Жарақаттар туралы жалпы түсінік
І. Кіріспе.
Жарақаттар туралы жалпы түсінік.
ІІ. Негізгі бөлім.
а) Сынық түрлері. Алғашқы медициналық көмек.
б) Қан кетудің түрлері. Алғашқы медициналық көмек.
в) Тану әдістері, түрлері.
ІІІ. Қортыңды.
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
Жарақаттар туралы жалпы түсінік.
ІІ. Негізгі бөлім.
а) Сынық түрлері. Алғашқы медициналық көмек.
б) Қан кетудің түрлері. Алғашқы медициналық көмек.
в) Тану әдістері, түрлері.
ІІІ. Қортыңды.
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
Жарақат — сыртқы себептердің әсерінен туын-дайтын аяқ-қолдың іііығуы мен сынуы, ет ткандерінің жарақаты мен ауыртып алу, дене мүшелерінің зақымдануы және өзге де көп себептерге байланысты адамның дене мүшелері мен ет ткандерінің түтастығы мен қызметінің бүзылуы. Жарақат алу әсері мехаиика-лық, химиялық (рентген сәулелері, радиоактивтік сәуле, электр жарығы, психикалық шошыну, қорқу) болуы мүмкін. Бшіаларда ең көп кездесетін зақьшдану механикалық әсер етуден (ауыртып глу, соғып аиу, сыну, шығып кегуден) туъшдайды.
Шектелген бір уақыт аралығьгада пайда болған түрғындардың белгілі бір тобындағы жарақат жиын-тығын жарақатгану деп атайды^ Оны түрмыстық, спорттық, көшелік, көлікте жарақаттану деп бөледі жөне бүлар кіші жастағы балаларда жиі кездеседі.
Асқынған жараларға жасалатын сақтандыру шарасы. Қез
елген, тіпті ең кішкене жара зақымданушыньщ өміріне қауіп туғызады — олар әр түрлі микробтардың көбеюіне қолайлы орын болып табылады, ал кейбіреулерінен қан көп кетеді.
Осы асқынуларға алғашқы медициналық көмек кәрсеткенде жасалатын негізгі сақтандыру шаралары — жараны неғұрлым бұрынырақ стерильді таңғышпен байлау, асептика және анти-септиканың ережелерін қадағалау, қан кетуді тоқтату.
Шектелген бір уақыт аралығьгада пайда болған түрғындардың белгілі бір тобындағы жарақат жиын-тығын жарақатгану деп атайды^ Оны түрмыстық, спорттық, көшелік, көлікте жарақаттану деп бөледі жөне бүлар кіші жастағы балаларда жиі кездеседі.
Асқынған жараларға жасалатын сақтандыру шарасы. Қез
елген, тіпті ең кішкене жара зақымданушыньщ өміріне қауіп туғызады — олар әр түрлі микробтардың көбеюіне қолайлы орын болып табылады, ал кейбіреулерінен қан көп кетеді.
Осы асқынуларға алғашқы медициналық көмек кәрсеткенде жасалатын негізгі сақтандыру шаралары — жараны неғұрлым бұрынырақ стерильді таңғышпен байлау, асептика және анти-септиканың ережелерін қадағалау, қан кетуді тоқтату.
1. Х.Ә.Нұрлақұлұлы, Қ.Б. Исабекова «Тіршілік қауіпсіздігі». Туркестан 2004ж.
2. С.Тайжанов «Өмір қауіпсіздігі негіздері. Алматы «Дәнекер»-2004ж.
3. Валеология дене тәрбиесі. 2004ж №6-20 бет.
4. Денсаулық 1996ж.№1. Қан құрамы.
5. Денсаулық -1995№8 /Жарақат/.
2. С.Тайжанов «Өмір қауіпсіздігі негіздері. Алматы «Дәнекер»-2004ж.
3. Валеология дене тәрбиесі. 2004ж №6-20 бет.
4. Денсаулық 1996ж.№1. Қан құрамы.
5. Денсаулық -1995№8 /Жарақат/.
Жоспар.
І. Кіріспе.
Жарақаттар туралы жалпы түсінік.
ІІ. Негізгі бөлім.
а) Сынық түрлері. Алғашқы медициналық көмек.
б) Қан кетудің түрлері. Алғашқы медициналық көмек.
в) Тану әдістері, түрлері.
ІІІ. Қортыңды.
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
Жарақат — сыртқы себептердің әсерінен туын-дайтын аяқ-қолдың іііығуы мен
сынуы, ет ткандерінің жарақаты мен ауыртып алу, дене мүшелерінің зақымдануы
және өзге де көп себептерге байланысты адамның дене мүшелері мен ет
ткандерінің түтастығы мен қызметінің бүзылуы. Жарақат алу әсері мехаиика-
лық, химиялық (рентген сәулелері, радиоактивтік сәуле, электр жарығы,
психикалық шошыну, қорқу) болуы мүмкін. Бшіаларда ең көп кездесетін
зақьшдану механикалық әсер етуден (ауыртып глу, соғып аиу, сыну, шығып
кегуден) туъшдайды.
Шектелген бір уақыт аралығьгада пайда болған түрғындардың белгілі бір
тобындағы жарақат жиын-тығын жарақатгану деп атайды^ Оны түрмыстық,
спорттық, көшелік, көлікте жарақаттану деп бөледі жөне бүлар кіші жастағы
балаларда жиі кездеседі.
Асқынған жараларға жасалатын сақтандыру шарасы. Қез
елген, тіпті ең кішкене жара зақымданушыньщ өміріне қауіп туғызады — олар
әр түрлі микробтардың көбеюіне қолайлы орын болып табылады, ал
кейбіреулерінен қан көп кетеді.
Осы асқынуларға алғашқы медициналық көмек кәрсеткенде жасалатын негізгі
сақтандыру шаралары — жараны неғұрлым бұрынырақ стерильді таңғышпен байлау,
асептика және анти-септиканың ережелерін қадағалау, қан кетуді
тоқтату.
Асептика және антисептика туралы ұғым. Асептика де-геніміз бұл жараға
микробтар түсуден сақтандыруға бағыт-талған шаралар жиынтығы. Асептика -—
жара инфекциясына сақтандыру шарасын жасау әдісі. Оны тек негізгі ережені
қа-таң сақтағанда — жараға жанасатын нәрселердің барлығы стерильді болғанда
(микробтар болмау керек) ғана жүзеге асы-руға болады. Жараға қол тигізуге,
ондағы жарықшақтар мен қиқым-сиқымдарды алып тастауға, стерильденбеген
материал-мен жараны жабуға болмайды.
Жарадағы микробтарды азайтып, жоюға бағытталған шара-лар жүйесі антисептика
деп аталады. Антисептиканың механикалық, химиялық және биологиялық түрлері
болады. Жараны бірінші рет хирургиялық емдеу механикалық антисеп-тикаға
жатады. Физикалық антисептика микробтардың жара-да есуіне қолайлы жағдай
туғызбайтын — жараны кептіру, оның іріңін түтік арқылы шығару және жара
беліндісін ағызу әдістерін қолдану арқылы жасалады. Күн сәулесі және ультра-
күлгін сәулелермен қолдан сәулелендірсе, микробтар өледі. Химиялық
антисептика микробқа қарсы әсер ететін әр түрлі дәрі-дәрмектерді қолдануға
негізделеді. Бүлар антисептикалық заттар деп аталады. Әсіресе иод
тұндырмасы, этил спирті, хло-рамин, риванол, калий перманганатының
ерітінділері тәрізді, т. б. антисептикалар барынша кең қолданылады.
Антисептика-лардың, мысалы Вишневский майы сияқты, бірнеше заттардан
құралуы мүмкін. Жара инфекциясына сақтандыру шарасын жа-сауға және емделуге
қолданылатын антибиотиктер биологиялық антисептикаға жатады.
Жараның инфекцияға шалдығуымен күресте асептика және антисептика әдістері
бірін-бірі толықтыра түседі
Сынық және жарақатты шок туралы ұғым
Шұғыл қимыл жасап, соғылғанда, биіктен құлағанда суйек сынады. Сынықтың
бітеу де, ашық та болуы мүмкін Бітеу сынық кезінде тері бүлінбейді, ал ашық
сынықта — сынған жерде жара пайда болады Ең қауіптісі — ашы.
Сүйек сынықтары орнынан жылжыған және жылжымаған сынық түрлері бар.
Сүйек тек екіге ғана бөлініп, сынса — шорт сыну, ал сүйек! сынықтары өте
көп болса,—жаңқаланып сыну деп аталадьН Авария, апат, жер сілкіну кезінде
және ядролық зақымдау ау дымында бірнеше сүйектердің жаңқаланып сынуы
мүмкін. Әсірссе күйген, радиациялық зақымдауға үшырап сьшған сүйектің
жазылуы өте қиын.
Оқтан немесе снаряд жарықшағынан пайда болған сыныц оқ тиген сынык деп
аталады. Мұндайда сүйек сынықтары Жарықшақтанып немесе уатылып кетеді де
сынық айналасындағы жумсақ тканьдер мылжаланады немесе аяқ-қолдың бір
бөлігі үзіліп түседі.
Сынықтын негізгі белгілері: қақсау, ісіну, қанталау, сынғаң жердің қалыпты
кимылдай алмауы, аяқ-қолдың атқаратын қызметінің бұзылуы. Сүйек ашық
сынғанда жарадан сүйек сынық-тары к-өрійіп түрады. Аяқ-қолдың сүйегі
сынғанда сынған жер тартылып қисаяды. Қабырға зақымданса, тыныс алу
қиындап, сынған жерді сипап байқағанда қабырға сынықтары сытырлап
(крепитация) естіледі. Жамбас сүйек пен омыртқа жотасы сын-ғанда көбінесе
кіші дәрет пен аяқтың қимылы бүзылады. Бас-сүйек сынғанда кеп жағдайда
қүлақтан қан кетеді.
Сынық ауыр болғанда шок пайда болады. Әсіресе артерия^ дан қан кетіп, ашық
сыыық панда болғанда шок жиілейді.
Жарақатты ш о к — ете асқынып кетсе, өмірге қауіпті, ол кезде орталық нерв
жүйесі, қанайналым, зат алмасу лсәнв басқа да тіршілік үшін-маңызды
әрекеттер бұзылады.
Ауыр жарақаттың бір рет немесе қайталануынан шок пайда болады. Шок әсіресе
қан көп кеткенде, қысқы уақытта — жа-раланған адам жаурағанда жиі
ұстайды. Белгілерінің біліну мерзіміне байланысты алғашқы және
кешеуілденген шок ұстауы мүмкін.
Алғашқы шок жарақаттана салысымен немесе дереу соның соңынан байқалады.
Жәрдем көрсеткен соң зақымданушы қа-лай болса солай тасымалдағанда немесе
сынық нашар иммо-билъденғенде кешеуілденген шок пайда болады.
Жарақатты шоктың екі — қозу және тежелу фазасы бола-ды. Тітіркеңдіргіш
органмзмді қатты ауыртқанда қозу фазасы дамиды. Сонда наукас тынышсызданып,
аласүрады, айғайлай, жәрдем сұрайды. Бұл фаза өте қысқа (10—20 мин) және ал-
ғашқы медициналық көмек көрсеткен кезде біліне де бсрмейді. Мұның соңынан
тежелу кезеңі басталады, зақымданушы. есі кірсе де жәрдем сұрамайды,
тартыншақтап айналасындағылар-га селқос қарайды, маңызды тіршілік қызметі
түгелдей әлсі-ргйді; денесі салқын тартып, беті бозарады, тамыры әлсіз
соғып әсер тыныс алады.
Жарақатты шок өту ауыртпалығыиа байланысты төрт дәре-жеге бөлінеді, оның
жеңіл, орташа, ауыр және өте ауыр түрлері болады.
Шокка жасалатын негізгі сақтандыру шаралары: жарақат-тану соңъшан ауруды
жою немесе бәсендету, қаң кетуді тоқта-ту, денені тоңазытып алмау, алғашқы
медициналық көмекті үқыптылықпен орындап, абайлап тасымалдау. Шок жағдайын-
дағы зақымданушыға алғашқы медициналық көмек көрсеткенде тіршілікке қауіпті
қанкетуді тоқтатып, шприц-тюбикпен ауру басқыш дәрі егеді, салқын тигізіп
алмай, сүйегі сынған бол са — иммобильдеп тасымалдайды.
Ауру басқыш дәрісі бар шприц-тюбик болмай қалғанда шок жағдайында жатқан
зақымданушыға еғер карында өтпе жара-сы жоқ болса, ыстық шай, кофе беруге
болады. Зақымданған адамды көрпеге орап, ақырындап зембілге салып,
мүмкіндігін-ше тезірек медициналық мекемеге жеткізу қажет.
Қан кету — жара өте асқынып кеткен жағдайда адам өмі-ріне аса кауіпті
құбылыс. Зақымданған қантамырлардан қан-ның шығуы қан кету деп
тусіндіріледі. Қанның қантамыр-лардан зақымдана салысымен дереу немесе
біраз уақыттан соң кешігіп барып та шығуы мүмкін.
Қантамырлардың зақымдану сипатына қарай қан кетудің артериялық, веналық,
капиллярлық және паренхиматоздық түрлері болады.
Ең қауіптісі — артериялық қан кету, мұнда организм аз уд қытта едәуір
қанынан айрылады. Артериялық қан кету белгіле-рі — қан түсінің алқызыл'
болуы, қанның лықылдап, шапшып ағуы. Артериялық қан кетуден веналық қан
кетудің мынадай айырмашылығы бар: қошқыл түсті қан толассыз ағады және оның
шапшып атқылауы байқалмайды. Тері, шел клеткасы және бұлшықеттердегі ұсақ
қантамырлар бүлінгенде капиллярльщ қан кетеді. Капиллярлық қан кету кезінде
жараның үсті түгел-дей қан болады. Ішкі мүшелер: бауыр: талақ, бүйрек, өкпе
за-қымданғанда паренхиматоздық қан кетеді (бүл кашан да тіршілік үшін
қауіпті).
Қанның сыртқа да, ішке де кетуі мүмкін. Қан сыртқа кет-кенде терідегі және
көзге көрінетін кілегейлі қабықшадағы, қуыстағы жара арқылы ағады.
Ішке қан кеткенде тканьдерге, мүшелерге немесе қуыстарға қан қүйылады,
сондықтан ол қан құйылу деп аталады. Қан тканьдерге қүйылғанда сіңіп,
инфильтрат немесе қанталаудеп аталатын кішкене ісік пайдз болады.
Тканьдерге біркелкі сің^ бей, жылжып аққан қан куыстарға толып томпаяды да,
олар ге матома деп аталады. Қансырап, 1,5—2 л қаннан айрылғанда, әсіресе
дене бірнеше жерден жарақаттанғанда зақымданған адамның өліп кетуі де
мүмкін.
Зақымданудьщ ең жиі кездесетін түрі — жарақат алу, яғни тері қабықтарының,
кей жағдайда теревдеу орналасқан еттердің түтастығының бүзылуы. Кез келген
жарақат адам үшін қауіпті, себебі ол қанның ағуымен қатар ж^феді және
әртүрлі деңгейдегі ауруды тудырады.
Жарақат алушыны бірінші кезекте болып қалған жағдайдан шығару керек. Талып
қшгу жарақат алғанда ғана болып қоймайды, сонымен бірге шаршаудан.
қорқыныштан, қатты аурудан, адамдар толы бөлмеде үзақ уақыт болған
жағдайда, ауа жетіспегендіктен де болады.
Есінен танған адамдардың аяғын шамалы биіктетіп, арқасынан көтереді,
кеудені қысқан киімдердің шгектерін ағытып, таза ауаны қабылдауына
мүмкіндік т\тызады. Бетті ысқылап, және салқын су шашу қажет. Мүсәтір
спиртімен дем алдыру үшін ьілғалданған мақтаны мүрынға тақау керек,
содан
кейін аққан қанды тоқтатудың шарасын алу қажет. Қан ағысын уақытша
тоқтатудың ең қаралайым әдісі жарақаттың жоғарғы жағынан артерияны
саусақтармен қатты қысу болыи табылады. Бүл тәсілді әсіресе бастан, беттен,
мойыннан жарақаттанып, қан кеткенде пайдаланады.
Бастағы жарақаттан қан кеткенде қүлақтьщ алдыңғы жағынан, қастың
деңгейіндегі самай күре тамырын төрт саусақпен басады. Беттегі және
сріндегі сорғалаған қанды тоқтату үшін төменгі жақ сүйектің кіші азу тіс
орналасқан түсындағы күре тамырды саусақпен басқан жән. Бастағы не беттегі
жарачардың қанын, сондай-ақ мойын омыртқаның көмейге таяу түсындағы үйқы
күре тамырларын саусақпен басу арқылы да тоқтатуға болады.
Иықтағы күре тамырлардың қанын тоқтату үшін қолтықтьщ астына нығыздалған
мақта, не көпшік қою керек.
Аяқтағы жараның аққан қанын сандағы күре тамырды шаптың орта түсынан
саусақпен басу арқылы тоқтатқан дүрыс.
Аяқ-қолдағы жарақаттардан сорғшіап аққан қанды оның жоғарғы жағынан мықтап
байлап, таңып тастау арқылы тоқтату керек. Мүндай жарақаттар кезінде күре
тамырларды саусақпен басып, қанның ағуын тоқтату көмекші тәсіл ретінде
қолданыяады. Жараның жоғарғы жағынан байлап немесе таңып тастау бір жарым
екі сағатқа дейінгі ғана аралықта колданылады. Ал салқын кезде және
радиациялық зақымдану кезінде байлау бір сағаттан артыққа созылчауы тиіс.
Таңу үшін беторамадды, матаның жыртынлысын және т.б. оңтайлы қүралдарды
пайлаіану керек. Байланған немесе таңылған уақыт таңган материалдың өзіне
немесе оған жапсырылған қағазға жазылнп қойылуы тиіс.
Аяқ-қоллағы жарақаттардан аққан қанды тоқтатудың және бір тиімді
тәсілі аяқ-қолдьщ
бүгілетін буындарын белгілі бір жағдайларда мықтап таңып тастау болып
табылады.
Денеге түскен жарақат түрлі бактериялар мен уландырғыш және радиоактивті
заттармен зақымдан-бауы үшін жарақатты таңып тастау қажет.
Егер жараланған адамның қаны сыртқа шапшы-май, ішке кетіп жатса, ал ол адам
кенет әлсіреп, басы айналып, көзі карауытып есінен тана бастаса, түла бойы
бозарып, түсі қаша түссе, мүның өзі жараның қаны ішке кетіп жатқандығының
белгісі болып табылады. Мүндай жағдайда аққан қанды тоқтату үшін дәрігердің
жедел көмегі қажет болады. Зақымданған аймақта алғашқы дәрігерлік көмек
көрсету кезінде жарақатты жлтға, ондағы бөгде заттарды (жарықшақтарды,
киімнің жыртылған бөлшсктерін және басқаларды) алып тастауға, жараны
қолмен ұстауға болмайды.
Таңғыш жэне таңу туралы ұғым. Таңғыштардың түрлері және оларды байлау
әдістері. Таңғыш дегеніміз — ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І. Кіріспе.
Жарақаттар туралы жалпы түсінік.
ІІ. Негізгі бөлім.
а) Сынық түрлері. Алғашқы медициналық көмек.
б) Қан кетудің түрлері. Алғашқы медициналық көмек.
в) Тану әдістері, түрлері.
ІІІ. Қортыңды.
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
Жарақат — сыртқы себептердің әсерінен туын-дайтын аяқ-қолдың іііығуы мен
сынуы, ет ткандерінің жарақаты мен ауыртып алу, дене мүшелерінің зақымдануы
және өзге де көп себептерге байланысты адамның дене мүшелері мен ет
ткандерінің түтастығы мен қызметінің бүзылуы. Жарақат алу әсері мехаиика-
лық, химиялық (рентген сәулелері, радиоактивтік сәуле, электр жарығы,
психикалық шошыну, қорқу) болуы мүмкін. Бшіаларда ең көп кездесетін
зақьшдану механикалық әсер етуден (ауыртып глу, соғып аиу, сыну, шығып
кегуден) туъшдайды.
Шектелген бір уақыт аралығьгада пайда болған түрғындардың белгілі бір
тобындағы жарақат жиын-тығын жарақатгану деп атайды^ Оны түрмыстық,
спорттық, көшелік, көлікте жарақаттану деп бөледі жөне бүлар кіші жастағы
балаларда жиі кездеседі.
Асқынған жараларға жасалатын сақтандыру шарасы. Қез
елген, тіпті ең кішкене жара зақымданушыньщ өміріне қауіп туғызады — олар
әр түрлі микробтардың көбеюіне қолайлы орын болып табылады, ал
кейбіреулерінен қан көп кетеді.
Осы асқынуларға алғашқы медициналық көмек кәрсеткенде жасалатын негізгі
сақтандыру шаралары — жараны неғұрлым бұрынырақ стерильді таңғышпен байлау,
асептика және анти-септиканың ережелерін қадағалау, қан кетуді
тоқтату.
Асептика және антисептика туралы ұғым. Асептика де-геніміз бұл жараға
микробтар түсуден сақтандыруға бағыт-талған шаралар жиынтығы. Асептика -—
жара инфекциясына сақтандыру шарасын жасау әдісі. Оны тек негізгі ережені
қа-таң сақтағанда — жараға жанасатын нәрселердің барлығы стерильді болғанда
(микробтар болмау керек) ғана жүзеге асы-руға болады. Жараға қол тигізуге,
ондағы жарықшақтар мен қиқым-сиқымдарды алып тастауға, стерильденбеген
материал-мен жараны жабуға болмайды.
Жарадағы микробтарды азайтып, жоюға бағытталған шара-лар жүйесі антисептика
деп аталады. Антисептиканың механикалық, химиялық және биологиялық түрлері
болады. Жараны бірінші рет хирургиялық емдеу механикалық антисеп-тикаға
жатады. Физикалық антисептика микробтардың жара-да есуіне қолайлы жағдай
туғызбайтын — жараны кептіру, оның іріңін түтік арқылы шығару және жара
беліндісін ағызу әдістерін қолдану арқылы жасалады. Күн сәулесі және ультра-
күлгін сәулелермен қолдан сәулелендірсе, микробтар өледі. Химиялық
антисептика микробқа қарсы әсер ететін әр түрлі дәрі-дәрмектерді қолдануға
негізделеді. Бүлар антисептикалық заттар деп аталады. Әсіресе иод
тұндырмасы, этил спирті, хло-рамин, риванол, калий перманганатының
ерітінділері тәрізді, т. б. антисептикалар барынша кең қолданылады.
Антисептика-лардың, мысалы Вишневский майы сияқты, бірнеше заттардан
құралуы мүмкін. Жара инфекциясына сақтандыру шарасын жа-сауға және емделуге
қолданылатын антибиотиктер биологиялық антисептикаға жатады.
Жараның инфекцияға шалдығуымен күресте асептика және антисептика әдістері
бірін-бірі толықтыра түседі
Сынық және жарақатты шок туралы ұғым
Шұғыл қимыл жасап, соғылғанда, биіктен құлағанда суйек сынады. Сынықтың
бітеу де, ашық та болуы мүмкін Бітеу сынық кезінде тері бүлінбейді, ал ашық
сынықта — сынған жерде жара пайда болады Ең қауіптісі — ашы.
Сүйек сынықтары орнынан жылжыған және жылжымаған сынық түрлері бар.
Сүйек тек екіге ғана бөлініп, сынса — шорт сыну, ал сүйек! сынықтары өте
көп болса,—жаңқаланып сыну деп аталадьН Авария, апат, жер сілкіну кезінде
және ядролық зақымдау ау дымында бірнеше сүйектердің жаңқаланып сынуы
мүмкін. Әсірссе күйген, радиациялық зақымдауға үшырап сьшған сүйектің
жазылуы өте қиын.
Оқтан немесе снаряд жарықшағынан пайда болған сыныц оқ тиген сынык деп
аталады. Мұндайда сүйек сынықтары Жарықшақтанып немесе уатылып кетеді де
сынық айналасындағы жумсақ тканьдер мылжаланады немесе аяқ-қолдың бір
бөлігі үзіліп түседі.
Сынықтын негізгі белгілері: қақсау, ісіну, қанталау, сынғаң жердің қалыпты
кимылдай алмауы, аяқ-қолдың атқаратын қызметінің бұзылуы. Сүйек ашық
сынғанда жарадан сүйек сынық-тары к-өрійіп түрады. Аяқ-қолдың сүйегі
сынғанда сынған жер тартылып қисаяды. Қабырға зақымданса, тыныс алу
қиындап, сынған жерді сипап байқағанда қабырға сынықтары сытырлап
(крепитация) естіледі. Жамбас сүйек пен омыртқа жотасы сын-ғанда көбінесе
кіші дәрет пен аяқтың қимылы бүзылады. Бас-сүйек сынғанда кеп жағдайда
қүлақтан қан кетеді.
Сынық ауыр болғанда шок пайда болады. Әсіресе артерия^ дан қан кетіп, ашық
сыыық панда болғанда шок жиілейді.
Жарақатты ш о к — ете асқынып кетсе, өмірге қауіпті, ол кезде орталық нерв
жүйесі, қанайналым, зат алмасу лсәнв басқа да тіршілік үшін-маңызды
әрекеттер бұзылады.
Ауыр жарақаттың бір рет немесе қайталануынан шок пайда болады. Шок әсіресе
қан көп кеткенде, қысқы уақытта — жа-раланған адам жаурағанда жиі
ұстайды. Белгілерінің біліну мерзіміне байланысты алғашқы және
кешеуілденген шок ұстауы мүмкін.
Алғашқы шок жарақаттана салысымен немесе дереу соның соңынан байқалады.
Жәрдем көрсеткен соң зақымданушы қа-лай болса солай тасымалдағанда немесе
сынық нашар иммо-билъденғенде кешеуілденген шок пайда болады.
Жарақатты шоктың екі — қозу және тежелу фазасы бола-ды. Тітіркеңдіргіш
органмзмді қатты ауыртқанда қозу фазасы дамиды. Сонда наукас тынышсызданып,
аласүрады, айғайлай, жәрдем сұрайды. Бұл фаза өте қысқа (10—20 мин) және ал-
ғашқы медициналық көмек көрсеткен кезде біліне де бсрмейді. Мұның соңынан
тежелу кезеңі басталады, зақымданушы. есі кірсе де жәрдем сұрамайды,
тартыншақтап айналасындағылар-га селқос қарайды, маңызды тіршілік қызметі
түгелдей әлсі-ргйді; денесі салқын тартып, беті бозарады, тамыры әлсіз
соғып әсер тыныс алады.
Жарақатты шок өту ауыртпалығыиа байланысты төрт дәре-жеге бөлінеді, оның
жеңіл, орташа, ауыр және өте ауыр түрлері болады.
Шокка жасалатын негізгі сақтандыру шаралары: жарақат-тану соңъшан ауруды
жою немесе бәсендету, қаң кетуді тоқта-ту, денені тоңазытып алмау, алғашқы
медициналық көмекті үқыптылықпен орындап, абайлап тасымалдау. Шок жағдайын-
дағы зақымданушыға алғашқы медициналық көмек көрсеткенде тіршілікке қауіпті
қанкетуді тоқтатып, шприц-тюбикпен ауру басқыш дәрі егеді, салқын тигізіп
алмай, сүйегі сынған бол са — иммобильдеп тасымалдайды.
Ауру басқыш дәрісі бар шприц-тюбик болмай қалғанда шок жағдайында жатқан
зақымданушыға еғер карында өтпе жара-сы жоқ болса, ыстық шай, кофе беруге
болады. Зақымданған адамды көрпеге орап, ақырындап зембілге салып,
мүмкіндігін-ше тезірек медициналық мекемеге жеткізу қажет.
Қан кету — жара өте асқынып кеткен жағдайда адам өмі-ріне аса кауіпті
құбылыс. Зақымданған қантамырлардан қан-ның шығуы қан кету деп
тусіндіріледі. Қанның қантамыр-лардан зақымдана салысымен дереу немесе
біраз уақыттан соң кешігіп барып та шығуы мүмкін.
Қантамырлардың зақымдану сипатына қарай қан кетудің артериялық, веналық,
капиллярлық және паренхиматоздық түрлері болады.
Ең қауіптісі — артериялық қан кету, мұнда организм аз уд қытта едәуір
қанынан айрылады. Артериялық қан кету белгіле-рі — қан түсінің алқызыл'
болуы, қанның лықылдап, шапшып ағуы. Артериялық қан кетуден веналық қан
кетудің мынадай айырмашылығы бар: қошқыл түсті қан толассыз ағады және оның
шапшып атқылауы байқалмайды. Тері, шел клеткасы және бұлшықеттердегі ұсақ
қантамырлар бүлінгенде капиллярльщ қан кетеді. Капиллярлық қан кету кезінде
жараның үсті түгел-дей қан болады. Ішкі мүшелер: бауыр: талақ, бүйрек, өкпе
за-қымданғанда паренхиматоздық қан кетеді (бүл кашан да тіршілік үшін
қауіпті).
Қанның сыртқа да, ішке де кетуі мүмкін. Қан сыртқа кет-кенде терідегі және
көзге көрінетін кілегейлі қабықшадағы, қуыстағы жара арқылы ағады.
Ішке қан кеткенде тканьдерге, мүшелерге немесе қуыстарға қан қүйылады,
сондықтан ол қан құйылу деп аталады. Қан тканьдерге қүйылғанда сіңіп,
инфильтрат немесе қанталаудеп аталатын кішкене ісік пайдз болады.
Тканьдерге біркелкі сің^ бей, жылжып аққан қан куыстарға толып томпаяды да,
олар ге матома деп аталады. Қансырап, 1,5—2 л қаннан айрылғанда, әсіресе
дене бірнеше жерден жарақаттанғанда зақымданған адамның өліп кетуі де
мүмкін.
Зақымданудьщ ең жиі кездесетін түрі — жарақат алу, яғни тері қабықтарының,
кей жағдайда теревдеу орналасқан еттердің түтастығының бүзылуы. Кез келген
жарақат адам үшін қауіпті, себебі ол қанның ағуымен қатар ж^феді және
әртүрлі деңгейдегі ауруды тудырады.
Жарақат алушыны бірінші кезекте болып қалған жағдайдан шығару керек. Талып
қшгу жарақат алғанда ғана болып қоймайды, сонымен бірге шаршаудан.
қорқыныштан, қатты аурудан, адамдар толы бөлмеде үзақ уақыт болған
жағдайда, ауа жетіспегендіктен де болады.
Есінен танған адамдардың аяғын шамалы биіктетіп, арқасынан көтереді,
кеудені қысқан киімдердің шгектерін ағытып, таза ауаны қабылдауына
мүмкіндік т\тызады. Бетті ысқылап, және салқын су шашу қажет. Мүсәтір
спиртімен дем алдыру үшін ьілғалданған мақтаны мүрынға тақау керек,
содан
кейін аққан қанды тоқтатудың шарасын алу қажет. Қан ағысын уақытша
тоқтатудың ең қаралайым әдісі жарақаттың жоғарғы жағынан артерияны
саусақтармен қатты қысу болыи табылады. Бүл тәсілді әсіресе бастан, беттен,
мойыннан жарақаттанып, қан кеткенде пайдаланады.
Бастағы жарақаттан қан кеткенде қүлақтьщ алдыңғы жағынан, қастың
деңгейіндегі самай күре тамырын төрт саусақпен басады. Беттегі және
сріндегі сорғалаған қанды тоқтату үшін төменгі жақ сүйектің кіші азу тіс
орналасқан түсындағы күре тамырды саусақпен басқан жән. Бастағы не беттегі
жарачардың қанын, сондай-ақ мойын омыртқаның көмейге таяу түсындағы үйқы
күре тамырларын саусақпен басу арқылы да тоқтатуға болады.
Иықтағы күре тамырлардың қанын тоқтату үшін қолтықтьщ астына нығыздалған
мақта, не көпшік қою керек.
Аяқтағы жараның аққан қанын сандағы күре тамырды шаптың орта түсынан
саусақпен басу арқылы тоқтатқан дүрыс.
Аяқ-қолдағы жарақаттардан сорғшіап аққан қанды оның жоғарғы жағынан мықтап
байлап, таңып тастау арқылы тоқтату керек. Мүндай жарақаттар кезінде күре
тамырларды саусақпен басып, қанның ағуын тоқтату көмекші тәсіл ретінде
қолданыяады. Жараның жоғарғы жағынан байлап немесе таңып тастау бір жарым
екі сағатқа дейінгі ғана аралықта колданылады. Ал салқын кезде және
радиациялық зақымдану кезінде байлау бір сағаттан артыққа созылчауы тиіс.
Таңу үшін беторамадды, матаның жыртынлысын және т.б. оңтайлы қүралдарды
пайлаіану керек. Байланған немесе таңылған уақыт таңган материалдың өзіне
немесе оған жапсырылған қағазға жазылнп қойылуы тиіс.
Аяқ-қоллағы жарақаттардан аққан қанды тоқтатудың және бір тиімді
тәсілі аяқ-қолдьщ
бүгілетін буындарын белгілі бір жағдайларда мықтап таңып тастау болып
табылады.
Денеге түскен жарақат түрлі бактериялар мен уландырғыш және радиоактивті
заттармен зақымдан-бауы үшін жарақатты таңып тастау қажет.
Егер жараланған адамның қаны сыртқа шапшы-май, ішке кетіп жатса, ал ол адам
кенет әлсіреп, басы айналып, көзі карауытып есінен тана бастаса, түла бойы
бозарып, түсі қаша түссе, мүның өзі жараның қаны ішке кетіп жатқандығының
белгісі болып табылады. Мүндай жағдайда аққан қанды тоқтату үшін дәрігердің
жедел көмегі қажет болады. Зақымданған аймақта алғашқы дәрігерлік көмек
көрсету кезінде жарақатты жлтға, ондағы бөгде заттарды (жарықшақтарды,
киімнің жыртылған бөлшсктерін және басқаларды) алып тастауға, жараны
қолмен ұстауға болмайды.
Таңғыш жэне таңу туралы ұғым. Таңғыштардың түрлері және оларды байлау
әдістері. Таңғыш дегеніміз — ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz