Қазақстан Республикасының әлеуметтік – экономикалық процестердегі мемлекеттің қаржылық саясаты
Кіріспе 3
1 Қаржылық саясаттың мемлекеттік реттеу құралы ретіндегі рөлі 5
1.1 Қаржылық саясаттың экономикалық мәні, мазмұны 5
1.2 Қаржылық саясаттың міндеттері, мақсаттары 11
1.3 Шет мемлекеттердегі қаржылық саясаттың дамуы 13
2 Қазақстан Республикасының әлеуметтік . экономикалық процестердегі мемлекеттің қаржылық саясаты 18
2.1 Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржылық саясатының бағыттары, жіктелу құрылымы 18
2.2 Мемлекеттік қаржылық саясатының қағидалары мен әдістері 19
2.3 Мемлекеттің фискалдық және монетарлық саясатының жүргізу маңыздылығы 26
3 Мемлекеттің қаржылық саясатын жетілдіру бағыттары 31
3.1 Мемлекеттің қаржылық саясатын дамыту стратегиясы 31
3.2 Мемлекеттің қаржылық саясатын тиімді басқару бағыттары 35
Қорытынды 42
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 45
Қосымшалар 47
1 Қаржылық саясаттың мемлекеттік реттеу құралы ретіндегі рөлі 5
1.1 Қаржылық саясаттың экономикалық мәні, мазмұны 5
1.2 Қаржылық саясаттың міндеттері, мақсаттары 11
1.3 Шет мемлекеттердегі қаржылық саясаттың дамуы 13
2 Қазақстан Республикасының әлеуметтік . экономикалық процестердегі мемлекеттің қаржылық саясаты 18
2.1 Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржылық саясатының бағыттары, жіктелу құрылымы 18
2.2 Мемлекеттік қаржылық саясатының қағидалары мен әдістері 19
2.3 Мемлекеттің фискалдық және монетарлық саясатының жүргізу маңыздылығы 26
3 Мемлекеттің қаржылық саясатын жетілдіру бағыттары 31
3.1 Мемлекеттің қаржылық саясатын дамыту стратегиясы 31
3.2 Мемлекеттің қаржылық саясатын тиімді басқару бағыттары 35
Қорытынды 42
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 45
Қосымшалар 47
Мемлекеттік қаржыны қаншалықты дұрыс жұмылдыру және оны тиімді бөлу мемлекеттің қаржы саясатының негізгі міндетіне әкеледі. Жалпы қаржының мәні, оның даму заңдылықтары, тауар - ақша қатынастарын қамту сферасымен қоғамдық ұдайы өндіріс процесіндегі рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғаты мен және функцияларымен айқындалады.
Қаржы саясаты мемлекеттің экономикалық саясатының негізгі бөлігі болып табылады. Қаржы саясаты - бұл қоғамның әлеуметтік-экономикалық жағдайлары бойынша міндеттерді шешуге арналған мемлекеттің қаржыны пайдалану қызметі.
Қаржы саясатының міндеттері:
қаржы ресурстарын тиімді пайдалану және жинақтау;
мемлекеттің экономикаға әсер етуі және реттеуі.
Қаржы жүйесінің негізгі бөліктерінің бірі мемлекеттік қаржы болып табылады. Өзінің ауқымдылығымен және күрделілігімен сипат алады. Мемлекеттік қаржылық саясат - бұл мемлекет иелігіндегі қаржылық ресурстарды қалыптастырумен және оларды өндіріске, қоғамның әлеуметтік-мәдени, әскери қажеттіліктеріне, басқару бойынша шығындарға бағытталатын жалпы қоғамдық өнім мен ұлттық байлықты бөлу, қайта бөлу арасындағы пайда болатын ақша қатынастары.
Мемлекеттің қоғамдағы рөлін, мәнін мемлекеттік қаржының ерекшеліктері айқындайды. Мемлекеттік қаржы саясатының ерекшеліктері:
- қаржы қорларын жинақтау;
- қорларды сәйкесінше мақсатқа бөлу.
Қаржы саясаты мемлекеттің экономикалық саясатының негізгі бөлігі болып табылады. Қаржы саясаты - бұл қоғамның әлеуметтік-экономикалық жағдайлары бойынша міндеттерді шешуге арналған мемлекеттің қаржыны пайдалану қызметі.
Қаржы саясатының міндеттері:
қаржы ресурстарын тиімді пайдалану және жинақтау;
мемлекеттің экономикаға әсер етуі және реттеуі.
Қаржы жүйесінің негізгі бөліктерінің бірі мемлекеттік қаржы болып табылады. Өзінің ауқымдылығымен және күрделілігімен сипат алады. Мемлекеттік қаржылық саясат - бұл мемлекет иелігіндегі қаржылық ресурстарды қалыптастырумен және оларды өндіріске, қоғамның әлеуметтік-мәдени, әскери қажеттіліктеріне, басқару бойынша шығындарға бағытталатын жалпы қоғамдық өнім мен ұлттық байлықты бөлу, қайта бөлу арасындағы пайда болатын ақша қатынастары.
Мемлекеттің қоғамдағы рөлін, мәнін мемлекеттік қаржының ерекшеліктері айқындайды. Мемлекеттік қаржы саясатының ерекшеліктері:
- қаржы қорларын жинақтау;
- қорларды сәйкесінше мақсатқа бөлу.
1. Бердалиев К.Б, Қазақстан экономикасын басқару негіздері. Алматы, Экономика.-2001-175б.
2. Дробозина Л. Финансы. Учебник для вузов.-М.:ЮНИТИ, 2006
3. Елеубаева Ж. Бюджетная система Республики Казахстан. Алматы.-2004-146б.
4. Зейнельгабдин А. Финансовая система: экономическое содержание и механизм использования. –Алматы. Қаржы-қаражат. 2005,-16 бет.
5. Ибрашев Н.Н. Банки Казахстана,- 2005,-№6.-21-23 бет.
6. Ильясов Қ., Құлпыбаев С. Қаржы.-Оқулық.-Алматы 2008,-6-29 бет.
7. Ильясов Қ., Сатқалиева В. Государственный бюджет.-Алматы.-2004
8. Қазақстан Республикасының Бюджет Кодексі.-Алматы.-«Юрист» 2004-124 бет
9. Қазақстан Республикасының қаржы жүйесін тұрақтандыру жөніндегі 2009-2010 жылдарға арналған іс-қимыл жоспары. Егемен Қазақстан.- 2008.- 26 қараша
10. Қазақстан Республикасының Қаржыгерлер Ассоцияциасының интернеттегі сайтынан
11. Құлпыбаев С. Қаржы теориясы. Оқу құралы. – Алматы.-Мерей 2006. - 4 бет.
12. Қысқаша статистикалық анықтамалық. Өскемен 2007
13. Медеубеков Қ., Ахметов Қ. Қазақстан өнеркәсібінің қаржысы, экономикасы және басқару.-Алматы.
14. Мельников В., И В. Общий курс финансов.- Алматы. Институт развития Казахстана 2007.-193б.
2. Дробозина Л. Финансы. Учебник для вузов.-М.:ЮНИТИ, 2006
3. Елеубаева Ж. Бюджетная система Республики Казахстан. Алматы.-2004-146б.
4. Зейнельгабдин А. Финансовая система: экономическое содержание и механизм использования. –Алматы. Қаржы-қаражат. 2005,-16 бет.
5. Ибрашев Н.Н. Банки Казахстана,- 2005,-№6.-21-23 бет.
6. Ильясов Қ., Құлпыбаев С. Қаржы.-Оқулық.-Алматы 2008,-6-29 бет.
7. Ильясов Қ., Сатқалиева В. Государственный бюджет.-Алматы.-2004
8. Қазақстан Республикасының Бюджет Кодексі.-Алматы.-«Юрист» 2004-124 бет
9. Қазақстан Республикасының қаржы жүйесін тұрақтандыру жөніндегі 2009-2010 жылдарға арналған іс-қимыл жоспары. Егемен Қазақстан.- 2008.- 26 қараша
10. Қазақстан Республикасының Қаржыгерлер Ассоцияциасының интернеттегі сайтынан
11. Құлпыбаев С. Қаржы теориясы. Оқу құралы. – Алматы.-Мерей 2006. - 4 бет.
12. Қысқаша статистикалық анықтамалық. Өскемен 2007
13. Медеубеков Қ., Ахметов Қ. Қазақстан өнеркәсібінің қаржысы, экономикасы және басқару.-Алматы.
14. Мельников В., И В. Общий курс финансов.- Алматы. Институт развития Казахстана 2007.-193б.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
3
Қаржылық саясаттың мемлекеттік реттеу құралы ретіндегі рөлі 5
Қаржылық саясаттың экономикалық мәні, мазмұны
5
Қаржылық саясаттың міндеттері, мақсаттары
11
Шет мемлекеттердегі қаржылық саясаттың дамуы
13
Қазақстан Республикасының әлеуметтік – экономикалық процестердегі
мемлекеттің қаржылық саясаты
18
Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржылық саясатының бағыттары,
жіктелу құрылымы
18
Мемлекеттік қаржылық саясатының қағидалары мен әдістері 19
Мемлекеттің фискалдық және монетарлық саясатының жүргізу маңыздылығы
26
Мемлекеттің қаржылық саясатын жетілдіру бағыттары
31
Мемлекеттің қаржылық саясатын дамыту стратегиясы 31
Мемлекеттің қаржылық саясатын тиімді басқару бағыттары 35
Қорытынды
42
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
45
Қосымшалар
47
Кіріспе
Мемлекеттік қаржыны қаншалықты дұрыс жұмылдыру және оны тиімді бөлу
мемлекеттің қаржы саясатының негізгі міндетіне әкеледі. Жалпы қаржының
мәні, оның даму заңдылықтары, тауар - ақша қатынастарын қамту сферасымен
қоғамдық ұдайы өндіріс процесіндегі рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен,
мемлекеттің табиғаты мен және функцияларымен айқындалады.
Қаржы саясаты мемлекеттің экономикалық саясатының негізгі бөлігі
болып табылады. Қаржы саясаты - бұл қоғамның әлеуметтік-экономикалық
жағдайлары бойынша міндеттерді шешуге арналған мемлекеттің қаржыны
пайдалану қызметі.
Қаржы саясатының міндеттері:
қаржы ресурстарын тиімді пайдалану және жинақтау;
мемлекеттің экономикаға әсер етуі және реттеуі.
Қаржы жүйесінің негізгі бөліктерінің бірі мемлекеттік қаржы болып
табылады. Өзінің ауқымдылығымен және күрделілігімен сипат алады.
Мемлекеттік қаржылық саясат - бұл мемлекет иелігіндегі қаржылық ресурстарды
қалыптастырумен және оларды өндіріске, қоғамның әлеуметтік-мәдени, әскери
қажеттіліктеріне, басқару бойынша шығындарға бағытталатын жалпы қоғамдық
өнім мен ұлттық байлықты бөлу, қайта бөлу арасындағы пайда болатын ақша
қатынастары.
Мемлекеттің қоғамдағы рөлін, мәнін мемлекеттік қаржының ерекшеліктері
айқындайды. Мемлекеттік қаржы саясатының ерекшеліктері:
- қаржы қорларын жинақтау;
- қорларды сәйкесінше мақсатқа бөлу.
Мемлекеттік қаржыны тиімді қалыптастыру мен бөлу елдің экономикалық
өсуіне және халықтың әл-ауқатының жақсаруына әсер етеді.Себебі, қаржылық
саясат мемлекеттік қаржының басқа қаржы жүйесінің бөліктерімен (шаруашыльгқ
субъектілер қаржылары, халық қаржылары) оңтайлы да, тиімді механизмді
құруға, сәйкесінше елдің стратегиясына жетуге мүмкіндік береді.
Мемлекеттік қаржы аясында субъектілер ретінде ең бастысы - мемлекеттің
әр түрлі басқару органдары, сонымен қатар мемлекеттік қаржының қалыптасуы
немесе бөлінуі процесіндегі әр түрлі ұйымдастырушылық-құқықтық нышандағы
кәсіпорындар мен ұйымдар және халық болып табылады.
Мемлекеттік қаржы саясатының қызметтері қаржы қызметтеріне дәл келеді,
яғни бөлу және бақылау. Бақылау қаржының бөлу қызметінен туындайды және
жиынтық қоғамдық өнімді және ұлттық табысты бөлуге, оларды мақсатты
жұмсауда реттеу мен бақылау жасауда көрініс табады.
Қандай да болмасын құбылыс өзінің қызметтерімен қатар, құрылымдық
буындардан қамтиды.
Қаржы саясаты мемлекеттің қорлары арқылы және мемлекеттік тұтқалары
арқылы, шаралары арқылы жүргізілетін іс-әрекеттер жиынтығы.
Қаржы саясатының мақсаты – қоғам дамуының аса маңызды қажеттіліктерін
қанағаттандыруға қажет қаржы ресурстарын жұмылдыру.
1 Қаржылық саясаттың мемлекеттік реттеу құралы ретіндегі рөлі
1.1 Қаржылық саясаттың экономикалық мәні,мазмұны
Саясат мемлекет қызметінің барлық бағыттарын қамтиды. Саяси ықпал
жасаудың элементі болып табылатын қоғамдық қатынастардың сферасына қарай
экономикалық немесе әлеуметтік, мәдени немесе техникалық, қаржы немесе
кредит, ішкі немесе сыртқы саясат туралы айтады.
Бұдан бұрын айтылғандай, кез келген қоғамда мемлекет қаржыны өзінің
функциялары мен міндеттерін жүзеге асыру үшін, белгілі бір мақсаттарға жету
үшін пайдаланады. Қойылған мақсаттарды іске асыруда қаржы саясаты маңызды
рөл атқарды. Оны жасап, жүзеге асыру процесінде қоғам алдында тұрған
міндеттерді орындаудың шарттары қамтамасыз етіледі; ол экономикалық
мүдделерге ықпал жасаудың белгілі құралы болып табылады.
Қаржы саясаты - бұл қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуы жөніндегі
міндеттерді шешу үшін қаржыны пайдалану жөніндегі мемлекеттің нысаналы
қызметі, қаржыны басқарудың түпкілікті мақсаты, оның нақтылы нәтижесі. Ол
мемлекеттің экономикалық саясатының құрамды бөлігі болып табылады.
Материалистік диалектика жүйесінде түрлі басқа саясат сияқты қаржы
саясаты қондырмағажатады, ал қаржы саясатында білінетін және өндірістік
қатынастардың, белгілі бір экономикалық формацияның бір бөлігі ретінде
көрінетін қаржы қатынастары базистік болып табылады. Қаржы саясатын жасау
процесінде елдің алдына қойылған міндеттердің орындалуы үшін материалдық
жағдайлар қамтамасыз етіледі. Сондықтан тап қаржы саясаты экономика мен
әлеуметтік сфераға ықпал жасаудың белсенді тетігі болып табылады.
Демек, қаржы саясаты қаржы ресурстарын іздестіру, шоғырландыру және
жинақтау және экономикалық саясат жасайтын дамудың бағыттары бойынша оларды
бөлудің міндеттерін шешеді.
Қаржы саясаты өзіне бюджет, салық, ақша, кредит, баға және кеден
саясатын қамтиды. Өз кезегінде мемлекеттің қаржы саясаты тек оның
экономикалық және әлеуметтік саясатын жүзеге асырудың құралы болып келеді,
яғни қосалқы рөлді орындайды.Мемлекеттік саясаттың басқа да бағыттарын —
ұлттық, геосаясатты, әскери саясаттарды да ұмытуға болмайды.
Осы бес бағыттың жиынтығы мемлекеттік саясатты жүргізудің негізгі
құралы болып табылатын қаржы саясатын анықтайды.
Қаржыны басқарудың бүкіл жүйесі мемлекеттің қаржы саясатына
негізделеді. Қаржы саясатын жасауға биліктің заңнамалық және атқарушы
тармақтары қатысады. Қазақстан Республикасында оның конституциялық
ерекшеліктеріне қарай жалпы экономикалық саясат сияқты қаржы саясатын
жасаудағы басымдық Қазақстан Республикасының Президентіне жатады, ол жыл
сайынғы Жолдауында ағымдағы жылға және перспективаға арналған қаржы
саясатының басты бағыттарын анықтайды.Үкімет экономиканы дамытудың басты
бағыттарын жүзеге асыру және қоғамдағы әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз
ету мақсатымен осы Жолдаудың шеңберінде іс-қимыл жасауы тиіс. Осыған орай
биліктің атқарушы тармағының бір бөлігі ретінде Үкімет қаржы саясатын іске
асыруға қажетті зандардың жобаларын жасайды және оларды қарап, қабылдау
үшін Президентке тапсырады. Мезгілінің ұзақтығына және шешілетін
мәселелердің сипатына қарай мемлекеттің қаржы саясаты қаржы стратегиясы мен
қаржы тактикасы болып бөлінеді.
Қаржы стратегиясы экономикалық және әлеуметтік стратегиямен анықталып,
перспективаға есептелген және ірі ауқымды міндеттерді шешуді қарастыратын
қаржы саясатының ұзақ мерзімді курсы. Ол макроэкономикалық процестер
дамуының ұзақ кезеңіне бағытталған, ал оның шеңберіндегі күнделікті
міндеттер басты стратегиялық мақсатқа жетудің кезендері ретінде жүзеге
асырылып отырады.
Қаржы стратегиясын мемлекет қоғам дамуының ірі тарихи
кезеңдерінеүйлестіре отырып жасайды. Оны жасау процесінде қаржыны дамытудың
негізгі тенденциялары болжанады, оны пайдаланудың тұжырымдары қальптасады,
қаржы қатынастарын ұйымдастырудың қағидаттары белгіленеді. Ұзақ мерзімді
мақсаттарды тандап алу және қаржы саясатында мақсатты бағдарламаларды жасау
қаржы ресурстарын экономикалық және әлеуметтік дамудың басты бағыттарында
шоғырландыруды қажет етеді.
Қаржы тактикасы қаржы байланыстарын ұйымдастыруды дер кезінде өзгертіп
отыру, қаржы ресурстарын қайта топтастыру арқылы қоғамды дамытудың нақтылы
кезеңінің мәселелерін шешуге бағытталған. Ол назарды кезек күттірмейтін
міндеттерді шешуге, пайда болған үйлесімсіздіктерді қаржыдағы және елдің,
аумақтың, саланың экономикасындағы ауытқушылықтарды жоюға шоғырландыра
отырып, стратегиялық нұсқаманы нақтылайды. Қаржы стратегиясының біршама
тұрақтылығы кезінде қаржы тактикасы орамдылығымен (икемділігімен)
ерекшеленуі тиіс, ол экономикалык, жағдайлардың, әлеуметтік факторлардың
және басқалардың ширақтылығымен алдын ала анықталады.
Қаржы саясатының стратегиясы мен тактикасы өзара байланысты. Стратегия
тактикалық есептерді шешу үшін қолайлы жағдайлар жасайды. Экономика мен
әлеуметтік сала дамуының шешуші учаскелері мен басты проблемалары анықтай
отырып, тактика әдістерді өзгерту, қаржы байланыстарын ұйымдастырудың
нысандары арқылы неғұрлым қысқа мерзім ішінде ысырап пен шығындарды ең аз
жұмсап, қаржы стратегиясы белгіленген міндеттерді шешуге мүмкіндік береді.
Қаржы саясатын экономикалық қатынастар тудырады, өйткені қоғам қаржы
саясатын жасауда ерікті емес, ол өзінің мүмкіндіктеріне, объективті
шындыктың шарттарына сүйенеді. Қаржы қатынастары дамуының өзінің
айрықшалықты зандары болады. Қаржының логикасы дамуға өзара кері ықпал
жасай алады: экономиканы тездетеді немесе оған кедергі жасайды.
Қаржы саясаты қаржы ресурстарын шоғырландыруға және зәру міндеттерді
шешуге бағытталған, тап осы мемлекеттің қоғамдық өндіріске ықпал етуіне
мүмкіндік жасайды. Экономика мен қоғамның әлеуметтік дамуына қаржы
саясатының ықпал жасауы қаржы саясатының ғылыми негізделген теориясы
негізінде жүзеге асуын талап етеді.Тек ғылыми көзқарас, саясатты анықтайтын
барлық факторларды біліп, зерделеу оның салыстырмалы дербестігінің
объективті экономикалық қатынастар тәуелділігіне ұласпауының кепілі.
Экономикалық дамудың тәжірибесі қаржы саясатының экономикадан қол
үзуінің қатаң экономикалық қиыншылықтарға ұрындыратын, қоғамдық дамудың
міндеттерін іске асыруды сөзсіз тоқтататынын дәлелдейді.
Қаржы саясаты ғылыми зерттемелерге негізделсе және ғылыми тәсілдеме
қаржы саясатының нақтылы қаржы қатынастарынан үзілмейтіндігіне қызмет етсе,
онда қаржы саясаты прогрессивті болуы мүмкін.
Қаржы саясаты қазіргі кезеңде қарама-қайшылықты міндеттерді шешеді,
демек, қаржы саясаты баланстандырылған болуы тиіс.
Қазіргі жағдайда қаржы саясатының негізгі бағыттары мыналар болып
табылады:
шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының сферасыңца нарықтық
қатынастарды нығайту жөнінде шаралар жүргізу;
дағдарысты жай-күйді жою және қаржы жүйесін сауықтандыру;
3) халықты әлеуметтік қорғау жөнінде шаралар кешенін жүргізу.
Нарықтық экономика жағдайында ұзақ мерзімді ғылыми қаржы болжамдарына
негізделген және қаржы реттеуіштерінің жүйесіне сүйеніп әрекет ететін
тиісті қаржы саясаты материалдық-заттай, ақша ағындарының күнделікті әрі
перспективалық тепе-тендігіне жетудің, соның негізінде қоғамның үдемелі
экономикалық өсуін қамтамасыз етудің негізгі өркениетті әдісі болып
табылады. Ол бірінші кезектегі міндеттерді - мемлекеттік бюджеттің
тапшылығы мен ішкі және сыртқы борыштың мөлшерін, қаржы рыногын дамыту,
қолданыстағы салық жүйесін жетілдіру, инфляцияның қарқынын төмендету және
т.б. шешу үшін пайдаланылады.Сонымен бірге қаржы реттеуіштерінің жүйесімен
айла-шарғы жасау арқылы белгілі бір түрде мемлекет пайдаланатын қаржы
айналымында жүрген нақты ресурстар тиісті қаржы саясатына жетудің негізгі
құралдары бола бастайды.
Олар қоғам дамуының әрбір кезеңінің өзгешелігін, ішкі, сол сияқты
халықаралық жағдайдың да ерекшеліктерін, мемлекеттің нақты экономикалық
және қаржылық мүмкіндіктерін ескеруі тиіс. Қаржы ресурстарының көлеміне
белгіленген және жұмсалған шығындардың тікелей тәуелділігі жай ғана қаржы
саналылығының айғағы болып табылады және шаруашылық жүргізудің барлық
деңгейлерінде қолдап отырылуы тиіс. Бұл маңызды талапты сақтамау бюджет
тапшылығының, мемлекеттік борыштың пайда болып, көбеюіне, инфляциялық
процеетерге ұрын-дырады.
Кезең ерекшелігін есепке алу оның алдынғы шаруашылық және қаржы
құрылысының тәжірибесін, жаңа тенденциялар мен прогрессивті құбылыстарды,
дүниежүзілік тәжірибені мұқият зерделеуді де қажет етеді. Ағымдағы кезеңнің
ерекшеліктерін, экономикалық дамудың толғағы жеткен қажеттіліктерін есепке
алу негізінде қаржы саясатын дер кезінде өзгертіп отыру алдыда тұрған
мәселелерді неғұрлым қысқа уақытта және ең аз шығындармен шешуге мүмкіндік
береді.
Қаржы саясатын жасаған кезде оның бірнеше нұсқалары дайындалады.
Олардың барлығы сараптық бағалаудан өткізіледі, неғұрлым оңтайлы нұсқасы
Үкіметке жіберіледі. Көп нұсқалы жоба математикалық үлгілеу мен жобалауды
пайдалануды талап етеді. Мұнымен бірге үнемі өсіп отыратын қаржы
ресурстарының босалқы қорын жасау қажет, сондай-ақ мемлекеттің шаруашылық
жүргізуші субъектілерінің табыстарын алудың неғұрлым оңтайлы үлестерін
анықтау қажет. Қаржы саясатын жасаған кезде қаржы ресурстарын бөлуге және
оларды негізгі бағыттарға шоғырландыруға үлкен маңыз беріледі.
Қаржы жағдайы бірқатар көрсеткіштермен сипатталады:
- жалпы қоғамдық өнім мен ұлттық табыс;
- инвестициялаудың ауқымы;
- негізгі қорларды (капиталдарды) жаңартудың қарқындары;
еңбек өнімділігінің өсуі;
халықтың тұрмыс деңгейі;
мемлекет бюджетінің тапшылығы.
Соңғы жылдардағы Қазақстанның қаржы жүйесі мемлекет бюджетіне
төленбеген төлемдермен сипатталады. Жүйелі төлем қабілетсіздігінің
салдарынан мемлекеттің борышын арттыруға тура келеді.
Тұрақтандырудың қаржы саясаты өзіне мына міндеттерді кіріктіреді:
инфляцияны тоқтату;
бюджет тапшылығын ЖЮ-нің 2%дейін төмендету;
мемлекет борышын ЖІӨ-нің 48% дейін жеткізу.
Қаржы саясатына ақша-кредит саясаты қосылады. Қаржы саясаты
жетістіктерінің бірі-Ұлттық банк кредиттерін беру (эмиссия) жолымен
мемлекеттік борышты жабудан заңнамалық түрде бас тарту.
Қаржылық тұрақтандырудың міндеттеріне мыналар кіреді:
1) тұрақты бағалар (инфляция нөлге жуық). Алайда инфляция жылына
шамамен 1,8% тең болатын дамыған елдерде де болады;
2) бюджет тапшылығы ЖЮ-нің 2-3% аспайды;
3) мемлекет борышы аз соманы құрауы тиіс және тек ЖҰӨ-нің өсуімен
өсуі тиіс.
Қаржы саясатына қойылатын маңызды талап қаржы саясатын жүргізгенде,
яғни дамудың белгілі бір кезеңінің негізгі міндеттерін орындауға шаралар
бағыттау жолымен қаржы жүйесінің барлық буындарында жүргізілетін шараларды
келіскенде кешенді көзқарасты сақтау, сондай-ақ экономикалык саясаттың
құрамды бөліктері арасында қаржы, кредит, баға белгілеу, жалақы салалары
саясатында тығыз өзара байланысты қамтамасыз ету болып табылады.
Қаржы саясатының бағыттары фискалдық және экономикалык саясат
болып табылады.Фискалдық саясат ең маңыздысы мемлекеттік бюджет болып
табылатын орталықтандырылған мемлекеттің-қорларды толықтырумен,экономикалық
саясат экономикалық процестерді реттеумен байланысты. Фискалдық саясат
салық төлемдерін алу, "қоғамдық тауарларды" өндіру кезінде ресурстарды
орналастыру, оларды бөлу, ақша қаражаттарының трансферттік ағындарының
қозғалысы жөніндегі бөлу және қайта бөлу әрекеттерін, үкімет пен жергілікті
органдардың экономикалык және әлеуметтік сфераларда қаржыны пайдалану
жөніндегі басқа іс-қимылдарын қамтиды.
1.2 Қаржылық саясаттың міндеттері, мақсаттары
Экономикалық дағдарыстан шығу және одан әрі серпінді даму мемлекеттің
сындарлы және негізгі саясаты арқылы болуы мүмкін. Жүргізіліп отырған қаржы
саясатының басты субъектісі мемлекет болып табылады. Ол қоғамның ұзақ
перспективаға арналған қаржысын дамытудың басты бағыттарының стратегиясын
жасайды және алдағы кезеңге арналған міндеттерді, қаражаттарды және оған
жетудің жолдарын анықтайды.
Мемлекеттің қаржы саясатының мазмүны экономикалық зандардың іс-
әрекетін ескере отырып және қоғамның даму міндеттеріне сәйкес қаржыны
жоспарлы ұйымдастыру болып табылады. Қоғамдық дамудың әрбір кезеңінде қаржы
саясатының өзіне тән белгілері болады, ол экономиканың жай-күйін, қоғамның
материалдық және мәдени өмірінің толғағы жеткен қажеттіліктерін және басқа
факторларды ескере отырып, түрлі міндеттерді шешеді.
Мемлекеттің қаржы саясатының мазмұны айтарлықтай күрделі, өйткені ол
шаралардың ауқымды кешенін, оны дәйекті жүзеге асыру стадияларын қамтиды,
олар:
экономикалық зандардың әрекеті, экономиканың жай-күйі, қоғамның
әлеуметтік-экономикалық дамуының перспективалары негізінде елдегі
қаржының ғылыми негізделген тұжырымдамасын әзірлеу;
экономикалық саясаттың тиісті мақсаттары мен міндеттерін негіздей
отырып, қаржы саясатының стратегиялық және тактикалык шараларын тұжырымдау;
белгіленген іс-әрекеттерді қаржы механизмі арқылы (экономикалық қайта
құрудың түбегейлігіне қарай оны жаңғырта және түзете отырып) іс жүзінде
жүзеге асыру;
Демек, экономикалық зандардың іс-әрекетін есепке ала отырып, қоғамды
дамытудың міндеттеріне байланысты қар-жыны ұйымдастыру мен пайдалану
мемлекеттің қаржы саясатының мазмұны болып табылады.
Қазіргі кезенде қаржы саясатының көмегімен шешілетінбасты міндеттердің
қатарына мыналарды жатқызуға болады:
а) елдің дамуының әрбір нақты кезеңінің ерекшеліктері негізінде
қаржы ресурстарының неғұрлым мүмкін болатын көлемін жасаудың жағдайларын
қамтамасыз ету;
ә) қаржы ресурстарын қоғамдық өндірістің сфералары арасында, ұлттық
шаруашылық секторлары арасында ұтымды бөлу және пайдалану, ресурстарды
белгілі бір мақсаттарға бағыттау;
б) экономикалық дамудың белгіленген бағыттарын орындау үшін тиісті
қаржы механизмін жасап, оны үнемі жетілдіріп отыру.
Сондықтан Қазақстан жағдайында қаржы саясатының міндеті экономиканы
экономикалық өсудің траекториясына көшіру, ұлттық шаруашьшықтың құрылымын
одан әрі жетілдіру негізінде шаруашылық өмірді тұрақтандыру, кәсіпкерлік
қызметті дамыту, мемлекеттік бөліктің үлесін оңтайландыра отырып, меншікті
реформалау, сыртқы экономикалық қызметті ұлғайтып, жандандыру, әлеуметтік
бағдарламаларды қаржыландыру жөнінде шаралар жасап, оларды қаржы механизмі
арқылы іске асыру болып табылады.
Елдегі жүргізіліп жатқан реформаларға сәйкес мемлекеттің қаржы саясаты
мен қаржы жүйесінің қызметі нарық жағдайында қажетті қаржы ресурстарын
жұмылдыруға, оларды бюджетке толық және дер кезінде түсіріп отыруға,
әлеуметтік-экономикалық дамудың мемлекеттік бағдарламаларында қаралған
шараларды үздіксіз қаржыландыруға және материал, еңбек және ақша
ресурстарын мақсатты әрі ұтымды пайдалануға бақылауды күшейтуге
бағытталған. Бұл мақсаттар Қазақстан Республикасының әлеуметтік және
экономикалық дамуының, қоғамдық өмірдің барлық салаларын қайта құрудың
стратегиясын қаржымен қамтамасыз ету қажеттігінен туындайды.
Қаржы саясатының мақсаты — қоғам дамуының аса маңызды қажеттіліктерін
қанағаттандыруға қажет қаржы ресурстарын толық жұмылдыру. Осыған байланысты
қаржы саясаты кәсіпкерлік қызметті жандандыра түсуге қолайлы жағдайлар
жасауға шақырады. Мемлекет пайдасына кәсіпорындардың табысын алудың ұтымды
нысандарын, сондай-ақ қаржы ресурстарын қалыптастыруға халықтың қатысу
үлесін анықтауға көп көңіл бөлінеді. Қоғамдық өндіріс салалары арасында
қаржы ресурстарын бөлу жолымен оларды пайдаланудың тиімділігін арттыруға,
сондай-ақ оларды экономикалық және әлеуметтік дамудың басты бағыттарына
шоғырландыруға үлкен маңыз беріледі.
1.3. Шет мемлекеттердегі қаржылық саясаттың дамуы
Қаржы тарихи сипатқа ие. Ол тауар-ақша жағдайында мемлекет қызметтері
мен қажеттіліктері дамуы әсерінен пайда болды. Қаржы термині латынның
finanсіа - төлем, табыс деген сөзінен шыққан. Ақшалай төлем мағынасымен
алғаш рет XIII— XV ғасырларда Италияда кең қолданыла бастады. Бұл кезде
Флоренция, Венеция, Генуя тәрізді бірқатар қалалар ірі сауда және банк ісі
орталықтары болатын. Бұдан әрі термин халықаралық деңгейге тарады және ақша
қатынастары жүйесімен, мемлекеттің өз саяси және экономикалық қызметтерін
орындау үшін шоғырландыратын ақша ресурстарын құраумен байланысты түсінік
ретінде орындала бастады.
Мемлекеттің құрылуымен бірге қаржының қалыптасуы, оның қызмет етуіне
қаражат табу процесі күшейді. Капиталистік формация алдында мемлекеттік
табыстар мен шығыстар натуралды сипатта болды. Мемлекеттік қажеттіл
іктердің көп бөлігі әр түрлі борыштылық және натуралдық алымдар есебінен
қанағаттандырылды.
Феодалдық құрылыстың күйреуімен, оның аясында капиталисте өндіріс
әдісінің дамуымен бірге мемлекеттік табыстар мен шығыстардың мәні арта
бастады; натуралдық алымдар мен борыштықтардың үлесі азайды. Тауар-ақша
қатынастары аясының кеңеюі, мемлекеттік қызметтердің көбейіп күрделіленуі
бұл процесті ұлғайтты. Мемлекттік қазынаның жеке билеушінің кассасы мен
қабілетінен бөлінуі негізінде мемлекетгік қаржы, мемлекеттік бюджет,
мемлекеттік несие түсініктері пайда болды. Нарықтық экономика жағдайында
тауар-ақша қатынастары анағұрлым кең дамиды. Ол қоғамдық шаруашылықтың
барлық салалары мен қызметтеріне қатысады. Өз кезегінде құн қозғалысын
көрсететін және қоғамның ақша қатынастарының елеулі бөлігін қамтитын қаржы
мемлекет өмірінде ерекше орын алды. Бұл жерде мемлекет табыстары салық және
қарыз түрінде түседі. Бұл жағдайда қаржы бір жағынан мемлекеттік қаржыны,
екінші жағынан жеке кәсіпорындар, корпорациялар, монополиялар қаржыларын
қамтиды.
Мемлекетік қаржы мемлекеттің ұлттық табысты қайта бөлуімен, сондай-ақ
жалпы қоғамдық өнімнің бір бөлігін бөлумен байланысты экономикалық
қатынастардың ерекше саласы екендігін білдіреді. Олардың материалдық
мазмұны мемлекеттік және жергілікті бюжеттерде, арнайы қорларда,
мемлекеттік кәсіпорындар қаржыларында көрінеді. Олар кәсіпорынның ақша
капиталы, әр түрлі ақша қорлары түрінде байқалады.
Кәсіпорынның капиталдың жеке ауыспалы айналысы негізінде қызмет етуіне
байланысты бұл ақша қорлары ерекшеленген, орталықсызданған сипат алады. Бұл
жағдайда мемлекет жеке кәсіпорындар қаржыларымен тікелей байланыста болады.
Олар мемлекеттік бюджетке төлем алу, амортизациялық
қор құру, несиелік катынастарды саралау, мемлекеттік субсидиялар ұсыну
нысанында көрінеді.
Жеке кәсілорындар материалдық өндірістің көп бөлігін құрайды, олардың
үлесіне жиынтық қоғамдық өнімнің және ұлттық табыстың басым бөлігі келеді.
Мемлекет осы кәсіпорындар қызметін ынталандыру,сондай-ақ ғылыми-техникалық
прогресті жеделдетумен, резерв құрумен, жұмыскерлер біліктілігін көтерумен
байланысты ақша қорларының өсуі үшін әр түрлі қаржылық әдістер қолданады.
Мемлекет пайдаға салық салудың жеңілдікті режимін жасап, пайданы
амортизациялық киіндіруге мүмкіндік беретіндей, жеделдетілген амортизация
жүйесін бекітеді, бірқатар жағдайда бюджеттік несиелерді, қаржылық
қолдаудың басқа да нысандарын ұсынады. Өз кезегінде жеке кәсіпорындар өз
төлемдері арқылы мемлекеттік бюджеттің және басқа да мемлекеттік қорлардың
табыстық негізін қалыптастыруға қатысады.
Егер мемлекеттік қаржылар мемлекеттің құрылуы және тауар-ақша
қатынастарының дамуы арқасында пайда болса, жеке кәсіпорындар қаржылары
тауарлық өндіріс, өндіргіш күштер, ақша-тауар қатынастары дамуы нәтижесінде
пайда болды.
Жалпы қаржылық қатынастар сипатына экономикалык заңдар әсер етеді.
Бөлу қатынастары саласында құн заңы, монополиялық пайда заңы және т.б
заңдар қызмет етеді. Олар мемлекеттің қаржылық саясатына, масштабтарға,
ұлттық табыстың қайта бөлінуіне орталықтанған жэие орталықтанбаған ақша
қорларына әсер етеді.
Қаржы мәнін оның базистік немесе қондырмалық қатынастарға қатысын
анықтап алмай дұрыс түсіну мүмкін емес. Экономистер арасында ұзақ уақыт
бойы ортақ көзқарас болмады. Біреулері буржуазиялық мемлекетпен тығыз
байланысты қаржыларды мемлекеттің өзі тәрізді, қондырмалық категорияға
қатыстырса, басқалары қаржыны базиске жатқызады, ал үшіншілері қаржыны
қондырмалық және базистік элементтердің қосындысы деп қарастырды.
Қазіргі кезде шет мемлекет қаржылары деп оның базистік элемент-
теріне қатысты түсінігі қалыптасты. Бұл көзқарас ақталды, себебі қаржы-
экономикалық қатынастарға негізделді және қосымша пайдалану қатынастарын
білдіреді.
Қаржы, базис категориясы бола тұра, мемлекет өмірінің, оның қызметтері
мен міндеттерін жүзеге асырудың материалдық негізін қамтамасыз етеді. Бұл -
бірінші кезекте буржуазияның саяси билігін күшейтуге, өндіріс құралдарына
жеке меншікті, кәсіпкерлік бостандықты қорғауға байланысты міндеттер.
Салықтар, мемлекеттік несие, мемлекеттік қарыздар тәрізді элементтерді
қамти отырып, қаржы мемлекетке байланысты объективті түрде қажет сипат
алады.
Жеке кәсіпорындар қаржысына келсек, олар кеңейтілген ұдайы өндіріс
процесінің элементтері болады және бұл процеске дәнекер болады.
Сонымен, мемлекеттегі қондырма және базистік қатынастарды білдіретін
қаржының диалектикалық өзара тіркестігінің байланысы бар. Өндірістік
қатынастар қоғамның экономикалық базисін құра отырып, объективті түрде
қоғам қондырмасынан тәуелсіз өмір сүреді, - деп атап өтті профессор Э.А.
Вознесенский. Базистің қондырмаға үстемдігі базиске қондырманың кері
белсенді әсерін білдіреді, оны жеделдетіп, қоғамның дамуын баяулатады.
Мемлекет өндіргіш күштердің өсуі әсерінен өз қызметтері мен міндеттерінің
кеңеюі мен дамуы процесінде өмір сүрудің көзі болатын материалдық және ақша
ресурстарын іздейді. Ол осы кездерді әр түрлі салықтар, басқа да
мемлекеттік табыстар түрінде іздейді. Оларды қалыптастыру нысаны өндіргіш
күштердің, экономикалық қатынастарың даму деңгейіне байланысты.
Ежелгі феодализмге натуралдық салықтар, әр түрлі борыштықтар жүйесі
тән. Оның кейінгі сатысында тауар-ақша қатынастарының дамуымеи ақша
салығының, оның әр алуандығының ролі артады.
Дамыған капитал жағдайында ақша қатынастары натуралды қатынастарды
толық ығыстырып шығарады, барлық кластар мен әлеуметтік таптарды қамтитын,
бірақ үстемдік етушілер ірі монополистік капитал мүддесіне сай қызмет
ететін салық жүйесі қалыптасты. Базис категориясына жататын қаржылар
өндірістік қатынастардың бір бөлігі, элементі болып табылады, яғни қаржыны
мемлекет жалпы қоғамдық өнім құны бөлігін ақшалай нысанда монополиялар
мүддесінде бөлу және тұтыну жағдайында өндірістік қатынастар субъектісі
болатындай капиталдың экономикалық базисінің жүйесі ретінде қарастырылады.
Қаржы мәнін, ғылыми ізденістер тереңдігін көрсететін көзқарастардың
ерекшелігімен қоса, олардың барлығы бір нәрсеге негізделеді - пүл қаржыны
құндық категория, базистік қатынастар элементі, өндірістік қатынастар
көрінісі деп таныды.
Осы жағдайларда капиталдың ұдайы өндіріс процесіне әсер ету,
экономикалық өсу қарқынын қолдауға шаруашылықтың аса маңызды салалары
дамуына, экономиканы құрылымдық жағынан қайта құруға, ғылыми-техникалық
прогресті жеделдетуге ықпал ететін маңызды құрал бола бастаған мемлекеттік
қаржының рөлі артты. Буржуазиялық мемлекеттің әлеуметтік стратегиясын
жүзеге асыруда қаржыны пайдалану ұлғайды.
2 Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық процестерде-
гі мемлекеттің қаржылық саясаты
2.1 Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржылық саясатының
бағыттары, жіктелу - құрылымы
Мемлекеттің қаржысы мемлекеттің экономикалық, әлеуметтік, саяси
функцияларын орындау үшін оны қажетті ақша ресурстарымен қамтамасыз ететін
елдің қаржы жүйесінің маңызды сферасы болып табылады және олар экономика
мен социумдағы сан алуан өзара байланыстарды қамтитын мемлекеттік сектордың
өндірістік және әлеуметтік қатынастардағы іс - қимылымен байланысты.
Экономикалық мәні жағынан мемлекеттің қаржысы мемлекеттің,оның
кәсңпорындарының қаржы ресурстарын қалыптастырып, алынған қаражаттарды
мемлекет пен оның кәсіпорындарыныңфункцияларын орындауға пайдалану үшін
қоғамдық өнімнің құны мен ұлттық байлықтың бір бөлігін бөлу және қайта
бөлумен байланысты болатын ақша қатынастарын білдіреді.
Қазақстан Республикасы Президентіне көп жағдайда Президент аппараты
арқылы қаржылық бағыттарға өкілеттік берген:
- республикалық бюджетті әзірлеу және оның атқарылуы туралы есеп беру
тәртібін айқындайды;
- республикалық бюджет комиссиясын құрады,ол туралы қағиданы
бекітеді,оның құрамын анықтайды;
- Қазақстан Республикасының аумағында төтенше мемлекеттік бюджет
енгізу туралы шешім қабылдайжы және оны әзірлеу тәртібін айқындайды;
- мемлекеттегі жағдай мен республиканың ішкі және сыртқы саясатының
негізгі бағыттары туралы Қазақстан халқына жыл сайынғы жолдауда алдағы
жылға арналған Қазақстан Республикасының қаржы – кредит және бюджет
саясатының негізгі бағыттарын айқындайды;
құрады және ол туралы қағиданы бекітеді;Ұлттық қорды қалыптастыру
және пайдалану тиімділігін арттыру жөнінде, сондай-ақ оны пайдаланудың
көлемі мен бағыттары жөнінде шешімдер қабылдайды.Ұлттық қорды қалыптастыру
және пайдалану туралы есептерді бекітеді;
-Қазақстан Республикасындағы төтенше немесе соғыс жағдайларында тиісті
қаржы жылының бірінші тоқсанына арналған республикалық қаржы жоспарын
бекітеді және Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес өзгеде
өкілеттіктерді жүзеге асырады.
2.2 Мемлекеттік қаржылық саясатының қағидалары мен әдістері
Қаржы саясатын жүзеге асырудың негізіне жалпы және жеке (өзгеше)
қағидаттардың толып жатқан қатары қойылуы тиіс.
Қаржы саясатын жүргізгенде оның мына қағидаттарын жүзеге асырудың зор
маңызы бар:
қолда бар нақты қаржы ресурстарын негіздей отырып, бюджеттерді жасау,
бекіту және атқару кезінде қоғамдық өндірістің барлық қатысушыларының ,
әлеуметтік, ұлттық және кәсіби топтардың мүдделерін сақтау;
қаржы қатынастарының жоспарлы ұйымдастырылуын қамтамасыз ету;
қаржы жүйесінің барлық сфералары мен буындарында кірістер мен
шығыстардың теңгерімділігі
қаржы резервтерін жасау (бюджет жүйесінде кірістердің шығыстардан және
салалық қаржыларда қаржы резервтерінің асып түсуі);
мемлекет пен шаруашылық жүргізуші субъектілердің арасында қаржы
ресурстарын оңтайлыбөлу.
Қаржы саясатының тиімділігін қамтамасыз ететін жалпы
қағидаларғамыналар жатады:
объективті экономикалық зандардың іс - әрекетін есепке алу;
нақты тарихи жағдайларды есепке алу;
өткен жылдардың өзіндік тәжірибесін және дүниежүзілік тәжірибені
есепке алу.
Жеке өзгеше қағидаларғамыналарды жатқызуға болады:
қоғамда қаржы жүйесінің ұтымды құрылымын, қаржы қатынастарын жоспарлы
ұйымдастыруды және қаржы механизмінің дұрыс құрылуын қамтамасыз ету;
қаржы жүйесінің барлық салалары мен буындарындағы кірістер мен
шығыстардың тепе - тендігі;
бюджеттегі кірістердің шығыстардан асып түсетін қаржы резервтерін
жасау;
салық жүйесін ұтымды құру арқылы экономикалық және әлеуметтік дамудың
маңызды бағыттарына қаржы ресурстарын шоғырландыру;
негізгі қаржы ресурстарын мемлекет қарамағына жұмылдыру, оларды
мемлекет пен шаруашылық жүргізуші субъектілер арасында тиімді бөлу;
қаржы және кредит - ақша саясатының тепе - теңдігі.
Қазіргі кезеңдегі қаржы саясат көмегімен шешілетін басты міндеттердің
қатарына:
- елдің дамуының әрбір нақты кезеңінің ерекшеліктері негізінде
қаржылық ресурстардың неғұрлым мүмкін болатын кез - келген көлемін жасаудың
жағдайын қамтамасыз ету;
-қаржылық ресурстарды қоғамдық өндіріс сфералар арасында шаруашылық
секторлар арасында ұтымды бөлужәне пайдалану мақсатты бағыттарға жұмсау;
- экономикалық дамудың белгіленген бағыттарын орындау үшін тиісті
қаржылық механизмді жасап оны үнемі жетілдіріп отыру;
Қаржылық саясаттың негізгі мақсаты қоғам дамуының аса маңызды
қажеттіліктерін қанағаттандыруға қажетінтолық жұмылдыру.
Мемлекеттің қаржылық саясатының принциптері: қолда бар нақты қаржылық
ресурстарды негіздей отырып бюджеттерді қалыптастыру, бекіту және атқару
кезінде қоғамдық өндірістің қатысушыларын әлеуметтік және кәсіби топтардың
мүдделерін қорғау, қаржылық қатынастардың жоспарлы ұйымдастырылуын
қамтамасыз ету, қаржылық жүйенің барлық сфераларында оладың шығындармен
кірістерін теңестіру, қаржылық резервтерді
құру, мемлекеттің шаруашылық жүргізуші субъектілер арасында қаржылық
ресурстарды тиімді бөлу болып табылады.
Осыған байланысты қаржы саясаты кәсіпкерлік қызметті жандандыра түсуге
қолайлы жағдайлар жасауға шақырады.Қоғамдық өндіріс салалары арасында қаржы
ресурстарын бөлу жолымен оларды пайдаланудың тиімділігін арттыруға, сондай-
ақ оларды экономикалық және әлеуметтік дамудың басты бағыттарына
шоғырландыруға үлкен маңыз беріледі.
Мемлекет (өзінің билік пен басқару органдары арқылы), бір жағынан,
жеке кәсіпорыңдар, ұйымдар, мекемелер, азаматгар, басқа жағынан, бұл
сферадағы ақша қатынастарының субъектілері болып табылады.
Ішкі ұлттық өнімнің өсуімен салыстырғанда мемлекеттің шығыстары
көлемінің озыңқы қарқынмен өсуі мемлекеттің қаржыларына тән сипат болып
табылады. Бұл құбылыс XIX ғасырдағы неміс экономисі Вагнердің заңы-Өспелі
мемлекеттік белсенділік заңы ретінде белгілі. Бұл заңға сәйкес өнеркәсіп
саласы дамыған еддерде мемлекеттің шығындары өндіріс көлеміне қарағанда
жылдамырақ өсуі тиіс. А. Вагнер мемлекеттік белсеңділіктің өсуін үш
фактормен байланыстырады:
экономика дамуының нәтижесінде экономикалық тірліктің күрделенуімен
және еңбек бөлінісінің тереңдеуімен; бұл мемлекет тарапынан тиімді және
ұтымды экономиканы, құқық тәртібін, заң қызметтерін кеңейтуді қолдаудың
қажеттігіне жеткізеді;
техника мен технологая дамуы капиталдың үлкен мөлшеріне қажеттілікті
қажет етеді, бұл капиталды майда фирмалардың алдында артықшылықтары бар
акционерлік компаниялар немесе мемлекттік корпорациялар қамтамасыз ете
алады; мемлекет монополиялардың қызметін реттеу үшін техникалық шарттар
бойынша олар қүрылатын өндірістерге қатысуы тиіс;
көрсетілетін қызметтерден болатын пайда экономикалық бағалауға
төзбейтін білім беру және денсаулық сақтау сфераларында мемлекет
белсенділікті күшейтеді.
Сөйтіп, Вагнердің заңы нарықтық шаруашылықтың белгілі бір
шектеулілігін және экономикалық процестерді мемлекеттік реттеудің
қажеттігін дәледейді.
Алайда бөлгіштік фукциядағы мемлекеттің қаржысын неғұрлым толық
сипаттау үшін мемлекеттің реттеуші іс-қималдарының қажеттігінен туындайтын
құрамдас қосалқы функцияларды бөліп көрсеткен жөн; Бұл:
орналастыру;
қайта бөлгіштік;
тұрақтандыру қосалқы функциялары.
Орналастыру қосалқы функциясы қоғамдық тауарлар, игіліктер және
қызметтер көрсету нарықтық жүйе арқылы қамтамасыз етілуі мүмкін
еместігінде, мемлекеттің оларды өндіру және халықты қамтамасыз ету үшін
ресурстарды бөлуі және орналастыруы қажет екендігінде көрінеді. Мәселе
шектеулі экономикалық ресурстарды жекеше және қоғамдық тауарлар
арасында оңтайлы бөлуде және олардың құрылымы мен мөлшерін тандауда болып
отыр. Қоғамдық тауарлардың ресурстары көбінесе салықтардың есебінен
қалыптасатындықтан, жекеше, рыноктық тауарларды өндірудің мүмкіндіктері
шектелінеді, оңтайландыру проблемалары фискалдық саясат үшін қиын болып
көрінуі мүмкін.
Түрлі фискалдық құралдар арасында бөлініс көбінесе тікелей мыналар
арқылы орындалады:
табысы төмен үй шаруашылығын қаражаттандыруды жоғары
табыстарға үдемелі салық салумен ұштастыратын салықтық -трансферттік
тәсімі арқылы;
баламалы түрдегі бөлініс жалдаушылардан төмен табыс болатын тұрғын үй
сықылды қоғамдық шаруашылықты қаржыландыру үшін пайдаланылатын прогрессивті
салықтар арқылы орындалуы мүмкін;
ақырында, қайта белуге табысы төмен тұтынушылар пайдаланатын басқа
тауарларды қаражаттандыруды көбінесе жоғары табысты тұтынушылар сатып
алатын тауарларға салынатын салықтармен ұштастыру арқылы жету мүмкін.
Саясаттың баламалы құралдарын тандауда тұтынушылардың немесе
өндірушілердің тандауға араласуы болғанда көтерілетін толық нәтижеленетін
ысыраптар немесе тиімділік шығындары есепке алынуы тиіс. Салықтық -
трансферттік механизм арқылы қайта бөлудің жеке тұтыну немесе өндірістік
тандауға кедергі жасамайтын артықшылығы болады. Алайда тіпті бұл механизм
де тиімділік шығындарысыз емес, сондықтан жанжалды теңдік пен тиімді
мақсаттарды теңгеруді табу қажет. Жүргізілетін оңтайлы саясат мүдделердің
екеуіне қолданылуы тиіс.
Тұрақтандырудың қосалқы жүйесін іс-әрекеті сыртқы сауда мен төлем
балансының жай-күйінің нәтижелерін ескере отырып, жоғары жұмыспен қамтуға,
бағаны тұрақтандыру мен экономикалық өсудің қолайлы дәрежесін қамтамасыз
етуге саяды. Сонымен бірге мемлекеттік бюджеттің шығыстары және салық
салудағы өзгерістер бойынша қатаң не шектеулі шараларды қолдана отырып,
мемлекет жиынтық сұранымга ықпал жасайды.
Мемлекет (өзінің билік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
3
Қаржылық саясаттың мемлекеттік реттеу құралы ретіндегі рөлі 5
Қаржылық саясаттың экономикалық мәні, мазмұны
5
Қаржылық саясаттың міндеттері, мақсаттары
11
Шет мемлекеттердегі қаржылық саясаттың дамуы
13
Қазақстан Республикасының әлеуметтік – экономикалық процестердегі
мемлекеттің қаржылық саясаты
18
Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржылық саясатының бағыттары,
жіктелу құрылымы
18
Мемлекеттік қаржылық саясатының қағидалары мен әдістері 19
Мемлекеттің фискалдық және монетарлық саясатының жүргізу маңыздылығы
26
Мемлекеттің қаржылық саясатын жетілдіру бағыттары
31
Мемлекеттің қаржылық саясатын дамыту стратегиясы 31
Мемлекеттің қаржылық саясатын тиімді басқару бағыттары 35
Қорытынды
42
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
45
Қосымшалар
47
Кіріспе
Мемлекеттік қаржыны қаншалықты дұрыс жұмылдыру және оны тиімді бөлу
мемлекеттің қаржы саясатының негізгі міндетіне әкеледі. Жалпы қаржының
мәні, оның даму заңдылықтары, тауар - ақша қатынастарын қамту сферасымен
қоғамдық ұдайы өндіріс процесіндегі рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен,
мемлекеттің табиғаты мен және функцияларымен айқындалады.
Қаржы саясаты мемлекеттің экономикалық саясатының негізгі бөлігі
болып табылады. Қаржы саясаты - бұл қоғамның әлеуметтік-экономикалық
жағдайлары бойынша міндеттерді шешуге арналған мемлекеттің қаржыны
пайдалану қызметі.
Қаржы саясатының міндеттері:
қаржы ресурстарын тиімді пайдалану және жинақтау;
мемлекеттің экономикаға әсер етуі және реттеуі.
Қаржы жүйесінің негізгі бөліктерінің бірі мемлекеттік қаржы болып
табылады. Өзінің ауқымдылығымен және күрделілігімен сипат алады.
Мемлекеттік қаржылық саясат - бұл мемлекет иелігіндегі қаржылық ресурстарды
қалыптастырумен және оларды өндіріске, қоғамның әлеуметтік-мәдени, әскери
қажеттіліктеріне, басқару бойынша шығындарға бағытталатын жалпы қоғамдық
өнім мен ұлттық байлықты бөлу, қайта бөлу арасындағы пайда болатын ақша
қатынастары.
Мемлекеттің қоғамдағы рөлін, мәнін мемлекеттік қаржының ерекшеліктері
айқындайды. Мемлекеттік қаржы саясатының ерекшеліктері:
- қаржы қорларын жинақтау;
- қорларды сәйкесінше мақсатқа бөлу.
Мемлекеттік қаржыны тиімді қалыптастыру мен бөлу елдің экономикалық
өсуіне және халықтың әл-ауқатының жақсаруына әсер етеді.Себебі, қаржылық
саясат мемлекеттік қаржының басқа қаржы жүйесінің бөліктерімен (шаруашыльгқ
субъектілер қаржылары, халық қаржылары) оңтайлы да, тиімді механизмді
құруға, сәйкесінше елдің стратегиясына жетуге мүмкіндік береді.
Мемлекеттік қаржы аясында субъектілер ретінде ең бастысы - мемлекеттің
әр түрлі басқару органдары, сонымен қатар мемлекеттік қаржының қалыптасуы
немесе бөлінуі процесіндегі әр түрлі ұйымдастырушылық-құқықтық нышандағы
кәсіпорындар мен ұйымдар және халық болып табылады.
Мемлекеттік қаржы саясатының қызметтері қаржы қызметтеріне дәл келеді,
яғни бөлу және бақылау. Бақылау қаржының бөлу қызметінен туындайды және
жиынтық қоғамдық өнімді және ұлттық табысты бөлуге, оларды мақсатты
жұмсауда реттеу мен бақылау жасауда көрініс табады.
Қандай да болмасын құбылыс өзінің қызметтерімен қатар, құрылымдық
буындардан қамтиды.
Қаржы саясаты мемлекеттің қорлары арқылы және мемлекеттік тұтқалары
арқылы, шаралары арқылы жүргізілетін іс-әрекеттер жиынтығы.
Қаржы саясатының мақсаты – қоғам дамуының аса маңызды қажеттіліктерін
қанағаттандыруға қажет қаржы ресурстарын жұмылдыру.
1 Қаржылық саясаттың мемлекеттік реттеу құралы ретіндегі рөлі
1.1 Қаржылық саясаттың экономикалық мәні,мазмұны
Саясат мемлекет қызметінің барлық бағыттарын қамтиды. Саяси ықпал
жасаудың элементі болып табылатын қоғамдық қатынастардың сферасына қарай
экономикалық немесе әлеуметтік, мәдени немесе техникалық, қаржы немесе
кредит, ішкі немесе сыртқы саясат туралы айтады.
Бұдан бұрын айтылғандай, кез келген қоғамда мемлекет қаржыны өзінің
функциялары мен міндеттерін жүзеге асыру үшін, белгілі бір мақсаттарға жету
үшін пайдаланады. Қойылған мақсаттарды іске асыруда қаржы саясаты маңызды
рөл атқарды. Оны жасап, жүзеге асыру процесінде қоғам алдында тұрған
міндеттерді орындаудың шарттары қамтамасыз етіледі; ол экономикалық
мүдделерге ықпал жасаудың белгілі құралы болып табылады.
Қаржы саясаты - бұл қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуы жөніндегі
міндеттерді шешу үшін қаржыны пайдалану жөніндегі мемлекеттің нысаналы
қызметі, қаржыны басқарудың түпкілікті мақсаты, оның нақтылы нәтижесі. Ол
мемлекеттің экономикалық саясатының құрамды бөлігі болып табылады.
Материалистік диалектика жүйесінде түрлі басқа саясат сияқты қаржы
саясаты қондырмағажатады, ал қаржы саясатында білінетін және өндірістік
қатынастардың, белгілі бір экономикалық формацияның бір бөлігі ретінде
көрінетін қаржы қатынастары базистік болып табылады. Қаржы саясатын жасау
процесінде елдің алдына қойылған міндеттердің орындалуы үшін материалдық
жағдайлар қамтамасыз етіледі. Сондықтан тап қаржы саясаты экономика мен
әлеуметтік сфераға ықпал жасаудың белсенді тетігі болып табылады.
Демек, қаржы саясаты қаржы ресурстарын іздестіру, шоғырландыру және
жинақтау және экономикалық саясат жасайтын дамудың бағыттары бойынша оларды
бөлудің міндеттерін шешеді.
Қаржы саясаты өзіне бюджет, салық, ақша, кредит, баға және кеден
саясатын қамтиды. Өз кезегінде мемлекеттің қаржы саясаты тек оның
экономикалық және әлеуметтік саясатын жүзеге асырудың құралы болып келеді,
яғни қосалқы рөлді орындайды.Мемлекеттік саясаттың басқа да бағыттарын —
ұлттық, геосаясатты, әскери саясаттарды да ұмытуға болмайды.
Осы бес бағыттың жиынтығы мемлекеттік саясатты жүргізудің негізгі
құралы болып табылатын қаржы саясатын анықтайды.
Қаржыны басқарудың бүкіл жүйесі мемлекеттің қаржы саясатына
негізделеді. Қаржы саясатын жасауға биліктің заңнамалық және атқарушы
тармақтары қатысады. Қазақстан Республикасында оның конституциялық
ерекшеліктеріне қарай жалпы экономикалық саясат сияқты қаржы саясатын
жасаудағы басымдық Қазақстан Республикасының Президентіне жатады, ол жыл
сайынғы Жолдауында ағымдағы жылға және перспективаға арналған қаржы
саясатының басты бағыттарын анықтайды.Үкімет экономиканы дамытудың басты
бағыттарын жүзеге асыру және қоғамдағы әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз
ету мақсатымен осы Жолдаудың шеңберінде іс-қимыл жасауы тиіс. Осыған орай
биліктің атқарушы тармағының бір бөлігі ретінде Үкімет қаржы саясатын іске
асыруға қажетті зандардың жобаларын жасайды және оларды қарап, қабылдау
үшін Президентке тапсырады. Мезгілінің ұзақтығына және шешілетін
мәселелердің сипатына қарай мемлекеттің қаржы саясаты қаржы стратегиясы мен
қаржы тактикасы болып бөлінеді.
Қаржы стратегиясы экономикалық және әлеуметтік стратегиямен анықталып,
перспективаға есептелген және ірі ауқымды міндеттерді шешуді қарастыратын
қаржы саясатының ұзақ мерзімді курсы. Ол макроэкономикалық процестер
дамуының ұзақ кезеңіне бағытталған, ал оның шеңберіндегі күнделікті
міндеттер басты стратегиялық мақсатқа жетудің кезендері ретінде жүзеге
асырылып отырады.
Қаржы стратегиясын мемлекет қоғам дамуының ірі тарихи
кезеңдерінеүйлестіре отырып жасайды. Оны жасау процесінде қаржыны дамытудың
негізгі тенденциялары болжанады, оны пайдаланудың тұжырымдары қальптасады,
қаржы қатынастарын ұйымдастырудың қағидаттары белгіленеді. Ұзақ мерзімді
мақсаттарды тандап алу және қаржы саясатында мақсатты бағдарламаларды жасау
қаржы ресурстарын экономикалық және әлеуметтік дамудың басты бағыттарында
шоғырландыруды қажет етеді.
Қаржы тактикасы қаржы байланыстарын ұйымдастыруды дер кезінде өзгертіп
отыру, қаржы ресурстарын қайта топтастыру арқылы қоғамды дамытудың нақтылы
кезеңінің мәселелерін шешуге бағытталған. Ол назарды кезек күттірмейтін
міндеттерді шешуге, пайда болған үйлесімсіздіктерді қаржыдағы және елдің,
аумақтың, саланың экономикасындағы ауытқушылықтарды жоюға шоғырландыра
отырып, стратегиялық нұсқаманы нақтылайды. Қаржы стратегиясының біршама
тұрақтылығы кезінде қаржы тактикасы орамдылығымен (икемділігімен)
ерекшеленуі тиіс, ол экономикалык, жағдайлардың, әлеуметтік факторлардың
және басқалардың ширақтылығымен алдын ала анықталады.
Қаржы саясатының стратегиясы мен тактикасы өзара байланысты. Стратегия
тактикалық есептерді шешу үшін қолайлы жағдайлар жасайды. Экономика мен
әлеуметтік сала дамуының шешуші учаскелері мен басты проблемалары анықтай
отырып, тактика әдістерді өзгерту, қаржы байланыстарын ұйымдастырудың
нысандары арқылы неғұрлым қысқа мерзім ішінде ысырап пен шығындарды ең аз
жұмсап, қаржы стратегиясы белгіленген міндеттерді шешуге мүмкіндік береді.
Қаржы саясатын экономикалық қатынастар тудырады, өйткені қоғам қаржы
саясатын жасауда ерікті емес, ол өзінің мүмкіндіктеріне, объективті
шындыктың шарттарына сүйенеді. Қаржы қатынастары дамуының өзінің
айрықшалықты зандары болады. Қаржының логикасы дамуға өзара кері ықпал
жасай алады: экономиканы тездетеді немесе оған кедергі жасайды.
Қаржы саясаты қаржы ресурстарын шоғырландыруға және зәру міндеттерді
шешуге бағытталған, тап осы мемлекеттің қоғамдық өндіріске ықпал етуіне
мүмкіндік жасайды. Экономика мен қоғамның әлеуметтік дамуына қаржы
саясатының ықпал жасауы қаржы саясатының ғылыми негізделген теориясы
негізінде жүзеге асуын талап етеді.Тек ғылыми көзқарас, саясатты анықтайтын
барлық факторларды біліп, зерделеу оның салыстырмалы дербестігінің
объективті экономикалық қатынастар тәуелділігіне ұласпауының кепілі.
Экономикалық дамудың тәжірибесі қаржы саясатының экономикадан қол
үзуінің қатаң экономикалық қиыншылықтарға ұрындыратын, қоғамдық дамудың
міндеттерін іске асыруды сөзсіз тоқтататынын дәлелдейді.
Қаржы саясаты ғылыми зерттемелерге негізделсе және ғылыми тәсілдеме
қаржы саясатының нақтылы қаржы қатынастарынан үзілмейтіндігіне қызмет етсе,
онда қаржы саясаты прогрессивті болуы мүмкін.
Қаржы саясаты қазіргі кезеңде қарама-қайшылықты міндеттерді шешеді,
демек, қаржы саясаты баланстандырылған болуы тиіс.
Қазіргі жағдайда қаржы саясатының негізгі бағыттары мыналар болып
табылады:
шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының сферасыңца нарықтық
қатынастарды нығайту жөнінде шаралар жүргізу;
дағдарысты жай-күйді жою және қаржы жүйесін сауықтандыру;
3) халықты әлеуметтік қорғау жөнінде шаралар кешенін жүргізу.
Нарықтық экономика жағдайында ұзақ мерзімді ғылыми қаржы болжамдарына
негізделген және қаржы реттеуіштерінің жүйесіне сүйеніп әрекет ететін
тиісті қаржы саясаты материалдық-заттай, ақша ағындарының күнделікті әрі
перспективалық тепе-тендігіне жетудің, соның негізінде қоғамның үдемелі
экономикалық өсуін қамтамасыз етудің негізгі өркениетті әдісі болып
табылады. Ол бірінші кезектегі міндеттерді - мемлекеттік бюджеттің
тапшылығы мен ішкі және сыртқы борыштың мөлшерін, қаржы рыногын дамыту,
қолданыстағы салық жүйесін жетілдіру, инфляцияның қарқынын төмендету және
т.б. шешу үшін пайдаланылады.Сонымен бірге қаржы реттеуіштерінің жүйесімен
айла-шарғы жасау арқылы белгілі бір түрде мемлекет пайдаланатын қаржы
айналымында жүрген нақты ресурстар тиісті қаржы саясатына жетудің негізгі
құралдары бола бастайды.
Олар қоғам дамуының әрбір кезеңінің өзгешелігін, ішкі, сол сияқты
халықаралық жағдайдың да ерекшеліктерін, мемлекеттің нақты экономикалық
және қаржылық мүмкіндіктерін ескеруі тиіс. Қаржы ресурстарының көлеміне
белгіленген және жұмсалған шығындардың тікелей тәуелділігі жай ғана қаржы
саналылығының айғағы болып табылады және шаруашылық жүргізудің барлық
деңгейлерінде қолдап отырылуы тиіс. Бұл маңызды талапты сақтамау бюджет
тапшылығының, мемлекеттік борыштың пайда болып, көбеюіне, инфляциялық
процеетерге ұрын-дырады.
Кезең ерекшелігін есепке алу оның алдынғы шаруашылық және қаржы
құрылысының тәжірибесін, жаңа тенденциялар мен прогрессивті құбылыстарды,
дүниежүзілік тәжірибені мұқият зерделеуді де қажет етеді. Ағымдағы кезеңнің
ерекшеліктерін, экономикалық дамудың толғағы жеткен қажеттіліктерін есепке
алу негізінде қаржы саясатын дер кезінде өзгертіп отыру алдыда тұрған
мәселелерді неғұрлым қысқа уақытта және ең аз шығындармен шешуге мүмкіндік
береді.
Қаржы саясатын жасаған кезде оның бірнеше нұсқалары дайындалады.
Олардың барлығы сараптық бағалаудан өткізіледі, неғұрлым оңтайлы нұсқасы
Үкіметке жіберіледі. Көп нұсқалы жоба математикалық үлгілеу мен жобалауды
пайдалануды талап етеді. Мұнымен бірге үнемі өсіп отыратын қаржы
ресурстарының босалқы қорын жасау қажет, сондай-ақ мемлекеттің шаруашылық
жүргізуші субъектілерінің табыстарын алудың неғұрлым оңтайлы үлестерін
анықтау қажет. Қаржы саясатын жасаған кезде қаржы ресурстарын бөлуге және
оларды негізгі бағыттарға шоғырландыруға үлкен маңыз беріледі.
Қаржы жағдайы бірқатар көрсеткіштермен сипатталады:
- жалпы қоғамдық өнім мен ұлттық табыс;
- инвестициялаудың ауқымы;
- негізгі қорларды (капиталдарды) жаңартудың қарқындары;
еңбек өнімділігінің өсуі;
халықтың тұрмыс деңгейі;
мемлекет бюджетінің тапшылығы.
Соңғы жылдардағы Қазақстанның қаржы жүйесі мемлекет бюджетіне
төленбеген төлемдермен сипатталады. Жүйелі төлем қабілетсіздігінің
салдарынан мемлекеттің борышын арттыруға тура келеді.
Тұрақтандырудың қаржы саясаты өзіне мына міндеттерді кіріктіреді:
инфляцияны тоқтату;
бюджет тапшылығын ЖЮ-нің 2%дейін төмендету;
мемлекет борышын ЖІӨ-нің 48% дейін жеткізу.
Қаржы саясатына ақша-кредит саясаты қосылады. Қаржы саясаты
жетістіктерінің бірі-Ұлттық банк кредиттерін беру (эмиссия) жолымен
мемлекеттік борышты жабудан заңнамалық түрде бас тарту.
Қаржылық тұрақтандырудың міндеттеріне мыналар кіреді:
1) тұрақты бағалар (инфляция нөлге жуық). Алайда инфляция жылына
шамамен 1,8% тең болатын дамыған елдерде де болады;
2) бюджет тапшылығы ЖЮ-нің 2-3% аспайды;
3) мемлекет борышы аз соманы құрауы тиіс және тек ЖҰӨ-нің өсуімен
өсуі тиіс.
Қаржы саясатына қойылатын маңызды талап қаржы саясатын жүргізгенде,
яғни дамудың белгілі бір кезеңінің негізгі міндеттерін орындауға шаралар
бағыттау жолымен қаржы жүйесінің барлық буындарында жүргізілетін шараларды
келіскенде кешенді көзқарасты сақтау, сондай-ақ экономикалык саясаттың
құрамды бөліктері арасында қаржы, кредит, баға белгілеу, жалақы салалары
саясатында тығыз өзара байланысты қамтамасыз ету болып табылады.
Қаржы саясатының бағыттары фискалдық және экономикалык саясат
болып табылады.Фискалдық саясат ең маңыздысы мемлекеттік бюджет болып
табылатын орталықтандырылған мемлекеттің-қорларды толықтырумен,экономикалық
саясат экономикалық процестерді реттеумен байланысты. Фискалдық саясат
салық төлемдерін алу, "қоғамдық тауарларды" өндіру кезінде ресурстарды
орналастыру, оларды бөлу, ақша қаражаттарының трансферттік ағындарының
қозғалысы жөніндегі бөлу және қайта бөлу әрекеттерін, үкімет пен жергілікті
органдардың экономикалык және әлеуметтік сфераларда қаржыны пайдалану
жөніндегі басқа іс-қимылдарын қамтиды.
1.2 Қаржылық саясаттың міндеттері, мақсаттары
Экономикалық дағдарыстан шығу және одан әрі серпінді даму мемлекеттің
сындарлы және негізгі саясаты арқылы болуы мүмкін. Жүргізіліп отырған қаржы
саясатының басты субъектісі мемлекет болып табылады. Ол қоғамның ұзақ
перспективаға арналған қаржысын дамытудың басты бағыттарының стратегиясын
жасайды және алдағы кезеңге арналған міндеттерді, қаражаттарды және оған
жетудің жолдарын анықтайды.
Мемлекеттің қаржы саясатының мазмүны экономикалық зандардың іс-
әрекетін ескере отырып және қоғамның даму міндеттеріне сәйкес қаржыны
жоспарлы ұйымдастыру болып табылады. Қоғамдық дамудың әрбір кезеңінде қаржы
саясатының өзіне тән белгілері болады, ол экономиканың жай-күйін, қоғамның
материалдық және мәдени өмірінің толғағы жеткен қажеттіліктерін және басқа
факторларды ескере отырып, түрлі міндеттерді шешеді.
Мемлекеттің қаржы саясатының мазмұны айтарлықтай күрделі, өйткені ол
шаралардың ауқымды кешенін, оны дәйекті жүзеге асыру стадияларын қамтиды,
олар:
экономикалық зандардың әрекеті, экономиканың жай-күйі, қоғамның
әлеуметтік-экономикалық дамуының перспективалары негізінде елдегі
қаржының ғылыми негізделген тұжырымдамасын әзірлеу;
экономикалық саясаттың тиісті мақсаттары мен міндеттерін негіздей
отырып, қаржы саясатының стратегиялық және тактикалык шараларын тұжырымдау;
белгіленген іс-әрекеттерді қаржы механизмі арқылы (экономикалық қайта
құрудың түбегейлігіне қарай оны жаңғырта және түзете отырып) іс жүзінде
жүзеге асыру;
Демек, экономикалық зандардың іс-әрекетін есепке ала отырып, қоғамды
дамытудың міндеттеріне байланысты қар-жыны ұйымдастыру мен пайдалану
мемлекеттің қаржы саясатының мазмұны болып табылады.
Қазіргі кезенде қаржы саясатының көмегімен шешілетінбасты міндеттердің
қатарына мыналарды жатқызуға болады:
а) елдің дамуының әрбір нақты кезеңінің ерекшеліктері негізінде
қаржы ресурстарының неғұрлым мүмкін болатын көлемін жасаудың жағдайларын
қамтамасыз ету;
ә) қаржы ресурстарын қоғамдық өндірістің сфералары арасында, ұлттық
шаруашылық секторлары арасында ұтымды бөлу және пайдалану, ресурстарды
белгілі бір мақсаттарға бағыттау;
б) экономикалық дамудың белгіленген бағыттарын орындау үшін тиісті
қаржы механизмін жасап, оны үнемі жетілдіріп отыру.
Сондықтан Қазақстан жағдайында қаржы саясатының міндеті экономиканы
экономикалық өсудің траекториясына көшіру, ұлттық шаруашьшықтың құрылымын
одан әрі жетілдіру негізінде шаруашылық өмірді тұрақтандыру, кәсіпкерлік
қызметті дамыту, мемлекеттік бөліктің үлесін оңтайландыра отырып, меншікті
реформалау, сыртқы экономикалық қызметті ұлғайтып, жандандыру, әлеуметтік
бағдарламаларды қаржыландыру жөнінде шаралар жасап, оларды қаржы механизмі
арқылы іске асыру болып табылады.
Елдегі жүргізіліп жатқан реформаларға сәйкес мемлекеттің қаржы саясаты
мен қаржы жүйесінің қызметі нарық жағдайында қажетті қаржы ресурстарын
жұмылдыруға, оларды бюджетке толық және дер кезінде түсіріп отыруға,
әлеуметтік-экономикалық дамудың мемлекеттік бағдарламаларында қаралған
шараларды үздіксіз қаржыландыруға және материал, еңбек және ақша
ресурстарын мақсатты әрі ұтымды пайдалануға бақылауды күшейтуге
бағытталған. Бұл мақсаттар Қазақстан Республикасының әлеуметтік және
экономикалық дамуының, қоғамдық өмірдің барлық салаларын қайта құрудың
стратегиясын қаржымен қамтамасыз ету қажеттігінен туындайды.
Қаржы саясатының мақсаты — қоғам дамуының аса маңызды қажеттіліктерін
қанағаттандыруға қажет қаржы ресурстарын толық жұмылдыру. Осыған байланысты
қаржы саясаты кәсіпкерлік қызметті жандандыра түсуге қолайлы жағдайлар
жасауға шақырады. Мемлекет пайдасына кәсіпорындардың табысын алудың ұтымды
нысандарын, сондай-ақ қаржы ресурстарын қалыптастыруға халықтың қатысу
үлесін анықтауға көп көңіл бөлінеді. Қоғамдық өндіріс салалары арасында
қаржы ресурстарын бөлу жолымен оларды пайдаланудың тиімділігін арттыруға,
сондай-ақ оларды экономикалық және әлеуметтік дамудың басты бағыттарына
шоғырландыруға үлкен маңыз беріледі.
1.3. Шет мемлекеттердегі қаржылық саясаттың дамуы
Қаржы тарихи сипатқа ие. Ол тауар-ақша жағдайында мемлекет қызметтері
мен қажеттіліктері дамуы әсерінен пайда болды. Қаржы термині латынның
finanсіа - төлем, табыс деген сөзінен шыққан. Ақшалай төлем мағынасымен
алғаш рет XIII— XV ғасырларда Италияда кең қолданыла бастады. Бұл кезде
Флоренция, Венеция, Генуя тәрізді бірқатар қалалар ірі сауда және банк ісі
орталықтары болатын. Бұдан әрі термин халықаралық деңгейге тарады және ақша
қатынастары жүйесімен, мемлекеттің өз саяси және экономикалық қызметтерін
орындау үшін шоғырландыратын ақша ресурстарын құраумен байланысты түсінік
ретінде орындала бастады.
Мемлекеттің құрылуымен бірге қаржының қалыптасуы, оның қызмет етуіне
қаражат табу процесі күшейді. Капиталистік формация алдында мемлекеттік
табыстар мен шығыстар натуралды сипатта болды. Мемлекеттік қажеттіл
іктердің көп бөлігі әр түрлі борыштылық және натуралдық алымдар есебінен
қанағаттандырылды.
Феодалдық құрылыстың күйреуімен, оның аясында капиталисте өндіріс
әдісінің дамуымен бірге мемлекеттік табыстар мен шығыстардың мәні арта
бастады; натуралдық алымдар мен борыштықтардың үлесі азайды. Тауар-ақша
қатынастары аясының кеңеюі, мемлекеттік қызметтердің көбейіп күрделіленуі
бұл процесті ұлғайтты. Мемлекттік қазынаның жеке билеушінің кассасы мен
қабілетінен бөлінуі негізінде мемлекетгік қаржы, мемлекеттік бюджет,
мемлекеттік несие түсініктері пайда болды. Нарықтық экономика жағдайында
тауар-ақша қатынастары анағұрлым кең дамиды. Ол қоғамдық шаруашылықтың
барлық салалары мен қызметтеріне қатысады. Өз кезегінде құн қозғалысын
көрсететін және қоғамның ақша қатынастарының елеулі бөлігін қамтитын қаржы
мемлекет өмірінде ерекше орын алды. Бұл жерде мемлекет табыстары салық және
қарыз түрінде түседі. Бұл жағдайда қаржы бір жағынан мемлекеттік қаржыны,
екінші жағынан жеке кәсіпорындар, корпорациялар, монополиялар қаржыларын
қамтиды.
Мемлекетік қаржы мемлекеттің ұлттық табысты қайта бөлуімен, сондай-ақ
жалпы қоғамдық өнімнің бір бөлігін бөлумен байланысты экономикалық
қатынастардың ерекше саласы екендігін білдіреді. Олардың материалдық
мазмұны мемлекеттік және жергілікті бюжеттерде, арнайы қорларда,
мемлекеттік кәсіпорындар қаржыларында көрінеді. Олар кәсіпорынның ақша
капиталы, әр түрлі ақша қорлары түрінде байқалады.
Кәсіпорынның капиталдың жеке ауыспалы айналысы негізінде қызмет етуіне
байланысты бұл ақша қорлары ерекшеленген, орталықсызданған сипат алады. Бұл
жағдайда мемлекет жеке кәсіпорындар қаржыларымен тікелей байланыста болады.
Олар мемлекеттік бюджетке төлем алу, амортизациялық
қор құру, несиелік катынастарды саралау, мемлекеттік субсидиялар ұсыну
нысанында көрінеді.
Жеке кәсілорындар материалдық өндірістің көп бөлігін құрайды, олардың
үлесіне жиынтық қоғамдық өнімнің және ұлттық табыстың басым бөлігі келеді.
Мемлекет осы кәсіпорындар қызметін ынталандыру,сондай-ақ ғылыми-техникалық
прогресті жеделдетумен, резерв құрумен, жұмыскерлер біліктілігін көтерумен
байланысты ақша қорларының өсуі үшін әр түрлі қаржылық әдістер қолданады.
Мемлекет пайдаға салық салудың жеңілдікті режимін жасап, пайданы
амортизациялық киіндіруге мүмкіндік беретіндей, жеделдетілген амортизация
жүйесін бекітеді, бірқатар жағдайда бюджеттік несиелерді, қаржылық
қолдаудың басқа да нысандарын ұсынады. Өз кезегінде жеке кәсіпорындар өз
төлемдері арқылы мемлекеттік бюджеттің және басқа да мемлекеттік қорлардың
табыстық негізін қалыптастыруға қатысады.
Егер мемлекеттік қаржылар мемлекеттің құрылуы және тауар-ақша
қатынастарының дамуы арқасында пайда болса, жеке кәсіпорындар қаржылары
тауарлық өндіріс, өндіргіш күштер, ақша-тауар қатынастары дамуы нәтижесінде
пайда болды.
Жалпы қаржылық қатынастар сипатына экономикалык заңдар әсер етеді.
Бөлу қатынастары саласында құн заңы, монополиялық пайда заңы және т.б
заңдар қызмет етеді. Олар мемлекеттің қаржылық саясатына, масштабтарға,
ұлттық табыстың қайта бөлінуіне орталықтанған жэие орталықтанбаған ақша
қорларына әсер етеді.
Қаржы мәнін оның базистік немесе қондырмалық қатынастарға қатысын
анықтап алмай дұрыс түсіну мүмкін емес. Экономистер арасында ұзақ уақыт
бойы ортақ көзқарас болмады. Біреулері буржуазиялық мемлекетпен тығыз
байланысты қаржыларды мемлекеттің өзі тәрізді, қондырмалық категорияға
қатыстырса, басқалары қаржыны базиске жатқызады, ал үшіншілері қаржыны
қондырмалық және базистік элементтердің қосындысы деп қарастырды.
Қазіргі кезде шет мемлекет қаржылары деп оның базистік элемент-
теріне қатысты түсінігі қалыптасты. Бұл көзқарас ақталды, себебі қаржы-
экономикалық қатынастарға негізделді және қосымша пайдалану қатынастарын
білдіреді.
Қаржы, базис категориясы бола тұра, мемлекет өмірінің, оның қызметтері
мен міндеттерін жүзеге асырудың материалдық негізін қамтамасыз етеді. Бұл -
бірінші кезекте буржуазияның саяси билігін күшейтуге, өндіріс құралдарына
жеке меншікті, кәсіпкерлік бостандықты қорғауға байланысты міндеттер.
Салықтар, мемлекеттік несие, мемлекеттік қарыздар тәрізді элементтерді
қамти отырып, қаржы мемлекетке байланысты объективті түрде қажет сипат
алады.
Жеке кәсіпорындар қаржысына келсек, олар кеңейтілген ұдайы өндіріс
процесінің элементтері болады және бұл процеске дәнекер болады.
Сонымен, мемлекеттегі қондырма және базистік қатынастарды білдіретін
қаржының диалектикалық өзара тіркестігінің байланысы бар. Өндірістік
қатынастар қоғамның экономикалық базисін құра отырып, объективті түрде
қоғам қондырмасынан тәуелсіз өмір сүреді, - деп атап өтті профессор Э.А.
Вознесенский. Базистің қондырмаға үстемдігі базиске қондырманың кері
белсенді әсерін білдіреді, оны жеделдетіп, қоғамның дамуын баяулатады.
Мемлекет өндіргіш күштердің өсуі әсерінен өз қызметтері мен міндеттерінің
кеңеюі мен дамуы процесінде өмір сүрудің көзі болатын материалдық және ақша
ресурстарын іздейді. Ол осы кездерді әр түрлі салықтар, басқа да
мемлекеттік табыстар түрінде іздейді. Оларды қалыптастыру нысаны өндіргіш
күштердің, экономикалық қатынастарың даму деңгейіне байланысты.
Ежелгі феодализмге натуралдық салықтар, әр түрлі борыштықтар жүйесі
тән. Оның кейінгі сатысында тауар-ақша қатынастарының дамуымеи ақша
салығының, оның әр алуандығының ролі артады.
Дамыған капитал жағдайында ақша қатынастары натуралды қатынастарды
толық ығыстырып шығарады, барлық кластар мен әлеуметтік таптарды қамтитын,
бірақ үстемдік етушілер ірі монополистік капитал мүддесіне сай қызмет
ететін салық жүйесі қалыптасты. Базис категориясына жататын қаржылар
өндірістік қатынастардың бір бөлігі, элементі болып табылады, яғни қаржыны
мемлекет жалпы қоғамдық өнім құны бөлігін ақшалай нысанда монополиялар
мүддесінде бөлу және тұтыну жағдайында өндірістік қатынастар субъектісі
болатындай капиталдың экономикалық базисінің жүйесі ретінде қарастырылады.
Қаржы мәнін, ғылыми ізденістер тереңдігін көрсететін көзқарастардың
ерекшелігімен қоса, олардың барлығы бір нәрсеге негізделеді - пүл қаржыны
құндық категория, базистік қатынастар элементі, өндірістік қатынастар
көрінісі деп таныды.
Осы жағдайларда капиталдың ұдайы өндіріс процесіне әсер ету,
экономикалық өсу қарқынын қолдауға шаруашылықтың аса маңызды салалары
дамуына, экономиканы құрылымдық жағынан қайта құруға, ғылыми-техникалық
прогресті жеделдетуге ықпал ететін маңызды құрал бола бастаған мемлекеттік
қаржының рөлі артты. Буржуазиялық мемлекеттің әлеуметтік стратегиясын
жүзеге асыруда қаржыны пайдалану ұлғайды.
2 Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық процестерде-
гі мемлекеттің қаржылық саясаты
2.1 Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржылық саясатының
бағыттары, жіктелу - құрылымы
Мемлекеттің қаржысы мемлекеттің экономикалық, әлеуметтік, саяси
функцияларын орындау үшін оны қажетті ақша ресурстарымен қамтамасыз ететін
елдің қаржы жүйесінің маңызды сферасы болып табылады және олар экономика
мен социумдағы сан алуан өзара байланыстарды қамтитын мемлекеттік сектордың
өндірістік және әлеуметтік қатынастардағы іс - қимылымен байланысты.
Экономикалық мәні жағынан мемлекеттің қаржысы мемлекеттің,оның
кәсңпорындарының қаржы ресурстарын қалыптастырып, алынған қаражаттарды
мемлекет пен оның кәсіпорындарыныңфункцияларын орындауға пайдалану үшін
қоғамдық өнімнің құны мен ұлттық байлықтың бір бөлігін бөлу және қайта
бөлумен байланысты болатын ақша қатынастарын білдіреді.
Қазақстан Республикасы Президентіне көп жағдайда Президент аппараты
арқылы қаржылық бағыттарға өкілеттік берген:
- республикалық бюджетті әзірлеу және оның атқарылуы туралы есеп беру
тәртібін айқындайды;
- республикалық бюджет комиссиясын құрады,ол туралы қағиданы
бекітеді,оның құрамын анықтайды;
- Қазақстан Республикасының аумағында төтенше мемлекеттік бюджет
енгізу туралы шешім қабылдайжы және оны әзірлеу тәртібін айқындайды;
- мемлекеттегі жағдай мен республиканың ішкі және сыртқы саясатының
негізгі бағыттары туралы Қазақстан халқына жыл сайынғы жолдауда алдағы
жылға арналған Қазақстан Республикасының қаржы – кредит және бюджет
саясатының негізгі бағыттарын айқындайды;
құрады және ол туралы қағиданы бекітеді;Ұлттық қорды қалыптастыру
және пайдалану тиімділігін арттыру жөнінде, сондай-ақ оны пайдаланудың
көлемі мен бағыттары жөнінде шешімдер қабылдайды.Ұлттық қорды қалыптастыру
және пайдалану туралы есептерді бекітеді;
-Қазақстан Республикасындағы төтенше немесе соғыс жағдайларында тиісті
қаржы жылының бірінші тоқсанына арналған республикалық қаржы жоспарын
бекітеді және Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес өзгеде
өкілеттіктерді жүзеге асырады.
2.2 Мемлекеттік қаржылық саясатының қағидалары мен әдістері
Қаржы саясатын жүзеге асырудың негізіне жалпы және жеке (өзгеше)
қағидаттардың толып жатқан қатары қойылуы тиіс.
Қаржы саясатын жүргізгенде оның мына қағидаттарын жүзеге асырудың зор
маңызы бар:
қолда бар нақты қаржы ресурстарын негіздей отырып, бюджеттерді жасау,
бекіту және атқару кезінде қоғамдық өндірістің барлық қатысушыларының ,
әлеуметтік, ұлттық және кәсіби топтардың мүдделерін сақтау;
қаржы қатынастарының жоспарлы ұйымдастырылуын қамтамасыз ету;
қаржы жүйесінің барлық сфералары мен буындарында кірістер мен
шығыстардың теңгерімділігі
қаржы резервтерін жасау (бюджет жүйесінде кірістердің шығыстардан және
салалық қаржыларда қаржы резервтерінің асып түсуі);
мемлекет пен шаруашылық жүргізуші субъектілердің арасында қаржы
ресурстарын оңтайлыбөлу.
Қаржы саясатының тиімділігін қамтамасыз ететін жалпы
қағидаларғамыналар жатады:
объективті экономикалық зандардың іс - әрекетін есепке алу;
нақты тарихи жағдайларды есепке алу;
өткен жылдардың өзіндік тәжірибесін және дүниежүзілік тәжірибені
есепке алу.
Жеке өзгеше қағидаларғамыналарды жатқызуға болады:
қоғамда қаржы жүйесінің ұтымды құрылымын, қаржы қатынастарын жоспарлы
ұйымдастыруды және қаржы механизмінің дұрыс құрылуын қамтамасыз ету;
қаржы жүйесінің барлық салалары мен буындарындағы кірістер мен
шығыстардың тепе - тендігі;
бюджеттегі кірістердің шығыстардан асып түсетін қаржы резервтерін
жасау;
салық жүйесін ұтымды құру арқылы экономикалық және әлеуметтік дамудың
маңызды бағыттарына қаржы ресурстарын шоғырландыру;
негізгі қаржы ресурстарын мемлекет қарамағына жұмылдыру, оларды
мемлекет пен шаруашылық жүргізуші субъектілер арасында тиімді бөлу;
қаржы және кредит - ақша саясатының тепе - теңдігі.
Қазіргі кезеңдегі қаржы саясат көмегімен шешілетін басты міндеттердің
қатарына:
- елдің дамуының әрбір нақты кезеңінің ерекшеліктері негізінде
қаржылық ресурстардың неғұрлым мүмкін болатын кез - келген көлемін жасаудың
жағдайын қамтамасыз ету;
-қаржылық ресурстарды қоғамдық өндіріс сфералар арасында шаруашылық
секторлар арасында ұтымды бөлужәне пайдалану мақсатты бағыттарға жұмсау;
- экономикалық дамудың белгіленген бағыттарын орындау үшін тиісті
қаржылық механизмді жасап оны үнемі жетілдіріп отыру;
Қаржылық саясаттың негізгі мақсаты қоғам дамуының аса маңызды
қажеттіліктерін қанағаттандыруға қажетінтолық жұмылдыру.
Мемлекеттің қаржылық саясатының принциптері: қолда бар нақты қаржылық
ресурстарды негіздей отырып бюджеттерді қалыптастыру, бекіту және атқару
кезінде қоғамдық өндірістің қатысушыларын әлеуметтік және кәсіби топтардың
мүдделерін қорғау, қаржылық қатынастардың жоспарлы ұйымдастырылуын
қамтамасыз ету, қаржылық жүйенің барлық сфераларында оладың шығындармен
кірістерін теңестіру, қаржылық резервтерді
құру, мемлекеттің шаруашылық жүргізуші субъектілер арасында қаржылық
ресурстарды тиімді бөлу болып табылады.
Осыған байланысты қаржы саясаты кәсіпкерлік қызметті жандандыра түсуге
қолайлы жағдайлар жасауға шақырады.Қоғамдық өндіріс салалары арасында қаржы
ресурстарын бөлу жолымен оларды пайдаланудың тиімділігін арттыруға, сондай-
ақ оларды экономикалық және әлеуметтік дамудың басты бағыттарына
шоғырландыруға үлкен маңыз беріледі.
Мемлекет (өзінің билік пен басқару органдары арқылы), бір жағынан,
жеке кәсіпорыңдар, ұйымдар, мекемелер, азаматгар, басқа жағынан, бұл
сферадағы ақша қатынастарының субъектілері болып табылады.
Ішкі ұлттық өнімнің өсуімен салыстырғанда мемлекеттің шығыстары
көлемінің озыңқы қарқынмен өсуі мемлекеттің қаржыларына тән сипат болып
табылады. Бұл құбылыс XIX ғасырдағы неміс экономисі Вагнердің заңы-Өспелі
мемлекеттік белсенділік заңы ретінде белгілі. Бұл заңға сәйкес өнеркәсіп
саласы дамыған еддерде мемлекеттің шығындары өндіріс көлеміне қарағанда
жылдамырақ өсуі тиіс. А. Вагнер мемлекеттік белсеңділіктің өсуін үш
фактормен байланыстырады:
экономика дамуының нәтижесінде экономикалық тірліктің күрделенуімен
және еңбек бөлінісінің тереңдеуімен; бұл мемлекет тарапынан тиімді және
ұтымды экономиканы, құқық тәртібін, заң қызметтерін кеңейтуді қолдаудың
қажеттігіне жеткізеді;
техника мен технологая дамуы капиталдың үлкен мөлшеріне қажеттілікті
қажет етеді, бұл капиталды майда фирмалардың алдында артықшылықтары бар
акционерлік компаниялар немесе мемлекттік корпорациялар қамтамасыз ете
алады; мемлекет монополиялардың қызметін реттеу үшін техникалық шарттар
бойынша олар қүрылатын өндірістерге қатысуы тиіс;
көрсетілетін қызметтерден болатын пайда экономикалық бағалауға
төзбейтін білім беру және денсаулық сақтау сфераларында мемлекет
белсенділікті күшейтеді.
Сөйтіп, Вагнердің заңы нарықтық шаруашылықтың белгілі бір
шектеулілігін және экономикалық процестерді мемлекеттік реттеудің
қажеттігін дәледейді.
Алайда бөлгіштік фукциядағы мемлекеттің қаржысын неғұрлым толық
сипаттау үшін мемлекеттің реттеуші іс-қималдарының қажеттігінен туындайтын
құрамдас қосалқы функцияларды бөліп көрсеткен жөн; Бұл:
орналастыру;
қайта бөлгіштік;
тұрақтандыру қосалқы функциялары.
Орналастыру қосалқы функциясы қоғамдық тауарлар, игіліктер және
қызметтер көрсету нарықтық жүйе арқылы қамтамасыз етілуі мүмкін
еместігінде, мемлекеттің оларды өндіру және халықты қамтамасыз ету үшін
ресурстарды бөлуі және орналастыруы қажет екендігінде көрінеді. Мәселе
шектеулі экономикалық ресурстарды жекеше және қоғамдық тауарлар
арасында оңтайлы бөлуде және олардың құрылымы мен мөлшерін тандауда болып
отыр. Қоғамдық тауарлардың ресурстары көбінесе салықтардың есебінен
қалыптасатындықтан, жекеше, рыноктық тауарларды өндірудің мүмкіндіктері
шектелінеді, оңтайландыру проблемалары фискалдық саясат үшін қиын болып
көрінуі мүмкін.
Түрлі фискалдық құралдар арасында бөлініс көбінесе тікелей мыналар
арқылы орындалады:
табысы төмен үй шаруашылығын қаражаттандыруды жоғары
табыстарға үдемелі салық салумен ұштастыратын салықтық -трансферттік
тәсімі арқылы;
баламалы түрдегі бөлініс жалдаушылардан төмен табыс болатын тұрғын үй
сықылды қоғамдық шаруашылықты қаржыландыру үшін пайдаланылатын прогрессивті
салықтар арқылы орындалуы мүмкін;
ақырында, қайта белуге табысы төмен тұтынушылар пайдаланатын басқа
тауарларды қаражаттандыруды көбінесе жоғары табысты тұтынушылар сатып
алатын тауарларға салынатын салықтармен ұштастыру арқылы жету мүмкін.
Саясаттың баламалы құралдарын тандауда тұтынушылардың немесе
өндірушілердің тандауға араласуы болғанда көтерілетін толық нәтижеленетін
ысыраптар немесе тиімділік шығындары есепке алынуы тиіс. Салықтық -
трансферттік механизм арқылы қайта бөлудің жеке тұтыну немесе өндірістік
тандауға кедергі жасамайтын артықшылығы болады. Алайда тіпті бұл механизм
де тиімділік шығындарысыз емес, сондықтан жанжалды теңдік пен тиімді
мақсаттарды теңгеруді табу қажет. Жүргізілетін оңтайлы саясат мүдделердің
екеуіне қолданылуы тиіс.
Тұрақтандырудың қосалқы жүйесін іс-әрекеті сыртқы сауда мен төлем
балансының жай-күйінің нәтижелерін ескере отырып, жоғары жұмыспен қамтуға,
бағаны тұрақтандыру мен экономикалық өсудің қолайлы дәрежесін қамтамасыз
етуге саяды. Сонымен бірге мемлекеттік бюджеттің шығыстары және салық
салудағы өзгерістер бойынша қатаң не шектеулі шараларды қолдана отырып,
мемлекет жиынтық сұранымга ықпал жасайды.
Мемлекет (өзінің билік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz