Қолма-қолсыз төлемдер

Жоспар

Кіріспе

Төлем құралдары
Қолма.қол төлемдер
Банкаралық ақша аудару жүйесі
Жаңа əзірлемелер
Бағалы қағаздар бойынша есеп айырысу жүйесі
Сауда.саттық
Клиринг
Есеп айырысу рəсімі
Қолма.қолсыз төлемдер
Орталық банктің бағалы қағаздар инфрақұрылымын пайдалануы

Қорытынды

Пайдалынылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе
Төлем жүйесі елдің қаржы жүйесінің негізгі компоненті болып табылады. Осыған байланысты Қазақстан Республикасы өтпелі кезең басталған сəттен бері төлем жүйесінің дамуына баса назар аударуда.
Төлем жүйесін жетілдіру жөніндегі іс-шаралар нəтижесінде қазіргі уақытта Қазақстанда екі негізгі төлем жүйесі жұмыс істейді. Банкаралық ақша аудару жүйесі (БААЖ) жəне Бөлшек төлемдер жүйесі (БТЖ).
БААЖ – нақты уақыт режимінде жалпы есеп айрысу жүйесі (бұдан əрі – RTGS) Қазақстанның Ұлттық Банкінде БААЖ пайдаланушыларының шоттарында ақша аударымдарын жүзегеасырады. БААЖ арқылы ірі жəне жоғары артықшылықты төлемдер жүзеге асырылады. Жүйе операциялық күн ішінде ұлттық валютада (теңгеде) пайдаланушыларға түпкіліктілікті қамтамасыз етеді.
БТЖ – ұсақ төлемдерге арналған клиринг жүйесі. Бұл – төлемдер жеке өңделетін, таза негіздегі есеп айырысудың көп жақты жүйесі, бұл ретте таза позициялар да есептеледі. Операциялық күннің соңында кіріс жəне шығыс төлемдерді ескере отырып, əрбір пайдаланушының таза позицияларын есептеу жүзеге асырылады, одан кейін есептеу қорытындылары бойынша ААБЖ-не ақша аударымдары жүзеге асырылады.
Ұлттық Банк (ҚҰБ) 1994 жылы төлем жүйесі реформасын жүргізуді бастады. Оның негізгі мақсаты банктер мен оның клиенттерінің арасында төлемдер жүргізуді тездету болып табылды.
1995 жылы ҚҰБ-нің құрамында Қазақстанда бірінші клиринг палатасы (Алматы клиринг палатасы) құрылды, ол жан-жақты клиринг əдісі бойынша жұмыс істеді. Сондай-ақ жергілікті клиринг палаталары жергілікті клирингті жүзеге асырды. Осы сатыға дейін барлық төлем тапсырмалары қағаз негізінде болған еді.
1996 жылы SWIFT-ке негізделген төлем жүйесі қатысушыларының арасында төлемдер бойынша ақпарат алмасу үшін электронды хабарлардың форматтары əзірленді жəне ендірілді.
Осы жылы Алматы клиринг палатасы ҚРҰБ-нің Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығы (ҚБЕО) болып қайта ұйымдастырылды. Ол БААЖ мен ТБЖ-нің операторы болып табылады.
1996 жылғы тамызда КБАО базасында электронды төлем тапсырмаларын өңдейтін, жалпы негізде есеп айырысуды жүзеге асыратын жəне RTGS сипаты бар Ірі төлемдер жүйесі (ІТЖ) ендірілді..
Корреспондентік шоттарды орталықтандыру Ұлттық Банкке банктің есеп айырысу функциясын жедел жүзеге асыруға, төлем жүйесін жəне тұтастай алғанда банк жүйесін бақылау функцияларының тиімділігін арттыруға мүмкіндік берді.
Соңғы жылдар ішінде Ұлттық Банк ТЖ жетілдіру жөнінде жұмыстар жүргізді. Қорытындысында, 2000 жылдың соңында ҚБЕО ІТЖ Банкаралық ақша аудару жүйесі (БААЖ) болып қайта құрылды.
Бөлшек төлемдер саласында қолма-қол ақша мен төлем тапсырмалары Қазақстандағы төлемнің кеңінен тараған əдісі болып табылады. Чектер мен тікелей дебеттеу сияқты дебеттік төлем құралдары кеңінен қолданылады.
Кредиттік жəне дебеттік карточкаларды қоса алғанда, төлем карточкалары саласы жоғары қарқынмен даму үстінде.

Бағалы қағаздарды сатуға қатысты Қазақстан қор биржасы, сондай-ақ биржадан тыс рынок мынадай қаржы құралдарымен жұмыс істейді: шетел валюталары, мемлекеттік бағалы қағаздар, корпоративтік бағалы қағаздар, мерзімді келісім-шарттар.
Есеп айырысулар: бағалы қағаздар

Пайдалынылған әдебиеттер тізімі

1. “Ақшалай төлемдер мен аударымдар туралы” ҚР заңы 29.06.1998
2. “ҚР-ғы вексель айналысы туралы” (28.04.97) ҚР заңы
3. 2000 жылғы 2 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының N 266 бекітілген “Қазақстан Республикасының банктеріндегі клиенттердің банктік шоттарын ашу, жүргізу және жабу тәртібі туралы” нұсқаулық.
4. 2002 жылы 16 қарашадағы N 465 қаулысымен бекітілген “Активтердің, шартты міндеттемелердің жіктелуі және оларды күмәнді және үмітсіз санаттарға жатқыза отырып, оларға қарсы провизиялар құру” туралы ережесі.
5. 1999 жылы 15 қарашада Ұлттық банктің Басқармасының қаулысымен бекітілген “ҚР екінші деңгейдегі банктерде кассалық операцияларды жүргізу” ережесі.
6. “Қазақстан Республикасы аумағында төлем құжаттарын пайдалану және қолма-қолсыз төлемдер мен ақшалай аударымдарды жүзеге асыру ережесі” туралы ҚР Ұлттық банк Басқармасының 2000 жылға 25 сәуірде бекіткен N 179 қаулысы.