Есеп айырысулар түсінігі
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ЕСЕП АЙЫРЫСУЛАР ТҮСІНІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Есеп айырысулар және олардың мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2 Алдын ала төлеген төлемдері үшін алашақ борыштар ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.3 Есеп тіркелімдері және жазбалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
ІІ БЕРІЛГЕН ЖӘНЕ АЛЫНҒАН АВАНСТЫҢ ЕСЕБІ
2.1 Берілген аванстар есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
2.2 Еншілес серіктестіктердің алашақ қарыздарының есебі ... ... ... ... ... ... ... 13
2.3 Алынған аванстар бойынша есеп айырысу есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
2.4 Жабдықтаушы және қызмет көрсетушілермен есеп айырысу есебі ... ... ..15
2.5 Басқа да кредиторлық қарыздар мен есептелген төлемдер есебі ... ... ... ..18
3. «АТА.ТЕК.АСТАНА» ЖШС.нің АЛЫНҒАН ЖӘНЕ БЕРІЛГЕН АВАНСТАР ЕСЕБІ
3.1 «Ата.Тек.Астана» ЖШС.нің шаруашылық қызметімен танысу ... ... ... ...20
3.2 Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
3.3 Өкілдік шығыстары мен шағым.талап бойынша есеп айырысуды есепке алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
1 ЕСЕП АЙЫРЫСУЛАР ТҮСІНІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Есеп айырысулар және олардың мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2 Алдын ала төлеген төлемдері үшін алашақ борыштар ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.3 Есеп тіркелімдері және жазбалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
ІІ БЕРІЛГЕН ЖӘНЕ АЛЫНҒАН АВАНСТЫҢ ЕСЕБІ
2.1 Берілген аванстар есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
2.2 Еншілес серіктестіктердің алашақ қарыздарының есебі ... ... ... ... ... ... ... 13
2.3 Алынған аванстар бойынша есеп айырысу есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
2.4 Жабдықтаушы және қызмет көрсетушілермен есеп айырысу есебі ... ... ..15
2.5 Басқа да кредиторлық қарыздар мен есептелген төлемдер есебі ... ... ... ..18
3. «АТА.ТЕК.АСТАНА» ЖШС.нің АЛЫНҒАН ЖӘНЕ БЕРІЛГЕН АВАНСТАР ЕСЕБІ
3.1 «Ата.Тек.Астана» ЖШС.нің шаруашылық қызметімен танысу ... ... ... ...20
3.2 Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
3.3 Өкілдік шығыстары мен шағым.талап бойынша есеп айырысуды есепке алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
Тақырыптың өзектілігі: Халық шаруашылығы есептерінің арасында бухгалтерлік есептің алатын орны ерекше. Барлық ғылымдар ішінде бухгалтерлік есеп өз алдына дараланып тұратын бөлек сала. Бұл ғылымды жан-жақты зерттейтін, экономикалық жағынан талдайтын, өз алдына ғылыми талдайтын жолдарын анықтайтын әдістермен бірге бұл ғылымды оқытатын пән бар. Осы орайда қоғамдық өндіріс процесстерін бухгалтерлік есепке алынатын біртұтас тұлға деп қарауға болады. Өйткені, бухгалтерлік есеп қоғамдық өндірістің дамуы жолында қажет. Бухгалтерлік есептің мәліметтері мен көрсеткіштері қоғамдық өндірістің дамуын экономикалық тұрғыдан зерттеуге бірден-бір негіз болып табылады. Сондықтан да бухгалтерлік есептің негізгі міндеті- халық шаруашылығының барлық салаларында нақты тұжырымды мемлекеттік талапқа сай есептеуге жұмысын жүргізу. Қоғамымыздың даму кезеңдерінің қай сатыларында болмасын дамудың объективті экономикалық заңдылықтарын анықтау және ол заңдалақтарды пайдалану шараларын дұрыс белгілеу үшін есеп жұмыстарын, әсіресе бухгалтерлік есеп жұмыстарын дұрыс ұйымдастырудың маңызы зор. Қоғамдық даму нәтижесінде бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуына қоятын талаптардың өсіп, міндеттердің тартып отырғандығы бухгалтерлік есептің тарихына белгілі. Бухгалтерлік есеп көптеген жүз жылдықтар бұрын пайда болып, бүгінгі күнге дейін дамып, пайдаланып келеді.
Қазақстандық бухгалтерлік есептің ХҚЕС көшуіне байланысты қазіргі шаруашылық жағдайында бухгалтерлік есеп басқару шешімдерін қабылдауда маңызды орын алады. Қазіргі кезде, жабдықтаушылар мен мердігерлер, сатып алушылармен тапсырыс берушілермен есептесуге көңіл бөлінеді. Бұл жағдай үнемі шаруашылық құралдардың айналымы түрлі есептеулердің үзіліссіз жаңарып тұруына ықпал етеді.
Курстық жұмыстың мақсаты – есеп беретін тұлғалармен есеп айырысуды есепке алудың қазіргі тәжірибесін зерделеу негізінде оларды жетілдіру бойынша нақты ұсыныстар әзірлеу.
Курстық жұмыстың міндеті:
-есеп айырысулар және олардың мәнін ашу;
-алдын ала төлеген төлемдері үшін алашақ борыштар түсінігін зерттеу;
-есеп тіркелімдері және жазбаларына тоқталу;
-берілген аванстар есебін қарастыру;
-алынған аванстар бойынша есеп айырысу есебіне тоқталу;
-жабдықтаушы және қызмет көрсетушілермен есеп айырысу есебін ашу;
-басқа да кредиторлық қарыздар мен есептелген төлемдер есебін қарастыру;
-«Ата-Тек-Астана» ЖШС-нің шаруашылық қызметімен танысу;
-есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі мен өкілдік шығыстары мен шағым-талап бойынша есеп айырысуды есепке алу жағын қарастыру.
Қазақстандық бухгалтерлік есептің ХҚЕС көшуіне байланысты қазіргі шаруашылық жағдайында бухгалтерлік есеп басқару шешімдерін қабылдауда маңызды орын алады. Қазіргі кезде, жабдықтаушылар мен мердігерлер, сатып алушылармен тапсырыс берушілермен есептесуге көңіл бөлінеді. Бұл жағдай үнемі шаруашылық құралдардың айналымы түрлі есептеулердің үзіліссіз жаңарып тұруына ықпал етеді.
Курстық жұмыстың мақсаты – есеп беретін тұлғалармен есеп айырысуды есепке алудың қазіргі тәжірибесін зерделеу негізінде оларды жетілдіру бойынша нақты ұсыныстар әзірлеу.
Курстық жұмыстың міндеті:
-есеп айырысулар және олардың мәнін ашу;
-алдын ала төлеген төлемдері үшін алашақ борыштар түсінігін зерттеу;
-есеп тіркелімдері және жазбаларына тоқталу;
-берілген аванстар есебін қарастыру;
-алынған аванстар бойынша есеп айырысу есебіне тоқталу;
-жабдықтаушы және қызмет көрсетушілермен есеп айырысу есебін ашу;
-басқа да кредиторлық қарыздар мен есептелген төлемдер есебін қарастыру;
-«Ата-Тек-Астана» ЖШС-нің шаруашылық қызметімен танысу;
-есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі мен өкілдік шығыстары мен шағым-талап бойынша есеп айырысуды есепке алу жағын қарастыру.
1. Абленов Д.О. Аудит негіздері. – Алматы: Экономика, 2008
2. Байболтаева Н.Ә., Радостовец В.К. Қаржы есебі. – Алматы: Дәуір, 2009
3. «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» 2002 жылғы 24 маусымдағы Заңы // Егемен Қазақстан. - 2002. – 28 маусым
4. Бухгалтерлік есептің стандарттары мен әдістемелік ұсыныстары. – Алматы: Кәусар бұлақ, 1999
5. Кеулімжаев Қ. Бухгалтерлік есеп принциптері. – Алматы: Экономика, 2010. – 360 б.
6. Кеулімжаев Қ., Әжібаева З., Құжайбергенов Н., Жантаева А. Қаржылық есеп. – Алматы, Экономика, 2009. – 330 бет
7. Кеулімжаев Қ. К., Құдайбергенов. Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері. – Алматы: Экономика, 2006
8. Кеулімжаев Қ., Төлегенов Э., Байдаулетов М. Субъектінің қаржы-шаруашылық қызметі, бухгалтерлік есеп шоттарының корреспонденциясы. - Алматы: Экономика, 2009
9. Қазақстан Республикасы Президентінің «Бухгалтерлік есеп туралы» 1995 жылғы 26 желтоқсандағы №2732 заң күші бар жарлығы
10. Мырзалиев Б.С., Әбдішүкіров Р.С. Бухгалтерлік есеп жүргізудің тәжірибелік әдістемелері. – Алматы, 2006
11. Радостовец В.К., Радостовец В.В. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. – Алматы: Аудит орталығы, 1998
12. Сәтмырзаев А.А., Укашев Б.Е. Аудит теориясы. – Алматы, 2009
13. Төлегенов Э.Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері. – Алматы: Экономика, 2008
2. Байболтаева Н.Ә., Радостовец В.К. Қаржы есебі. – Алматы: Дәуір, 2009
3. «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» 2002 жылғы 24 маусымдағы Заңы // Егемен Қазақстан. - 2002. – 28 маусым
4. Бухгалтерлік есептің стандарттары мен әдістемелік ұсыныстары. – Алматы: Кәусар бұлақ, 1999
5. Кеулімжаев Қ. Бухгалтерлік есеп принциптері. – Алматы: Экономика, 2010. – 360 б.
6. Кеулімжаев Қ., Әжібаева З., Құжайбергенов Н., Жантаева А. Қаржылық есеп. – Алматы, Экономика, 2009. – 330 бет
7. Кеулімжаев Қ. К., Құдайбергенов. Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері. – Алматы: Экономика, 2006
8. Кеулімжаев Қ., Төлегенов Э., Байдаулетов М. Субъектінің қаржы-шаруашылық қызметі, бухгалтерлік есеп шоттарының корреспонденциясы. - Алматы: Экономика, 2009
9. Қазақстан Республикасы Президентінің «Бухгалтерлік есеп туралы» 1995 жылғы 26 желтоқсандағы №2732 заң күші бар жарлығы
10. Мырзалиев Б.С., Әбдішүкіров Р.С. Бухгалтерлік есеп жүргізудің тәжірибелік әдістемелері. – Алматы, 2006
11. Радостовец В.К., Радостовец В.В. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. – Алматы: Аудит орталығы, 1998
12. Сәтмырзаев А.А., Укашев Б.Е. Аудит теориясы. – Алматы, 2009
13. Төлегенов Э.Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері. – Алматы: Экономика, 2008
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ЕСЕП АЙЫРЫСУЛАР ТҮСІНІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Есеп айырысулар және олардың
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.2 Алдын ала төлеген төлемдері үшін алашақ
борыштар ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.3 Есеп тіркелімдері және
жазбалары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
ІІ БЕРІЛГЕН ЖӘНЕ АЛЫНҒАН АВАНСТЫҢ ЕСЕБІ
2.1 Берілген аванстар
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 12
2.2 Еншілес серіктестіктердің алашақ қарыздарының
есебі ... ... ... ... ... ... ... 13
2.3 Алынған аванстар бойынша есеп айырысу
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...14
2.4 Жабдықтаушы және қызмет көрсетушілермен есеп айырысу есебі ... ... ..15
2.5 Басқа да кредиторлық қарыздар мен есептелген төлемдер
есебі ... ... ... ..18
3. АТА-ТЕК-АСТАНА ЖШС-нің АЛЫНҒАН ЖӘНЕ БЕРІЛГЕН АВАНСТАР ЕСЕБІ
3.1 Ата-Тек-Астана ЖШС-нің шаруашылық қызметімен танысу ... ... ... ...20
3.2 Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...22
3.3 Өкілдік шығыстары мен шағым-талап бойынша есеп айырысуды есепке
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .25
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 26
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі: Халық шаруашылығы есептерінің арасында
бухгалтерлік есептің алатын орны ерекше. Барлық ғылымдар ішінде
бухгалтерлік есеп өз алдына дараланып тұратын бөлек сала. Бұл ғылымды жан-
жақты зерттейтін, экономикалық жағынан талдайтын, өз алдына ғылыми
талдайтын жолдарын анықтайтын әдістермен бірге бұл ғылымды оқытатын пән
бар. Осы орайда қоғамдық өндіріс процесстерін бухгалтерлік есепке алынатын
біртұтас тұлға деп қарауға болады. Өйткені, бухгалтерлік есеп қоғамдық
өндірістің дамуы жолында қажет. Бухгалтерлік есептің мәліметтері мен
көрсеткіштері қоғамдық өндірістің дамуын экономикалық тұрғыдан зерттеуге
бірден-бір негіз болып табылады. Сондықтан да бухгалтерлік есептің негізгі
міндеті- халық шаруашылығының барлық салаларында нақты тұжырымды
мемлекеттік талапқа сай есептеуге жұмысын жүргізу. Қоғамымыздың даму
кезеңдерінің қай сатыларында болмасын дамудың объективті экономикалық
заңдылықтарын анықтау және ол заңдалақтарды пайдалану шараларын дұрыс
белгілеу үшін есеп жұмыстарын, әсіресе бухгалтерлік есеп жұмыстарын дұрыс
ұйымдастырудың маңызы зор. Қоғамдық даму нәтижесінде бухгалтерлік есептің
ұйымдастырылуына қоятын талаптардың өсіп, міндеттердің тартып отырғандығы
бухгалтерлік есептің тарихына белгілі. Бухгалтерлік есеп көптеген жүз
жылдықтар бұрын пайда болып, бүгінгі күнге дейін дамып, пайдаланып келеді.
Қазақстандық бухгалтерлік есептің ХҚЕС көшуіне байланысты қазіргі
шаруашылық жағдайында бухгалтерлік есеп басқару шешімдерін қабылдауда
маңызды орын алады. Қазіргі кезде, жабдықтаушылар мен мердігерлер, сатып
алушылармен тапсырыс берушілермен есептесуге көңіл бөлінеді. Бұл жағдай
үнемі шаруашылық құралдардың айналымы түрлі есептеулердің үзіліссіз жаңарып
тұруына ықпал етеді.
Курстық жұмыстың мақсаты – есеп беретін тұлғалармен есеп айырысуды
есепке алудың қазіргі тәжірибесін зерделеу негізінде оларды жетілдіру
бойынша нақты ұсыныстар әзірлеу.
Курстық жұмыстың міндеті:
-есеп айырысулар және олардың мәнін ашу;
-алдын ала төлеген төлемдері үшін алашақ борыштар түсінігін зерттеу;
-есеп тіркелімдері және жазбаларына тоқталу;
-берілген аванстар есебін қарастыру;
-алынған аванстар бойынша есеп айырысу есебіне тоқталу;
-жабдықтаушы және қызмет көрсетушілермен есеп айырысу есебін ашу;
-басқа да кредиторлық қарыздар мен есептелген төлемдер есебін
қарастыру;
-Ата-Тек-Астана ЖШС-нің шаруашылық қызметімен танысу;
-есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі мен өкілдік шығыстары мен
шағым-талап бойынша есеп айырысуды есепке алу жағын қарастыру.
1 ЕСЕП АЙЫРЫСУЛАР ТҮСІНІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Есеп айырысулар және олардың мәні
Өнеркәсіптік-шаруашылық қызметі барысында кәсіпорын өз қызметкерлерін
қызмет бабымен іссапарға жібереді, дүкендерден кеңсе жабдықтарын сатып
алады, пошта арқылы жіберілген ақшаларды және басқа да шығындарды төлейді.
Бұл шығындардың үнемі банк мекемелері арқылы нақты ақшасыз есеп айырысу
жолымен төленуі мүмкін емес. Сондықтан да жоғарыда аталған және басқа да
шығындарды төлеу үшін қызметкерлерге қолма-қол ақша беріледі және олар сол
алған ақшасына есеп беруі тиіс.[1]
Аванс тек басшының жарлығымен және нақты қажеттілік жеткен кезде есеп
беруге тиісті адамдарға және қызмет бабымен жіберілетін тұлғаларға
беріледі. Есеп беруі тиісті адамдарға берілген сомалар оны қуаттайтын
құжаттарының негізінде жұмсалады және белгіленген мерзімде бухгалтерияға
тапсырылады.
Аванс есептерін бухгалтерия тексереді, сонан соң оларды субъектінің
басшысы бекітеді. Дұрыс рәсімделмеген аванс есептері және оларға қоса
тіркелген құжаттар қайта рәсімдеу үшін есеп беруші адамдарға қайтарылады.
Есеп беруге тиісті адамдар өздеріне берілген аванстарды толық
қайтармаса, онда ол олардың сомасы жалақысынан біртіндеп немесе түгелдей
ұсталады. Аванс құжаттары бойынша артық жұмсалған сома еңбеккерлерге
кассадан беріледі.
Аванс мемлекеттік мекемеде жұмыс істейтін жұмысшыға жетекшінің бөлуімен
беріледі. Есепші қызметінің жұмысшысына есепшот алдында ақша берілетін
кезінде есепші тұлғаның келесі авансқа бересі қарызының бар, жоғы қаралады.
Есепшот алдында берілетін ақша оның қай бағытқа жұмсалатыны алдын ала
қаралады. Есепші тұлға авансқа берілген ақшаның қайда жұмсалғаны туралы
дәлелдейтін құжатты көрсетеді. Құжатта аванстық есепшот есепші тұлғаның
нөмірлеуімен есепшотқа жазылады. Есепшінің қызметінде аванстық есепшот
арифметикалық түрде тексеріледі және шығынның дұрыс жұмсалғаны, құжаттың
дұрыс толтырылғаны тексеріледі. Тексерілген аванстық есепшотты мемлекеттік
мекеменің жетекшісі бекітеді. Жұмсалмаған аванстық есепшотты есепші
тұлғаның өзі 3 күн ішінде қайтаруы тиіс. Жаңа аванс есепші тұлғаға ескі
авансты төлегеннен кейін беріледі. Берілген уақыт ішінде аванстың
қайда жұмсалғаны туралы, одан қайтқан ақшаны кассаға қайтармаған
жағдайда мемлекеттік мекеме төленбеген авансты бересі қарыз ретінде ҚР
Заңы бойынша жалақыдан ұстап отыруға құқылы.
Есепші тұлғамен жұмсалмаған аванс ақшалай теңге арқылы, ал есепші
тұлғамен қайтарылмаған баға тиын арқылы қайтарылады.
Жұмысшының қайтарылмаған қалған бағасы тиын ретінде оның жұмыстан
шыққан жағдайда немесе жыл аяғындағы есеп кезінде сәйкес шоттарға жазылады.
Еепші тұлғаның жұмыстан шыққан кезінде мемлекеттік мекемеге бересі қарыз
ақшасы тиындай жазылады.
Аналитикалық есепшот жинақтау ведомосында есепші тұлға арқылы
жүргізіледі. Есеп бұл ведомоста кезеңмен жүргізіледі. Әр жолға есепші
тұлғаның тегі, берілген аванс бағасы және іске асырылған шығын бағасы,
сонымен қатар жұмсалмаған аванс бағасы жазылады.
Мемлекеттік мекемеде маңызсыз мөлшердегі аналитикалық есепшот әрбір
есепші тұлғамен 292 карточкасы арқылы жүргізіледі.
"Есеп беретiн адамдармен есеп айырысулар" және корпоративтік төлем
карточкасын қолдана отырып, бюджет ақшасының есебінен есеп айырысулар
қосалқы шотына қолма-қол ақшасыз жолмен жүргiзiлуi мүмкiн емес шығыстарды
төлеуге арналған оларға берiлетiн аванстар бойынша есеп беретiн адамдармен
есеп айырысулар ескерiледi.
Есептiк аванстар тек осы бюджеттiк ұйымда ғана жұмыс iстейтiн адамдарға
басшының өкiмi бойынша берiледi. Есептiк сомаларды беру кезiнде
бухгалтерлiк қызметтiң қызметкерлерi өткен аванстар бойынша есеп беретiн
адамның берешегi жоқтығы туралы белгi соғады.
Берiлген есептiк ақшалар оны беру кезiнде көзделген мақсатқа ғана
жұмсалуы мүмкiн. Аванстық сомалардың жұмсалуы туралы есеп беретiн адам
жұмсалған шығындарды қуаттайтын құжаттарды қосып, есептi ұсынады. Аванстық
есепке қоса берiлiп отырған құжаттарды есеп беретiн адам олардың есептегi
жазылу тәртiбiнде нөмiрлейдi.
Карт-шоттан ақша пайдалану туралы есеп беретін тұлғалар сауда чектерін,
слиптер мен корпоративтік төлем карточкасын қолдана отырып, жїргізілген
төлемдерді растау болып табылатын басқа да құжаттарды қоса бере отырып
аванстық есеп береді.
Бухгалтерлiк қызметтегi аванстық есептер арифметикалық тексерiледi,
сондай-ақ құжаттардың толтырылуының және мақсаты бойынша қаражаттардың
жұмсалуының дұрыстығы тексерiледi. Тексерілген аванстық есептердi бюджеттiк
ұйымдардың жетекшiлерi бекiтедi.
Аванстың пайдаланылмаған қалдығы есеп беретiн адамға аванстық есептi
тапсырғаннан кейiн үш күннен кейiн қайтарылуы керек. Есеп беретiн адамға
жаңа аванстарды беру бұрын берiлген авансты өтеген жағдайда жүргізілуі
мүмкін.
Есептiк сомаларды жұмсағаны туралы аванстық есептi белгiленген мерзiмде
ұсынбаған немесе пайдаланылмаған аванстардың қалдықтарын қайтармаған
жағдайда бюджеттiк ұйым Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген
заңдарымен белгiленген талаптарды сақтай отырып, авансты алған адамдардың
жалақыларынан бұл берешектердi ұстауды жїргiзуге құқылы.
Корпоративтік төлем карточкасын толықтыру сомасына "Ведомостволық
бағыныстағы мемлекеттік мекемелерге міндеттемелерді қабылдауға және
рұқсаттар беруге арналған мемлекеттік мекеменің рұқсаты" қосалқы шоты
кредиттеледі және "Есеп беретін тұлғалармен есеп айырысулар" қосалқы шоты
дебеттеледі.
Есеп беретін тұлғаның пайдаланылмаған аванстың қалдығын қайтаруы
теңгемен қолма-қол ақша арқылы жүзеге асырылады, тиындармен сомада есеп
беретін тұлға қайтармаған қалдық есепке соманы кейіннен беру кезінде
ескеріледі. Қызметкер жұмыстан шығу сәтінде немесе есепті жылдың аяғында
қайтармаған, қосалқы шоттың дебеті бойынша ескерілетін тиындармен есеп
беретін соманың қалдығы оның жалақысынан ұсталады, бұл ретте қосалқы шоттың
дебеті бойынша және қосалқы шоттың кредиті бойынша жазба жүргізіледі.
Мемлекеттік мекеменің есеп беретін тұлғаның алдындағы тиындармен борыш
сомасы жұмыстан шығу сәтінде "Қолма-қол тиындарды ақша айналымынан алуға
байланысты есеп айырысу" қосалқы шотына есепке алынады, бұл ретте қосалқы
шоттың дебеті бойынша және қосалқы шоттың кредиті бойынша жазба
жүргізіледі. [2]
Есеп беретiн адамдармен есеп айырысудың талдау есебiн. есеп беретiн
адамдармен есеп айырысу бойынша жинақтаушы ведомоста жүргiзiледi. Бұл
ведомостағы есеп позициялық тәсiлмен жүргiзiледi. Әр жол бойынша есеп
беретiн адамның тегi, берiлген аванстың сомасы және жасалған шығындардың
сомалары, пайдаланылмаған аванстың сомалары жазылады. Ай аяқталғаннан кейiн
қорытындысы "қосалқы шот есеп-несиесi бойынша шығыстардың сомалары
бекiтiлген" бағаны бойынша және "Қосалқы шоттардың дебеттерi" және "Екiншi
жазба" бағандары бойынша "Журнал-бастысы" кiтабына жазылады.
Есеп беретiн адамдарының саны аз бюджеттiк ұйымдарда есеп айырысулардың
талдау есебi н. 292-а карточкасына (н. 292 кiтабына) Әрбiр есеп беретiн
адам бойынша жүргiзiледi.
Корпоративтік төлем карточкасын қолдана отырып бюджет қаражатын
нысаналы пайдаланудың талдамалы есебі кітапта 453-нысан бойынша
жүргізіледі.
1.2 Алдын ала төлеген төлемдері үшін алашақ борыштар
Кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды немесе жеке тұлағалардан оларға
сатқан тауарлары, көрсеткен қызметтері, сондай-ақ аванс ретінде алдын ала
төлеген төлемдері үшін алашақ борыштары –1200 дебиторлық борыштар (алынуға
тиісті шоттар) деп аталады. Осы кәсіпорындар мен ұйымдарға берешек борышы
бар заңды және жеке тұлғалар дебиторлар болып табылады. Өтелетін (алынатын)
уақытына қарай алынуға тиісті дебиторлық борыштар ағымдағы алынуға тиісті
борыштар және ұзақ ұзақ мерзімді алынуға тиісті борыштар болып екіге
бөлінеді. Бұл борыштардың есебі Алынуға тиісті шоттар бөлімінің
шоттарында есептелінеді.
Есеп беретін уақыттан кейінгі бір жыл ішінде алынатын (өтелетін)
дебиторлық борыштар ағымдағы активтер қатарында есептеледі. Олардың
қатарына жататындар:
-Ағымдағы активтерді сатып алуға төленген аванстық (алдын ала төленген)
төлем;
-Тапсырылған (берілген) шоттар бойынша алынуға тиісті борыштар;
-Вексельдер бойынша алынуға тиісті борыштар;
-Негізгі ұйымдар мен еншілес серіктестігі арасындағы түрлі операция-
лар негізінде туындаған дебиторлық борыштар;
-Ұйымның лауазымды адамдарыны (тұлғаларанының) дебиторлық борышы;
-Басқадай дебиторлық борыштар.
Кәсіпорынның балансындағы алынған вексель деп аталатын бабындағы сома
басқа заңды немесе жеке тұлғалардың ұйымға вексеь бойынша төлейтін ресми
берешегі болып есептелінеді. Алынуға тиісті шоттар бойынша борыштар
(дебиторлық борыштар) иелік ету құқығымен қоса, заңды құқығымен байланысты
актив болып саналады. Қорытындылап айтатын болсақ дебиторлық борыш
дегеніміз, бұл – иелік ету құқығын қосқандағы заңды құқықтармен байланысты
активке қамтылған алдағы уақыттағы экономикалық тиімділік.
Ұйымның қаржы қаржы жағдайын сипаттайтын көрсеткіштердің қатарына
дебиторлық борыштардың айналымы жатады. Яғни дебиторлық борыштардың
есептелген уақыты мен өтелу уақытының арасындағы мерзім күндерінің саны.
Ұйымның дебиторлық борышы оған байланысты кірісті алынған жағдайда ғана
анықталады. Дебиторлық борыштар сатылған өнімдер мен тауарлардың құнынан
баға жеңілдіктерін және қайтарылған тауарлардың құнын алып тастағандағы
қалдық сомасы бойынша есептелінеді. Бір жылдан астам уақыт бойы алынбаған
дебиторлық борыштар ұзақ мерзімді дебиторлық борыштар болып есептеледі.
Дебиторлық борыштардың пайда болған (есептелінген) уақыты мен өтелу
уақытының арасындағы мерзімге байланысты пайыздар бойынша кіріс көп
жағдайларда ескерілмейді. Кәсіпорындар өздерінің тауарларын сатқанда кейде
сатып алушыларға баға жеңілдіктерін береді. Ұйымдардаң мұндай қадамға
баруының басты себебі сатып алушыларды қызықтыру арқылы сатылатын
тауарларының көлемін арттыру болып табылады. Сонымен қатар баға
жеңілдіктерін пайдалану ұйымының күмәнді борыштарының сомасын қысқартуға
үлкен әсер етеді. Халықаралық тәжірибеде баға жеңілдіктері (скидки)
терминімен (сөзімен) бірге сауда жеңілдігі термині (сөзі) қатар
қолданылады. Өз экономикасын нарықтық жолмен жүргізіп келе жатқан елдердегі
ұйымдар сауда жеңілдігін қолдануының мақсаты баға жеңілдіктерін
пайдаланғандағы жағдаймен бірдей деп айтуға болады.
Кейбір жағайларда сапаның төмендігінен немесе тауарлардың ақау болу
себебінен сатылған тауарларды қайтаруға тура келеді. Мұндай тауарларды
қайтарып алу сатушы ұйымдар үшін тиімсіз болады. Сондықтан да кәсіпорын
сатып алушы заңды немесе жеке тұлғаның осы тауарлар бойынша борыш
сомаларының мөлшерін қысқарту туралы. Талабын қабылдауға келісуіне тура
келеді. Әрине аталған жеңілдікті жасау ұйымның келіп түсуге тиісіт
табыстарының көлемін азайтатындағы сөзсіз. Бұл жағдайда ұйымның
бухгалтериясында жасалынған жеңілдік сомасына:
Дт: 6030 баға шегерімі – шоты
Кт: 1210 алынуға тиісті борыштар – шоты
Түріндегі бухгатлтерлік жазуы жэазылады.
Егер сатылған тауар ұйымға қайтарылған болса, ол үшін жазылатын
бухгалтерлік жазу мына түрде бейнеленеді:
Дт: 6020 Сатылған тауралардың қайтарылымы – шоты
Кт: 1210 Алынуға тиісті борыштар – шоты
Кәсіпорындардың бухгалтериясы дебиторлық борыштар есебін жүргізу
барысында мына төменде аталған құжаттарды қолданады:
Нөмірі 7 Журнал-ордер – 1250 Жұмысшылар мен басқа да тұлғалардың
борышы деп аталатын шотының кредиті бойынша;
Нөмірі 9 Журнал-ордерге қосымша тізімдеме – 1610 Берілген аванстар
шотының дебиті бойынша;
Нөмірі 10 Журнал-ордер – 1290 Күдікті қарыздар бойынша резерв, 1620
Алдағы кезең шығындлары шоттарының несие (кредиті) бойынша;
Нөмірі 11 Журнал-ордер – 1210 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің
борышы шотының және 1220 Еншілес (тәуелді) серіктес-тіктердің дебиторлық
борышы шотының кредиті бойынша жүргізіледі.
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер және басқадай дебиторлармен есеп
айырысудың есебі бойынша жоғарыда аталып өткен тіркелімдерден басқа
дебиторлық борыштардың есебіне талдамалық есептің карточкалары, ажырату
парақшалары (қағаздарын), бухгалтерлік анықта-малары және тағы да басқа
тіркелімдер (құжаттар) қолданылады. Жалпы есеп тіркелімдерін толтыру
шаруашылық операцияларының мазмұнын сипаттайтын бухгалтерлік жазулардың
жиынтығын анықтау үшін керек. Халықаралық бухгалтерлік есеп
стандарттарында (соның ішінде Америка Құрама Штаттарының бухгалтерлік есеп
стандарттарында) ұйымның бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізу барсында
қолданылатын барлық бланкілері үшін міндетті ортақ есеп беру формалары
қарастырылмаған. Есеп нысанын таңдау құқығы толығымен бас бухгалтердің
құзырында, яғни ол алғашқы құжаттарды топтастырудың ең қарапайым әдісін
таңдап, шоттар корреспонденциясын жүргізуге міндетті. Шоттарға келетін
болсақ, оларға негізгі есеп тіркелімдерінде үнемі қатысатын, эпизодтық
болып бөлінеді және олар басқадай операцияларда қолданылады. Дебиторлық
борыштар шоттарныда есептелінетін сомаларлың дұрыстығы мен олардың
толықтығын бақылау үшін түгендеу жүргізу керек, ол құжаттар бойынша
шоттарды корреспонденцияланатын щоттармен салыстыру арқылы жүргізіледі.
Мұндағы басты мақсат – әрбір шоттағы сомалардың сәйкестігі мен дұрыстығын,
толықтығын анықтау болып табылады. Дебиторлық борышты есептеудегі басты
мәселе сату мерзімін анықтау болып табылады, яғни сатып алушы ларға тиеліп
жіберілген немесе жөнелтілген тауарлардың (жұмыстар, қызметтер) қашан
сатылғанын тануында. Бухгалтерлік есептің көзқарасымен қарағанда,
тауарлардың тиелуі мен мен сатып алушыға қаржылық және есеп айырысу
құжаттарының ұсынылуы, тауарлардың сатылғандығы деп танылады.
Дебиторлық борыштар келесідей бөлімдерден тұрады:
1210 Сатып-алушылар мен тапсырыс берушілердің борышы.
1290 Күдікті қарыздар бойынша резервтер.
1220 Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық борышы.
1280 Басқадай дебиторлық борыштар.
1620 Алдағы кезең шығындары.
1630 Берілген аванстар.
Яғни осы жоғарыда аталған баптар бойынша кәсіпорындар мен ұйымдардың
басқа заңды немесе жеке тұлғалардан алашақ сомалары дебиторлық борышы
болып табылады.
1.3 Есеп тіркелімдері және жазбалары
Бастапқы есеп құжаттарындағы ақпаратты бухгалтерлік есеп шоттарында
тіркеу қолмен жазу немесе автоматтандырылған құралдарды пайдалану арқылы
жүзеге асырылады. Есеп құжаттарындағы операцияларды тіркеу үшін арнайы
нысан кестелері: карточкалар, тізімдемелер (ведомостар) мен журнал-ордерлер
және тағы басқа түріндегі есптік тіркелімдер қолданылады. [3]
Бухгалтерлік есеп жұмысын жүгізуге арналған карточкаларды калың
қағаздан немесе картоннан дайындалады. Олар негзігі құралдарды, тауарлы-
материалдық қорларды сақталу орны бойынша талдамалық есептеуге арналған.
әрбір карточкаға реттік нөмір беріліп және оларда карточканың ашылған
уақыты (күні, айы, жылы) көрсетіледі. Бұл карточкалар арнайы картотекалық
– жәшіктерге сақталады.
Кітаптар - өз алдына білгілі бір пішінде жазылған қағаз беттері болып
табылады. Оларды маңызы, яғни көбірек бақылау қажет деп есептелеьін
бөлімдерде қолданады. Кітапты пайдалану әдетте бір бухгалтермен шектелген,
себебі қажет болғанда, яғни бір кітаптағы мәлеметпен екі немесе одан артық
адамдар жұмыс істейтін жағдайда оны бухгалтерия қызметкері арасында бөліп
беруге болмайды. Бірақ кейбір жерлерде олардың баламасы жоқ (әрбір
ұйымдарда міндетті түрде кассалық кітап жүргізілуі керек). Кітаптарды
пайдаланудың артықшылығы – жеке беттерді жаңаға ауыстырудың мүмкін болмауы,
яғни жауапты тұлғалар атынан қиянат жасау мүмкіндігі төмендейді.
Жеке беттер – үлкен пішіндегі есеп тіркелімдері болып табылады және
карточкаларға, кітаптарға (журналдарға) қарағанда үлкен есеп ақпаратын
қамтиды. Олар біріктірілген тіркелімдер рөлін атқарады, яғни синтетикалық
(топтамалық) және аналитикалық (талдамалық) есепті жүргізуге арналған.
Сонымен қатар бұлар, яғни әр түрлі тізімдемелер мен журнал-ордерлер
бухгалтерия қызметкерлері арасында міндеттерді ұтымды бөлуге мүмкіндік
береді және пайдалануға ыңғайлы болып табылады. [4]
Есеп жазбалары тіркелім түрлері бойынша хронологиялық, жүйелік және
біріктірілген болып бөлінеді.
Хронологиялық тіркелімдер шаруашылық операцияларын жұмыстардың
орындалуы мен құжаттардың бухгалтерияға үсуіне қарай жазу үшін қолданылады.
Мұндай тіркелімдер құжаттардың түгел сақталуы мен бухгалтерік жазбалардың
жоғалып кетпеуін бақылауды камтамасыз етеді. Хронологиялық тіркелімге
тіркеу журналын, шаруашылық операцияларды есептеу кітабын және тағы да
басқаларды жатқызуға болады.
Жүйелік тіркелімдер шаруашылық операцияларын мазмұны бойынша топтап
және бірыңғайлығын анықау үшін қолданады. Бұларды бухгалтерлік шоттарды
жүргізу тіркелімдері деп те атауға болады. Пайдалануы барысында әрбір
синтетикалық шот үшін оның ішінен жеке бет ашылады.
Біріктірілген тіркелімдеоге хронологиялық және жүйелік жазбалар
біріктірліп қолданылады. Мысалы: бухгалтерлік есепте кеңінен қолданылатын
журнал-ордерлердегі жабала синтетикалық шоттар бойынша хронологиялық ретпен
жүргізіледі.
Мазмұны бойынша (ақпаратты бөлшектеу дәрежесі) тіркелімдер топтамалық,
талдамалық және біріктірлген болып табылады.
Синтетикалық (топтамалық) тіркелімдерге жазба тек ақшалық нысанда құжат
нөмірі мен толтырылған уақыты (күні, айы, жылы) көрсетіліп жүргізіледі.
Бірақ әдетте оларды үсініктемелік мәтін (пояснительный текст) болмайды. Бұл
тіркелімдердің қатарына бас кітап пен жірнал- ордерлердің барлығын дерлік
жатқызуға болады.
Аналитикалық (талдамалық) тіркелімдерді аналитикалық шоттар бойынша
жазбаларды жазу үшін қолданады. Оның ішінде құжаттың нөмірі, толтырылған
уақыты, шаруашылық операцияларының қысқаша мазмұны көрсетіледі. Тауарлы-
материалдық қорларды есептеу үшін олардың ішінде ақшалай және натруалдық
өлшем көрсеткіштері қолданады. Бухгалтерлік еспте қолданылатын талдамалық
тіркелімдерге карточкалар, кітаптер және тізімдемелер жатқызылады.
Синтетикалық (топтамалық) және аналитикалық (талдамалық) есепте қатар
қолданыла беретін тіркелімдер – біріктірілген тіркелімдер болып
табылады.Бастапқы құжаттардағы есепті ақпаратты, автоматты өндеу кезіңде
тіркелімдер өз алдына карточкалар, тізімдемелер, журнал-ордерлер және тағы
басқадай форма түрінде алына алатын машинограммалар болып табылады.
Бухгалтерлік есепті қолмен жүргізу кезінде тіркелімдегі жабалар ай
немесе көшірмелі әдісер арқылы жүргізіледі. Жай жазбала бір ғана дана
етіліп жасалатын болса, ал көшірмелі жазбалар көшіргіш қағаздардың
көмегімен бір уақытта бір неше дана етілп жасалады.
Есеп тіркелімдерінде жазбалар өзгерусіз (түзетусіз) және таза жазылып
толтырылуы керек. Тіркелімдерді толтыру барысында немесе басқа да
жіберілген қателіктерді түзету үшін есеп тіркелімдерінде келесі әдістер:
түзетпелі, қосымша жазу және қызыл түзетпе қолданылады.
Егер қате баланс құрылғанға дейін анықталса және шоттар
корреспонденциясына өзгеріс енгізу қажет болмаса түзетпелі әдіс
қолданылады. Осы жерде қате жазбаны (соманы немесе мәтінді) кейіннен
оқылуға мүмкін болатындай етіп бір сызықпен сызады және қажет болған
жағдайда сызылғанжазба үстіне дұрыс жазба жазылады. Түзетілген жазбалар
келісілген және бухгалтердің қолтанбасымен бекітілген болуы керек.
Егер шоттар корреспонденциясы дұрыс, бірақ шаруашылық операциясының
сомасы дұрыс жазылмаса немесе бұл қате есеп тіркелімінде қорытынды
жасалғаннан кейін анықталса, онда қатені түзеті қосымша жазу әдісі арқылы
жүргізіледі.
ІІ БЕРІЛГЕН ЖӘНЕ АЛЫНҒАН АВАНСТЫҢ ЕСЕБІ
2.1 Берілген аванстар есебі
Берілген аванстардың есебі келесі шоттарда есептелінеді:
-Тауарлық-материалдық қорлрады жеткізіп беру үшін берліген аванстар
шоты;
-Орындалатын жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер үшін берілген
аванстар шоты.
Ал берілген аванстар 1610 дегеніміз ұйымның жабдықтаушылар мен қызмет
көрсетушілерге олардан алынатын тауарлық-материалдық қорлар, негізгі
құралдар, матриалдық емес активтер үшін және олардың көрсететін қандай да
бір қызметі үшін алдын ала төленіп қойылған сомалары болып табылады.
Бұл жоғарыда аталған шоттарға байланысты бухгалтерлік есепте мынадай
корреспонденциялар жазылады:
-Тауарлық-матриалдық қорларды жеткізіп беру үшін берілген аванстар
шоты немесе Орындалатын жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер үшін берілген
аванстар шотының тиістісі;
Кт: 1030 Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты шоты.
Несие есебінен берілген аванс сомасы:
Дт: 1610 Тауарлық-материалдық қорларды жеткізіп беру үшін берілген
аванстар шоты немесе Орындалатын жұмыстар мен көрсетілген қызметтер үшін
берілген аванстар шотының тиістісі;
Кт: Банктен тыс мекемелердің несиелері шоты немесе Басқадай
несиелер шотының тиістісі.
Шетелдік ақша бірлігі, яғни валюта түрінде берілген аванстар бойынша
тиімді бағамдық айырмашылықтың пайда болуына:
Дт: 1610 Тауарлық-материалдық қорларды жеткізіп беру үшін берілген
аванстар шоты немесе Орындалатын жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер үшін
берілген аванстар шотының тиістісі;
Кт: 6250 Бағамдық айырмашылықтан алынатын кіріс шоты.
Бұрынырақта аванс ретінде берілген соманың пайдаланғаннан қалғаны
қайтарылғанда:
Дт: 1030 Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты шоты;
Кт: 1610 Тауарлық-материалдық қорларды жеткізіп беруі үшін берілген
аванстар шоты немесе Орындалатын жұмыс пен көрсетлетін қызет үшін
берілген аванстар шотының тиістісі.
Бұрынырақта берілген аванс есебінен жабдықтаушыларға тиісті қарыз
соамлары өтелгенде:
Дт: 1210 Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу шоты;
Кт: 1610 Тауарлық-материалдық қорларды жеткізіп беру үшін берілген
аванстар шоты немесе Орындалатын жұмыстар мен көрсетілген қызметтер үшін
берілген аванстар шотының тиістісі.
Жалпылама аталмыш бөлімшенің шоттары тауарлық-матреиалдық қорларды
жеткізгені үшін алдын ала берілген аванстар сомасын сипаттайды. Осылайша
аталып өткен шоттар мен олардың сипаттамасы, дебиторлық борыштар мен үшінші
бөлімдегі басқадай активтер жайлы түсініктеме алуға мүмкіндік береді.
Берілген аванстар есебі бойынша корреспонденцияларды төмендегі кестеден
көруге болады
2.2 Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің алашақ (кредиторлық)
қарыздарының есебі
Еншілес (тәуелді) серіктестіктерге кредиторлық қарыздардың есебі
Еншілес серіктестіктердің алашағы, тәуелді серіктестіктердің алашағы
және Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың алашағы деп аталатын
синтетикалық шоттарда жүргізіледі. Бұл шоттар пассивті, күрделі шоттар
болып табылады. Талдамалық есеп әрбір еншілес (тәуелді) серіктестіктерге
сәйкес корреспонденциялаушы шоттар бойынша машинограммада немесе
тізімдемеде жұргізіледі. Ірі кәсіпорындардың талдамалық шоттарында
дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысушылардың талдамалық есебінің
карточкалары пайдаланады.
Еншілес (тәуелді) кәсіпорыннан бас кәсіпорынның алған материалдары мен
сатып алынған тауарларына мына түрдегі бухгалтерлік жазу жазылады:
Дт: 1310 Материалдар шоты;
Кт: 2120 Еншілес серіктестіктердің алашағы,
2120 Тәуелді серіктестіктердің алашағы немесе Бірлесіп бақыланатын
заңды тұлғалардың алашағы шоттарының тиістілері.
Ал еншілес (тәуелді) кәсіпорыннан бас кәсіпорынның алған дайын
өнімдері, негізгі құралдары және материалдық емес активтеріне бас
кәсіпоырнның бухгалтерлік есебінде:
Дт: 2700 Материалдық емес активтер шотының тиістісі ;
2410 Негізгі құралдар және тағы да басқа шоттар;
Кт: 2120 Еншілес серіктестіктердің алашағы,
2120 Тәуелді серіктестіктердің алашағы немесе Бірлесіп бақыла-натын
заңды тұлғалардың алашағы деп аталатын шоттардың тиістілері түріндегі екі
жақты жазу жазылады.
Еншілес (тәуелді) кәсіпорынға бас кәсіпорынның өтеген қарызына:
Дт: 2120 Еншілес серіктестіктердің алашағы;
2120 Тәуелді серіктестіктердің алашағы немесе Бірлесіп бақыланатын
заңды тұлғалардың алашағы деп аталатын шоттардың тиістісі;
Кт: 1030 Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты деп аталатын
шоты түріндегі бухгалтерлік жазу жазылады.
Бас кәсіпорын мен еншілес серіктестіктер арасындағы есеп айырысу-ларды
салыстырып, тексер актілері негізінде дебиторлық қарыз сомаларымен
жабылуына мына түрдегі бухгалтерлік жазу жазылады:
Дт: 2120 Еншілес серіктестіктердің алашағы, Тәуелді серіктес-
тіктердің алашағы және Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың алашағы
деп аталатын шоттардың тиістілері,
Кт: 1220 Еншілес серіктестіктердің берешегі, Тәуелді серіктес-
тіктердің берешегі және Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың берешегі
деп аталатын шоттардың тиістілері. Еншілес серіктестіктердің алашағы,
Тәуелді серіктестіктерлің алашағы және Бірлесіп бақыланатын заңды
тұлғалардың алашағы деп аталатын шоттарда талдамалық есеп жеке
серіктестіктер бойынша жүргізіледі.
2.3 Алынған аванстар бойынша есеп айырысу есебі
Басқа заңды немесе жеке тұлғаларға сатылатын тауарлар немесе
көрсетілетін қызметтер үшін алдын-ала алынған аванс сомалары бойынша есеп
айырысу есебі 1610, 3510 Тауарлық-материалдық қорларды қою үшін алынған
аванстар және Жұмыстарды орындау және қызмет көрсету үшін алынған
аванстар деп аталатын шоттарда есептеледі.
Осы аталған операцияларға сәйкес кәсіпорынның алынған аванс сомасына:
Дт: 1030 Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты шоты;
Кт: 1610 Тауарлық-материалдық қорларды қою үшін алынған аванстар
немесе Жұмыстарды орындау және қызмет көрсету үшін алынған аванстар деп
аталатын шоттарының тиістілері түрінде екі жақты жазу жазылады.
Ал сатып алушыларға босатылған тауарлар, көрсетілген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ЕСЕП АЙЫРЫСУЛАР ТҮСІНІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Есеп айырысулар және олардың
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.2 Алдын ала төлеген төлемдері үшін алашақ
борыштар ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.3 Есеп тіркелімдері және
жазбалары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
ІІ БЕРІЛГЕН ЖӘНЕ АЛЫНҒАН АВАНСТЫҢ ЕСЕБІ
2.1 Берілген аванстар
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 12
2.2 Еншілес серіктестіктердің алашақ қарыздарының
есебі ... ... ... ... ... ... ... 13
2.3 Алынған аванстар бойынша есеп айырысу
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...14
2.4 Жабдықтаушы және қызмет көрсетушілермен есеп айырысу есебі ... ... ..15
2.5 Басқа да кредиторлық қарыздар мен есептелген төлемдер
есебі ... ... ... ..18
3. АТА-ТЕК-АСТАНА ЖШС-нің АЛЫНҒАН ЖӘНЕ БЕРІЛГЕН АВАНСТАР ЕСЕБІ
3.1 Ата-Тек-Астана ЖШС-нің шаруашылық қызметімен танысу ... ... ... ...20
3.2 Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...22
3.3 Өкілдік шығыстары мен шағым-талап бойынша есеп айырысуды есепке
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .25
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 26
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі: Халық шаруашылығы есептерінің арасында
бухгалтерлік есептің алатын орны ерекше. Барлық ғылымдар ішінде
бухгалтерлік есеп өз алдына дараланып тұратын бөлек сала. Бұл ғылымды жан-
жақты зерттейтін, экономикалық жағынан талдайтын, өз алдына ғылыми
талдайтын жолдарын анықтайтын әдістермен бірге бұл ғылымды оқытатын пән
бар. Осы орайда қоғамдық өндіріс процесстерін бухгалтерлік есепке алынатын
біртұтас тұлға деп қарауға болады. Өйткені, бухгалтерлік есеп қоғамдық
өндірістің дамуы жолында қажет. Бухгалтерлік есептің мәліметтері мен
көрсеткіштері қоғамдық өндірістің дамуын экономикалық тұрғыдан зерттеуге
бірден-бір негіз болып табылады. Сондықтан да бухгалтерлік есептің негізгі
міндеті- халық шаруашылығының барлық салаларында нақты тұжырымды
мемлекеттік талапқа сай есептеуге жұмысын жүргізу. Қоғамымыздың даму
кезеңдерінің қай сатыларында болмасын дамудың объективті экономикалық
заңдылықтарын анықтау және ол заңдалақтарды пайдалану шараларын дұрыс
белгілеу үшін есеп жұмыстарын, әсіресе бухгалтерлік есеп жұмыстарын дұрыс
ұйымдастырудың маңызы зор. Қоғамдық даму нәтижесінде бухгалтерлік есептің
ұйымдастырылуына қоятын талаптардың өсіп, міндеттердің тартып отырғандығы
бухгалтерлік есептің тарихына белгілі. Бухгалтерлік есеп көптеген жүз
жылдықтар бұрын пайда болып, бүгінгі күнге дейін дамып, пайдаланып келеді.
Қазақстандық бухгалтерлік есептің ХҚЕС көшуіне байланысты қазіргі
шаруашылық жағдайында бухгалтерлік есеп басқару шешімдерін қабылдауда
маңызды орын алады. Қазіргі кезде, жабдықтаушылар мен мердігерлер, сатып
алушылармен тапсырыс берушілермен есептесуге көңіл бөлінеді. Бұл жағдай
үнемі шаруашылық құралдардың айналымы түрлі есептеулердің үзіліссіз жаңарып
тұруына ықпал етеді.
Курстық жұмыстың мақсаты – есеп беретін тұлғалармен есеп айырысуды
есепке алудың қазіргі тәжірибесін зерделеу негізінде оларды жетілдіру
бойынша нақты ұсыныстар әзірлеу.
Курстық жұмыстың міндеті:
-есеп айырысулар және олардың мәнін ашу;
-алдын ала төлеген төлемдері үшін алашақ борыштар түсінігін зерттеу;
-есеп тіркелімдері және жазбаларына тоқталу;
-берілген аванстар есебін қарастыру;
-алынған аванстар бойынша есеп айырысу есебіне тоқталу;
-жабдықтаушы және қызмет көрсетушілермен есеп айырысу есебін ашу;
-басқа да кредиторлық қарыздар мен есептелген төлемдер есебін
қарастыру;
-Ата-Тек-Астана ЖШС-нің шаруашылық қызметімен танысу;
-есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі мен өкілдік шығыстары мен
шағым-талап бойынша есеп айырысуды есепке алу жағын қарастыру.
1 ЕСЕП АЙЫРЫСУЛАР ТҮСІНІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Есеп айырысулар және олардың мәні
Өнеркәсіптік-шаруашылық қызметі барысында кәсіпорын өз қызметкерлерін
қызмет бабымен іссапарға жібереді, дүкендерден кеңсе жабдықтарын сатып
алады, пошта арқылы жіберілген ақшаларды және басқа да шығындарды төлейді.
Бұл шығындардың үнемі банк мекемелері арқылы нақты ақшасыз есеп айырысу
жолымен төленуі мүмкін емес. Сондықтан да жоғарыда аталған және басқа да
шығындарды төлеу үшін қызметкерлерге қолма-қол ақша беріледі және олар сол
алған ақшасына есеп беруі тиіс.[1]
Аванс тек басшының жарлығымен және нақты қажеттілік жеткен кезде есеп
беруге тиісті адамдарға және қызмет бабымен жіберілетін тұлғаларға
беріледі. Есеп беруі тиісті адамдарға берілген сомалар оны қуаттайтын
құжаттарының негізінде жұмсалады және белгіленген мерзімде бухгалтерияға
тапсырылады.
Аванс есептерін бухгалтерия тексереді, сонан соң оларды субъектінің
басшысы бекітеді. Дұрыс рәсімделмеген аванс есептері және оларға қоса
тіркелген құжаттар қайта рәсімдеу үшін есеп беруші адамдарға қайтарылады.
Есеп беруге тиісті адамдар өздеріне берілген аванстарды толық
қайтармаса, онда ол олардың сомасы жалақысынан біртіндеп немесе түгелдей
ұсталады. Аванс құжаттары бойынша артық жұмсалған сома еңбеккерлерге
кассадан беріледі.
Аванс мемлекеттік мекемеде жұмыс істейтін жұмысшыға жетекшінің бөлуімен
беріледі. Есепші қызметінің жұмысшысына есепшот алдында ақша берілетін
кезінде есепші тұлғаның келесі авансқа бересі қарызының бар, жоғы қаралады.
Есепшот алдында берілетін ақша оның қай бағытқа жұмсалатыны алдын ала
қаралады. Есепші тұлға авансқа берілген ақшаның қайда жұмсалғаны туралы
дәлелдейтін құжатты көрсетеді. Құжатта аванстық есепшот есепші тұлғаның
нөмірлеуімен есепшотқа жазылады. Есепшінің қызметінде аванстық есепшот
арифметикалық түрде тексеріледі және шығынның дұрыс жұмсалғаны, құжаттың
дұрыс толтырылғаны тексеріледі. Тексерілген аванстық есепшотты мемлекеттік
мекеменің жетекшісі бекітеді. Жұмсалмаған аванстық есепшотты есепші
тұлғаның өзі 3 күн ішінде қайтаруы тиіс. Жаңа аванс есепші тұлғаға ескі
авансты төлегеннен кейін беріледі. Берілген уақыт ішінде аванстың
қайда жұмсалғаны туралы, одан қайтқан ақшаны кассаға қайтармаған
жағдайда мемлекеттік мекеме төленбеген авансты бересі қарыз ретінде ҚР
Заңы бойынша жалақыдан ұстап отыруға құқылы.
Есепші тұлғамен жұмсалмаған аванс ақшалай теңге арқылы, ал есепші
тұлғамен қайтарылмаған баға тиын арқылы қайтарылады.
Жұмысшының қайтарылмаған қалған бағасы тиын ретінде оның жұмыстан
шыққан жағдайда немесе жыл аяғындағы есеп кезінде сәйкес шоттарға жазылады.
Еепші тұлғаның жұмыстан шыққан кезінде мемлекеттік мекемеге бересі қарыз
ақшасы тиындай жазылады.
Аналитикалық есепшот жинақтау ведомосында есепші тұлға арқылы
жүргізіледі. Есеп бұл ведомоста кезеңмен жүргізіледі. Әр жолға есепші
тұлғаның тегі, берілген аванс бағасы және іске асырылған шығын бағасы,
сонымен қатар жұмсалмаған аванс бағасы жазылады.
Мемлекеттік мекемеде маңызсыз мөлшердегі аналитикалық есепшот әрбір
есепші тұлғамен 292 карточкасы арқылы жүргізіледі.
"Есеп беретiн адамдармен есеп айырысулар" және корпоративтік төлем
карточкасын қолдана отырып, бюджет ақшасының есебінен есеп айырысулар
қосалқы шотына қолма-қол ақшасыз жолмен жүргiзiлуi мүмкiн емес шығыстарды
төлеуге арналған оларға берiлетiн аванстар бойынша есеп беретiн адамдармен
есеп айырысулар ескерiледi.
Есептiк аванстар тек осы бюджеттiк ұйымда ғана жұмыс iстейтiн адамдарға
басшының өкiмi бойынша берiледi. Есептiк сомаларды беру кезiнде
бухгалтерлiк қызметтiң қызметкерлерi өткен аванстар бойынша есеп беретiн
адамның берешегi жоқтығы туралы белгi соғады.
Берiлген есептiк ақшалар оны беру кезiнде көзделген мақсатқа ғана
жұмсалуы мүмкiн. Аванстық сомалардың жұмсалуы туралы есеп беретiн адам
жұмсалған шығындарды қуаттайтын құжаттарды қосып, есептi ұсынады. Аванстық
есепке қоса берiлiп отырған құжаттарды есеп беретiн адам олардың есептегi
жазылу тәртiбiнде нөмiрлейдi.
Карт-шоттан ақша пайдалану туралы есеп беретін тұлғалар сауда чектерін,
слиптер мен корпоративтік төлем карточкасын қолдана отырып, жїргізілген
төлемдерді растау болып табылатын басқа да құжаттарды қоса бере отырып
аванстық есеп береді.
Бухгалтерлiк қызметтегi аванстық есептер арифметикалық тексерiледi,
сондай-ақ құжаттардың толтырылуының және мақсаты бойынша қаражаттардың
жұмсалуының дұрыстығы тексерiледi. Тексерілген аванстық есептердi бюджеттiк
ұйымдардың жетекшiлерi бекiтедi.
Аванстың пайдаланылмаған қалдығы есеп беретiн адамға аванстық есептi
тапсырғаннан кейiн үш күннен кейiн қайтарылуы керек. Есеп беретiн адамға
жаңа аванстарды беру бұрын берiлген авансты өтеген жағдайда жүргізілуі
мүмкін.
Есептiк сомаларды жұмсағаны туралы аванстық есептi белгiленген мерзiмде
ұсынбаған немесе пайдаланылмаған аванстардың қалдықтарын қайтармаған
жағдайда бюджеттiк ұйым Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген
заңдарымен белгiленген талаптарды сақтай отырып, авансты алған адамдардың
жалақыларынан бұл берешектердi ұстауды жїргiзуге құқылы.
Корпоративтік төлем карточкасын толықтыру сомасына "Ведомостволық
бағыныстағы мемлекеттік мекемелерге міндеттемелерді қабылдауға және
рұқсаттар беруге арналған мемлекеттік мекеменің рұқсаты" қосалқы шоты
кредиттеледі және "Есеп беретін тұлғалармен есеп айырысулар" қосалқы шоты
дебеттеледі.
Есеп беретін тұлғаның пайдаланылмаған аванстың қалдығын қайтаруы
теңгемен қолма-қол ақша арқылы жүзеге асырылады, тиындармен сомада есеп
беретін тұлға қайтармаған қалдық есепке соманы кейіннен беру кезінде
ескеріледі. Қызметкер жұмыстан шығу сәтінде немесе есепті жылдың аяғында
қайтармаған, қосалқы шоттың дебеті бойынша ескерілетін тиындармен есеп
беретін соманың қалдығы оның жалақысынан ұсталады, бұл ретте қосалқы шоттың
дебеті бойынша және қосалқы шоттың кредиті бойынша жазба жүргізіледі.
Мемлекеттік мекеменің есеп беретін тұлғаның алдындағы тиындармен борыш
сомасы жұмыстан шығу сәтінде "Қолма-қол тиындарды ақша айналымынан алуға
байланысты есеп айырысу" қосалқы шотына есепке алынады, бұл ретте қосалқы
шоттың дебеті бойынша және қосалқы шоттың кредиті бойынша жазба
жүргізіледі. [2]
Есеп беретiн адамдармен есеп айырысудың талдау есебiн. есеп беретiн
адамдармен есеп айырысу бойынша жинақтаушы ведомоста жүргiзiледi. Бұл
ведомостағы есеп позициялық тәсiлмен жүргiзiледi. Әр жол бойынша есеп
беретiн адамның тегi, берiлген аванстың сомасы және жасалған шығындардың
сомалары, пайдаланылмаған аванстың сомалары жазылады. Ай аяқталғаннан кейiн
қорытындысы "қосалқы шот есеп-несиесi бойынша шығыстардың сомалары
бекiтiлген" бағаны бойынша және "Қосалқы шоттардың дебеттерi" және "Екiншi
жазба" бағандары бойынша "Журнал-бастысы" кiтабына жазылады.
Есеп беретiн адамдарының саны аз бюджеттiк ұйымдарда есеп айырысулардың
талдау есебi н. 292-а карточкасына (н. 292 кiтабына) Әрбiр есеп беретiн
адам бойынша жүргiзiледi.
Корпоративтік төлем карточкасын қолдана отырып бюджет қаражатын
нысаналы пайдаланудың талдамалы есебі кітапта 453-нысан бойынша
жүргізіледі.
1.2 Алдын ала төлеген төлемдері үшін алашақ борыштар
Кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды немесе жеке тұлағалардан оларға
сатқан тауарлары, көрсеткен қызметтері, сондай-ақ аванс ретінде алдын ала
төлеген төлемдері үшін алашақ борыштары –1200 дебиторлық борыштар (алынуға
тиісті шоттар) деп аталады. Осы кәсіпорындар мен ұйымдарға берешек борышы
бар заңды және жеке тұлғалар дебиторлар болып табылады. Өтелетін (алынатын)
уақытына қарай алынуға тиісті дебиторлық борыштар ағымдағы алынуға тиісті
борыштар және ұзақ ұзақ мерзімді алынуға тиісті борыштар болып екіге
бөлінеді. Бұл борыштардың есебі Алынуға тиісті шоттар бөлімінің
шоттарында есептелінеді.
Есеп беретін уақыттан кейінгі бір жыл ішінде алынатын (өтелетін)
дебиторлық борыштар ағымдағы активтер қатарында есептеледі. Олардың
қатарына жататындар:
-Ағымдағы активтерді сатып алуға төленген аванстық (алдын ала төленген)
төлем;
-Тапсырылған (берілген) шоттар бойынша алынуға тиісті борыштар;
-Вексельдер бойынша алынуға тиісті борыштар;
-Негізгі ұйымдар мен еншілес серіктестігі арасындағы түрлі операция-
лар негізінде туындаған дебиторлық борыштар;
-Ұйымның лауазымды адамдарыны (тұлғаларанының) дебиторлық борышы;
-Басқадай дебиторлық борыштар.
Кәсіпорынның балансындағы алынған вексель деп аталатын бабындағы сома
басқа заңды немесе жеке тұлғалардың ұйымға вексеь бойынша төлейтін ресми
берешегі болып есептелінеді. Алынуға тиісті шоттар бойынша борыштар
(дебиторлық борыштар) иелік ету құқығымен қоса, заңды құқығымен байланысты
актив болып саналады. Қорытындылап айтатын болсақ дебиторлық борыш
дегеніміз, бұл – иелік ету құқығын қосқандағы заңды құқықтармен байланысты
активке қамтылған алдағы уақыттағы экономикалық тиімділік.
Ұйымның қаржы қаржы жағдайын сипаттайтын көрсеткіштердің қатарына
дебиторлық борыштардың айналымы жатады. Яғни дебиторлық борыштардың
есептелген уақыты мен өтелу уақытының арасындағы мерзім күндерінің саны.
Ұйымның дебиторлық борышы оған байланысты кірісті алынған жағдайда ғана
анықталады. Дебиторлық борыштар сатылған өнімдер мен тауарлардың құнынан
баға жеңілдіктерін және қайтарылған тауарлардың құнын алып тастағандағы
қалдық сомасы бойынша есептелінеді. Бір жылдан астам уақыт бойы алынбаған
дебиторлық борыштар ұзақ мерзімді дебиторлық борыштар болып есептеледі.
Дебиторлық борыштардың пайда болған (есептелінген) уақыты мен өтелу
уақытының арасындағы мерзімге байланысты пайыздар бойынша кіріс көп
жағдайларда ескерілмейді. Кәсіпорындар өздерінің тауарларын сатқанда кейде
сатып алушыларға баға жеңілдіктерін береді. Ұйымдардаң мұндай қадамға
баруының басты себебі сатып алушыларды қызықтыру арқылы сатылатын
тауарларының көлемін арттыру болып табылады. Сонымен қатар баға
жеңілдіктерін пайдалану ұйымының күмәнді борыштарының сомасын қысқартуға
үлкен әсер етеді. Халықаралық тәжірибеде баға жеңілдіктері (скидки)
терминімен (сөзімен) бірге сауда жеңілдігі термині (сөзі) қатар
қолданылады. Өз экономикасын нарықтық жолмен жүргізіп келе жатқан елдердегі
ұйымдар сауда жеңілдігін қолдануының мақсаты баға жеңілдіктерін
пайдаланғандағы жағдаймен бірдей деп айтуға болады.
Кейбір жағайларда сапаның төмендігінен немесе тауарлардың ақау болу
себебінен сатылған тауарларды қайтаруға тура келеді. Мұндай тауарларды
қайтарып алу сатушы ұйымдар үшін тиімсіз болады. Сондықтан да кәсіпорын
сатып алушы заңды немесе жеке тұлғаның осы тауарлар бойынша борыш
сомаларының мөлшерін қысқарту туралы. Талабын қабылдауға келісуіне тура
келеді. Әрине аталған жеңілдікті жасау ұйымның келіп түсуге тиісіт
табыстарының көлемін азайтатындағы сөзсіз. Бұл жағдайда ұйымның
бухгалтериясында жасалынған жеңілдік сомасына:
Дт: 6030 баға шегерімі – шоты
Кт: 1210 алынуға тиісті борыштар – шоты
Түріндегі бухгатлтерлік жазуы жэазылады.
Егер сатылған тауар ұйымға қайтарылған болса, ол үшін жазылатын
бухгалтерлік жазу мына түрде бейнеленеді:
Дт: 6020 Сатылған тауралардың қайтарылымы – шоты
Кт: 1210 Алынуға тиісті борыштар – шоты
Кәсіпорындардың бухгалтериясы дебиторлық борыштар есебін жүргізу
барысында мына төменде аталған құжаттарды қолданады:
Нөмірі 7 Журнал-ордер – 1250 Жұмысшылар мен басқа да тұлғалардың
борышы деп аталатын шотының кредиті бойынша;
Нөмірі 9 Журнал-ордерге қосымша тізімдеме – 1610 Берілген аванстар
шотының дебиті бойынша;
Нөмірі 10 Журнал-ордер – 1290 Күдікті қарыздар бойынша резерв, 1620
Алдағы кезең шығындлары шоттарының несие (кредиті) бойынша;
Нөмірі 11 Журнал-ордер – 1210 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің
борышы шотының және 1220 Еншілес (тәуелді) серіктес-тіктердің дебиторлық
борышы шотының кредиті бойынша жүргізіледі.
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер және басқадай дебиторлармен есеп
айырысудың есебі бойынша жоғарыда аталып өткен тіркелімдерден басқа
дебиторлық борыштардың есебіне талдамалық есептің карточкалары, ажырату
парақшалары (қағаздарын), бухгалтерлік анықта-малары және тағы да басқа
тіркелімдер (құжаттар) қолданылады. Жалпы есеп тіркелімдерін толтыру
шаруашылық операцияларының мазмұнын сипаттайтын бухгалтерлік жазулардың
жиынтығын анықтау үшін керек. Халықаралық бухгалтерлік есеп
стандарттарында (соның ішінде Америка Құрама Штаттарының бухгалтерлік есеп
стандарттарында) ұйымның бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізу барсында
қолданылатын барлық бланкілері үшін міндетті ортақ есеп беру формалары
қарастырылмаған. Есеп нысанын таңдау құқығы толығымен бас бухгалтердің
құзырында, яғни ол алғашқы құжаттарды топтастырудың ең қарапайым әдісін
таңдап, шоттар корреспонденциясын жүргізуге міндетті. Шоттарға келетін
болсақ, оларға негізгі есеп тіркелімдерінде үнемі қатысатын, эпизодтық
болып бөлінеді және олар басқадай операцияларда қолданылады. Дебиторлық
борыштар шоттарныда есептелінетін сомаларлың дұрыстығы мен олардың
толықтығын бақылау үшін түгендеу жүргізу керек, ол құжаттар бойынша
шоттарды корреспонденцияланатын щоттармен салыстыру арқылы жүргізіледі.
Мұндағы басты мақсат – әрбір шоттағы сомалардың сәйкестігі мен дұрыстығын,
толықтығын анықтау болып табылады. Дебиторлық борышты есептеудегі басты
мәселе сату мерзімін анықтау болып табылады, яғни сатып алушы ларға тиеліп
жіберілген немесе жөнелтілген тауарлардың (жұмыстар, қызметтер) қашан
сатылғанын тануында. Бухгалтерлік есептің көзқарасымен қарағанда,
тауарлардың тиелуі мен мен сатып алушыға қаржылық және есеп айырысу
құжаттарының ұсынылуы, тауарлардың сатылғандығы деп танылады.
Дебиторлық борыштар келесідей бөлімдерден тұрады:
1210 Сатып-алушылар мен тапсырыс берушілердің борышы.
1290 Күдікті қарыздар бойынша резервтер.
1220 Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық борышы.
1280 Басқадай дебиторлық борыштар.
1620 Алдағы кезең шығындары.
1630 Берілген аванстар.
Яғни осы жоғарыда аталған баптар бойынша кәсіпорындар мен ұйымдардың
басқа заңды немесе жеке тұлғалардан алашақ сомалары дебиторлық борышы
болып табылады.
1.3 Есеп тіркелімдері және жазбалары
Бастапқы есеп құжаттарындағы ақпаратты бухгалтерлік есеп шоттарында
тіркеу қолмен жазу немесе автоматтандырылған құралдарды пайдалану арқылы
жүзеге асырылады. Есеп құжаттарындағы операцияларды тіркеу үшін арнайы
нысан кестелері: карточкалар, тізімдемелер (ведомостар) мен журнал-ордерлер
және тағы басқа түріндегі есптік тіркелімдер қолданылады. [3]
Бухгалтерлік есеп жұмысын жүгізуге арналған карточкаларды калың
қағаздан немесе картоннан дайындалады. Олар негзігі құралдарды, тауарлы-
материалдық қорларды сақталу орны бойынша талдамалық есептеуге арналған.
әрбір карточкаға реттік нөмір беріліп және оларда карточканың ашылған
уақыты (күні, айы, жылы) көрсетіледі. Бұл карточкалар арнайы картотекалық
– жәшіктерге сақталады.
Кітаптар - өз алдына білгілі бір пішінде жазылған қағаз беттері болып
табылады. Оларды маңызы, яғни көбірек бақылау қажет деп есептелеьін
бөлімдерде қолданады. Кітапты пайдалану әдетте бір бухгалтермен шектелген,
себебі қажет болғанда, яғни бір кітаптағы мәлеметпен екі немесе одан артық
адамдар жұмыс істейтін жағдайда оны бухгалтерия қызметкері арасында бөліп
беруге болмайды. Бірақ кейбір жерлерде олардың баламасы жоқ (әрбір
ұйымдарда міндетті түрде кассалық кітап жүргізілуі керек). Кітаптарды
пайдаланудың артықшылығы – жеке беттерді жаңаға ауыстырудың мүмкін болмауы,
яғни жауапты тұлғалар атынан қиянат жасау мүмкіндігі төмендейді.
Жеке беттер – үлкен пішіндегі есеп тіркелімдері болып табылады және
карточкаларға, кітаптарға (журналдарға) қарағанда үлкен есеп ақпаратын
қамтиды. Олар біріктірілген тіркелімдер рөлін атқарады, яғни синтетикалық
(топтамалық) және аналитикалық (талдамалық) есепті жүргізуге арналған.
Сонымен қатар бұлар, яғни әр түрлі тізімдемелер мен журнал-ордерлер
бухгалтерия қызметкерлері арасында міндеттерді ұтымды бөлуге мүмкіндік
береді және пайдалануға ыңғайлы болып табылады. [4]
Есеп жазбалары тіркелім түрлері бойынша хронологиялық, жүйелік және
біріктірілген болып бөлінеді.
Хронологиялық тіркелімдер шаруашылық операцияларын жұмыстардың
орындалуы мен құжаттардың бухгалтерияға үсуіне қарай жазу үшін қолданылады.
Мұндай тіркелімдер құжаттардың түгел сақталуы мен бухгалтерік жазбалардың
жоғалып кетпеуін бақылауды камтамасыз етеді. Хронологиялық тіркелімге
тіркеу журналын, шаруашылық операцияларды есептеу кітабын және тағы да
басқаларды жатқызуға болады.
Жүйелік тіркелімдер шаруашылық операцияларын мазмұны бойынша топтап
және бірыңғайлығын анықау үшін қолданады. Бұларды бухгалтерлік шоттарды
жүргізу тіркелімдері деп те атауға болады. Пайдалануы барысында әрбір
синтетикалық шот үшін оның ішінен жеке бет ашылады.
Біріктірілген тіркелімдеоге хронологиялық және жүйелік жазбалар
біріктірліп қолданылады. Мысалы: бухгалтерлік есепте кеңінен қолданылатын
журнал-ордерлердегі жабала синтетикалық шоттар бойынша хронологиялық ретпен
жүргізіледі.
Мазмұны бойынша (ақпаратты бөлшектеу дәрежесі) тіркелімдер топтамалық,
талдамалық және біріктірлген болып табылады.
Синтетикалық (топтамалық) тіркелімдерге жазба тек ақшалық нысанда құжат
нөмірі мен толтырылған уақыты (күні, айы, жылы) көрсетіліп жүргізіледі.
Бірақ әдетте оларды үсініктемелік мәтін (пояснительный текст) болмайды. Бұл
тіркелімдердің қатарына бас кітап пен жірнал- ордерлердің барлығын дерлік
жатқызуға болады.
Аналитикалық (талдамалық) тіркелімдерді аналитикалық шоттар бойынша
жазбаларды жазу үшін қолданады. Оның ішінде құжаттың нөмірі, толтырылған
уақыты, шаруашылық операцияларының қысқаша мазмұны көрсетіледі. Тауарлы-
материалдық қорларды есептеу үшін олардың ішінде ақшалай және натруалдық
өлшем көрсеткіштері қолданады. Бухгалтерлік еспте қолданылатын талдамалық
тіркелімдерге карточкалар, кітаптер және тізімдемелер жатқызылады.
Синтетикалық (топтамалық) және аналитикалық (талдамалық) есепте қатар
қолданыла беретін тіркелімдер – біріктірілген тіркелімдер болып
табылады.Бастапқы құжаттардағы есепті ақпаратты, автоматты өндеу кезіңде
тіркелімдер өз алдына карточкалар, тізімдемелер, журнал-ордерлер және тағы
басқадай форма түрінде алына алатын машинограммалар болып табылады.
Бухгалтерлік есепті қолмен жүргізу кезінде тіркелімдегі жабалар ай
немесе көшірмелі әдісер арқылы жүргізіледі. Жай жазбала бір ғана дана
етіліп жасалатын болса, ал көшірмелі жазбалар көшіргіш қағаздардың
көмегімен бір уақытта бір неше дана етілп жасалады.
Есеп тіркелімдерінде жазбалар өзгерусіз (түзетусіз) және таза жазылып
толтырылуы керек. Тіркелімдерді толтыру барысында немесе басқа да
жіберілген қателіктерді түзету үшін есеп тіркелімдерінде келесі әдістер:
түзетпелі, қосымша жазу және қызыл түзетпе қолданылады.
Егер қате баланс құрылғанға дейін анықталса және шоттар
корреспонденциясына өзгеріс енгізу қажет болмаса түзетпелі әдіс
қолданылады. Осы жерде қате жазбаны (соманы немесе мәтінді) кейіннен
оқылуға мүмкін болатындай етіп бір сызықпен сызады және қажет болған
жағдайда сызылғанжазба үстіне дұрыс жазба жазылады. Түзетілген жазбалар
келісілген және бухгалтердің қолтанбасымен бекітілген болуы керек.
Егер шоттар корреспонденциясы дұрыс, бірақ шаруашылық операциясының
сомасы дұрыс жазылмаса немесе бұл қате есеп тіркелімінде қорытынды
жасалғаннан кейін анықталса, онда қатені түзеті қосымша жазу әдісі арқылы
жүргізіледі.
ІІ БЕРІЛГЕН ЖӘНЕ АЛЫНҒАН АВАНСТЫҢ ЕСЕБІ
2.1 Берілген аванстар есебі
Берілген аванстардың есебі келесі шоттарда есептелінеді:
-Тауарлық-материалдық қорлрады жеткізіп беру үшін берліген аванстар
шоты;
-Орындалатын жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер үшін берілген
аванстар шоты.
Ал берілген аванстар 1610 дегеніміз ұйымның жабдықтаушылар мен қызмет
көрсетушілерге олардан алынатын тауарлық-материалдық қорлар, негізгі
құралдар, матриалдық емес активтер үшін және олардың көрсететін қандай да
бір қызметі үшін алдын ала төленіп қойылған сомалары болып табылады.
Бұл жоғарыда аталған шоттарға байланысты бухгалтерлік есепте мынадай
корреспонденциялар жазылады:
-Тауарлық-матриалдық қорларды жеткізіп беру үшін берілген аванстар
шоты немесе Орындалатын жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер үшін берілген
аванстар шотының тиістісі;
Кт: 1030 Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты шоты.
Несие есебінен берілген аванс сомасы:
Дт: 1610 Тауарлық-материалдық қорларды жеткізіп беру үшін берілген
аванстар шоты немесе Орындалатын жұмыстар мен көрсетілген қызметтер үшін
берілген аванстар шотының тиістісі;
Кт: Банктен тыс мекемелердің несиелері шоты немесе Басқадай
несиелер шотының тиістісі.
Шетелдік ақша бірлігі, яғни валюта түрінде берілген аванстар бойынша
тиімді бағамдық айырмашылықтың пайда болуына:
Дт: 1610 Тауарлық-материалдық қорларды жеткізіп беру үшін берілген
аванстар шоты немесе Орындалатын жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер үшін
берілген аванстар шотының тиістісі;
Кт: 6250 Бағамдық айырмашылықтан алынатын кіріс шоты.
Бұрынырақта аванс ретінде берілген соманың пайдаланғаннан қалғаны
қайтарылғанда:
Дт: 1030 Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты шоты;
Кт: 1610 Тауарлық-материалдық қорларды жеткізіп беруі үшін берілген
аванстар шоты немесе Орындалатын жұмыс пен көрсетлетін қызет үшін
берілген аванстар шотының тиістісі.
Бұрынырақта берілген аванс есебінен жабдықтаушыларға тиісті қарыз
соамлары өтелгенде:
Дт: 1210 Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу шоты;
Кт: 1610 Тауарлық-материалдық қорларды жеткізіп беру үшін берілген
аванстар шоты немесе Орындалатын жұмыстар мен көрсетілген қызметтер үшін
берілген аванстар шотының тиістісі.
Жалпылама аталмыш бөлімшенің шоттары тауарлық-матреиалдық қорларды
жеткізгені үшін алдын ала берілген аванстар сомасын сипаттайды. Осылайша
аталып өткен шоттар мен олардың сипаттамасы, дебиторлық борыштар мен үшінші
бөлімдегі басқадай активтер жайлы түсініктеме алуға мүмкіндік береді.
Берілген аванстар есебі бойынша корреспонденцияларды төмендегі кестеден
көруге болады
2.2 Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің алашақ (кредиторлық)
қарыздарының есебі
Еншілес (тәуелді) серіктестіктерге кредиторлық қарыздардың есебі
Еншілес серіктестіктердің алашағы, тәуелді серіктестіктердің алашағы
және Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың алашағы деп аталатын
синтетикалық шоттарда жүргізіледі. Бұл шоттар пассивті, күрделі шоттар
болып табылады. Талдамалық есеп әрбір еншілес (тәуелді) серіктестіктерге
сәйкес корреспонденциялаушы шоттар бойынша машинограммада немесе
тізімдемеде жұргізіледі. Ірі кәсіпорындардың талдамалық шоттарында
дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысушылардың талдамалық есебінің
карточкалары пайдаланады.
Еншілес (тәуелді) кәсіпорыннан бас кәсіпорынның алған материалдары мен
сатып алынған тауарларына мына түрдегі бухгалтерлік жазу жазылады:
Дт: 1310 Материалдар шоты;
Кт: 2120 Еншілес серіктестіктердің алашағы,
2120 Тәуелді серіктестіктердің алашағы немесе Бірлесіп бақыланатын
заңды тұлғалардың алашағы шоттарының тиістілері.
Ал еншілес (тәуелді) кәсіпорыннан бас кәсіпорынның алған дайын
өнімдері, негізгі құралдары және материалдық емес активтеріне бас
кәсіпоырнның бухгалтерлік есебінде:
Дт: 2700 Материалдық емес активтер шотының тиістісі ;
2410 Негізгі құралдар және тағы да басқа шоттар;
Кт: 2120 Еншілес серіктестіктердің алашағы,
2120 Тәуелді серіктестіктердің алашағы немесе Бірлесіп бақыла-натын
заңды тұлғалардың алашағы деп аталатын шоттардың тиістілері түріндегі екі
жақты жазу жазылады.
Еншілес (тәуелді) кәсіпорынға бас кәсіпорынның өтеген қарызына:
Дт: 2120 Еншілес серіктестіктердің алашағы;
2120 Тәуелді серіктестіктердің алашағы немесе Бірлесіп бақыланатын
заңды тұлғалардың алашағы деп аталатын шоттардың тиістісі;
Кт: 1030 Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты деп аталатын
шоты түріндегі бухгалтерлік жазу жазылады.
Бас кәсіпорын мен еншілес серіктестіктер арасындағы есеп айырысу-ларды
салыстырып, тексер актілері негізінде дебиторлық қарыз сомаларымен
жабылуына мына түрдегі бухгалтерлік жазу жазылады:
Дт: 2120 Еншілес серіктестіктердің алашағы, Тәуелді серіктес-
тіктердің алашағы және Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың алашағы
деп аталатын шоттардың тиістілері,
Кт: 1220 Еншілес серіктестіктердің берешегі, Тәуелді серіктес-
тіктердің берешегі және Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың берешегі
деп аталатын шоттардың тиістілері. Еншілес серіктестіктердің алашағы,
Тәуелді серіктестіктерлің алашағы және Бірлесіп бақыланатын заңды
тұлғалардың алашағы деп аталатын шоттарда талдамалық есеп жеке
серіктестіктер бойынша жүргізіледі.
2.3 Алынған аванстар бойынша есеп айырысу есебі
Басқа заңды немесе жеке тұлғаларға сатылатын тауарлар немесе
көрсетілетін қызметтер үшін алдын-ала алынған аванс сомалары бойынша есеп
айырысу есебі 1610, 3510 Тауарлық-материалдық қорларды қою үшін алынған
аванстар және Жұмыстарды орындау және қызмет көрсету үшін алынған
аванстар деп аталатын шоттарда есептеледі.
Осы аталған операцияларға сәйкес кәсіпорынның алынған аванс сомасына:
Дт: 1030 Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты шоты;
Кт: 1610 Тауарлық-материалдық қорларды қою үшін алынған аванстар
немесе Жұмыстарды орындау және қызмет көрсету үшін алынған аванстар деп
аталатын шоттарының тиістілері түрінде екі жақты жазу жазылады.
Ал сатып алушыларға босатылған тауарлар, көрсетілген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz