ҚР-дағы еңбек нарығындағы басты проблемалар

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі

Реферат

Тақырыбы: «ҚР-дағы еңбек нарығындағы басты проблемалар»

Адамзат тарихының тәжірибесі, адамның еңбекке деген ең жақсы ынтасы, яғни, талаптануы, тек нарық, оның ішінде еңбек нарығы жағдайында ғана іске асатындығын көрсетті. Еңбек нарығы дегеніміз бұл ең алдымен жұмыс күшіне сұраным мен ұсыным. Әрине, бұл тым ерекше, өзгеше нарық. Жұмыс күшін реттеуде оны әкімшілдік-әміршілдік әдіске қарама-қарсы әдіс деп қарауға болады. Еркін еңбек - бұл тиімді экономиканың негізі.

Осы уақытқа дейін біздің елімізде еңбек нарығы болмады. Мамандарды қайта дайындаудың тым қарапайым жүйесінің болуы - тұрғындарды толық, бірақ тиімсіз түрде жұмыспен қамтуға жағдай туғызды, өмір сүру ресурстарын бөлуде теңгермешілдікке жол берді, ал ол белгілі бір дәрежеде қоғамның өндіргіш күштерді орналастыру бағдарламасына сәйкес орталықтанған жоспар бойынша өндіріс салалары мен аймақтарына бөлу арқылы шешіп отырды. Жаңа жұмыс орындарын жасау еңбек етуге қабілеті бар тұрғындардың санына асып кетіп отырды, ал ол, өз кезегінде жұмысв күшінің тапшылығын тудырды. Және де, бұл кардарлық экстенсивті типтегі шаруашылық механизмінен қолдау тауып отырды: кәсіпорынның жалақы қоры жұмыскерлердің санынан тәуелді болды, олардың санының өзгеріп отыруы еңбек өнімділігінің төмендігінің және жұмыскерлерді өндірістегі негізгі жұмыстарынан ауыл шаруашылық және басқа жұмыстарға пайдаланудың орнын толтыруға тиіс еді.

Оның есесіне жұмыскерге, белгілі бір жұмыс орнына ие болуға нақты кепілдік берілетін және оны жұмыстан шығару іс жүзінде мүмкін болмады. Соның нәтижесінде жұмыс күшіне деген сұраныс еркіндігі мен ұсыным еркіндігі қатаң шектелді. Мемлекет жұмыскерлердің белсенділігі мен қозғалысына қатаң бақылау жасап отырды, олардың өздерінің жұмыс күшін қолдануына тек қана мемлекет белгіленген еңбек нысандарының шеңберінде ғана рұқсат етілді.

Кадрларды тұрақтандыруда «жас маман» институты, белгілі бір кезеңге мерзімдік шартқа қол қою сияқты тікелей әдістер, тиісті жұмыс уақыты өтелгеннен кейін пәтер беруге уәде ету, бір кәсіпорында істеген үзіліссіз жұмыс стажын жоғалту қатері сияқты жанама әдістер де қолданылды. Өздерінің қабілетін толығырақ көрсетуге және лайықты өмір қалпын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін жұмыс іздеу ұмтылысы - қалада төлқұжат тәртібі түрінде, елде керісінше колхозшыларға төлқұжат бермеу, жұмыстан шығуға кедергі жасау, пәтер алу қиындықтары сияқты әкімшілік механизмі кедергілеріне тірелетін. Бір орында ұзақ уақыт жұмыс істеу экономикалық тұрғыдан да және әлеуметтік тұрғыдан да ынталандырылды. Соның нәтижесінде еңбекті ауыстырудың экономикалық заңы бұзылды. Оның мәні - адам өзінің экономикалық жағдайын жақсарту үшін белсене жұмыс істеуі керек, ал ол, үнемі өзін-өзі жетілдіруді қажет етеді, соған сәйкес жұмыс істейтін өмірінің барлық кезеңі бойына еңбек ету нысанын ауыстырып отырады.

Мысалы, американдықтар еңбек ететін өмірі бойына, орта есеппен 7, 5 рет жұмысын ауыстырады. Жапонияда, бір бөлегі өмірлік жалдаумен қамтылған жұмысшылар 2, 6 рет жұмысын ауыстырады екен. Батыс Европада бұл көрсеткіш Жапонияға қарағанда жоғары, бірақ АҚШ-тағыдан төмен. Бұл процесс, нарықтық принциптерге көшіп жатқан экономикаға тән көрініс. Мысалы Финляндияда өндірісте және басқа салаларда жұмыс істейтіндердің үштен бірі мамандықтарын ауыстырады немесе басқа жұмысқа ауысады.

Қазірде жұмыспен қамту саласында, өндіріске қажетті жұмыс күші мен олардың жұмыстың жағдайына қоятын талабы арасында елеулі қайшылықтар бар. Оның шиеленісуі - кадрлардың тұрақсыздығынан көрінеді. Миллиондаған адамдар, өздерінің экономикалық және әлеуметтік жағдайын жақсарту мақсатында жұмыс орнын ауыстырам деп біраз уақыт жұмыссыз қалады. Ол көбінесе 2 айдан 6 айға дейін созылады. Сонымен бірге миллиондаған диплом бар мамандар да ондай дайындық деңгейін талап етпейтін қызметтерде жұмыс жасайды, ал бұл құрылымдық, яки салалық жұмыссыздықтыың орын алып отырғанын көрсетеді.

Бұл жағдайлар, қазірде нарықты экономикаға өту кезеңін басынан кешіріп жатқан біздің елімізге де тән бола бастады. Атап өту керек - бұл процесс өте шиеленісті жағдайда өтуде. Мемлекетсіздендіру мен жекешелендірудің нәтижесінде көп укладты экономика орнығуда, ал ол, өз кезегінде мемлекеттік секторда жұмыспен тұрақты түрде қамтылған жұмыскерлердің босауын жеделдетуде. Кәсіпкерліктің және басқа да шаруашылық нысандарының баяу қалыптасуы, жұмыстан босап қалған жұмыскерлерді жұмыспен қамтуға мүмкіндік бермей отыр. Қалыптасқан шаруашылық байланыстардың үзілуі, соның салдарынан шикізаттың және жабдықтардың кардарлығы өндіріс қуатының толық пайдаланылмауына, көптеген кәсіпорындардың банкротқа ұшырауына әкеліп соқтыруда. Қорыта айтқанда жұмыссыздық нарықты экономикаға тән құбылыс болып табылады. Бірақ оның әр елдің ішкі жағдайына байланысты белгілі бір мөлшері болады. Егер жұмыссыздар сол мөлшерден асып немесе кеміп кетсе нарықты экономикаға залалын келтіреді. Ал қажетті деңгейде тұрса, онда экономиканың тиімді дамуына қолайлы жағдай жасайды.

Қазіргі таңда Қазақстанда жұмыспен қамтамасыз ету шамасы қандай? Соңғы жылдары экономикадағы жүйелi шаралар жұмыспен қамтудың ұлғаюымен және жұмыссыздық деңгейiнiң төмендеуiмен қатар жүрдi. Жұмыспен қамтуға жәрдемдесу шаралары жаңа жұмыс орындарын құру, жұмысқа орналастыру, шағын кредит беру, жұмыссыздарды қайта оқыту, қоғамдық жұмыстарды дамыту жолымен бiрте-бiрте белсендi сипат алуда.

Еңбек рыногының мониторингi жүзеге асырылуда. Еңбек заңнамасы жетiлдiрiлуде. Еңбекақы төлеу саласындағы ахуал тұрақтандырылуда. Ең төменгi және орташа жалақының өсуi байқалуда. Бюджеттiк сала қызметкерлерінің еңбекақысын реттеу үшiн бiрыңғай тұжырымдамалық негiз жасалды.
Сонымен бiрге, бұл салада жасырын жұмыссыздық, заңсыз еңбек көшi-қоны проблемалары орын алуда. Оқу орындарында мамандар даярлау, жұмыссыздарды оқыту мен қайта оқыту нақты экономиканың сұранысынан кейін қалып отыр. Жұмысқа орналаспаған азаматтардың кәсiби бiлiктiлiгiнiң төмендігі еңбек рыногының қажеттіліктерiне сай келмеуде.
Кәсiпорындардағы еңбектi қорғау тиiстi деңгейге қойылған, нәтижесiнде өндiрiсте зардап шегушілер саны едәуiр күйiнде қалып отыр. Экономиканың жекелеген салаларындағы жалақы деңгейi төмен күйінде қалуда.

Негізгі мақсаты жұмыспен қамту саласында елдiң экономикалық даму қарқынына сай белсендi саясат жүргiзу. Жұмыс орындарын сақтау және жаңа жұмыс орындарын құру, еңбек рыногының қажеттiлiктерiне сай жұмыссыздарды кәсiби даярлау және қайта даярлау сапасын жақсарту, еңбек қатынастарын одан әрi заңдастыру, еңбек қауiпсiздiгiн арттыру, өнеркәсіптік өндiрiстiң инновациялық даму проблемаларына барабар ден қоя алатын жоғары біліктi кәсiби кадрлармен қамтамасыз ету.

Оның шешу жолдары: жұмыссыздықтың өсуiнің алдын алу, жұмысқа орналасуға жәрдемдесу және өнеркәсіптік өндiрiстiң, аграрлық сектордың инновациялық дамуына жоғары бiлiктi кадрлардың қажеттілiгiн қамтамасыз ету мақсатында 2004 жылы жұмыспен қамтудың кешендi бағдарламасы әзiрленедi.

2006 жылға дейiнгi кезеңде елдiң еңбек ресурстарының кәсiби даярлығы жүйесiн сапалы жетілдiру, тиiмдi пайдалану, iшкi еңбек рыногын қорғау және еңбек көші-қоны ағынын реттеу жөнiндегi шаралар қабылданатын болады.

Қызметкерлердің еңбек және әлеуметтiк құқықтарын қорғау, жұмыс берушілердің мүдделерiн ескеру, еңбек жағдайларын жақсарту мақсатында 2005 жылы Еңбек кодексi, 2004 жылы Еңбек қауіпсiздiгiн және оны қорғауды қамтамасыз ету бағдарламасы, еңбек қауiпсiздiгiн және оны қорғау жөніндегi салалық нормативтік құқықтық актілер қабылданады, еңбек заңнамасы жетiлдiрiледi.

Жұмыс күшiнің сапалық әлеуетiн арттыру үшiн негiз ретiнде жалақыны өсiруге бағытталған саясат жалғастырылады, бюджеттік сала қызметкерлерiне еңбекақы төлеу жүйесi жетілдiрiледi.

Жұмыс берушiлер мен қызметкерлердiң республикалық бiрлестiктерi, басқа да қоғамдық ұйымдар өкілдерiнiң жұмыспен қамту саласындағы еңбек қатынастарын реттеуге, мемлекеттiк саясатты әзiрлеуге және iске асыруға қатысуы жалғастырылады.

Еңбекпен толық қамту дегеніміз, ол халық шаруашылығы көлемінде еңбекке деген қабілеті бар халықты жұмыс орындарымен қамтамасыз ету. Ал тиімді еңбекпен қамту дегеніміз - қоғамдық қажеттіліктерді минималды еңбек шығындарымен қанағаттандыру.

Өндірісті дамыған батыс елдерінің тәжірибесі, тиімді еңбекпен қамту тек еңбек нарығы өмір сүрген жағдайда ғана болатындығын көрсетті.

Осы уақытқа дейін, біздің елде жұмыссыздық жоқ және бұның өзі ұлы жетістік деп есептелінеді.

2001 жылдың 1 қаңтарында ресми тіркелген жұмыссыздық деңгейі экономикалық белсенді халықтың 3, 7 пайызы болды. Қазақстан Республикасы статистика жөніндегі агенттінің сараптамалық бағалауы бойынша 2000 жылдың аяғында жұмыссыздықтың жалпы көлемі жыл басындағы 13, 5 пайыз орнына 12, 8 пайызға дейін төмендеді.

Жұмыссыздық деңгейін анықтаудың негізгі факторы ретінде жұмыссыздардың нақты санын білу тетігін жетілдіру үшін елде үй шаруашылықтарына ішінара тексеру жүргізу қажет, оны 2001 жылдан бастап әр тоқсан сайын Статистика жөніндегі агенттік жүргізетін болады. 2001 жылы 1 қаңтарға жұмыспен қамту орталықтарына өтінішпен барған азаматтар саны 368, 2 мың адам болды, ал 2000 жылғы 1 қаңтарда ондайлардың саны 362, 4 мың болғанды. Ауылды жерде жұмыс іздеуші адамдар саны 115, 4 мыңға жетті, яғни 1999 жылғыдан 5 пайыз өсті. Жұмыссыздық деңгейі Павлодар облысында 6, 3 пайыз, Маңғыстауда 5, 8 пайыз және Атырау облысында 4, 9 пайыз болды. Жасалған талдау көрсеткендей, жоғарыдағы аймақтарда жұмыспен қамту органдарына өтінішпен барушылар санының біраз өсуінің себептерінің бірі - жұмыссыз ретінде тіркеуге деген ұмтылыстың ұлғаюы. Бұған өз кезегінде жұмыспен қамту бағдарламасына мезгілінде қаражат бөлінуі себеп болды. Мәселен, Павлодар облысында қаржы бөлу белгіленген мөлшердің 87 пайызы, Қызылордада - 72 пайызы, Маңғыстауда - 85 пайызы және Атырау облысында - 79 пайыздай болды. Сондай-ақ жұмыспен қамту мәселесі жөніндегі олардың құрылымы мен статусын күшейту де өз әсерін тигізді. Кедейлікпен және жұмыссыздықпен күрес бағдарламасының орындалуы үшін 2000 жылға 19. 530, 4 миллион теңге қаржы бөлу жоспарланған-ды, нақты бөлінгені 16. 650, 3 миллион теңге яғни жоспар 85, 3 пайыз ғана орындалды. 2001 жылдың 1 қаңтарына республика тұтас алғанда есепте 231, 4 мың жұмыссыз адам тұрды, оны 22, 2 мыңы ғана материалдық көмек алды, 7, 8 мыңы ғана қоғамдық жұмысқа қатысты, 2, 2 мыңы кәсіптік оқытуда біліктілігін көтеруде және қайтадан даярлауда болды. Сондай-ақ, жұмыспен қамту бағдарламасын қаржыландырудың 80 пайыздан жоғары көрсеткіш Шығыс Қазақстан (87%), Батыс Қазақстан (81%), Қарағанды (86%) облыстарында және Астана қаласында (81%) орын алды. Алайда, қорыта айтқанда, жұмысқа орналастыру жөніндегі органдарға өтініш жасап барған жұмыссыздар деңгейі орта есеппен 3, 3 пайыз көлемінде ғана болуы бұл мәселеде халықтың оған сенімінің төмен екенін көрсетеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.