Тауарларды сату есебі, оларды кірістеу және төлеу

1. Тауарларды сату есебі, оларды кірістеу және төлеу

Сауда және басқа субъектілер жүзеге асыратын тауарлық операциялар өнімдердің айналымнан жеке және заңды тұлғалардың тұтынуына өтудегі экономикалық процесті көрсетеді.

Сатуға арналған тауарлар өндірішіден сауда желілеріне, көтерме сауда кәсіпорындарына және басқа субъектілерге келіп түседі. Қабылдау қабылданатын құндылықтың жөнелтпе құжатына қарай осы құжатқа материалды-жауапты тұлғаның қолы қойылған болса ғана жүзеге асырылады.

Келіп түскен құндылық пен жөнелтпе құжатта көрсетілген деректердің арасында сан және сапа жағынан алшақтықтар анықталса, сондай-ақ келіп түскен құндылықтың жөнелтпе құжаты болмаса, қабылдаушы сауда фирмасының төрағасы мен жабдықтаушылардың өкілі қол қойып, акт жасайды. Акт жабдықтаушыға кінәрат-талап қоятын(мін тағуына) негізгі құжат болып табылады.

Бухгалтерлік есеп щоттардың бас жоспарына сәйкес тауарлы-материалдық қордың қолда бар болуы мен қозғалысы 1330 «Сатып алынған тауарлар» шоты 1330 «Тауарлар» бөлімшесінде жүргізіледі. Бұл шотта сондай-ақ тауардың ыдысында есепке алынады. Өндірістік және шаруашылық қажеттіліктерге қызмет ететін түгенделген ыдыс 125 «Басқадай негізгі құралдар» шотында ескеріледі.

Жауапты сақтауға қабылданған тауарлар 002 « Жауапты сақтаудағы тауар-материалдық қоры» балансталған шотында ескеріледі.

Комиссияға қабылданып, консигнацияға( тауарды сатуға алу) келіп түскен тауарлар 004 « Комиссияға қабылданған тауарлар» балансталған шотында ескеріледі.

Есептік саясаттың іріктемесіне сәйкес 1330 «Тауарлар» шотына мына қосалқы шоттар ашылады:

• 1330/1 «Қоймадағы тауарлар»
• 1330/2 «Бөлшек саудадағы тауарлар»
• 1330/3 «Саудалық үстеме баға»
• 1330/4 «Тауар бағасына ҚҚС»
• 1330/5 «Консигнацияға кететін тауарлар»
• 1330/6 «Тауарлар салынған ыдыс»

1330/1 «Қоймадағы тауарлар» қосалқы шотында көтерме сауда базарларындағы, қоймалардағы, қоғамдық тамақтандыру кәсіпрындарының қоймасындағы, мұздатқыштардағы, көкөоніс сақтайтын орындағы және т. б субьектілердегі тауарлардың қолда бар болуы мен қозғалысы ескеріледі.

1330/2 «Бөлшек саудадағы тауарлар» шотында дүкендердегі, дүкеншектердегі, қоғамдық тамақтандыру буфетіндегі тауарларлың қолда бар болуы мен қозғалысы ескеріледі, сондай-ақ бұл шотта шынылы ыдыстардың (шөлмек, банка) қолда бар болуы мен қозғалысы да ескерілуі мүмкін.

Сауда кәсіпорны өзінің шығындарының орнын толтыру, пайда түсіру және салық төлеу үшін саудалық үстеме бағаны қолданады. Саудалық үстеме бағаның деңгейін сауда обьектісі дербес анықтайды. Алайда, көтерме саудада өткізілген саудалық үстеме баға тауардың сатып алу және сату бағаларының арасындағы айырмашылық ретінде анықталады. Бөлшек саудадағы кәсіпорындарда өткізілген саудалық үстеме бағаны анықтау қиын, өйткені өткізілетін тауардың саудалық үстеме бағаны анықтау қиын, өйткені өткізілетін тауардың саудалық үстеме бағасының деңгейі әр түрлі болады. Сондықтан саудалық үстеме баға бөлшек желілер арқылы өткізілетін тауар құнына қосылуы керек. Бұл үшін 1330/3 «Саудалық үстеме баға» қосалқы шоты ашылады.

1330/4 «Тауар бағасына ҚҚС» қосалқы шотында түпкілікті тұтынушы төлейтін ҚҚС ескеріледі.

1330/5 «Консигнацияға кететін тауарлар» қосалқы шотындағы консигнатқа консигнацияға берілетін тауарлар ескеріледі.

1330/6 «Тауарлар салынған ыдыс» қосалқы шотында тауар мен бос ыдыстардың тараларының қолда бар болуы мен қозғалысы (тауар ретінде ескерілетін шынылы ыдысты қоспағанда) ескеріледі.

Сатып алынатын тауардың түсуі мен кірістелуінде мына шоттар корреспонденциясын жазуды жүргізу керек:

Айдың аяғында жолдағы (қоймаға келіп түспеген ), ақысы төленген тауардың құны былай көсетіледі:

1330/1 «Қоймадағы тауарлар» шот дебеті

3310 «Жабдықтаушылар мен мердігерлерге берілетін қысқа мерзімді берешек»(қоймаға кірістірілмейді) . Келесі айдың басында бұл сома ағымдық шотта дебиторлық берешек ретінде 1210 «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің дебиторлық берешегі» шоты бойынша түзетпелініп, саналады.

1. 2 Тауарларды сату есебі

Тауарларды сату әр қилы болып келеді. Бұл - көтерме саудамен сату, қолма- қол есеп айырысу, тауарларды кредитке өткізу, ұсақ көтерме сауда, сатып алушыға қызмет көрсету(тауарды үйіне жеткізуге, сатып алынған матаны пішу жәәне т. б. ) .

Тауарлар қоймадан, көтерме саудамен сатып алушыға босатылады. Мұндай жағдайда мынадай жазбалар жүргіледі:

Қоймадағы тауарлар стау құны бойынша сатушының есеп беруіне жөнелтпе құжат негізінде босатылады.

Бухгалтерлік есепте ол мынандай шоттар корреспонденциясы арқылы жүргізіледі:

Қолма-қол ақшаға есеп айырысумен тауарлардың өткізілетін мөлшері сатып алушыға сатылған тауарлардың түсім шамасымен анықталады.

Саудада материалдық жауапкершілікке маңызды орын беріледі. Бұл жауапкершілік қойма, дүкен, бөлім, секция меңгерушілеріне, керек болған жағдайда аға сатушыға жүктеледі.

Бұл тұлғалардың әрбіреуімен толық материалдық жауапкершілік туралы келісімшарт бекітіледі.

Материалдық жауапты тұлға кезең сайын бухгалтерияға тауарлық есеп беруді жасап, тапсырады.

Бухгалтерияға есеп беруді ұсыну мерзімін субъект басшысы және бас бухгалтер кәсіпорын көлемі мен басқа да нақты жағдайларға қарай (күн сайын немесе 2-3 күн аралатып) белгілейді. Есеп берушінің мерзімін ұзарту тауар қорының қозғалысына бақылауды әлсіретіп, бухгалтерия аппаратына шамадан тыс түсіріледі.

Тауарлық есеп беруде есептік кезеңде тауармен жабдықталған жабдықтаушы, тауарды сатып алушы, құжаттардың күні мен нөмірі, әрбір құжат бойынша кіріс және шығыстық бөлікпен жке есеп беру бойынша тауардың құны көрсетіледі.

Есеп беруге материалдық жауапты тұлға мен бригада мүшелерінің біреуі(кезекпен) қол қояды. Бухгалтерлік есептің дерегі бойынша алынған сальдо ыдыс және тауар қалдығы есебімен салыстырылады.

Тауарлық есеп берудің шығыны бөліігнде сатылған тауарларды есептен шығаруға мынадай шоттар корреспонденциясы жазылады:

Есептік кезеңнің соңында шотында дебеттік және кредиттік айналымдарды салыстыру жолымен субъект шаруашылық қызметінің салық салынатын табысы(залал) анықталады.

1. 3 Көшпелі сауда есебінің ерекшеліктері

Сауда тауарларды өткізуге байланысты, дәлірегі, тұрақты сатып алушылардың боллмауынан және жарнамаға қаражаттың аздығынан қалыптасқан жағдайда бірқатар қиындықтарға кезігіп отыр. Мұндай ахуалдан шығудың бір жолы - тауарды консигнациондық негізде, делдалдар арқылы, ұсақ бөлшекті сауда желілерімен, жолсапар саудасымен өткізу.

Бөлшек саудадағы желілер арқылы қолма-қол ақшаға есеп айырысумен тауарды сатуда түскен түсім сауда кәсіпорының кассасына түседі, оның мөлшерін кассир-операционист кітабында тіркелген(шот көрсеткішіндегі басталған жұмыс күні арасындағы айырмашылық сияқты) кассалық-бақылау аппараты шоттарының көрсеткіші бойынша анықтайды. Сатудан түскен түсім кассир-операционистен кассирге беріледі, ол кассалық ордерге кірістеу квитанциясында көрсетіледі.

Ұсақ бөлшекті саудада (қол арбадан, цистернадан, кәрзеңкеден, бақшада, балмұздақ ссаудасында, құйылмалы сусындар) халықпен ақшалай есеп айырысқанда кассалық-бақылау аппараты қолданылмайды. Мұндай жағдайда материалдық жауапты тұлғаға тауардың есебін беруіне жөнелтпе құжат жазып береді.

Сатылған тауарлардың мөлшері сатушының сауда кәсіпорнының кассасына, почта бөліміне, жинақ банкісіне тапсырған түсім сомасымен анықталады.

Сату орнына тауарды жеткізумен байланысты көлік шығындары тауарды сату шығынына жатады.

Колхоз, заттай нарығында тауардың көп бөлігі сатылмай қалуы ықтимал. Сол себепті сату сәтінде тек тапсырылған түсім ғана болуы мүмкін. Тауарлардың қалған бөлігі қоймаға өткізіліп, кірістелуі керек.

Сатылуы үшін тауарды басқа орынға көшіретін жағдайда тауарларды материалдық жауапты тұлғаға тапсыру өткізу сәті болып саналады. Егер белгіленген мерзім аяқталып, өтпеген тауарлар сауда субъектісіне қайтып оралатын болса, онда тауардың бұл бөлігі кіріс жөнелтпе құжатымен ресімделіп, тауардың қайтып оралуы ретінде көрсетіледі.

Жолсапар саудасымен тауарды өткізуге мына шоттар корреспонденциясы жүзеге асырылады:

2. Тауарлардың импорты бойынша жасалатын операциялардың есебі

Шетелдерден материалдарды, құрал жабдықтарды, тауарларды, материалдық емес активерді және басқа да мүліктерді сатып алумен байланысты импорттау операциялары жасалады, олармен есеп айырысудың есебі 3310 «Жабдықтаушылар мен мердігерлерге беретін қысқа мерзімді берешек» шотында жүреді, ал келесі аналитикалық тұрғыда топтастырылады:

• шетелдік жабдықтаушылармен есеп айырысу - есеп айырысу алдында инкассалық тәртіпте есептелінеді, содан соң акцептеу, аккредетив, шотты ашу, сондай-ақ аванстық төлем жасау шаралары бойынша жүреді.
• Коммерциялық несие бойынша шетелдік жабдықтаушылармен есеп айырысу. Есеп айырысу операциялары бойынша жүреді, онда олардың аударма векселенің (тратта) акцптелген немесе акцептелмеген жағдайында импорттық тауарлар жеткізіледі.
• Шетелдік валютада берілген вексельдер(траттаттар) . Есеп айырысу, шетел жабдықтаушыларына берілген коммерциялық несие бойынша есептелінеді және олар бойынша есептелген пайызға вексель немесе шетел жабдықтаушыларымен акцептеліп жазылған аударма векселін (траттарын) береді.

Келіп түскен импорт тауарларын есепте көрсету кезінде олардың сатып алынған құнын дұрыс көрсетудің маңызы зор, өйткені онда контракт бойынша сатып алу бағасымен қоса, әкелінген тауарға баж салығы, комиссиондық марапаттау, жабдықтау, делдал, транспорттық-дйындау және басқа да шығыстар кіреді. Сондықтан әрбір тауар түрінің сатып алу құнын есептеуге. Бірақ олардың құнын тек жабдықтаушының бағасынан ғана анықтауға болады, ал ол мына формула бойынша есептеледі:

С _е = ЦП х(1+К)

Мұнда:

С _е - тауар бірлігінің құны

ЦП - жабдықтаушының бағасы;

К - жалпы шығынның жабдықтаушының щотында көрсетілген жалпы шығын сомасына қатынастық коэффиценті.

Өз кезегінде,

К = ОЗ/СП

Мұнда:

ОЗ -жалпы шығын

СП - жабдықтаушының шотында көрсетілген жалпы сомасы.

Бұл жерде жабдықтаушылармен есеп айырысу тек шетелдік валютада жүреді, сондықтан есеп жазбаларын қалыптастырған кезде мынаны ескерген жөн.

Ал олар бухгалтерлік есепте тек теңгемен ғана көрсетіледі, яғни ҚР ҰБ белгілеген бағам бойынша операцияның болған күніне сәйкес шетелдік валютадан теңгеге ауыстырылады. Шетелден әкелінген тауарға тиісті кеден төлемі мен салығын төлеген соң, олар Қазақстан Республикасының аймағына еркін айналысқа түседі. Қазақстан Республикасының әрекет етіп тұрған заңдарымен сәйкес кедендік төлемдер мен алымдардан басқа тауарларды импорттау кезінде қосылған құн салығын(осы салықтан босатылғандардан басқасы) және акцизделетін тауарлар бойынша акциздерін төлейді.

Импортталатын, акцизделетін тауарлар бойыншакеден заңдарымен сәйкес анықталатын құн немесе натуралдық көлем салық салынатын объект болып табылады.

Әкелінген тауарлар бойынша ҚҚС мына формула бойынша анықталады: Мұнда:

Т _ст - кедендік құны;

И _{т. п.} - импорттық кедендік баж салығы;

Т _сб - кедендік алымдар

А - акциздер

ҚҚС = (Т _ст + И _{т. п.} + Т _сб +А) х Н/100

Н - ҚҚС мөлшерлемесі.

Қосылған құн салығын және акцизді импорттаушы(декларант), не кедендік төлемін қосп төлеген басқа тұлғалар төлейді және оған зачетқа немесе төлемі кейінге (3 айға дейін) қалдырылатын қосылған құн салығы қосылмайды.

Кедендік процесін рәсімдеу кезінде төленген қосылған құн салығы зачетқа жатқызылады.

Мысал. ҚР-ның аймағына 2002 жылы 10 ақпанда тауар импортталды(әкелінді) делік. Ол тауар өңдеу өнеркәсібіне арналған. Осы тауарға салынатын ҚҚС салық төлеушінің өтініші боынша үш айға кейінге қалдырылған. Оның кейінге қалдырлыған сомасы 160 мың теңгені құраған. Бірақ салық төлеушінің бұған дейін және үш ай барысында ҚҚС бойынша артық төлемдері болса, онда кейінге қалдырылған ҚҚС зачетқа жатқызылады. Ал егер де үш ай барысында ҚҚС бойынша төлеген сомасы кем болса, яғни бар болғаны 100 мың теңге төлесе, онда кәсіпорын 11 мамырдан бастап 60 мың теңгеге айыппұл төлей бастайды.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс