Оңтүстік Американың өсімдіктер дүниесі
І.Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
ІІ.Негізгі бөлім.
1.Оңтүстік Американың өсімдіктер дүниесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
2. Оңтүстік Американың топыпақ жамылғысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
3. Оңтүстік Американың қоғалатын аймақтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
ІІІ.Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
IV.Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
ІІ.Негізгі бөлім.
1.Оңтүстік Американың өсімдіктер дүниесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
2. Оңтүстік Американың топыпақ жамылғысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
3. Оңтүстік Американың қоғалатын аймақтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
ІІІ.Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
IV.Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
Оңтүстік Американын көпшілік бөлігі онтүстік жарты шарда, экваторлық және субэкваторлык белдеулерде жатыр. Оңтүстік жарты шардың субтропиктік және коныржай ендіктеріке материктің енсіз бөлігі ғана кіреді.
Оңтүстік Американын енді жері (5000 км-ден астам) 5° о. е.-те. Материктің ең батыстағы нүктесі — Парпньяс мүйісі (81° 20' б. б.), ең шығыстағысы — Кабу-Бранку мүйісі (34° 46' б. б.).40° с. е.-тен оңтүстікке карай матернктің ені 600 км-ден аспайды.
Оңтүстік Америка солтүстікте 12° 25' с. е. дейін (Гальинас мүйісі), оңтүстікте—53° 54' о. е. дейін (Магеллан бұғазындағы Фроуорд мүйісі) жетеді.
Отты Жер архипелагының қиыр оңтүстік нүктесі — осы аттас аралдағы Горн мүйісі — 55° 59' о. е.-те жатыр.
Солтүстік Америкамен арадағы географиялық шекара Кариб теңізіндегі Дарьен шығанағынан Тынық мұхиттағы Буэнавентура шығанағына дейінгі аралықта өтеді. Панама мойнағы екі материк арасындағы шекара деп шартты түрде есептеледі.
Онтүстік Америка төңірегінде аралдар біршама аз. Оның жағалауына таяу жатқан материктік ірі аралдар — Трпнидад, Чили, Отты Жер, Фолкленд аралдары. Мұхиттық аралдардан Оңтүстік Америкаға Галапагос, Хуан-Фернандес аралдары жатады.
Оңтүстік Американың жер келемі оған тністі аралдармен қоса есептегенде шамамен 17 850 мың км2. Оның 150 мың км-і ғана аралдарға тиесілі.
Экватор тұсында Онтүстік Америкаыың жағасына Атлант мұхитынан Онтүстік Пассат ағысы келеді. Сан-Роки мүйісі тұсында ол екі тармаққа белінеді, тармақтын біреуі Гвиана ағысы деген атпен материктің жағасын бойлап солтүстік-батысқа Антиль аралдарына қарай, ал екіншісі -— Бразилия ағысы онтүстік-батыска Ла-Платанын сағасына қарай ағады.
Материктің оңтүстік-шығыс жағалауы түсында Фолкленд салқын ағысы өтеді. Бразилия жәке Фолкленд ағыстары 40° және 35° о. е. аралығында Ла-Плата ауданында тоғысады.
Оңтүстік Американын енді жері (5000 км-ден астам) 5° о. е.-те. Материктің ең батыстағы нүктесі — Парпньяс мүйісі (81° 20' б. б.), ең шығыстағысы — Кабу-Бранку мүйісі (34° 46' б. б.).40° с. е.-тен оңтүстікке карай матернктің ені 600 км-ден аспайды.
Оңтүстік Америка солтүстікте 12° 25' с. е. дейін (Гальинас мүйісі), оңтүстікте—53° 54' о. е. дейін (Магеллан бұғазындағы Фроуорд мүйісі) жетеді.
Отты Жер архипелагының қиыр оңтүстік нүктесі — осы аттас аралдағы Горн мүйісі — 55° 59' о. е.-те жатыр.
Солтүстік Америкамен арадағы географиялық шекара Кариб теңізіндегі Дарьен шығанағынан Тынық мұхиттағы Буэнавентура шығанағына дейінгі аралықта өтеді. Панама мойнағы екі материк арасындағы шекара деп шартты түрде есептеледі.
Онтүстік Америка төңірегінде аралдар біршама аз. Оның жағалауына таяу жатқан материктік ірі аралдар — Трпнидад, Чили, Отты Жер, Фолкленд аралдары. Мұхиттық аралдардан Оңтүстік Америкаға Галапагос, Хуан-Фернандес аралдары жатады.
Оңтүстік Американың жер келемі оған тністі аралдармен қоса есептегенде шамамен 17 850 мың км2. Оның 150 мың км-і ғана аралдарға тиесілі.
Экватор тұсында Онтүстік Америкаыың жағасына Атлант мұхитынан Онтүстік Пассат ағысы келеді. Сан-Роки мүйісі тұсында ол екі тармаққа белінеді, тармақтын біреуі Гвиана ағысы деген атпен материктің жағасын бойлап солтүстік-батысқа Антиль аралдарына қарай, ал екіншісі -— Бразилия ағысы онтүстік-батыска Ла-Платанын сағасына қарай ағады.
Материктің оңтүстік-шығыс жағалауы түсында Фолкленд салқын ағысы өтеді. Бразилия жәке Фолкленд ағыстары 40° және 35° о. е. аралығында Ла-Плата ауданында тоғысады.
1) Берлянт А.М., Сваткова Т.Г., «Практикум по картографии и картографическому черчению» Общегеографическое и тематические карты и Атласы МГУ-1991 г.в.
2) Бераевский А.М. «Математическая картография»Москва -1998 г.в.
3) Востокова А.В. «Оформление карт» Москва -1986 г.в.
4) Евтеев О.А. «Проектирование и составление социально-экономических карт» Москва-1999 г.в.
5) Зарущеская И.Г., Сваткова Т.К., «Проектирование и составление карт» Москва – 1982 г.в.
6) Грюнберг Г.Ю. «Картография с основами топографии» Москва- 1991 г.в.
7) Самищев К.А. «картография» Высшая школа Москва 1982 г.в.
8) Берлянг А.М., «Картография» Москва-2001 г.в.
9) Салищев К.А. «Картография» Москва 1966 год.
10) Салищев К.А. «Оточности количественных определений по специальным картам» Москва 1963 год.
11) Т. Қалыбеков «Геодезия мен топография негіздері»Алматы 1993
2) Бераевский А.М. «Математическая картография»Москва -1998 г.в.
3) Востокова А.В. «Оформление карт» Москва -1986 г.в.
4) Евтеев О.А. «Проектирование и составление социально-экономических карт» Москва-1999 г.в.
5) Зарущеская И.Г., Сваткова Т.К., «Проектирование и составление карт» Москва – 1982 г.в.
6) Грюнберг Г.Ю. «Картография с основами топографии» Москва- 1991 г.в.
7) Самищев К.А. «картография» Высшая школа Москва 1982 г.в.
8) Берлянг А.М., «Картография» Москва-2001 г.в.
9) Салищев К.А. «Картография» Москва 1966 год.
10) Салищев К.А. «Оточности количественных определений по специальным картам» Москва 1963 год.
11) Т. Қалыбеков «Геодезия мен топография негіздері»Алматы 1993
Мазмұны.
І.Кіріспе ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
ІІ.Негізгі бөлім.
1.Оңтүстік Американың өсімдіктер
дүниесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
2. Оңтүстік Американың топыпақ
жамылғысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..7
3. Оңтүстік Американың қоғалатын
аймақтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
ІІІ.Қорытынды ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
IV.Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...18
Кіріспе.
Оңтүстік Американын көпшілік бөлігі онтүстік жарты шарда, экваторлық және
субэкваторлык белдеулерде жатыр. Оңтүстік жарты шардың субтропиктік және
коныржай ендіктеріке материктің енсіз бөлігі ғана кіреді.
Оңтүстік Американын енді жері (5000 км-ден астам) 5° о. е.-те. Материктің
ең батыстағы нүктесі — Парпньяс мүйісі (81° 20' б. б.), ең шығыстағысы —
Кабу-Бранку мүйісі (34° 46' б. б.).40° с. е.-тен оңтүстікке карай
матернктің ені 600 км-ден аспайды.
Оңтүстік Америка солтүстікте 12° 25' с. е. дейін (Гальинас мүйісі),
оңтүстікте—53° 54' о. е. дейін (Магеллан бұғазындағы Фроуорд мүйісі)
жетеді.
Отты Жер архипелагының қиыр оңтүстік нүктесі — осы аттас аралдағы Горн
мүйісі — 55° 59' о. е.-те жатыр.
Солтүстік Америкамен арадағы географиялық шекара Кариб теңізіндегі Дарьен
шығанағынан Тынық мұхиттағы Буэнавентура шығанағына дейінгі аралықта өтеді.
Панама мойнағы екі материк арасындағы шекара деп шартты түрде есептеледі.
Онтүстік Америка төңірегінде аралдар біршама аз. Оның жағалауына таяу
жатқан материктік ірі аралдар — Трпнидад, Чили, Отты Жер, Фолкленд
аралдары. Мұхиттық аралдардан Оңтүстік Америкаға Галапагос, Хуан-Фернандес
аралдары жатады.
Оңтүстік Американың жер келемі оған тністі аралдармен қоса есептегенде
шамамен 17 850 мың км2. Оның 150 мың км-і ғана аралдарға тиесілі.
Экватор тұсында Онтүстік Америкаыың жағасына Атлант мұхитынан Онтүстік
Пассат ағысы келеді. Сан-Роки мүйісі тұсында ол екі тармаққа белінеді,
тармақтын біреуі Гвиана ағысы деген атпен материктің жағасын бойлап
солтүстік-батысқа Антиль аралдарына қарай, ал екіншісі -— Бразилия ағысы
онтүстік-батыска Ла-Платанын сағасына қарай ағады.
Материктің оңтүстік-шығыс жағалауы түсында Фолкленд салқын ағысы өтеді.
Бразилия жәке Фолкленд ағыстары 40° және 35° о. е. аралығында Ла-Плата
ауданында тоғысады.
1.Оңтүстік Американың өсімдіктер дүниесі.
Атлант мұхиты жағалауында құрлыққа ішкерілеп еніп жатқан ірі шығанақтар
жоқтын қасы. Тек онтүстік-шығыста Патагониянын, жағасына жарты шеңбер
тәріздес Сан-Матиас, Сан-Хорхе ірі қойнаулары т. б. еніп жатады. Парана
өзені құятын жерде жаға Ла-Платаның кең әрі ұзын эстуарийімен тілімденген.
Одан солтүстікке таман Оңтүстік Америка жағалауына- терең және кеме тұруға
қолайлы шағын қойнаулар кіріп жатады. Аса ірі өзен сағаларында, әсіресе
Амазонканың сағасында кең қойнаулар бар.
Карнб теңізі жағалауындағы біраз ірі түбек колайлы шығанақтарды бөліп
тұрады. Солтүстікте Пария шығанағы мен осы аттас түбек, солтүстік-батысы
мен шығысынан Гуахира және Парагуана түбектері оқшаулап тұратын ең ірі
шығанақ — Венесуэла шығанағы ерекше көзге түседі. Панама мойнағы етегінен
теңізге карай кеңейе түсетін Дарвен шығапағы басталып кетеді.
Тынық мұхиттын Онтүстік Америка жағасы түсында контнненттік платформа өте
енсіз болады, ал кей жерде ол мүлде жоқ. Материкке таяу ианда ең терені
7000 м-ден асатын терең мұхнттық шұңғымалар өңірі жатыр. Жылы ағыстардың
әсері экватордық солтүстік жағында сезіледі, ал Оңтүстік Американың Тынық
мүхит жағалауының калған өн бонында күшті Перу салқын ағысының әсері
байқалады, оның салқын суы оңтүстіктен экваторға дейін ұласып жатады.
Материктің солтүстік-батыс жағалауы шамамен 5° о. е. дейін өте тілімденіп
кеткен. Ең ірі және қолайлы койнау -—Гуаякиль. Оңтүстікке карай 30° о. е.
дейін жаға мүлдем тілімденбеген, биік және кеме қатынасына қолайсыз.
Дегенмек, Тынық мұхит жағалауының ен онтүстік бөлігі тілімденіп кеткен және
оны бойлай Чилп мен Отты Жер архипелагтарын құрайтын көптеген ірілі-ұсақты
аралдар жатыр. Материктің жағалауына ішкерілей кіріп жатқан шығанақтар мен
жеке аралдарды бөліп тұратын бұғаздар ирелең келеді әрі енсіз болады. Бұған
Корковадо мен Пеньяс ірі шығанақтары, сондай-ақ материктен Отты Жер
архнпелагын бөлетін Магеллан бұғазы мысал бола алады.
ТОПЫРАҒЫ ЖӘНЕ ӨСІМДіГ!
Онтүстік Америкага топырақ-өсімдік жамылғысының зоналық типтерінің
барынша әр түрлі және флорасының, өсімдіктердің ондаған мың түрлерінен
тұратын ерекше бай болуы тән. Бұл Оңтүстік Американың солтүстік жарты
шардың субэкваторлық белдеуі мен оңтүстік жарты шардың қоңыржай белдеуі
аралығындағы орнына, сондай-ақ материктің даму ерекшеліктеріне байланысты.
Оңтүстік Американың дамуы алдымен оңтүстік жарты шардың басқа
материктерімен тығыз байланысты, ал одан әрі Солтүстік Амерпкамен Панама
мойнағы арқылы байланысын есептемегенде, құрлықтыц ірі Масснвтерінен
түгелдей дерлік оқшау жүрген.
Онтүстік Американыц 40° о. е. дейінгі көп жері Орталық Америкамен және
Мексикамен бірге Неотропиктік флоралық патшалық құрайды. Материктін
онтүстік бөлігі Антарктикалык патшалык, шегіне кіреді.
Оңтүстік Америка платформасын Африкамен байланыстырып жаткан құрлық
алабында екі материкке ортақ саванна мен тропиктік ормаи флорасының
калыптасу орталығы жайласқан болуы керек. Олардыц құрамында өсімдіктердің
кейбір ортақ түрлері мен туыстарыиың болуы осы жағдайға байланысты.
Дегенмен, мезозойдың аяғында Африка мен Оңтүстік Американың бөлінуі, бұл
матернктердің әрқайсысында дербес флора қалыптасуына және Палеотропиктік
пен Неотропиктік патшалықтардың оқшаулануына әкеліп соққан. Неотропиктер
флорасы түрге өте бай жоне онын эндемизм дәрежесі жоғары, бұл оның
мезозойдан бастап үздіксіз дамуына және тур түзілуінің бірнеше ірі
орталықтарының қаты-суына байланысты.
Онтүстік Американың аса маңызды эндемик тұқымдастарына бромелия,
настурция, канна, кактус т. б. жатады.
Аса көңіл аударарлық кактус тұкымдастарының ежелгі калыптасу орталығы,
сірә, Бразилия таулы кыратында болуы керек. Осы арадан олар бүкіл материкке
тараған, ал Панама мойнағы пайда болғаннан кенін плиоценде солтүстікке де
өтіп, Мексика таулы қыратында екінші орталық құрған.
Оңтүстік Америкаиың шығыс белігінің флорасы Андының флорасынан да
анағұрлым ежелгі. Андының флорасы бірте-бірте тау жүйесінің өзінің пайда
болуына орай, ішінара шығыстың ежелгі тропиктік флорасының элементтерінен,
ал көбіне оңтүстіктен, Ан-тарктика аймағынан және солтүстіктен, Солтүстік
Америка Кордильері жағынан келіп кірген элементтерден қалыптасқан.
Сондықтан Андының флорасымен Андыдан тыс Шығыстың флорасының арасында үлкен
түр айырмашылықтары бар.
Антарктикалық патшалық алабында 40° о. е.-тен оңтүстікке қарай түрге кедей,
бірақ өте ерекше эндемиктік флора бар. Ол ежелгі Аитарктмка материгінде
Антарктиданы материктік мұз басқанға депін түзілғен. Климаттың салқындауына
байланысты бұл флорасол-түстікке ауысқан және қазірге дейін оңтүстік жарты
шардың қоңыржай белдеуі алабындағы құрлықтың шағын алаптарында сақталын
қалған. Ол материктің оңтүстік бөлігінде барынша күшті дамыған. Оңтүстік
Американың антарактикалық флорасына осымен қатар солтүстік жарты шардың
арктикалық және субарктикалық аралдарында кездесетін биполярлық флораның
кейбір өкілдері тән. Оңтүстік Амерпка материгінің флорасы адамзатқа
батыс жарты шарда ғана емес, сонымеи бірге онан сырт жерлерде де егілетін
көптеген аса қүнды өсімдіктер берді. Оған еңалдымен картоп жатады.Картопты
өсірудің ежелгі орталықтары Перу Андысы мен Боливия Андысында 20° о. е.
солтүстікке таман, сонымен бірге Чилиде 40° о. е. оңтүстікте, соның ішінде
Чилоэ аралында да бар Анды —томаттың, ас бұршақтың, асқабақтың -отаны.
Казіргі кезге дейін мәдени жүгерінің ежелгі отаны нақтылы анықталмаған және
жабайы ата тегі белгісіз, бірақ оның Неотропиктік патшалығынан шыққанына
сөз жоқ. Оңтүстік Америка сонымен бірге ең құнды каучуктылардың—гевеяның,
шоколод пен хина ағашының, манноктың және қазіргі кезде жер шарының
тропиктік аймақтарында өсірілетін басқа да көптеген өсімдіктерінің отаны
болып табылады. Оңтүстік Амернканың әлі де адам біршама аз өзгерген аса бай
өсімдігі орасан зор табиғат байлықтарының —тамақтық, жемдік, техникалық,
дәрі-дәрмектік өсімдіктердің сар-кылмас көзі болып табылады.
Оңтүстік Амернкада топырақ пен өсімдік жамылғысының Африкамен бірдей
дерлік типтері кездеседі. Бірак олардың арақатысы және флорасыиың түр
кұрамы бұл материктерде бірдей емес. Егер Африканың негізгі өсімдік тппі —
саванна болса, Онтүстік Американың өсімдік жамылғысына түрге байлығы
жөнінен де, алып. жатқан территориясының кендігі жөнінен де Жер бетінде
теңдесі жоқ ылғалды тропиктік ормандар тән.
2. Оңтүстік Американың топыпақ жамылғысы.
Оңтүстік Американың А, Гумбольдт гилеялар деп атаған, ал Бразилияда
сельвас деп аталатын күлгін тарткан латерит топырағында өсетін ылғалды
тропиктік (экваторлық) ормандары Амазонка ойпатының едәуір бөлігін, Ориноко
ойпатынын іргелес аудандарын және Бразилия мен Гвиана таулы қыраттарының
беткейлерін алып жатады. Олар Тынық мұхиттың Колумбия хмен Эквадор
аймағындағы жағалау өңірінде де кездеседі. Сонымен, ылғалды тропиктік
ормандар экваторлық климат аймақтарын алып жатады бірақ сонымен бірге, олар
Бразилия мен Гвиана таулы- қыраттарының Атлант мұхитына қараған
беткейлерінде, бүкіл жыл бойы пассат жаңбыры көп жауатын өте биік
ендіктерде де өседі.
Онтүстік Америка гилеялары — жер шарының түр құрамы мен өсімдік
жамылғысынын жиілігі жөнінен өте бай өсімдік типі. Олар зәулім биік
жәиеорман бүркенішінің күрделі болуымен көзге түседі. Тасыған өзен суы
баспайтын алқаптардағы орманда орманның. қабаты 12-ге дейін жетеді, ең
зәулім ағаштардыц бніктігі 80, тіп-ті, 100 м-ге дейін барады, Оңтүстік
Америка гилеяларындағы өсімдік түрлерігіің 3,1-нен астамы эндемиктер, ал
олардың түр-түрі көп. Бұл жөнінен олар Африканың, тіпті Онтүстік Шығыс
Азияның да ылғалды тропиктік ормандарынан асып түседі. Бұл ормандардық
жоғарғы қабаттарында пальма өседі, олардыц ішінде шарап пальмасы алып
сейба бар, кәдуілгі америкалық ағаштар ішінде майы көп өте құнды жаңғақ
беретін бертолецияны (Вегіоііеііа ехсеіва) атаған жөн.
Оңтүстік Американың тропиктік ормандарында тікелей діңнен шығатын
каулифлоралық гүлдері мен жемістері бар шоколад ағашының түрлері өседі.
Мәдеии шоколад ағашының құнды қоректік сергіткіш заттарға бай жемістері
шоколад жасайтын шикізат береді.Бұл ормандар каучукты гевеяиың отаны.
Оңтүстік Американың тропиктік ормандарында кейбір ағаштар мен
құмырсқалардың симбиозы кездеседі. Мұндай ағаштардың ішінде цекропняның
бірнеше түрлері бар.
Оңтүстік Американың ылғалды тропиктік ормандары жиі-жиі ашық және әсем
гүл шашатын лианалар мен эпифиттерге ерекше бай. Олардын ішінде аройніктер,
бромелиялар, папоротниктер және гүлдерінің әдемілігі мен ашықтығы жөнінен
тендесі жоқ орхидей тұқымдастарының өкілдері бар. Ылғалды тропиктік
ормандар тау беткейлерінде айтарлықтай өзгеріске ұшырамастан 1000 — 1500 м
биіктікке дейін өседі.Клкмат өзгерген сайын, яғни құрғақ маусымпың келуіне
байланысты ылғалды тропктік ормандар саванналар мен құрғақ тропиктік
ормандарға ауысады. Бразилия таулы қыратында саванналар мен ылғалды
тропиктік ормандардың аралығында көбіне пальмадан ғана өсетін ормандар
өңірі жатыр. Савваналар Бразилия таулы кыратының едәуір жерін, негізінен
оның ішкі аудан-дарын алып жатыр. Сонымен қатар, олар Ориноко ойпатында
және Гвиана таулы қыратының орталық аудандарында көп жерді қамтиды.
Қызыл латерит топырақта өсетін Бразилияға тән саванналар кампос деген
атпен белгілі. Олардың шегт өсімдігі бұршақты және күрделі гүлді
туыстарымың биік астық тұқымдастарынан тұрады. Ағаш өсімдігі не мүлде жоқ,
пе берік басы қол шатыр тәріздес болып келетін мимоза тұқымдастардың, ағаш
тәріздес кактустың, сүттігеннің және басқа да ксерофит пен суккуленттің
жекелеген түрлері кездеседі.
Ағаштар мен бұталардың көбінін жылдың құрғақ кезінде жапырақтары түсіп
қалады, кейбіреулерінің ылғал жинауға арналған кеуленгеи діңі болады,
мысалға мизам осындай. Каатинға ағаштарының діндері мен бұтақтарын
көбінесе лианалар мен эпифит өсімдіктері басып жатады. Сонымен бірге
пальманың бірнеше түрлері кездеседі.Каатинганың ең тамаша ағашы — өсімдік
балауызын беретін балауыз пальмасы-карнауба. Балауызды ағаштан қырып
жинайды немесе оның үлкен (ұзыыдығы 2 м дейін) жапырақтарынан қайнатып
алады. Балауыз шам жасауға, еденді жылтыратуға және баска мақсаттарға пайда-
ланылады. Карнауба діңінің бас жағынан саго мен пальма ұны алынады,
жапырақтары шатыр жабуға және әтүрлі бұйымдар тоқуға жұмсалады,
тамырын меднцннада қолданады, ал жемістерін жергілікті халық шикі және
піскен күйінде тамаққа пайдаланады. Бразилня тұрғындары карнаубаны
тіршілік ағашы деп босқа атамаған. Каатинганың астында кошқыл қызыл
топырақ түзіледі.
Гран-Чако жазығында, әсіресе қуаң аудандарда қошқыл қызыл топырақта
тікенекті бұта тоғайлары мен сирек ормандар бара Олардың қүрамында әр түрлі
тұқымдастарға жататын, жалпылама кебрачо, яғни балтаңды сындыр деп
аталатын екі түр бар. Ол ағаштарда тері илеуге қолданатын заттар өте мол
болады: кызыл кебрачода ~25%~ке дейін, ақ кебрачода біраз азырақ. Бұл ағаш
сүрегі ауыр, тығыз, шірімейді және суға батып кетеді. Кеб-рачо көп
кесілуде. Арнаулы заводтарда одан тері илейтін экстракт алынады. сүрегінен
шпалдар, калалар және суда ұзақ тұруға арналған басқа да заттар жасалады.
Ормандарда сонымен қатар діңі майысқан және бөрік басы қатты шашақталып,
аумақты келетін ағаш — альгарробо кездеседі. Альгарробонын ұсақ та нәзік
жапырақтарының көлеңкесі болмайды. Орманның төменгі қабаттарын, көбіне ит
тұмсығы өтпейтін қалың тоғай құрайтын тікенекті бұталар алып жатады.
Солтүстік жарты шардың саванналары оңтүстік саванналарының сырт көрінісі
және флорасының түр құрамы жөнінен өзгешелік жасаады. Астық тұқымдастар мен
қос жарнақтылар шілігінің арасында пальмалар сорайып шығып тұрады:
құрғағырақ жерлерде коперник пальмасы , ал батпақтанған немесе өзен суы
басатын кеңістіктерде — маврикия пальмасы өседі. Бұл пальманың сүрегін
құрылыс материалы ретінде пандаланады, жапырақтары әр түрлі бұйымдар тоқуға
жұмсалады, маврикия пальмасының жемістері және діңінің өзегі жеуге жарамды.
Караған мен биік ағаш тәріздес кактустар да көптеп кездеседі.
Үнемі жанбырсыз болатын Тынық мұхит жағалауының 5 пен 27° о. е.
аралынында және Атакама ойысында Оңтүстік Америкаға тән сппатты шөл
топырағы мен өсімдігі орын алады. Ешқандай дерлік өнім бермейтін тастақты
топырақ алаптары сусымалы кұм массивтерімен және селнтра сорлары алып
жататын үлкен кеңістіктермен алмасып отырады. Өте жүтаң өсімдік әр жерде
бір көрінетін кактустпрдан, төселіп өсетін тікенді бұталар мен баданалы
және түпкскті өсімдіктердің эфемерлерінен тұрады.
Субтропнктік өсімдік Оңтүстік Америкада біршама аз тараған.Бразилия таулы
қыратының бүкіл жыл бойы жауын-шашын жауатын қиыр онтүстік-шығысын
субтропиктік ормандар алып жатады. Олар шілігінде әр түрлі бұталар, соның
ішінде парагвай шайы өсетін араукариялардан тұрады Парагвай шайының
жапырақтарыи жергілікті халық шайдың орнына жүретін, елде жайылған ыстық
сусын дайындауға пайдаланады. Сусынды дайындайтын дөңгелек ыдыстың атымен
оны көбінесе мате иемесе йерба мате деп атайды.
Оңтүстік Амернкадағы субтропиктік өсімдіктің екінші типі —
субтропнктік дала немесе пампа, ол Ла-Плата ойпатының шығыстағы ең
ылғалды беліктерінде 30° о. е. оңтүстігіне қарай тараған. Пампа —
жанартаулық жыныстардан түзілген құнарлы қызғылт-қара топыракта өсетін
астық тұқымдас шөп өсімдігі болып табылады, Осы астық тұқымдастардың
Европаның қоңыржай белдеу , далаларында кең тараған туыстарының Оңтүстік
Америкалық түрлерінен түрады. Онда селеудің, бозшағылдың, бетегенің
түрлері кездеседі. Пампа Бразилия таулы қыратының ормандарымен орманды
далаға ұқсас өтпелі өсімдік тигймен байланысады. Онда шөп өсімдігі мәңгі
жасыл бұталар тоғайымен алмасып жатады. Пампаның өсімдігі барынша күшті
оталған, сөйтіп қазіргі кезде түгелге жуық бидай және басқа мәдени
өсімдіктердің ... жалғасы
І.Кіріспе ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
ІІ.Негізгі бөлім.
1.Оңтүстік Американың өсімдіктер
дүниесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
2. Оңтүстік Американың топыпақ
жамылғысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..7
3. Оңтүстік Американың қоғалатын
аймақтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
ІІІ.Қорытынды ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
IV.Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...18
Кіріспе.
Оңтүстік Американын көпшілік бөлігі онтүстік жарты шарда, экваторлық және
субэкваторлык белдеулерде жатыр. Оңтүстік жарты шардың субтропиктік және
коныржай ендіктеріке материктің енсіз бөлігі ғана кіреді.
Оңтүстік Американын енді жері (5000 км-ден астам) 5° о. е.-те. Материктің
ең батыстағы нүктесі — Парпньяс мүйісі (81° 20' б. б.), ең шығыстағысы —
Кабу-Бранку мүйісі (34° 46' б. б.).40° с. е.-тен оңтүстікке карай
матернктің ені 600 км-ден аспайды.
Оңтүстік Америка солтүстікте 12° 25' с. е. дейін (Гальинас мүйісі),
оңтүстікте—53° 54' о. е. дейін (Магеллан бұғазындағы Фроуорд мүйісі)
жетеді.
Отты Жер архипелагының қиыр оңтүстік нүктесі — осы аттас аралдағы Горн
мүйісі — 55° 59' о. е.-те жатыр.
Солтүстік Америкамен арадағы географиялық шекара Кариб теңізіндегі Дарьен
шығанағынан Тынық мұхиттағы Буэнавентура шығанағына дейінгі аралықта өтеді.
Панама мойнағы екі материк арасындағы шекара деп шартты түрде есептеледі.
Онтүстік Америка төңірегінде аралдар біршама аз. Оның жағалауына таяу
жатқан материктік ірі аралдар — Трпнидад, Чили, Отты Жер, Фолкленд
аралдары. Мұхиттық аралдардан Оңтүстік Америкаға Галапагос, Хуан-Фернандес
аралдары жатады.
Оңтүстік Американың жер келемі оған тністі аралдармен қоса есептегенде
шамамен 17 850 мың км2. Оның 150 мың км-і ғана аралдарға тиесілі.
Экватор тұсында Онтүстік Америкаыың жағасына Атлант мұхитынан Онтүстік
Пассат ағысы келеді. Сан-Роки мүйісі тұсында ол екі тармаққа белінеді,
тармақтын біреуі Гвиана ағысы деген атпен материктің жағасын бойлап
солтүстік-батысқа Антиль аралдарына қарай, ал екіншісі -— Бразилия ағысы
онтүстік-батыска Ла-Платанын сағасына қарай ағады.
Материктің оңтүстік-шығыс жағалауы түсында Фолкленд салқын ағысы өтеді.
Бразилия жәке Фолкленд ағыстары 40° және 35° о. е. аралығында Ла-Плата
ауданында тоғысады.
1.Оңтүстік Американың өсімдіктер дүниесі.
Атлант мұхиты жағалауында құрлыққа ішкерілеп еніп жатқан ірі шығанақтар
жоқтын қасы. Тек онтүстік-шығыста Патагониянын, жағасына жарты шеңбер
тәріздес Сан-Матиас, Сан-Хорхе ірі қойнаулары т. б. еніп жатады. Парана
өзені құятын жерде жаға Ла-Платаның кең әрі ұзын эстуарийімен тілімденген.
Одан солтүстікке таман Оңтүстік Америка жағалауына- терең және кеме тұруға
қолайлы шағын қойнаулар кіріп жатады. Аса ірі өзен сағаларында, әсіресе
Амазонканың сағасында кең қойнаулар бар.
Карнб теңізі жағалауындағы біраз ірі түбек колайлы шығанақтарды бөліп
тұрады. Солтүстікте Пария шығанағы мен осы аттас түбек, солтүстік-батысы
мен шығысынан Гуахира және Парагуана түбектері оқшаулап тұратын ең ірі
шығанақ — Венесуэла шығанағы ерекше көзге түседі. Панама мойнағы етегінен
теңізге карай кеңейе түсетін Дарвен шығапағы басталып кетеді.
Тынық мұхиттын Онтүстік Америка жағасы түсында контнненттік платформа өте
енсіз болады, ал кей жерде ол мүлде жоқ. Материкке таяу ианда ең терені
7000 м-ден асатын терең мұхнттық шұңғымалар өңірі жатыр. Жылы ағыстардың
әсері экватордық солтүстік жағында сезіледі, ал Оңтүстік Американың Тынық
мүхит жағалауының калған өн бонында күшті Перу салқын ағысының әсері
байқалады, оның салқын суы оңтүстіктен экваторға дейін ұласып жатады.
Материктің солтүстік-батыс жағалауы шамамен 5° о. е. дейін өте тілімденіп
кеткен. Ең ірі және қолайлы койнау -—Гуаякиль. Оңтүстікке карай 30° о. е.
дейін жаға мүлдем тілімденбеген, биік және кеме қатынасына қолайсыз.
Дегенмек, Тынық мұхит жағалауының ен онтүстік бөлігі тілімденіп кеткен және
оны бойлай Чилп мен Отты Жер архипелагтарын құрайтын көптеген ірілі-ұсақты
аралдар жатыр. Материктің жағалауына ішкерілей кіріп жатқан шығанақтар мен
жеке аралдарды бөліп тұратын бұғаздар ирелең келеді әрі енсіз болады. Бұған
Корковадо мен Пеньяс ірі шығанақтары, сондай-ақ материктен Отты Жер
архнпелагын бөлетін Магеллан бұғазы мысал бола алады.
ТОПЫРАҒЫ ЖӘНЕ ӨСІМДіГ!
Онтүстік Америкага топырақ-өсімдік жамылғысының зоналық типтерінің
барынша әр түрлі және флорасының, өсімдіктердің ондаған мың түрлерінен
тұратын ерекше бай болуы тән. Бұл Оңтүстік Американың солтүстік жарты
шардың субэкваторлық белдеуі мен оңтүстік жарты шардың қоңыржай белдеуі
аралығындағы орнына, сондай-ақ материктің даму ерекшеліктеріне байланысты.
Оңтүстік Американың дамуы алдымен оңтүстік жарты шардың басқа
материктерімен тығыз байланысты, ал одан әрі Солтүстік Амерпкамен Панама
мойнағы арқылы байланысын есептемегенде, құрлықтыц ірі Масснвтерінен
түгелдей дерлік оқшау жүрген.
Онтүстік Американыц 40° о. е. дейінгі көп жері Орталық Америкамен және
Мексикамен бірге Неотропиктік флоралық патшалық құрайды. Материктін
онтүстік бөлігі Антарктикалык патшалык, шегіне кіреді.
Оңтүстік Америка платформасын Африкамен байланыстырып жаткан құрлық
алабында екі материкке ортақ саванна мен тропиктік ормаи флорасының
калыптасу орталығы жайласқан болуы керек. Олардыц құрамында өсімдіктердің
кейбір ортақ түрлері мен туыстарыиың болуы осы жағдайға байланысты.
Дегенмен, мезозойдың аяғында Африка мен Оңтүстік Американың бөлінуі, бұл
матернктердің әрқайсысында дербес флора қалыптасуына және Палеотропиктік
пен Неотропиктік патшалықтардың оқшаулануына әкеліп соққан. Неотропиктер
флорасы түрге өте бай жоне онын эндемизм дәрежесі жоғары, бұл оның
мезозойдан бастап үздіксіз дамуына және тур түзілуінің бірнеше ірі
орталықтарының қаты-суына байланысты.
Онтүстік Американың аса маңызды эндемик тұқымдастарына бромелия,
настурция, канна, кактус т. б. жатады.
Аса көңіл аударарлық кактус тұкымдастарының ежелгі калыптасу орталығы,
сірә, Бразилия таулы кыратында болуы керек. Осы арадан олар бүкіл материкке
тараған, ал Панама мойнағы пайда болғаннан кенін плиоценде солтүстікке де
өтіп, Мексика таулы қыратында екінші орталық құрған.
Оңтүстік Америкаиың шығыс белігінің флорасы Андының флорасынан да
анағұрлым ежелгі. Андының флорасы бірте-бірте тау жүйесінің өзінің пайда
болуына орай, ішінара шығыстың ежелгі тропиктік флорасының элементтерінен,
ал көбіне оңтүстіктен, Ан-тарктика аймағынан және солтүстіктен, Солтүстік
Америка Кордильері жағынан келіп кірген элементтерден қалыптасқан.
Сондықтан Андының флорасымен Андыдан тыс Шығыстың флорасының арасында үлкен
түр айырмашылықтары бар.
Антарктикалық патшалық алабында 40° о. е.-тен оңтүстікке қарай түрге кедей,
бірақ өте ерекше эндемиктік флора бар. Ол ежелгі Аитарктмка материгінде
Антарктиданы материктік мұз басқанға депін түзілғен. Климаттың салқындауына
байланысты бұл флорасол-түстікке ауысқан және қазірге дейін оңтүстік жарты
шардың қоңыржай белдеуі алабындағы құрлықтың шағын алаптарында сақталын
қалған. Ол материктің оңтүстік бөлігінде барынша күшті дамыған. Оңтүстік
Американың антарактикалық флорасына осымен қатар солтүстік жарты шардың
арктикалық және субарктикалық аралдарында кездесетін биполярлық флораның
кейбір өкілдері тән. Оңтүстік Амерпка материгінің флорасы адамзатқа
батыс жарты шарда ғана емес, сонымеи бірге онан сырт жерлерде де егілетін
көптеген аса қүнды өсімдіктер берді. Оған еңалдымен картоп жатады.Картопты
өсірудің ежелгі орталықтары Перу Андысы мен Боливия Андысында 20° о. е.
солтүстікке таман, сонымен бірге Чилиде 40° о. е. оңтүстікте, соның ішінде
Чилоэ аралында да бар Анды —томаттың, ас бұршақтың, асқабақтың -отаны.
Казіргі кезге дейін мәдени жүгерінің ежелгі отаны нақтылы анықталмаған және
жабайы ата тегі белгісіз, бірақ оның Неотропиктік патшалығынан шыққанына
сөз жоқ. Оңтүстік Америка сонымен бірге ең құнды каучуктылардың—гевеяның,
шоколод пен хина ағашының, манноктың және қазіргі кезде жер шарының
тропиктік аймақтарында өсірілетін басқа да көптеген өсімдіктерінің отаны
болып табылады. Оңтүстік Амернканың әлі де адам біршама аз өзгерген аса бай
өсімдігі орасан зор табиғат байлықтарының —тамақтық, жемдік, техникалық,
дәрі-дәрмектік өсімдіктердің сар-кылмас көзі болып табылады.
Оңтүстік Амернкада топырақ пен өсімдік жамылғысының Африкамен бірдей
дерлік типтері кездеседі. Бірак олардың арақатысы және флорасыиың түр
кұрамы бұл материктерде бірдей емес. Егер Африканың негізгі өсімдік тппі —
саванна болса, Онтүстік Американың өсімдік жамылғысына түрге байлығы
жөнінен де, алып. жатқан территориясының кендігі жөнінен де Жер бетінде
теңдесі жоқ ылғалды тропиктік ормандар тән.
2. Оңтүстік Американың топыпақ жамылғысы.
Оңтүстік Американың А, Гумбольдт гилеялар деп атаған, ал Бразилияда
сельвас деп аталатын күлгін тарткан латерит топырағында өсетін ылғалды
тропиктік (экваторлық) ормандары Амазонка ойпатының едәуір бөлігін, Ориноко
ойпатынын іргелес аудандарын және Бразилия мен Гвиана таулы қыраттарының
беткейлерін алып жатады. Олар Тынық мұхиттың Колумбия хмен Эквадор
аймағындағы жағалау өңірінде де кездеседі. Сонымен, ылғалды тропиктік
ормандар экваторлық климат аймақтарын алып жатады бірақ сонымен бірге, олар
Бразилия мен Гвиана таулы- қыраттарының Атлант мұхитына қараған
беткейлерінде, бүкіл жыл бойы пассат жаңбыры көп жауатын өте биік
ендіктерде де өседі.
Онтүстік Америка гилеялары — жер шарының түр құрамы мен өсімдік
жамылғысынын жиілігі жөнінен өте бай өсімдік типі. Олар зәулім биік
жәиеорман бүркенішінің күрделі болуымен көзге түседі. Тасыған өзен суы
баспайтын алқаптардағы орманда орманның. қабаты 12-ге дейін жетеді, ең
зәулім ағаштардыц бніктігі 80, тіп-ті, 100 м-ге дейін барады, Оңтүстік
Америка гилеяларындағы өсімдік түрлерігіің 3,1-нен астамы эндемиктер, ал
олардың түр-түрі көп. Бұл жөнінен олар Африканың, тіпті Онтүстік Шығыс
Азияның да ылғалды тропиктік ормандарынан асып түседі. Бұл ормандардық
жоғарғы қабаттарында пальма өседі, олардыц ішінде шарап пальмасы алып
сейба бар, кәдуілгі америкалық ағаштар ішінде майы көп өте құнды жаңғақ
беретін бертолецияны (Вегіоііеііа ехсеіва) атаған жөн.
Оңтүстік Американың тропиктік ормандарында тікелей діңнен шығатын
каулифлоралық гүлдері мен жемістері бар шоколад ағашының түрлері өседі.
Мәдеии шоколад ағашының құнды қоректік сергіткіш заттарға бай жемістері
шоколад жасайтын шикізат береді.Бұл ормандар каучукты гевеяиың отаны.
Оңтүстік Американың тропиктік ормандарында кейбір ағаштар мен
құмырсқалардың симбиозы кездеседі. Мұндай ағаштардың ішінде цекропняның
бірнеше түрлері бар.
Оңтүстік Американың ылғалды тропиктік ормандары жиі-жиі ашық және әсем
гүл шашатын лианалар мен эпифиттерге ерекше бай. Олардын ішінде аройніктер,
бромелиялар, папоротниктер және гүлдерінің әдемілігі мен ашықтығы жөнінен
тендесі жоқ орхидей тұқымдастарының өкілдері бар. Ылғалды тропиктік
ормандар тау беткейлерінде айтарлықтай өзгеріске ұшырамастан 1000 — 1500 м
биіктікке дейін өседі.Клкмат өзгерген сайын, яғни құрғақ маусымпың келуіне
байланысты ылғалды тропктік ормандар саванналар мен құрғақ тропиктік
ормандарға ауысады. Бразилия таулы қыратында саванналар мен ылғалды
тропиктік ормандардың аралығында көбіне пальмадан ғана өсетін ормандар
өңірі жатыр. Савваналар Бразилия таулы кыратының едәуір жерін, негізінен
оның ішкі аудан-дарын алып жатыр. Сонымен қатар, олар Ориноко ойпатында
және Гвиана таулы қыратының орталық аудандарында көп жерді қамтиды.
Қызыл латерит топырақта өсетін Бразилияға тән саванналар кампос деген
атпен белгілі. Олардың шегт өсімдігі бұршақты және күрделі гүлді
туыстарымың биік астық тұқымдастарынан тұрады. Ағаш өсімдігі не мүлде жоқ,
пе берік басы қол шатыр тәріздес болып келетін мимоза тұқымдастардың, ағаш
тәріздес кактустың, сүттігеннің және басқа да ксерофит пен суккуленттің
жекелеген түрлері кездеседі.
Ағаштар мен бұталардың көбінін жылдың құрғақ кезінде жапырақтары түсіп
қалады, кейбіреулерінің ылғал жинауға арналған кеуленгеи діңі болады,
мысалға мизам осындай. Каатинға ағаштарының діндері мен бұтақтарын
көбінесе лианалар мен эпифит өсімдіктері басып жатады. Сонымен бірге
пальманың бірнеше түрлері кездеседі.Каатинганың ең тамаша ағашы — өсімдік
балауызын беретін балауыз пальмасы-карнауба. Балауызды ағаштан қырып
жинайды немесе оның үлкен (ұзыыдығы 2 м дейін) жапырақтарынан қайнатып
алады. Балауыз шам жасауға, еденді жылтыратуға және баска мақсаттарға пайда-
ланылады. Карнауба діңінің бас жағынан саго мен пальма ұны алынады,
жапырақтары шатыр жабуға және әтүрлі бұйымдар тоқуға жұмсалады,
тамырын меднцннада қолданады, ал жемістерін жергілікті халық шикі және
піскен күйінде тамаққа пайдаланады. Бразилня тұрғындары карнаубаны
тіршілік ағашы деп босқа атамаған. Каатинганың астында кошқыл қызыл
топырақ түзіледі.
Гран-Чако жазығында, әсіресе қуаң аудандарда қошқыл қызыл топырақта
тікенекті бұта тоғайлары мен сирек ормандар бара Олардың қүрамында әр түрлі
тұқымдастарға жататын, жалпылама кебрачо, яғни балтаңды сындыр деп
аталатын екі түр бар. Ол ағаштарда тері илеуге қолданатын заттар өте мол
болады: кызыл кебрачода ~25%~ке дейін, ақ кебрачода біраз азырақ. Бұл ағаш
сүрегі ауыр, тығыз, шірімейді және суға батып кетеді. Кеб-рачо көп
кесілуде. Арнаулы заводтарда одан тері илейтін экстракт алынады. сүрегінен
шпалдар, калалар және суда ұзақ тұруға арналған басқа да заттар жасалады.
Ормандарда сонымен қатар діңі майысқан және бөрік басы қатты шашақталып,
аумақты келетін ағаш — альгарробо кездеседі. Альгарробонын ұсақ та нәзік
жапырақтарының көлеңкесі болмайды. Орманның төменгі қабаттарын, көбіне ит
тұмсығы өтпейтін қалың тоғай құрайтын тікенекті бұталар алып жатады.
Солтүстік жарты шардың саванналары оңтүстік саванналарының сырт көрінісі
және флорасының түр құрамы жөнінен өзгешелік жасаады. Астық тұқымдастар мен
қос жарнақтылар шілігінің арасында пальмалар сорайып шығып тұрады:
құрғағырақ жерлерде коперник пальмасы , ал батпақтанған немесе өзен суы
басатын кеңістіктерде — маврикия пальмасы өседі. Бұл пальманың сүрегін
құрылыс материалы ретінде пандаланады, жапырақтары әр түрлі бұйымдар тоқуға
жұмсалады, маврикия пальмасының жемістері және діңінің өзегі жеуге жарамды.
Караған мен биік ағаш тәріздес кактустар да көптеп кездеседі.
Үнемі жанбырсыз болатын Тынық мұхит жағалауының 5 пен 27° о. е.
аралынында және Атакама ойысында Оңтүстік Америкаға тән сппатты шөл
топырағы мен өсімдігі орын алады. Ешқандай дерлік өнім бермейтін тастақты
топырақ алаптары сусымалы кұм массивтерімен және селнтра сорлары алып
жататын үлкен кеңістіктермен алмасып отырады. Өте жүтаң өсімдік әр жерде
бір көрінетін кактустпрдан, төселіп өсетін тікенді бұталар мен баданалы
және түпкскті өсімдіктердің эфемерлерінен тұрады.
Субтропнктік өсімдік Оңтүстік Америкада біршама аз тараған.Бразилия таулы
қыратының бүкіл жыл бойы жауын-шашын жауатын қиыр онтүстік-шығысын
субтропиктік ормандар алып жатады. Олар шілігінде әр түрлі бұталар, соның
ішінде парагвай шайы өсетін араукариялардан тұрады Парагвай шайының
жапырақтарыи жергілікті халық шайдың орнына жүретін, елде жайылған ыстық
сусын дайындауға пайдаланады. Сусынды дайындайтын дөңгелек ыдыстың атымен
оны көбінесе мате иемесе йерба мате деп атайды.
Оңтүстік Амернкадағы субтропиктік өсімдіктің екінші типі —
субтропнктік дала немесе пампа, ол Ла-Плата ойпатының шығыстағы ең
ылғалды беліктерінде 30° о. е. оңтүстігіне қарай тараған. Пампа —
жанартаулық жыныстардан түзілген құнарлы қызғылт-қара топыракта өсетін
астық тұқымдас шөп өсімдігі болып табылады, Осы астық тұқымдастардың
Европаның қоңыржай белдеу , далаларында кең тараған туыстарының Оңтүстік
Америкалық түрлерінен түрады. Онда селеудің, бозшағылдың, бетегенің
түрлері кездеседі. Пампа Бразилия таулы қыратының ормандарымен орманды
далаға ұқсас өтпелі өсімдік тигймен байланысады. Онда шөп өсімдігі мәңгі
жасыл бұталар тоғайымен алмасып жатады. Пампаның өсімдігі барынша күшті
оталған, сөйтіп қазіргі кезде түгелге жуық бидай және басқа мәдени
өсімдіктердің ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz