«геосаясат» терминінің шығу тарихы

Жоспар:

1. «Геосаясат» терминінің шығу тарихы

2. Геосаяси талдаулардағы елеулі оқиғалар

3. Геосаяси қауіпсіздік

4. Ғаламдық және геосаяси тұрғыдағы Қазақстан

Халықаралық қатынастар теорияларының дамуына белгілі бір географиялық кеңістікті бақылауға мүмкіндік беретін, мемлекеттің сыртқы саясаты тəуелді болатын факторларды айқындайтын көптеген идеяларды ұсынған авторлар елеулі үлес қосты.
Саяси ойлар тарихында географиялық ортаның қоғамға əсері туралы пікірлер Гиппократ, Аристотель, Платон еңбектерінде көрініс тапқан болатын. Француз ойшылдары Ж. Боден (ХVІ ғ.) жəне Ж. Монтескье (ХVIІІ ғ.) т.б өз еңбектерін климаттың адамдардың саяси мінез-құлқына ықпал ету анализіне арнап зерттеу үрдісін бекіте түсті. Алайда геосаясат халықаралық қатынастар теорияларында өзіндік бағыт болып ХІХ ғасыр соңы мен ХХ ғасыр басында қалыптаса бастады. 1900 жылы швед ғалымы Р. Челлен (1864-1922) мемлекетті ерекше географиялық организм ретінде қарастырып, «геосаясат» терминін енгізіп, оны өзінің саяси іс-əрекетінің бағыттарының бірі деп сипаттады. Дегенмен мемлекетке қатысты арнайы проблемаларды білдіретін оның бүкіл теориясынан тек тиісті термин ғана маңызды болып, «мемлекеттің географиялық организм немесе кеңістік феномені» ретінде сипатталған бөлігін білдіретін мағынаға ие болып қалды. Тұтастай алғанда геосаясат мемлекеттердің кеңістік қатынаста өзара органикалық қатынасын жəне тарихи себептілік ісəрекетін көрсететін «егемендік», «аумақ», «мемлекет қауіпсіздігі» құндылықтарына негізделген халықаралық қатынастар теориясына дендеп енді. Бұл таңсық емес еді, Рим империясы мен Алтын Орда, Британ т.б. əлемдік империялардың елеулі аумақтарды (географиялық кеңістікті) бақылап, үстемдігін басқа мелекеттерге таңдауға мүмкіндік беретін өз ресурстарын көрсетіп, өз білгенімен құрлықтардың тұтастай келбетін өзгерткенін білеміз.
Сол уақыттан бастап халықаралық қатынастар аренасында саяси өзгерістердің себебін жəне əлемдік саясатқа географиялық ортаның өктемдігін түсіндіретін геосаяси құрылым арқылы ғылымға нақты «тарихи заңдылықтар», əлеуметтік-дарвинизм, органицизм жəне географиялық фатализм идеялары мен ұғымдары үздіксіз енді.
Осындай ұғымдардың əсерімен халықаралық саясаттың табиғаты мен даму тенденциясын теориялық тұрғыдан түсіндіретін шекараларды сақтау жəне кеңейту, мемлекеттің теңізге шығу жолы, үкіметтің өз аумағын бақылауы жəне көрші мемлекеттерге ықпалын таңу сияқты идеялар орын ала бастады.
Халықаралық қатынастарды түсіндіруде «құрлықтық үстемдік», құрлықтық жəне теңіз державаларының бітпес қайшылықтары категориялары, сыртқы саясат байланыстарында мағыналық ядросы ретінде мемлекеттердің аумақтық кеңеюі жəне құралдар мен əдістердің əлемдік кеңістікті бөлу жəне қайта бөлудегі негіздемесі ұғымдары алға шықты.
Геосаяси талдауларда елеулі оқиға ағылшын ғалымы Х. Макиндердің (1869-1947) «Саяси географияның физикалық негізі» (1890 ) жəне

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Нартов Н. А. Геополитика, 2000 ж;
2. Андрианова Т. В. Геополитические теории ХХ в, 1996 ж;
3. Саясат. - 2008. - №4;
4. Қостанай мемлекеттік педагогикалық институтының Жаршысы;