПб.: БХВ-Санкт- Петербург. 2000г.
11. Кенту М. Delphi5 для профессионалов.-СПб.: Питер, 2001г.-944с.:ил.
12. Кенту М. Delphi5 для профессионалов.-СПб.: Питер, 2001г.-944с.:ил.
13. Симонович С.В. «Информатика, базовый курс» издат. Питер – 1999г. Санкт-Петербург

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

Дипломдық жұмыс

Тақырыбы: DELPHI ЖӘНЕ МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫ СЕРВЕРІ. МӘЛІМЕТТЕРГЕ ADO АРҚЫЛЫ
ҚАТЫНАУ

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ
1 Мәліметтер қорына қолданушы интерфейсі көмегімен қатынауды ұйымдастыруы

1.1 Delphi бағдарламалау жүйесі

1.2 Ұйымдастырушының ортасын икемдеу

1.3 Компоненттер палитрасы

1.4 Мәтінді шығару

2. DELPHI ЖӘНЕ МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫ
2.1 Реляциялық мәліметтер қоры теориясы
2.2 Access-тің алғашқы мәліметтер қорын құру
2.3 Мәліметтер қорымен жұмыс істеу мысалдары
2.4 TADOTable құрауышының әдістері

3. Delphi бағдарламасында топтың базалық жүйесін құру
3.1 Қосымшаны ұйымдастыру
3.2 Қолданушыға нұсқау
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ

Қазіргі уақытта кез келген ақпараттық технологияның жаппай
технологиялық құрауышы компьютер болып табылады. Сонымен қатар заманымызға
байланысты көптеген жұмыстарды жеңілдету үшін әр-түрлі бағдарламаларды
қолданамыз. Мұнда белгілі бір мәліметтер қорын автоматтандырамыз.
Мәліметтер қоры дегеніміз не? Ол ақпараттық жүйенің негізгі объектілерінің
және олардың қасиеттерінің арасындағы байланыстардың жиынтығы болып келеді.
Мәліметтер қоры жергілікті (клиенттің және бағдарлама орындалатын
компьютерінде орнатылған) және жойылған (қашықтықтағы компьютердегі
серверде орнатылған) болып бөлінеді. Серверлік мәліметтер қоры қашықтағы
компьютерде орналасады және серверлік бағдарламалық жасақтама бағдарламалық
жасақтама басқару негізінде жұмыс атқарады. Оның ең басты ерекшеліктері
бір мәліметтер қоры мен бірнеше қолданушының жұмыс істеуін жатқызуға
болады. Сондай-ақ желіге минималды жүктеме іске асырылады. МҚ Delphi-дің
түп тамыры болып табылады. Бұл дипломдық жұмыста біз МҚ – ның негіздерімен
танысамыз. Delphi - дегі МҚ - мен жұмыс істеудің бірнеше құрауыштар бар.
Мұндай құрауыштардың барлығы мәліметтерге қатынаудың әр - түрлі
технологиясын қолданады және мүмкіндігіне байланысты ерешеленеді. Осы
жұмыста ADO технологиясы арқылы МҚ қатынау қарастырылды.
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты: Microsoft Access ортасында
құрылған Топтың базалық жүйесін құру мәліметтер қорына Delphi - де ADO
технологиясының көмегімен қатынау арқылы автоматтандыру қарастырылды.
Жұмыс мақсаты – жалпы білім беретін мектептің оқушыларына арнап, Borland
Delphi программасы бойынша электрондық құрал жасау.
Жұмыс нысаны –жалпы білім беретін мектептің оқушыларына программалау
тілінің оқыту үрдісі.
Жұмыстың ғылыми болжамы - егер жалпы білім беретін мектептерде программалау
тілін оқыту үрдісінде ұсынылған әдістерді қолданса, онда оқушылардың
танымдық қажеттілігі дамып, белгілі бір мөлшерде білім қорын талап ететін
накты мәселелерге қызығушылығы жоғарылап, теориялық білімі мен практикалық
дағдылары ұштастырылады да оқыту үрдісінің сапасы артады.
Қойылған мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттер айқындалды:
- жалпы білім беретін мектепте информатика пәнінің стандарты және жоғарғы
сынып үшін білім мен біліктілікке қойылатын талаптардың ерекшеліктері мен
программалау тілдерін оқытудың қазіргі хал-ахуалын талқылау;
- объектіге бағытталған программалау командалары және оларды меңгеруге
арналған жаттығулар жүйесін тиянақтау;
- объектіге бағытталған программалау тілін оқытуда пайдалануға болатын
мәліметтер қорынан тұратын электрондық оқу құралын дайындау.
Дипломдық жұмыстың құрылымы – жұмыстың құрылымы қойылған міндеттерді
шешудің ретімен және логикасымен анықталды. Ол кіріспеден, үш бөлімнен,
қорытындыдан, пайдаланылған дереккөздер тізімінен, кестелерден, суреттерден
тұрады.

1.delphi программалау ортасы

1.1 Delphi программалау жүйесі

Әлемдегі миллиондаған программистер Delphi-де жұмыс жасайды және
олардың көбісі Delphi-де мәліметтерді өңдеуге және сақтауға арналған
программалар құрады. Күнбе-күн коммерциялық және жеке мәліметтерді
санамағанда (адам аттары, мекен-жайлар, есепшоттар) визуальды интерфейс
көмегімен жұмыс істеу керек болатын көптеген ақпараттар бар: дыбыс
файлдары, видео көріністер, WEB –парақшалары және т.б. Осындай көп ақпарат
арасында өзімізге керекті мәліметтерді алу үшін, оларды өңдейтін
программалар қажет.
Программа құруға ыңғайлы тамаша ортаның бірі – Delphi ортасы таңдап
алынды. Оны оқып үйрену , түсіну және логикалыңқ ойлауға өте
қарапайым , әрі жеңіл. Delphi программалаудың структуралық тәртібін және
программалаудың басқа тілдерге қарағанда жалпы жақсы дамыған.Оның
қызықты рекурсивті мүмкіндіктері , сонымен қатар қызықты есептер шығару
мүмкіндіктері бар.
Delphi типті жүйені тез және визуальды құру ортасы деп атайды.Себебі
ол өзіне компилятормен қоса редактор және көптеген дайын
программалар жиынтығын қамтиды.Delphi – де шамамен 200 – ге жуық
дайын компоненттер бар.
Delphi-де программа құру жақсы жабдықталған компьютерді қажет етеді.
DELPHI – бұл Borland International-дың қосымшаларды тез құруға
арналған жеткілікті жаңа өнімі. Қосымшалармен мәліметтер қорымен “клиент-
сервер “ архитектурасында, InternetIntranet, сонымен қатар локальді
машиналар және “ файл-серверлік “ архитектурасында жұмыс істейді.

DELPHI тілі объектілі – бағытталған Object Pascal тілінің жалғасы.
DELPHI-ге InterBase локальді SQL сервері, есеп беру генераторлары,
визуальді компоненттің және информациялық жүйені немесе Windows ортасының
қарапайым программаларын кәсіби өндеуде өзінді сенімді сезіну үшін
арналған тағы басқа құрылғылар жатады.
Delphi 6 Windows 95, Windows 98 немесе Windows NT операциялық жүйесінің
басқаруымен жұмыс істейді. Delphi 6 ерекшелігі: көптеген Delphi 6-да
құрылған программалар негізінен өндіріс және бизнес есептерін шешуге
бағытталған. Бұл мәлімметтер қорымен және есеп беру жұмыстары басты шешілу
керек есептер болып табылады.
Программалардың сәйкестендірілуі үлкен роль атқарылады. Бұл аппаратпен
қамтамассыздандырумен байланысты (HardWare) жекелеген жағдайда
- Мобильді компьютерлерді тарату кең ауқым алуымен байланысты.
Дыбыс, сурет, тексттік және цифрлық типтермен берілген информацияларды беру
және оқыту, алу үшін арналған техникалық жабдықтардың әрі қарай дамуы.
Жоғарыда айтылғандай бизнеспен және өндіріспен тығыз байланысты
болғандықтан қолданушылар Delphi 6-дан өздерінің есептерін шешу үшін идеал
көмекші құрал тапты. Delphi 6-дің Visual Basic және C++ сияқты қолданушы
интерфейсі бар. Қазіргі кезде көптеген фирмалар өз программа интерфейсінің
стандарты ретінде қабылдады. Қолданушы интерфейсі визуалды құрылатын
болғандықтан Delphi ортасында программалауды тез программа құру ортасы
делінеді.
Құрудың графикалық ортасынан басқа аспектісі ол- көмекші жүйесінінің
күштілігі.
Delphi 6-да басқа да қазіргі программалау ортасы сияқты, объектілі
бағытталған программаларға негізделген. Программа құру барысында дайын
компоненттерді, олардың қасиетін, әдістерін және алдын-ала анықталған
оқиғаларды пайдалану арқылы аз ғана программа кодымен айналып өтуге
болады. Программа құрушыға бұл өзінің программасының қолданушы интерфейсін
құру барысында көп уақыт үнемдеуді білдіреді.
Delphi 6 қолданушыға өте ыңғайлы, тез программа құруға мүмкіндік береді.
Бұл ортаның құрал-саймандары өте көп және керек кезінде актив элемент үшін
F1 пернесін басу арқылы көмек алуға болады.
Delphi 6 ортасын жүктегеннен кейін экранда интегралданған программаланған
ортасының терезесі пайда болады: негізгі терезе, проектілеу ортасы код
редакторы және объектілер инспекторы.
Экранның жоғарғы бөлігінде негізгі терезе орналасады. Онда құрал-саймандар
тақтасы (Standard. View. Debug және Custom) және компоненттер палитрасы
орналасады. Негізгі терезе Delphi 6 ортасы жабылмайынша ашық тұрады.
Негізгі терезені жабу арқылы Delphi 6 -ны жабамыз.
Тақырыбында қазіргі ашулы тұрған проектінің аты тұрады. Проекті орындалу
немесе проектілеу режимінде ашық тұруы мүмкін. Проект орындалу режимінде
ашық тұрса онда [Running] сөзі қосылып жазылады.
Мәзір жолағы программаны басқарудағы, тестілеуге және құруға керекті
командалардан тұрады.
Құрал-саймандар тақтасындағы түймелер мәзірдегі белгілі бір командаға
сәйкес келеді. Мысалы File менюіндегі Open командасын таңдасақ та немесе
Standard құрал-саймандар тақтасынан Open кнопкасын бассақ та бір нәтижеге
әкеледі.Құрал саймандар тақтасындағы пернелер көмекші түсіндірмелермен
(подсказка) жабдықталған.Егер тышқан курсорын перне қасына жақындатсақ онда
көмекші түсіндірме шығады. Қолданушы құрал саймандар тақтасының орналасуын,
көрініп немесе көрінбей тұруын Customize диалогтық терезесі арқылы өз
қалауынша өзгерте алады және оларды тышқан курсоры арқылы жылжытуына
болады. Customize терезесіндегі құрал-саймандар тақтасының үлгісінен
тышқанның оң жақ пернесін басу арқылы шақырылады.
Компоненттер палитрасындағы компоненттер арқылы программа құрылады.
Компоненттер Delphi программасының негізгі элементтері болып табылады. Олар
арқылы қолданбалы программаның қолданушы интерфейсін құруға көмек береді.
Ең бірінші Delphi-ді жүктегенде Standard палитрасы ашық тұрады. Қолданушы
өз қалауынша , компонеттер палитрасының орналасуын реттеуге болады. Осы
өзгерістердің барлығын Palette Properties терезесінде жүзеге асырылады. Бұл
терезені 2 жолмен шақыруға болады.
Палитраның кез-келген жерінен тышқанның оң жақ пернесін басып Properties
мәзірін таңдау.

DELPHI–дің артықшылықтары

➢ қосымшаны өндеу жылдамдығы;
➢ Жасалған қосымшаның өнімділігінің жоғарылығы;
➢ Жасалған қосымшаның компьютер ресурстарына төмен қажеттіліктерін
талап етуі;
➢ Delphi ортасына жаңа компоненттер мен құрылғыларды қосу арқылы
қосымшаның жұмысын арттыру;
➢ Delphi-дің жеке құралдарымен жаңа компонент пен инструмент құрудың
мүмкіншілігі;

Өнімнің негізгі сипаттамалары.

Delphi – бұл бірнеше маңызды технологиялардың комбинациясы:
➢ машина кодына аударатын жоғары өнімді компилятор;
➢ объекті-бағытталған модель компонент;
➢ программалық прототиптерден визуальді ( сонымен қатар жылдам )
қосымшаларды құру;
➢ мәліметтер қорын құру үшін арналған масштабталатын құралдар;

Delphi ортасы көп терезелі жүйе тәрізді .Оны жүктеу үшін:
ПускпрограммыBorland delphiDelphi.
командасын қолданамыз .Жүктелгеннен кейін экранда 4 терезе пайда
болады.
1.1-сурет. Delphi ортасының мәзір терезесі және саймандар тақтасы
Бұл Delphi ортасының негізгі терезесі болып бірінші жолда мәзір орналасқан
болып және саймандар тақтасы бар: Стандарт, Вид, Откладка, Палитра
пользователя, панель компонентов, рабочая область

1.Негізгі терезе(Project1)
2.Обьектілер инспекторының терезесі . (Object inspector)
3.Форма конструкторының терезесі(form1)
4.Кодтар редакторының терезесі(Unit1.pas)

Бұл терезе объекттер ағаша. Бұл терезеде формадағы барлық
компоненттердін дізімі тұрады. + немесе - белгісі бұл компоненттін ішкі
класында екінші компоненттің бар екендігін білдіреді. Егерде компоненттін
аты ерекшеленген болса онда бұл компонент формада екпінді болғанын
анықтайды.

1.2-сурет. Delphi ортасындағы Form1 беті

1.3-сурет. Қасиеттер тақтасы
Терезесі форма конструкторының терезесі болып бұл терезеге негізгі
конпоненттер орналасады.
Бұл терезе объекттер инспекторы болып, мұнда объекттің негізгі параметрлері
енгізіледі. Уақиғалар тізімі жазылады. Мұны Viewobgect inspector немесе
F1клавиші арқылы экранға шығамыз . Obgect inspector терезесі екі
жапсырмада тұрады.
1. Propertits ( қасиет )
2. Events (жағдай)

1.4-сурет. Delphi ортасындағы код терезесі ( Unit1.pas )

Терезесі кодтар редакторының терезесі болып табылады. Бұл терезеде
формаға қойылған компоненттердің тізімі, компоненттердің уақиғалар тізімі
және сол уақиға сәйкес командалар жазылады.

Бір проектімен жұмыс қажеттілігіне қарай экранда басқа да терезелер
тұруы мүмкін. Жұмыс жасау барысында негізгі терезеден басқа терезелерді
алып тастауға, орын ауыстыруға болады. Көп терезелі болғанмен Delphi-де тек
қана бір уақытта жасауға болады.

Delphi-де құрылғының қосымша проекті түрінде жиналған бірнеше
элементтерден тұрады. Олар
1. Проект коды (DPR кеңейтілген мен берген формада сақталады)
2. Форма сипаттамасы (DFM)
3. Форма модулі (PAS)
4. Модулдер (PAS)
5. Объектілер параметрі (ОРТ)
6. Ресурстар сипаттамасы
Копилтильда таңбасымен өзгеріс енгізеді. Ең қарапайым проектінің өзі
көп формадан тұрады. Сондықтан кез-келген проект құру барысында оның
барлық элементін сақтайтын каталог ашқан дұрыс.
Негізгі программа төмендегідей құрылымда болады:
Program project1;
Uses Forms,
Unit1 in ‘Unit1. pas’{Form1},
Unit2 in ‘Unit2 . pas’{Form2};
{$R*.RES}
begin
Application. Initialize;
Application. Create Form(TForm1,Form1);
Application.CreateForm(TForm2,Form2 );
Application.Run;
End.
Проекті аты проекті файлының атымен сәйкес келеді және дискіге
сақталу барысында да ресурстар файлымен проектілер параметрлері файлы да
осы атпен аталады. Проект файлының атын өзгерткенде автоматты түрде осы
файл аттары өзгереді. Проектіні құру проект файлын компиляциялау барысында
орындалады және қосымшаның ехе файл проект атымен аталады.
Проект файлын қарауға және өңдеуге болады. Ол ұшін Progectview Sourec
(проект) (просмотр источника) командасы арқылы ашылады. Формаларды қарау
үшін view\Forms...shift+F12. формалар сипаты сақталған файлда форманың өзі
мен оның сипаттамасы беріледі. Форма модулінің файлында форма класының
сипаты беріледі. Ол форманы қолданғанда автоматты түрде ашады. Қажетті
модульді ашу үшін view-Units... немесе ctrl+F12 модульдер файлында кез келген
формамен байланыспаған модульдер сақталады. Олар объект pascal тілінде
жазылады. Оларды қолдану үшін Uses бөлігінде атты көрсету қажет. Ресурстар
файлының проект аты беріледі. Проектіні сақтағанда автоматты түрде
құрылады. Delphi-тен ресурстар файлымен жұмыс жасауға арналған графиктік
редактор қарастырылған. Бұл Tools\image Editor3.0 командасы арқылы
алынады. Ресурстарға
• Компаненттер пиктограммасы (.DCR)
• Расторлық бейнелер (.BMP)
• Қосымшалар пиктограммалары (.ICD)
• Курсорлар (.CUR)
Проект параметрлер файлында параметрлер мен олардың мәндері текстік
редактордың әр түрлі жолында орналастырылады.
Проектіні компиляциялау және орындау.
Проектіні компиляциялау барысында орындалуға дайын файл немесе динамикалық
кітапхана (Д44) құрылады. Компиляциялау процесі Progect\complieпроект аты
ctrlF9 командалары арқылы орындалады және мынандай жағдайлар атқарылады.
Соңғы рет компиляцияланғаннан кейін мәні өзгерген модульдердің файлдары
компиляцияланады. Нәтижесінде әрқайсысы үшін DCU кеңеймесімен анықталған
модулге өзгеріс енгізілген болса, онда осы модулге пайдаланылатын модулге
қайта компеляцияланады. Барлық модульдер компиляцияланғаннан кейін проект
файлы компиляцияанады да қосымша орындалуға дайын файл құрылады. Проектіні
Delphi немесе Windows жүйесінде жүктейді. Delphi ортасында проектіні
жүктеу үшін Run Run немесе F9 тетігі басылады. Егер қосымша жұмыс жасамай
қалса, Delphi ортасында Run Program Reset немесе Crtl+F12 командалары
арқылы тоқтатылады.

1.2 Ұйымдастырушының ортасын икемдеу .

Delphi – ді қосқан соң жоғарғы терезеде компанент палитрасының
иконкалары орналасады. Егер курсор бір иконкаға тоқтап қалса, оның астында
сары төрт бұрышта көмекші пайда боладлы.
Бұл компонент палитрасынан қосымшаларды құрайтын копоненттерді таңдайды.
Компонент құрамы визуальды және логикалық компоненттерден тұрады. Тетік
редакциялау жазықтығы сияқты заттар визуальді компоненттер, ол кестелер
логикалық болады.
Delphi-де программа визуальді түрде жазылатындықтан, барлық осы
компоненттер форма жазықтығында өзінің графикалық көрінісіне ие болады,
олармен тиісті түрде операциялану үшін қажет. Бірақ жұмыс істеп тұрған
программаға көрініп тұрған тек визуальді копонент болып қалады. Копонент
қызметі бойынша палитра беттерінде топталған. Мысалы, Windows “common-
dialogs” көрсететін компоненттердің барлығы “Dialogs” деп аталатын палитра
бетінде орналасқан.
Delphi ұйымдастырушыға ортаны максимальді ыңғайлылық үшін икемдейді.
Компонент палитрасын, құралдар сызғышын оңай өзгертуге және синтаксисті
белгілеп, қоюларды түспен икемдеуге болады.
Delphi –де компоненттің өз тобын анықтауға болады, және оны палитра
бетіне орналастыру мүмкіндігі бар, сондай-ақ компоненттерді топтау мен
пайдаланбайтындарды жойып тастау мүмкіндігі де бар.
Интеллектуальді редактор. Программалар редакциялауды макростарды
орындау мен жазуды мәтіндік блокнотпен жұмыс істеуді, икемделетін тетікті
комбинацияны және жолдың түсті айырмасын пайдалану арқылы жүзеге асыруға
болады.
Графикалық дұрыстағыш. Delphi –де қуатты редакторға енгізілген кодтағы
қателерді тауып, оларды жоятын графикалық дұрыстағыш бар. Тоқтау нүктелерін
анықтауға, үзілістерді тексеріп, өзгертуге адымдап басу арқылы программаны
әрекетін дәл түсінуге болады. Ал егер өте жіңішке дұрыстағыш қажет болса,
ассемблердегі нұсқауларды және процессор регисторын тексеріп, бөлек енгізу
мүмкіндігі бар Turbo Debugger пайдалануға болады.
Объектілер инспекторы. Бұл құрал бөлек терезе бейнесінде көрінеді, онда
сіз программаны жобалау кезінде объектінің жағдайлар мен қасиеттер
мағынасын белгілей аласыз (Properties and Events) .
Жоба менеджері. Ұйымдастырушыға тиісті жобада барлық модульдерді
қарауға мүмкіндік береді және жобаны басқаратын ыңғайлы механизм мен
жабдықтайды. Жоба менеджері файл аттарын, таңдалған форма уақытты және т.б
көрсетеді. Мәтін мен формаға тиісті атау үстіне тышқанмен сырт еткізу
арқылы тез арада жетуге болады.
Объект навигаторы. Қол жетерлік объектінің кітапханасын көрсетеді және
қосымшалар бойынша навигацияны жүзеге асырады. Объект иерархиясын,
кітапханадағы компиляцияланған модульдерді және сіздің кодыңыздың глобальді
атаулар тізімін қарауға болады.
Меню дизайнері. Менюді жасауға, шаблондар түріндегілерді сақтауға және
кейін оларды кез-келген қосымшада пайдалануға болады.
Сарапшылар. Бұл сізге қосымшаларды оңай жобалау мен икемделуін
қамтамасыз ететін құрал программасының тобы. Ұйымдастырылған сарапшыларды
өз бетінше қосуға мүмкіндік бар. Потенциалды түрде бұл арнайы программаға
жазылған Case – құралдарымен Delphi-ді кеңейте алатын үшінші фирмалардың
мүмкіндігі. Оның құрамы мынадай:
➢ Мәліметтер қорымен жұмыс істейтін форма сарапшысы.
➢ Қосымшалардың ұстаным мен шаблондар сарапшысы.
➢ Форма шаблонын сарапшысы.
RAD Pack құрамына Delphi фирмасындағы Borland Pascal 7.0 жасалған
ресурстарды қайта құратын сарапшы енеді. Қазіргі уақытта DLL құрылысын
жеңілдететін және тіпті өзінің сарапшыларын жасайтын сарапшыларда болды.
Интерфейсті оқу жүйесі. Delphi-ді кеңірек игеруге мүмкіндік береді. Ол
тек көмекші жүйе ғана емес, сондай-ақ ол Delphi-дің мүмкіндіктерін
ұйымдастырушының өз ортасында көрсетеді.

1.3 Компоненттер

Query компоненті алыстатылған SQL – серверлерге болмаса жергілікті
мәліметтер қорына SQL-сұранысын құру және орындау үшін пайдаланылады.
DBGrid компоненті мәліметтерді жол немесе баған ретінде көрсететін,
белгіленген мәліметтерге кестесін туғызу үшін пайдаланылады. Компонент
визуальды.
DataSource компоненті - бұл компонент Table немесе Query компоненттері
секілді мәліметтер қорымен байланыстыру үшін пайдаланылады.
MainMenu компоненті - бұл компонент формаға негізгі меню құру үшін
қолданылады. Басты қасиеті Items арқылы менюге керекті сөздер жазылады. Я
болмаса MainMenu компоненттінің үстінен 2 рет шерту арқылы жазуға болады.
ShortCut қасиеті клавиатурадан басқаруға мүмкіндік береді.
Panel компоненті - бұл компонент кең ауқымда қолданылады. Бұл компонент
бір-бірімен байланысты бірнеше компоненттерді біріктіріп, бір жерде
орналастыруға ыңғайлы. Panel компонентіндегі жазуды Caption қасиеті арқылы
өзгертуге болады. Bevellnner, BevelOuter, bevelWidth,
BorderStyle,BorderWidth қасиеттері арқылы компоненттің жиектерін
көркемдеуге болады.
Button компоненті - бұл компонент ең көп қолданылатын компоненттер қатарына
жатады. Caption басты қасиеті болып табылады. Басты оқиғасы болып OnClick
болып табылады. Осы оқиғаға батырманы басқан кездегі орындалатын
операторлар жазылады.
ComboBox компоненті-ListBox және Edit компоненттерінің функциясын
біріктіреді. Пайдаланушы текстті енгізуге және тізімнен таңдап алуына
болады.
Edit компоненті бір жолды текст енгізу үшін немесе көрсету үшін
қолданылады. Тексті енгізіп шығаратын қасиеті Text. BorderStyle қасиеті
арқылы компоненттің түрін көркейтуге болады.AutoSelect қасиеті барлық текст
автоматты түрде боялатынын анықтайды. SelLength, SelStart және SelText
қасиеттері боялған тексттің өзін анықтайды. MaxLength қасиеті енгізілетін
тексттің максимальды ұзындығын анықтайды.
Label компоненті формада әртүрлі жазуларды немесе белгілерді көру үшін
компоненті қолданылады. Бұл компоненттегі тізімнен пайдаланушы тек бір ғана
жолды таңдай алады. Басты қасиеті Items.
ExcelApplication компоненті - бұл компонент Microsoft Excel программасын
шақыру үшін қолданылады.
WebBrowser компоненті -бұл компонент htm кеңеймесінде сақталған
құжаттарды көрсету үшін арналған.

1.4 Мәтінді шығару

Графикалық объекттің бетіне мәтін шығару үшін TextOut әдісі
қолданылады. Осы әдістің шақыру нұсқауы жалпы жағдайда мынадай түрде
болады:
Объект. Canvas. TextOut(x , y , Текст);
Мұндағы x , y – шығатын мәтіннің координат нүктелері;
Текст – айнымалы немесе символдық типті тұрақты (шығарылатын
мәтін).
TextOut әдісімен шығарылатын мәтін облысының оң жақ шекара
координаттарын,
PenPos қәсиетін пайдаланып алуға болады,
мысалы: TextOut(PenPos.x , PenPos.y , ‘Руб’);
1.8 Қарапайым графиктерді сызу әдістері
LineTo әдісі түзуді қарандаштың ағымдағы орынан координатасы
көрсетілген нүктеге дейін сызады.
Объект. Canvas. LineTo(x , y);
MoveTo әдісі қарандашты белгіленген нүктеге апарады.
Объект. Canvas. MoveTo(x , y);
Ellipse әдісі эллипс сызады (жеке жағдайда, шеңбер – параметр мәніне
тәуелді болады): Объект. Canvas.Ellipse(x1 , y1,x2,y2);
Мұндағы: x1, y1, x2, y2 – ішіне эллипс сызылатын тікбұрыш
координаттары.
Arc әдісі доға сызады:
Объект. Canvas.Arc(x1 , y1,x2, y2, x3, y3, x4, y4);
Мұндағы: x1, y1, x2, y2 – эллипс параметрі, эллипс белгілі, яғни
сызылатын доға болады.
Rectangle әдісі тіктөртбұрыш сызады:
Объект. Canvas. Rectangle (x1 , y1, x2 , y2);
Мұндағы: x1, y1 және x2, y2 – сол жақ үстінгі және оң жақ астыңғы
тіктөртбұрыш бұрыштарының координаттары.
FillRect әдісі Brush.Color қасиеті арқылы берілген түсімен
тіктөртбұрышты бояйды. Бұл әдістің бір ғана параметрі бар, бұл структураның
Trect типі.
Мысалы:
Var
R:Rect(20,20,150,150);
With Canvas do
begin
Brush.Color:=clRed;
FillRect(R);
End;
End;

2 DELPHI ЖӘНЕ МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫ

Delphi-дегі мәліметтермен жұмыс істеудің бірнеше құрауыштары бар.
Әрбір жинақ белгілі бір есептер шеңберін шешу үшін қажет. Мұндай
құрауыштардың әр түрлілігі не үшін? Олардың барлығы мәліметтерге қатынаудың
әр түрлі технологияларын қолданады және мүмкіндіктеріне байланысты
ерекшеленеді.
Мәліметтер қорын басқару жүйесі (МҚБЖ) үлкен көлемді (тиімді)
мәліметтерді сенімді сақтауды оларға тиімді қатынас құруды, есептеу
қорларын рационалды қолдануды қамтамасыз ететін тілдік, программалық және
инструменталдық құралдар кешені бойынша анықтама жазбаларды сақтаудың
компьютерлеген жүйесі болып табылады. Әдетте, мәліметтер қоры (МҚ) кейбір
пәндік облыстар туралы мағлұматтардан тұратын, яғни адамзаттың қызмет
облыстары немесе нақты әлем облыстары туралы мағлұматтардан тұратын
мәліметтерді сақтау және оларға қатынау үшін құрылады. Мәліметтер қоры
Delphi-дің негізгі тамыры болып табылады. Алайда бұл тіл осы салаға
арналып құрылмағанымен, оның мәліметтермен жұмыс істеу әрекеті таң
қалдырады. Тіпті мәліметтер қорымен жұмыс істеуге мамандандырылған тілдер
(Visual FoxPro сияқты) бұл қосымша түрінің қарапайымдылығы мен қуаттылығына
жол береді. Delphi өзінің күрделілігін жасырып және саған барынша қуат
береді. Осы уақытқа дейін Delphi-де іске асырылмаған есеп болған емес. Ал
ең бастысы, оның барлығы өте ыңғайлы іске асырылған және түсінуге жеңіл. Ең
алғаш мәліметтер қоры туралы естігенде бізде біраз қорқыныш пайда болған
еді. Бірақ Delphi - де қарапайым қосымшалар құрастыруға болады, бірақ та
кодтардың бірде бір жолынсыз күрделі қорлар болса да бұл қолданба кеңінен
қарауға болады. Бұл тарауда біз мәліметтер қорының негіздерімен танысамыз
және бірнеше пайдалы мысалдар қарастырамыз. Мысалдар ретінде біз Access
мәліметтер қорын және қазіргі уақытта кең таралған xml пішімін қолданамыз.
Біз бұл қорларды жергілікті ретінде пайдалануға болады, өйткені олар
барлық жүйелерде қамтылған және жоғары сенімділігімен ерекшеленеді. Оның
салдары ретінде біз өте қарапайым және кең таралған dbf және paradox
қорларын көреміз.
Біз олардың қолайсыздығын өз жобаларымызда қолданбауға тырысамыз,
өйткені оларда жиі индекстік бүтінділік бұзылады, оның әсерінен
бағдарламалардың жұмыс істеу қабілеттілігі жойылады. Бірақ олардың кең
таралуына байланысты олармен жұмыс істеу принциптерін білу қажет. 1 С
Предприятия жергілікті нұсқасы да осы dbf пішімін қолданады. Сондықтан біз
басқа біреудің мәліметтер қоры негізінде өз бағдарламаңызды жазғымыз келсе,
біз тіптен де осы пішімде қалай жұмыс істеу керектігін білуімізге болады.

2.1 Реляциялық мәліметтер қоры теориясы

10 жыл бұрын ғана мәліметтер қорын бағдарламалау өте қиын сабақ
болған еді. Бұл салада көптеген бағдарламалаушылар өз кезінде докторлық
дәрежелер алған. Қазір ондайды елестету де қиын, өйткені Delphi-ге орай
бағдарламаны жазу үрдісі жеңілдеді, ал мәліметтер қорының түрлерінің саны
бірнеше ондаған шамасында.
1. Асқар Айжан
2. Әділбек Айболат
3. Бұқарзада Ботагөз
4. Наби Бақытнұр
5. Нұрсалқан Түмен

Кесте 2.1 Қарапайым мәліметтер қорының мысалы
Мәліметтер қоры жергілікті (клинеттің және бағдарлама орындалатын
компьютерінде орнатылған) және жойылған (қашықтағы компьютердегі серверде
орнатылған) болып бөлінеді. Серверлік мәліметтер қоры қашықтағы компьютерде
орналасады және серверлік бағдарламалық жасақтама басқару негізінде жұмыс
атқарады. Оның басты ерекшеліктеріне бір мәліметтер қорымен бірнеше
қолданушының жұмыс істеуі жатқызуға болады және сондай-ақ желіге минимальды
жүктеме іске асырылады. мәліметтер қорының желілік түрі де болады, бірақ
біз оларды қарастырмаймыз, өткені олар желіге үлкен жүктеме түсіреді және
бағдарламашы үшін де, қолданушы үшін де жұмыс істеуде қолайсыздық тудырады.
Сондықтан ондай мәліметтер қорымен жұмыс істемейміз және істеуге ұсыныс
білдірмеймін. Неге деген сұрақ туады. Себебі біздің бағдарламаңыз желілік
мәліметтер қорына жалғанса онда ол ол серверден оның толық көшірмесін
көшіреді. Егер біз өзгеріс енгізсек, онда біздің көшірмеміз толығымен
қайтадан кері көшіріледі. Бұл өте қолайсыз, өйткені желіге көп жүктеме
түсіріледі. Клиент-сервер технлологиясында клиент бағдарламасы серверге
қандай да бір мәліметтерді қабылдау үшін қарапайым мәтіндік сұраныс
жібереді. Сервер оны өңдейді және оның қажетті үлесін ғана қайтарады.
Қандай да бір мәліметтерге өзгеріс енгізетін болсаңыз среверге тағы да
сұраныс жіберіледі, оны сервер өз қорында өзгертеді. Осылайша, желіде ары-
бері көшу пайда болады, негізінен килобайттан кіші орын алатын барлық
мәліметтерді сервер атақарады, тек мәтіндік сұраныстар ғана. Ол клинеттің
машинасы баяу жүктеледі және ресурстарды көп талап етпейді. Сервер клиентке
аса қажет мәліметтерді ғана жібереді, яғни барлық қорды көшіру
жүргізілмейді. Осыған орай, желілік мәліметтер қоры ескірді және іс
жүзіндде де қолданылмайды. Оларды іс жүзінде клиент-вервер технологиясы
толығымен ығыстырады. Ал жергілікті мәліметтер қоры үнемі қолданылады.
Мүмкін оларды сақтау пішімі өзгеретін шығар немесе қандай да бір жаңа
функциялар қосылуы мүмкін, бірақ мәліметтер қоры қолданыс табады.
Бұл тарауда біз тек жергілікті мәліметтер қорын қарастырамыз, ал
серверлікті кейінірек қарастырамыз. Кейінгі қарастыруымыз үшін бізге жаңа
ұғым – кестені анықтап алу қажет. Әзірше біз ортақ принциптерді ғана айта
кеттік, сондықтан да жалпылай мәліметтер қоры ұғымын ғана қолдандық.
Мәліметтер қорының кестесі – бағандарда мәліметтер қойылған (Excel кестесі
оның жарқын мысалы) екі өлшемді массив іспеттес. Мәліметтер қоры дегеніміз
– бір немесебірнеше кестелер сақталған файл деп айтуға да болады.
Жергілікті мәліметтер қорының көпшілігі тек бір ғана кестені сақтауы
мүмкін (dbase, Paradox, XML). Бірақ та бір файлда бірнеше кестелер
(мысалы, осы тарауда қарастыратын Access) бекітілген жергілікті қорлар
өкілдері де кездеседі.
Жергілікті мәліметтер қорынан біз кең таралған реляциялық мәліметтер
қорларын ғана қарастырамыз. Реляциялық мәліметтер қоры дегеніміз не? Ол
бағандары ретінде ондағы сақталатын мәліметтер атауы, ал жолдары
мәліметтердің өзін сақталатын кесте. Мәліметтер қоры кестесі Excel
электрондық кестесіне ұқсас (дәлірек айтсақ, Excel өз мәліметтерін
мәліметтер қоры технологиясы негізінде құрылған өзіндік пішімде сақтайды).
Мәліметтер қорының жергілікті қатты дискіде немесе орталықтандырылған
файлдық сервердің желілік дискісіне сақталынуы мүмкін. Бұл файлдарды кез
келген басқа файл сияқты стандартты тәсілдердің бірін қолдана отырып
көшірмесін алуға болады, өйткені мәліметтер қорының арнайы орынға
байланысқан емес. Ең бастысы, бағдарлама өз кестесін тапса болғаны.
Әрбір кестеде жолды бірмәнді идентификациялайтын бір ерекше өріс
болуы тиіс. Ол өріс кілттік өріс деп аталады. Бұл өрістер бірнеше
кестелерді байланыстыру үшін қажет болады. Егер де біздің кестеміз
байланыспаса да кілттік өріс міндетті түрде қажет. Айталық, біз телефон
туралы мәліметтер қорын жазып отырмыз делік. Бізде Айжандар-дың бірнешеуі
кездеседі. Оларды қалай ажыратамыз? Міне бұл жерде бізге кілт көмектеседі.
Кілт негізінде сандық типті және егер мәліметтер қоры мүмкінідігі болса
''autoincrement'' (автоматты үлкейіпкішерейетін сан немесе санағыш)
қолданған дұрыс.
Мәліметтер қоры кестесіндегі бағандар атаулары да сондай-ақ ерекше
болуы керек, бірақ бұл жерде міндетті түрде сандық емес. Әрбір баған
(мәліметтер қоры өрісі) міндетті түрде анықталған типті болуы керек.
Типтердің саны және олардың түрлері мәліметтер қорының типіне байланысты,
мысалы dBase пішімі (dBҒ кеңейткішті файлдар) 6 типті ғана қолдайды, ал
Paradox 15-ке дейін.
Мәліметтер қоры бір файлда (Access) немесе бірнешеуінде сақталынуы
мүмкін (Paradox, dBase). Дәлірек айтсақ, кестелер мәліметтері әрдайым бір
файлда сақталынады, ал қосымша ақпарат жекелеген файлдарда орналасуы
мүмкін. Қосымша ақпарат ретінде индекстер, шектеулер немесе үнсіз келісім
бойынша нақты өрістер үшін мәндер тізімі. Егер де тым болмаса бір файл
бұзылса немесе жойылып кетсе мәліметтер редакциялауға жарамсыз болуы
мүмкін.
Индекстер дегеніміз не? Кестелердің мәліметтері қандай да бір
өзгертулерге өте жиі әкелуі мүмкін, өйткені қайсыбір жолды түзетпес бұрын
оны тауып алу қажет. Анықтамалықтар негізінде қолданылатын статистикалық
кестелерде сұралатын мәліметтерді шығару алдында оны іздеу амалдарына
әкеліп соқтырады. Егер кесте өте көп жолдардан тұрса іздеу операциясы
қыруар жұмысты алады. Индекстерді бұл процедураны тездетуге арналған,
сондай-ақ сұрыптау кезінде жіберу нүктесі ретінде де қолданылуы мүмкін.
Аталған кезеңде индекстелмеген өрісті реттеу мүмкін емес екендігін білу
жеткілікті.
Егер бізге қандай да бір кестені Фамилия өрісі бойынша реттеу
керек болса, оны алдымен индекстеп алу қажет. Содан кейін ғана көрсету
кесте осындай индекспен істейтінінін және автоматты түрде сұрыпталатынын
көрсету керек.
Өз өнімдеріне ADO технологиясын бейімдеген Microsoft – қа қарағанда
Borland фирмасы бізге әр түрлі технологиялар арқылы жұмыс істейтін түрлі
құралдарды берді және тек қана онымен шектеліп қалған жоқ. Мұндай жағдай
басқа программистер алдында үлкен абырой әкеледі. Бұған қоса кез келген
уақытта қолданылуы мүмкін топтар да бар, бұл жерде мен бізге жеткілікті
құралдарға шолу жасау керек.
Data Access бетбелгісінде мәліметтерге қатынаудың негізгі
құрауыштары орналасқан. Бұл құрауыштар барлығына ортақ және басқа да
құрауыштар топтарымен бірлесіп қолданылуы мүмкін.

Сурет 2.2 Құрауыштар палитрасының Data Access бетбелгісі
Data Controls бетбелгісінде кестелердегі мәліметтерді шығару және
редакциялау үшін қажетті құрауыштар орналасқан. Бұл құрауыштар да сол
сияқты мәліметтерге қатынаудың қолданылатын технологиясынан тәуелсіз
қолданылуы мүмкін.

Сурет 2.3 Құрауыштар палитрасының Data Controls бетбелгісі
BDE бетбелгісі мәліметтер қорына қатынауға мүмкіндік туғызатын
Borland фирмасымен құрастырылған Borland Database Engine атауы бар
технологияға құрауыштардан тұрады. Бұл технология ескіріп кетті, бұрынғы
нұсқалары үшін үйлесімділікке қойылады. Осыған қарамастан ол мәліметтер
қорының Paradox, dBase сияқты ескі типтерімен жақсы жұмыс істейді.

Сурет 2.4. Құрауыштар палитрасының BDE бетбелгісі
DBЕxpress – Borland фирмасының мәліметтерге қатынаудың жаңа
технологиясы. Ол ерекшеленеді және мәліметтер қоры қолданатын клиент
серверлік қосымшаларды бағдарламалауға арналған. Бір бетбелгілі
құрауыштарды серверлік технология бойынша құрылған Oracle, DB2 немесе MySQL
сияқты мәліметтер қорына қолдану керек.
ActiveX Data Objects (ADO) технологиясы. Delphi – де мәліметтер
қорымен жұмыс істеудің альтернативті мүмкіндігі енгізілген. Бұл Microsoft
фирмасында құрылған Activex Data Objects (ADO) технологиясы. ADO- бұл
реляциялық және реляциялық емес МҚ электрондық пошта, жүйелі, мәтінді,
графикалық файлдардан тұратын мәліметтерден кез келген типіне сәйкес
келетін қолданушы интерфейсі мәліметтермен байланысу OLEDB технологиясының
қатысуымен жүзеге асырылады.
ADO – ны қолдану мәліметтермен жұмыс істеуге қамтамассыз етеді. ADO
– мен жұмыс істеу үшін компьютерде ADO 2.1 және одан жоғары нұсқалы жүйесі
орнатылуы қажет.

Сурет 2.5. Құрауыштар палитрасының АDО бетбелгісі
Access мәліметтер қорымен жұмыс істеу компьютерге Office
бағдарламасымен бірге орнатылуы мүмкін болатын немесе жеке орнатылатын
арнайы АDО баптауы арқылы жүреді. Егер біздің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.