Коммерциялық банктердің несиелік операциялардың теориясының аспектілері

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

1 Коммерциялық банктердің несиелік операциялардың теориясының аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5

1.1 Коммерциялық банктердің несиелік операциялардың мәні, жіктелуі. . . .. . .5
1.2 Қазақстандағы несие операцияларының структурасы ... ... ... ... ... ... ...12
1.3 Банктік несие операцияларының ерекшеліктері және түрлері ... ... ... ..14

2. «Банк ЦентрКредит» АҚ.ның несие операцияларына талдау ... ... 19

2.1«Банк Центр Кредит» АҚ.ның операцияларына сипаттамасы ... ... ... .19
2.2 «Банк Центр Кредит» несиелік операцияларына талдау ... ... ... ... ... .21
2.3 Банктерді операцияларды кеңейту көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25

3 Коммерциялық банктердің несиелік операцияларды жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28

3.1 Коммерциялық банктердің несиелік операцияларды дамыту шетелдік тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
3.2 Банктердің операцияларын жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36

Бүгінгі күні Қазақстанның несие нарығы қаржы жүйесінің ең үлкен және тез дамып келе жатқан бөлігі болып табылады. Экономиканың несие жүйесінің дамуы кез келген мемлекеттің басым міндеттерінің бірі болып табылады. Қазақстанда соңғы бірнеше жылда несие жүйесі бөліктерінің тұрақтылығын жетілдіру мен нығайту және несие құралдарына халықтың сенімін арттыру жөнінде белсенді жұмыс жүргізілді. Қаржы жүйесінің негізі бірнеше рет реформалау нәтижесінде оның ең қарқынды дамыған және тұрақты құрамдас бөлігі болған Қазақстан Республикасының несие жүйесі болып табылады. Несие қызметін табысты реформалау барынша тұрақты несие жүйесін құруға мүмкіндік береді.
Кейінгі жылдары несие банктік жүйе арқылы нарықтық экономикада өте маңызды рөл атқарады. Банктердің ресурстық базасы жоғары қарқынмен өсуде бұл көп жағдайда экономиканы несиелеу жөнінде қызметті едәуір жандандыра түсуге мүмкіндік береді. Несие қызметінің қарқын алуына байланысты банктер несиелеудің сан алуан түрлерін игеретін болды. Солардың бірі Ипотекалық несиелеу болды. Бүгінгі таңда ипотекалық несие беруді қаражат қорларын көбірек тартып, жылжымайтын мүлік нарығындағы операцияларды тиімді жүргізуді қамтитын көп бейімді тетік әрі тұтастай бір жүйе десе болады.
Осы жетістіктердің бәрін көрсете келе, осы кезеңде Қазақстанның басқа ТМД елдерінің банктік дамуының көптеген өлшемдерінен оза отырып және Шығыс Еуропаның жетекші елдеріне жақындай отырып, әлемдік экономикалық қоғамдастыққа батыл қадам жасағанын мойындау керек.
Түйіндеп айтқанда, таяу жылдардағы экономикалық, әлеуметтік және саяси жағару жөніндегі менің пайымым мен көзқарасым осындай.
Осы курс жұмысы «Коммерциялық және банктік несие» - атты тақырыбында мен мынадай негізгі аспектілеріне тоқталайын. Негізгі бөлім – несие нарығының қалыптасуы және дамуы, ал екінші бапта – Қазақстандағы несие нарығындағы коммерциялық банктердің рөлі – деген басты бөлімдеріне шолу жасаймын. Қорытындысында – осы жұмыстың негізгі нәтижесіне тоқталамын. Осыдан басқа осы курстық жұмысты жазуға қолданылған әдебиеттер қарастырылады. Бұл тақырыпта Қазақстан Республикасының несие нарығындағы коммерциялық банктердің қызметі, оның несиелік қызметі туралы егжей-тегжейлі мағлұмат бүкіл несие нарығын қамтиды. Бұл тақырыпта зерттелетіні - Қазақстан Республикасының несие нарығының мәні мен маңызы, ал зерттеу мақсаты – республикадағы несие нарығының қалыптасуы мен дамуын оқып білу.
Қазақстан Республикасында болып жатқан экономикалық
өзгерістердің негізгі бағыттарының бірі — халық шаруашылығы
механизімінде қаржы сферасының алатын орнының өзгеруі.
Жоспарлы экономика түсында ақша несие ағымдары шаруашылық айналымда айтарлықтай рол атқарған жоқ, тек өндіріс сферасының жоспарланған мақсаттарын орындауға қажетті құрал ретінде ғана қарастырылды. Бірақ нарықтық экономикаға өту жағдайында қаржы ағымдарының мәні күрт өзгерді. Нарықтық экономика тұсында шаруашылық жүргізу субьектілерінде қаржы ресурстарының қажетті мөлшері қолда болуы немесе болмауы шаруашылық қызметтің жүзеге асырылуының негізін қалаушы фактор болып табылады.

1. «Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы» ҚР Президентінің Заң күші бар Жарлығы 1995 жылғы 31 тамыздағы №2444.
2. Н. Назарбаев Қазақстан – 2030; Барлық Қазақстандықтардың өсіп өркендеуі, қауіпсіздігі және әл – ауқатының артуы: Ел президентінің Қазақстан халқына Жолдауы – Алматы; Білім, - 1997. 176 бет
3. Назарбаев Н.Ә. ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАЛЫҚ, ӘЛЕУМЕТТІК ЖӘНЕ САЯСИ ЖЕДЕЛ ЖАҢАРУ ЖОЛЫНДА. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтің Қазақстан халқына Жолдауы – Алматы; Атамұра,2005. 48бет
4. Қр Ұлттық банкі.Статистикалық бюллетень №1(110) қаңтар 2007.
5. Көшенова Б.А. Ақша. Несие. Банктер. Валюта қатынастары. Оқу құралы/ Алматы; Экономика 2000 – 328бет
6. Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие. Оқу құралы./ Алматы: Издат Маркет, 2004 – 246бет
7. Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары . Оқу құралы./ Алматы: Издат Маркет, 2004 – 246бет
8. Саниев М.С. Ақша. Несие. Банктер: Оқу құралы Алматы; Алматы экономика және статистика институты, 2001 – 165бет
9. Ақша. Несие. Банктер: Оқклық/ Жалпы редакциясын басқарған Ғ.Сғ Сейітқасымов. Алматы; Экономика, 2001 – 466бет
10. Шаяхметова К:О: Банктік тәуекелдер; Оқу құралы, - Алматы: Қазақ университеті, 2004 ж
11. Банки и банковские операции : Учебник/ Под. Ред Проф. Н.Ф.Жукова
12. Банковское дело / Под. ред. О.М. Ловрушина. М Финансы и статистика,1998-576стр
13. Кудрявцев В.А. Основы организации ипотечного кредитования. Москва:Высшая школа,1998
14. Усоскин В.М. современные коммерческие банки. М. 1994 – 320с.

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 39 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .3

1 Коммерциялық банктердің несиелік операциялардың теориясының
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5

1.1 Коммерциялық банктердің несиелік операциялардың мәні, жіктелуі. . . ..
. .5
1.2 Қазақстандағы несие операцияларының
структурасы ... ... ... ... ... ... .. .12
1.3 Банктік несие операцияларының ерекшеліктері және түрлері ... ... ... ..14

2. Банк ЦентрКредит АҚ-ның несие операцияларына талдау ... ... 19

2.1Банк Центр Кредит АҚ-ның операцияларына сипаттамасы ... ... ... .19
2.2 Банк Центр Кредит несиелік операцияларына талдау ... ... ... ... ... .21
2.3 Банктерді операцияларды кеңейту
көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25

3 Коммерциялық банктердің несиелік операцияларды жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .28

3.1 Коммерциялық банктердің несиелік операцияларды дамыту шетелдік
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 28
3.2 Банктердің операцияларын жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 34
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36

Кіріспе

Бүгінгі күні Қазақстанның несие нарығы қаржы жүйесінің ең үлкен және
тез дамып келе жатқан бөлігі болып табылады. Экономиканың несие жүйесінің
дамуы кез келген мемлекеттің басым міндеттерінің бірі болып табылады.
Қазақстанда соңғы бірнеше жылда несие жүйесі бөліктерінің тұрақтылығын
жетілдіру мен нығайту және несие құралдарына халықтың сенімін арттыру
жөнінде белсенді жұмыс жүргізілді. Қаржы жүйесінің негізі бірнеше рет
реформалау нәтижесінде оның ең қарқынды дамыған және тұрақты құрамдас
бөлігі болған Қазақстан Республикасының несие жүйесі болып табылады. Несие
қызметін табысты реформалау барынша тұрақты несие жүйесін құруға мүмкіндік
береді.
Кейінгі жылдары несие банктік жүйе арқылы нарықтық экономикада өте
маңызды рөл атқарады. Банктердің ресурстық базасы жоғары қарқынмен өсуде
бұл көп жағдайда экономиканы несиелеу жөнінде қызметті едәуір жандандыра
түсуге мүмкіндік береді. Несие қызметінің қарқын алуына байланысты банктер
несиелеудің сан алуан түрлерін игеретін болды. Солардың бірі Ипотекалық
несиелеу болды. Бүгінгі таңда ипотекалық несие беруді қаражат қорларын
көбірек тартып, жылжымайтын мүлік нарығындағы операцияларды тиімді
жүргізуді қамтитын көп бейімді тетік әрі тұтастай бір жүйе десе болады.
Осы жетістіктердің бәрін көрсете келе, осы кезеңде Қазақстанның
басқа ТМД елдерінің банктік дамуының көптеген өлшемдерінен оза отырып және
Шығыс Еуропаның жетекші елдеріне жақындай отырып, әлемдік экономикалық
қоғамдастыққа батыл қадам жасағанын мойындау керек.
Түйіндеп айтқанда, таяу жылдардағы экономикалық, әлеуметтік және
саяси жағару жөніндегі менің пайымым мен көзқарасым осындай.
Осы курс жұмысы Коммерциялық және банктік несие - атты
тақырыбында мен мынадай негізгі аспектілеріне тоқталайын. Негізгі бөлім –
несие нарығының қалыптасуы және дамуы, ал екінші бапта – Қазақстандағы
несие нарығындағы коммерциялық банктердің рөлі – деген басты бөлімдеріне
шолу жасаймын. Қорытындысында – осы жұмыстың негізгі нәтижесіне тоқталамын.
Осыдан басқа осы курстық жұмысты жазуға қолданылған әдебиеттер
қарастырылады. Бұл тақырыпта Қазақстан Республикасының несие нарығындағы
коммерциялық банктердің қызметі, оның несиелік қызметі туралы егжей-
тегжейлі мағлұмат бүкіл несие нарығын қамтиды. Бұл тақырыпта зерттелетіні -
Қазақстан Республикасының несие нарығының мәні мен маңызы, ал зерттеу
мақсаты – республикадағы несие нарығының қалыптасуы мен дамуын оқып білу.
Қазақстан Республикасында болып жатқан экономикалық
өзгерістердің негізгі бағыттарының бірі — халық шаруашылығы
механизімінде қаржы сферасының алатын орнының өзгеруі.
Жоспарлы экономика түсында ақша несие ағымдары шаруашылық
айналымда айтарлықтай рол атқарған жоқ, тек өндіріс сферасының жоспарланған
мақсаттарын орындауға қажетті құрал ретінде ғана қарастырылды. Бірақ
нарықтық экономикаға өту жағдайында қаржы ағымдарының мәні күрт өзгерді.
Нарықтық экономика тұсында шаруашылық жүргізу субьектілерінде қаржы
ресурстарының қажетті мөлшері қолда болуы немесе болмауы шаруашылық
қызметтің жүзеге асырылуының негізін қалаушы фактор болып табылады.
Бүгінгі танда нарықтық экономикада несие — банктік жүйе ерскше орын
алып отыр. Жүйе арқылы кәсіпорындардың, үйымдардың, халықтың ақшалай
төлемдері мен есеп айрысуларының аса зор көлемі өтеді; бұл жүйе халықтың
жинақтары мен табыстарын, уақытша бос ақшалай қаражаттарын жұмылдырып оны
белсенді қызмет ететін капиталға айналдырады, сонымен біргс бұл жүйе
көптеген қызметтері несиелік сақтандыру, делдалдық, инвестициялық,
трасталық т.с.с. көрсетеді.
Қазақстанның нарыққа өтуі көбінесе несиелік қатынастар потенциялының
жүзеге асырылуымен байланысты. Бүгінгі танда біздің елімізде несиелік
қатынастар бірқатар өзгерістерге ұшырап отыр, сонымен бірге жалпы
несиелердің ішінде өтімділігі жоғары қысқа мерзімді несие ерекше көзге
түседі. Кәсіпкерлер арасында қысқа мерзімді несие қызығушылық туғызып отыр:
Қазақстан Республикасын банктермен экономиканы қысқа мерзімді несиелеу
тәжірибеде қалай жүргізіледі; қысқа мерзімді несиені алу үшін мемлекетпен
қандай ережелер, нормалар, шектеулер қойылған.
Қазақстанда несиелеу келесі заңдар мен ережелерге сүйеніп жүзеге
асырылып, реттеледі: "Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы және
"Қазақстан Республикасының банктер және банктік қызметтер туралы" заңдары.
Бүл заңдар мен нормативті актілер барлық меншік формасындағы банктермен
қолдануға тиесілі. Жоғарыда баяндалып өткендер диплом жүмысымның
өзектілігін айқындайды.

1 Коммерциялық банктердің несиелік операциялардың теориясының
аспектілері

1.1 Коммерциялық банктердің несиелік операциялардың мәні, жіктелуі

Несиелік операциялар — ақша қаражаттарын пайдалануға беру барысында
пайда болатын несие мен несие алушы арасындағы қарым-қатынстар 1995 ж 30.03
шыққан Қазақстан Республикасының "ҚР- дағы банктер және банктік қызмет
турал” заңының 34 бабына сәйкес "несиелік операция-банкпен басқа түлғаларға
мерзімділік, ақылық және қайтарымдылық шартымен ақша беру болып табылады.
Банктің несиелік немесе ссудалық операциялары банктің директорлар кеңесімен
(жабық акционерлік қоғам болған жағдайда акционерлерінің жалпы жиналысымен)
бекітілген ішкі несиелік саясаты туралы ережесіне сәйкес жүргізіледі. Ішкі
несиелік саясаты жүзеге асыратын мүше - банктің несиелік комитеті. Ішкі
несиелік саясат туралы ережелер ссудалық операцияларды жүргізу барысында
туындайтын тәуекел дәрежесін төмендету мақсатында жасалады және келесілерді
анықтайды.
а) заңды және жеке түлғаларға несие беру шарттарын;
б) лауазымды түлғаларға және банк қызметкерлеріне несие беру
шарттарын;
в) несиелік комитеттің үйымдық қүрылымын, қызметтерін,
өкілеттілігін;
г) несиелік комитеттің мүшелерінің жауапкершілігін;
д) несиелеу шектерін;
е) несиелік шарттарды бекіту процедурасын;
Несиелік қарым-қатынасқа қатысушыларды былайша атайды; Несие беруші
— Кредитор Несие алушы – Дебитор
Банктің несиелік операциялары 2 топқа бөлінеді:
* актив немесе белсенді, яғни банк ссуда беріп, кредитор ретінде
қатынасқа түссе;
* пассивті, бұл жағдайда банк басқа банктерден және
клиенттерінен ақша қаражаттарын таратып дебитор ретінде
шықса. Бұдан біз несиелік операциялардың екі формасын
туындап шығарамыз- ссудалар мен депозиттер.
Дегенмен, несиелік операциялар бұл өте кең үғым, несиелік қатынастарды
үйымдастырудың түрлі формаларын негізін қалаушы үғым.
Нарық қатынастарына өту жағдайында несие халық
шаруашылығының дамуының маңызды факторы болып табылады. Несие қосымша
ресурстар түрінде кәсіпорындар мен үйымдары меншік капитал шеңберінен
шығуға мүмкіндік беріп, жаңа күш-қуат беретін өндірістің өркендеуіне
экономикалық алғышарттар жасайды.
Несие несие алушының обьективті қажеттілігін қанағаттандыру үшін
беріледі.
Несиелік операциялардың обьектісі — бұл белгілі бір зат, құндылық. Бұл
затқа деген қажеттілікті қанағаттандыру үшін ссуда беріледі немесе несиелік
мәміле жасалынады. Бірақ несиелеу обьектісі ретінде тек материалды зат, не
құндылық қана бола бермейді, ал сонымен қатар несие алушының қосымша
ресурстарға деген де қажеттілігі де болуы мүмкін. Сондықтан несиелеу
обьектісі әрі материалдық құндылық , жалпы материалды процесс.
Қазақстан Республикасының тәжірибесінде банктердің несиелік
салымдарының негізгі обьектілері негізінен экономиканың өңдеуші
секторларының кәсіпорындарының: жеңіл — тамақ өнеркәсіптерінің, сауда және
қызмет көрсету салаларының, шағын және орта бизнестің - қысқа мерзімді
айналым қаражаттары болып табылады.
Несиелеу субьектілері — бұл несие алушы ретінде қатынасқа түсетін
кәсіпорындар, ұйымдар, жеке түлғалар.
Қазіргі несиелеу жүйесінің негізгі ережелері келесі қалыпта;
1. Несиелеу жүйесі коммерциялық банктің ресурстарына
негізделеді.
2. Несиелік операциялар коммерциялық сипатқа ие.
3. Несиелік салалардың көлемі банк ресурстарына ғана емес
сонымен бірге міндетті резервтер мен экономикалық
нормативтерге де байланысты өзгеріп отырады.
4. Банктің несиелік саясаты келісім негізінде жүзеге
асырылады.
5. Ссудалардың қайтарымдылығын қамтамасыз ететін
несиелердің формасына өту көзделіп отыр.
6. Несиелеу жүйесі келесі принциптерге негізделіп отыр:
мерзімділік жөне ақылық немесе төлемділік, қайтарымдылық
пен несиенің көзделген мақсатқа жұмсау.
7. Сонымен бірге несиелеу моделін құрастыру үшін сол несие
алушының өндірісінің экономикасы негіз болу қажет.
Несиелік саясатты қалыптастырған кезде банктер көптеген факторларды
есепке алу қажет:

* сыртқы факторлар, яғни банк қызметіне тәуелсіз, инфляция
ссудалық деген ұсыныс пен сұраныс т.б.
* ішкі факторлар, яғни банктердің жеке қызметіне байланысты
капиталдың жеткіліктілігі, несиелердің түрлеріне тиісті
табыстылық пен тәуекелділік деңгейі, депозиттердің келіп түсу
тұрақтылығы, банк қызметкерлерінің қабілеттілігі мен
мамандану дәрежесі т.б.
Әр банк өзінің несиелік портфелінің көлемін беретін ссуда мөлшері мен
түрлерін жеке өзі анықтайды. Бірақ та бір несие алушыға шаққанда берілетін
несиенің шекті мөлшері банк капиталының 25% аспауы керек екенін есте сақтау
қажет.
Несиелік операциялар банкке табысты ең көп әкелетін операциялар түрі,
сондықтан банктер салымдарының көп бөлігі несиелік операцияларға келеді.
Қолайлы макроэкономикалық жағдайлар және банктердің өсіп отырған
ресурстың базасы аясында кредиттік нарық 2009 жылы қаржы нарығының серпінді
даму үстіндегі сегменттерінің бірі болып қалды. Банктердің экономикаға
кредиттерінің көлемі 2592,1 млрд. теңгеге дейін (19,4 млрд. долл. жуық)
74,7% өсті. Банктердің экономикаға кредиттерінің ЖІӨ-ге қатысты көрсеткіші
2009 жылы 2008 жылмен салыстырғанда 26,8%-дан 34,8%-ға дейін аса жоғары
өсті.
Ұлттық валютадағы кредиттердің өсуі шетел валютасындағы кредиттермен
салыстырғанда басым сипатта болды. 2009 жылы ұлттық валютадағы кредиттер
1255,8 млрд. теңгеге дейін 75,9% өсті, шетел валютасындағы – 1336,3 млрд.
теңгеге (10,0 млрд. долл.) дейін 73,5% өсті. Нәтижесінде теңгемен
кредиттердің үлес салмағы 48,1%-дан 48,5%- ға дейін өсті.
2009 жылды. ішінде ұзақ мерзімді кредиттерді. (1 жылдан астам мерзімі
бар) өсуі қысқа мерзімді кредиттермен салыстырғанда басым сипатта болған
кредиттердің мерзімдері бойынша құрылымында да оң өзгерістер болды. Ұзақ
мерзімді кредиттер 1722,9 млрд. теңгеге дейін 76,6%, қысқа мерзімді
кредиттер – 869,1 млрд. теңгеге дейін 70,9% өсті ұзақ мерзімді кредиттерді.
үлес салмағы 65,7%-дан 66,5%-ға дейін өсті.
Кредиттік қызмет көрсету нарығындағы негізгі заемшылар корпоративтік
клиенттер болып отырғанына қарамастан, 2009 жылы экономикадағы кредиттердің
жалпы көлемінде кәсіпорындарға берілген кредиттердің үлес салмағы 79,5%-дан
74,2%-ға дейін төмендеді, ал жеке тұлғаларға кредиттердің үлес салмағы
20,5%-дан 25,8%-ға дейін өсті. . Бұл негізінен ипотекалық және тұтынушылық
кредиттеу сияқты банктік өнімдердің түрлерін айтарлықтай кебейтуге
байланысты. Мәселен, 2007 жыл бойы ипотекалық және тұтынушылық кредиттер
тиісінше 220,5 млрд. теңге және 320,5 млрд. теңге болып, 2,2 есе өсті.
2009 жылы банктерді. шағын кәсіпкерлікке кредиттерінің көлемі 470,2
млрд. теңгеге дейін 63,0% немесе экономикаға берілген кредиттің жалпы
көлемі. 18,1% өсті. Кредиттер бойынша ставка динамикасының түрлі бағыттағы
үрдісі бар. Мәселен, 2009 жылғы желтоқсан айында 2008 жыл.ы желтоқсан
айымен салыстырғанда жеке тұлғаларға ұлттық валютамен берілген кредиттер
бойынша орташа алынңан сыйақы ставкасы 19,5%-дан 19,7%-.а дейін өсті, ал
заңды тұлғаларға берілген кредиттер бойынша 13,7%-дан 13,0%-ға дейін
төмендеді. (1 кесте) млн.тг.

Экономика салалары 01.01.2008ж.Үлесі % 01.01.2009ж.Үлесі %
Өнеркәсіп 16815 34,9 21749 25,3
Ауыл шаруашылығы 2722 5,6 9042 10,5
Қүрылыс 2614 5,4 1960 2,4
Көлік 1007 2,1 4689 5,5
Байланыс 92 0,2 1390 1,6
Сауда 569 11,8 22159 25,9
Басқалары 19300 40,0 24721 28,8
Барлығы 48244 100 85709 100

Кесте -1 Коммерциялық банктердің экономика салалары бойынша берген
несиелері
Несиелік операциялардың көптеген түрлерін атап көрсетуге болады. Олар
төмендегі белгілеріне қатысты топтарға бөлінеді: несие алушыға байланысты;
қамтамасыз етілу әдісіне қарай; несиелеу мерзіміне қатысты; несиелеу
обьектісіне; ашылатын шот түріне; қаражаттарды беру тәртібіне; несиені
қайтару тәсіліне; өсімақы есептеу және төлеу тәртібіне; тәуекел дәрежесіне;
т.б. байланысты.
Сонымен несиелік операцияларды жіктеудің әр бір бөлігіне тоқталып
кетейік:
Несиелеу объектісіне (қолдану бағытына) қарай біздің елімізде
несиелерді: 1) мақсатты яғни өндіріс процесін қамтамасыз ету үшін
материалды қүндылықтарды сатып алуға жүмсалатын несиелер, сауда-делдалдық
операцияларды жүзеге асыру үшін алынатын несиелер, қүрылыс пен түрғын үй
сатып алуға алынған несиелер, айналым қүралдарын қүруға алынған несиелер,
т.б; 2) нақты мақсаты жоқ, яғни уақытша қажеттіліктерді қанағаттандыруға
алынған қаражаттар.
Дамыған елдер мен Ресей тәжірибесі көрсеткендегі нарық қатынастарының
дами түсуіне байланысты несиелік салымдар қүрылымында жаңа несиелеу
обьектілерінің пайда болуымен айтарлықтай өзгерістер енуі мүмкін. Ал бұл өз
кезеңінде әрі коммерциялық банктердің үйымдық құрылымына, әрі жалпы банк
жүйесіне әсерін тигізеді.
Несиелік мәміленің субьектілеріне қатысты несиелер төмендегідей
бөлінеді:
а) кредиторға байланысты:
* банктік ссудалар, яғни жекелеген банкпен немесе банктік
консорциумдармен, бірлестіктемен берілетін ссудалар. Мүндай
ссудаларды консорциалды несиелер деп те атайды
* банктік емес несиелік үйымдармен берілетін ссудалар, яғни
ломбардтар, несиелік коперативтер, қүрылыс қоғамдары,
зейнетақы қорлары, т.б. беретін несиелер.
* жеке ссудалар, яғни мүндай несиелер жеке түлғаларға беріледі.
* Кәсіпорындар мен үйымдар беретін ссудалар (сауда
үйымдарының халыққа беретін төлемі кейінгі қалдырылған
несиелер т.с.с.)
б) несие алушыға байланысты:
* заңды түлғаларға берілетін несиелер;
* жеке түлғаларға берілетін несиелер;
Несиелеу мерзіміне байланысты:
* қысқа мерзімді несиелер (1күн- 1жыл)
* орта мерзімді несиелер (1 жыл — 3-5 жыл)
* үзақ мерзімді несиелер (3-5 жылдан жоғары)
Бүгінгі таңда республикамызда экономикалық жағдайдың тұрақсыздығына
байланысты несиелердің мерзіміне қарай жіктелінуі шартты сипатта ғана.
Банктер несие берген кезде оларды қысқа мерзімді (1ж. дейін) және үзақ
мерзімді (1 жылдан жоғары) етіп бөледі. Қысқа мерзімді белгілі бір мерзімге
дейін (1ж. аралығында берілген) және талап еткенге дейінгі, яғни бүл несие
түрінің нақты қайтару уақыты белгіленбеген және банк оны қайтаруды кез-
келген уақытта талап етуі мүмкін. Әрине қысқа мерзімді несиенің бұл түрін
алған несие алушы салыстырмалы өтімділігі өте жоғары түлға, әрі оның
активтері тез арада қолма-қол ақшаға айналдырылуы мүмкін.
Ашылатын ссудалық шотына қатынасты несиелер ссудалық шоттардан
берілетін және арнайы ссудалық шоттардан, яғни банк алдындағы клиенттің
жалпы берешегінің мөлшерін ескеретін, берілетін болып бөлінеді.
Қамтамасыз етілуіне байланысты ссудалар банктік қамтамасыз етілмеген
және қамтамасыз етілген (кепіл, кепілдік, кепілдеме, сақтандыру полистері).
Банктің қамтамасыз етілген несиелерді таңдаудың негізгі себебі — бұл несие
алушының несиені уақтылы және толық мөлшерде өтей алмау салдарынан шығынға
ұшырау тәуекелділігінен өзін сақтап қалу. Кепіл несиенің өтелуін қамтамасыз
етпесе де, тәуекелділік деңгейін төмендетеді.
Өтелу кестесіне қарай ссудалар бір жолғы төлеммен өтелетін және төлемі
кейінге қалдырылған ссудалар болып жіктелінеді. Бір жолғы төлеммен
төленетін несиелердің ерекшелігі сонда, олар бойынша қарыздың негізгі
сомасы мен өсімақы сомасы бір-ақ төлеммен өтеледі.
Ал, төлемі кейінге қалдырылған ссудалар төменде көретілген әдістермен
өтелінеді:
1) ай сайын, тоқсан айын, жылда бір рет т.с.с. бірдей
төлемдермен етелінетін қарыздар;
2) ай сайын, тоқсан сайын, жылына бір рет, т.с.с. бірдей емес
төлемдермен өтелінетін қарыз;
Төлемі кейінге қалдырылған ссудаларды берген кезде шарттың өз күшін
сақтау мерзімі аралығында қарыз сомасы бөлшек-бөлшекпен өтелініп отырады.
Бүл қарызды өтеу тәртібі әрі несие алушы әрі несие беруші үшін ыңғайлы.
Банктің несиелік ресурстары босап, несие айналымы арта түседі, бүл өз
кезегінде банк өтемділігін көтереді.
Сонымен бірге ссудалар жеңілдіктері бар өтелу кезеңі мен жеңілдіктері
жоқ өтелу кезеңдері болып бөлінеді.
Өсімақы төлеу әдісіне байланысты ссудаларды келесідей жіктейді: ссуданы
берген мезгілде өсімақы мөлшерін алып қалу, несиенің өтелуі кезінде
төленетін өсімақыны ссудалар және өсімақысы бірдей бөліктермен ай сайын,
тоқсан сайын немесе жарты жылда бір рет төленіп отыратын ссудалар.
Сонымен бірге аннунитетті төлемді ссудалар, яғни қарыздың негізгі
бөлігі мен өсімақы мөлшері бір-ақ төлеммен өтелінетін ссудалар туралы да
ұғым бар.
Қаражаттардың айналымдылық сипатына байланысты ссудалар келесі түрлерге
бөлінеді:
а) маусымды және маусымды емес;
б) револьверді, ролловерді. Револьверді несиелердің қатарына
несиелік картолар немесе овердрафт, контокорентті несие, т.б.
формасында берілетін несиелер жатады.
Мысалы, АҚШ-та тұтынушылық несиелер үш топқа бөлінген төлемі кейінгіге
қалдырылған ссудалар, револьверді және бір жолғы төлемді ссудалар.
Төлемі кейінге қалдырыған несиелер бойынша негізгі қарыз сомасы мен өсімақы
мөлшері белгілі бір уақыт аралығында тең бөліктермен төленіп отырады. Бұл
несиенің түрі көп жағдайда тауарды сатып алуға немесе т.б. шығындарды
жабуға беріледі. Несиелік карточкалар мен овердрафт формасындағы несиелерді
де бүл несиенің түріне жатқызуға болады, себебі бүл несие формаларында
берілген ссудалар бойынша төлемдер ай сайын жүріп отырады.
Төлемі кейінгіге қалдырылған ссудаларды өтеу мерзімі АҚШ-та 2-5 жыл
аралығында жатыр. Бұл несиенің түрі негізінен шағын сомада беріледі, бірақ
несиелеу обьектісіне бағасы 100 мың долл. Асатын автомобильдер де,
самолеттер де, яхталар да, т.с.с. жатуы мүмкін.
Револьверді ссудаға қарағанда төлемі кейінгіге қалдырылған ссудалар
қамтамасыз етілген несиелер қатарына жатады. Сонымен қатар төлемі кейінгіге
қалдырылған несиелер банктік ссуданың тікелей немесе жанама несиелеу
формасында берілуі мүмкін. Тікелей несиелеу кезінде банк пен несие алушы
арасында несиелік шарт жасалынады. Ал жанама несиелеу түсында банк пен
клиенттің арасындағы несиелік қатынастарда делдалдық болуы шарт. Делдал
ретінде көбінесе бөлшек ссуда саласының кәсіпорындары қатысады. Несиелік
шарт бүл жағдайда клиентпен банктен кейін ссуда алатын дүкен арасында
жасалады. Қазіргі кезде американдықтар автомобиль сатып алуға берілетін
ссудалық қарыздардың 60% жанама несиелеу формасында болып отырғандығы
несиенің бұл формасының дамыған елдер экономикасында кең тарағандығының
куәсі.
Біздің елімізде несиенің бұл формасы дами қойған жоқ. Бірақ халықты
сауда үйымдары арқылы несиелеу соңғы жылдары өріс алып отыр.
Сатып алушылардың жоғары бағалы тауарларды (автомобильдер, тозаңғыштар,
кір жуу машиналары, компьютерлер және т.б. үзақ мерзім пайдаланылатын
заттар) төлемін кейінге қалдырып сатып алған жағдайлары жиі-жиі бұқаралық
ақпарат қүралдарынан жариялап жүр.
Тікелей және жанама банктік несиелердің өзіндік артықшылықтары мен
кемшіліктері бар. Тікелей несиелеудің жанама формасына қарағанда
артықшылықтарына тоқталатын болсақ, бұл несиелік процессті ұйымдастыру
ыңғайлылығы, ал бұл өз кезегінде несиелеу обьектісін нақты бағалауға,
берілген несиенің көзделген мақсатқа жүмсалды ма, жоқ па, несиенің уақтылы
қайтарымдылығын қамтамасыз ететін бақылауды ұйымдастыруға мүмкіндік береді.
Міне осының бәрі банк пен клиент арасындағы несиелік қатынастарды дұрыс
ұйымдастыруға өз әсерін тигізеді. Ал банк позициясы тұрғысынан тікелей
несиелеудің кемшіліктерін атап айтсақ, тікелей несиелеу формасы екіншісіне
қарағанда жоғары тәуекел деңгейіне ие болып отыр. Себебі біздің еліміздегі
несиелеу тәжірибесі кейбір қиыншылықтарға соқ болып отыр:
а) ссуданы берер алдында клиенттің несие қабілеттілігіне терең
талдауды әр бір банк жасай бермейді;
б) клиенттің несие қабілеттілігіне талдау жасау әдістемелік
негіздері тәжірибенің талаптарына сай келе бермейді;
в) несиенің қайтарымдылығын қамтамасыз етуге берілген кепіл
көп жағдайларда нақты бағасынан өлдеқайда жоғары бағамен есепке
алынады.
Екінші жағынан, еліміздегі макроэкономикалық жағдай (экономикалық,
әлеуметтік, түрақсыздық, инфляция деңгейінің қарқындары, саяси жағдайдың
шиеленісуі, т.с.с.) да несиелік процесстің ұйымдастырылуына кері ықпалын
тигізеді.
Жанама несиелеуге келетін болса, несиелеудің бұл түрі банктерге
несиелік, проценттік, валюталық, нарықтық т.б. тәуекел түрлерінің деңгейн
қысқартға мүмкіндік береді, себебі,мысалы, занды түлғаларға (яғни сауда
ұйымдарына, кәсіпорындарына, фирмаларына,үйлеріне, т.б.) берілетін несиелер
несие алушының (заңды түлғаның) несие қабілеттілігін нақты анықтауға,
несиенің толық және уақытында өтелетіні туралы мүмкіндіктерді, сонымен
қатар несиенің өтелу процессін толық бақылап отыруға жол ашады. Клиент
тарапынан да бірқатар артықшылықтар бар:
а) оның несиеге деген қажеттілігі туа салып қанағаттандырылады
(ол сауда үйымынан үзақ мерзім пайдаланылатын -затты несиелік
карточкалар арқылы сатып алу мүмкіндігіне ие);
б) несие сүрап банкке баруға қажеттілік жоқ және т.с.с.
Жоғарыда көрсетілген несиелк оперциялардың жіктемесі тек
теоретикалық жағынан жүргізіліп отыр, себебі қазақстандық банктік
тәжірибеде несиенің "таза күйіндегі" түрін бөліп айту қиын. Айта кететін
жайт берілген несиелік операциялардың жіктемес несиенің көптүрлілігін
көрсетіп отыр, бірақ жіктеменің толық белгілерін емесе критерийлерін
көрсетіп отырған жоқ. Сол себепті бүл жіктемені басқа да туындайтын
белгілерге байланысты ары қарай жалғастыра беруге болады.

1.2 Қазақстандағы несие операцияларының структурасы

Нарықтағы негізгі несие берушілерге коммерциялық банктер жатады. Олар
жеке және заңды тұлғалардың бос ақша қаражаттарын уақытша тартадыжәне
активті операцияларды орындау үшін осы қаражаттың негізінде ресурс базасын
құрайды. Коммерциялық банктер өз кезегінде Қазақстан Республикасы Ұлттық
банкісіне есеп береді. Ұлттық банк коммерциялық банктерге ломбардтық
несиені, қайта қаржыландырудың несиесін және өз негізінде қысқа мерзімді
қарызды ұйғаратын РЕПО-ны ұсынады. Ұлттық банк қайта қаржыландырудың
мөлшерлемесін белгілейді. Коммерциялық банктер несие бойынша өздерінің
пайыз мөлшерлемелерін Ұлттық банк белгілеген мөлшерлемелерден төмен
белгілей алмайды.
Несие нарығында реттеуші орган ретінде ҚР қаржы нарығын және
қаржылық ұйымдарды қадағалау және реттеу жөніндегі Агенттігі алға шығады.
Бұл орган, мәселен кастодиан-банктің, брокер банктің және т.б. банктердің
негізгі тәртіп нормативтерін анықтайды.
Белгілі боғандай, коммерциялық банктер әмбебап коммерциялық банк
және мамандандырылған коммерциялық банк болуы мүмкін. Бүгінгі таңда отандық
тәжірибеде әмбебап банктердің артықшылықтарға ие болып отырғаны байқалады.
Дегенмен, соңғы уақытта мамандандырылған банктер алға шыға бастады.
Мәселен, Тұрғын үй құрылыс банкі АҚ-ын айтуға болады. Оның негізгі бағыты-
халыққа ипотекалық несие беру болып табылады.
Несиені тек коммерциялық банктер ғана емес, сондай-ақ ломбардтық,
несиелік серіктестіктер де және т.б. береді.

1-сурет - Қазақстан несие операцияларының институтционалдың құрылымын
былайша көрсетуге болады.
Қазақстан несие нарығының институционалдық құрылымын былайша көрсетуге
болады.
Қазақстанда осы уақытқа дейін қысқа мерзімді несиелер негізінен аса
ірі тұрақты қарыз алушыларға, заңды тұлғаларға беріліп келгені байқалған,
ал бүгінгі таңдаелімізде ұсынылатын несиелердің көптеген түрі пайда болып
үлгереді. Оның үстіне, несие барушілердің қатарын мамандандырылған
мекемелер толықтырады, қарыз алушы жеке және заңды тұлғалардың да саны өсіп
отыр.

Сурет - Қаржы мекемелерінің несиелік операцияларына қарай несие
нарығының құрылымын былайша көрсетуге болады.
Бүгінгі таңда Қазақстанда басқа несие нарығына қарағанда тұтынк
несиесінің нарығы қатты дамып келеді. Ол халық тұтынатын тауарларды сатып
алу үшін беріледі. Сатып алынған тұрмыстық техниканың, машинаның және басқа
да тауарлардың құнын біртіндеп бөліп - бөліп төлеуге мүмкіндік
беретіндіктен бүгінгі күнде ең қолайлы нұсқаға айналған.
Құрылыс несиесіне келетін болсақ, елдегі құрлыс жұмыстарының қарқын
алуына қарай оған жұмсалатын қаражатқа қажеттілік артып келеді. Банктерде
ссудалық пайыздардың кемуі, несие беру рәсімдерінің оңайлатылуы несие
нарығының ұлғаюына себепкер болды.
Банк аралық несие нарығы – несие нарығының айрықша бөлігі.Басқа
несие нарықтарында банктер өзгерісінің бәрі қарыз алушыға жатса, мұнда тек
банктердің өздері ғана несие берушінің де, қарыз алушының да рөлінде
болады. Халықтың баспана қажеттілігімен байланысты ипотекалық несие нарығы
жыцлдам дамып келеді. Алайда, халықтың көп бөлігінде баспана алуға
жеткілікті қаржы болмай тұр, сондықтан да жеке тұлғалар үшін ең қолайлысы
тұрғын үй несиесін ипотекалық қамтамасыз етумен алу болып табылады.
Несиенің құрылымы белгілі бір мәнге айналған және
несиелік қатынастар танымының сатысы ретінде көрінеді. Ол несиеде
тұрақты, өзгеріссіз қалады. Құрылымдық талдау тұрғысынан алғанда
несие зерттеу объектісі ретінде, бәрінен бұрын оның, субъектілері
болып табылатын элементтерден тұрады. Несиелік мәміледе қатынас
субъектілері қарыз беруші және қарыз алушы болады. Кредитор мен қарыз
алушының қалыптасуы тауар өндірісі мен тауар айналысы негізінде
жүреді.

1.3 Банктік несие операцияларының ерекшеліктері және түрлері
Несие операцияларының түрi – бұл несиелiк қатынастар құрылымының,
олардың негiзгi қызметтерiнiң, яғни әр алуан сыртқы және iшкi өзгерiстер
барысында толық сақталатын көрiнiсiн бiлдiредi. Несиенiң екi формасы бар:
тауарлы және ақшалай. Мұндағы тауар түрiнде берiлетiн несиені –
коммерциялық, ал ақша түрiндегi несиенi банктiк деп атйды.
Коммерциялық операциялық несие – бұл қарыз берушiнiң қарыз алушыға
берген тауарын бiлдiредi. Бұл несие вексель айналысының пайда болуына сбеп
болған, эконоикадағы несиелiк қатынастардың алғашқы формасы. Несиенiң бұл
формасының басты мақсаты – тауарлардың өту процесiн жеделдету, сондай-ақ
одан пайда табу.
Банктiк операциялық несие – бұл банктiк мекемелерден қарыз алушыларға
ақшалай түрде берiлетiн несиенi бiлдiредi. Банктiк несие – бұл
экономикадағы кеңiнен тараған несиелiк қатынастардың формасы болып
табылады. Банктiк несие бойынша несиелiк қатынастардың құралына несиелiк
шарт немесе несиелiк келiсiм жатады. Банктiк несиеде несие берушi: банк
және арнайы қаржы мекемелерi болса, ал қарыз алушылар ретiнде:
кәсiпкерлiкпен немесе бизнеспен шұғылданатын қаржы ресурстарына деген
сұранысы бар кез келген заңды ұйым болып табылады. Мұндағы қарыз берушiнiң
басты мақсаты – пайыз түрiнде табыс алу.
Коммерциялық операциялық несиенiң банктiк операциялық несиеден
айырмашылығы келесiдей:
• Қарыз берушi ролiнде банктiк мекемелер емес, яғни тауар немесе
қызметтi сатумен айналысатын кез келген заңды тұлға бола алады;
• Коммерциялық несие тек қана тауар формасында берiледi;
• Қарыз капиталы өнеркәсiптiк немесе сауда капиталымен байланысты;
• Коммерциялық несиенiң орташы құны сол кезендегi банктiк пайыз
мөлшерлерiмен салыстырғанда төмен болады;
• Қарыз берушi мен қарыз алушы арасындағы несиелiк мәселенiң заңды
түрде рәсiмделуi барысында, бұл несие үшiн төленетiн ақы тауар
бағасының құнына қосылады.
Банктік және коммерциялық несиенің динамикасы әр түрлі. Коммерциялық
несиенің көлемі өндіріс пен тауар айналымынының ұлғаюымен жоғарлайды және
олардың азаюымен қысқарады. Өнеркәсіптің даму кезеңінде оған ұсыныс және
сұраныс жоғарылайды, ал дағдарыстар кезінде азаяды. Өндіріс дағдарыстары
әсерінен тауарлардың өндірілуі мен өткізілуі де қысқарады, ал қарыздарды
төлеу үшін банктік несиеге деген сұраныс өседі.Өндірістің жанданып,
жоғарлаған кезінденағыз капиталдың көлемі өседі, өндірістік мақсаттар үшін
банктік қарыздарға деген сұраныс жоғарлайды. Қоғамдық капиталдың ұдайы
өндірілуі тұрғысынан банктік несие қарыз капиталына (қарыз алушылар
қаражаттарды жұмыс істеп тұрған капиталдың көлемін ұлғайту үшін
пайдаланғанда) және ақшалай қарызға (қарыз алушылар қаражатты өздерінің
қарыздық міндеттемелерін өтеу үшін алғанда) бөлінеді. Жеке капиталды ұдайы
өндіріс тұрғысынан алғанда, бұл бөліну қарыздың қамтамасыз етілуіне
байланысты және қарыз алушы капиталының шамасына несиенің әр түрлі әсерін
көрсетеді. Несие алу кезінде тауарларды, бағалы қағаздарды кепілдікке қоя
отырып, борышқор банктен қосымша капитал алмайды. Оның көзқарасы
тұрғысынан, бұл – ақша қарызы.
Банктік несие әмбебап болып келеді, өйткені банк арқылы қайта бөлінген
қарыз капиталы экономиканың барлық салаларында қолданыс табады. Бұл
ерекшелік оның жедел даму себебі қызметін атқарады. Қарыз мәмілесінің
дербес сипаты бар, онда ақшалай капитал өнеркәсіптік капиталдан
бөлектенген. Кредитордың мақсаты – пайыз түрінде табыс алу. Қарыз алушыға
қайтарымдылық, мерзімділік және пайыз төлеу жағдайларында қарыз капиталын
ұсынушы банктік мекеме кредитор ретінде көрінеді.
Банктік несие өзінің маңызды ерекшеліктерін сақтай отырып, едәуір сандық
және сапалық өзгерістерге ұшырайды. Олардың біреуі қарыз мәмілесінің
қатысушыларымен байланысты. Қазіргі уақытта ол мәміленің екі қатысушылармен
банкирлер және жұмыс істеп жүрген капиталистермен шектеліп қалмайды. Бір
жағынан, қарыз капиталын беруді банктерден басқа әр түрлі мекемелер
(қаржылық компаниялар, өзара несие банктері) жүзеге асырады. Қарыз
капиталымен мәміле жасаушы жаңа типтегі мекемелер кейде банктік емес
деген атаққа ие, ал бұл жағдай олардың мәнін өзгертпейді. Екінші жағынан,
қарыз алушылардың құрамы өзгереді. Жұмыс істеп тұрған капиталистерден басқа
(акционерлік компаниялар және жеке кәсіпорындар) қарыз алушылар – несиелік
–қаржылық мекемелер, тұрғындар, үкімет және жергілікті үкімет органдары
болып табылады. Банктік мекемелерде қарыз алушыларға ақшалай қаражаттарды
берудің әр түрлі мүмкіндіктері бар.
Несиелік мүмкіндіктер ғана емес, сонымен қатар берілген қарыздардың
көлемдері де өзгереді. Несиелік операциялардың көлеміне ішкі және сыртқы
факторлар әсер етеді. Біріншіге банктің қолында бар ресурстардың көлемі
жатады. Ресурстардың өсуіне сәйкес оның несиелік мүмкіндіктеріне әсер етеді
және активтік операциялардың ұлғаюына жағдай жасайды.
Банктің белгілі шетке капитал шығару және оны қарыз алушыларғаберу
мүмкіндігі бар. Қазіргі кезде депозиттер банктік ресурстардың бірден-бір
көзі болып табылмайды. несиелік мекемелер ақшалай қаражаттарды банк аралық
нарықтан қарызға алады, сонымен қатар көрсетілген мақсатқа облигациялық
қарыздарды да белсенді пайдаланады.
Банктік несиенің шамасына ақшалай-чектік эмиссиямен толтырылған нақтылы
ресурстардың көлемі ғана емесоған өнеркәсіптік компаниялар, жеке тұлғалар
мен мемлекеттік мекемелер тарапынан қарыз қаражаттарына деген сұраныс та
әсер етеді. Осылайша экономикалық төмендеу кезінде қарыз капиталы нарығының
конъюнктурасын айқындаушы негізгі фактор болып, банктердің ресурстары емес,
несиеге деген әлсіз сұраныс болып табылады.
Несиенің түрлері коммерциялық және банктік несиеден туындайды. Коммерциялық
банктер өздерінің клиенттеріне әр түрлі несиелерді ұсынады. Ол несиелер
келесідей белгілеріне байланысты жіктеліп, несиенің операцияларының
түрлерін құрайды:
1. Қарыз алушылардың категориясына қарай:
1) Қаржылық институттарға берілетін несиелер;
• Мақсатты қорларға;
• Банктерге;
• Қаржы-несиелік мекемелерге.
2) Қаржылық емес агенттерге берілетін несиелер:
• өнеркәсіп салаларына;
• ауыл шаруашылығына;
• сауда-саттыққа;
• дайындау ұйымдарына;
• жабдықтау-сату ұйымдарына;
• кооперативтерге;
• жеке кәсіпкерлерге.
3) Тұтыну мақсатына берілетін несиелер.
2. Мерзіміне қарай:
• Қысқа мерзімді ( 1 жылға дейін);
• Орта мерзімді ( 1 жылдан 3-5 жылға дейін);
• Ұзақ мерзімді ( 5 жылдан жоғары).
3. Тағайындалу және пайдалану сипатына қарай:
• Негізгі қорларға жұмсалатын;
• Айналым қаражатына жұмсалатын.
4. Қамтамасыз ету дәрежесіне қарай:
• Кепілхатпен;
• Кепілдемемен;
• Кепілдікпен;
• Сақтандырылған;
• Қамтамасыз етілмеген;
• Сенім несиесі.
5. Қайтарылу дәрежесіне қарай:
• Стандарты несие – қайтарылу уақыты жетпеге, бірақ қайтуында
ешқандай күмән жоқ несиелер;
• Күмәнді несиелер – қайтарылу уақыты кешіктірілген, мерзімі
ұзартылған және банк үшін тәуекел туғызатын несиелер.
• Үмітсіз несиелер – қайтару уақыты кешіктірілген, мерзімі өткен
ссудалар шотына жазылған несиелер.
6. Валютамен берілуіне қарай несиелер:
• Ұлттық валютамен;
• Шетел валютасымен.
7. Берілу шартына қарай несиелер келесідей жіктеледі:
1) Тұтыну несиесi – бұл жеке тұлғаларға тұтыну тауарларын сатып алу
үшiн және тұрмыстық қызметтердi өтеуге берiлетiн несие. Тұтыну несиесінің
басты тағайындалуы халыққа тауарлар сатуды ынталандыруға бағытталады.
Тұтыну несиесі бөлшек саудамен тығыз байланысты: бір жағынан тауар
айналымының ұлғаюына сай несиенің көлемі өседі, екінші халықты несиелеудің
өсуі, әсіресе бүгінгі таңдағы тауарлар нарығын толтыру жағдайында пайда
болуда. Сонымен қатар тұтыну несиесі жеке тұлғаларға тұрғын үй сатып алуға
және құрылысына ұзақ мерзімді банктік сауда формасында да берілуі мүмкін.
Тұтыну несиесінің бүгінгі таңда жылдан-жылға өсіп келе жатқанын көре
аламыз.
2) Ипотекалық несие – бұл қозғалмайтын мүлiктердi (тұрған үйдi, өндiрiс
ғимараттарын, жердi және т.с.с.) кепiлге ала отырып, ұзақ мерзiмге
берiлетiн несие.
3)Овердравт несиесi – клиенттiң шотынан қаражатты шегеру, дебеттiк қалдық
бойынша берiлетiн қысқа мерзiмдi несиенiң формасы.
4) Овернайт несиесi - өтiмдiлiктi қолдау мақсатында бiр түнге берiлетiн
банкаралық несиенiң түрi;
5) Онкольдық несие – кредитордың алғашқы талабы бойынша өтелетiн қысқа
мерзiмдi несие;
6) Банкаралық несие – банктердiң бiр-бiрiне беретiн несиесi;
7) Ломбардтық несие – тез iске асатын бағалы заттарды немесе бағалы
қағаздарды кепiлге алып, берiлетiн несие;
8) Лизингтiк несие – құрал-жабдықтарды жалға алумен байланысты берiлетiн
несие;
9) Сенiм несиесi – банктiң сенiмiне кiрген, төлем қабiлетi жоғары
клиенттеге берiлетiн несие;
10) Рамбурстық несие – шикiзаттарды iшке алып кiру және жартылай фабрикат
пен дайын өнiмдердi сыртқа шығару тәжiрибесiнде пайданылатын несие;
11) Маусымдық несие – жабдықтаушының қаржыландыру уақыты мен түсiмдi алу
мерзiмi арасындағы уақыт бойынша алшақтықты жабуға арналған несие.
Мысалы, бұл несие ауыл шаруашылығында жиi кездеседi.
8. Несиелеу объектісіне қарай:
• Меншікті айналым қаражаттарын толықтыру;
• Материалдық қорлар жиынтығы мен өндіріс шығындарына;
• Сыртқы экономикалық қызметке байланысты тауарларды экспорттау
мен импорттау;
• Азаматтардың жеке қызметтері үшін шикізаттар, материалдар,
құралдар және басқа да мүліктерді алуына;
• Ломбардтық, кепілдік және ссудалық операцияларға;
• Тез іске асатын тиімділігі жоғары болатын шараларға несие салу.
Жалпы қорытындылай келе, банктер несие беру барысында несиелiк
саясатты iске асырады. Несиелiк саясат – банктiң несиелiк жұмысын
ұйымдастыру негiзiн және несиелеу процесiне қажеттi құжаттар жұйесiн жасау
шарттары.

2 Банк ЦентрКредит АҚ-ның несие операцияларына талдау

2.1 Банк ЦентрКредит АҚ-ның операцияларына сипаттамасы

Банк ЦентрКредит АҚ-ның жұмыс істеген аралықта Қазақстан
банктерінің рейтингінде 26- орыннан 3- орынға дейін көтеріліп, жоғары
табыстарға жетті. Осындай нәтижелерге жету біздің клиенттердің,
инвесторлардың, мемлекеттің және қоғамның арқасында. Банк ЦентрКредит АҚ-
ның Директорлар Кеңесі және Басқармасы Банктің табысқа жетуіне тікелей
немесе жанама қатысы бар барлық адамдарға алғыс айтуды өздерінің борышы деп
есептейді және рахмет айтады.
Банк ЦентрКредит АҚ-ның ең жоғарғы мақсаттарға жету
қабілеттілігін көрсетуді дәлелдеп отырған бүгінгі күні қызметіміздің
философиясын, сонымен бірге ұзақ мерзімді мақсаттарды айқындау сәті
туды
Көз жеткізген сеніміміз бойынша Банк ЦентрКредит АҚ-ның әлеуметтік
жауапты институт тұжырымдамасын қабылдауы керек, атап айтқанда: - өзің
үшін ғана емес, Клиенттердің, Қызметкерлердің, Инвесторлардың,
Мемлекеттің және Қоғамның игілігі үшін еңбек етуге;
- стратегиялық дамуды банк қызметін көрсету рыногында үлесті ұлғайту
немесе қазақстандық банктердің рейтингінде орын алу көзқарасынан емес
ең алдымен әлеуметтік жауаптылық тұрғысынан қалыптастыруға;
- бірінші кезекте айналамыздағыларды ойлауға, себебі құрғақ сандар мен
түсім көрсеткіштерінің немесе активтер мөлшерінің соңында Банктің
дамуына тікелей немесе жанама салым енгізіп отырған нақты адамдар тұр.
Қазақстанның жүйелі банктерінің бірі ретінде Банк ЦентрКредит АҚ-ның
республикадағы әлеуметтік және экономикалық жағдайына елеулі ықпал ету
мүмкіндігі зор десек асыра айтқандық емес. Осыған байланысты Банк
ЦентрКредит АҚ-ның жай ғана жеке өзінің коммерциялық басымдықтары мен
мүдделері негізінде әрекет ететін банк мекемесі болып қалуға құқығы
жоқ. Клиенттер, қызметкерлер, инвесторлар, мемлекет және қоғам Банк
ЦентрКредит АҚ-нан барлық мүдделі тараптардың қызығушылығында әрекет
ететін әріптестік қарым-қатынас шеңберінде, өзінің коммерциялық
мүдделеріне қарамастан қолдау күтуге болатын, кез - келген жағдайда
сенім арта алатын нағыз сенімді әріптесін көруге құқылы.
Өйткені клиенттердің, қызметкерлердің, инвесторлардың, мемлекеттің және
қоғамның бізге артқан сенімі – бізге алдын-ала берілген ақша. Біз оны
банк қызметі рыногында көшбасшылар қатарына қосылуға әрі қарқынды
дамуға, Банк ЦентрКредит АҚ-ның акцияларын Лондон қор биржасына
орналастыруға және бүкіл әлемге белгілі ашық қазақстандық компания
мәртебесін алуға, болашақта әрі қарайғы өсу болжамымен, республиканың
жетекші банктері деңгейінде жоғары түсімділікті қалыптастыру үшін
ойдағыдай пайдаландық. Сондықтан дәл қазір тамаша жетістіктерге қол
жеткізуімізге көмек көрсеткендерге қарызды қайтарар кез келді.
Жоғарыда айтылғандарды негізге ала отырып, Банк ЦентрКредит АҚ-ның
Директорлар Кеңесі мен Басқармасы жаңа стратегиялық мақсаттар қояды:Біз
Клиенттердің ең ең жақын, жылдам және жайлы банктік сервис қызметін
алғандарын қалаймыз. Біздің Клиенттер шоттардағы депозиттер мен еркін
айналымдағы қалдықтарды ең жоғарғы салалық көрсеткіштер бойынша
ставкаларды қабылдауға құқылы.Осы міндеттерді шешу үшін 2007-2008 ж.ж.
төмендегідей шараларды орындау жоспарланып отыр.
Банктің штаттық кестесіне банк қызметкерлерінің екі жаңа санаты
енгізіледі: Клиенттердің кеңесшілері - банк қызметінің барлық
өнімдері бойынша кеңестік қызмет көрсетуші менеджерлер; Клиенттердің
қорғаушылары - филиалдар және есеп-айырысу - кассалық бөлімшелер
қызметкерлерінің клиенттерге қызмет көрсету сапасын тексеруді және
қандай - да бір даулы жағдай туындаған ретте олардың мүдделерін
қорғауды жүзеге асыратын менеджерлер.Банктің ақпараттық-анықтама
қызметі клиенттердің құқықтары мен мүдделерін қорғау қызметін
көрсетеді. Сонымен бірге
Банкте қызмет көрсету сапасы және коммуникациялардың электрондық
арналары арқылы тиісті шағымдарды қарау жөніндегі пікірлерді есепке алу
жобасы жүзеге асырылады.Барлық банктік жөн - жосықтар клиенттерге
қызмет көрсету уақытысын 2 есе қысқарту мақсатында аудитте
талқыланады.Сонымен бірге клиенттерге қызмет көрсету уақытын қысқарту
және банктік сервисті жақсарту мақсатында ақпараттық технологиялар мен
компьютерлік жүйелерге кемінде 50 млн. АҚШ доллары мөлшерінде
инвестициялар жүргізілетін болады.Банктің барлық ғимараттары
клиенттердің ең жоғары жайлылығы мен қолайлылығына орай қайта құрылады
және қайта жабдықталады.Кадр саясаты, бонустық және сыйақы жүйесі
Клиенттерге сапалы қызмет көрсету және олардың банк сервистеріне
қанағаттанғандық деңгейін арттыруға байланысты қызметкерлердің еңбегіне
қызығушылықты негіздеу мақсатында түзетілетін болады.Клиенттердің
жайлылылығы үшін бүкіл Қазақстан аумағында тағы да 100 бөлімше
ашылады.Депозиттер ставкалары банк секторы бойынша орташадан жоғары
болады.Шоттардағы еркін қалдықтар ставкалары банк секторы бойынша
орташадан жоғары болады.Несие ставкалары сұраныс пен ұсыныс балансында
бейнеленетін қабылдауғаболатын деңгейде сақталады.Біз Банк
Қызметкерлерін үздіксіз оқу процесімен және біліктілігін көтерумен,
жоғары технологиялық ыңғайлы жұмыс орындарымен және мансаптық өсуде ең
үздік және ұғынымды келешекпен ұштастыра отырып, банк саласындағы ең
жоғарғы жалақы төленетін жұмыспен қамтамасыз ету мақсатын қоямыз. Осы
міндеттерді орындау үшін 2007-2008 ж.ж. төмендегідей шаралар қабылдау
жоспарланып отыр.Банк қызметкерлерінің еңбегіне ақы төлеу банк
саласында 2008 жыл ішінде ең жоғарғы деңгейге көтеріледі.Қызметкерлерді
оқытуға жұмсалатын шығындар деңгейі ағымдағы жай-күйден 100% ке
жоғарылайтын болады және банк секторында ең жоғарғы деңгейде
сақталады.Инвесторлар өздерінің табысты, тиімді, бәсекеге қабілетті
Банк тұрақты көрсеткіштері, диверсификациялы қор негізі, икемді де
тиімді менеджементі бар Банктегі инвестицияларына сенім артуына
болады.Банк әрдайым өз табыс көздерін диверсификациялап, қазақстандық
банк рыногында капиталға (RoE) ең жоғарғы табыс көрсеткіштерінің бірін
қолдайды.Банк қазақстандық банк рыногында ең жоғарғы NIM
көрсеткіштерінің бірін қолдайды. Банк қор құру негізінің жоғары
тұрақтылығын қамтамасыз ете отырып, клиенттің депозиттік негіз бөлігін
ұлғайтады.Банк әрдайым инвесторлар салымдарының тиімділігіне жұмыс
істейді, әрі Банк саласындағы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.