Психологияның дербес ретінде дамуы

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Психологияның дербес ретінде дамуы

Жоспар

1) Психологияның дербес ғылым ретінде (1879ж) дүниеге келуі.

2) Зерттеушілердің пікірі.

Университеттік білім жүйесінің барлық заманда да ғылым дамуында ерекше орын алатыны ләзім. Оның кез келген елдің, мемлекеттің зияттық (интеллектуалдық) әлеуетін қалыптастыру мен кәсіби мамандар даярлаудағы маңызын ешкім жоққа шығара алмайды. Егер алғашқы университеттер (Болонья, Париж, Оксфорд және т. б. ) тарихына назар аударатын болсақ, олардың әуел бастан дербес шығармашылық зерттеуге құштар жас ізденушілер, оқытушылар мен ғалымдар одағы ретінде қалыптасқан екен. Орта ғасырда кәсіби белгісі бойынша топтасқан және ерікті әрі тәуелсіз ресми дәрежесі бар кез келген адамдар бірлестігі “univеrsitas” деп аталатын. Мәселен, көпестер гильдиясы немесе қолөнершілер цехы осы атауды иеленді. Уақыт өте келе корпорациялар атауы оқу орны ретіндегі университет мағынасын бере бастады. Енді ғылыми еңбекпен айналысу еңбек бөлінісінің нәтижесінде туындаған кәсіби іс-әрекет болып саналды. Университет-корпорациялар сол кездердегі интеллектуалдардың бір жерде шоғырлануына мүмкіндік берді. Жалпы батыс Еуропада ортағасырлық университеттердің дүниеге келуі білім беру жүйесі тарихындағы ерекше ірі оқиға болды. Зерттеушілердің пікірінше, Болонья және Париж университеттері бүгінгі жоғары мектептің институционалдық құрылымының негізін қалады. Сол дәуірде аталмыш университеттер өзінің зайырлық сипатымен білім іздеген жастар үшін өте тартымды болды. Мәселен, Рим құқығы мектебінің негізін салушы Ирнерий ( шамамен 1055-1130 жж. өмір сүрген) іргетасын қалаған Болонья университетіне Еуропаның түпкір-түпкірінен мыңдаған жастар ағылып келе бастады. Педагогикалық қызметті заңгер-мамандар атқарғандықтан ғылыми жұмыста құқық саласымен байланысты болды. Болонья университетін бітіргендер саяси және әкімшілік тұрғыда жоғары мансапқа қол жеткізгендіктен бұл университеттік оқыту жүйесі бүкіл Еуропаға кеңінен тарады. Ал Париж университетінің француз ұлтының рухани тұтастығын қалыптастырудағы орны ерекше болды. Франция астанасы мәдениет пен зияткерліктің орталығына айналды. Әмбебап ғылыми тіл ретінде латын тілін пайдаланған орта ғасырлық батыс еуропалық университеттердің дүниеге келуі мен дамуы жалпы батыс өркениетінің дамуына орасан зор ықпал етті. уропалық университеттер идеялар мен доктриналардың таласы ғана емес, сондай-ақ ықпал ету аясын бөлісу үшін жүргізілген тартыс алаңы ретінде де көзге түсті. Мәселен, реформалау мен қайта құруды жақтаған Реформация құбылысына өз позициясынан айырылғысы келмеген кертартпа күштердің контрреформациялық қозғалысы арасындағы күресті зерттеушілер ерекше бөліп көрсетеді [1] . Рим католик шіркеуінің мүддесін қорғаушы құрал ретінде көрінген монахтық ордендер қызметінің университеттік білім беру мен тәрбие барысына ықпалы орасан үлкен болды. Халықаралық рухани-саяси корпорацияның жарқын үлгісі ретінде Игнатий Лойола (1491-1556) негізін қалаған иезуиттер орденін келтіруге болады. Өзіндік рухы мен белгілі бір қағидалар мен ережелері, қатаң тәртібі мен құрылымы, саяси және моральдық ілімі бар иезуиттер ордені құпия ұйым ретінде қоғамдық өмірдің барлық саласына араласып отырды. Католик шіркеуінің мүддесін қорғаушы иезуиттер XVIII ғ. басында Еуропадағы 24 университет пен 769 колледжге өз бақылауын жүргізді [2] . Тарихшылардың зерттеуі бойынша қазіргі классикалық университеттік білім берудің негізгі қағидалары мен тұжырымдары ХІХ ғасырда Еуропада қалыптасыпты. В. Фон Гумбольдт пен Дж. Ньюмен ұсынған университеттік модель Германия университеттерін екі ғасыр бойы (ХІХ ғ -ХХ ғ. ) әлемдегі алдыңғы қатарға шығарды. Психологияның дербес ғылым ретінде (1879 ж. ) дүниеге келуі де Германияның Лейпциг университетінде орын алды. Гумбольдттың оқыту мен ғылыми зерттеуді қатар ұштастыру идеясы неміс университеттерін нағыз ғылыми орталықтарға айналдырды. Тарихтан 1810 ж. ашылған Берлин университетінің жобасын лингвист әрі пруссиялық министр болған Вильгельм фон Гумбольдттың тікелей өзі жасап жүзеге асырғаны мәлім. Жаңа жобаның басты идеясы - іргелі ғылыми зерттеулермен айналысу, ол университеттер үшін басты құндылық бағдары болуы шарт. Нәтижеде неміс қоғамы білімді адамдарды, ғалымдарды аса қадір тұтты. Пруссиядан соғыста жеңілген Францияның ғалымдары былай деген екен: “Пруссия жүргізген соғыста жеңіске Берлин университеті жетті “. [3] . Дүниежүзінің жастары мен ізденушілері Германияда жоғары білім алуға және тәжірибе алмасуға ұмтылды және өз еліндегі университеттерді сол үлгіде қайта құруды көздеді. Мысалы, АҚШ -та психологияның университеттік пән және кәсіби мамандық ретінде қалыптасуында негізгі рөлді алған Ст. Холл (1846-1924) Германияда білім алды. Психологтарды даярлаудың халықаралық орталығына айналған В. Вундттың лабораториясында тәжірибе алған ол 1883 жылы АҚШ-та алғашқы психологиялық лабораторияның негізін қалады. Психологиядағы Чикаго функционалдық мектебінің лидері Д. Энджеллде (1869-1949) В. Вундттың лабораториясында оқыды. Ал психология тарихындағы алғашқы мектептердің бірі - структурализмнің негізін қалаушы Э. Титченер (1867-1927) В. Вундттың ең сенімді берілген шәкірті болды. Ол Англияда өмірге келді және Оксфорд университетінде психологиялық білім алды. Оны бітірген соң Лейпциг университетінде В. Вундттың жетекшілігімен аспирантурада оқыды және докторлық диссертация қорғады. 1892 жылы АҚШ -тағы Корнелль университетінде (Нью-Йорк) психология факультетінің деканы болды. Тарихшылар Э. Титченерді американдық Вундт деп те атайды. Германияның Лейпциг университетінде оқыған ресейлік ғалымдар В. М. Бехтерев (1857- 1927), Н. Н Ланге (1858-1921) өз елдерінде эксперименттік психологияның бастауында тұрды. В. М. Бехтерев 1885 жылы Қазан университетінде Ресейдегі тұңғыш психофизикалық лабораторияны ашты. Ал Ланге 1896 ж. Новороссиялық университетінде (Одесса) экспериментік психологиялық лабораториянының негізін қалады. Қазақстанда назар аударуға тұратын психологиялық лаборатория ХХ ғ. 60-70 ж. Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау педагогикалық институында жұмыс істеген көрінеді (М. Г. Сұбханқұлов) . Биылдан бастап әл-Фараби атындағы ҚазҰУ- де психологиялық лаборатория құру ісі қолға алынуда. Қазақстанда назар аударуға тұратын психологиялық лаборатория ХХ ғ. 60-70 ж. Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау педагогикалық институында жұмыс істеген көрінеді (М. Г. Сұбханқұлов) . Биылдан бастап әл-Фараби атындағы ҚазҰУ- де психологиялық лаборатория құру ісі қолға алынуда. Бүгінгі таңда университеттік білім беру теориясы туралы пікірталастар мен айтыстар дамылсыз жалғасуда. Әр жылдары пікірталасқа қатысушылар қатарында Д. Ньюмен, К Ясперс, Х. Ортега-и- Гассет, А. Флекснер, Р. М. Хатчинс, Ю. Хабермас және т. б. ғалымдар болды. Олардың еңбектерінде университеттің идеалды үлгісін іздеудегі үш позиция көрініс тапқан. Бірінші позицияда Гумбольдт дәсүріндегі зерттеуші университет идеясы қолдау тапты; екіншісінде университеттің “мәдениетке оқытудағы” жоғары миссиясы; үшіншісі қазіргі қоғамдағы университет міндетіне оқыту мен зерттеуді ұштастыру ғана емес, сондай-ақ ерекше функция ретінде қоғамға қызмет ету идеясын ұсынады. Жалпы жоғары оқу орындағы білім беру, оқыту және тәрбиелеу процестерін теориялық талдау мен ұғыну ісімен айналысатын көптеген зерттеушілер университеттің әр түрлі модельдерін тұжырымдайды. Мәселен, Г. Карье барлық қазіргі университеттерді алты негізгі модельге (үлгі) топтастырады: классикалық, прагматикалық, революциялық, контрмәдени, саясаттанған және дамушы елдердің университеттері үлгісі [4] . Университеттің классикалық үлгісі Батыс Еуропада ХІ- ХІІ ғасырларда қалыптасты. Нақ осы университет үлгісі қазіргі зайырлы, секуляризацияланған жоғары мектеп негізін қалауда маңызды орын алды. Ал прагматикалық үлгідегі университеттерде “таза ғылыммен” айналысу, “ақиқатты іздеу” екінші жоспарға ысырылып, университеттің негізгі міндеті қоғам сұранысына сай оқыту бағдарламаларын ұсыну болып табылады. Әсіресе, мұндай үлгі жеке меншік жоғары оқу орындарында анық көрініс табады. Білім беруді саудалау (коммерциализация) нәтижесінде университеттердің басты мақсаты пайда табу болып, яғни кәдімгі кәсіпкерліктің бір түріне айналады. Бұл үлгі қалтасында ақшасы барлардың, бай отбасылардың қажеттілігін қанағаттандыуда маңызды боғанымен, қоғамның кедей тобы үшін қол жетпес жайтқа айналады. Университеттің революциялық үлгісі ретіне, Г. Карье жоғары білім жүйесін құруда идеологияны негіз етіп алған жоғары оқу орындарын айтады. Мысалы, оның пікірінше, Ирандағы ислам университеттері осы үлгіге жатады. Мұндағы білім саясаты ұлттық университеттерді батыстандыруға (”вестернизация”) қарсы бағытталған. Батыс мәдениетін ислам құндылықтарымен алмастыру, ислам ғалымдарын даярлау көзделеді. Зерттеуші революциялық университеттердің мысалы ретінде Шығыс Еуропа мен Қытай және бұрыңғы Кеңес Одағы университеттерін жатқызады. Университеттің контрмәдени (контуркультура) үлгісі ХХ ғ. 60-70 жылдарындағы әлемдегі студенттердің толқуы нәтижесінде дүниеге келді. Басым мәдениетке ашық түрде қарсы қойылған (тайталасқан) “жастар мәдениеті” университетті басқару практикасында да түбегейлі өзгерістер енгізуді талап етті. Студенттік қозғалыстар университеттік реформалардың катализаторы болды. Көп елдерде университет жарғылары қайта қаралып, студенттер академиялық кеңестерде дауыс беру құқығына ие болды. Г. Карье сипаттаған университеттің саясаттанған моделі салыстырмалы түрде таяуда ғана АҚШ пен бірқатар батыс елдері универсиетерінде пайда болды. “Полимәденилік” пен “мәдени әр алуандылық” ұраны аясында қоғамның азшылық тобының дәстүрлі көзқарастарға наразылығы ретінде көрініс береді. Аз этностар, бір жынысты топтардың (сексуалды азшылық) және басқа түрлі категориядағы адамдар тобының отбасы, дін, жыныс, нәсіл, әлеуметтік тап мәселелеріне түбегейлі жаңа қатынас пен көзқарасты талап етуінен туындады. Г. Карье дамушы елдердің университет үлгісін сипаттай отыра, оларға кәсіптік және техникалық білім беру бағдарламаларына басымдық беру тән дейді. Ұлттық экономиканы дамыту қажеттілігіне байланысты университеттер оқу орталықтарына айналуда. Мұнда технократиялық ойлау үстем болып, мәдени аспект назардан тыс қалып қояды. Ғалымның пікірінше, үшінші дүние елдері университеттерін реформалау ісінде үлкен қиындықтарға кездесуде. Егер олар бұл жолда сәтсіздікке ұшырайтын болса, онда жергілікті кадрларсыз қалып, ұзақ уақыт шетелдік мамандарға кіріптар болып қалмақ.

Қазіргі кезде әлемдегі жоғары білім беру ісінде университеттердің әр түрлі үлгілерінің көрністері мен жүзеге асуы орын алуда. Алайда ХХ ғ. соңы мен ХХІ ғ. басында университеттер өз тарихындағы күрделі кезеңдерді бастан өткізуде. Постиндустриялық өркениеттің қалыптасуы мен нарық экономикасының салтанат құруы жағдайында университет өз мәні мен табиғатына қарма-қайшы міндетерді шешуге мәжбүр болуда. Бір жағынан, ол қоғамның өзекті сұраныстары мен талаптарына сай болу керек, екінші жағынан ол өз автономиясы мен академиялық еркіндігін, іргелі ғылыми зерттеулерге бағыттылығын, гуманистік принциптері мен мұраттарын сақтауға тырысады. Яғни, академиялық зерттеулердің өзіндік құндылығы мен нақты қоғамның практикалық сұраныстары арасындағы қайшылық, үйлеспеушілік орын алады. Университеттің басым міндеті қандай болу керек: білікті маман даярлау әлде зерттеуші ғалым даярлау ма?…

Жалпы, ғылыми-зерттеу жұмысына профессорлық-оқытушылық құрамы ғана емес, студенттер де белсене қатысуы қажет. Дайын білім негіздерін беретін мектептен университеттің басты айырмашылығы - үнемі ізденіс пен

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.