Қазіргі жағдайда Қазақстанда корпорацияның амортизациялық саясаты
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 Корпорацияның амортизациялық саясатының жалпы сипаттамасы ... 5
1.1 Корпорацияның амортизациялық саясатының мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Корпорацияның амортизациялық саясаты мақсаттары мен міндеттері ... ... 7
1.3 Корпорацияның амортизациялық есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
2 Қазіргі жағдайда Қазақстанда корпорацияның амортизациялық саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2.1 Корпорацияның амортизациялық саясатының жүргізудің маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2.2 «Сарыарқа» әлеуметтік.кәсіпкерлік корпорациясы» ұлттық компаниясының саясаты және оның негізгі капиталын жаңартудағы ролі ... ..19
2.3 «Сарыарқа» әлеуметтік.кәсіпкерлік корпорациясы» ұлттық компаниясы саясатының жүргізу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
3 Корпорацияның амортизациялық саясатының даму перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
3.1 Корпорацияның амортизациялық саясатының проблемалары ... ... ... ... ... .26
3.2 Корпорацияның амортизациялық саясатының Қазақстандағы жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
1 Корпорацияның амортизациялық саясатының жалпы сипаттамасы ... 5
1.1 Корпорацияның амортизациялық саясатының мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Корпорацияның амортизациялық саясаты мақсаттары мен міндеттері ... ... 7
1.3 Корпорацияның амортизациялық есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
2 Қазіргі жағдайда Қазақстанда корпорацияның амортизациялық саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2.1 Корпорацияның амортизациялық саясатының жүргізудің маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2.2 «Сарыарқа» әлеуметтік.кәсіпкерлік корпорациясы» ұлттық компаниясының саясаты және оның негізгі капиталын жаңартудағы ролі ... ..19
2.3 «Сарыарқа» әлеуметтік.кәсіпкерлік корпорациясы» ұлттық компаниясы саясатының жүргізу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
3 Корпорацияның амортизациялық саясатының даму перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
3.1 Корпорацияның амортизациялық саясатының проблемалары ... ... ... ... ... .26
3.2 Корпорацияның амортизациялық саясатының Қазақстандағы жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
Амортизация сөзі латын тілінен аударғанда «өтеу» деген мағынаны білдіреді. Амортизация белгіленген бір мөлшерде өнімнің өзіндік құнына қосылып отырады. Ал мұны амортизациялық аударым деп атайды. Амортизациялық аударым әрбір өнімнің өзіндік құнына кіріп, ал өнім сатылған кезде қайтарып отырады, яғни негізгі құралдардың тозуына байланысты құнының кемуі амортизациялық аударым жасау арқылы қайтарылады.
Амортизация - тозуды қызмет ету мерзімі бойы активтің амортизацияланған құнын жүйелі бөлу түрінде құнмен көрсету (мүліктің ұсталу, тозу дәрежесіне қарай құнын бірте-бірте төмендету). Амортизацияланатын құн дегеніміз- бастапқы құнмен пайдалы қызмет мерзімі соңында пайда болатын қосалқы бөлшектердің, сынақтардың, қалдықтардың түскен кезде болжанатын бағасы арасындағы айырма. Амортизациялық аударымдар мөлшер бойынша атқарылады және әрбір есепті мерзім үшін шығын есебінде мойындалады, танылады.
Мөлшер (норма) – амортизациялық аударымдардың негізгі құралдардың орташа жылдық бағасына шаққандағы жылдық сомасының қатынасы.
Ұйымдарда негізгі құралдардағы ай бойы есептелген амортизациялық аударым сомасы ай сайын өндірілген өнімнің, атқарылған жұмыстар мен көрсетілген қызметтердің өзіндік құны қосылып отырады.
Кәсіпорындарға жаңадан келіп түскен, кіріске алынған негізгі құралдарға амортизациялық аударым келесі айдың басынан бастап есептеледі. Ал ұйымның балансынан есептен шығарылған негізгі құралдарға келесі айдың басынан бастап амортизациялық аударым есептеу тоқталады.
Негізгі құралдарға амортизациялық аударым есептеу мына әдістер бойынша жүргізіледі:
1. Құнды бірқалыпты есептен шығару әдісі.
2. Құнды орындалған жұмыстың, өндірілген өнімнің көлеміне тепе-тең мөлшерде есептен шығару әдісі.
3. Жылдамдатып есептен шығару әдістері:
а) қалдық құнының кему әдісі;
ә) сандардың жиынтығы бойынша құнын есептен шығару әдісі.
Амортизациялық аударым есептеудің таңдап алынған әдісі кәсіпорынның есеп саясатында көрсетіліп бір есеп беру кезеңінен екінші есеп беру кезеңіне дейін дәйектілі түрде қолданады. Егер негізгі құралдарға амортизациялық аударым есептеудің әдісі өзгертілген жағдайда осы өзгерістің қандай себептерден болғаны айтылып көрсетілуі тиіс.
Амортизация- бұл тозудың құнды белгісі. Бұл негізгі құралдардың амортизациялық құнын тозу шамасына қарай оның көмегімен өндірілетін еңбек өнімі мен қызметке ауыстырудың, өндіріс шығындарына қосылатын амортизациялық аударымдар арнайы ақша қаражаттарын пайдалану немесе негізгі қорлардың (негізгі құралдардың) жай және кеңейтілген өндірісіне айналдырудың объективтік процесі.
Амортизация - тозуды қызмет ету мерзімі бойы активтің амортизацияланған құнын жүйелі бөлу түрінде құнмен көрсету (мүліктің ұсталу, тозу дәрежесіне қарай құнын бірте-бірте төмендету). Амортизацияланатын құн дегеніміз- бастапқы құнмен пайдалы қызмет мерзімі соңында пайда болатын қосалқы бөлшектердің, сынақтардың, қалдықтардың түскен кезде болжанатын бағасы арасындағы айырма. Амортизациялық аударымдар мөлшер бойынша атқарылады және әрбір есепті мерзім үшін шығын есебінде мойындалады, танылады.
Мөлшер (норма) – амортизациялық аударымдардың негізгі құралдардың орташа жылдық бағасына шаққандағы жылдық сомасының қатынасы.
Ұйымдарда негізгі құралдардағы ай бойы есептелген амортизациялық аударым сомасы ай сайын өндірілген өнімнің, атқарылған жұмыстар мен көрсетілген қызметтердің өзіндік құны қосылып отырады.
Кәсіпорындарға жаңадан келіп түскен, кіріске алынған негізгі құралдарға амортизациялық аударым келесі айдың басынан бастап есептеледі. Ал ұйымның балансынан есептен шығарылған негізгі құралдарға келесі айдың басынан бастап амортизациялық аударым есептеу тоқталады.
Негізгі құралдарға амортизациялық аударым есептеу мына әдістер бойынша жүргізіледі:
1. Құнды бірқалыпты есептен шығару әдісі.
2. Құнды орындалған жұмыстың, өндірілген өнімнің көлеміне тепе-тең мөлшерде есептен шығару әдісі.
3. Жылдамдатып есептен шығару әдістері:
а) қалдық құнының кему әдісі;
ә) сандардың жиынтығы бойынша құнын есептен шығару әдісі.
Амортизациялық аударым есептеудің таңдап алынған әдісі кәсіпорынның есеп саясатында көрсетіліп бір есеп беру кезеңінен екінші есеп беру кезеңіне дейін дәйектілі түрде қолданады. Егер негізгі құралдарға амортизациялық аударым есептеудің әдісі өзгертілген жағдайда осы өзгерістің қандай себептерден болғаны айтылып көрсетілуі тиіс.
Амортизация- бұл тозудың құнды белгісі. Бұл негізгі құралдардың амортизациялық құнын тозу шамасына қарай оның көмегімен өндірілетін еңбек өнімі мен қызметке ауыстырудың, өндіріс шығындарына қосылатын амортизациялық аударымдар арнайы ақша қаражаттарын пайдалану немесе негізгі қорлардың (негізгі құралдардың) жай және кеңейтілген өндірісіне айналдырудың объективтік процесі.
1. Баймұханова, Сәрия Баймұханқызы. Бухгалтерлік есеп: оқулық / жалпы ред. басқ. К. Ш. Дүйсембаев.- 2-ші бас., қайта өңд., толқт.- Алматы.: ИздатМаркет,2005.- 312 б.-(Кәсіби өсудің жоғарғы мектебі)
2. В.Л.Назарова, М.С.Жапбарханова Басқару есебі: Оқулық /, Д.А.Фурсов, С.Д.Фурсова; Т.Рысқұлов атын. қазақ экон. ун-ті.- Алматы.: Экономика, 2005.- 298 б.
3. Кеулімжаев Қуантхан Кеулімжайұлы, Құдайбергенова Нұрадин Айыпұлы. Бухгалтерлік есеп : теориясы және негіздері : оқулық.- Алматы.: Экономика, 2006.- 384 б.: кесте
4. Қ. К. Кеулімжаев, З. Н. Әжібаева, Н. А.Қаржылық есеп: оқу құралы /
5. Құдайбергенов, А. Ә. Жантева.- Алматы.: Экономика,2001.- 330 б.: кесте
6. Міржақыпова, Седеп Тоқтамұратқызы. Банктегі бухгалтерлік есеп: оқулық.- Алматы.: Экономика, 2004.- 710 б.
7. Мырзалиев, Б. С., Әбдішүкіров, Р. С. Кәсіпкерлік қызметте бухгалтерлік есепті ұйымдастыру : оқу құралы.- Алматы.: Заң әдебиеті, 2006.- 164 б.: кесте.
8. Мырзалиев, Б. С., Әбдішүкіров, Р. С. Бухгалтерлік есеп жүргізудің тәжірбиелік әдістемелері :практикум : (арнайы курс).- Алматы.: Заң әдебиеті,2006.- 254 б.: кесте.
9. Назарова, Вера Леонидовна. Шаруашылық жүргізуші субъектілер-дегі бухгалтерлік есеп: оқулық /жалпы ред. басқ.: Н. Қ. Мамыров.- Алматы.: Экономика, 2005.- 310 б.
10. Төлегенов, Е. Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері : оқу құралы.- Алматы.: Экономика, 2001.- 184 б.
11. Шамгонов, А. Ш. Негізгі құралдар және материалдық бұйымдардың есебі: оқу құралы.- Орал.: [Б.ж.], 1997.- 56
2. В.Л.Назарова, М.С.Жапбарханова Басқару есебі: Оқулық /, Д.А.Фурсов, С.Д.Фурсова; Т.Рысқұлов атын. қазақ экон. ун-ті.- Алматы.: Экономика, 2005.- 298 б.
3. Кеулімжаев Қуантхан Кеулімжайұлы, Құдайбергенова Нұрадин Айыпұлы. Бухгалтерлік есеп : теориясы және негіздері : оқулық.- Алматы.: Экономика, 2006.- 384 б.: кесте
4. Қ. К. Кеулімжаев, З. Н. Әжібаева, Н. А.Қаржылық есеп: оқу құралы /
5. Құдайбергенов, А. Ә. Жантева.- Алматы.: Экономика,2001.- 330 б.: кесте
6. Міржақыпова, Седеп Тоқтамұратқызы. Банктегі бухгалтерлік есеп: оқулық.- Алматы.: Экономика, 2004.- 710 б.
7. Мырзалиев, Б. С., Әбдішүкіров, Р. С. Кәсіпкерлік қызметте бухгалтерлік есепті ұйымдастыру : оқу құралы.- Алматы.: Заң әдебиеті, 2006.- 164 б.: кесте.
8. Мырзалиев, Б. С., Әбдішүкіров, Р. С. Бухгалтерлік есеп жүргізудің тәжірбиелік әдістемелері :практикум : (арнайы курс).- Алматы.: Заң әдебиеті,2006.- 254 б.: кесте.
9. Назарова, Вера Леонидовна. Шаруашылық жүргізуші субъектілер-дегі бухгалтерлік есеп: оқулық /жалпы ред. басқ.: Н. Қ. Мамыров.- Алматы.: Экономика, 2005.- 310 б.
10. Төлегенов, Е. Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері : оқу құралы.- Алматы.: Экономика, 2001.- 184 б.
11. Шамгонов, А. Ш. Негізгі құралдар және материалдық бұйымдардың есебі: оқу құралы.- Орал.: [Б.ж.], 1997.- 56
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Корпорацияның амортизациялық саясатының жалпы сипаттамасы ... 5
1.1 Корпорацияның амортизациялық саясатының
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Корпорацияның амортизациялық саясаты мақсаттары мен міндеттері ... ... 7
1.3 Корпорацияның амортизациялық
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...9
2 Қазіргі жағдайда Қазақстанда корпорацияның амортизациялық
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2.1 Корпорацияның амортизациялық саясатының жүргізудің
маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2.2 Сарыарқа әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы ұлттық компаниясының
саясаты және оның негізгі капиталын жаңартудағы ролі ... ..19
2.3 Сарыарқа әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы ұлттық компаниясы
саясатының жүргізу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .22
3 Корпорацияның амортизациялық саясатының даму
перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
3.1 Корпорацияның амортизациялық саясатының
проблемалары ... ... ... ... ... .26
3.2 Корпорацияның амортизациялық саясатының Қазақстандағы жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .36
Кіріспе
Амортизация сөзі латын тілінен аударғанда өтеу деген мағынаны
білдіреді. Амортизация белгіленген бір мөлшерде өнімнің өзіндік құнына
қосылып отырады. Ал мұны амортизациялық аударым деп атайды. Амортизациялық
аударым әрбір өнімнің өзіндік құнына кіріп, ал өнім сатылған кезде қайтарып
отырады, яғни негізгі құралдардың тозуына байланысты құнының кемуі
амортизациялық аударым жасау арқылы қайтарылады.
Амортизация - тозуды қызмет ету мерзімі бойы активтің
амортизацияланған құнын жүйелі бөлу түрінде құнмен көрсету (мүліктің
ұсталу, тозу дәрежесіне қарай құнын бірте-бірте төмендету).
Амортизацияланатын құн дегеніміз- бастапқы құнмен пайдалы қызмет мерзімі
соңында пайда болатын қосалқы бөлшектердің, сынақтардың, қалдықтардың
түскен кезде болжанатын бағасы арасындағы айырма. Амортизациялық аударымдар
мөлшер бойынша атқарылады және әрбір есепті мерзім үшін шығын есебінде
мойындалады, танылады.
Мөлшер (норма) – амортизациялық аударымдардың негізгі құралдардың
орташа жылдық бағасына шаққандағы жылдық сомасының қатынасы.
Ұйымдарда негізгі құралдардағы ай бойы есептелген амортизациялық аударым
сомасы ай сайын өндірілген өнімнің, атқарылған жұмыстар мен көрсетілген
қызметтердің өзіндік құны қосылып отырады.
Кәсіпорындарға жаңадан келіп түскен, кіріске алынған негізгі
құралдарға амортизациялық аударым келесі айдың басынан бастап есептеледі.
Ал ұйымның балансынан есептен шығарылған негізгі құралдарға келесі айдың
басынан бастап амортизациялық аударым есептеу тоқталады.
Негізгі құралдарға амортизациялық аударым есептеу мына әдістер бойынша
жүргізіледі:
1. Құнды бірқалыпты есептен шығару әдісі.
2. Құнды орындалған жұмыстың, өндірілген өнімнің көлеміне
тепе-тең мөлшерде есептен шығару әдісі.
3. Жылдамдатып есептен шығару әдістері:
а) қалдық құнының кему әдісі;
ә) сандардың жиынтығы бойынша құнын есептен шығару әдісі.
Амортизациялық аударым есептеудің таңдап алынған әдісі кәсіпорынның есеп
саясатында көрсетіліп бір есеп беру кезеңінен екінші есеп беру кезеңіне
дейін дәйектілі түрде қолданады. Егер негізгі құралдарға амортизациялық
аударым есептеудің әдісі өзгертілген жағдайда осы өзгерістің қандай
себептерден болғаны айтылып көрсетілуі тиіс.
Амортизация- бұл тозудың құнды белгісі. Бұл негізгі құралдардың
амортизациялық құнын тозу шамасына қарай оның көмегімен өндірілетін еңбек
өнімі мен қызметке ауыстырудың, өндіріс шығындарына қосылатын
амортизациялық аударымдар арнайы ақша қаражаттарын пайдалану немесе негізгі
қорлардың (негізгі құралдардың) жай және кеңейтілген өндірісіне
айналдырудың объективтік процесі.
Амортизациялық құн дегеніміз бастапқы құн мен жою құнының арасындағы
айырмашылық. Ол негізгі құралдар келіп түскенде қосалқы бөлшектердің,
сынықтардың қызмет мерзімінің соңында қалыптасқан қалдықтардың болжамды
құны ретінде анықталады.
Амортизациялық аударымдар амортизация нормалары бойынша жасалады.
Амортиация нормасы - бұл амортизациялық аударымдардың жылдық сомасының
негізгі құралдардың жылдық орташа құнына қатынасы.
Нормалар еңбек құралдарының экономикалық мақсатты қызмет мерзіміне орай
белгіленеді. Олар негізгі құралдар өтелуінің нормативтік мерзімін
көрсетеді. Олардың деңгейі негігі құралдардың ұзаққа шыдамдылығы мен
физикалық тозуына байланысты. Мұның өзі еңбек құралдарының техникалық-
құрылымдық және материалдық-заттық ерекшеліктеріне, пайдаланудағы негізгі
құралдардың (әсіресе машиналардың, жабдықтардың) нақты жасына, қолданыстағы
еңбек құралдарының моральдық тозуына байланысты анықталады.
Амортизациялау әдісін қайта қарау:
Жылжымайтын мүлікке, үйлер мен жабдықтарға қолданылатын
амортизациялау әдісі дүркін-дүркін қайта қаралып тұруға тиіс және
экономикалық пайданың күтілетін схемасында осы активтерден елеулі
өзгерістер болса, әдіс осы өзгертілген схеманы көрсету үшін өзгертілуге
тиіс. Егер жылжымайтын мүлікті, үйлер мен жабдықтарды амортизациялау әдісін
осылайша өзгерту қажет болса, ол есептік бағалаудағы өзгеріс ретінде
ескерілуге тиіс, ал ағымдағы және болашақ кезеңдердің амортизациялық
аударымдары түзетілуге тиіс.
1. Корпорацияның амортизациялық саясатының жалпы сипаттамасы
1.1 Корпорацияның амортизациялық саясатының мәні
Өндірісте пайдалану барысында корпарацияның негізгі қорлары бірте -
бірте тозады және өзінің құнын дайын өнімге аударады. Амортизациялық
саясаты тағайындалуы- негізгі өндірістік қорлар мен материалдық емес
активтердің қайта өндірісін қамтамасыз ету болып саналады. Амортизация
өзінің экономикалық мәні бойынша негізгі қорлар мен материалдық емес
активтердің (сонымен бірге арзан бағалы және тез тозатын заттардың)
құнының, олардың тозуына байланысты өндірілген өнімге аударуы, өткізу
процесінде ақшалай формаға өтуі және ресурстарды амортизацияланатын
активтердің одан ары қарай қайта өндірісіне жинақталуы. Бұл инвестициялық
процесті қаржыландырудың мақсатты қайнар көзі болады. [1]
Құнның аударылған бөлігі өнімді өткізуден кейін негізгі қорлардың
алғашқы құнынан ажырай отырып амортизациялық қорда жинақталады. Осы қордың
қаражаттары негізгі қорлардың физикалық және моральды тозулары арқасында
істен шыққан негізгі қорлардың орнын толтырудың қайнар көзі болып табылады.
Осыған байланысты амортизациялық қордың негізгі қорлардың айналымы
процессеніндегі ролі анықталады.
Жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар объектісініњ амортизацияланатын құны
оны пайдалы пайдалану мерзімінің ішінде жүйелі түрде бөлінуге тиіс.
Жылжымайтын мүліктің, үйлер мен жабдықтардың амортизациясын есептеудің
пайдаланылатын әдісі активтен болатын экономикалық пайдаларды тұтыну
құрылымын көрсетуге тиіс. Әрбір кезең үшін амортизациялық аударымдар, егер
олар басқа активтің баланстық құнына кірмейтін болса ғана, шығыс ретінде
танылуға тиіс. [1]
Жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар объектісінде жасалған
экономикалық пайдаларды кәсіпорын негізінен активті пайдалану жолымен
тұтынады. Алайда актив бос тұрып қалған кездегі техникалық жағынан тозу
және табиғи тозу сияқты басқа факторлар көбінесе осы активтен күтуге
болатын экономикалық пайданы азаюына алып келеді. Демек, активті пайдалы
пайдалану мерзімін анықтаған кезде келесі факторлардың барлығы ескерілуге
тиіс:
• кәсіпорынның активті күтіліп отырғандай пайдалануы. Пайдалану
активтінің күтіліп отырған қуатына немесе табиғи өнімділігіне сүйеніп
бағаланады;
• осы актив пайдаланылады деп болжанып отырған ауысым саны, және
кәсіпорында қабылданған жөндеу және қызмет көрсету бағдарламасы,
сондай-ақ тұрып қалу кезеңінде активті сақтау және оған қызмет көрсету
сияқты өндірістік факторларға тәуелді күтілетін табиғи тозу;
• өндірістік процесті өзгерту немесе жетілдіру нәтижесінде, не активті
пайдаланып өндірілетін немесе берілетін тауарларға немесе қызмет
көрсетулерге рыноктық сұранымның өзгеруі нәтижесінде техникалық
жағынан тозу;
• тиісті жалгерлік аяқталатын күндер сияқты активті пайдалануға заңдық
немесе сол сияқты шектеулер. [3]
Активтің амортизацияланатын құны активтің жою құны
шегерілгеннен кейін анықталады. Іс жүзінде активтің жою құны көбінесе
мардымсыз болады, сондықтан да амортизациялық құнды есептеген кезде елеулі
болмайды. Негізгі есеп тәртібі қолданылатын және, бәлкім, жою құны елеулі
болатын кезде, ондай жою құны сатып алу құнына есептеледі және баға
өзгерген кезде ұлғаймайды.
Амортизацияланатын активтің құнын оны пайдалы пайдалану мерзімінің
ішінде жүйесі түрде бөлу үшін амортизация есептеудің түрлі әдістері
пайдаланылуы мүмкін. Бұларға тіке сызықты әдіс, азайтылатын қалдық әдісі
және заттар сомасының әдісі (өндірістік әдіс) жатады. Тіке сызықты әдіс
активті пайдалы пайдалану мерзімінің ішінде тұрақты аударымдарға алып
келеді. Азайтылатын қалдық әдісі активті пайдалы пайдалану мерзімінің
ішінде аударымдардың азаюына алып келеді. Өндірістік әдіс активтен алынған
өнімнің күтіліп отырған пайдалануына немесе санына негізделген аударымдарға
алып келеді. Активке қатысты пайдаланылатын актив экономикалық пайдалардың
күтілетін схемасының негізінде таңдап алынады және, егер активтен алынатын
экономикалық пайдалардың күтілетін бұл схемасы өзгермейтін болса, кезеннен
кезеңге жүйелі түрде қолданыла береді. [4]
Кезең ішіндегі амортизациялық аударымдар әдетте шығыс ретінде танылады.
Алайда кейбір жағдайларда активте жасалған экономикалық пайдаларды
кәсіпорын шығыстың пайда болуын қозғамай, басқа активтерді өндірген кезде
пайдаланады. Бұл жағдайда амортизациялық аударым басқа активтің өзіндік
құнының бір бөлігін құрайды және оның баланстық құнына қосылады. Мысалы,
өндірістік үйлер мен жабдықтардың амортизациясы босалқыларды қайта өңдеу
шығындарына қосылады (ќараңыз: 2-“Босалқылар” ХБЕС). Әзірлеу жөніндегі
қызметте пайдаланылған жылжымайтын мүліктің, үйлер мен жабдықтардың
амортизациясы да тап осылай 38-“Материалдық емес активтер” ХБЕС-на сәйкес
танылатын материалдық емес активтің өзіндік құнына қосылуы мүмкін.
Пайдалы пайдалану мерзімін қайта қарау:
Жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар объектісін пайдалы пайдалану
мерзімі дүркін-дүркін қайта қаралып тұруға тиіс және, егер болжам алдыңғы
есептерден елеулі түрде өзгеше болса, ағымдағы және болашақ кезеңдердегі
амортизациялық аударымдар түзетілуге тиіс. [8]
Активті пайдалану мерзімінің ішінде оны пайдалы пайдалану мерзімі
есебінің дұрыс еместігі белгілі болуы мүмкін. Мысалы, пайдалы пайдалану
мерзімі активтің жай-күйін оның бастапқы бағаланған өндірістік нормаларынан
тыс жақсартатын активке келесі шығындардың көмегімен ұзартылуы мүмкін.
Балама ретінде өнімнің технологиялық өзгерістері немесе рыноктағы
өзгерістер активті пайдалы пайдалану мерзімінің қысқаруына әкеп соқтыруы
мүмкін. Ондай жағдайларда пайдалы пайдалану мерзімі және, демек,
амортизация нормасы ағымдағы және болашақ кезеңдерге түзетіледі.
Активті пайдалы пайдалану мерзіміне кәсіпорынның жөндеуге және қызмет
көрсетуге қатысты саясаты да ықпал етуі мүмкін. Ол активті пайдалы
пайдалану мерзімін ұзартуға немесе оның жою құнын арттыруға әкеп жеткізуі
мүмкін. Алайда ондай саясатты қабылдау амортизация есептеу қажеттігін жоққа
шығармайды. [1]
Амортизациялау әдісін қайта қарау:
Жылжымайтын мүлікке, үйлер мен жабдықтарға қолданылатын
амортизациялау әдісі дүркін-дүркін қайта қаралып тұруға тиіс және
экономикалық пайданың күтілетін схемасында осы активтерден елеулі
өзгерістер болса, әдіс осы өзгертілген схеманы көрсету үшін өзгертілуге
тиіс. Егер жылжымайтын мүлікті, үйлер мен жабдықтарды амортизациялау әдісін
осылайша өзгерту қажет болса, ол есептік бағалаудағы өзгеріс ретінде
ескерілуге тиіс, ал ағымдағы және болашақ кезеңдердің амортизациялық
аударымдары түзетілуге тиіс.
1.2 Корпорацияның амортизациялық саясаты мақсаттары мен міндеттері
Корпарацияның амортизациялық саясаты табиғи ресурстарды геологиялық
зерттеулерге және өндіруге дайындық жұмыстарына жұмсалған шығыстар. Жер
байлығын зерттеу, барлау және пайдалы қазбаларды алуға даярлық жұмыстарына
шыққан шығындар; бағалау, жасақтау жалпы әкімшілік шығындар және қол
қойылған бонустарды, қоммерциялық табу бонусын төлеуге байланысты
шығындарды қоса алғанда, жылдық табыс жиынтығынан амортизациялық аударым
түрінде ұстап қалуға жатады және ол жеке топты құрайды, бірақ
амортизациялық нормасының шегі 25 пайыз деңгейінен аспауы керек. [5]
Әрбір шаруашылықта бекітілген құралдар үздіксіз қозғалыста болады.
Өздерінің құндарын өндірілген өнімге ауыстыруына байланысты, шаруашылық
құралдары негізгі және айналым құралары болып бөлінеді. Ауыл шаруашылығы
өндірісінің дамуына, оның тиімділігін арттыруда негізгі құралдардың маңызы
зор. Өйткені олар арқылы еңбек бұйымдарын өңдеп, материалдық бұйымдар алуға
болады. Сонымен қатар олар өндіріс процесінде ұзақ мерзім пайдаланылып,
өзінің қалыпты үлгісін сақтай отыра, құнын өндірген өнімнің құнына
біртіндеп тозу мөлшері бойынша апарып отырады. Сонымен стандартқа сәйкес
негізгі құралдар дегеніміз бұл материалдық өндірістік және өндірістік емес
сферада ұзақ уақыт бойы қызмет көрсететін материалдық активтер.
Корпарацияның негізгі құралдардың бірыңғай типтік жіктелуі
қолданылады. Сол жіктеуге байланысты оларды төмендегідей белгілермен
топтастырады:
а) өндіріске қатысуына байланысты: өндірістік және өндірістік емес.
Өндірістік негізгі құралдарға жарғылық қызметті іске асыруға байланысты,
яғни өнеркәсіп өндірісі, құрылыс, ауыл шаруашылығы, сауда т.б. қызмет
түрлерінің құралдары жатады. Өндірістік емес негізгі құралдарға тұрмыстық
шаруашылық қызметі, денсаулық сақтау, мәдениет тағы басқа қызмет түрлерінің
негізгі құралдары жатады.
б) тиістілігіне қарай негізгі құралдар: меншікті және арендалық болып
екіге бөлінеді. Меншікті бұл кәсіпорынның меншігіндегі және оның балансында
көрсетілетін негізгі құралдар. Арендаланған бұл басқа кәсіпорыннан аренда
шарты негізінде белгіленген мерзімге алынған негізгі құралдар. Арендаланған
негізгі құралдардың қатарына мерзімі өткенге дейін немесе өткесін шартта
көрсетілген бағаны төлегеннен кейін арендатордың меншігіне көшетін, ұзақ
мерзімге арендаланған негізгі құралдар жатады.
в)пайдалануына қарай негізгі құралдар пайдаланудағы, запастағы және
консервациядағы болып бөлінеді. Запастағы негізгі құралдарға пайдаланудағы
негізгі құралдарды ауыстыру үшін алып қалынған негізгі құралдар жатады.
Консервацияға қойылған негізгі құралдар уақытша қолданылмайтын негізгі
құралдар.
г) атқаратын қызметіне, түрлеріне байланысты: жер, ғимараттр мен
құрылыс жайлары, машиналар мен жабдықтар, беріліс құралдары, көлік
құралдары, басқалары. Әрбір көрсетілген негізгі құралдар тобына келесі
объектілер кіреді:
Ғимараттар: мақсаты халыққа әлеуметтік мәдени қызмет көрсету. Тұрғын
үй, еңбек жағдайын туғызу болып табылатын архитектуралық құрылыс
объектілері. Әрбір жеке тұрғын инвентарлық объекті болып есептеледі.
Құрылыс жағдайлары: еңбек затын өзгертпей, қандай да болмасын
қызметті атқару жолымен өндіріс процесін іске асыруға арналған инженерлік
құрылыс объектілері. [4]
Тіркелген активтер бойынша шегеріс жасау. Тіркелген активтерге-салык
төлеушінің бухгалтерлік балансында ескерілген және кәсіпкерлік қызметте
пайдаланылатын негізгі құрал-жабдықтар мен материалдык емес активтер
жатады. Негізгі құрал-жабдыктардың мынадай түрлеріне амортизациялық
аударылымдар есептелінбейді: жер; өнім беретін ересек малдар; мұражай
құндылықтары; сәулет және өнер ескерткіштері; жалпы жұрт пайдаланатын
автомобиль жолдары, тротуарлар, бульворлар, скверлер; аяқталмаган күрделі
құрылыс; фильм қорына жататын объектілер; бұрындары толыгымен шегеріске
жатқызылған негізгі құрал-жабдықтардың құны; инвестициялық жобалардың
шеңберінде пайдалануға берілген негізгі қүралдар. Амортизациялауға жататын
негізгі құралдар өздеріне тиесілі шектеулер мөлшерлемесімен есептелінеді.
Амортизацияның мүлік түрі бойынша шектелген мелшерлемесі "Негізгі
құралдардың есебі" тарауында келтірілді.
Салық төлеуші өз еркі бойынша баска да шектеу мөлшерлемесін
қолдануына құкылы, бірак ол қойылған (белгіленген) шектен жоғары болмауы
керек. Өндірістік мақсат үшін өз күшімен салынған күрылыстардың шығыстары
және өндірістік мақсатта үш жылдан кем емес пайдаланатын технологиялық
күрал-жабдыктардың құны; салык телеушінің еркі бойынша амортизациялау
мерзімінің кез-келген сәтінде қалған амортизацияның шегінде шегеріс жасай
алады. [1]
Ғимараттар, қондырғылар, құрылыстар объектілері бойынша
амортизациялық аударымдар жеке анықталады. Салықтық кезеңнін соңына топ
ішіндегілері бойынша баланстың құны анықталады: салықтық кезеңде келіп
түскен тіркелген активтер мынадай құны бойынша алынған құны – бастапқы
құнынан алуға байланысты шығыстар, өндіру, салу, монтаждау және орнату
шығындары кіреді; жарық капиталына салым ретінде алынған – құны бойынша,
алыс-еріс актісі бойынша анықталады, бірақ нарықтық құнынан жоғары болмауы
тиіс;
Салықтық кезеңнің басына топ ішіндегілердің баланстық құны (өткен
салық кезеңінің соңындағы топ ішіндегілерінің баланстық құны,
амортизациялық аударым сомасының азайғаны, жөндеу жұмыстары жүргізілшендері
және есептен шыққандары ескеріліп, жасалған түзетулері).
1.3 Корпорацияның амортизациялық есебі
Мөлшер (норма) – амортизациялық аударымдардың негізгі құралдардың
орташа жылдық бағасына шаққандағы жылдық сомасының қатынасы.
Ұйымдарда негізгі құралдардағы ай бойы есептелген амортизациялық аударым
сомасы ай сайын өндірілген өнімнің, атқарылған жұмыстар мен көрсетілген
қызметтердің өзіндік құны қосылып отырады.
Кәсіпорындарға жаңадан келіп түскен, кіріске алынған негізгі
құралдарға амортизациялық аударым келесі айдың басынан бастап есептеледі.
Ал ұйымның балансынан есептен шығарылған негізгі құралдарға келесі айдың
басынан бастап амортизациялық аударым есептеу тоқталады.
Негізгі құралдарға амортизациялық аударым есептеу мына әдістер бойынша
жүргізіледі:
1. Құнды бірқалыпты есептен шығару әдісі.
1. Құнды орындалған жұмыстың, өндірілген өнімнің көлеміне
тепе-тең мөлшерде есептен шығару әдісі.
2. Жылдамдатып есептен шығару әдістері:
а) қалдық құнының кему әдісі;
ә) сандардың жиынтығы бойынша құнын есептен шығару әдісі.
Амортизациялық аударым есептеудің таңдап алынған әдісі кәсіпорынның есеп
саясатында көрсетіліп бір есеп беру кезеңінен екінші есеп беру кезеңіне
дейін дәйектілі түрде қолданады. Егер негізгі құралдарға амортизациялық
аударым есептеудің әдісі өзгертілген жағдайда осы өзгерістің қандай
себептерден болғаны айтылып көрсетілуі тиіс. [7]
Амортизация- бұл тозудың құнды белгісі. Бұл негізгі құралдардың
амортизациялық құнын тозу шамасына қарай оның көмегімен өндірілетін еңбек
өнімі мен қызметке ауыстырудың, өндіріс шығындарына қосылатын
амортизациялық аударымдар арнайы ақша қаражаттарын пайдалану немесе негізгі
қорлардың (негізгі құралдардың) жай және кеңейтілген өндірісіне
айналдырудың объективтік процесі.
Амортизациялық құн дегеніміз бастапқы құн мен жою құнының арасындағы
айырмашылық. Ол негізгі құралдар келіп түскенде қосалқы бөлшектердің,
сынықтардың қызмет мерзімінің соңында қалыптасқан қалдықтардың болжамды
құны ретінде анықталады.
Амортизациялық аударымдар амортизация нормалары бойынша жасалады.
Амортиация нормасы - бұл амортизациялық аударымдардың жылдық сомасының
негізгі құралдардың жылдық орташа құнына қатынасы.
Нормалар еңбек құралдарының экономикалық мақсатты қызмет мерзіміне орай
белгіленеді. Олар негізгі құралдар өтелуінің нормативтік мерзімін
көрсетеді. Олардың деңгейі негігі құралдардың ұзаққа шыдамдылығы мен
физикалық тозуына байланысты. Мұның өзі еңбек құралдарының техникалық-
құрылымдық және материалдық-заттық ерекшеліктеріне, пайдаланудағы негізгі
құралдардың (әсіресе машиналардың, жабдықтардың) нақты жасына, қолданыстағы
еңбек құралдарының моральдық тозуына байланысты анықталады. [6]
Автомобиль көлігінің жылжымалы құрамының амортизациялық аударымының
нормасы 1000 км жүрістің баланстық құнына процентпен белгіленуі мүмкін. Жыл
бойы әбір айдағы амортизациялық аударымдардың мөлшрін анықтау негізгі
құралдар құрамының өткен айда өзгеруіне байланысты, сондай-ақ негізгі
құралдардың толық амортизациясына нормативтік қызмет мерзімнің аяқталуына
байланысты белгіленген нормаларға түзетілген амортизация нормасына қарай
жүргізіледі.
Қайтадан пайдалануға берілген негізгі құралдар бойынша амортизация есептеу
енгізіген айдан кейінгі айдың бірінші күнінен басталады. Шығарылған негізгі
құралдар бойынша амортизация есептеу шығарылған айдан кейінгі айдың бірінші
күнінен бастап тоқтатылады. Қайтадан құру мен техникалық қайта жарақтандыру
бойынша, егер олар толықтай тоқтатылса және негізгі құралдар консервацияға
жіберілмесе, амортизация есептеу жүргізілмейді.
Жалға алынған негізгі қорлар бойынша амортизация есептеуді жалдау шартының
нысанына және шарттың талаптарына сәйкес жалгер немесе жалға беруші
жүргізеді. [4]
Негізгі құралдар бойынша есептеу қайтадан пайдалануға берілгендеріне
байланысты, ал істен шыққандары бойынша – бұл қорлардың құны өнімнің
(жұмыстың, көрсетілген қызметінің) өзіндік құнына толықтай көшіріліп
берілген айдан кейінгі немесе соңғы айдың алғашқы күндерінде доғарылады.
Алты БЕС пен 16 ҚЕБХС негізгі құралдар сәйкес амортизацияны есептеу үшін
мынадай тәсілдер ұсынылады.
Құнды бір келкі (тура сызықты) тәсілмен есептен шығару тәсілі- объект құны
ай сайын тең сомамен есептен шығарылады.
Мысалы. Сарыарқа әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы ұлттық
компаниясынан 95760 компьютері алынды, қызмет мерзімі бес жыл, болжанатын
жойылу құны 1850.
Кесте-1 Жылдық амортизациялық көрсеткіш:
Есепті Бастапқы Жойылу Амортизация-лаҚызмет Аморт Жылдық
кезең құн құны натын құн мерзімі нормасы аморт.
1999 95760 1850 93910 5 20 18782
2000 95760 1850 93910 5 20 18782
2001 95760 1850 93910 5 20 18782
2002 95760 1850 93910 5 20 18782
2003 95760 1850 93910 5 20 18782
Кесте-2 Тозғандардың жинақталған тізімдемесі:
Есепті Бастапқы құн Жылдық Жинақталған тозу Баланстық құн
кезең амортизация сомасы 2 топ – 4 топ
1999 95760 18782 18782 76978
2000 95760 18782 18782+18782=37564 58196
2001 95760 18782 37564+18782=56345 39414
2002 95760 18782 56345+18782=75125 20632
2003 95760 18782 75128+18782=93910 1850
Өндіріске ғылыми-техникалық жетістіктер енгізу түзету мен негізгі
құрал-жабдықтарды жаңартуға қызығушылықты арттыру үшін қаржылық жағдай
жасау мақсатымен субъектілер амортизацияны тездетіп есептеу, сандар
(кумулятивті тәсіл) сомасы бойынша құнды есептен шығару, кемітілген қалдық
тәсілдерін қолдана алады.
Сандар сомасы бойынша (кумулятивті тәсіл) құнды есептен шығару тәсілі
есептік коэффициентті табудан тұрады. Коэффмцент бөлгіші қорытындысы
пайдалы қызмет мерзімі сомасына, ал алым қызмет ету мерзімінің соңына дейін
қалған жыл соңына тең болады.
Амортизация сомасы кейінгі жылдарға қарағанда пайдалануға берілген алғашқы
жылдары жоғары болады. Амортизацияны есептеу бойынша есеп кумулятивті
тәсілмен:
95760 компьютері алынды, қызмет ету мерзімі 5 жыл, болжанатын жойылу құны
1850:
Кесте-3 Кумулятивті есептеу көрсеткіші:
ЕсептБастапқЖойылу АмортиКумулятивҚызмет ету Есептік Жылдық
і ы құн құны зациял-ті сан мерзім соңынакоэффициенамортизац
кезең ық дейін қалған т 65 топ ия Топ 4
құны жыю саны х 7
1 2 3 4 5 6 7 8
1999 95760 1850 93910 15 5 0,333 31303
2000 95760 1850 93910 15 4 0,266 25043
2001 95760 1850 93910 15 3 0,2 19782
2002 95760 1850 93910 15 2 0,133 12521
2003 95760 1850 93910 15 1 0,066 6261
Кесте-4 Жинақталған тозу тізімдемесі:
ЕсептіБастапқы құн Жылдық Жинақталған тозу сомасыЕсепті кезең
кезең амортизаци соңын-дағы
я баланстық құн
1 2 3 4 5
1999 95760 31303 31303 64457
2000 95760 25043 31303+25043=56346 39414
2001 95760 18782 56346+18782=75128 20632
2002 95760 12521 75128+12521=87640 8111
2003 95760 6261 87640+6261=93910 1850
Амортизацияны кемігіш қалдық тәсілмен есептеу бойынша есеп:
Бұл тәсілде амортизация сомасы объектіні бірінші жыл қолдағанда бірден
көбейеді және соңғысында төмендейді.
Кемігіш қалдық тәсілінде амортизацияны есептеу бастапқы мес, баланстық
құннан жасалады.
Түзу сызықты тәсілде амортизация мөлшері екі есе өсіріледі.
Амортизацияны есептегенде жойылу құны ескерілмейді, бұған жойылуға дейінгі
қалдық құнды кеміту, үшін қажетті шамамен амортизация сома шектелетін соңғы
жыл кірмейді.
Өндірістік тәсіл (амортизацияны орындалған жұмыс көлеміне
пропорциональды есептеу) амортизация объектісі пайдалану нәтижесі ғана
болуына, уақыттың бір бөлігі оны есептеу барысында ешқандай роль
атқармайтынына негізделген.
Бұл тәсілді пайдалану мерзімі техникалық көрсеткіштермен Сарыарқа
әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы ұлттық компаниясы ұйымның шаруашылық
қызметіндегі өзгерістермен шектелген жағдайда қолдануға болады.
Мысалы.
Құны 240000 теңгелік станок техникалық төлқұжатқа сай 6000 бұйым өңдеуге
бейі, жойылу құны 18000 теңге.
Амортизация мөлшері 1 бұйымға:
240000-18000 = 37 теңге
6000
Егер 2003 жылы майда 45 бұйым жасалса, онда амортизация сомасы:
45с* 37 теңге = 1665 теңге
Маусым 2003 ж.: 52с*37=924 теңге.
Маусым 2003 ж.: 48с*37=1776 теңге
Техникалық төлқұжат бойынша жұмыс істелген сағат саны мысалы, 10000 сағат
қарастырылған. 1 сағат жұмысқа амортизация мөлшері
240000-18000 = 22 теңге
10000
Егер станоктың 2003 ж май айындағы жұмыс уақыты 224 сағат болса, онда
амортизация:
224с*22=4928 теңге
Корпарацияның негізгі құралдардың тозуын табиғи және сапалық тозу
деп екіге бөледі. Негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың материалдық
жағынан тозуы болып табылады, яғни жұмыс істеу үдерісінде машиналар мен
құралдардың жеке бөлшектерінің қажалып-мүжілуі, үйлер мен ғимараттардың
тозығы жетіп құлайтындай дәрежеге жету. Негізгі құралдардың табиғи тозуы
олардың көп уақыт бойы пайдаланылғандығына ғана байланысты емес, оған
сонымен қатар басқа да табиғи жағдайлар әсер еткендігіне байланысты. Яғни
негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың ұзақ уақыт пайдаланылуы және
оларға басқа да факторлардың әсер етуі нәтижесінен болып табылады.
Негізгі құралдардың сапалық тозу олардың толық табиғи тозуы жетпейақ
құнсызданып, өндірістің даму үдерісінен кейін қалуы, яғни активтердің ғылым
мен техниканың дамуының бүгінгі күнгі талаптарына сәйкес келмейтін жағдайда
болуынан пайда болады.
Жоғарыда айтылғандарды осы корпарацияның негізгі құралдардың тозуын,
олардың табиғи және сапалық сипаттарын, жоғалту себебтерін ашып көрсетеміз.
Яғни негізгі құралдардың амортизациясының есебін, құнды бірқалыпты және
жылдамдатып шығару әдісін анықтаймыз, негізгі құралдардың тозу есебін
шығарамыз. [1]
Амортизацияны әр түрлі тәсілмен есептеген сомаларды салыстырғанда,
қаралған тәсілдер кәсіпорын нәтижесіне ықпал ететін негізгі құрал-
жабдықтардың жылдық амортизация саласына кемуіне немесе артуына мүмкіндік
беретінін айқын аңғартты.
2 Қазіргі жағдайда Қазақстанда корпорацияның амортизациялық саясаты
2.1 Корпорацияның амортизациялық саясатының жүргізудің маңыздылығы
Еліміздің экономикалық, саяси және әлеуметтік даму көкжиегінде
керегесін кеңейткен келелі істер керуені ел мерейін өсіріп, үздіксіз
жалғасын тауып жатты. Өзінің даму жолындағы биік баспалдағына көтерілген
экономикалық салада 2007 жылы іс жүзіне асырылған жаңа да ірі жобалардың
бірі – әлеуметтік кәсіпкерлік корпорациялар (ӘКК).
Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар құру идеясын алғаш рет Елбасы
Нұрсұлтан Назарбаев 2006 жылғы 1 наурызда Қазақстан халқына арнаған
Жолдауында айтқан еді. Президент идеясы бойынша ӘКК – жергілікті жерлердегі
мемлекеттік активтерді басқаратын холдингтік компаниялар ретінде аймақтарды
дамытатын институттарға айналуы тиіс болатын. ӘКК өз қызметін өндіріс және
тауар өндіру, қызмет көрсетуден пайда табу мақсатында ұйымдастырылған
тұрлаулы бизнес құрылымдар ретінде дүниеге келді. ӘКК-тің коммерциялық
корпорациялардан басты айырмашылығы, олар алынған пайданы өздері мүддесін
көздеп құрылған сол өңірдегі халықтың әлеуметтік-экономикалық немесе мәдени
мақсаттары үшін қайтадан жұмсайды. Қазақстанның түрлі өңірлеріндегі ӘКК-лер
бастапқы кезеңде қолдарына коммуналдық меншікті, жерді, жаңа бизнес жасау
үшін пайдалануға болатын жұмыс істеп тұрған рентабельсіз кәсіпорындарды
беру арқылы жасақталуға тиіс болды.
2006 жылғы 30 мамырдағы Үкіметтің № 483 қаулысымен ӘКК құру
тұжырымдамасы бекітілді. Сол жылы 12 тамызда өткен экономикалық кеңестің
үшінші кеңейтілген мәжілісінде Кәрім Мәсімов алдағы айларда әлеуметтік-
кәсіпкерлік корпорациялар құрудың қанатқақты жобалары басталады деген
болатын. Сонымен бірге, ол агроиндустриалдық институттарды біріктіретін
“Қазагро” холдингтік компаниясы да құрылады деп мәлімдеген еді. Көп ұзамай
“Қазагро” жобасы жүзеге асты.
Ал 2007 жылдың 12 қаңтарында Елбасының Жарлығымен ең алғашқы
қанатқақты жоба ретінде орталығы Астана қаласында орналасқан “Сарыарқа”
әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы ұлттық компаниясы” акционерлік қоғамы
құрылды. “Сарыарқа” ӘКК-ні құру жөніндегі қанатқақты жоба жемісті болды. Ең
бірінші “Сарыарқа” ӘКК-нің инвестициялық жобасы ретінде кәсіпкерлердің
ұсынысымен 50 жобаның ішінен жалпы құны 28 миллиард 756 миллион теңге
тұратын 15 жоба таңдап алынды. Олар негізінен ауылшаруашылық өнімдерін
қайта өңдеу, отынның баламалы түрлерін дамыту, құрылыс индустриясы,
металлургия және металл өңдеу, қатты тұрмыстық қалдықтарды қайта өңдеу және
басқа салалар болатын.
Соның ішінде жалпы құны 22 миллиард 448 миллион теңге болатын 8 жоба
жүзеге асырыла бастады. Оның ішінде “Сарыарқа” ӘКК-нің инвестициясы 1
миллиард 596 миллион теңге болды. Бүгінгі күнде “Сарыарқа” ӘКК жүзеге
асырып жатқан инвестициялық жобалардың жалпы құны 22 миллиард 44 миллион
теңгеге жетті. Оның ішінде “Сарыарқа” ӘКК-нің инвестициясы 1 миллиард 956
миллион теңге. Сондай-ақ, биылғы жылдың аяғына дейін 12 кен орнын ашу
көзделген болатын. Бұл жобаға тартылған инвестиция көлемі 12 миллиард теңге
болды.
Сөйтіп, 2006-2007 жылдар аралығында жеті экономикалық макроаймақты
қамтитын жеті әлеуметтік-экономикалық корпорация құрылды. Олар: “Сарыарқа”
ӘКК – Ақмола, Қарағанды облыстарын және Астана қаласын қамтиды. Орталығы –
Астана қаласы. “Ертіс” ӘКК – Шығыс Қазақстан және Павлодар облыстарын
қамтиды. Орталығы – Семей қаласы. “Оңтүстік” ӘКК – Оңтүстік Қазақстан,
Жамбыл және Қызылорда облыстарын қамтиды. Орталығы – Шымкент қаласы.
“Жетісу” ӘКК – Алматы облысын және Алматы қаласын қамтиды. Орталығы –
Талдықорған қаласы. “Каспий” ӘКК – Атырау, Маңғыстау облыстарын қамтиды.
Орталығы –Ақтау қаласы. “Тобыл” ӘКК – Солтүстік Қазақстан, Қостанай
облыстарын қамтиды. Орталығы – Қостанай қаласы. “Батыс” ӘКК – Батыс
Қазақстан, Ақтөбе облыстарын қамтиды. Орталығы – Ақтөбе қаласы.
“Сарыарқа” корпорациясы сияқты басқа әлеуметтік-кәсіпкерлік
корпорациялардың да негізгі міндеті мемлекеттік активтерді, мемлекеттік
және жекеменшік әріптестікті тиімді басқару арқылы аймақтың дамуын
қамтамасыз ету болып табылады. Соған орай мынадай төрт міндетті жүзеге
асырады: 1) мемлекеттік активтерді басқарудың тиімді жүйесін жасау; 2)
мемлекет пен жекеменшік әріптестік негізінде бәсекеге қабілетті
өндірістерді іске қосу; 3) инвестиция тартуға ыңғайлы орта қалыптастыру; 4)
аймақтың әлеуметтік проблемаларын шешу үшін тапқан пайданы бағыттайтын
бизнес жоспарларды жүзеге асыру.
ӘКК Қазақстан үшін мүлде жаңа құрылым екені даусыз. Дегенмен, Үкімет
өз тұжырымдамасында АҚШ пен Данияда осыған ұқсас тәжірибенің бар екендігін
атап көрсетті. ӘКК – ұлттық компания болып табылатын акционерлік қоғам.
Ұлттық компания мәртебесі оған жер қойнауындағы қазба байлықтарын және
жерді пайдалануға мүмкіндік береді.
Осыған орай әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар еліміздің экономикасын
қарқынды дамыту мақсатында ерекше маңызға ие болды. Сондай-ақ ӘКК-лер
тұрғындарды жұмыспен қамтуда шешуші рөл ойнайды. Өңірлердің экономикалық-
әлеуметтік дамуында қуатты локомотив бола отырып, ұлттық экономикамыздың
қарышты қарқын алуына үлес қосады. ӘКК-лер тәуелсіз Қазақстанның Тұңғыш
Президенті Нұрсұлтан Назарбаев күн тәртібіне қойған елімізді таяу жылдарда
әлемдегі бәсекеге неғұрлым қабілетті 50 елдің қатарына қосу стратегиясын
жүзеге асыруға өлшеусіз үлес қоспақ.
Корпарцияның қаржы ресурстарының құралуының қайнар көздеріне ол
төмендегідей сипаттама береді.
Меншікті және оған теңестірілген қаражаттарға корпарцияның
кірістерінің барлық түрлері, амортизация, істен шыққан мүлікті өткізуден
түскен түсім, тұрақты пассивтер, мобилизацияланған ішкі ресурстар жатады,
қаржы нарығында мобилизацияланған қаражаттар - бұл меншікті акцияны және
облигацияны және басқалай құнды қағаздарды сату, инвестициялар. Қайта бөлу
тәртібінде түскен ақшалай қаражаттар - бұл сақтандыру бойынша қайтарымдар,
концерндерден, ассоциациялардан, салалық құрылымдардан түскен түсімдер; пай
жарналары; дивиденттер мен пайыздар; бюджеттік субсидиялар.
Ресурстардың үшінші тобы туралы айтқан кезде шаруашылықты жүргізудің
нарықтық жағдайына өту кезінде кәсіпорындар маңызды қаржы ресурстарын,
ақшалай қаражаттарды сала ішінде қайта бөлу және бюджеттік қаржыландыру
негізінде алатындығын айта кеткен жөн.
Нарықтық қатынастарды қалыптастыру процесінде қайта бөлу тәртібінде
құралатын қаржы ресурстарының құрылымында сақтандыру компанияларынан
түсетін сақтандыру төлемдері үлкен рольді алады, ал одан кейінгі орынды
бюджеттік қаржыландыру қайнар көздері алады.
Қаржы ресурстары - кәсіпорынның, мекеме мен мемлекеттің иелігіндегі,
қаржы - несие жүйесі алдындағы міндеттемелерді орындауы, жұмысшыларды
материалды ынталандыруға, кеңейтілген қайта өндіріс шығындарын жүзеге
асыруға бағытталған ақшалай кірістер мен қорлар - деген анықтама беру
толығырақ болады.
Фирманың қаржы ресурстары мен капитал арасындағы айырмашылық келесіде:
кез - келген уақытта фирманың қаржы ресурстары капитал көлеміне тең немесе
одан көп. Сонымен қатар теңдік фирманың ешқандай қаржылық міндеттемесінің
жоқ екендігін және барлық қаржы ресурсының айналымға салынғандығын
сипаттайды. Бірақ бұл капиталдың көлемі фирманың қаржы ресурстарының
көлеміне жақындаған сайын фирма тиімді жұмыс істейді дегенді білдірмейді.
Нақты өмірде жұмыс істейтін фирмаларда қаржы ресурстары мен капиталдың
теңдігі болмайды. Қаржылық есептілік қаржылық ресурстар мен капиталдың
арасындағы айырмашылықты анықтай алмайтындай етіп құрылады. Өйткені,
стандартты есептілікте қаржылық ресурстар емес, олардың айналған түрлері -
міндеттемелер мен капитал сипатталады.
Корпарацияның қаржылық қатынасы кәсіпорынның меншікті қаражаттарының, оның
кірісінің құралуы, шаруашылық қызметті қаржыландырудың қарыз қайнар
көздерін тартуы, осы қызмет нәтижесінде пайда болған кірістерді бөлуі,
оларды кәсіпорынның даму мақсатында пайдалануы ақшалай негізде жүзеге
асқан кезде пайда болады.
Корпарацияның қаржы ресурстарын қалыптастыруды ұйымдастырудың
принциптері ретінде олардың өмір сүруіне тән ерекше формаларды түсінуі
тән.
Қаржы ресурстарын қалыптастыруды ұйымдастыру олардың тиімділігін
қамтамасыз етудің жалпы кешенінің негізін қалаушы болып табылады. Қаржы
ресурстарын қалыптастыруды ұйымдастырудың жалпы қағидаттары төмендегіше:
1. қаржы ресурстарының құрамы мен құрылымы;
2. мақсатты және көп мақсатта пайдаланылатын қаржы ресурстары
3. кәсіпорынның қаржы ресурстарына деген қажеттіліктерін белгілеу;
4. қаржы ресурстарын олардың тағайындалуына сәйкес мақсатты пайдалану;
5. қаржы ресурстарының сақталуы;
Қаржы ресурстарының құрамы деп оларды құрайтын кірістердің жиынтығы
түсініледі. Қаржы ресурстарының құрылымы қаржы ресурстарының жекелеген
элменттерінің қатынасын көрсетеді, яғни кәсіпорынның қаржы ресурстарының
жалпы көлеміндегі әрбір элементтің үлесін.
Біздің пікірімізше, қаржы ресурстарын анықтаудағы ең қолайлы негізгі
принцип болып, оларды түрлерге жатқызу болып табылады, яғни қаржылық қайта
бөлуден өте отырып жиынтық қоғамдық өнім өткізілетін форма: амортизация
аударым, жиынтық кіріс (пайда), айналым қаражаттарының қалыптасқан артық
көлемі, тұрақты пассивтер және т.б, сонымен қатар олардың кәсіпорынның
қаражаттар айналымы процесіндегі ролін нақты айқындау керек.
Корпарацияның дамуына бағытталатын қаржылық ресурстар келесілердің
есебінен түзеледі: амортизациялық аударымдар; шаруашылық және қаржылық
қызметтердің барлық түрінен алынатын пайда; серіктестіктерге қатысушылардың
қосымша пай жарналары; облигацияларды шығарудын алынатын қаражаттар; ашық
және жабық акционерлік қоғам акцияларын шығару және орналастыру көмегімен
орналастырылған қаражаттар; басқа кредиторлардың ұзақ мерзімді несиелері
(облигациялық заемдардан басқа); басқа заңды қайнар көздер (мысалы,
кәсіпорындардың, ұйымдардың, азаматтардың өз еркімен берген қайтарымсыз
жарналары).
Өзін өзі қаржыландыру принципі тұтынушыға қажетті өнім өндірісін үлкен
шығындармен шығаратын және әртүрлі объективті себептерге байланысты
тиімділіктің жоғарғы деңгейін қамтамасыз ете алмайтын кәсіпорындар үшін әлі
де болса қамтамасыз етілмеген. Оларға коммуналдық тұрғын үй, жолаушылар
транспорты, ауыл шаруашылығы және бюджеттен ассигнация алатын басқа да
кәсіпорындар жатады. Осындай жағдай сонымен қатар шаруашылық қызметі
кәсіпкерлік деп есептелмейтін қорғаныс мағынасындағы кәсіпорындарға да тән
және олар өнімді өткізуден түскен қаражаттар есебінен қаржыландырылады.
Қаржылық жоспарлау - бұл корпарацияның дамуын қамтамасыз ету үшін
оның барлық кірістері мен ақшалай қаражаттарының шығындалу бағыттарын
жоспарлау болып табылады. Қаржылық жоспарлау жоспарлаудың тапсырмалары мен
объектілеріне байланысты әртүрлі мазмұн мен бағыттағы қаржылық жоспарларды
құру көмегімен жүргізіледі.
Қаржылық ресурстарды жоспарлаудың мақсаты әртүрлі кәсіпорындарда әр
қалай болуы мүмкін. Қаржылық ресурстарды жоспарлау қызметтеріне
кәсіпорынның түрі мен көлеміне байланысты әртүрлі мән берілуі мүмкін.
o Бюджет экономикалық болжау ретінде.
o Бюджет бақылау негізі ретінде
o Бюджеттік тапсырманың қойылу негізі.
o Бюджет өкілетті делегатын жіберу құралы ретінде.
Жоспарлауды ұйымдастыру кәсіпорынның көлеміне байланысты болады. Өте
кіші кәсіпорындарда басқарушылық қызметтерді бөлу болмайды және басшылар
осы мәселелердің барлығын жеке шешеді. Ірі кәсіпорындарда бюджеттерді
(жоспарларды) құру бойынша жұмыстар орталықтандырылып жасалуы керек.
Өйткені өндіріс, сатып алу, өткізу, жедел басқару және т.б. салаларында
тәжірибесі мол мамандар бөлімшелер деңгейінде шоғырланған. Сондықтан
бөлімшелерде болашақта жасалуы мақсатты болатын әрекеттер ұсынысы
жасалынады.
Корпарацияның қаржылық ресурстарды жоспарлау туралы әдебиеттерде
бюджеттерді (жоспар) құру бойынша жұмыстарды ұйымдастырудың екі сызбасын
ерекшелейді: break-down тәсілі бойынша (жоғарыдан төменге) және build-up
(төменнен жоғарыға).
Break-down тәсілі бойынша бюджетті құру бойынша жұмыстар жоғарыдан
басталады, яғни кәсіпорынның басшылығы мақсаттар мен тапсырмаларды, оның
ішінде пайда бойынша жоспарлы көрсеткіштерді анықтайды. Осыдан кейін
көрсеткіштер бөлшекті түрде, кәсіпорынның құрылымының төменгі деңгейлеріне
қозғалуы дәрежесіне байланысты бөлімшелердің жоспарларына қосылады. Build-
up тәсілінде керісінше. Мысалы, өткізу көрсеткіштерінің есебін жекелеген
өткізу бөлімшелері бастайды және осыдан кейін кәсіпорынның өткізу
бөлімінің басшысы осы көрсеткіштерді біріңғай бюджетке (жоспарға)
жинақтайды, ал ол осыдан кейін кәсіпорынның жалпы бюджетінің (жоспарының)
құрамдас бөлігі болуы мүмкін.
Break-down және build-up тәсілдері екі қарама-қарсы тенденцияны
көрсетеді. Тәжірибеде осы тәсілдердің тек біреуін ғана пайдаланған дұрыс.
Бюджетті жоспарлау мен құрастыру әртүрлі бөлімшелердің бюджеттерін
координациялауды үнемі жүзеге асыруды қажет ететін ағымды процесс.
Корпарация жоспарлау мен бақылауды негізгі екі экономикалық облыста
жүргізуі тиіс. Бұл жерде сөз оның қызметінің пайдалылығы (тімділігі) мен
қаржылық жағдайы туралы болады. Сондықтан пайда бойынша бюджет (жоспар) пен
қаржылық жоспар (бюджет) ішкі фирмалық жоспарлаудың орталық элементтері
болып табылады.
Сапалы жоспарлау керекті қорларды уақытында ғана емес, сонымен қатар ең
төменгі бағада табу болып табылады. Бұл үшін осы кезде оны ұсына алатын
банкті табу, қорлардың қайнар көзін олар пайдаланылатын мақсаттармен
салыстыру, әртүрлі қайнар көздерді баланстау керек, өйткені тек қана банк
займдарына, акция шығаруға немесе кірістерден түсімдерге ғана арқа сүйеуге
болмайды.
2.2 Сарыарқа әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы ұлттық
компаниясының амортизациялық саясаты және оның негізгі капиталын
жаңартудағы ролі
Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар (ӘКК) – бұл өз қызметін
өндірістен және тауарлар мен қызмет сатудан пайда табу мақсатында
ұйымдастыратын тұрлаулы бизнес-құрылымдар. ӘКК-нің коммерциялық
корпорациялардан басты айырмашылығы сонда, олар алынған пайданы өздері
мүддесін көздеп құрылған сол өңірдегі халықтың әлеуметтік, экономикалық
немесе мәдени мақсаттары үшін қайтадан жұмсайды.
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауынан(наурыз, 2006 ж.)
Президент Н.Ә.Назарбаевтың халыққа жолдауы мен елдің аумақтық даму
стратегиясына сәйкес 2007 жылы Қазақстанда жеті әлеуметтік-кәсіпкерлік
корпорация құрылды. Олар:
• Сарыарка ӘКК (Қарағанды, Ақмола облыстары мен Астана қаласы);
• Батыс ӘКК (Ақтөбе мен Батыс-Қазақстан облыстары);
• Ертіс ӘКК (Шығыс Қазақстан мен Павлодар облыстары);
• Жетісу ӘКК (Алматы облысы мен Алматы қаласы);
• Каспий ӘКК (Маңғыстау мен Атырау облыстары);
• Оңтүстік ӘКК (Жамбыл, Қызылорда және Оңтүстік Қазақстан облыстары);
• Тобыл ӘКК (Қостанай мен Солтүстік Қазақстан облысы).
Қазақстан Президентінің Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорацияларды құруға
енгізген негізгі тұжырымдамасы – мемлекеттік-жеке әріптестік болып
табылады.ӘКК жұмыс істеу схемасы:
Инвестициялық табыс
Сурет-1 Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар жұмыс істеу схемасы.
ӘКК жеке бизнеспен бірге өңірлердің жер қойнауын игеруге, пайдалы
қазбаларды өңдейтін зауыттарды салуға және дайын өнімдерді шығаруға
міндетті. ӘКК жеке бизнеске жер учаскелерін беру, енді салынайын деп жатқан
кәсіпорындардың инфрақұрылымын салу мен дамыту арқылы жәрдемдесуге тиіс.
Корпорация арқылы әкімшілік кедергілер жойылады, міндетті түрде
болатын келісулердің және рұқсат беру рәсімдерінің мерзімі айтарлықтай
қысқарады. Сонымен қатар, инвестицияларды мемлекет тарапынан сенімді
қорғауды қамтамасыз етеді.
Сарыарқа әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы ұлттық компаниясы
акционерлік қоғамы көрсетілетін қызметтердің сапасын өзін дамыту негізі
және Компанияға Ақмола, Қарағанды облыстарының, Астана қаласының
экономикалық және әлеуметтік дамуына жәрдемдесу жөніндегі алдына қойылған
міндеттерді іске асыруға мүмкіндік беретін тиімді құрал ретінде
қарастырады.
Сарыарқа ӘКК ҰК АҚ басшылығы сапа менеджменті жүйесін енгізуді
Компания қызметінің аса маңызды стратегиялық бағыты деп санайды. Мұндай
жүйені құрудың нәтижесі инвестициялар мен инновацияларды тарту үшін
Сарыарқа макроөңірінде қолайлы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Корпорацияның амортизациялық саясатының жалпы сипаттамасы ... 5
1.1 Корпорацияның амортизациялық саясатының
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Корпорацияның амортизациялық саясаты мақсаттары мен міндеттері ... ... 7
1.3 Корпорацияның амортизациялық
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...9
2 Қазіргі жағдайда Қазақстанда корпорацияның амортизациялық
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2.1 Корпорацияның амортизациялық саясатының жүргізудің
маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2.2 Сарыарқа әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы ұлттық компаниясының
саясаты және оның негізгі капиталын жаңартудағы ролі ... ..19
2.3 Сарыарқа әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы ұлттық компаниясы
саясатының жүргізу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .22
3 Корпорацияның амортизациялық саясатының даму
перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
3.1 Корпорацияның амортизациялық саясатының
проблемалары ... ... ... ... ... .26
3.2 Корпорацияның амортизациялық саясатының Қазақстандағы жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .36
Кіріспе
Амортизация сөзі латын тілінен аударғанда өтеу деген мағынаны
білдіреді. Амортизация белгіленген бір мөлшерде өнімнің өзіндік құнына
қосылып отырады. Ал мұны амортизациялық аударым деп атайды. Амортизациялық
аударым әрбір өнімнің өзіндік құнына кіріп, ал өнім сатылған кезде қайтарып
отырады, яғни негізгі құралдардың тозуына байланысты құнының кемуі
амортизациялық аударым жасау арқылы қайтарылады.
Амортизация - тозуды қызмет ету мерзімі бойы активтің
амортизацияланған құнын жүйелі бөлу түрінде құнмен көрсету (мүліктің
ұсталу, тозу дәрежесіне қарай құнын бірте-бірте төмендету).
Амортизацияланатын құн дегеніміз- бастапқы құнмен пайдалы қызмет мерзімі
соңында пайда болатын қосалқы бөлшектердің, сынақтардың, қалдықтардың
түскен кезде болжанатын бағасы арасындағы айырма. Амортизациялық аударымдар
мөлшер бойынша атқарылады және әрбір есепті мерзім үшін шығын есебінде
мойындалады, танылады.
Мөлшер (норма) – амортизациялық аударымдардың негізгі құралдардың
орташа жылдық бағасына шаққандағы жылдық сомасының қатынасы.
Ұйымдарда негізгі құралдардағы ай бойы есептелген амортизациялық аударым
сомасы ай сайын өндірілген өнімнің, атқарылған жұмыстар мен көрсетілген
қызметтердің өзіндік құны қосылып отырады.
Кәсіпорындарға жаңадан келіп түскен, кіріске алынған негізгі
құралдарға амортизациялық аударым келесі айдың басынан бастап есептеледі.
Ал ұйымның балансынан есептен шығарылған негізгі құралдарға келесі айдың
басынан бастап амортизациялық аударым есептеу тоқталады.
Негізгі құралдарға амортизациялық аударым есептеу мына әдістер бойынша
жүргізіледі:
1. Құнды бірқалыпты есептен шығару әдісі.
2. Құнды орындалған жұмыстың, өндірілген өнімнің көлеміне
тепе-тең мөлшерде есептен шығару әдісі.
3. Жылдамдатып есептен шығару әдістері:
а) қалдық құнының кему әдісі;
ә) сандардың жиынтығы бойынша құнын есептен шығару әдісі.
Амортизациялық аударым есептеудің таңдап алынған әдісі кәсіпорынның есеп
саясатында көрсетіліп бір есеп беру кезеңінен екінші есеп беру кезеңіне
дейін дәйектілі түрде қолданады. Егер негізгі құралдарға амортизациялық
аударым есептеудің әдісі өзгертілген жағдайда осы өзгерістің қандай
себептерден болғаны айтылып көрсетілуі тиіс.
Амортизация- бұл тозудың құнды белгісі. Бұл негізгі құралдардың
амортизациялық құнын тозу шамасына қарай оның көмегімен өндірілетін еңбек
өнімі мен қызметке ауыстырудың, өндіріс шығындарына қосылатын
амортизациялық аударымдар арнайы ақша қаражаттарын пайдалану немесе негізгі
қорлардың (негізгі құралдардың) жай және кеңейтілген өндірісіне
айналдырудың объективтік процесі.
Амортизациялық құн дегеніміз бастапқы құн мен жою құнының арасындағы
айырмашылық. Ол негізгі құралдар келіп түскенде қосалқы бөлшектердің,
сынықтардың қызмет мерзімінің соңында қалыптасқан қалдықтардың болжамды
құны ретінде анықталады.
Амортизациялық аударымдар амортизация нормалары бойынша жасалады.
Амортиация нормасы - бұл амортизациялық аударымдардың жылдық сомасының
негізгі құралдардың жылдық орташа құнына қатынасы.
Нормалар еңбек құралдарының экономикалық мақсатты қызмет мерзіміне орай
белгіленеді. Олар негізгі құралдар өтелуінің нормативтік мерзімін
көрсетеді. Олардың деңгейі негігі құралдардың ұзаққа шыдамдылығы мен
физикалық тозуына байланысты. Мұның өзі еңбек құралдарының техникалық-
құрылымдық және материалдық-заттық ерекшеліктеріне, пайдаланудағы негізгі
құралдардың (әсіресе машиналардың, жабдықтардың) нақты жасына, қолданыстағы
еңбек құралдарының моральдық тозуына байланысты анықталады.
Амортизациялау әдісін қайта қарау:
Жылжымайтын мүлікке, үйлер мен жабдықтарға қолданылатын
амортизациялау әдісі дүркін-дүркін қайта қаралып тұруға тиіс және
экономикалық пайданың күтілетін схемасында осы активтерден елеулі
өзгерістер болса, әдіс осы өзгертілген схеманы көрсету үшін өзгертілуге
тиіс. Егер жылжымайтын мүлікті, үйлер мен жабдықтарды амортизациялау әдісін
осылайша өзгерту қажет болса, ол есептік бағалаудағы өзгеріс ретінде
ескерілуге тиіс, ал ағымдағы және болашақ кезеңдердің амортизациялық
аударымдары түзетілуге тиіс.
1. Корпорацияның амортизациялық саясатының жалпы сипаттамасы
1.1 Корпорацияның амортизациялық саясатының мәні
Өндірісте пайдалану барысында корпарацияның негізгі қорлары бірте -
бірте тозады және өзінің құнын дайын өнімге аударады. Амортизациялық
саясаты тағайындалуы- негізгі өндірістік қорлар мен материалдық емес
активтердің қайта өндірісін қамтамасыз ету болып саналады. Амортизация
өзінің экономикалық мәні бойынша негізгі қорлар мен материалдық емес
активтердің (сонымен бірге арзан бағалы және тез тозатын заттардың)
құнының, олардың тозуына байланысты өндірілген өнімге аударуы, өткізу
процесінде ақшалай формаға өтуі және ресурстарды амортизацияланатын
активтердің одан ары қарай қайта өндірісіне жинақталуы. Бұл инвестициялық
процесті қаржыландырудың мақсатты қайнар көзі болады. [1]
Құнның аударылған бөлігі өнімді өткізуден кейін негізгі қорлардың
алғашқы құнынан ажырай отырып амортизациялық қорда жинақталады. Осы қордың
қаражаттары негізгі қорлардың физикалық және моральды тозулары арқасында
істен шыққан негізгі қорлардың орнын толтырудың қайнар көзі болып табылады.
Осыған байланысты амортизациялық қордың негізгі қорлардың айналымы
процессеніндегі ролі анықталады.
Жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар объектісініњ амортизацияланатын құны
оны пайдалы пайдалану мерзімінің ішінде жүйелі түрде бөлінуге тиіс.
Жылжымайтын мүліктің, үйлер мен жабдықтардың амортизациясын есептеудің
пайдаланылатын әдісі активтен болатын экономикалық пайдаларды тұтыну
құрылымын көрсетуге тиіс. Әрбір кезең үшін амортизациялық аударымдар, егер
олар басқа активтің баланстық құнына кірмейтін болса ғана, шығыс ретінде
танылуға тиіс. [1]
Жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар объектісінде жасалған
экономикалық пайдаларды кәсіпорын негізінен активті пайдалану жолымен
тұтынады. Алайда актив бос тұрып қалған кездегі техникалық жағынан тозу
және табиғи тозу сияқты басқа факторлар көбінесе осы активтен күтуге
болатын экономикалық пайданы азаюына алып келеді. Демек, активті пайдалы
пайдалану мерзімін анықтаған кезде келесі факторлардың барлығы ескерілуге
тиіс:
• кәсіпорынның активті күтіліп отырғандай пайдалануы. Пайдалану
активтінің күтіліп отырған қуатына немесе табиғи өнімділігіне сүйеніп
бағаланады;
• осы актив пайдаланылады деп болжанып отырған ауысым саны, және
кәсіпорында қабылданған жөндеу және қызмет көрсету бағдарламасы,
сондай-ақ тұрып қалу кезеңінде активті сақтау және оған қызмет көрсету
сияқты өндірістік факторларға тәуелді күтілетін табиғи тозу;
• өндірістік процесті өзгерту немесе жетілдіру нәтижесінде, не активті
пайдаланып өндірілетін немесе берілетін тауарларға немесе қызмет
көрсетулерге рыноктық сұранымның өзгеруі нәтижесінде техникалық
жағынан тозу;
• тиісті жалгерлік аяқталатын күндер сияқты активті пайдалануға заңдық
немесе сол сияқты шектеулер. [3]
Активтің амортизацияланатын құны активтің жою құны
шегерілгеннен кейін анықталады. Іс жүзінде активтің жою құны көбінесе
мардымсыз болады, сондықтан да амортизациялық құнды есептеген кезде елеулі
болмайды. Негізгі есеп тәртібі қолданылатын және, бәлкім, жою құны елеулі
болатын кезде, ондай жою құны сатып алу құнына есептеледі және баға
өзгерген кезде ұлғаймайды.
Амортизацияланатын активтің құнын оны пайдалы пайдалану мерзімінің
ішінде жүйесі түрде бөлу үшін амортизация есептеудің түрлі әдістері
пайдаланылуы мүмкін. Бұларға тіке сызықты әдіс, азайтылатын қалдық әдісі
және заттар сомасының әдісі (өндірістік әдіс) жатады. Тіке сызықты әдіс
активті пайдалы пайдалану мерзімінің ішінде тұрақты аударымдарға алып
келеді. Азайтылатын қалдық әдісі активті пайдалы пайдалану мерзімінің
ішінде аударымдардың азаюына алып келеді. Өндірістік әдіс активтен алынған
өнімнің күтіліп отырған пайдалануына немесе санына негізделген аударымдарға
алып келеді. Активке қатысты пайдаланылатын актив экономикалық пайдалардың
күтілетін схемасының негізінде таңдап алынады және, егер активтен алынатын
экономикалық пайдалардың күтілетін бұл схемасы өзгермейтін болса, кезеннен
кезеңге жүйелі түрде қолданыла береді. [4]
Кезең ішіндегі амортизациялық аударымдар әдетте шығыс ретінде танылады.
Алайда кейбір жағдайларда активте жасалған экономикалық пайдаларды
кәсіпорын шығыстың пайда болуын қозғамай, басқа активтерді өндірген кезде
пайдаланады. Бұл жағдайда амортизациялық аударым басқа активтің өзіндік
құнының бір бөлігін құрайды және оның баланстық құнына қосылады. Мысалы,
өндірістік үйлер мен жабдықтардың амортизациясы босалқыларды қайта өңдеу
шығындарына қосылады (ќараңыз: 2-“Босалқылар” ХБЕС). Әзірлеу жөніндегі
қызметте пайдаланылған жылжымайтын мүліктің, үйлер мен жабдықтардың
амортизациясы да тап осылай 38-“Материалдық емес активтер” ХБЕС-на сәйкес
танылатын материалдық емес активтің өзіндік құнына қосылуы мүмкін.
Пайдалы пайдалану мерзімін қайта қарау:
Жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар объектісін пайдалы пайдалану
мерзімі дүркін-дүркін қайта қаралып тұруға тиіс және, егер болжам алдыңғы
есептерден елеулі түрде өзгеше болса, ағымдағы және болашақ кезеңдердегі
амортизациялық аударымдар түзетілуге тиіс. [8]
Активті пайдалану мерзімінің ішінде оны пайдалы пайдалану мерзімі
есебінің дұрыс еместігі белгілі болуы мүмкін. Мысалы, пайдалы пайдалану
мерзімі активтің жай-күйін оның бастапқы бағаланған өндірістік нормаларынан
тыс жақсартатын активке келесі шығындардың көмегімен ұзартылуы мүмкін.
Балама ретінде өнімнің технологиялық өзгерістері немесе рыноктағы
өзгерістер активті пайдалы пайдалану мерзімінің қысқаруына әкеп соқтыруы
мүмкін. Ондай жағдайларда пайдалы пайдалану мерзімі және, демек,
амортизация нормасы ағымдағы және болашақ кезеңдерге түзетіледі.
Активті пайдалы пайдалану мерзіміне кәсіпорынның жөндеуге және қызмет
көрсетуге қатысты саясаты да ықпал етуі мүмкін. Ол активті пайдалы
пайдалану мерзімін ұзартуға немесе оның жою құнын арттыруға әкеп жеткізуі
мүмкін. Алайда ондай саясатты қабылдау амортизация есептеу қажеттігін жоққа
шығармайды. [1]
Амортизациялау әдісін қайта қарау:
Жылжымайтын мүлікке, үйлер мен жабдықтарға қолданылатын
амортизациялау әдісі дүркін-дүркін қайта қаралып тұруға тиіс және
экономикалық пайданың күтілетін схемасында осы активтерден елеулі
өзгерістер болса, әдіс осы өзгертілген схеманы көрсету үшін өзгертілуге
тиіс. Егер жылжымайтын мүлікті, үйлер мен жабдықтарды амортизациялау әдісін
осылайша өзгерту қажет болса, ол есептік бағалаудағы өзгеріс ретінде
ескерілуге тиіс, ал ағымдағы және болашақ кезеңдердің амортизациялық
аударымдары түзетілуге тиіс.
1.2 Корпорацияның амортизациялық саясаты мақсаттары мен міндеттері
Корпарацияның амортизациялық саясаты табиғи ресурстарды геологиялық
зерттеулерге және өндіруге дайындық жұмыстарына жұмсалған шығыстар. Жер
байлығын зерттеу, барлау және пайдалы қазбаларды алуға даярлық жұмыстарына
шыққан шығындар; бағалау, жасақтау жалпы әкімшілік шығындар және қол
қойылған бонустарды, қоммерциялық табу бонусын төлеуге байланысты
шығындарды қоса алғанда, жылдық табыс жиынтығынан амортизациялық аударым
түрінде ұстап қалуға жатады және ол жеке топты құрайды, бірақ
амортизациялық нормасының шегі 25 пайыз деңгейінен аспауы керек. [5]
Әрбір шаруашылықта бекітілген құралдар үздіксіз қозғалыста болады.
Өздерінің құндарын өндірілген өнімге ауыстыруына байланысты, шаруашылық
құралдары негізгі және айналым құралары болып бөлінеді. Ауыл шаруашылығы
өндірісінің дамуына, оның тиімділігін арттыруда негізгі құралдардың маңызы
зор. Өйткені олар арқылы еңбек бұйымдарын өңдеп, материалдық бұйымдар алуға
болады. Сонымен қатар олар өндіріс процесінде ұзақ мерзім пайдаланылып,
өзінің қалыпты үлгісін сақтай отыра, құнын өндірген өнімнің құнына
біртіндеп тозу мөлшері бойынша апарып отырады. Сонымен стандартқа сәйкес
негізгі құралдар дегеніміз бұл материалдық өндірістік және өндірістік емес
сферада ұзақ уақыт бойы қызмет көрсететін материалдық активтер.
Корпарацияның негізгі құралдардың бірыңғай типтік жіктелуі
қолданылады. Сол жіктеуге байланысты оларды төмендегідей белгілермен
топтастырады:
а) өндіріске қатысуына байланысты: өндірістік және өндірістік емес.
Өндірістік негізгі құралдарға жарғылық қызметті іске асыруға байланысты,
яғни өнеркәсіп өндірісі, құрылыс, ауыл шаруашылығы, сауда т.б. қызмет
түрлерінің құралдары жатады. Өндірістік емес негізгі құралдарға тұрмыстық
шаруашылық қызметі, денсаулық сақтау, мәдениет тағы басқа қызмет түрлерінің
негізгі құралдары жатады.
б) тиістілігіне қарай негізгі құралдар: меншікті және арендалық болып
екіге бөлінеді. Меншікті бұл кәсіпорынның меншігіндегі және оның балансында
көрсетілетін негізгі құралдар. Арендаланған бұл басқа кәсіпорыннан аренда
шарты негізінде белгіленген мерзімге алынған негізгі құралдар. Арендаланған
негізгі құралдардың қатарына мерзімі өткенге дейін немесе өткесін шартта
көрсетілген бағаны төлегеннен кейін арендатордың меншігіне көшетін, ұзақ
мерзімге арендаланған негізгі құралдар жатады.
в)пайдалануына қарай негізгі құралдар пайдаланудағы, запастағы және
консервациядағы болып бөлінеді. Запастағы негізгі құралдарға пайдаланудағы
негізгі құралдарды ауыстыру үшін алып қалынған негізгі құралдар жатады.
Консервацияға қойылған негізгі құралдар уақытша қолданылмайтын негізгі
құралдар.
г) атқаратын қызметіне, түрлеріне байланысты: жер, ғимараттр мен
құрылыс жайлары, машиналар мен жабдықтар, беріліс құралдары, көлік
құралдары, басқалары. Әрбір көрсетілген негізгі құралдар тобына келесі
объектілер кіреді:
Ғимараттар: мақсаты халыққа әлеуметтік мәдени қызмет көрсету. Тұрғын
үй, еңбек жағдайын туғызу болып табылатын архитектуралық құрылыс
объектілері. Әрбір жеке тұрғын инвентарлық объекті болып есептеледі.
Құрылыс жағдайлары: еңбек затын өзгертпей, қандай да болмасын
қызметті атқару жолымен өндіріс процесін іске асыруға арналған инженерлік
құрылыс объектілері. [4]
Тіркелген активтер бойынша шегеріс жасау. Тіркелген активтерге-салык
төлеушінің бухгалтерлік балансында ескерілген және кәсіпкерлік қызметте
пайдаланылатын негізгі құрал-жабдықтар мен материалдык емес активтер
жатады. Негізгі құрал-жабдыктардың мынадай түрлеріне амортизациялық
аударылымдар есептелінбейді: жер; өнім беретін ересек малдар; мұражай
құндылықтары; сәулет және өнер ескерткіштері; жалпы жұрт пайдаланатын
автомобиль жолдары, тротуарлар, бульворлар, скверлер; аяқталмаган күрделі
құрылыс; фильм қорына жататын объектілер; бұрындары толыгымен шегеріске
жатқызылған негізгі құрал-жабдықтардың құны; инвестициялық жобалардың
шеңберінде пайдалануға берілген негізгі қүралдар. Амортизациялауға жататын
негізгі құралдар өздеріне тиесілі шектеулер мөлшерлемесімен есептелінеді.
Амортизацияның мүлік түрі бойынша шектелген мелшерлемесі "Негізгі
құралдардың есебі" тарауында келтірілді.
Салық төлеуші өз еркі бойынша баска да шектеу мөлшерлемесін
қолдануына құкылы, бірак ол қойылған (белгіленген) шектен жоғары болмауы
керек. Өндірістік мақсат үшін өз күшімен салынған күрылыстардың шығыстары
және өндірістік мақсатта үш жылдан кем емес пайдаланатын технологиялық
күрал-жабдыктардың құны; салык телеушінің еркі бойынша амортизациялау
мерзімінің кез-келген сәтінде қалған амортизацияның шегінде шегеріс жасай
алады. [1]
Ғимараттар, қондырғылар, құрылыстар объектілері бойынша
амортизациялық аударымдар жеке анықталады. Салықтық кезеңнін соңына топ
ішіндегілері бойынша баланстың құны анықталады: салықтық кезеңде келіп
түскен тіркелген активтер мынадай құны бойынша алынған құны – бастапқы
құнынан алуға байланысты шығыстар, өндіру, салу, монтаждау және орнату
шығындары кіреді; жарық капиталына салым ретінде алынған – құны бойынша,
алыс-еріс актісі бойынша анықталады, бірақ нарықтық құнынан жоғары болмауы
тиіс;
Салықтық кезеңнің басына топ ішіндегілердің баланстық құны (өткен
салық кезеңінің соңындағы топ ішіндегілерінің баланстық құны,
амортизациялық аударым сомасының азайғаны, жөндеу жұмыстары жүргізілшендері
және есептен шыққандары ескеріліп, жасалған түзетулері).
1.3 Корпорацияның амортизациялық есебі
Мөлшер (норма) – амортизациялық аударымдардың негізгі құралдардың
орташа жылдық бағасына шаққандағы жылдық сомасының қатынасы.
Ұйымдарда негізгі құралдардағы ай бойы есептелген амортизациялық аударым
сомасы ай сайын өндірілген өнімнің, атқарылған жұмыстар мен көрсетілген
қызметтердің өзіндік құны қосылып отырады.
Кәсіпорындарға жаңадан келіп түскен, кіріске алынған негізгі
құралдарға амортизациялық аударым келесі айдың басынан бастап есептеледі.
Ал ұйымның балансынан есептен шығарылған негізгі құралдарға келесі айдың
басынан бастап амортизациялық аударым есептеу тоқталады.
Негізгі құралдарға амортизациялық аударым есептеу мына әдістер бойынша
жүргізіледі:
1. Құнды бірқалыпты есептен шығару әдісі.
1. Құнды орындалған жұмыстың, өндірілген өнімнің көлеміне
тепе-тең мөлшерде есептен шығару әдісі.
2. Жылдамдатып есептен шығару әдістері:
а) қалдық құнының кему әдісі;
ә) сандардың жиынтығы бойынша құнын есептен шығару әдісі.
Амортизациялық аударым есептеудің таңдап алынған әдісі кәсіпорынның есеп
саясатында көрсетіліп бір есеп беру кезеңінен екінші есеп беру кезеңіне
дейін дәйектілі түрде қолданады. Егер негізгі құралдарға амортизациялық
аударым есептеудің әдісі өзгертілген жағдайда осы өзгерістің қандай
себептерден болғаны айтылып көрсетілуі тиіс. [7]
Амортизация- бұл тозудың құнды белгісі. Бұл негізгі құралдардың
амортизациялық құнын тозу шамасына қарай оның көмегімен өндірілетін еңбек
өнімі мен қызметке ауыстырудың, өндіріс шығындарына қосылатын
амортизациялық аударымдар арнайы ақша қаражаттарын пайдалану немесе негізгі
қорлардың (негізгі құралдардың) жай және кеңейтілген өндірісіне
айналдырудың объективтік процесі.
Амортизациялық құн дегеніміз бастапқы құн мен жою құнының арасындағы
айырмашылық. Ол негізгі құралдар келіп түскенде қосалқы бөлшектердің,
сынықтардың қызмет мерзімінің соңында қалыптасқан қалдықтардың болжамды
құны ретінде анықталады.
Амортизациялық аударымдар амортизация нормалары бойынша жасалады.
Амортиация нормасы - бұл амортизациялық аударымдардың жылдық сомасының
негізгі құралдардың жылдық орташа құнына қатынасы.
Нормалар еңбек құралдарының экономикалық мақсатты қызмет мерзіміне орай
белгіленеді. Олар негізгі құралдар өтелуінің нормативтік мерзімін
көрсетеді. Олардың деңгейі негігі құралдардың ұзаққа шыдамдылығы мен
физикалық тозуына байланысты. Мұның өзі еңбек құралдарының техникалық-
құрылымдық және материалдық-заттық ерекшеліктеріне, пайдаланудағы негізгі
құралдардың (әсіресе машиналардың, жабдықтардың) нақты жасына, қолданыстағы
еңбек құралдарының моральдық тозуына байланысты анықталады. [6]
Автомобиль көлігінің жылжымалы құрамының амортизациялық аударымының
нормасы 1000 км жүрістің баланстық құнына процентпен белгіленуі мүмкін. Жыл
бойы әбір айдағы амортизациялық аударымдардың мөлшрін анықтау негізгі
құралдар құрамының өткен айда өзгеруіне байланысты, сондай-ақ негізгі
құралдардың толық амортизациясына нормативтік қызмет мерзімнің аяқталуына
байланысты белгіленген нормаларға түзетілген амортизация нормасына қарай
жүргізіледі.
Қайтадан пайдалануға берілген негізгі құралдар бойынша амортизация есептеу
енгізіген айдан кейінгі айдың бірінші күнінен басталады. Шығарылған негізгі
құралдар бойынша амортизация есептеу шығарылған айдан кейінгі айдың бірінші
күнінен бастап тоқтатылады. Қайтадан құру мен техникалық қайта жарақтандыру
бойынша, егер олар толықтай тоқтатылса және негізгі құралдар консервацияға
жіберілмесе, амортизация есептеу жүргізілмейді.
Жалға алынған негізгі қорлар бойынша амортизация есептеуді жалдау шартының
нысанына және шарттың талаптарына сәйкес жалгер немесе жалға беруші
жүргізеді. [4]
Негізгі құралдар бойынша есептеу қайтадан пайдалануға берілгендеріне
байланысты, ал істен шыққандары бойынша – бұл қорлардың құны өнімнің
(жұмыстың, көрсетілген қызметінің) өзіндік құнына толықтай көшіріліп
берілген айдан кейінгі немесе соңғы айдың алғашқы күндерінде доғарылады.
Алты БЕС пен 16 ҚЕБХС негізгі құралдар сәйкес амортизацияны есептеу үшін
мынадай тәсілдер ұсынылады.
Құнды бір келкі (тура сызықты) тәсілмен есептен шығару тәсілі- объект құны
ай сайын тең сомамен есептен шығарылады.
Мысалы. Сарыарқа әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы ұлттық
компаниясынан 95760 компьютері алынды, қызмет мерзімі бес жыл, болжанатын
жойылу құны 1850.
Кесте-1 Жылдық амортизациялық көрсеткіш:
Есепті Бастапқы Жойылу Амортизация-лаҚызмет Аморт Жылдық
кезең құн құны натын құн мерзімі нормасы аморт.
1999 95760 1850 93910 5 20 18782
2000 95760 1850 93910 5 20 18782
2001 95760 1850 93910 5 20 18782
2002 95760 1850 93910 5 20 18782
2003 95760 1850 93910 5 20 18782
Кесте-2 Тозғандардың жинақталған тізімдемесі:
Есепті Бастапқы құн Жылдық Жинақталған тозу Баланстық құн
кезең амортизация сомасы 2 топ – 4 топ
1999 95760 18782 18782 76978
2000 95760 18782 18782+18782=37564 58196
2001 95760 18782 37564+18782=56345 39414
2002 95760 18782 56345+18782=75125 20632
2003 95760 18782 75128+18782=93910 1850
Өндіріске ғылыми-техникалық жетістіктер енгізу түзету мен негізгі
құрал-жабдықтарды жаңартуға қызығушылықты арттыру үшін қаржылық жағдай
жасау мақсатымен субъектілер амортизацияны тездетіп есептеу, сандар
(кумулятивті тәсіл) сомасы бойынша құнды есептен шығару, кемітілген қалдық
тәсілдерін қолдана алады.
Сандар сомасы бойынша (кумулятивті тәсіл) құнды есептен шығару тәсілі
есептік коэффициентті табудан тұрады. Коэффмцент бөлгіші қорытындысы
пайдалы қызмет мерзімі сомасына, ал алым қызмет ету мерзімінің соңына дейін
қалған жыл соңына тең болады.
Амортизация сомасы кейінгі жылдарға қарағанда пайдалануға берілген алғашқы
жылдары жоғары болады. Амортизацияны есептеу бойынша есеп кумулятивті
тәсілмен:
95760 компьютері алынды, қызмет ету мерзімі 5 жыл, болжанатын жойылу құны
1850:
Кесте-3 Кумулятивті есептеу көрсеткіші:
ЕсептБастапқЖойылу АмортиКумулятивҚызмет ету Есептік Жылдық
і ы құн құны зациял-ті сан мерзім соңынакоэффициенамортизац
кезең ық дейін қалған т 65 топ ия Топ 4
құны жыю саны х 7
1 2 3 4 5 6 7 8
1999 95760 1850 93910 15 5 0,333 31303
2000 95760 1850 93910 15 4 0,266 25043
2001 95760 1850 93910 15 3 0,2 19782
2002 95760 1850 93910 15 2 0,133 12521
2003 95760 1850 93910 15 1 0,066 6261
Кесте-4 Жинақталған тозу тізімдемесі:
ЕсептіБастапқы құн Жылдық Жинақталған тозу сомасыЕсепті кезең
кезең амортизаци соңын-дағы
я баланстық құн
1 2 3 4 5
1999 95760 31303 31303 64457
2000 95760 25043 31303+25043=56346 39414
2001 95760 18782 56346+18782=75128 20632
2002 95760 12521 75128+12521=87640 8111
2003 95760 6261 87640+6261=93910 1850
Амортизацияны кемігіш қалдық тәсілмен есептеу бойынша есеп:
Бұл тәсілде амортизация сомасы объектіні бірінші жыл қолдағанда бірден
көбейеді және соңғысында төмендейді.
Кемігіш қалдық тәсілінде амортизацияны есептеу бастапқы мес, баланстық
құннан жасалады.
Түзу сызықты тәсілде амортизация мөлшері екі есе өсіріледі.
Амортизацияны есептегенде жойылу құны ескерілмейді, бұған жойылуға дейінгі
қалдық құнды кеміту, үшін қажетті шамамен амортизация сома шектелетін соңғы
жыл кірмейді.
Өндірістік тәсіл (амортизацияны орындалған жұмыс көлеміне
пропорциональды есептеу) амортизация объектісі пайдалану нәтижесі ғана
болуына, уақыттың бір бөлігі оны есептеу барысында ешқандай роль
атқармайтынына негізделген.
Бұл тәсілді пайдалану мерзімі техникалық көрсеткіштермен Сарыарқа
әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы ұлттық компаниясы ұйымның шаруашылық
қызметіндегі өзгерістермен шектелген жағдайда қолдануға болады.
Мысалы.
Құны 240000 теңгелік станок техникалық төлқұжатқа сай 6000 бұйым өңдеуге
бейі, жойылу құны 18000 теңге.
Амортизация мөлшері 1 бұйымға:
240000-18000 = 37 теңге
6000
Егер 2003 жылы майда 45 бұйым жасалса, онда амортизация сомасы:
45с* 37 теңге = 1665 теңге
Маусым 2003 ж.: 52с*37=924 теңге.
Маусым 2003 ж.: 48с*37=1776 теңге
Техникалық төлқұжат бойынша жұмыс істелген сағат саны мысалы, 10000 сағат
қарастырылған. 1 сағат жұмысқа амортизация мөлшері
240000-18000 = 22 теңге
10000
Егер станоктың 2003 ж май айындағы жұмыс уақыты 224 сағат болса, онда
амортизация:
224с*22=4928 теңге
Корпарацияның негізгі құралдардың тозуын табиғи және сапалық тозу
деп екіге бөледі. Негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың материалдық
жағынан тозуы болып табылады, яғни жұмыс істеу үдерісінде машиналар мен
құралдардың жеке бөлшектерінің қажалып-мүжілуі, үйлер мен ғимараттардың
тозығы жетіп құлайтындай дәрежеге жету. Негізгі құралдардың табиғи тозуы
олардың көп уақыт бойы пайдаланылғандығына ғана байланысты емес, оған
сонымен қатар басқа да табиғи жағдайлар әсер еткендігіне байланысты. Яғни
негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың ұзақ уақыт пайдаланылуы және
оларға басқа да факторлардың әсер етуі нәтижесінен болып табылады.
Негізгі құралдардың сапалық тозу олардың толық табиғи тозуы жетпейақ
құнсызданып, өндірістің даму үдерісінен кейін қалуы, яғни активтердің ғылым
мен техниканың дамуының бүгінгі күнгі талаптарына сәйкес келмейтін жағдайда
болуынан пайда болады.
Жоғарыда айтылғандарды осы корпарацияның негізгі құралдардың тозуын,
олардың табиғи және сапалық сипаттарын, жоғалту себебтерін ашып көрсетеміз.
Яғни негізгі құралдардың амортизациясының есебін, құнды бірқалыпты және
жылдамдатып шығару әдісін анықтаймыз, негізгі құралдардың тозу есебін
шығарамыз. [1]
Амортизацияны әр түрлі тәсілмен есептеген сомаларды салыстырғанда,
қаралған тәсілдер кәсіпорын нәтижесіне ықпал ететін негізгі құрал-
жабдықтардың жылдық амортизация саласына кемуіне немесе артуына мүмкіндік
беретінін айқын аңғартты.
2 Қазіргі жағдайда Қазақстанда корпорацияның амортизациялық саясаты
2.1 Корпорацияның амортизациялық саясатының жүргізудің маңыздылығы
Еліміздің экономикалық, саяси және әлеуметтік даму көкжиегінде
керегесін кеңейткен келелі істер керуені ел мерейін өсіріп, үздіксіз
жалғасын тауып жатты. Өзінің даму жолындағы биік баспалдағына көтерілген
экономикалық салада 2007 жылы іс жүзіне асырылған жаңа да ірі жобалардың
бірі – әлеуметтік кәсіпкерлік корпорациялар (ӘКК).
Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар құру идеясын алғаш рет Елбасы
Нұрсұлтан Назарбаев 2006 жылғы 1 наурызда Қазақстан халқына арнаған
Жолдауында айтқан еді. Президент идеясы бойынша ӘКК – жергілікті жерлердегі
мемлекеттік активтерді басқаратын холдингтік компаниялар ретінде аймақтарды
дамытатын институттарға айналуы тиіс болатын. ӘКК өз қызметін өндіріс және
тауар өндіру, қызмет көрсетуден пайда табу мақсатында ұйымдастырылған
тұрлаулы бизнес құрылымдар ретінде дүниеге келді. ӘКК-тің коммерциялық
корпорациялардан басты айырмашылығы, олар алынған пайданы өздері мүддесін
көздеп құрылған сол өңірдегі халықтың әлеуметтік-экономикалық немесе мәдени
мақсаттары үшін қайтадан жұмсайды. Қазақстанның түрлі өңірлеріндегі ӘКК-лер
бастапқы кезеңде қолдарына коммуналдық меншікті, жерді, жаңа бизнес жасау
үшін пайдалануға болатын жұмыс істеп тұрған рентабельсіз кәсіпорындарды
беру арқылы жасақталуға тиіс болды.
2006 жылғы 30 мамырдағы Үкіметтің № 483 қаулысымен ӘКК құру
тұжырымдамасы бекітілді. Сол жылы 12 тамызда өткен экономикалық кеңестің
үшінші кеңейтілген мәжілісінде Кәрім Мәсімов алдағы айларда әлеуметтік-
кәсіпкерлік корпорациялар құрудың қанатқақты жобалары басталады деген
болатын. Сонымен бірге, ол агроиндустриалдық институттарды біріктіретін
“Қазагро” холдингтік компаниясы да құрылады деп мәлімдеген еді. Көп ұзамай
“Қазагро” жобасы жүзеге асты.
Ал 2007 жылдың 12 қаңтарында Елбасының Жарлығымен ең алғашқы
қанатқақты жоба ретінде орталығы Астана қаласында орналасқан “Сарыарқа”
әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы ұлттық компаниясы” акционерлік қоғамы
құрылды. “Сарыарқа” ӘКК-ні құру жөніндегі қанатқақты жоба жемісті болды. Ең
бірінші “Сарыарқа” ӘКК-нің инвестициялық жобасы ретінде кәсіпкерлердің
ұсынысымен 50 жобаның ішінен жалпы құны 28 миллиард 756 миллион теңге
тұратын 15 жоба таңдап алынды. Олар негізінен ауылшаруашылық өнімдерін
қайта өңдеу, отынның баламалы түрлерін дамыту, құрылыс индустриясы,
металлургия және металл өңдеу, қатты тұрмыстық қалдықтарды қайта өңдеу және
басқа салалар болатын.
Соның ішінде жалпы құны 22 миллиард 448 миллион теңге болатын 8 жоба
жүзеге асырыла бастады. Оның ішінде “Сарыарқа” ӘКК-нің инвестициясы 1
миллиард 596 миллион теңге болды. Бүгінгі күнде “Сарыарқа” ӘКК жүзеге
асырып жатқан инвестициялық жобалардың жалпы құны 22 миллиард 44 миллион
теңгеге жетті. Оның ішінде “Сарыарқа” ӘКК-нің инвестициясы 1 миллиард 956
миллион теңге. Сондай-ақ, биылғы жылдың аяғына дейін 12 кен орнын ашу
көзделген болатын. Бұл жобаға тартылған инвестиция көлемі 12 миллиард теңге
болды.
Сөйтіп, 2006-2007 жылдар аралығында жеті экономикалық макроаймақты
қамтитын жеті әлеуметтік-экономикалық корпорация құрылды. Олар: “Сарыарқа”
ӘКК – Ақмола, Қарағанды облыстарын және Астана қаласын қамтиды. Орталығы –
Астана қаласы. “Ертіс” ӘКК – Шығыс Қазақстан және Павлодар облыстарын
қамтиды. Орталығы – Семей қаласы. “Оңтүстік” ӘКК – Оңтүстік Қазақстан,
Жамбыл және Қызылорда облыстарын қамтиды. Орталығы – Шымкент қаласы.
“Жетісу” ӘКК – Алматы облысын және Алматы қаласын қамтиды. Орталығы –
Талдықорған қаласы. “Каспий” ӘКК – Атырау, Маңғыстау облыстарын қамтиды.
Орталығы –Ақтау қаласы. “Тобыл” ӘКК – Солтүстік Қазақстан, Қостанай
облыстарын қамтиды. Орталығы – Қостанай қаласы. “Батыс” ӘКК – Батыс
Қазақстан, Ақтөбе облыстарын қамтиды. Орталығы – Ақтөбе қаласы.
“Сарыарқа” корпорациясы сияқты басқа әлеуметтік-кәсіпкерлік
корпорациялардың да негізгі міндеті мемлекеттік активтерді, мемлекеттік
және жекеменшік әріптестікті тиімді басқару арқылы аймақтың дамуын
қамтамасыз ету болып табылады. Соған орай мынадай төрт міндетті жүзеге
асырады: 1) мемлекеттік активтерді басқарудың тиімді жүйесін жасау; 2)
мемлекет пен жекеменшік әріптестік негізінде бәсекеге қабілетті
өндірістерді іске қосу; 3) инвестиция тартуға ыңғайлы орта қалыптастыру; 4)
аймақтың әлеуметтік проблемаларын шешу үшін тапқан пайданы бағыттайтын
бизнес жоспарларды жүзеге асыру.
ӘКК Қазақстан үшін мүлде жаңа құрылым екені даусыз. Дегенмен, Үкімет
өз тұжырымдамасында АҚШ пен Данияда осыған ұқсас тәжірибенің бар екендігін
атап көрсетті. ӘКК – ұлттық компания болып табылатын акционерлік қоғам.
Ұлттық компания мәртебесі оған жер қойнауындағы қазба байлықтарын және
жерді пайдалануға мүмкіндік береді.
Осыған орай әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар еліміздің экономикасын
қарқынды дамыту мақсатында ерекше маңызға ие болды. Сондай-ақ ӘКК-лер
тұрғындарды жұмыспен қамтуда шешуші рөл ойнайды. Өңірлердің экономикалық-
әлеуметтік дамуында қуатты локомотив бола отырып, ұлттық экономикамыздың
қарышты қарқын алуына үлес қосады. ӘКК-лер тәуелсіз Қазақстанның Тұңғыш
Президенті Нұрсұлтан Назарбаев күн тәртібіне қойған елімізді таяу жылдарда
әлемдегі бәсекеге неғұрлым қабілетті 50 елдің қатарына қосу стратегиясын
жүзеге асыруға өлшеусіз үлес қоспақ.
Корпарцияның қаржы ресурстарының құралуының қайнар көздеріне ол
төмендегідей сипаттама береді.
Меншікті және оған теңестірілген қаражаттарға корпарцияның
кірістерінің барлық түрлері, амортизация, істен шыққан мүлікті өткізуден
түскен түсім, тұрақты пассивтер, мобилизацияланған ішкі ресурстар жатады,
қаржы нарығында мобилизацияланған қаражаттар - бұл меншікті акцияны және
облигацияны және басқалай құнды қағаздарды сату, инвестициялар. Қайта бөлу
тәртібінде түскен ақшалай қаражаттар - бұл сақтандыру бойынша қайтарымдар,
концерндерден, ассоциациялардан, салалық құрылымдардан түскен түсімдер; пай
жарналары; дивиденттер мен пайыздар; бюджеттік субсидиялар.
Ресурстардың үшінші тобы туралы айтқан кезде шаруашылықты жүргізудің
нарықтық жағдайына өту кезінде кәсіпорындар маңызды қаржы ресурстарын,
ақшалай қаражаттарды сала ішінде қайта бөлу және бюджеттік қаржыландыру
негізінде алатындығын айта кеткен жөн.
Нарықтық қатынастарды қалыптастыру процесінде қайта бөлу тәртібінде
құралатын қаржы ресурстарының құрылымында сақтандыру компанияларынан
түсетін сақтандыру төлемдері үлкен рольді алады, ал одан кейінгі орынды
бюджеттік қаржыландыру қайнар көздері алады.
Қаржы ресурстары - кәсіпорынның, мекеме мен мемлекеттің иелігіндегі,
қаржы - несие жүйесі алдындағы міндеттемелерді орындауы, жұмысшыларды
материалды ынталандыруға, кеңейтілген қайта өндіріс шығындарын жүзеге
асыруға бағытталған ақшалай кірістер мен қорлар - деген анықтама беру
толығырақ болады.
Фирманың қаржы ресурстары мен капитал арасындағы айырмашылық келесіде:
кез - келген уақытта фирманың қаржы ресурстары капитал көлеміне тең немесе
одан көп. Сонымен қатар теңдік фирманың ешқандай қаржылық міндеттемесінің
жоқ екендігін және барлық қаржы ресурсының айналымға салынғандығын
сипаттайды. Бірақ бұл капиталдың көлемі фирманың қаржы ресурстарының
көлеміне жақындаған сайын фирма тиімді жұмыс істейді дегенді білдірмейді.
Нақты өмірде жұмыс істейтін фирмаларда қаржы ресурстары мен капиталдың
теңдігі болмайды. Қаржылық есептілік қаржылық ресурстар мен капиталдың
арасындағы айырмашылықты анықтай алмайтындай етіп құрылады. Өйткені,
стандартты есептілікте қаржылық ресурстар емес, олардың айналған түрлері -
міндеттемелер мен капитал сипатталады.
Корпарацияның қаржылық қатынасы кәсіпорынның меншікті қаражаттарының, оның
кірісінің құралуы, шаруашылық қызметті қаржыландырудың қарыз қайнар
көздерін тартуы, осы қызмет нәтижесінде пайда болған кірістерді бөлуі,
оларды кәсіпорынның даму мақсатында пайдалануы ақшалай негізде жүзеге
асқан кезде пайда болады.
Корпарацияның қаржы ресурстарын қалыптастыруды ұйымдастырудың
принциптері ретінде олардың өмір сүруіне тән ерекше формаларды түсінуі
тән.
Қаржы ресурстарын қалыптастыруды ұйымдастыру олардың тиімділігін
қамтамасыз етудің жалпы кешенінің негізін қалаушы болып табылады. Қаржы
ресурстарын қалыптастыруды ұйымдастырудың жалпы қағидаттары төмендегіше:
1. қаржы ресурстарының құрамы мен құрылымы;
2. мақсатты және көп мақсатта пайдаланылатын қаржы ресурстары
3. кәсіпорынның қаржы ресурстарына деген қажеттіліктерін белгілеу;
4. қаржы ресурстарын олардың тағайындалуына сәйкес мақсатты пайдалану;
5. қаржы ресурстарының сақталуы;
Қаржы ресурстарының құрамы деп оларды құрайтын кірістердің жиынтығы
түсініледі. Қаржы ресурстарының құрылымы қаржы ресурстарының жекелеген
элменттерінің қатынасын көрсетеді, яғни кәсіпорынның қаржы ресурстарының
жалпы көлеміндегі әрбір элементтің үлесін.
Біздің пікірімізше, қаржы ресурстарын анықтаудағы ең қолайлы негізгі
принцип болып, оларды түрлерге жатқызу болып табылады, яғни қаржылық қайта
бөлуден өте отырып жиынтық қоғамдық өнім өткізілетін форма: амортизация
аударым, жиынтық кіріс (пайда), айналым қаражаттарының қалыптасқан артық
көлемі, тұрақты пассивтер және т.б, сонымен қатар олардың кәсіпорынның
қаражаттар айналымы процесіндегі ролін нақты айқындау керек.
Корпарацияның дамуына бағытталатын қаржылық ресурстар келесілердің
есебінен түзеледі: амортизациялық аударымдар; шаруашылық және қаржылық
қызметтердің барлық түрінен алынатын пайда; серіктестіктерге қатысушылардың
қосымша пай жарналары; облигацияларды шығарудын алынатын қаражаттар; ашық
және жабық акционерлік қоғам акцияларын шығару және орналастыру көмегімен
орналастырылған қаражаттар; басқа кредиторлардың ұзақ мерзімді несиелері
(облигациялық заемдардан басқа); басқа заңды қайнар көздер (мысалы,
кәсіпорындардың, ұйымдардың, азаматтардың өз еркімен берген қайтарымсыз
жарналары).
Өзін өзі қаржыландыру принципі тұтынушыға қажетті өнім өндірісін үлкен
шығындармен шығаратын және әртүрлі объективті себептерге байланысты
тиімділіктің жоғарғы деңгейін қамтамасыз ете алмайтын кәсіпорындар үшін әлі
де болса қамтамасыз етілмеген. Оларға коммуналдық тұрғын үй, жолаушылар
транспорты, ауыл шаруашылығы және бюджеттен ассигнация алатын басқа да
кәсіпорындар жатады. Осындай жағдай сонымен қатар шаруашылық қызметі
кәсіпкерлік деп есептелмейтін қорғаныс мағынасындағы кәсіпорындарға да тән
және олар өнімді өткізуден түскен қаражаттар есебінен қаржыландырылады.
Қаржылық жоспарлау - бұл корпарацияның дамуын қамтамасыз ету үшін
оның барлық кірістері мен ақшалай қаражаттарының шығындалу бағыттарын
жоспарлау болып табылады. Қаржылық жоспарлау жоспарлаудың тапсырмалары мен
объектілеріне байланысты әртүрлі мазмұн мен бағыттағы қаржылық жоспарларды
құру көмегімен жүргізіледі.
Қаржылық ресурстарды жоспарлаудың мақсаты әртүрлі кәсіпорындарда әр
қалай болуы мүмкін. Қаржылық ресурстарды жоспарлау қызметтеріне
кәсіпорынның түрі мен көлеміне байланысты әртүрлі мән берілуі мүмкін.
o Бюджет экономикалық болжау ретінде.
o Бюджет бақылау негізі ретінде
o Бюджеттік тапсырманың қойылу негізі.
o Бюджет өкілетті делегатын жіберу құралы ретінде.
Жоспарлауды ұйымдастыру кәсіпорынның көлеміне байланысты болады. Өте
кіші кәсіпорындарда басқарушылық қызметтерді бөлу болмайды және басшылар
осы мәселелердің барлығын жеке шешеді. Ірі кәсіпорындарда бюджеттерді
(жоспарларды) құру бойынша жұмыстар орталықтандырылып жасалуы керек.
Өйткені өндіріс, сатып алу, өткізу, жедел басқару және т.б. салаларында
тәжірибесі мол мамандар бөлімшелер деңгейінде шоғырланған. Сондықтан
бөлімшелерде болашақта жасалуы мақсатты болатын әрекеттер ұсынысы
жасалынады.
Корпарацияның қаржылық ресурстарды жоспарлау туралы әдебиеттерде
бюджеттерді (жоспар) құру бойынша жұмыстарды ұйымдастырудың екі сызбасын
ерекшелейді: break-down тәсілі бойынша (жоғарыдан төменге) және build-up
(төменнен жоғарыға).
Break-down тәсілі бойынша бюджетті құру бойынша жұмыстар жоғарыдан
басталады, яғни кәсіпорынның басшылығы мақсаттар мен тапсырмаларды, оның
ішінде пайда бойынша жоспарлы көрсеткіштерді анықтайды. Осыдан кейін
көрсеткіштер бөлшекті түрде, кәсіпорынның құрылымының төменгі деңгейлеріне
қозғалуы дәрежесіне байланысты бөлімшелердің жоспарларына қосылады. Build-
up тәсілінде керісінше. Мысалы, өткізу көрсеткіштерінің есебін жекелеген
өткізу бөлімшелері бастайды және осыдан кейін кәсіпорынның өткізу
бөлімінің басшысы осы көрсеткіштерді біріңғай бюджетке (жоспарға)
жинақтайды, ал ол осыдан кейін кәсіпорынның жалпы бюджетінің (жоспарының)
құрамдас бөлігі болуы мүмкін.
Break-down және build-up тәсілдері екі қарама-қарсы тенденцияны
көрсетеді. Тәжірибеде осы тәсілдердің тек біреуін ғана пайдаланған дұрыс.
Бюджетті жоспарлау мен құрастыру әртүрлі бөлімшелердің бюджеттерін
координациялауды үнемі жүзеге асыруды қажет ететін ағымды процесс.
Корпарация жоспарлау мен бақылауды негізгі екі экономикалық облыста
жүргізуі тиіс. Бұл жерде сөз оның қызметінің пайдалылығы (тімділігі) мен
қаржылық жағдайы туралы болады. Сондықтан пайда бойынша бюджет (жоспар) пен
қаржылық жоспар (бюджет) ішкі фирмалық жоспарлаудың орталық элементтері
болып табылады.
Сапалы жоспарлау керекті қорларды уақытында ғана емес, сонымен қатар ең
төменгі бағада табу болып табылады. Бұл үшін осы кезде оны ұсына алатын
банкті табу, қорлардың қайнар көзін олар пайдаланылатын мақсаттармен
салыстыру, әртүрлі қайнар көздерді баланстау керек, өйткені тек қана банк
займдарына, акция шығаруға немесе кірістерден түсімдерге ғана арқа сүйеуге
болмайды.
2.2 Сарыарқа әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы ұлттық
компаниясының амортизациялық саясаты және оның негізгі капиталын
жаңартудағы ролі
Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар (ӘКК) – бұл өз қызметін
өндірістен және тауарлар мен қызмет сатудан пайда табу мақсатында
ұйымдастыратын тұрлаулы бизнес-құрылымдар. ӘКК-нің коммерциялық
корпорациялардан басты айырмашылығы сонда, олар алынған пайданы өздері
мүддесін көздеп құрылған сол өңірдегі халықтың әлеуметтік, экономикалық
немесе мәдени мақсаттары үшін қайтадан жұмсайды.
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауынан(наурыз, 2006 ж.)
Президент Н.Ә.Назарбаевтың халыққа жолдауы мен елдің аумақтық даму
стратегиясына сәйкес 2007 жылы Қазақстанда жеті әлеуметтік-кәсіпкерлік
корпорация құрылды. Олар:
• Сарыарка ӘКК (Қарағанды, Ақмола облыстары мен Астана қаласы);
• Батыс ӘКК (Ақтөбе мен Батыс-Қазақстан облыстары);
• Ертіс ӘКК (Шығыс Қазақстан мен Павлодар облыстары);
• Жетісу ӘКК (Алматы облысы мен Алматы қаласы);
• Каспий ӘКК (Маңғыстау мен Атырау облыстары);
• Оңтүстік ӘКК (Жамбыл, Қызылорда және Оңтүстік Қазақстан облыстары);
• Тобыл ӘКК (Қостанай мен Солтүстік Қазақстан облысы).
Қазақстан Президентінің Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорацияларды құруға
енгізген негізгі тұжырымдамасы – мемлекеттік-жеке әріптестік болып
табылады.ӘКК жұмыс істеу схемасы:
Инвестициялық табыс
Сурет-1 Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар жұмыс істеу схемасы.
ӘКК жеке бизнеспен бірге өңірлердің жер қойнауын игеруге, пайдалы
қазбаларды өңдейтін зауыттарды салуға және дайын өнімдерді шығаруға
міндетті. ӘКК жеке бизнеске жер учаскелерін беру, енді салынайын деп жатқан
кәсіпорындардың инфрақұрылымын салу мен дамыту арқылы жәрдемдесуге тиіс.
Корпорация арқылы әкімшілік кедергілер жойылады, міндетті түрде
болатын келісулердің және рұқсат беру рәсімдерінің мерзімі айтарлықтай
қысқарады. Сонымен қатар, инвестицияларды мемлекет тарапынан сенімді
қорғауды қамтамасыз етеді.
Сарыарқа әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы ұлттық компаниясы
акционерлік қоғамы көрсетілетін қызметтердің сапасын өзін дамыту негізі
және Компанияға Ақмола, Қарағанды облыстарының, Астана қаласының
экономикалық және әлеуметтік дамуына жәрдемдесу жөніндегі алдына қойылған
міндеттерді іске асыруға мүмкіндік беретін тиімді құрал ретінде
қарастырады.
Сарыарқа ӘКК ҰК АҚ басшылығы сапа менеджменті жүйесін енгізуді
Компания қызметінің аса маңызды стратегиялық бағыты деп санайды. Мұндай
жүйені құрудың нәтижесі инвестициялар мен инновацияларды тарту үшін
Сарыарқа макроөңірінде қолайлы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz