Жануарлар психикасының дамуы
Кіріспе
Негізгі бөлім
І тарау
1.1 Жануарлар психикасы туралы мәлімет
1.2 Жануарлардың тума əрекет.қылығы
ІІ тарау
2.1 Жануарлардың дағдысы
2.2 Жануарлардың интеллектiк қылық.əрекетi
2.3 Жануар мен адам психикасындағы айырмашылықтар
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Негізгі бөлім
І тарау
1.1 Жануарлар психикасы туралы мәлімет
1.2 Жануарлардың тума əрекет.қылығы
ІІ тарау
2.1 Жануарлардың дағдысы
2.2 Жануарлардың интеллектiк қылық.əрекетi
2.3 Жануар мен адам психикасындағы айырмашылықтар
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Психиканың пайда болуы, яғни генезисi жəне оның дамуы туралы проблемалар өзара тығыз байланысты. Сондықтан да психика дамуы туралы жалпы көзқарас психиканың туындауы жөнiндегi мəселенiң теориялық ерекшелiктерiмен сипатталады.
Аталған проблема бойынша ғылымда бiрнеше теория-лық бағыт қалыптасқан. Ең алдымен бұлар арасында философия-лық ой-пiкiр тарихында Р. Декарт есiмiмен байланысты ғылыми елеуге тұрарлық "антропопсихизм" бағдары. Оның мəнi психиканың пайда болуы адамның келiп шығуымен байланысты. Психика тек адамға тəн қасиет. Осылай пайымдаудан адам психикасының бiз бiлетiн тарихтан бұрынғы болмысы
түгелдей жоққа шығарылды. Мұндай пiкiр қазiргi күнде де өз қолдауын табуда. Бұған қарама-қарсы, екiншi теория "панпсихизм", яғни бүкiл табиғаттың жан-рухани қасиетке иелiгi жөнiндегi ұғым. Бұл бiрiне бiрi қайшы екi көзқарастың аралығында кеңiрек өрiс алған "биопсихизм" теориясы бар. Биопсихизмшiлдердiң пiкiрi - психика жалпы материяның қасиетi емес, ал оның тек жанды бөлегiне ғана тəн нəрсе. Қойылған проблеманың шешiмiне орай өрiстеген жəне бiр көзқарас психика барша жанды материяның қасиетi емес, ал олардың арасындағы жүйке жүйесiне ие болғандарына ғана тəн құбылыс.
Мұндай тұжырым "нейропсихизм" деп аталған.
Ғылыми психология аталған тұжырымдардың бiрде-бiрiн толығымен құптай алмайды. Оның дəлелдерi тiптi басқаша психологияның туындауы жөнiндегi мəселенiң шешiмiн өмiрдiң өте күрделi формасы - психиканың туындауына себепшi болған жағдайларды зерттеп танумен байланыстырады. Тiршiлiктiң пайда болуының негiзгi шарты - қоршаған ортамен тұрақты зат алмасуға икемделген күрделi ақуызды молекулалардың түзiлуi. Өздерiнiң тiрлiк қалпын сақтап қалу үшiн олар қоршаған ортадан қорек заттарды сiңiрiп, сонымен бiрге қалыпты өмiрiне зиянды қорытылған қорек қалдықтарын сыртқа шығарып отырады. Ассимиляция жəне диссимиляция деп аталған бұл екi процесс зат айналымының құрамды бөлектерi болумен күрделi ақуызды түзiлiмдердiң негiзгi жасау шарты болып табылады.
Бұл өте күрделi ақуызды молекулалар, каоцерваттар, пайдалы коректер мен оларды қорытуға немесе өмiрiне қауiп туғызатын не зиянды əсерлерге жауап бергiзетiн ерекше қасиеттерге ие. Мысалы, мұндай молекулалар тек қоректiк заттарға ғана емес, сол заттарды қорытуға себебiн тигiзетiн жарық пен жылуға да ұнамды əрекетпен жауапбередi. Ал шектен артық механикалық не химиялық қалыпты жасауына кедергi болатын əсерлерге қарсылық бiлдiредi. Зат алмасу процесiне қатысы жоқ, бейтарап əсердi тiптi елемейдi.
Аталған проблема бойынша ғылымда бiрнеше теория-лық бағыт қалыптасқан. Ең алдымен бұлар арасында философия-лық ой-пiкiр тарихында Р. Декарт есiмiмен байланысты ғылыми елеуге тұрарлық "антропопсихизм" бағдары. Оның мəнi психиканың пайда болуы адамның келiп шығуымен байланысты. Психика тек адамға тəн қасиет. Осылай пайымдаудан адам психикасының бiз бiлетiн тарихтан бұрынғы болмысы
түгелдей жоққа шығарылды. Мұндай пiкiр қазiргi күнде де өз қолдауын табуда. Бұған қарама-қарсы, екiншi теория "панпсихизм", яғни бүкiл табиғаттың жан-рухани қасиетке иелiгi жөнiндегi ұғым. Бұл бiрiне бiрi қайшы екi көзқарастың аралығында кеңiрек өрiс алған "биопсихизм" теориясы бар. Биопсихизмшiлдердiң пiкiрi - психика жалпы материяның қасиетi емес, ал оның тек жанды бөлегiне ғана тəн нəрсе. Қойылған проблеманың шешiмiне орай өрiстеген жəне бiр көзқарас психика барша жанды материяның қасиетi емес, ал олардың арасындағы жүйке жүйесiне ие болғандарына ғана тəн құбылыс.
Мұндай тұжырым "нейропсихизм" деп аталған.
Ғылыми психология аталған тұжырымдардың бiрде-бiрiн толығымен құптай алмайды. Оның дəлелдерi тiптi басқаша психологияның туындауы жөнiндегi мəселенiң шешiмiн өмiрдiң өте күрделi формасы - психиканың туындауына себепшi болған жағдайларды зерттеп танумен байланыстырады. Тiршiлiктiң пайда болуының негiзгi шарты - қоршаған ортамен тұрақты зат алмасуға икемделген күрделi ақуызды молекулалардың түзiлуi. Өздерiнiң тiрлiк қалпын сақтап қалу үшiн олар қоршаған ортадан қорек заттарды сiңiрiп, сонымен бiрге қалыпты өмiрiне зиянды қорытылған қорек қалдықтарын сыртқа шығарып отырады. Ассимиляция жəне диссимиляция деп аталған бұл екi процесс зат айналымының құрамды бөлектерi болумен күрделi ақуызды түзiлiмдердiң негiзгi жасау шарты болып табылады.
Бұл өте күрделi ақуызды молекулалар, каоцерваттар, пайдалы коректер мен оларды қорытуға немесе өмiрiне қауiп туғызатын не зиянды əсерлерге жауап бергiзетiн ерекше қасиеттерге ие. Мысалы, мұндай молекулалар тек қоректiк заттарға ғана емес, сол заттарды қорытуға себебiн тигiзетiн жарық пен жылуға да ұнамды əрекетпен жауапбередi. Ал шектен артық механикалық не химиялық қалыпты жасауына кедергi болатын əсерлерге қарсылық бiлдiредi. Зат алмасу процесiне қатысы жоқ, бейтарап əсердi тiптi елемейдi.
1. Ильин, Е.П. Психология творчества, креативности, одаренности. Евгений Павлович Ильин
2. Филатов, Ф.Р. Общая психология в вопросах и ответах: [учеб. пособие
Филипп Робертович Филатов.- Ростов н/Д: Феникс, 2007.- 541, [3] с.- (Вы
образование).
3. Штерн, А.С. Введение в психологию: курс лекций / Алла Соломоновна Штерн.-
4. Шуванов, В.И. Социальная психология управления: учеб. для студентов вузов, обучающихся по спец. "Маркетинг", "Коммерция" / Вячеслав Иванович Шуванов.-
5. Вачков, И.В. Психологический тренинг: методология и методика проведения: учеб. пособие / Игорь Викторович Вачков
2. Филатов, Ф.Р. Общая психология в вопросах и ответах: [учеб. пособие
Филипп Робертович Филатов.- Ростов н/Д: Феникс, 2007.- 541, [3] с.- (Вы
образование).
3. Штерн, А.С. Введение в психологию: курс лекций / Алла Соломоновна Штерн.-
4. Шуванов, В.И. Социальная психология управления: учеб. для студентов вузов, обучающихся по спец. "Маркетинг", "Коммерция" / Вячеслав Иванович Шуванов.-
5. Вачков, И.В. Психологический тренинг: методология и методика проведения: учеб. пособие / Игорь Викторович Вачков
Р Е Ф Е Р А Т
Тақырыбы: Жануарлар психикасының дамуы
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
І тарау
1.1 Жануарлар психикасы туралы мәлімет
1.2 Жануарлардың тума əрекет-қылығы
ІІ тарау
2.1 Жануарлардың дағдысы
2.2 Жануарлардың интеллектiк қылық-əрекетi
2.3 Жануар мен адам психикасындағы айырмашылықтар
Қорытынды
Кіріспе
Психиканың пайда болуы, яғни генезисi жəне оның дамуы туралы
проблемалар өзара тығыз байланысты. Сондықтан да психика дамуы
туралы жалпы көзқарас психиканың туындауы жөнiндегi мəселенiң теориялық
ерекшелiктерiмен сипатталады.
Аталған проблема бойынша ғылымда бiрнеше теория-лық бағыт
қалыптасқан. Ең алдымен бұлар арасында философия-лық ой-пiкiр
тарихында Р. Декарт есiмiмен байланысты ғылыми елеуге тұрарлық
"антропопсихизм" бағдары. Оның мəнi психиканың пайда болуы адамның келiп
шығуымен байланысты. Психика тек адамға тəн қасиет. Осылай пайымдаудан адам
психикасының бiз бiлетiн тарихтан бұрынғы болмысы
түгелдей жоққа шығарылды. Мұндай пiкiр қазiргi күнде де өз
қолдауын табуда. Бұған қарама-қарсы, екiншi теория "панпсихизм", яғни
бүкiл табиғаттың жан-рухани қасиетке иелiгi жөнiндегi ұғым. Бұл бiрiне
бiрi қайшы екi көзқарастың аралығында кеңiрек өрiс алған "биопсихизм"
теориясы бар. Биопсихизмшiлдердiң пiкiрi - психика жалпы материяның
қасиетi емес, ал оның тек жанды бөлегiне ғана тəн нəрсе. Қойылған
проблеманың шешiмiне орай өрiстеген жəне бiр көзқарас психика барша
жанды материяның қасиетi емес, ал олардың арасындағы жүйке жүйесiне
ие болғандарына ғана тəн құбылыс.
Мұндай тұжырым "нейропсихизм" деп аталған.
Ғылыми психология аталған тұжырымдардың бiрде-бiрiн
толығымен құптай алмайды. Оның дəлелдерi тiптi басқаша психологияның
туындауы жөнiндегi мəселенiң шешiмiн өмiрдiң өте күрделi формасы -
психиканың туындауына себепшi болған жағдайларды зерттеп танумен
байланыстырады. Тiршiлiктiң пайда болуының негiзгi шарты - қоршаған
ортамен тұрақты зат алмасуға икемделген күрделi ақуызды
молекулалардың түзiлуi. Өздерiнiң тiрлiк қалпын сақтап қалу үшiн олар
қоршаған ортадан қорек заттарды сiңiрiп, сонымен бiрге қалыпты
өмiрiне зиянды қорытылған қорек қалдықтарын сыртқа шығарып отырады.
Ассимиляция жəне диссимиляция деп аталған бұл екi процесс зат
айналымының құрамды бөлектерi болумен күрделi ақуызды түзiлiмдердiң
негiзгi жасау шарты болып табылады.
Бұл өте күрделi ақуызды молекулалар, каоцерваттар,
пайдалы коректер мен оларды қорытуға немесе өмiрiне қауiп туғызатын
не зиянды əсерлерге жауап бергiзетiн ерекше қасиеттерге ие. Мысалы,
мұндай молекулалар тек қоректiк заттарға ғана емес, сол заттарды
қорытуға себебiн тигiзетiн жарық пен жылуға да ұнамды əрекетпен
жауапбередi. Ал шектен артық механикалық не химиялық қалыпты жасауына
кедергi болатын əсерлерге қарсылық бiлдiредi. Зат алмасу процесiне
қатысы жоқ, бейтарап əсердi тiптi елемейдi.
І тарау
1.1 Жануарлар психикасы туралы мәлімет
Каоцерваттардың индиферент əсерлердi елемей, зат алмасу
процесiне себепшi əсерлердi сезу қасиетi тiтiркену деп аталады, ал
бұл тiтiркену құбылысы органикалық емес материяның органикалық
жағдайға ауысқанында көрiнедi. Бұдан шығатын қорытынды əрқандай тiрi
организм сыртқы тiтiркендiргiштерге таңдамалы қатынас жасап, тiрi материя-
ның өзiндiк реттеу деп аталатын жаңа сапалық қасиетiн танытады. Тiтiркену -
бұл биологиялық бейнелеудiң ең қарапайым формасы болумен, өсiмдiк жəне
жануарлар эволюциясының барша кезеңдерiндегi тiрi организмдерге тəн
құбылыс, яғни бұл тiрi организмнiң барша биологиялық мəндi əсерлерге
жауап беру қабiлетi. Осылай, органикалық дүниеге өту барысында
бейнеленудiң сапалық жаңа формасы келiп шығады, əлбетте, бұл бейне
айнадағыдай дəл сипатты бере алмайды. Солай да болса, осы бейне өзiнiң
енжар, кездейсоқ сипатынан арылып, тiршiлiктiң қажеттi шартына айналды.
Тiршiлiкке маңызды əсерлерге болған тiтiркену процестерi,
тiтiркенудiң жоғарымаманданған формаларының қалыптасуы жəне олардың
ұрпақтан ұрпаққа берiлiп отыруы өсiмдiк дүниесi деп аталған өмiр кезеңiнiң
сипатына айналады. Мысалы, күн жарығына орай өсiмдiк тамырының
тереңдеуi, дарақ дiңiнiң қисық болуы, өсiмдiктiң күн сəулесiн бағуы
сияқты құбылыстар бəрi осы биотикалық əсерлерден болған тiтiркенудiң
нəтижесi.
Өсiмдiк өмiрi үшiн мəндi жəне бiр жағдай бар. Биотикалық əсерге
қарқынды зат алмасуменжауап берушi өсiмдiктер нақты зат алмасу
кезiнде өзге əсерлердi байқамайды. Олар қоршаған ортада белсендi
бағыт-бағдар таңдай алмайды. Мысалы, адым жерде күн сəулесi жарқырап
түсiп тұрғанымен, өзi тасада қалған өсiмдiк жасай алмайды.
Мұндай өмiр сүрудiң енжар формасынан тiршiлiк
эволюциясының келесi кезеңi жəндiк-жануарлар дүниесi айрықша сипатқа
ие. Бұл кезеңдегi жалпы, ең қарапайым тiршiлiктiң даму барысында
пайда болған бейнелеудiң бастапқы формасы - сезу екенi жөнiнде
ғылымдық болжам бар (А. Н. Леонтьев). Бұл болжам бойынша, ең
қарапайым-дарынан бастап əрбiр тiрi организге тəн құбылыс жануардың
тек зат алмасуға қатыстыбиологиялық əсерлерге жауап берiп қоймастан,
биологиялық мəнсiз не "бейтарап" əсерлерге де, егер олардың өмiрлiк
қажеттiлiгi жөнiнде хабар түссе, жауап бере алуы.
Басқаша айтсақ, жануарлар, тiптi ең қарапайым-дары да, қоршаған ортада
белсендi түрде бағыт-бағдар iздестiредi, өмiрлiк маңызды жағдайларды
қарастырады, төңiректегi барша өзгерiстердi байқастырады. Мұндай алғаш
биологиялық маңызсыз, ал сонан соң өмiр қажеттiлiгiне айналған
əсерлердi бақылау қабiлетi - сезу деп аталады. Сезу құбылысы психика-
ның туындауында объектив биологиялық белгi қызметiн атқарады.
Тiршiлiкке қажет əсерлер туралы хабар тиiстi мүшеге
түсуiмен бейтарап тiтiркендiргiштердi де қабылдай алатын сезу қасиетi өмiр
формасына түпкiлiктi өзгерiстер енгiздi. Ең бастысы, тiршiлiк иесi
қоршаған ортада бағдарлау қабiлетiне ие болып, онда болып жатқан
əртүрлi өзгерiстерге белсендi қатынас жасай отырып, өсiмдiктерге тəн
емес, əрекет-қылық-тың жеке-дара өзгермелi формаларын қалыптастыра бастады.
Алғашқы кезде мұндай жеке өзгермелi əрекет-қылықтың
қалыптасуы өте баяу болды, солай да болса, бұл процестi эксперимент
жағдайында (Брамштедт) байқауға қол жеттi. Бiр жасушалы жануарлар жылуды
сезедi де, жарықты қабылдамайды. Сондықтан да олар бiр жағы жарық,
екiншiсi қараңғы, суы теңдей жылы камерада бiр қалыпты
жайыла жасайды. Ал егер камерадағы судың бiр бөлiгiн ғана жылытса,
жануарлар сол бұрышқа келiп жиналады. Егер камераның суық су
тарапына ұзақ уақыт жарық түсiрiп, жылы жағын қараңғыласа, жануарлар
əрекетi өзгере бастайды, яғни ендi бiржасушалылар температураның
көтерiлуiнен хабар берушi сигналға айналған жарықты сезе бастайды.
Өсiмдiктерден жануарларды ажырататын жекелеген əрекет-қылық баяу
өзгередi жəне пайда болған өзгерiстер ұзақ уақыт сақталып, өте жай
жойылады.
Жоғарыда баяндалған тiтiркену, сезу процестерi тек
бiржасушалылар өмiрiн қамтамасыз ете алады, ал олардың көпжасушалылар
деңгейiне көтерiлуiмен пайда болатын тiршiлiкке бұлар жеткiлiксiз.
Көпжасушалылар дəрежесiне өту - тiршiлiк жағдайын
күрделендiрiп жiбердi. Қоршаған ортадағы бағыт-бағдар таңдаудың
белсендiлiк рөлi артып, күрделi қозғалыстар мен қозудың жылдам жүрiсiн
қамтамасыз ету қажеттiлiгi туын-дайды. Бұл көпжасушалылардың дене
құрылымының күрде-ленуiне, тiтiркенудi сезуге байланысты арнайы
жасушалардың пайда болуына, бұлшық ет қысқарту-тарту жасушаларының
түзiлуi мен торлы - тармақты сипатқа ие жүйке жүйесiнiң дамуына əкелдi.
Мұндай жүйке көрiнiсiн, мысалы, медуза, актиния жəне теңiз
жұлдызшаларында байқауға болады. Бұл даму кезеңiне тəн құбылыс: торлы
жүйке жүйесiне орай қозу жүрiсiбiрқанша жылдамдасады. Бiрақ, тiршiлiк
дамуында ұнамды iз қалдырғанымен, диффуздық жүйке жүйесiнiң кемшiлiгi де
бар: қозу торлы жүйке тармақтарымен бүкiл дене бойлап теңдей
таралады. Сондықтан сырттан келген əсердi қабылдап, өңдеп жəне
бейнелеп танитын жетекшi органның болмағанынан бұл деңгейдегi тiршiлiк
иесiнiң əрекет-қылығы шектеулi болатыны табиғи фактор. Мұндай
кемшiлiк бұдан əрi эволюциялық даму барысында, əсiресе құрылықтағы
тiршiлiк формасына өтумен, диффуздыққа қарағанда бiр шама күрделiрек
ганглиозды жүйке жүйесiнiң қалыптасуымен шегерiлдi.
1.2 Жануарлардың тума əрекет-қылығы
Жүйке жүйесi эволюциясының келесi кезеңi ганглиоз-дық (белгiлi
нүктелерге топтасқан) жүйке жүйесiнiң пайда болуымен (ең алдымен-құрттарда)
байланысты. Мұндай жүйке жүйесi жоғары омыртқасыздарда, соның iшiнде
жəн-дiктерде, күштi дамыды. Ганглиоздық жүйкенiң туындауы жəне оның
көмегiмен күрделi əрекет-қылықтардың қалыптасуы тiршiлiк эволюциясындағы
өте маңызды iлгерiлеу болды.
Ендi қарапайым омыртқасыздардың өздерiнде-ақ, өткен кезеңмен
салыстырғанда, жүйке жүйесiнiң түбегейлi басқа құрылым принципiн
байқауға болады. Химиялық жəне сезiмдiк, қабылдағыш, жүйке талшықтары
жəндiктiң бас жағында топтасқан, олар арқылы жəндiк химиялық, жылу,
жарық өзгерiстерiн жəне сыртқы ортадағы дымқылды қабылдайды. Бұл
сигналдар бас жүйке нүктесiнде (ганглий) өңделiп, осыған байланысты əрекет-
қылық "бағдарламасы" дененiң əр бөлiгiнде жайласқан жүйке тiзбектерi
бойынша жайылады. Бұл арада торлы жүйке жүйесiнен мүлде басқаша
жаңа принцип iске қосы-лып, жүйке жүйесi бiр орталыққа бағынышты
болды. Осыдан құрттың бас ұшы ендi жетекшi роль атқарып, оның басқа
мүше бөлектерiндегi ганглийлер (жүйке талшықтарын бiрiктiрген нүктелер)
салыстырмалы, бiршама дербестiгiн сақтайды. Мұның дəлелi егер құртты
екiге бөлiп тастасақ, оның бас бөлiгi өзiнiң бiр тəртiптi қоз-ғалысынан
жаңылмай, топырақты үңгумен болады, ал қалған бөлiгiнiң əрекетiнде ешбiр
мəн болмайды (əншейiн қыбыр).
Жəндiк деңгейiндегi жүйке құрылымының күрделенуi
бұрынғылармен салыстырғанда жетiлiңкiреген, бiрақ өте қарапайым əрекет-
қылықтардың жаңа түрлерiн пайда еттi, сонымен бiрге, бұрыннан қалыптасқан
дағдыларды сақтап тұру мүмкiндiгiне ие болды, яғни жануарда ес қасиетiнiң
белгiлерi нышан бердi.
Əрекет-қылықтың бұдан кейiнгi дамуы тыстан келетiн əр
түрлi бөлшектенген ақпаратты қабылдауға арналған арнайы тəн тетiктерiнiң
пайда болуымен жəне жануарға қоршаған ортаның тұрақты, бiргелкi, бiрақ өте
күрделi жағдайларына икемделуге жəрдем беретiн құрамды бағдар-ламалардың
өрiстеуiмен байланысты. Бұл əсiресе буынаяқты-
ларда нақты көрiнедi. Мысалы, жəндiктердiң көру қабылдағышы
(фоторецептор) мыңдаған дербес көз ұялары (фасет) сипатты. Ал
омыртқалылардың фоторецепторы зат бейнесiн тұтастыққа келтiредi, ал сол
бейненiң дəлдiгiн көз қарашығымен (хрусталик) реттей алады.
Күрделi фоторецептормен бiрге жəндiктер мұртшалар ұшымен
тактилдiк-химиялық əсерлердi, ауыз қуысы жəне аяқшаларымен дəмдi, аяқ
не қанат қабыршақтарымен тербелiстердi, тағы басқа да бiз сезiле
бермейтiн құбылыс-тарды қабылдау қабiлетiне ие болды. Жəндiктердiң қабылдау
аппараттарының көбi əлi күнге дейiн адам үшiн жұмбақ.
Жəндiктер əрекет-қылығының көбi тумадан берiлiп, нəсiлдiк
жолмен ұрпақтан ұрпаққа өтiп тұрады, яғни инстинкттiк əрекет-қылық
формасына түседi. Мұндай тума қасиет бағдарламасы мыңдаған əулет
өмiрiнде жүйеленiп, дене құрылымы құсап, бiрден бiрге ауысып барады.
Жəндiктердiң тума əрекет-қылықтарына мысал мың-сан. Кейде олар өте
күрделi де қажеттi, осыдан кей зерттеушiлер бұл əрекеттердi саналы
қызметтiң көрiнiсi деп те есептеуде. Мысалы, маса өз жұмыртқаларын
су бетiне салады, себебi құрғақ жерде олар жоқ болады. Ара болса,
жұмыртқаларын аш болып қалмасы үшiн көбелек құртының денесiне
салады. Бұл үшiн ол алдымен құрттың көкiрек ганглийiн зақымдап, оны
əрекеттен айырады т.б. Осындай деректерден көп ғалымдар инстинктi
ғылыми негiзсiз саналы əрекетпен баламаластыруға ұрынды.
Бiрақ, кейiнгi көп зерттеулердiң, эксперименттiк iз-
денiстердiң нəтижесiнде жануарлардың тума қасиеттерiнiң санамен ешқандай
да байланысы жоқтығы дəлелдендi.
Инстинктiк қылық белгiлi, тұрақты жағдайларға байланысты
əрекетке қосылатыны анықталды. Өмiр жағдайлары мен оның қалыптасқан
шарттары өзгерiске түсумен тума əрекеттер өз қолданымын таба алмай,
"саналылығынан" айрылады. Мысалы, араның бiртүрi əкелген қорегiн ұя
алдына қоя салып, ұя iшiн тексерiп көруге кiредi де, қайта шыға,
қорегiн ұя iшiне сүйрей жөнеледi. Ал арнайы эксперимент барысында
əкелiнген қорек араның қойған орынынан басқа жерге сəл аударып қойылған
едi, ендi орнында жоқ қоректi iздеудiң орнына, ара қайта ұшып, жаңадан
қорек əкелiп, баяғы əрекетiн қайталай бастады.
Мiне, осылай мəнi жоқ ұя iшiн "тексеру" етке сiңген тума əрекет шексiз
орындала бередi. Жəндiктер əрекетiндегi тума ''инстинктiк'' бағдардың
механикалық жаттанды екенi, даму барысындағы шартты өмiр жағдайларына
орай туындап, сырт көзге ''саналы'' болатыны осы мысалдан көрiнiп тұр.
Жəндiктердiң бiрдейiне өзгерiп тұратын қоршаған орта
жағдайларында өмiр жалғасын сақтауының себебi бар. Əдетте, олар
шектен тыс сандағы тұқым салады.
Дүниеге келген ұрпақтың азғана саны ғана жасау қабiлетiн
алады, ал осының өзi-ақ жануар түрiн сақтауға жеткiлiктi. Сонымен,
жануардың инстинктi əрекет бағдарламасы санқилы шексiз
тiтiркендiргiштердi қабылдауға дайын емес, сондықтан олардың қоршаған орта
əсерлерiнiң бəрiне жауап беру (бейнелеу) мүмкiндiгi шектелген.
Инстинктiк денгейдегi болмысты бейнелеу жеке əсер қасиеттерiн немесе
қасиет топтарын сезу қарапайым түйсiктiк формаға ие. Ғылымда психика
дамуының бұл кезеңiн көптеген жануарлар түрiне тəн қарапайым
сезiмдiк психика кезеңi деп атау қабылданған (А. Н. Леонтьев).
ІІ тарау
2.1 Жануарлардың дағдысы
Жануарлардың құрлықта өмiр салтына өтуiмен тiр-шiлiк жағдайлары да өте
үлкен өзгерiске түстi, қоректену киындасты, орта қүбылмалы, осыдан
ұдайы ауыспалы табиғат аймағында бағыт - бағдар алып жүру күрделендi.
Сонымен бiрге ұрпақ жалғастыру типi де басқаша болды. Əр жануар түрi
ендi 1-2, кейде 3-5 ұрпақ дүниеге келтiрiп, солардың арасынан тiрi
қалғандары жануар түрi жалғасының негiзi болды. Мұның бəрi тума,
көп өзгерiске келе бермейтiн инстинктiк қылықтармен қатар жаңа жеке
ауыспалы немесе дағдылы əрекет формаларының туындауын қажет еттi Бұл
қылық түрiнiң нышандары жəндiктерде де бар, бiрақ тiршiлiк даму
эволюциясының бұдан былайға жүрiсiнде олар бiрте-бiрте басымдау орын
иелей бастады.
Қоршаған ортада бағыт-бағдар таңдауды күрделендiру
қажеттiгi, ауыспалы орта жағдайында жаңа жеке бағыт-бағдар таңдау
мүмкiндiктерiнiң пайда болуы мен өзгерген жағдайлар-да жаңа дара
икемделу қабiлеттерiнiң орнығуы эволюциялық процесте бұрын тiптi болмаған
жаңа жүйке тетiктерiнiң өркендеуiне келтiрдi. Бұл тетiктер ендi
сырттан сигналдарды қабылдап, өңдеп, дайын инстинкттiк əрекеттi iске
қосып қоймастан, қабылданған ақпараттарды талдаудан өткiзiп, өзгерген
жағдайда қажеттi жаңа жеке ауыспалы, дағдылы қылыққа орай жүйке
байланыстарын түзiп отыратын болды.
Бұл құрылым эволюциялық үзақ жолды бейнелейтiн тетiк
бас миы едi.
Жануарлардың бас миы бiрнеше қабат деңгейден тұрады. Ең
төменгi қабат ми дiңiне орналасып, жүйке түйiндерi формасында
организiмнiң iшкi қалпын реттеп барады. Бұл жүйке формасы негiзiнен
ең қарапайым тiршiлiк иелерiнде ғана қалыптасып, тума, жай
əрекеттердi басқарады, ал оның қасиеттiк дəрежесi инстинктiк бағдар
деңгейiнiң қызметiнен ажыратылуы шамалы, тiптi жоқ десе де болады.
Мұндай түйiндiк жүйке құрылымының мысалына бақа миы дəлел бола алады:
ол қалыптасқан нəсiлдiк əрекет-тердi ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы: Жануарлар психикасының дамуы
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
І тарау
1.1 Жануарлар психикасы туралы мәлімет
1.2 Жануарлардың тума əрекет-қылығы
ІІ тарау
2.1 Жануарлардың дағдысы
2.2 Жануарлардың интеллектiк қылық-əрекетi
2.3 Жануар мен адам психикасындағы айырмашылықтар
Қорытынды
Кіріспе
Психиканың пайда болуы, яғни генезисi жəне оның дамуы туралы
проблемалар өзара тығыз байланысты. Сондықтан да психика дамуы
туралы жалпы көзқарас психиканың туындауы жөнiндегi мəселенiң теориялық
ерекшелiктерiмен сипатталады.
Аталған проблема бойынша ғылымда бiрнеше теория-лық бағыт
қалыптасқан. Ең алдымен бұлар арасында философия-лық ой-пiкiр
тарихында Р. Декарт есiмiмен байланысты ғылыми елеуге тұрарлық
"антропопсихизм" бағдары. Оның мəнi психиканың пайда болуы адамның келiп
шығуымен байланысты. Психика тек адамға тəн қасиет. Осылай пайымдаудан адам
психикасының бiз бiлетiн тарихтан бұрынғы болмысы
түгелдей жоққа шығарылды. Мұндай пiкiр қазiргi күнде де өз
қолдауын табуда. Бұған қарама-қарсы, екiншi теория "панпсихизм", яғни
бүкiл табиғаттың жан-рухани қасиетке иелiгi жөнiндегi ұғым. Бұл бiрiне
бiрi қайшы екi көзқарастың аралығында кеңiрек өрiс алған "биопсихизм"
теориясы бар. Биопсихизмшiлдердiң пiкiрi - психика жалпы материяның
қасиетi емес, ал оның тек жанды бөлегiне ғана тəн нəрсе. Қойылған
проблеманың шешiмiне орай өрiстеген жəне бiр көзқарас психика барша
жанды материяның қасиетi емес, ал олардың арасындағы жүйке жүйесiне
ие болғандарына ғана тəн құбылыс.
Мұндай тұжырым "нейропсихизм" деп аталған.
Ғылыми психология аталған тұжырымдардың бiрде-бiрiн
толығымен құптай алмайды. Оның дəлелдерi тiптi басқаша психологияның
туындауы жөнiндегi мəселенiң шешiмiн өмiрдiң өте күрделi формасы -
психиканың туындауына себепшi болған жағдайларды зерттеп танумен
байланыстырады. Тiршiлiктiң пайда болуының негiзгi шарты - қоршаған
ортамен тұрақты зат алмасуға икемделген күрделi ақуызды
молекулалардың түзiлуi. Өздерiнiң тiрлiк қалпын сақтап қалу үшiн олар
қоршаған ортадан қорек заттарды сiңiрiп, сонымен бiрге қалыпты
өмiрiне зиянды қорытылған қорек қалдықтарын сыртқа шығарып отырады.
Ассимиляция жəне диссимиляция деп аталған бұл екi процесс зат
айналымының құрамды бөлектерi болумен күрделi ақуызды түзiлiмдердiң
негiзгi жасау шарты болып табылады.
Бұл өте күрделi ақуызды молекулалар, каоцерваттар,
пайдалы коректер мен оларды қорытуға немесе өмiрiне қауiп туғызатын
не зиянды əсерлерге жауап бергiзетiн ерекше қасиеттерге ие. Мысалы,
мұндай молекулалар тек қоректiк заттарға ғана емес, сол заттарды
қорытуға себебiн тигiзетiн жарық пен жылуға да ұнамды əрекетпен
жауапбередi. Ал шектен артық механикалық не химиялық қалыпты жасауына
кедергi болатын əсерлерге қарсылық бiлдiредi. Зат алмасу процесiне
қатысы жоқ, бейтарап əсердi тiптi елемейдi.
І тарау
1.1 Жануарлар психикасы туралы мәлімет
Каоцерваттардың индиферент əсерлердi елемей, зат алмасу
процесiне себепшi əсерлердi сезу қасиетi тiтiркену деп аталады, ал
бұл тiтiркену құбылысы органикалық емес материяның органикалық
жағдайға ауысқанында көрiнедi. Бұдан шығатын қорытынды əрқандай тiрi
организм сыртқы тiтiркендiргiштерге таңдамалы қатынас жасап, тiрi материя-
ның өзiндiк реттеу деп аталатын жаңа сапалық қасиетiн танытады. Тiтiркену -
бұл биологиялық бейнелеудiң ең қарапайым формасы болумен, өсiмдiк жəне
жануарлар эволюциясының барша кезеңдерiндегi тiрi организмдерге тəн
құбылыс, яғни бұл тiрi организмнiң барша биологиялық мəндi əсерлерге
жауап беру қабiлетi. Осылай, органикалық дүниеге өту барысында
бейнеленудiң сапалық жаңа формасы келiп шығады, əлбетте, бұл бейне
айнадағыдай дəл сипатты бере алмайды. Солай да болса, осы бейне өзiнiң
енжар, кездейсоқ сипатынан арылып, тiршiлiктiң қажеттi шартына айналды.
Тiршiлiкке маңызды əсерлерге болған тiтiркену процестерi,
тiтiркенудiң жоғарымаманданған формаларының қалыптасуы жəне олардың
ұрпақтан ұрпаққа берiлiп отыруы өсiмдiк дүниесi деп аталған өмiр кезеңiнiң
сипатына айналады. Мысалы, күн жарығына орай өсiмдiк тамырының
тереңдеуi, дарақ дiңiнiң қисық болуы, өсiмдiктiң күн сəулесiн бағуы
сияқты құбылыстар бəрi осы биотикалық əсерлерден болған тiтiркенудiң
нəтижесi.
Өсiмдiк өмiрi үшiн мəндi жəне бiр жағдай бар. Биотикалық əсерге
қарқынды зат алмасуменжауап берушi өсiмдiктер нақты зат алмасу
кезiнде өзге əсерлердi байқамайды. Олар қоршаған ортада белсендi
бағыт-бағдар таңдай алмайды. Мысалы, адым жерде күн сəулесi жарқырап
түсiп тұрғанымен, өзi тасада қалған өсiмдiк жасай алмайды.
Мұндай өмiр сүрудiң енжар формасынан тiршiлiк
эволюциясының келесi кезеңi жəндiк-жануарлар дүниесi айрықша сипатқа
ие. Бұл кезеңдегi жалпы, ең қарапайым тiршiлiктiң даму барысында
пайда болған бейнелеудiң бастапқы формасы - сезу екенi жөнiнде
ғылымдық болжам бар (А. Н. Леонтьев). Бұл болжам бойынша, ең
қарапайым-дарынан бастап əрбiр тiрi организге тəн құбылыс жануардың
тек зат алмасуға қатыстыбиологиялық əсерлерге жауап берiп қоймастан,
биологиялық мəнсiз не "бейтарап" əсерлерге де, егер олардың өмiрлiк
қажеттiлiгi жөнiнде хабар түссе, жауап бере алуы.
Басқаша айтсақ, жануарлар, тiптi ең қарапайым-дары да, қоршаған ортада
белсендi түрде бағыт-бағдар iздестiредi, өмiрлiк маңызды жағдайларды
қарастырады, төңiректегi барша өзгерiстердi байқастырады. Мұндай алғаш
биологиялық маңызсыз, ал сонан соң өмiр қажеттiлiгiне айналған
əсерлердi бақылау қабiлетi - сезу деп аталады. Сезу құбылысы психика-
ның туындауында объектив биологиялық белгi қызметiн атқарады.
Тiршiлiкке қажет əсерлер туралы хабар тиiстi мүшеге
түсуiмен бейтарап тiтiркендiргiштердi де қабылдай алатын сезу қасиетi өмiр
формасына түпкiлiктi өзгерiстер енгiздi. Ең бастысы, тiршiлiк иесi
қоршаған ортада бағдарлау қабiлетiне ие болып, онда болып жатқан
əртүрлi өзгерiстерге белсендi қатынас жасай отырып, өсiмдiктерге тəн
емес, əрекет-қылық-тың жеке-дара өзгермелi формаларын қалыптастыра бастады.
Алғашқы кезде мұндай жеке өзгермелi əрекет-қылықтың
қалыптасуы өте баяу болды, солай да болса, бұл процестi эксперимент
жағдайында (Брамштедт) байқауға қол жеттi. Бiр жасушалы жануарлар жылуды
сезедi де, жарықты қабылдамайды. Сондықтан да олар бiр жағы жарық,
екiншiсi қараңғы, суы теңдей жылы камерада бiр қалыпты
жайыла жасайды. Ал егер камерадағы судың бiр бөлiгiн ғана жылытса,
жануарлар сол бұрышқа келiп жиналады. Егер камераның суық су
тарапына ұзақ уақыт жарық түсiрiп, жылы жағын қараңғыласа, жануарлар
əрекетi өзгере бастайды, яғни ендi бiржасушалылар температураның
көтерiлуiнен хабар берушi сигналға айналған жарықты сезе бастайды.
Өсiмдiктерден жануарларды ажырататын жекелеген əрекет-қылық баяу
өзгередi жəне пайда болған өзгерiстер ұзақ уақыт сақталып, өте жай
жойылады.
Жоғарыда баяндалған тiтiркену, сезу процестерi тек
бiржасушалылар өмiрiн қамтамасыз ете алады, ал олардың көпжасушалылар
деңгейiне көтерiлуiмен пайда болатын тiршiлiкке бұлар жеткiлiксiз.
Көпжасушалылар дəрежесiне өту - тiршiлiк жағдайын
күрделендiрiп жiбердi. Қоршаған ортадағы бағыт-бағдар таңдаудың
белсендiлiк рөлi артып, күрделi қозғалыстар мен қозудың жылдам жүрiсiн
қамтамасыз ету қажеттiлiгi туын-дайды. Бұл көпжасушалылардың дене
құрылымының күрде-ленуiне, тiтiркенудi сезуге байланысты арнайы
жасушалардың пайда болуына, бұлшық ет қысқарту-тарту жасушаларының
түзiлуi мен торлы - тармақты сипатқа ие жүйке жүйесiнiң дамуына əкелдi.
Мұндай жүйке көрiнiсiн, мысалы, медуза, актиния жəне теңiз
жұлдызшаларында байқауға болады. Бұл даму кезеңiне тəн құбылыс: торлы
жүйке жүйесiне орай қозу жүрiсiбiрқанша жылдамдасады. Бiрақ, тiршiлiк
дамуында ұнамды iз қалдырғанымен, диффуздық жүйке жүйесiнiң кемшiлiгi де
бар: қозу торлы жүйке тармақтарымен бүкiл дене бойлап теңдей
таралады. Сондықтан сырттан келген əсердi қабылдап, өңдеп жəне
бейнелеп танитын жетекшi органның болмағанынан бұл деңгейдегi тiршiлiк
иесiнiң əрекет-қылығы шектеулi болатыны табиғи фактор. Мұндай
кемшiлiк бұдан əрi эволюциялық даму барысында, əсiресе құрылықтағы
тiршiлiк формасына өтумен, диффуздыққа қарағанда бiр шама күрделiрек
ганглиозды жүйке жүйесiнiң қалыптасуымен шегерiлдi.
1.2 Жануарлардың тума əрекет-қылығы
Жүйке жүйесi эволюциясының келесi кезеңi ганглиоз-дық (белгiлi
нүктелерге топтасқан) жүйке жүйесiнiң пайда болуымен (ең алдымен-құрттарда)
байланысты. Мұндай жүйке жүйесi жоғары омыртқасыздарда, соның iшiнде
жəн-дiктерде, күштi дамыды. Ганглиоздық жүйкенiң туындауы жəне оның
көмегiмен күрделi əрекет-қылықтардың қалыптасуы тiршiлiк эволюциясындағы
өте маңызды iлгерiлеу болды.
Ендi қарапайым омыртқасыздардың өздерiнде-ақ, өткен кезеңмен
салыстырғанда, жүйке жүйесiнiң түбегейлi басқа құрылым принципiн
байқауға болады. Химиялық жəне сезiмдiк, қабылдағыш, жүйке талшықтары
жəндiктiң бас жағында топтасқан, олар арқылы жəндiк химиялық, жылу,
жарық өзгерiстерiн жəне сыртқы ортадағы дымқылды қабылдайды. Бұл
сигналдар бас жүйке нүктесiнде (ганглий) өңделiп, осыған байланысты əрекет-
қылық "бағдарламасы" дененiң əр бөлiгiнде жайласқан жүйке тiзбектерi
бойынша жайылады. Бұл арада торлы жүйке жүйесiнен мүлде басқаша
жаңа принцип iске қосы-лып, жүйке жүйесi бiр орталыққа бағынышты
болды. Осыдан құрттың бас ұшы ендi жетекшi роль атқарып, оның басқа
мүше бөлектерiндегi ганглийлер (жүйке талшықтарын бiрiктiрген нүктелер)
салыстырмалы, бiршама дербестiгiн сақтайды. Мұның дəлелi егер құртты
екiге бөлiп тастасақ, оның бас бөлiгi өзiнiң бiр тəртiптi қоз-ғалысынан
жаңылмай, топырақты үңгумен болады, ал қалған бөлiгiнiң əрекетiнде ешбiр
мəн болмайды (əншейiн қыбыр).
Жəндiк деңгейiндегi жүйке құрылымының күрделенуi
бұрынғылармен салыстырғанда жетiлiңкiреген, бiрақ өте қарапайым əрекет-
қылықтардың жаңа түрлерiн пайда еттi, сонымен бiрге, бұрыннан қалыптасқан
дағдыларды сақтап тұру мүмкiндiгiне ие болды, яғни жануарда ес қасиетiнiң
белгiлерi нышан бердi.
Əрекет-қылықтың бұдан кейiнгi дамуы тыстан келетiн əр
түрлi бөлшектенген ақпаратты қабылдауға арналған арнайы тəн тетiктерiнiң
пайда болуымен жəне жануарға қоршаған ортаның тұрақты, бiргелкi, бiрақ өте
күрделi жағдайларына икемделуге жəрдем беретiн құрамды бағдар-ламалардың
өрiстеуiмен байланысты. Бұл əсiресе буынаяқты-
ларда нақты көрiнедi. Мысалы, жəндiктердiң көру қабылдағышы
(фоторецептор) мыңдаған дербес көз ұялары (фасет) сипатты. Ал
омыртқалылардың фоторецепторы зат бейнесiн тұтастыққа келтiредi, ал сол
бейненiң дəлдiгiн көз қарашығымен (хрусталик) реттей алады.
Күрделi фоторецептормен бiрге жəндiктер мұртшалар ұшымен
тактилдiк-химиялық əсерлердi, ауыз қуысы жəне аяқшаларымен дəмдi, аяқ
не қанат қабыршақтарымен тербелiстердi, тағы басқа да бiз сезiле
бермейтiн құбылыс-тарды қабылдау қабiлетiне ие болды. Жəндiктердiң қабылдау
аппараттарының көбi əлi күнге дейiн адам үшiн жұмбақ.
Жəндiктер əрекет-қылығының көбi тумадан берiлiп, нəсiлдiк
жолмен ұрпақтан ұрпаққа өтiп тұрады, яғни инстинкттiк əрекет-қылық
формасына түседi. Мұндай тума қасиет бағдарламасы мыңдаған əулет
өмiрiнде жүйеленiп, дене құрылымы құсап, бiрден бiрге ауысып барады.
Жəндiктердiң тума əрекет-қылықтарына мысал мың-сан. Кейде олар өте
күрделi де қажеттi, осыдан кей зерттеушiлер бұл əрекеттердi саналы
қызметтiң көрiнiсi деп те есептеуде. Мысалы, маса өз жұмыртқаларын
су бетiне салады, себебi құрғақ жерде олар жоқ болады. Ара болса,
жұмыртқаларын аш болып қалмасы үшiн көбелек құртының денесiне
салады. Бұл үшiн ол алдымен құрттың көкiрек ганглийiн зақымдап, оны
əрекеттен айырады т.б. Осындай деректерден көп ғалымдар инстинктi
ғылыми негiзсiз саналы əрекетпен баламаластыруға ұрынды.
Бiрақ, кейiнгi көп зерттеулердiң, эксперименттiк iз-
денiстердiң нəтижесiнде жануарлардың тума қасиеттерiнiң санамен ешқандай
да байланысы жоқтығы дəлелдендi.
Инстинктiк қылық белгiлi, тұрақты жағдайларға байланысты
əрекетке қосылатыны анықталды. Өмiр жағдайлары мен оның қалыптасқан
шарттары өзгерiске түсумен тума əрекеттер өз қолданымын таба алмай,
"саналылығынан" айрылады. Мысалы, араның бiртүрi əкелген қорегiн ұя
алдына қоя салып, ұя iшiн тексерiп көруге кiредi де, қайта шыға,
қорегiн ұя iшiне сүйрей жөнеледi. Ал арнайы эксперимент барысында
əкелiнген қорек араның қойған орынынан басқа жерге сəл аударып қойылған
едi, ендi орнында жоқ қоректi iздеудiң орнына, ара қайта ұшып, жаңадан
қорек əкелiп, баяғы əрекетiн қайталай бастады.
Мiне, осылай мəнi жоқ ұя iшiн "тексеру" етке сiңген тума əрекет шексiз
орындала бередi. Жəндiктер əрекетiндегi тума ''инстинктiк'' бағдардың
механикалық жаттанды екенi, даму барысындағы шартты өмiр жағдайларына
орай туындап, сырт көзге ''саналы'' болатыны осы мысалдан көрiнiп тұр.
Жəндiктердiң бiрдейiне өзгерiп тұратын қоршаған орта
жағдайларында өмiр жалғасын сақтауының себебi бар. Əдетте, олар
шектен тыс сандағы тұқым салады.
Дүниеге келген ұрпақтың азғана саны ғана жасау қабiлетiн
алады, ал осының өзi-ақ жануар түрiн сақтауға жеткiлiктi. Сонымен,
жануардың инстинктi əрекет бағдарламасы санқилы шексiз
тiтiркендiргiштердi қабылдауға дайын емес, сондықтан олардың қоршаған орта
əсерлерiнiң бəрiне жауап беру (бейнелеу) мүмкiндiгi шектелген.
Инстинктiк денгейдегi болмысты бейнелеу жеке əсер қасиеттерiн немесе
қасиет топтарын сезу қарапайым түйсiктiк формаға ие. Ғылымда психика
дамуының бұл кезеңiн көптеген жануарлар түрiне тəн қарапайым
сезiмдiк психика кезеңi деп атау қабылданған (А. Н. Леонтьев).
ІІ тарау
2.1 Жануарлардың дағдысы
Жануарлардың құрлықта өмiр салтына өтуiмен тiр-шiлiк жағдайлары да өте
үлкен өзгерiске түстi, қоректену киындасты, орта қүбылмалы, осыдан
ұдайы ауыспалы табиғат аймағында бағыт - бағдар алып жүру күрделендi.
Сонымен бiрге ұрпақ жалғастыру типi де басқаша болды. Əр жануар түрi
ендi 1-2, кейде 3-5 ұрпақ дүниеге келтiрiп, солардың арасынан тiрi
қалғандары жануар түрi жалғасының негiзi болды. Мұның бəрi тума,
көп өзгерiске келе бермейтiн инстинктiк қылықтармен қатар жаңа жеке
ауыспалы немесе дағдылы əрекет формаларының туындауын қажет еттi Бұл
қылық түрiнiң нышандары жəндiктерде де бар, бiрақ тiршiлiк даму
эволюциясының бұдан былайға жүрiсiнде олар бiрте-бiрте басымдау орын
иелей бастады.
Қоршаған ортада бағыт-бағдар таңдауды күрделендiру
қажеттiгi, ауыспалы орта жағдайында жаңа жеке бағыт-бағдар таңдау
мүмкiндiктерiнiң пайда болуы мен өзгерген жағдайлар-да жаңа дара
икемделу қабiлеттерiнiң орнығуы эволюциялық процесте бұрын тiптi болмаған
жаңа жүйке тетiктерiнiң өркендеуiне келтiрдi. Бұл тетiктер ендi
сырттан сигналдарды қабылдап, өңдеп, дайын инстинкттiк əрекеттi iске
қосып қоймастан, қабылданған ақпараттарды талдаудан өткiзiп, өзгерген
жағдайда қажеттi жаңа жеке ауыспалы, дағдылы қылыққа орай жүйке
байланыстарын түзiп отыратын болды.
Бұл құрылым эволюциялық үзақ жолды бейнелейтiн тетiк
бас миы едi.
Жануарлардың бас миы бiрнеше қабат деңгейден тұрады. Ең
төменгi қабат ми дiңiне орналасып, жүйке түйiндерi формасында
организiмнiң iшкi қалпын реттеп барады. Бұл жүйке формасы негiзiнен
ең қарапайым тiршiлiк иелерiнде ғана қалыптасып, тума, жай
əрекеттердi басқарады, ал оның қасиеттiк дəрежесi инстинктiк бағдар
деңгейiнiң қызметiнен ажыратылуы шамалы, тiптi жоқ десе де болады.
Мұндай түйiндiк жүйке құрылымының мысалына бақа миы дəлел бола алады:
ол қалыптасқан нəсiлдiк əрекет-тердi ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz