Қазіргі жағдайда Қазақстанда корпорацияның амортизациялық саясаты

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 39 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

1 Корпорацияның амортизациялық саясатының жалпы сипаттамасы. …5

1. 1 Корпорацияның амортизациялық саясатының мәні . . . 5

1. 2 Корпорацияның амортизациялық саясаты мақсаттары мен міндеттері… . . . 7

1. 3 Корпорацияның амортизациялық есебі . . . 9

2 Қазіргі жағдайда Қазақстанда корпорацияның амортизациялық саясаты13

2. 1 Корпорацияның амортизациялық саясатының жүргізудің маңыздылығы . . . 13

2. 2 «Сарыарқа» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы» ұлттық компаниясының саясаты және оның негізгі капиталын жаңартудағы ролі . . . 19

2. 3 «Сарыарқа» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы» ұлттық компаниясы саясатының жүргізу жолдары . . . 22

3 Корпорацияның амортизациялық саясатының даму перспективалары . . . 26

3. 1 Корпорацияның амортизациялық саясатының проблемалары . . . 26

3. 2 Корпорацияның амортизациялық саясатының Қазақстандағы жетілдіру жолдары . . . 30

Қорытынды . . . 34

Пайдаланылған әдебиеттер . . . 36

Кіріспе

Амортизация сөзі латын тілінен аударғанда «өтеу» деген мағынаны білдіреді. Амортизация белгіленген бір мөлшерде өнімнің өзіндік құнына қосылып отырады. Ал мұны амортизациялық аударым деп атайды. Амортизациялық аударым әрбір өнімнің өзіндік құнына кіріп, ал өнім сатылған кезде қайтарып отырады, яғни негізгі құралдардың тозуына байланысты құнының кемуі амортизациялық аударым жасау арқылы қайтарылады.

Амортизация - тозуды қызмет ету мерзімі бойы активтің амортизацияланған құнын жүйелі бөлу түрінде құнмен көрсету (мүліктің ұсталу, тозу дәрежесіне қарай құнын бірте-бірте төмендету) . Амортизацияланатын құн дегеніміз- бастапқы құнмен пайдалы қызмет мерзімі соңында пайда болатын қосалқы бөлшектердің, сынақтардың, қалдықтардың түскен кезде болжанатын бағасы арасындағы айырма. Амортизациялық аударымдар мөлшер бойынша атқарылады және әрбір есепті мерзім үшін шығын есебінде мойындалады, танылады.

Мөлшер (норма) - амортизациялық аударымдардың негізгі құралдардың орташа жылдық бағасына шаққандағы жылдық сомасының қатынасы.

Ұйымдарда негізгі құралдардағы ай бойы есептелген амортизациялық аударым сомасы ай сайын өндірілген өнімнің, атқарылған жұмыстар мен көрсетілген қызметтердің өзіндік құны қосылып отырады.

Кәсіпорындарға жаңадан келіп түскен, кіріске алынған негізгі құралдарға амортизациялық аударым келесі айдың басынан бастап есептеледі. Ал ұйымның балансынан есептен шығарылған негізгі құралдарға келесі айдың басынан бастап амортизациялық аударым есептеу тоқталады.

Негізгі құралдарға амортизациялық аударым есептеу мына әдістер бойынша жүргізіледі:

Құнды бірқалыпты есептен шығару әдісі.
Құнды орындалған жұмыстың, өндірілген өнімнің көлеміне тепе-тең мөлшерде есептен шығару әдісі.
Жылдамдатып есептен шығару әдістері:

а) қалдық құнының кему әдісі;

ә) сандардың жиынтығы бойынша құнын есептен шығару әдісі.

Амортизациялық аударым есептеудің таңдап алынған әдісі кәсіпорынның есеп саясатында көрсетіліп бір есеп беру кезеңінен екінші есеп беру кезеңіне дейін дәйектілі түрде қолданады. Егер негізгі құралдарға амортизациялық аударым есептеудің әдісі өзгертілген жағдайда осы өзгерістің қандай себептерден болғаны айтылып көрсетілуі тиіс.

Амортизация- бұл тозудың құнды белгісі. Бұл негізгі құралдардың амортизациялық құнын тозу шамасына қарай оның көмегімен өндірілетін еңбек өнімі мен қызметке ауыстырудың, өндіріс шығындарына қосылатын амортизациялық аударымдар арнайы ақша қаражаттарын пайдалану немесе негізгі қорлардың (негізгі құралдардың) жай және кеңейтілген өндірісіне айналдырудың объективтік процесі.

Амортизациялық құн дегеніміз бастапқы құн мен жою құнының арасындағы айырмашылық. Ол негізгі құралдар келіп түскенде қосалқы бөлшектердің, сынықтардың қызмет мерзімінің соңында қалыптасқан қалдықтардың болжамды құны ретінде анықталады.

Амортизациялық аударымдар амортизация нормалары бойынша жасалады. Амортиация нормасы - бұл амортизациялық аударымдардың жылдық сомасының негізгі құралдардың жылдық орташа құнына қатынасы.

Нормалар еңбек құралдарының экономикалық мақсатты қызмет мерзіміне орай белгіленеді. Олар негізгі құралдар өтелуінің нормативтік мерзімін көрсетеді. Олардың деңгейі негігі құралдардың ұзаққа шыдамдылығы мен физикалық тозуына байланысты. Мұның өзі еңбек құралдарының техникалық-құрылымдық және материалдық-заттық ерекшеліктеріне, пайдаланудағы негізгі құралдардың (әсіресе машиналардың, жабдықтардың) нақты жасына, қолданыстағы еңбек құралдарының моральдық тозуына байланысты анықталады.

Амортизациялау әдісін қайта қарау:

Жылжымайтын мүлікке, үйлер мен жабдықтарға қолданылатын амортизациялау әдісі дүркін-дүркін қайта қаралып тұруға тиіс және экономикалық пайданың күтілетін схемасында осы активтерден елеулі өзгерістер болса, әдіс осы өзгертілген схеманы көрсету үшін өзгертілуге тиіс. Егер жылжымайтын мүлікті, үйлер мен жабдықтарды амортизациялау әдісін осылайша өзгерту қажет болса, ол есептік бағалаудағы өзгеріс ретінде ескерілуге тиіс, ал ағымдағы және болашақ кезеңдердің амортизациялық аударымдары түзетілуге тиіс.

1. Корпорацияның амортизациялық саясатының жалпы сипаттамасы

1. 1 Корпорацияның амортизациялық саясатының мәні

Өндірісте пайдалану барысында корпарацияның негізгі қорлары бірте - бірте тозады және өзінің құнын дайын өнімге аударады. Амортизациялық саясаты тағайындалуы- негізгі өндірістік қорлар мен материалдық емес активтердің қайта өндірісін қамтамасыз ету болып саналады. Амортизация өзінің экономикалық мәні бойынша негізгі қорлар мен материалдық емес активтердің (сонымен бірге арзан бағалы және тез тозатын заттардың) құнының, олардың тозуына байланысты өндірілген өнімге аударуы, өткізу процесінде ақшалай формаға өтуі және ресурстарды амортизацияланатын активтердің одан ары қарай қайта өндірісіне жинақталуы. Бұл инвестициялық процесті қаржыландырудың мақсатты қайнар көзі болады. [1]

Құнның аударылған бөлігі өнімді өткізуден кейін негізгі қорлардың алғашқы құнынан ажырай отырып амортизациялық қорда жинақталады. Осы қордың қаражаттары негізгі қорлардың физикалық және моральды тозулары арқасында істен шыққан негізгі қорлардың орнын толтырудың қайнар көзі болып табылады. Осыған байланысты амортизациялық қордың негізгі қорлардың айналымы процессеніндегі ролі анықталады.

Жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар объектісініњ амортизацияланатын құны оны пайдалы пайдалану мерзімінің ішінде жүйелі түрде бөлінуге тиіс. Жылжымайтын мүліктің, үйлер мен жабдықтардың амортизациясын есептеудің пайдаланылатын әдісі активтен болатын экономикалық пайдаларды тұтыну құрылымын көрсетуге тиіс. Әрбір кезең үшін амортизациялық аударымдар, егер олар басқа активтің баланстық құнына кірмейтін болса ғана, шығыс ретінде танылуға тиіс. [1]

Жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар объектісінде жасалған экономикалық пайдаларды кәсіпорын негізінен активті пайдалану жолымен тұтынады. Алайда актив бос тұрып қалған кездегі техникалық жағынан тозу және табиғи тозу сияқты басқа факторлар көбінесе осы активтен күтуге болатын экономикалық пайданы азаюына алып келеді. Демек, активті пайдалы пайдалану мерзімін анықтаған кезде келесі факторлардың барлығы ескерілуге тиіс:

кәсіпорынның активті күтіліп отырғандай пайдалануы. Пайдалану активтінің күтіліп отырған қуатына немесе табиғи өнімділігіне сүйеніп бағаланады;
осы актив пайдаланылады деп болжанып отырған ауысым саны, және кәсіпорында қабылданған жөндеу және қызмет көрсету бағдарламасы, сондай-ақ тұрып қалу кезеңінде активті сақтау және оған қызмет көрсету сияқты өндірістік факторларға тәуелді күтілетін табиғи тозу;
өндірістік процесті өзгерту немесе жетілдіру нәтижесінде, не активті пайдаланып өндірілетін немесе берілетін тауарларға немесе қызмет көрсетулерге рыноктық сұранымның өзгеруі нәтижесінде техникалық жағынан тозу;
тиісті жалгерлік аяқталатын күндер сияқты активті пайдалануға заңдық немесе сол сияқты шектеулер. [3]

Активтің амортизацияланатын құны активтің жою құны шегерілгеннен кейін анықталады. Іс жүзінде активтің жою құны көбінесе мардымсыз болады, сондықтан да амортизациялық құнды есептеген кезде елеулі болмайды. Негізгі есеп тәртібі қолданылатын және, бәлкім, жою құны елеулі болатын кезде, ондай жою құны сатып алу құнына есептеледі және баға өзгерген кезде ұлғаймайды.

Амортизацияланатын активтің құнын оны пайдалы пайдалану мерзімінің ішінде жүйесі түрде бөлу үшін амортизация есептеудің түрлі әдістері пайдаланылуы мүмкін. Бұларға тіке сызықты әдіс, азайтылатын қалдық әдісі және заттар сомасының әдісі (өндірістік әдіс) жатады. Тіке сызықты әдіс активті пайдалы пайдалану мерзімінің ішінде тұрақты аударымдарға алып келеді. Азайтылатын қалдық әдісі активті пайдалы пайдалану мерзімінің ішінде аударымдардың азаюына алып келеді. Өндірістік әдіс активтен алынған өнімнің күтіліп отырған пайдалануына немесе санына негізделген аударымдарға алып келеді. Активке қатысты пайдаланылатын актив экономикалық пайдалардың күтілетін схемасының негізінде таңдап алынады және, егер активтен алынатын экономикалық пайдалардың күтілетін бұл схемасы өзгермейтін болса, кезеннен кезеңге жүйелі түрде қолданыла береді. [4]

Кезең ішіндегі амортизациялық аударымдар әдетте шығыс ретінде танылады. Алайда кейбір жағдайларда активте жасалған экономикалық пайдаларды кәсіпорын шығыстың пайда болуын қозғамай, басқа активтерді өндірген кезде пайдаланады. Бұл жағдайда амортизациялық аударым басқа активтің өзіндік құнының бір бөлігін құрайды және оның баланстық құнына қосылады. Мысалы, өндірістік үйлер мен жабдықтардың амортизациясы босалқыларды қайта өңдеу шығындарына қосылады (ќараңыз: 2-“Босалқылар” ХБЕС) . Әзірлеу жөніндегі қызметте пайдаланылған жылжымайтын мүліктің, үйлер мен жабдықтардың амортизациясы да тап осылай 38-“Материалдық емес активтер” ХБЕС-на сәйкес танылатын материалдық емес активтің өзіндік құнына қосылуы мүмкін.

Пайдалы пайдалану мерзімін қайта қарау:

Жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар объектісін пайдалы пайдалану мерзімі дүркін-дүркін қайта қаралып тұруға тиіс және, егер болжам алдыңғы есептерден елеулі түрде өзгеше болса, ағымдағы және болашақ кезеңдердегі амортизациялық аударымдар түзетілуге тиіс. [8]

Активті пайдалану мерзімінің ішінде оны пайдалы пайдалану мерзімі есебінің дұрыс еместігі белгілі болуы мүмкін. Мысалы, пайдалы пайдалану мерзімі активтің жай-күйін оның бастапқы бағаланған өндірістік нормаларынан тыс жақсартатын активке келесі шығындардың көмегімен ұзартылуы мүмкін. Балама ретінде өнімнің технологиялық өзгерістері немесе рыноктағы өзгерістер активті пайдалы пайдалану мерзімінің қысқаруына әкеп соқтыруы мүмкін. Ондай жағдайларда пайдалы пайдалану мерзімі және, демек, амортизация нормасы ағымдағы және болашақ кезеңдерге түзетіледі.

Активті пайдалы пайдалану мерзіміне кәсіпорынның жөндеуге және қызмет көрсетуге қатысты саясаты да ықпал етуі мүмкін. Ол активті пайдалы пайдалану мерзімін ұзартуға немесе оның жою құнын арттыруға әкеп жеткізуі мүмкін. Алайда ондай саясатты қабылдау амортизация есептеу қажеттігін жоққа шығармайды. [1]

Амортизациялау әдісін қайта қарау:

1. 2 Корпорацияның амортизациялық саясаты мақсаттары мен міндеттері

Корпарацияның амортизациялық саясаты табиғи ресурстарды геологиялық зерттеулерге және өндіруге дайындық жұмыстарына жұмсалған шығыстар. Жер байлығын зерттеу, барлау және пайдалы қазбаларды алуға даярлық жұмыстарына шыққан шығындар; бағалау, жасақтау жалпы әкімшілік шығындар және қол қойылған бонустарды, қоммерциялық табу бонусын төлеуге байланысты шығындарды қоса алғанда, жылдық табыс жиынтығынан амортизациялық аударым түрінде ұстап қалуға жатады және ол жеке топты құрайды, бірақ амортизациялық нормасының шегі 25 пайыз деңгейінен аспауы керек. [5]

Әрбір шаруашылықта бекітілген құралдар үздіксіз қозғалыста болады. Өздерінің құндарын өндірілген өнімге ауыстыруына байланысты, шаруашылық құралдары негізгі және айналым құралары болып бөлінеді. Ауыл шаруашылығы өндірісінің дамуына, оның тиімділігін арттыруда негізгі құралдардың маңызы зор. Өйткені олар арқылы еңбек бұйымдарын өңдеп, материалдық бұйымдар алуға болады. Сонымен қатар олар өндіріс процесінде ұзақ мерзім пайдаланылып, өзінің қалыпты үлгісін сақтай отыра, құнын өндірген өнімнің құнына біртіндеп тозу мөлшері бойынша апарып отырады. Сонымен стандартқа сәйкес негізгі құралдар дегеніміз бұл материалдық өндірістік және өндірістік емес сферада ұзақ уақыт бойы қызмет көрсететін материалдық активтер.

Корпарацияның негізгі құралдардың бірыңғай типтік жіктелуі қолданылады. Сол жіктеуге байланысты оларды төмендегідей белгілермен топтастырады:

а) өндіріске қатысуына байланысты: өндірістік және өндірістік емес. Өндірістік негізгі құралдарға жарғылық қызметті іске асыруға байланысты, яғни өнеркәсіп өндірісі, құрылыс, ауыл шаруашылығы, сауда т. б. қызмет түрлерінің құралдары жатады. Өндірістік емес негізгі құралдарға тұрмыстық шаруашылық қызметі, денсаулық сақтау, мәдениет тағы басқа қызмет түрлерінің негізгі құралдары жатады.

б) тиістілігіне қарай негізгі құралдар: меншікті және арендалық болып екіге бөлінеді. Меншікті бұл кәсіпорынның меншігіндегі және оның балансында көрсетілетін негізгі құралдар. Арендаланған бұл басқа кәсіпорыннан аренда шарты негізінде белгіленген мерзімге алынған негізгі құралдар. Арендаланған негізгі құралдардың қатарына мерзімі өткенге дейін немесе өткесін шартта көрсетілген бағаны төлегеннен кейін арендатордың меншігіне көшетін, ұзақ мерзімге арендаланған негізгі құралдар жатады.

в) пайдалануына қарай негізгі құралдар пайдаланудағы, запастағы және консервациядағы болып бөлінеді. Запастағы негізгі құралдарға пайдаланудағы негізгі құралдарды ауыстыру үшін алып қалынған негізгі құралдар жатады. Консервацияға қойылған негізгі құралдар уақытша қолданылмайтын негізгі құралдар.

г) атқаратын қызметіне, түрлеріне байланысты: жер, ғимараттр мен құрылыс жайлары, машиналар мен жабдықтар, беріліс құралдары, көлік құралдары, басқалары. Әрбір көрсетілген негізгі құралдар тобына келесі объектілер кіреді:

Ғимараттар: мақсаты халыққа әлеуметтік мәдени қызмет көрсету. Тұрғын үй, еңбек жағдайын туғызу болып табылатын архитектуралық құрылыс объектілері. Әрбір жеке тұрғын инвентарлық объекті болып есептеледі.

Құрылыс жағдайлары: еңбек затын өзгертпей, қандай да болмасын қызметті атқару жолымен өндіріс процесін іске асыруға арналған инженерлік құрылыс объектілері. [4]

Тіркелген активтер бойынша шегеріс жасау. Тіркелген активтерге-салык төлеушінің бухгалтерлік балансында ескерілген және кәсіпкерлік қызметте пайдаланылатын негізгі құрал-жабдықтар мен материалдык емес активтер жатады. Негізгі құрал-жабдыктардың мынадай түрлеріне амортизациялық аударылымдар есептелінбейді: жер; өнім беретін ересек малдар; мұражай құндылықтары; сәулет және өнер ескерткіштері; жалпы жұрт пайдаланатын автомобиль жолдары, тротуарлар, бульворлар, скверлер; аяқталмаган күрделі құрылыс; фильм қорына жататын объектілер; бұрындары толыгымен шегеріске жатқызылған негізгі құрал-жабдықтардың құны; инвестициялық жобалардың шеңберінде пайдалануға берілген негізгі қүралдар. Амортизациялауға жататын негізгі құралдар өздеріне тиесілі шектеулер мөлшерлемесімен есептелінеді. Амортизацияның мүлік түрі бойынша шектелген мелшерлемесі "Негізгі құралдардың есебі" тарауында келтірілді.

Салық төлеуші өз еркі бойынша баска да шектеу мөлшерлемесін қолдануына құкылы, бірак ол қойылған (белгіленген) шектен жоғары болмауы керек. Өндірістік мақсат үшін өз күшімен салынған күрылыстардың шығыстары және өндірістік мақсатта үш жылдан кем емес пайдаланатын технологиялық күрал-жабдыктардың құны; салык телеушінің еркі бойынша амортизациялау мерзімінің кез-келген сәтінде қалған амортизацияның шегінде шегеріс жасай алады. [1]

Ғимараттар, қондырғылар, құрылыстар объектілері бойынша амортизациялық аударымдар жеке анықталады. Салықтық кезеңнін соңына топ ішіндегілері бойынша баланстың құны анықталады: салықтық кезеңде келіп түскен тіркелген активтер мынадай құны бойынша алынған құны - бастапқы құнынан алуға байланысты шығыстар, өндіру, салу, монтаждау және орнату шығындары кіреді; жарық капиталына салым ретінде алынған - құны бойынша, алыс-еріс актісі бойынша анықталады, бірақ нарықтық құнынан жоғары болмауы тиіс;

Салықтық кезеңнің басына топ ішіндегілердің баланстық құны (өткен салық кезеңінің соңындағы топ ішіндегілерінің баланстық құны, амортизациялық аударым сомасының азайғаны, жөндеу жұмыстары жүргізілшендері және есептен шыққандары ескеріліп, жасалған түзетулері) .

1. 3 Корпорацияның амортизациялық есебі

Негізгі құралдарға амортизациялық аударым есептеу мына әдістер бойынша жүргізіледі:

1. Құнды бірқалыпты есептен шығару әдісі.

Құнды орындалған жұмыстың, өндірілген өнімнің көлеміне тепе-тең мөлшерде есептен шығару әдісі.
Жылдамдатып есептен шығару әдістері:

а) қалдық құнының кему әдісі;

ә) сандардың жиынтығы бойынша құнын есептен шығару әдісі.

Автомобиль көлігінің жылжымалы құрамының амортизациялық аударымының нормасы 1000 км жүрістің баланстық құнына процентпен белгіленуі мүмкін. Жыл бойы әбір айдағы амортизациялық аударымдардың мөлшрін анықтау негізгі құралдар құрамының өткен айда өзгеруіне байланысты, сондай-ақ негізгі құралдардың толық амортизациясына нормативтік қызмет мерзімнің аяқталуына байланысты белгіленген нормаларға түзетілген амортизация нормасына қарай жүргізіледі.

Қайтадан пайдалануға берілген негізгі құралдар бойынша амортизация есептеу енгізіген айдан кейінгі айдың бірінші күнінен басталады. Шығарылған негізгі құралдар бойынша амортизация есептеу шығарылған айдан кейінгі айдың бірінші күнінен бастап тоқтатылады. Қайтадан құру мен техникалық қайта жарақтандыру бойынша, егер олар толықтай тоқтатылса және негізгі құралдар консервацияға жіберілмесе, амортизация есептеу жүргізілмейді.

Жалға алынған негізгі қорлар бойынша амортизация есептеуді жалдау шартының нысанына және шарттың талаптарына сәйкес жалгер немесе жалға беруші жүргізеді. [4]

Негізгі құралдар бойынша есептеу қайтадан пайдалануға берілгендеріне байланысты, ал істен шыққандары бойынша - бұл қорлардың құны өнімнің (жұмыстың, көрсетілген қызметінің) өзіндік құнына толықтай көшіріліп берілген айдан кейінгі немесе соңғы айдың алғашқы күндерінде доғарылады.

Алты БЕС пен 16 ҚЕБХС «негізгі құралдар» сәйкес амортизацияны есептеу үшін мынадай тәсілдер ұсынылады.

Құнды бір келкі (тура сызықты) тәсілмен есептен шығару тәсілі- объект құны ай сайын тең сомамен есептен шығарылады.

Мысалы. «Сарыарқа» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы» ұлттық компаниясынан 95760 компьютері алынды, қызмет мерзімі бес жыл, болжанатын жойылу құны 1850.

Кесте-1 Жылдық амортизациялық көрсеткіш:

Есепті кезең: Есепті кезең

Бастапқы құн: Бастапқы құн

Жойылу құны: Жойылу құны

Амортизация-ланатын құн: Амортизация-ланатын құн

Қызмет мерзімі: Қызмет мерзімі

Аморт нормасы: Аморт нормасы

Жылдық аморт.: Жылдық аморт.

Есепті кезең: 1999

Бастапқы құн: 95760

Жойылу құны: 1850

Амортизация-ланатын құн: 93910