Валюталық шоттағы ақшаларды есепке алу
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3.5
І Валюталық шоттағы ақшаларды есепке алу ... ... ... ... ... ... ... ... . 6
1.1. Валюталық операциялардың түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 6.8
1.2. Валюталық операцияларды жүзеге асыру тәртібі ... ... ... ... 9.12
1.3. Валюта шоттарындағы ақша қозғалысын бақылау ... ... ... . 13.15
ІІ Валюта жүйесі, валюта бағамы, олардың құқықтық реттеу ... ... ... 16
2.1. Валюта, валюта қатынастары және валюта жүйесі ... ... ... 16.18
2.2. Валюта бағамның түсінігі және оны есепте көрсету ... ... ... .. 19.22
2.3 Қазақстан Республикасының «Валюталық реттеу туралы»
заңы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 23.27
III Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 28.29
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30.31
І Валюталық шоттағы ақшаларды есепке алу ... ... ... ... ... ... ... ... . 6
1.1. Валюталық операциялардың түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 6.8
1.2. Валюталық операцияларды жүзеге асыру тәртібі ... ... ... ... 9.12
1.3. Валюта шоттарындағы ақша қозғалысын бақылау ... ... ... . 13.15
ІІ Валюта жүйесі, валюта бағамы, олардың құқықтық реттеу ... ... ... 16
2.1. Валюта, валюта қатынастары және валюта жүйесі ... ... ... 16.18
2.2. Валюта бағамның түсінігі және оны есепте көрсету ... ... ... .. 19.22
2.3 Қазақстан Республикасының «Валюталық реттеу туралы»
заңы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 23.27
III Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 28.29
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30.31
Бүгінде Қазақстан мемлекеті нарықтық экономикаға өтіп, ел экономикасы көптеген жетістіктерге қол жеткізді. Экономиканың нарықтық қатынастарында банктер және олардың жүргізетін операциялары, өте жоғары орынды иеленді. Қазіргі таңда, барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер өз ақша қаражаттарын банк мекемелірінің тиісті шоттарында сақтап, осы мекемелер арқылы өздерінің қаржылық операцияларын жүзеге асырады. Банк мекемелерінің жүргізетін операцияларының ішінде валюталық шот арқылы жүргізілетін валюталақ операциялар өте маңызды болып табылады.
Менің курстық жұмысымның тақырыбы «Банктердегі валюталық шоттардағы ақша қаражаттары, есебі» деп аталады. Осы курстық жұмыста валюта жүйесі, валюта бағамы және валюталық операцияларды жүзеге асыру тәртібін қарастырдым.
Жұмыс екі бөлімнен тұрады: «Валюталық шоттағы ақшаларды есепке алу» және «Валюта жүйесі, валюта бағамы, олардың құқықтық реттеу».
«Валюталық шоттағы ақшалар қозғаласының есебі» деп аталатын бірінші бөлімде валюталық операцияларға түсініктеме беріп, олардың жүзеге асыру тәртібін қамтып, валюта шоттарындағы ақша қозғаласын бақылауды қарастырдым. ҚазақстанРеспубликасының резиденттері мен резидент еместер арасында жүргізілетін валюталық операциялары өкілетті банктер мен өкілетті банктік емес қаржылық емес мекемелер арқылы жүзеге асырылды.
Жалпы, валюталық операциялар дегеніміз Қазақстан Республикасындағы резиденттер мен резидент еместер арасында есеп айырысулар, төлемдер жүргізу болып табылады.
Менің курстық жұмысымның тақырыбы «Банктердегі валюталық шоттардағы ақша қаражаттары, есебі» деп аталады. Осы курстық жұмыста валюта жүйесі, валюта бағамы және валюталық операцияларды жүзеге асыру тәртібін қарастырдым.
Жұмыс екі бөлімнен тұрады: «Валюталық шоттағы ақшаларды есепке алу» және «Валюта жүйесі, валюта бағамы, олардың құқықтық реттеу».
«Валюталық шоттағы ақшалар қозғаласының есебі» деп аталатын бірінші бөлімде валюталық операцияларға түсініктеме беріп, олардың жүзеге асыру тәртібін қамтып, валюта шоттарындағы ақша қозғаласын бақылауды қарастырдым. ҚазақстанРеспубликасының резиденттері мен резидент еместер арасында жүргізілетін валюталық операциялары өкілетті банктер мен өкілетті банктік емес қаржылық емес мекемелер арқылы жүзеге асырылды.
Жалпы, валюталық операциялар дегеніміз Қазақстан Республикасындағы резиденттер мен резидент еместер арасында есеп айырысулар, төлемдер жүргізу болып табылады.
1. “Валюталық реттеу туралы” Қазақстан Республикасының Заңы.
2. Т.А.Тасмағанбетов, Д.О.Әбiленов “Бизнестегi есеп пен талдау”:- Алматы, Дәуiр, 2002ж
3. Радостовец В.К, Ғабдуллина Т..”Кәсiпорындағы бухгалтерлiк есеп”:- Алматы , 2003ж
4. Белгiбаева І., Мұханбетов С.”Қаржы және бухгалтерлiк стандарт бойынша есептер жинағы” :-Алматы, 1999ж
5. Қалығұлова Р, Ғұмар Н. “Банктегi бухгалтерлiк есеп беру”:- Оқу құралы Алматы, Арыс, 2000ж
6. Кұлiмжаев К.К. ”Бухгалтерлiк есеп принциптерi”: - Алматы , Экономикс, 2004ж
7. Салина “Принципы бухгалтерского учета”:-Алматы 2003г.
8. Әбдiманапов Ә “Бухгалтерлiк есеп теориясы және принциптерi”: - Алматы, 2001ж
9. Штиллер М.В., СейловаМ.М.”Принципы бухгалтерского учета” Практикум – учебное пособие, - Алматы, 2004ж
10. Әбдiхалыєов Т.°. “Аудит және бухгалтерлiк есеп ”, -Алматы, 2000ж
11. Талпахов Ж.С. “Бухгалтерский учет” -Караганда, 2004 ж
12. Ержанов М.С.,Ержанов С “Есеп саясаты”, Алматы, 1997ж
13. Бабаев Ю.А. “Бухгалтерлiк есеп теориясы”- Москва, 1999ж
14. Соколов Я.В. “Бухгалтерлiк есеп туралы түсiнiктер және тарихы”. Москва, 1991ж
15. Любушина Н.П. “Теория бухгалтерского учета” – Москва, 2002г
16. Назарова В.Л. «Шаруашылық жургізуші субъектілердігі бухгалтерлік есеп». Алматы 2005ж
17. Міржақыпова С.Т. «Банктегі бухгалтерлік есеп». Алматы, 2004ж
18. «Бухгалтерлік бюллетені» 2005ж. Шілде №31.
19. «Бухгалтерлік бюллетені» 2005ж. Қараша №48.
20. Сайтенова А.С. «Бизнес класс» 2003ж.
2. Т.А.Тасмағанбетов, Д.О.Әбiленов “Бизнестегi есеп пен талдау”:- Алматы, Дәуiр, 2002ж
3. Радостовец В.К, Ғабдуллина Т..”Кәсiпорындағы бухгалтерлiк есеп”:- Алматы , 2003ж
4. Белгiбаева І., Мұханбетов С.”Қаржы және бухгалтерлiк стандарт бойынша есептер жинағы” :-Алматы, 1999ж
5. Қалығұлова Р, Ғұмар Н. “Банктегi бухгалтерлiк есеп беру”:- Оқу құралы Алматы, Арыс, 2000ж
6. Кұлiмжаев К.К. ”Бухгалтерлiк есеп принциптерi”: - Алматы , Экономикс, 2004ж
7. Салина “Принципы бухгалтерского учета”:-Алматы 2003г.
8. Әбдiманапов Ә “Бухгалтерлiк есеп теориясы және принциптерi”: - Алматы, 2001ж
9. Штиллер М.В., СейловаМ.М.”Принципы бухгалтерского учета” Практикум – учебное пособие, - Алматы, 2004ж
10. Әбдiхалыєов Т.°. “Аудит және бухгалтерлiк есеп ”, -Алматы, 2000ж
11. Талпахов Ж.С. “Бухгалтерский учет” -Караганда, 2004 ж
12. Ержанов М.С.,Ержанов С “Есеп саясаты”, Алматы, 1997ж
13. Бабаев Ю.А. “Бухгалтерлiк есеп теориясы”- Москва, 1999ж
14. Соколов Я.В. “Бухгалтерлiк есеп туралы түсiнiктер және тарихы”. Москва, 1991ж
15. Любушина Н.П. “Теория бухгалтерского учета” – Москва, 2002г
16. Назарова В.Л. «Шаруашылық жургізуші субъектілердігі бухгалтерлік есеп». Алматы 2005ж
17. Міржақыпова С.Т. «Банктегі бухгалтерлік есеп». Алматы, 2004ж
18. «Бухгалтерлік бюллетені» 2005ж. Шілде №31.
19. «Бухгалтерлік бюллетені» 2005ж. Қараша №48.
20. Сайтенова А.С. «Бизнес класс» 2003ж.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3-5
І Валюталық шоттағы ақшаларды есепке алу ... ... ... ... ... ... ... ... . 6
1.1. Валюталық операциялардың түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 6-8
1.2. Валюталық операцияларды жүзеге асыру тәртібі ... ... ... ... 9-12
1.3. Валюта шоттарындағы ақша қозғалысын бақылау ... ... ... . 13-15
ІІ Валюта жүйесі, валюта бағамы, олардың құқықтық реттеу ... ... ... 16
2.1. Валюта, валюта қатынастары және валюта жүйесі ... ... ... 16-18
2.2. Валюта бағамның түсінігі және оны есепте көрсету ... ... ... .. 19-22
2.3 Қазақстан Республикасының Валюталық реттеу туралы
заңы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 23-27
III Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 28-29
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30-31
Кіріспе
Бүгінде Қазақстан мемлекеті нарықтық экономикаға өтіп, ел экономикасы
көптеген жетістіктерге қол жеткізді. Экономиканың нарықтық қатынастарында
банктер және олардың жүргізетін операциялары, өте жоғары орынды иеленді.
Қазіргі таңда, барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер өз ақша қаражаттарын
банк мекемелірінің тиісті шоттарында сақтап, осы мекемелер арқылы өздерінің
қаржылық операцияларын жүзеге асырады. Банк мекемелерінің жүргізетін
операцияларының ішінде валюталық шот арқылы жүргізілетін валюталақ
операциялар өте маңызды болып табылады.
Менің курстық жұмысымның тақырыбы Банктердегі валюталық шоттардағы
ақша қаражаттары, есебі деп аталады. Осы курстық жұмыста валюта жүйесі,
валюта бағамы және валюталық операцияларды жүзеге асыру тәртібін
қарастырдым.
Жұмыс екі бөлімнен тұрады: Валюталық шоттағы ақшаларды есепке алу
және Валюта жүйесі, валюта бағамы, олардың құқықтық реттеу.
Валюталық шоттағы ақшалар қозғаласының есебі деп аталатын бірінші
бөлімде валюталық операцияларға түсініктеме беріп, олардың жүзеге асыру
тәртібін қамтып, валюта шоттарындағы ақша қозғаласын бақылауды
қарастырдым. ҚазақстанРеспубликасының резиденттері мен резидент еместер
арасында жүргізілетін валюталық операциялары өкілетті банктер мен өкілетті
банктік емес қаржылық емес мекемелер арқылы жүзеге асырылды.
Жалпы, валюталық операциялар дегеніміз Қазақстан Республикасындағы
резиденттер мен резидент еместер арасында есеп айырысулар, төлемдер жүргізу
болып табылады.
Ал осы валюталық операцияларды жүзеге асырудың арнайы белгіленген
тәртібі бар, яғни, заңды тұлғалар резиденттердің өкілетті банктерде
шетелдік валютада есеп шоттарын ашу, жүргізу, оларды жабу тәртібі заңдар
мен ереже нұсқаулықтарда қарастырылған. Валюталық шоттардағы ақша
қозғалысын бақылау валюталық операцияларды жүзеге асыру кезінде валюта
заңының сақталуын қамтамасыз ету болып табылады.
Валюта жүйесі, валюта бағамы оларды құқықтың реттеу деп аталатын
екінші бөлімде валюта терминінің мәні ашылып, валюта жүйесін қарастырып,
валюта бағамына тоқталып өттім.
Қысқаша айтсақ, валюта – елдің ақша бірлігі, оның шартты түрі,
халықаралық төлем-есеп айырысу айналымының каналдары арқылы ұлттық
ақшаларды қолданудың ерекше формасы. Ал, Қазақстан Республикасының
заңдарында валюта деп мемлекеттердің заңды төлем құралы ретінде
қабылданған ақша бірліктері банкроттар, қазыналық билеттер мен тиындар
түріндегі қолма-қол және аударым нысандарындағы құнның ресми стандарттары,
сонда-ақ шоттардағы, соның ішіндегі халақаралық ақша немесе есеп айырысу
бірліктеріндегі қаражаттарды білдіреді деп көрсетілген.
Валюта жүйесі –ол экономикалық көзқарас тұрғысынан шаруашылық
байланыстарды интернационалдандыру негізінде тарих қалыптасатын валюта
экономикалық қатынастар жиынтығы; ал ұйымдық – заңдылық тұрғысынан ол
белгілі бір қоғамдық- экономикалық формация шегінде мемлекеттік құқықтық
түрде ұйымдасқан валюта – экономикалық қатынастар. Осы валюта жүйесі тарихи
үш түрлі: Ұлттық, дүниежүзлік және мемлекетаралық немесе аймақтық валюта
жүйесінен тұрады. Жұмыстың осы бөлімінде, әлемдік шаруашылықта валюта
айналымына қалыптасатын қоғамдық қатынастар жиынтығы болып табылатын валюта
қатынастарына да түсінік беріп өттім. Валюта қатынастары ұлттық
шаруашылықтардың нәтижесінің (тауарының, қызметінің) өзара айырбасталуына
қызмет етеді. Валюта қатынастары құқықтық нормалар мен және ережелермен
реттеледі. Осы бөлімде сонымен қатар валюта бағамының түсінігі берілді.
Валюта бағамының ауытқуы бағамдық айырма сомасы пайда болуына себепші.
Бағамдық айырмалар дегеніміз – валюталық активтер мен пассивтерді
бухгалтерлік есепте оларды тіркеу кезіндегі бағам бойынша және есеп
айрысулар жүзінде атқарылған уақыттағы бағалаулар арасындағы сомалық
айырмалар болып табылады.
Екінші бөлімде, сонымен қатар, Қазақстан Республикасының валюталық
реттеу туралы Заңы қарастырылды. Барлық валюталық операциялар осы заңды
негізге ала отырып жүргізіледі. Бұл заң валюталық операцияларды жүзеге
асыру принциптері мен тәртібін валюталық операциялар субъектілерінің
құқықтары мен міндеттерін белгілеп, валюта заңдарын бұзғаны үшін
жауапкершілік тағайындайды.
I. Валюталық шоттағы ақшаларды есепке алу.
1.1. Валюталық операциялардың түсінігі.
Валюталы операциялардың жалпы сипаттамсы 24 желтоқсан 1996 жылғы N 54-
1 “Валюталыє реттеу туралы” Қазаєстан Республикасының заңы және 23 мамыр
1997 жылғы Ұлттыє банкi басєармасы бекiткен “Қазаєстан Республикасындағы
валюталыє операцияларды жѕргiзу ережесiнде” берiлген. Қазаєстан
Республикасындағы резиденттер мен резидент еместер жѕргiзген барлыє валюта
операциялары тек өкiлеттi банктер мен айырбастау пунктерi арєылы ғана
жѕзеге асырылады. ґкiлеттi банктер мен айырбастау пунктерiне соєпай
жѕргiзген кез – келген операцияларға тиым салынады. Айырбастау
операцияларынан басєа валюта операцияларын жѕргiзу ѕшiн, өкiлеттi
банктердiң бiрiнен, яғни есеп айырысу шоттары орналасқан жерде валюта
шоттарын ашады. Соңғылары өздерiнiң қызметтерiнен валюта операцияларын
жѕргiзген кезде өткiзiлетiн операцияларға қатысты кез – келген хабарлама
қЅжаттарды талап етуге қақылы заңды тЅлғалардың кiлеттi банктердегi есеп
шоттарына қолма-қол аєшасыз тәртiппен келiп тѕскен шетелдiк валюта
шектеусiз тѕрде есепке алынады.
Заңды тұлғалар- резиденттер, резидент еместердiң пайдасына төлемдер
жѕргiзген кезде, өкiлеттi банктерге тиелi тәртiп бойынша әзiрленген
құжаттарды (келiсiмдер, контрактiлер, инвайстер, коносоменттер т.б.)
тапсыруы тиiс. Лицензия немесе бұл бойынша ұлттыє банкiде тiркелiнгенi
жөнiнде куәлiк талап етiлетiн операциялар жѕргiзiлген жағдайда заңды тЅлға
– резиденттер өкiлеттi банке тиiстi қЅжаттарды тапсыруы тиiс. Өкiлеттi
банктер валюталық заңдарды сақтауға байланысты, олар қосымша аєпараттар мен
құжаттарды талап етуге қЅқылы.
Резиденттер мен резидент еместер арасындағы операциялар бойынша
төлемдер екi жақтың кез – келген валюта тѕрiндегi келiсiмдерi бойынша
жѕзеге асырылады.
Ұлттық банк резиденттердiң экспорттыє операцияларының валюталық
төлемiне шектеу қоюға қЅқығы бар.
Келiсiм – шарттардың ѕшiншi жақтар – резиденттерге басқа заңды
тұлғалардың шетел валютасы немесе теңге тѕрiнде ақы төлеуге тек осы келiсiм
- шарттар бойынша және жоғарыда көрсетiлген ѕшiншi жаєтар – резиденттер
арасында тиiстi келiсiм- шарттар болған жағдайда ғана рЅқсат етiледi.
Резиденттер мен резиденттер еместердiң өкiлеттi банктер арқылы жѕзеге
асырылатын ағымдағы операциялары шектеусiз жѕргiзiледi.
24 желтоқсан 1996 жылғы”Валюталық реттеу” және 10 наурыз 1997 жылғы
“сыртқы несие және сыртқы қарызды басқару туралы” заңдарға сәйкес
қаражаттардың резидент еместерден резиденттердiң пайдасына көшуiн (орын
алмастыруын) қарастыратын капитал қозғалысына байланысты операциялардың
есебiн жѕргiзу және Ѕйымдастырудың тәртiбi белгiленген.
Заңды тұлға – резиденттердiң экспортталған тауары (қызметi, жЅмысы)
ѕшiн төлем ретiнде алған валютасы, 120 кѕннен аспайтын мерзiмдi, мiндеттi
тѕрде банк шоттарына кiрiстелуi керек.
Валюталыє операциялардың жалпы сипатының бiр қырын валюталық
операциялар бойынша есеп беруден көруге болады. Яғни, валюталық
операцияларды жѕзеге асырушы субьектiлер төменде келтiрiлген “Валюталық
қаржының қозғалысы жөнiндегi есептi” Ѕсынады. БЅл есеп валюталыє есеп-беру
кезеңiнен кейiн 10 кѕннен кешiктiрiлмей статистикалыє органдарға
ұсынылады.
431 және 432 шоттар бойынша жазбалар есеп айырысу шотындағы жазбаларға
сәйкес жазылады.
431 және 432 шоттардың дебетi келесi шоттардың кредитiмен
корреспонденцияланады;
452 “Кассадағы шетелдiк валюта тѕрiндегi нақты ақша”- валюталық
кассадан валюталық шотқа өткiзiлген валютаның сомасына: 301 “Алынуға тиiстi
борыштар”- тиелген өнiм, орындалған жЅмыстар мен көрсетiлген қызмет ѕшiн
төленетiн валюталық қаржы келiп тѕстi;
725 “Бағам айырмашылығынан түскен табыс”- шетелдiк валютаның Ұлттыє
валютаға қатысты бағамының өсуiнiң нәтижесiнде пайда болған оң бағам
айырмашылығының сомасына;
431 және 432 шоттардың кредитi келесi шоттардың дебетi мен
корреспонденцияланады;
452 “Кассадағы шетелдiк валюта тѕрiндегi нақты ақша”-валюталық шоттан
валюталық кассаға алынған валютаның сомасына барабар;
671 “Жабдыєтаушылар және мердiгерлермен есеп айырысу” -жеткiзiлген
материалдыє қорлар, атқарылған жЅмыстар және көрсетiлген қызмет ұшiн
шетелдiк фирмалардың (шот фактуралары) инвойсы төлендi;
844 “Бағам айырмашылығы бойынша шыққан шығыс”- шетелдiк валютаның
Ұлттыє валютаға қатысты бағамының төмендеуiнiң нәтижесiнде пайда болған
терiс бағам айырмашылығының сомасына.
1.2. Валюталық операцияларды жѕзеге асыру тәртiбi.
Валюталық операцияларды жѕзеге асыру тәртiбi Қазақстан Республикасының
Валюталық реттеу туралы заңында көрсетiлген. Жалпы заңды тұлғалар -
резиденттердiң өкiлеттi банктердегi шетелдiк валютада есеп шоттарын ашуы,
жѕргiзудi және оларды жабуы 4 наурыз 1997 жылғы ¹61 “Екiншi деңгейдегi
банктердегi клиенттердiң шоттағы есептерiн ашу, жѕргiзу және жабу тәртiбi
туралы” нЅсқауда қарастырылған тәртiп бойынша жѕргiзiледi.
Капитал қозғалысына байланысты қаражаттардың резидент еместерден
резиденттердiң пайдасына көшуiн(орын алмастыруын) қарастыратын валюталық
операциялардың тѕрлерi келесiдей бекiтiлген тәртiп бойынша жѕргiзiледi: 180
кѕннен астам мерзiмге несиелер( кредиттер) алу; 180 кѕннен астам мерзiмге
жасалынған экспортың- иммпорттыє мәлiмелерге байланысты есеп айырысуларды
жѕзеге асыру; инвестициялар; мѕлiктiк және қозғалмайтын мѕлiктерге қатысты
басєа да қЅқықтарға төленетiн аударымдар болған жағдайда жѕзеге асады.
Капитал қозғалысына байланысты Қазақстан Республикасына келiп тѕсетiн
100 мың АҚШ долларынан астам немесе соған сәйкес басқа валюта эквивалентi
сомасындағы қаражаттарды қарастыратын валюталық операциялар тiркелуге
жатады.
Ұлттық банкiдегi валюталық операцияларды лицензиялау және тiркеу
тәртiбiне байланысты валюталық қЅндылықтардың резиденттерден резидент
еместерге көшуiн (орын алмастыруын) 24 наурыз 1997 жылға ¹130 “Шетел
валютасын пайдалануға байланысты лицензиялау тәртiбi туралы” қарастырылған
ережесiмен реттеледi.
Заңды тЅлғалар- резидент еместермен шетел валюталарында есеп айырысулар
олардың есеп шоттарындағы қолда бар валюталық қаражаттарының шегiнде,
қолма- қол ақшасыз тәртiппен жѕзеге асырылады. Валюталық қаражаттардың шығу
тегi жариялы болуы және келесi көздерден заңды тѕрде алынуы тиiс;
экспорттыє валюталық тѕсiм; жарғылық капиталға төленетiн жарналар; резидент
еместерге қаржылық жәрдем беру; өкiлеттi банктерден, шетелдiк банктерден,
қаржылық мекемелерден және басқа шетелдiк заңды тЅлғалардан алынатын
кредиттер,сондай-ақ жеке тЅлғалар-резидент еместер берген қарыздар;
өкiлеттi банктер және айырбас пунктерi арқылы iшкi саудада тенгеге сатып
алынған валюта.
Заңды тЅлғалар – резиденттердiң ѕшiншi жақтар ѕшiн контракттар бойынша
ақы төлеу валюталыє операцияларына, сондай-ақ қолма- қол ақша тѕрiнде есеп
айырысуларына тиым салынады. Салық салудың ресми деңгейiн Ѕлттық банкiнiң
бағамдыє негiзiнде анықтаған деңгейi алынады және ол баспа сөзде
жарияланады.
Өкiлеттi банктер мен айырбас пунктерi арқылы шетел валюталарын алып
немесе сату екi жақты мәлiмелерi кезiнде сатып алушылар мен сатушылардың өз
беттерiнше анықтаған бағамдыє деңгейiн алуға қЅқылы.
Резиденттер – заңды тЅлғалар тек резидент еместермен есеп айырысуларды
жѕзеге асыру және шетел валютасымен банктiк несиелер алу бойынша
мiндеттемелердi орындау ѕшiн ғана, iшкi валюталық саудада, шетел валютасын
сатып алуы және шетелдiк валютамен несие алуы мѕмкiн. Шетел валютасындағы
несиелер қолма қол ақшасыз тәртiппен берiледi.
Валюталық операцияларынан тѕскен келесi қаражаттарды ( мѕлiктердi)
мiндеттi тѕрде тiркеуге жатады:
- резидент еместерден 120 кѕннен астам мерзiмге алынған несиелер,
лизингiнi де єоса алғанда;
- резидент еместердiң экспорттыє –имморттыє мәлiметтерiне сәйкес алған
несиелер;
- резидент еместердiң төлем ретiнде интеллектуальды меншiк обьектiсiн
толық әрi айрыєша құқық берген жағдайда;
- резидент еместердiң төлем ретiнде қозғалмайтын мѕлiкке қатысты
мѕлiктiк құқын берген жағдайда.
Бұл операцияларды тiркеу дегенiмiз- ондағы тиесiлi келiсiм – шарттарды
тiркеу және әрекет етiп тЅрған заңмен белгiленгендей, келiсiм – шарттардың
тiркелген тәртiбi бойынша нақты єаражат қозғалысы туралы тоқсан сайын
мәлiмет берiп отыру болып табылады. Заңды тЅлға – резидент өзiнiң келiсiм
шартын тiркеген орны бойынша тiркелген келiсiм шарттың әрекет ету кезiнде
болған барлыє өзгерiстерi мен қосымшалары туралы хабарлап отыруға мiндеттi.
Валюта шоты бойынша жасалатын операциялар мына төмендегi қЅжаттармен
рәсiмделедi.
Нақты валюта тѕсiмi: табыс, пайдаланылмаған есебiндегi қалдықтар
сомалары және тағы басқалар валюталық кiрiс ордерiмен рәсiмделедi.
Банк мөрiмен және кассирдiң, орындаушы мен бақылаушының қойған
қолдарымен куәландырылған банктiң валюталық кiрiс ордерi валюталыє шығыс
касса ордерiн толтыру ѕшiн негiз болып табылады.
Нақты валюта беру тапсырмамен(валюталыє шығыыс ордерi) рәсiмделедi,
оның толтырылған ѕлгiсi төменде келтiрiлiп отыр. Банк куәландырған
тапсырманың(валюталыє шығыс ордерiнiң) көшiрмесi валюталық кiрiс касса
ордерiн жазу ѕшiн негiз болып табылады.
Шетелдердегi бенеффициарға (алушыға) валюта қаражаттарын
аудару”аударуға берiлетiн өтiнiш”жазу арқылы рәсiмделедi.
Валюталық шот оның иесiнiң өтiнiшi бойынша жабылады. Шот иесi өтiнiшiн
өзiне қызмет көрсететiн банк мекемесiне жiбередi. Шот жабылған жағдайда,
сондай-ақ субьектiнiң атауы өзгерiске немесе шоттың номерi өзгерген
жағдайда шот иесi, валюталық шоттағы қаржының қалдығын растайтын қЅжатты
өтiнiшке қоса тiркеуге мiндеттi.
Валюталық шот бойынша талдамалыє есеп жѕргiзiлмейдi. Оны банк көшiрмесi
алмастырады.
Заңды тЅлға –резиденттерiнiң банк шоттарныда шетелдiк валютасында қолма
– қол аєшасынан резиденттiк емес еңбеккерлерiңе жалақы төлеу ѕшiн және
қызмет бабы бойынша еңбеккерлердiң шет елдiк iс - сапарларға шығуыңа
байланысты кеткен шығыстарын жабуға алынуы мѕмкiн. Осы қаражатты алу ѕшiн
заңды тЅлға резидентерi өкiлеттi банкiсiне тиiстi дәрежеде рәсiмделген
қЅжатты Ѕсынады. Атап айтсақ, iс – сапар туралы бЅйрық, iс –сапарының
шығыстарына жасалған сметасы, жалақы төлеу туралы өтiнiш т.б
3. Валюта шоттарындағы ақша қозғалысын бақылау.
Барлық резидент еместердiң валюталық операцияларды жѕзеге асырған кезде
валюта заңының саєталуын қамтамасыз етуi валюталық баєылаудыың маєсаты
болып табылады. Қазақстан Республикасында валютаны реттеудiң негiзгi органы
болып Ұлттық банкi саналады. Кез- келген валюталық операцияны өкiлеттiлiгi
бар банксiз жасауға рЅқсат етiлмейдi. Валюталық бақылаудық негiзгi бағыты
операциялардың қолданылып жѕрген заңға сай келуiн, шетел валютасы мен
төлеудiң негiздiлiгiн тексеру: валюталық операциялар бойынша, сондай – ақ
резидент еместердiң Қазқєстан Республикасының валютамен операциялары
бойынша есепке алу мен есеп берудiң толықтығымен нақтылығын тексеру болып
табылады.
Валюталық бақылау Қазақстан Республикасында валюталық бақылау органдары
және агенттерi арєылы жѕзеге асырылады. Мемлекетiмiздiң заңына сай валютаны
ретке келтiру мiндеттерiн жѕзеге асыруға Мемлекеттiк органдар, Қазақстан
Республикасындағы валюталық бақылау органдары қЅқылы болып табылады.
Алған лицензияларына сәйкес операциялар жѕргiзген кезде валюталық
заңның сақталуын бақылау мiндетi жѕктелген өкiлеттерiне берiлген банкiден
тыс қаржы мекемелерiмен өкiлеттiлiгi берiлген банкiлер валюталық
бақылаудың агенттерi болып табылады. Валюталық бақылау органдары өз
мiндеттерiн жѕзеге асыру ѕшiн валюталық бақылау агенттерiн жЅмысқа тартады
және олардың тиiстi тапсырмаларды орындауы ѕшiн бiршама қЅқықтарды бередi.
Валюталық бақылау органдары өз мiндеттерiн жѕзеге асыру ѕшiн валюталық
бақылау агенттерiн жЅмысқа тарту және оларға орындалу тиiстi жекелеген
тапсырмалар беру қЅқығын пайдалана алады.
Заңды тЅлғаларға: валюталық заңның ережелерiн бұзатын операциялар
жасағаны ѕшiн келiсiм сомасының 10 процентi көлемiнде, бiрақ бiр миллион
тенгеден аспайтын айып пЅл салынады: бухгалтерлiк есепте тиiстi нәтижелерi
көрсетiлмеген валюталық операциялар жасағаны ѕшiн – есепке алынбаған
соманың көлемiнде айыппЅл салынады; валюталыє операциялардың бухгалтерлiк
есебiн, есеп беру мен есепке алудың белгiленген нысандарын және тiртiбiн
сақтамай жѕргiзгенi ѕшiн -тиiстi емес тѕрде есепке алынған соманың 5
процентi көлемiнде айыппЅл салынады.
Көрсетiлген айыппЅл сомаларын өндiрiп алу валюталық бақылау органдары
арєылы жѕзеге асырылады, сонымен қатар валюталыє бақылау агентерiнiң
Ѕсынысы бойынша сот тәртiбiмен орындалады. Валюталық заңның бЅзылуыңа
жазықты лауазымды тЅлғалар, Қазақстан Республикасы заңына сәйкес жауапєа
тартылады.
Заңды тЅлға - резиденттер шетел валютасын iшкi саудада тек резидент
еместерден есеп айырысуды жѕзеге асыру және өкiлеттi банктерден шетел
валютасымен алынған несиелер бойынша мiндеттемелерiн орындау және сондай-
ақ заң актiлерiне єарастырылған басєа жағдайларда ғана сатып алады.
Заңды тЅлға – резиденттер шетел валютасын сатып алуға тапсырысты
әзiрлеу кезiнде сатып алу мақсатын көрсетудi, сондай –ақ резидент
еместермен есеп айырысуды жѕзеге асыруды қажеттiлiгiн растайтын қЅжаттарды
қоса тапсыруы немесе өкiлеттi банктерден алынған несиелер бойынша
мiндеттемелердi орындауы және осы валютаны, егер ол өз мақсаты бойынша
пайдаланылмайтын болса, онда оны сатып алынған кѕннен бастап, 30 кѕннiң
iшiнде ағымдағы нарықтыє бағам бойынша iшкi валюталық саудада сатуға тек
банке ғана сондай өкiлеттiк берiледi.
Заңды тЅлғалар – резиденттердiң iшкi валюталық саудада сатып алған
шетел валютасы резиден емеске немесе валютаның заңды тЅлғаның есеп -
шотына қосылған кѕннен бастап, 30 кѕннiң iшiнде өкiлеттiк банкке аударылуы
тиiс.
Заңды тұлға – резидент толықтай немесе жарым – жартылай сатып алған
шетел валютасын 30 кѕннiң мерзiмi өткенше пайдаланбаған жағдайда, ол iшкi
валюталыє саудада мiндеттi тѕрде сатылуға жатқызылады. Заңды тұлға
–резиденттерге валюталыє операциялар бойынша көрсетiлген банктiк қызмет
тѕрлерiне өкiлеттi банктер арєылы тараптардың келiсiмi бойынша Ѕлттыє
немесе шет ел валютасы тѕрiнде төлем ақы алынады.
Тенгемен алынған несиелердi, сондай-ақ олар бойынша проценттер мен
басқа да төлемдердiң шетел валютасымен орнын жабуға тиым салынады.
Тауарлар экспортi төлем, сондай –ақ несие немесе инвеститиция ретiнде
заңды тЅлғалар – резиденттер арқылы алынған болса, онда ол осы резиденттiң
24 наурыз 1997 жылғы ¹130 шетел валютасын пайдалануға байланысты қызметтi
лицензиялау тәртiбi туралы Ережеге сәйкес өкiлеттi банкiлер арқылы төлем
жасай алады.
Заңды тЅлғалар – резиденттердiң пайдасына тарту, қайырымдылық –жәрдем
жасау, қайырымдылық жарналар және басєа да тѕсiмдер ретiндегi тѕскен шетел
валютасы, олардыың өкiлеттi банкiлер арқылы төленедi.
Қазақстан Республикасында валюталыє операцияларды жѕзеге асырып жатқан
резидентке, резидент еместе Республиканың заңымен белгiленген тәртiппен осы
операцияларға қатысты ақпаратар мен тиым салынған қЅжаттарды валюталық
бақылау агентiмен органдарына беруге мiндеттi: ґзiнiң ѕй жайына, қЅжаттарға
және автоматталған базалає мәлiметтерге кiрун қамтамасыз етудi: тексеру
барысында да, сондай – ақ олардың нәтижесi бойынша да тѕсiнiк беруге;
валюталыє бақылау органдарының талаптарын орындауы тиiс.
II. Валюта жүйесі, валюта бағамы, оларды құқықтық реттеу.
2.1. Валюта, валюта қатынастары және валюта жүйесі
Валюта (итальян сөзі, сөзбе-сөз - құн) – елдің ақша бірлігі, оның
шартты түрі, халықаралық төлем- есеп айырысу айналымының каналдары арқылы
ұлттық ақшаларды қолданудың ерекше формасы.
Шаруашылық жағдайларын интернационалданыру және әлемдіу еңбек
бөлінісін интенсивтендіру (күшейту) халықаралық нарықтың құрылуына себепші
болды. Өндіріс күштердің дамуы мен ішкі нарықтағы өркендеген салалардың
өнімін студа туындайтын қиындықтар, тауарлар тасымалы жағдайларын жетілдіру
– міне осылардың бәрі әлемдік сауда-саттық байланыстарының кеңеюіне әсер
етті. Әлемдік тауар айналымының дамуы мұнай, машина жасау, ауыл
шаруашылығы, тамақ өнеркәсібі салаларының өнімдерін сатудан ұлғаюына
байланысты болды.
Халықаралық экономикалық қатынастарда өндіріс пен капиталды
интернационалдандыру ішкі сауда айналымындағы шектеуді азайтуды, оның
жолындағы кедергілерді жоюды, яғни ішкі сауда-саттық босаңдатуды талап
етті. Өз тауарларының сыртқы нарықта кедергісіз қозғалыста жүруіне
транскорпорациялардың қызығушылығы күшті болды. Олардың дамушы
мемлекеттердің тауарларын нарыққа түсуін жеңілдетуі, сондай-ақ
интернационалдық өнеркісіп кешені аумағындағы ішкі копорациялық тауар
айналымның ұлғаюы – ресурстарды толық және тұрақты қолдануға қол
жеткізгендіктің айғағы.
әлемдік шаруашылық байланыстағы өнеркісібі дамыған мемлекеттердің
өзара қарым-қатынастарының тереңдеуі және кеңуі осы елдердің экономикалық
жағдайын анықтайтын барлық факторлардың - өндіріс пен әлемдік айырбастың,
жалақы мен бағаның өсу қарқынына зор әсер етті. Әлемдегі елдердің
шаруашылық қарым- қатынастарына тауарлар, қызмет капитал және несие легі
жылдан-жылға ұлғая түсуде. Ұлттық қоғамдық ұдайы өндіріс процесінде
қалыптасқан тауар айналымы тұрақты түрде әлемдік нарыққа ұласады және де
әрбір егемен мемлекеттің заңды төлем құралы болып оның ұлттық ақшасы
саналады. Халықаралық тауар айналымында, әдетте, шетел валютасы
қолданылады. Бұл әлемдік шаруашылықта жалпы бүкіл мемлекеттерге міндетті
деп танылған халықаралық несие ақшасының әзірше жоқтығынан.
Елдердің әлемдік шаруашылыққа интеграциялануы (экономикалық одаққа
кіруі) ақша капиталының бір бөлігінің ұлттық ақшадан шетел валютасына және
керісінше айналуын туындатады. Ол халықаралық валюта, есеп айырысу және
несие-қаржы қатынастарында жүзеге асады.
Валюта қатынастары - әлемдік шаруашылықта валюта айналымынан
қалыптасатын қоғамдық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3-5
І Валюталық шоттағы ақшаларды есепке алу ... ... ... ... ... ... ... ... . 6
1.1. Валюталық операциялардың түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 6-8
1.2. Валюталық операцияларды жүзеге асыру тәртібі ... ... ... ... 9-12
1.3. Валюта шоттарындағы ақша қозғалысын бақылау ... ... ... . 13-15
ІІ Валюта жүйесі, валюта бағамы, олардың құқықтық реттеу ... ... ... 16
2.1. Валюта, валюта қатынастары және валюта жүйесі ... ... ... 16-18
2.2. Валюта бағамның түсінігі және оны есепте көрсету ... ... ... .. 19-22
2.3 Қазақстан Республикасының Валюталық реттеу туралы
заңы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 23-27
III Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 28-29
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30-31
Кіріспе
Бүгінде Қазақстан мемлекеті нарықтық экономикаға өтіп, ел экономикасы
көптеген жетістіктерге қол жеткізді. Экономиканың нарықтық қатынастарында
банктер және олардың жүргізетін операциялары, өте жоғары орынды иеленді.
Қазіргі таңда, барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер өз ақша қаражаттарын
банк мекемелірінің тиісті шоттарында сақтап, осы мекемелер арқылы өздерінің
қаржылық операцияларын жүзеге асырады. Банк мекемелерінің жүргізетін
операцияларының ішінде валюталық шот арқылы жүргізілетін валюталақ
операциялар өте маңызды болып табылады.
Менің курстық жұмысымның тақырыбы Банктердегі валюталық шоттардағы
ақша қаражаттары, есебі деп аталады. Осы курстық жұмыста валюта жүйесі,
валюта бағамы және валюталық операцияларды жүзеге асыру тәртібін
қарастырдым.
Жұмыс екі бөлімнен тұрады: Валюталық шоттағы ақшаларды есепке алу
және Валюта жүйесі, валюта бағамы, олардың құқықтық реттеу.
Валюталық шоттағы ақшалар қозғаласының есебі деп аталатын бірінші
бөлімде валюталық операцияларға түсініктеме беріп, олардың жүзеге асыру
тәртібін қамтып, валюта шоттарындағы ақша қозғаласын бақылауды
қарастырдым. ҚазақстанРеспубликасының резиденттері мен резидент еместер
арасында жүргізілетін валюталық операциялары өкілетті банктер мен өкілетті
банктік емес қаржылық емес мекемелер арқылы жүзеге асырылды.
Жалпы, валюталық операциялар дегеніміз Қазақстан Республикасындағы
резиденттер мен резидент еместер арасында есеп айырысулар, төлемдер жүргізу
болып табылады.
Ал осы валюталық операцияларды жүзеге асырудың арнайы белгіленген
тәртібі бар, яғни, заңды тұлғалар резиденттердің өкілетті банктерде
шетелдік валютада есеп шоттарын ашу, жүргізу, оларды жабу тәртібі заңдар
мен ереже нұсқаулықтарда қарастырылған. Валюталық шоттардағы ақша
қозғалысын бақылау валюталық операцияларды жүзеге асыру кезінде валюта
заңының сақталуын қамтамасыз ету болып табылады.
Валюта жүйесі, валюта бағамы оларды құқықтың реттеу деп аталатын
екінші бөлімде валюта терминінің мәні ашылып, валюта жүйесін қарастырып,
валюта бағамына тоқталып өттім.
Қысқаша айтсақ, валюта – елдің ақша бірлігі, оның шартты түрі,
халықаралық төлем-есеп айырысу айналымының каналдары арқылы ұлттық
ақшаларды қолданудың ерекше формасы. Ал, Қазақстан Республикасының
заңдарында валюта деп мемлекеттердің заңды төлем құралы ретінде
қабылданған ақша бірліктері банкроттар, қазыналық билеттер мен тиындар
түріндегі қолма-қол және аударым нысандарындағы құнның ресми стандарттары,
сонда-ақ шоттардағы, соның ішіндегі халақаралық ақша немесе есеп айырысу
бірліктеріндегі қаражаттарды білдіреді деп көрсетілген.
Валюта жүйесі –ол экономикалық көзқарас тұрғысынан шаруашылық
байланыстарды интернационалдандыру негізінде тарих қалыптасатын валюта
экономикалық қатынастар жиынтығы; ал ұйымдық – заңдылық тұрғысынан ол
белгілі бір қоғамдық- экономикалық формация шегінде мемлекеттік құқықтық
түрде ұйымдасқан валюта – экономикалық қатынастар. Осы валюта жүйесі тарихи
үш түрлі: Ұлттық, дүниежүзлік және мемлекетаралық немесе аймақтық валюта
жүйесінен тұрады. Жұмыстың осы бөлімінде, әлемдік шаруашылықта валюта
айналымына қалыптасатын қоғамдық қатынастар жиынтығы болып табылатын валюта
қатынастарына да түсінік беріп өттім. Валюта қатынастары ұлттық
шаруашылықтардың нәтижесінің (тауарының, қызметінің) өзара айырбасталуына
қызмет етеді. Валюта қатынастары құқықтық нормалар мен және ережелермен
реттеледі. Осы бөлімде сонымен қатар валюта бағамының түсінігі берілді.
Валюта бағамының ауытқуы бағамдық айырма сомасы пайда болуына себепші.
Бағамдық айырмалар дегеніміз – валюталық активтер мен пассивтерді
бухгалтерлік есепте оларды тіркеу кезіндегі бағам бойынша және есеп
айрысулар жүзінде атқарылған уақыттағы бағалаулар арасындағы сомалық
айырмалар болып табылады.
Екінші бөлімде, сонымен қатар, Қазақстан Республикасының валюталық
реттеу туралы Заңы қарастырылды. Барлық валюталық операциялар осы заңды
негізге ала отырып жүргізіледі. Бұл заң валюталық операцияларды жүзеге
асыру принциптері мен тәртібін валюталық операциялар субъектілерінің
құқықтары мен міндеттерін белгілеп, валюта заңдарын бұзғаны үшін
жауапкершілік тағайындайды.
I. Валюталық шоттағы ақшаларды есепке алу.
1.1. Валюталық операциялардың түсінігі.
Валюталы операциялардың жалпы сипаттамсы 24 желтоқсан 1996 жылғы N 54-
1 “Валюталыє реттеу туралы” Қазаєстан Республикасының заңы және 23 мамыр
1997 жылғы Ұлттыє банкi басєармасы бекiткен “Қазаєстан Республикасындағы
валюталыє операцияларды жѕргiзу ережесiнде” берiлген. Қазаєстан
Республикасындағы резиденттер мен резидент еместер жѕргiзген барлыє валюта
операциялары тек өкiлеттi банктер мен айырбастау пунктерi арєылы ғана
жѕзеге асырылады. ґкiлеттi банктер мен айырбастау пунктерiне соєпай
жѕргiзген кез – келген операцияларға тиым салынады. Айырбастау
операцияларынан басєа валюта операцияларын жѕргiзу ѕшiн, өкiлеттi
банктердiң бiрiнен, яғни есеп айырысу шоттары орналасқан жерде валюта
шоттарын ашады. Соңғылары өздерiнiң қызметтерiнен валюта операцияларын
жѕргiзген кезде өткiзiлетiн операцияларға қатысты кез – келген хабарлама
қЅжаттарды талап етуге қақылы заңды тЅлғалардың кiлеттi банктердегi есеп
шоттарына қолма-қол аєшасыз тәртiппен келiп тѕскен шетелдiк валюта
шектеусiз тѕрде есепке алынады.
Заңды тұлғалар- резиденттер, резидент еместердiң пайдасына төлемдер
жѕргiзген кезде, өкiлеттi банктерге тиелi тәртiп бойынша әзiрленген
құжаттарды (келiсiмдер, контрактiлер, инвайстер, коносоменттер т.б.)
тапсыруы тиiс. Лицензия немесе бұл бойынша ұлттыє банкiде тiркелiнгенi
жөнiнде куәлiк талап етiлетiн операциялар жѕргiзiлген жағдайда заңды тЅлға
– резиденттер өкiлеттi банке тиiстi қЅжаттарды тапсыруы тиiс. Өкiлеттi
банктер валюталық заңдарды сақтауға байланысты, олар қосымша аєпараттар мен
құжаттарды талап етуге қЅқылы.
Резиденттер мен резидент еместер арасындағы операциялар бойынша
төлемдер екi жақтың кез – келген валюта тѕрiндегi келiсiмдерi бойынша
жѕзеге асырылады.
Ұлттық банк резиденттердiң экспорттыє операцияларының валюталық
төлемiне шектеу қоюға қЅқығы бар.
Келiсiм – шарттардың ѕшiншi жақтар – резиденттерге басқа заңды
тұлғалардың шетел валютасы немесе теңге тѕрiнде ақы төлеуге тек осы келiсiм
- шарттар бойынша және жоғарыда көрсетiлген ѕшiншi жаєтар – резиденттер
арасында тиiстi келiсiм- шарттар болған жағдайда ғана рЅқсат етiледi.
Резиденттер мен резиденттер еместердiң өкiлеттi банктер арқылы жѕзеге
асырылатын ағымдағы операциялары шектеусiз жѕргiзiледi.
24 желтоқсан 1996 жылғы”Валюталық реттеу” және 10 наурыз 1997 жылғы
“сыртқы несие және сыртқы қарызды басқару туралы” заңдарға сәйкес
қаражаттардың резидент еместерден резиденттердiң пайдасына көшуiн (орын
алмастыруын) қарастыратын капитал қозғалысына байланысты операциялардың
есебiн жѕргiзу және Ѕйымдастырудың тәртiбi белгiленген.
Заңды тұлға – резиденттердiң экспортталған тауары (қызметi, жЅмысы)
ѕшiн төлем ретiнде алған валютасы, 120 кѕннен аспайтын мерзiмдi, мiндеттi
тѕрде банк шоттарына кiрiстелуi керек.
Валюталыє операциялардың жалпы сипатының бiр қырын валюталық
операциялар бойынша есеп беруден көруге болады. Яғни, валюталық
операцияларды жѕзеге асырушы субьектiлер төменде келтiрiлген “Валюталық
қаржының қозғалысы жөнiндегi есептi” Ѕсынады. БЅл есеп валюталыє есеп-беру
кезеңiнен кейiн 10 кѕннен кешiктiрiлмей статистикалыє органдарға
ұсынылады.
431 және 432 шоттар бойынша жазбалар есеп айырысу шотындағы жазбаларға
сәйкес жазылады.
431 және 432 шоттардың дебетi келесi шоттардың кредитiмен
корреспонденцияланады;
452 “Кассадағы шетелдiк валюта тѕрiндегi нақты ақша”- валюталық
кассадан валюталық шотқа өткiзiлген валютаның сомасына: 301 “Алынуға тиiстi
борыштар”- тиелген өнiм, орындалған жЅмыстар мен көрсетiлген қызмет ѕшiн
төленетiн валюталық қаржы келiп тѕстi;
725 “Бағам айырмашылығынан түскен табыс”- шетелдiк валютаның Ұлттыє
валютаға қатысты бағамының өсуiнiң нәтижесiнде пайда болған оң бағам
айырмашылығының сомасына;
431 және 432 шоттардың кредитi келесi шоттардың дебетi мен
корреспонденцияланады;
452 “Кассадағы шетелдiк валюта тѕрiндегi нақты ақша”-валюталық шоттан
валюталық кассаға алынған валютаның сомасына барабар;
671 “Жабдыєтаушылар және мердiгерлермен есеп айырысу” -жеткiзiлген
материалдыє қорлар, атқарылған жЅмыстар және көрсетiлген қызмет ұшiн
шетелдiк фирмалардың (шот фактуралары) инвойсы төлендi;
844 “Бағам айырмашылығы бойынша шыққан шығыс”- шетелдiк валютаның
Ұлттыє валютаға қатысты бағамының төмендеуiнiң нәтижесiнде пайда болған
терiс бағам айырмашылығының сомасына.
1.2. Валюталық операцияларды жѕзеге асыру тәртiбi.
Валюталық операцияларды жѕзеге асыру тәртiбi Қазақстан Республикасының
Валюталық реттеу туралы заңында көрсетiлген. Жалпы заңды тұлғалар -
резиденттердiң өкiлеттi банктердегi шетелдiк валютада есеп шоттарын ашуы,
жѕргiзудi және оларды жабуы 4 наурыз 1997 жылғы ¹61 “Екiншi деңгейдегi
банктердегi клиенттердiң шоттағы есептерiн ашу, жѕргiзу және жабу тәртiбi
туралы” нЅсқауда қарастырылған тәртiп бойынша жѕргiзiледi.
Капитал қозғалысына байланысты қаражаттардың резидент еместерден
резиденттердiң пайдасына көшуiн(орын алмастыруын) қарастыратын валюталық
операциялардың тѕрлерi келесiдей бекiтiлген тәртiп бойынша жѕргiзiледi: 180
кѕннен астам мерзiмге несиелер( кредиттер) алу; 180 кѕннен астам мерзiмге
жасалынған экспортың- иммпорттыє мәлiмелерге байланысты есеп айырысуларды
жѕзеге асыру; инвестициялар; мѕлiктiк және қозғалмайтын мѕлiктерге қатысты
басєа да қЅқықтарға төленетiн аударымдар болған жағдайда жѕзеге асады.
Капитал қозғалысына байланысты Қазақстан Республикасына келiп тѕсетiн
100 мың АҚШ долларынан астам немесе соған сәйкес басқа валюта эквивалентi
сомасындағы қаражаттарды қарастыратын валюталық операциялар тiркелуге
жатады.
Ұлттық банкiдегi валюталық операцияларды лицензиялау және тiркеу
тәртiбiне байланысты валюталық қЅндылықтардың резиденттерден резидент
еместерге көшуiн (орын алмастыруын) 24 наурыз 1997 жылға ¹130 “Шетел
валютасын пайдалануға байланысты лицензиялау тәртiбi туралы” қарастырылған
ережесiмен реттеледi.
Заңды тЅлғалар- резидент еместермен шетел валюталарында есеп айырысулар
олардың есеп шоттарындағы қолда бар валюталық қаражаттарының шегiнде,
қолма- қол ақшасыз тәртiппен жѕзеге асырылады. Валюталық қаражаттардың шығу
тегi жариялы болуы және келесi көздерден заңды тѕрде алынуы тиiс;
экспорттыє валюталық тѕсiм; жарғылық капиталға төленетiн жарналар; резидент
еместерге қаржылық жәрдем беру; өкiлеттi банктерден, шетелдiк банктерден,
қаржылық мекемелерден және басқа шетелдiк заңды тЅлғалардан алынатын
кредиттер,сондай-ақ жеке тЅлғалар-резидент еместер берген қарыздар;
өкiлеттi банктер және айырбас пунктерi арқылы iшкi саудада тенгеге сатып
алынған валюта.
Заңды тЅлғалар – резиденттердiң ѕшiншi жақтар ѕшiн контракттар бойынша
ақы төлеу валюталыє операцияларына, сондай-ақ қолма- қол ақша тѕрiнде есеп
айырысуларына тиым салынады. Салық салудың ресми деңгейiн Ѕлттық банкiнiң
бағамдыє негiзiнде анықтаған деңгейi алынады және ол баспа сөзде
жарияланады.
Өкiлеттi банктер мен айырбас пунктерi арқылы шетел валюталарын алып
немесе сату екi жақты мәлiмелерi кезiнде сатып алушылар мен сатушылардың өз
беттерiнше анықтаған бағамдыє деңгейiн алуға қЅқылы.
Резиденттер – заңды тЅлғалар тек резидент еместермен есеп айырысуларды
жѕзеге асыру және шетел валютасымен банктiк несиелер алу бойынша
мiндеттемелердi орындау ѕшiн ғана, iшкi валюталық саудада, шетел валютасын
сатып алуы және шетелдiк валютамен несие алуы мѕмкiн. Шетел валютасындағы
несиелер қолма қол ақшасыз тәртiппен берiледi.
Валюталық операцияларынан тѕскен келесi қаражаттарды ( мѕлiктердi)
мiндеттi тѕрде тiркеуге жатады:
- резидент еместерден 120 кѕннен астам мерзiмге алынған несиелер,
лизингiнi де єоса алғанда;
- резидент еместердiң экспорттыє –имморттыє мәлiметтерiне сәйкес алған
несиелер;
- резидент еместердiң төлем ретiнде интеллектуальды меншiк обьектiсiн
толық әрi айрыєша құқық берген жағдайда;
- резидент еместердiң төлем ретiнде қозғалмайтын мѕлiкке қатысты
мѕлiктiк құқын берген жағдайда.
Бұл операцияларды тiркеу дегенiмiз- ондағы тиесiлi келiсiм – шарттарды
тiркеу және әрекет етiп тЅрған заңмен белгiленгендей, келiсiм – шарттардың
тiркелген тәртiбi бойынша нақты єаражат қозғалысы туралы тоқсан сайын
мәлiмет берiп отыру болып табылады. Заңды тЅлға – резидент өзiнiң келiсiм
шартын тiркеген орны бойынша тiркелген келiсiм шарттың әрекет ету кезiнде
болған барлыє өзгерiстерi мен қосымшалары туралы хабарлап отыруға мiндеттi.
Валюта шоты бойынша жасалатын операциялар мына төмендегi қЅжаттармен
рәсiмделедi.
Нақты валюта тѕсiмi: табыс, пайдаланылмаған есебiндегi қалдықтар
сомалары және тағы басқалар валюталық кiрiс ордерiмен рәсiмделедi.
Банк мөрiмен және кассирдiң, орындаушы мен бақылаушының қойған
қолдарымен куәландырылған банктiң валюталық кiрiс ордерi валюталыє шығыс
касса ордерiн толтыру ѕшiн негiз болып табылады.
Нақты валюта беру тапсырмамен(валюталыє шығыыс ордерi) рәсiмделедi,
оның толтырылған ѕлгiсi төменде келтiрiлiп отыр. Банк куәландырған
тапсырманың(валюталыє шығыс ордерiнiң) көшiрмесi валюталық кiрiс касса
ордерiн жазу ѕшiн негiз болып табылады.
Шетелдердегi бенеффициарға (алушыға) валюта қаражаттарын
аудару”аударуға берiлетiн өтiнiш”жазу арқылы рәсiмделедi.
Валюталық шот оның иесiнiң өтiнiшi бойынша жабылады. Шот иесi өтiнiшiн
өзiне қызмет көрсететiн банк мекемесiне жiбередi. Шот жабылған жағдайда,
сондай-ақ субьектiнiң атауы өзгерiске немесе шоттың номерi өзгерген
жағдайда шот иесi, валюталық шоттағы қаржының қалдығын растайтын қЅжатты
өтiнiшке қоса тiркеуге мiндеттi.
Валюталық шот бойынша талдамалыє есеп жѕргiзiлмейдi. Оны банк көшiрмесi
алмастырады.
Заңды тЅлға –резиденттерiнiң банк шоттарныда шетелдiк валютасында қолма
– қол аєшасынан резиденттiк емес еңбеккерлерiңе жалақы төлеу ѕшiн және
қызмет бабы бойынша еңбеккерлердiң шет елдiк iс - сапарларға шығуыңа
байланысты кеткен шығыстарын жабуға алынуы мѕмкiн. Осы қаражатты алу ѕшiн
заңды тЅлға резидентерi өкiлеттi банкiсiне тиiстi дәрежеде рәсiмделген
қЅжатты Ѕсынады. Атап айтсақ, iс – сапар туралы бЅйрық, iс –сапарының
шығыстарына жасалған сметасы, жалақы төлеу туралы өтiнiш т.б
3. Валюта шоттарындағы ақша қозғалысын бақылау.
Барлық резидент еместердiң валюталық операцияларды жѕзеге асырған кезде
валюта заңының саєталуын қамтамасыз етуi валюталық баєылаудыың маєсаты
болып табылады. Қазақстан Республикасында валютаны реттеудiң негiзгi органы
болып Ұлттық банкi саналады. Кез- келген валюталық операцияны өкiлеттiлiгi
бар банксiз жасауға рЅқсат етiлмейдi. Валюталық бақылаудық негiзгi бағыты
операциялардың қолданылып жѕрген заңға сай келуiн, шетел валютасы мен
төлеудiң негiздiлiгiн тексеру: валюталық операциялар бойынша, сондай – ақ
резидент еместердiң Қазқєстан Республикасының валютамен операциялары
бойынша есепке алу мен есеп берудiң толықтығымен нақтылығын тексеру болып
табылады.
Валюталық бақылау Қазақстан Республикасында валюталық бақылау органдары
және агенттерi арєылы жѕзеге асырылады. Мемлекетiмiздiң заңына сай валютаны
ретке келтiру мiндеттерiн жѕзеге асыруға Мемлекеттiк органдар, Қазақстан
Республикасындағы валюталық бақылау органдары қЅқылы болып табылады.
Алған лицензияларына сәйкес операциялар жѕргiзген кезде валюталық
заңның сақталуын бақылау мiндетi жѕктелген өкiлеттерiне берiлген банкiден
тыс қаржы мекемелерiмен өкiлеттiлiгi берiлген банкiлер валюталық
бақылаудың агенттерi болып табылады. Валюталық бақылау органдары өз
мiндеттерiн жѕзеге асыру ѕшiн валюталық бақылау агенттерiн жЅмысқа тартады
және олардың тиiстi тапсырмаларды орындауы ѕшiн бiршама қЅқықтарды бередi.
Валюталық бақылау органдары өз мiндеттерiн жѕзеге асыру ѕшiн валюталық
бақылау агенттерiн жЅмысқа тарту және оларға орындалу тиiстi жекелеген
тапсырмалар беру қЅқығын пайдалана алады.
Заңды тЅлғаларға: валюталық заңның ережелерiн бұзатын операциялар
жасағаны ѕшiн келiсiм сомасының 10 процентi көлемiнде, бiрақ бiр миллион
тенгеден аспайтын айып пЅл салынады: бухгалтерлiк есепте тиiстi нәтижелерi
көрсетiлмеген валюталық операциялар жасағаны ѕшiн – есепке алынбаған
соманың көлемiнде айыппЅл салынады; валюталыє операциялардың бухгалтерлiк
есебiн, есеп беру мен есепке алудың белгiленген нысандарын және тiртiбiн
сақтамай жѕргiзгенi ѕшiн -тиiстi емес тѕрде есепке алынған соманың 5
процентi көлемiнде айыппЅл салынады.
Көрсетiлген айыппЅл сомаларын өндiрiп алу валюталық бақылау органдары
арєылы жѕзеге асырылады, сонымен қатар валюталыє бақылау агентерiнiң
Ѕсынысы бойынша сот тәртiбiмен орындалады. Валюталық заңның бЅзылуыңа
жазықты лауазымды тЅлғалар, Қазақстан Республикасы заңына сәйкес жауапєа
тартылады.
Заңды тЅлға - резиденттер шетел валютасын iшкi саудада тек резидент
еместерден есеп айырысуды жѕзеге асыру және өкiлеттi банктерден шетел
валютасымен алынған несиелер бойынша мiндеттемелерiн орындау және сондай-
ақ заң актiлерiне єарастырылған басєа жағдайларда ғана сатып алады.
Заңды тЅлға – резиденттер шетел валютасын сатып алуға тапсырысты
әзiрлеу кезiнде сатып алу мақсатын көрсетудi, сондай –ақ резидент
еместермен есеп айырысуды жѕзеге асыруды қажеттiлiгiн растайтын қЅжаттарды
қоса тапсыруы немесе өкiлеттi банктерден алынған несиелер бойынша
мiндеттемелердi орындауы және осы валютаны, егер ол өз мақсаты бойынша
пайдаланылмайтын болса, онда оны сатып алынған кѕннен бастап, 30 кѕннiң
iшiнде ағымдағы нарықтыє бағам бойынша iшкi валюталық саудада сатуға тек
банке ғана сондай өкiлеттiк берiледi.
Заңды тЅлғалар – резиденттердiң iшкi валюталық саудада сатып алған
шетел валютасы резиден емеске немесе валютаның заңды тЅлғаның есеп -
шотына қосылған кѕннен бастап, 30 кѕннiң iшiнде өкiлеттiк банкке аударылуы
тиiс.
Заңды тұлға – резидент толықтай немесе жарым – жартылай сатып алған
шетел валютасын 30 кѕннiң мерзiмi өткенше пайдаланбаған жағдайда, ол iшкi
валюталыє саудада мiндеттi тѕрде сатылуға жатқызылады. Заңды тұлға
–резиденттерге валюталыє операциялар бойынша көрсетiлген банктiк қызмет
тѕрлерiне өкiлеттi банктер арєылы тараптардың келiсiмi бойынша Ѕлттыє
немесе шет ел валютасы тѕрiнде төлем ақы алынады.
Тенгемен алынған несиелердi, сондай-ақ олар бойынша проценттер мен
басқа да төлемдердiң шетел валютасымен орнын жабуға тиым салынады.
Тауарлар экспортi төлем, сондай –ақ несие немесе инвеститиция ретiнде
заңды тЅлғалар – резиденттер арқылы алынған болса, онда ол осы резиденттiң
24 наурыз 1997 жылғы ¹130 шетел валютасын пайдалануға байланысты қызметтi
лицензиялау тәртiбi туралы Ережеге сәйкес өкiлеттi банкiлер арқылы төлем
жасай алады.
Заңды тЅлғалар – резиденттердiң пайдасына тарту, қайырымдылық –жәрдем
жасау, қайырымдылық жарналар және басєа да тѕсiмдер ретiндегi тѕскен шетел
валютасы, олардыың өкiлеттi банкiлер арқылы төленедi.
Қазақстан Республикасында валюталыє операцияларды жѕзеге асырып жатқан
резидентке, резидент еместе Республиканың заңымен белгiленген тәртiппен осы
операцияларға қатысты ақпаратар мен тиым салынған қЅжаттарды валюталық
бақылау агентiмен органдарына беруге мiндеттi: ґзiнiң ѕй жайына, қЅжаттарға
және автоматталған базалає мәлiметтерге кiрун қамтамасыз етудi: тексеру
барысында да, сондай – ақ олардың нәтижесi бойынша да тѕсiнiк беруге;
валюталыє бақылау органдарының талаптарын орындауы тиiс.
II. Валюта жүйесі, валюта бағамы, оларды құқықтық реттеу.
2.1. Валюта, валюта қатынастары және валюта жүйесі
Валюта (итальян сөзі, сөзбе-сөз - құн) – елдің ақша бірлігі, оның
шартты түрі, халықаралық төлем- есеп айырысу айналымының каналдары арқылы
ұлттық ақшаларды қолданудың ерекше формасы.
Шаруашылық жағдайларын интернационалданыру және әлемдіу еңбек
бөлінісін интенсивтендіру (күшейту) халықаралық нарықтың құрылуына себепші
болды. Өндіріс күштердің дамуы мен ішкі нарықтағы өркендеген салалардың
өнімін студа туындайтын қиындықтар, тауарлар тасымалы жағдайларын жетілдіру
– міне осылардың бәрі әлемдік сауда-саттық байланыстарының кеңеюіне әсер
етті. Әлемдік тауар айналымының дамуы мұнай, машина жасау, ауыл
шаруашылығы, тамақ өнеркәсібі салаларының өнімдерін сатудан ұлғаюына
байланысты болды.
Халықаралық экономикалық қатынастарда өндіріс пен капиталды
интернационалдандыру ішкі сауда айналымындағы шектеуді азайтуды, оның
жолындағы кедергілерді жоюды, яғни ішкі сауда-саттық босаңдатуды талап
етті. Өз тауарларының сыртқы нарықта кедергісіз қозғалыста жүруіне
транскорпорациялардың қызығушылығы күшті болды. Олардың дамушы
мемлекеттердің тауарларын нарыққа түсуін жеңілдетуі, сондай-ақ
интернационалдық өнеркісіп кешені аумағындағы ішкі копорациялық тауар
айналымның ұлғаюы – ресурстарды толық және тұрақты қолдануға қол
жеткізгендіктің айғағы.
әлемдік шаруашылық байланыстағы өнеркісібі дамыған мемлекеттердің
өзара қарым-қатынастарының тереңдеуі және кеңуі осы елдердің экономикалық
жағдайын анықтайтын барлық факторлардың - өндіріс пен әлемдік айырбастың,
жалақы мен бағаның өсу қарқынына зор әсер етті. Әлемдегі елдердің
шаруашылық қарым- қатынастарына тауарлар, қызмет капитал және несие легі
жылдан-жылға ұлғая түсуде. Ұлттық қоғамдық ұдайы өндіріс процесінде
қалыптасқан тауар айналымы тұрақты түрде әлемдік нарыққа ұласады және де
әрбір егемен мемлекеттің заңды төлем құралы болып оның ұлттық ақшасы
саналады. Халықаралық тауар айналымында, әдетте, шетел валютасы
қолданылады. Бұл әлемдік шаруашылықта жалпы бүкіл мемлекеттерге міндетті
деп танылған халықаралық несие ақшасының әзірше жоқтығынан.
Елдердің әлемдік шаруашылыққа интеграциялануы (экономикалық одаққа
кіруі) ақша капиталының бір бөлігінің ұлттық ақшадан шетел валютасына және
керісінше айналуын туындатады. Ол халықаралық валюта, есеп айырысу және
несие-қаржы қатынастарында жүзеге асады.
Валюта қатынастары - әлемдік шаруашылықта валюта айналымынан
қалыптасатын қоғамдық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz