Вексельдік айналысқа банктің қатысуының қазіргі тенденциялары
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ТАРАУ ВЕКСЕЛДЕРДІҢ МӘНІ ЖӘНЕ ОНЫҢ БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫНДА АЛАТЫН ОРНЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.1 Бағалы қағаздардың мәні және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Векселдің маңызы және түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
1.3 Аударым және жай векселдерін жасау жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2 ТАРАУ «АЛЬЯНС БАНК» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ ВЕКСЕЛЬДІК АЙНАЛЫСЫН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.1 «Альянс банк» АҚ тарихы және экономикалы атқаратын қызметі ... ... ...25
2.2 Банктің векселдік операциялармен жұмыс жүргізуін талдау ... ... ... ... ... .37
2.3 Банктің векселдік айналысын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
2.4 Банктің векселдермен жүргізетін есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59
3 ТАРАУ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ВЕКСЕЛЬДІК АЙНАЛЫСҚА БАНКТІҢ ҚАТЫСУЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... 64
3.1 Қазақстан Республикасындағы вексель айналысының даму жағдайы ... .64
3.2 Қазақстан Республикасында векселдердің даму келешегі ... ... ... ... ... ... .70
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..80
Пайдаланған әдебиеттер
Қосымшалар
1 ТАРАУ ВЕКСЕЛДЕРДІҢ МӘНІ ЖӘНЕ ОНЫҢ БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫНДА АЛАТЫН ОРНЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.1 Бағалы қағаздардың мәні және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Векселдің маңызы және түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
1.3 Аударым және жай векселдерін жасау жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2 ТАРАУ «АЛЬЯНС БАНК» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ ВЕКСЕЛЬДІК АЙНАЛЫСЫН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.1 «Альянс банк» АҚ тарихы және экономикалы атқаратын қызметі ... ... ...25
2.2 Банктің векселдік операциялармен жұмыс жүргізуін талдау ... ... ... ... ... .37
2.3 Банктің векселдік айналысын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
2.4 Банктің векселдермен жүргізетін есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59
3 ТАРАУ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ВЕКСЕЛЬДІК АЙНАЛЫСҚА БАНКТІҢ ҚАТЫСУЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... 64
3.1 Қазақстан Республикасындағы вексель айналысының даму жағдайы ... .64
3.2 Қазақстан Республикасында векселдердің даму келешегі ... ... ... ... ... ... .70
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..80
Пайдаланған әдебиеттер
Қосымшалар
Вексель - белгілі бір соманы алдын-ала келісілген мерзімде және белгіленген жерде төлейтіндігі туралы борышқордың қарыздық міндеттемесі.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы Қазақстан Республикасының аумағында жай жəне аударым коммерциялық вексельдерiн шығаруды, вексельдер, оның iшiнде Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде шығарылғандары бойынша талап ету құқығын берудi, осындай вексельдер жөнiндегi мiндеттемелер мен оларға байланысты операцияларды орындауды, оларды есеп кеңселерiнiң есепке алуын жəне Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң қайта есепке алуын қамтиды.
Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы жөнiндегi қатынастар Женева вексель конвенциясынан, осы Заңнан, Қазақстан Республикасының өзге де заң актiлерiнен, сондай-ақ соларға сəйкес шығарылған Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң нормативтiк құқықтық актiлерiнен тұратын вексель құқығымен реттеледi.
Вексельдiк мiндеттеме вексель берушiнiң тиiстi дəрежеде ресiмделген вексельдi берген сəтiнен бастап пайда болады. Вексель сатып алу-сату, жұмыстар орындау, қызметтер көрсету (қаржылық қызметтер көрсетудi қоспағанда) шарттары бойынша төлемдi кейiнге қалдыру үшiн берiледi.
Аллонж вексельмен бiрге бiрыңғай құжат болып саналады. Аллонжда аллонждың нақты бiр вексельге тиесiлiгiн даусыз анықтауға мүмкiндiк беретiн жазба болуға тиiс. Аллонж вексельге индоссамент вексельдiң өзiнде басталып, аллонжда аяқталатындай болып тiркеулi мүмкiн.
Вексель сомасын онда жазылған ақша сомасы құрайды. Вексель сомасына онда көрсетiлген проценттер, вексель бойынша операциялармен байланысты өсiм жəне басқа шығындар қосылмайды. Қазақстан Республикасының аумағында берiлген вексель валютасы теңге болып табылады. Қазақстан Республикасының аумағында шетел валютасында вексель айналысы валюталық реттеу туралы заңдарда көзделген жағдайларда мүмкiн болады.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы Қазақстан Республикасының аумағында жай жəне аударым коммерциялық вексельдерiн шығаруды, вексельдер, оның iшiнде Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде шығарылғандары бойынша талап ету құқығын берудi, осындай вексельдер жөнiндегi мiндеттемелер мен оларға байланысты операцияларды орындауды, оларды есеп кеңселерiнiң есепке алуын жəне Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң қайта есепке алуын қамтиды.
Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы жөнiндегi қатынастар Женева вексель конвенциясынан, осы Заңнан, Қазақстан Республикасының өзге де заң актiлерiнен, сондай-ақ соларға сəйкес шығарылған Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң нормативтiк құқықтық актiлерiнен тұратын вексель құқығымен реттеледi.
Вексельдiк мiндеттеме вексель берушiнiң тиiстi дəрежеде ресiмделген вексельдi берген сəтiнен бастап пайда болады. Вексель сатып алу-сату, жұмыстар орындау, қызметтер көрсету (қаржылық қызметтер көрсетудi қоспағанда) шарттары бойынша төлемдi кейiнге қалдыру үшiн берiледi.
Аллонж вексельмен бiрге бiрыңғай құжат болып саналады. Аллонжда аллонждың нақты бiр вексельге тиесiлiгiн даусыз анықтауға мүмкiндiк беретiн жазба болуға тиiс. Аллонж вексельге индоссамент вексельдiң өзiнде басталып, аллонжда аяқталатындай болып тiркеулi мүмкiн.
Вексель сомасын онда жазылған ақша сомасы құрайды. Вексель сомасына онда көрсетiлген проценттер, вексель бойынша операциялармен байланысты өсiм жəне басқа шығындар қосылмайды. Қазақстан Республикасының аумағында берiлген вексель валютасы теңге болып табылады. Қазақстан Республикасының аумағында шетел валютасында вексель айналысы валюталық реттеу туралы заңдарда көзделген жағдайларда мүмкiн болады.
1. «Бағалы қағаздар нарығы туралы» 1997 ж. 5 наурыздағы ҚР заңы.
2. «Қымбат бағалы тастар және қымбат бағалы металдар мен байланысты болған қатынастарды мемлекеттік реттеу туралы» 1995 жылдың 20 шілдесіндегі ҚР-сы Президентінің жарлығы.
3. Ценные бумаги: Учебник /Под ред. В.И. Колесникова, В.С. Торкановского. – М.: Финансы и статистика, 1998. – 16 с.: ил.
4. Бағалы қағаздар нарығы Көшенова Б.А. Алматы Экономика 1999 ж.
5. Алексеев М.Ю. Рынок ценных бумаг. - М.: Финансы и статистика, 1995 г.;
6. Базовый курс по рынку ценных бумаг. - М.: Финансовый издательский дом «Деловой экспресс», 1998г. - С. 408;
7. Вексель и вексельное обращение в России /Сост. Д.А.Морозов.-М.: АО «Банкцентр» 1996, 320с.;
8. Ақша, несие, банктер және валюталық қатынастар Көшенова Б.А. Алматы Экономика-1998ж.
9. Каратуев А.Г. Ценные бумаги: виды и разновидности. Учебное пособие. - М.: Русская Деловая литература, 1997, - 256с.;
10. Миркин Я.М. Ценные бумаги и фондовый рынок. - М.: Перспектива, 1996. - С.600;
11. Рынок ценных бумаг/ Под ред. В.А.Галапова. - М.: Финансы и статистика. - 1996. - 349с.;
12. Рынок ценных бумаг /Под ред. Н.Т.Клещева. - М.: Экономика. - 1997. - 559с.;
13. Фельдман А.А Еуропейскии рынок ценных бумаг. - М.: Атлантика-Пресс, 1997. - 176с.,
14. Фельдман А.А. Вексельное обращение. - М.: Инфра - М, 1995. - С. 180;
15. Ценные бумаги /Под ред. ВН. Колесникова, В.С. Торкановского. - М.: Финансы и статистика. - 1998. - 416с.;
16. Чекидов Б.М. Развитие банковских операций с ценными бумагами. - М.: Финансы и статистика, 1997. - 336с.
17. Букато В.И., Львов Ю.И. Банки и банковские операции в России /Под ред. М.Х. Лапидуса. – М.: Финансы и статистика, 1996.
18. Жуков Е.Ф. Рынок ценных бумаг: Учебное пособие. – М.: Финансы и статистика, 1995.
19. Жуков Е.Ф. Ценные бумаги и фондовые рынки. – М.: ЮНИТИ, 1995.
20. Маркин А.М. Ценные бумаги и фондовый рынок. – М.: Перспектива, 1995.
21. Молчанов А.В. Коммерческий банк в современной России: теория и практика. – М.: Финансы и статистика, 1996.
22. Рынок ценных бумаг и его финансовая структура: Учебное пособие /Под ред. В.С. Торкановского. – СПб.: Комплект, 1994.
23. Ческидов В.Н. Банки на фондовом рынке //Финансы. – 1994. - № 5.
24. Финансы и кредит: Учебник /Авт коллектив под руководством А.Ю. Козака. – Екатеринбург: ПИПП, 1994.
25. Фельдман А.А. Депозитные и сберегательные сертификаты. Чековое обращение. – М.: Инфра-М, 1995.
26. Ценные бумаги: Учебник /Под ред. В.И. Колесникова, В.С. Торкановского. – М.: Финансы и статистика, 1998. – 416 с.: ил.
27. Алехин Б.И. Рынок ценных бумаг: Введение в фондовые операции. с.: Совмен, 1992 - 160 С.: ил.
28. Абдрахманова ГТ, Жумабаева З.с. РЦБ: особенности функ' ционирования в Казахстане. - Алматы: LEM, 2002 r. - 21 Ос.
29. АлексееваИ.А. Ценнныебумаги: ОпытГермании.-Иркутск: Издательство Иркутской государственной экономической академии. 1994.
30. Адамбекова А.А. Рынок ценных бумаг в Казахстане (учебноометодическое пособие) - Алматы: Институт математики Министерства Образования и Науки РК 2003. - 220 с.
31. Балабанов В.С. Рынок ценных бумаг: Коммерческая азбука /В.с.Балабанов., И.Е.Осокин., А.И.поволоцкий. - Москва: Финансы и статистика., 1994. - 128с. ил.
32. Балабанов И.Т Финансовый менеджмент: Учебник. _ Москва: Финансы и статистика, 1994.-224с.: ил.
33. Биржевая деятельность: Учебник / Под ред. проф. В.А.Галанова. - Москва: Финансы и статистика, 1996. - 240с.: ил.
34. Биржевое дело: Учебник / Под ред. В.А.Галанова, А.И.Басова. - М.: Финансы и статистика, 2001. - 304с.
35. Бердникова ТБ. Рынок ценных бумаг и биржевое дело: Учебное пособие. - М.: ИНФРА -М, 2002 - 270с. (Высшее образование ).
36. .Бороздин П.Ю. Ценные бумаги и фондовый рынок. _ Москва: 1994. - 260с.
37. .Бункина М. Деньги, банки, валюта. Учебное пособие. Москва: «дИС», 1994.
38. Бункина Ж. Что наша жизнь - игра. // Литер. N263(762) от 11 апреля 2007г.
39. Ефремов И.А. Операции коммерческих банков с ценными бумагами. Москва: Ист-Сервис, 1995. - 441 с.
40. Искаков УМ., Бохаев Д.Т, Рузиева Э.А., Финансовые рынки и посредники: Учебник. - Алматы: Экономика, 2005. - 298с.
2. «Қымбат бағалы тастар және қымбат бағалы металдар мен байланысты болған қатынастарды мемлекеттік реттеу туралы» 1995 жылдың 20 шілдесіндегі ҚР-сы Президентінің жарлығы.
3. Ценные бумаги: Учебник /Под ред. В.И. Колесникова, В.С. Торкановского. – М.: Финансы и статистика, 1998. – 16 с.: ил.
4. Бағалы қағаздар нарығы Көшенова Б.А. Алматы Экономика 1999 ж.
5. Алексеев М.Ю. Рынок ценных бумаг. - М.: Финансы и статистика, 1995 г.;
6. Базовый курс по рынку ценных бумаг. - М.: Финансовый издательский дом «Деловой экспресс», 1998г. - С. 408;
7. Вексель и вексельное обращение в России /Сост. Д.А.Морозов.-М.: АО «Банкцентр» 1996, 320с.;
8. Ақша, несие, банктер және валюталық қатынастар Көшенова Б.А. Алматы Экономика-1998ж.
9. Каратуев А.Г. Ценные бумаги: виды и разновидности. Учебное пособие. - М.: Русская Деловая литература, 1997, - 256с.;
10. Миркин Я.М. Ценные бумаги и фондовый рынок. - М.: Перспектива, 1996. - С.600;
11. Рынок ценных бумаг/ Под ред. В.А.Галапова. - М.: Финансы и статистика. - 1996. - 349с.;
12. Рынок ценных бумаг /Под ред. Н.Т.Клещева. - М.: Экономика. - 1997. - 559с.;
13. Фельдман А.А Еуропейскии рынок ценных бумаг. - М.: Атлантика-Пресс, 1997. - 176с.,
14. Фельдман А.А. Вексельное обращение. - М.: Инфра - М, 1995. - С. 180;
15. Ценные бумаги /Под ред. ВН. Колесникова, В.С. Торкановского. - М.: Финансы и статистика. - 1998. - 416с.;
16. Чекидов Б.М. Развитие банковских операций с ценными бумагами. - М.: Финансы и статистика, 1997. - 336с.
17. Букато В.И., Львов Ю.И. Банки и банковские операции в России /Под ред. М.Х. Лапидуса. – М.: Финансы и статистика, 1996.
18. Жуков Е.Ф. Рынок ценных бумаг: Учебное пособие. – М.: Финансы и статистика, 1995.
19. Жуков Е.Ф. Ценные бумаги и фондовые рынки. – М.: ЮНИТИ, 1995.
20. Маркин А.М. Ценные бумаги и фондовый рынок. – М.: Перспектива, 1995.
21. Молчанов А.В. Коммерческий банк в современной России: теория и практика. – М.: Финансы и статистика, 1996.
22. Рынок ценных бумаг и его финансовая структура: Учебное пособие /Под ред. В.С. Торкановского. – СПб.: Комплект, 1994.
23. Ческидов В.Н. Банки на фондовом рынке //Финансы. – 1994. - № 5.
24. Финансы и кредит: Учебник /Авт коллектив под руководством А.Ю. Козака. – Екатеринбург: ПИПП, 1994.
25. Фельдман А.А. Депозитные и сберегательные сертификаты. Чековое обращение. – М.: Инфра-М, 1995.
26. Ценные бумаги: Учебник /Под ред. В.И. Колесникова, В.С. Торкановского. – М.: Финансы и статистика, 1998. – 416 с.: ил.
27. Алехин Б.И. Рынок ценных бумаг: Введение в фондовые операции. с.: Совмен, 1992 - 160 С.: ил.
28. Абдрахманова ГТ, Жумабаева З.с. РЦБ: особенности функ' ционирования в Казахстане. - Алматы: LEM, 2002 r. - 21 Ос.
29. АлексееваИ.А. Ценнныебумаги: ОпытГермании.-Иркутск: Издательство Иркутской государственной экономической академии. 1994.
30. Адамбекова А.А. Рынок ценных бумаг в Казахстане (учебноометодическое пособие) - Алматы: Институт математики Министерства Образования и Науки РК 2003. - 220 с.
31. Балабанов В.С. Рынок ценных бумаг: Коммерческая азбука /В.с.Балабанов., И.Е.Осокин., А.И.поволоцкий. - Москва: Финансы и статистика., 1994. - 128с. ил.
32. Балабанов И.Т Финансовый менеджмент: Учебник. _ Москва: Финансы и статистика, 1994.-224с.: ил.
33. Биржевая деятельность: Учебник / Под ред. проф. В.А.Галанова. - Москва: Финансы и статистика, 1996. - 240с.: ил.
34. Биржевое дело: Учебник / Под ред. В.А.Галанова, А.И.Басова. - М.: Финансы и статистика, 2001. - 304с.
35. Бердникова ТБ. Рынок ценных бумаг и биржевое дело: Учебное пособие. - М.: ИНФРА -М, 2002 - 270с. (Высшее образование ).
36. .Бороздин П.Ю. Ценные бумаги и фондовый рынок. _ Москва: 1994. - 260с.
37. .Бункина М. Деньги, банки, валюта. Учебное пособие. Москва: «дИС», 1994.
38. Бункина Ж. Что наша жизнь - игра. // Литер. N263(762) от 11 апреля 2007г.
39. Ефремов И.А. Операции коммерческих банков с ценными бумагами. Москва: Ист-Сервис, 1995. - 441 с.
40. Искаков УМ., Бохаев Д.Т, Рузиева Э.А., Финансовые рынки и посредники: Учебник. - Алматы: Экономика, 2005. - 298с.
Тақырыбы: ВЕКСЕЛЬДІК АЙНАЛЫСҚА БАНКТІҢ ҚАТЫСУЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ТАРАУ ВЕКСЕЛДЕРДІҢ МӘНІ ЖӘНЕ ОНЫҢ БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫНДА АЛАТЫН
ОРНЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..6
1.1 Бағалы қағаздардың мәні және оның
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Векселдің маңызы және
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1
4
1.3 Аударым және жай векселдерін жасау
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...18
2 ТАРАУ АЛЬЯНС БАНК АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ ВЕКСЕЛЬДІК АЙНАЛЫСЫН
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...25
2.1 Альянс банк АҚ тарихы және экономикалы атқаратын қызметі ... ... ...25
2.2 Банктің векселдік операциялармен жұмыс жүргізуін
талдау ... ... ... ... ... .37
2.3 Банктің векселдік айналысын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...43
2.4 Банктің векселдермен жүргізетін
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...59
3 ТАРАУ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ВЕКСЕЛЬДІК АЙНАЛЫСҚА БАНКТІҢ ҚАТЫСУЫНЫҢ ҚАЗІРГІ
ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ ... ... ... ... ... .. ... ..64
3.1 Қазақстан Республикасындағы вексель айналысының даму жағдайы ... .64
3.2 Қазақстан Республикасында векселдердің даму
келешегі ... ... ... ... ... ... .70
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 80
Пайдаланған әдебиеттер
Қосымшалар
КІРІСПЕ
Вексель - белгілі бір соманы алдын-ала келісілген мерзімде және
белгіленген жерде төлейтіндігі туралы борышқордың қарыздық міндеттемесі.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қазақстан Республикасындағы вексель
айналысы Қазақстан Республикасының аумағында жай жəне аударым коммерциялық
вексельдерiн шығаруды, вексельдер, оның iшiнде Қазақстан Республикасынан
тыс жерлерде шығарылғандары бойынша талап ету құқығын берудi, осындай
вексельдер жөнiндегi мiндеттемелер мен оларға байланысты операцияларды
орындауды, оларды есеп кеңселерiнiң есепке алуын жəне Қазақстан
Республикасы Ұлттық Банкiнiң қайта есепке алуын қамтиды.
Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы жөнiндегi қатынастар
Женева вексель конвенциясынан, осы Заңнан, Қазақстан Республикасының өзге
де заң актiлерiнен, сондай-ақ соларға сəйкес шығарылған Қазақстан
Республикасы Ұлттық Банкiнiң нормативтiк құқықтық актiлерiнен тұратын
вексель құқығымен реттеледi.
Вексельдiк мiндеттеме вексель берушiнiң тиiстi дəрежеде ресiмделген
вексельдi берген сəтiнен бастап пайда болады. Вексель сатып алу-сату,
жұмыстар орындау, қызметтер көрсету (қаржылық қызметтер көрсетудi
қоспағанда) шарттары бойынша төлемдi кейiнге қалдыру үшiн берiледi.
Аллонж вексельмен бiрге бiрыңғай құжат болып саналады. Аллонжда
аллонждың нақты бiр вексельге тиесiлiгiн даусыз анықтауға мүмкiндiк беретiн
жазба болуға тиiс. Аллонж вексельге индоссамент вексельдiң өзiнде басталып,
аллонжда аяқталатындай болып тiркеулi мүмкiн.
Вексель сомасын онда жазылған ақша сомасы құрайды. Вексель сомасына
онда көрсетiлген проценттер, вексель бойынша операциялармен байланысты өсiм
жəне басқа шығындар қосылмайды. Қазақстан Республикасының аумағында
берiлген вексель валютасы теңге болып табылады. Қазақстан Республикасының
аумағында шетел валютасында вексель айналысы валюталық реттеу туралы
заңдарда көзделген жағдайларда мүмкiн болады.
Банктер жəне банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын
ұйымдар тиiстi лицензиясы болған кезде, вексельдермен операциялардың
мынадай түрлерін жүзеге асыруға: вексельдердi инкассоға қабылдауға; төлем
жасаушының вексельдердi төлеуi бойынша қызмет көрсетуге;
домицильдендiрiлген вексельдердi төлеуге; делдалдық тəртiппен вексельдердiң
акцептiн жасауға құқылы. Вексельдердi есепке алу жөнiндегi операцияларды
есеп кеңселерi ғана жүзеге асырады. Банктер ақшалай нысанда орындауды
көздейтiн банктiк кепiлдiктер беруге лицензиясы болғанда ғана вексельдердi
авальдауға құқылы
Дипломдық жұмыстың маңыздылығы - вексельдер Қазақстан Республикасының
аумағында жай қағазға жəне вексель қағазына шығарылуы мүмкiн. Қазақстан
Республикасының аумағында шығарылатын немесе оның аумағына əкелiнетiн
вексель қағаздарының қорғалу дəрежелерiне қойылатын талаптарды, сондай-ақ
вексель қағазына қойылатын техникалық талаптарды Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банкi белгiлейдi.
Диплом жұмысының мақсаты банктердің векселдік айналысты есептеу әдістерін
ұйымдастырудағы шешілу керек мәселелер. Оларды ұйымдастырып іске асыру
күрделілігі тек қана банк қызметі заңдылықтарын жаңадан дайындауға
қатысады. Сондықтан векселдің айналыс маңызды болып табылады.
Диплом жұмысымның негізгі міндеттері мыналар болып табылады:
- Векселдің маңызы және түрлерін және аударым, жай векселдерін жасау
жəне оның нысаны негіздерін қарастыру;
- Альянс банк АҚ векселдік операциялармен жұмыс жүргізуін талдау;
- Вексельдік айналысқа банктің қатысуының қазіргі тенденцияларын талдау;
- Қазақстан Республикасында вексельдік айналыстың дамытудың және
шетелдік тәжірибені қолданудың жолдарын табу.
- Диплом жұмысын зерттеу объектісі “Альянс банк” АҚ Атырау филиалы және
Қазақстан Республикасындағы банктер болып табылады. Диплом жұмысын
зерттеу заты Қазақстан Республикасындағы вексельдік айналысқа банктің
қатысуының қазіргі тенденцияларыерекшеліктері ұйымдастыру болып
табылады.
- Диплом жұмысын зерттеудің ақпараттық базасы ретінде “Альянс банк” АҚ
Атырау филиалы 2007 жылғы есебі, Қазақстан Республикасының қаржысы
2005-2007 жылдар аралығы, “Банки Казахстана”, “Финансы и кредит” атты
журналдар және тағы да басқа негізде алынған мәліметтер қолданды.
Диплом жұмысын зерттеудің әдістемелік негізі келетін болсақ, жалпы бұл
диплом жұмысында шетелдік, қазақстандық және Қазақстан Республикасында
қабылданған нормативтік-құқықтық актілер қолданылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш тараудан, қорытынды және
қосымшалардан құралады.
Бірінші тарауда векселдердің мәні және оның бағалы қағаздар
нарығында алатын орны туралы қаралды.
Екінші тарауда Альянс банк акционерлік қоғамының вексельдік
айналысын талдау туралы қаралды.
Үшінші тарауда Қазақстан Республикасында вексельдік айналысқа банктің
қатысуының қазіргі тенденциялары жөнінде жазалды.
Жалпы дипломдық жұмыстың көлемі 84 бетті құрады, онда кестелер және
суреттер келтірілген.
1 ТАРАУ ВЕКСЕЛДЕРДІҢ МӘНІ ЖӘНЕ ОНЫҢ БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫНДА АЛАТЫН ОРНЫ
1.1. Бағалы қағаздардың мәні және оның түрлері
Баѓалы ќаѓаз немесе жалѓан алдамшы капитал дегеніміз ќосымшаќ±нныњ бір
бµлігін дивидент немесе процент т‰рінде иемденуге ќ±ќыќ беретін баѓалы
ќаѓаз иесініњ мемлекеттік титулы.[1] Баѓалы ќаѓаздар – акциялар,
облигациялар, векселдер жєне басќа да т‰рлеріндекµрінетін капитал. Баѓалы
ќаѓаздарды жаалѓан капитал деп атау себебі, біріншіден, табыс кµзі – тауар
µндірісі. Ал баѓалы ќаѓаздардыњ пайда болуы µндірістік капиталмен тікелей
байланысты. ¤нім µндірісінен айнѓалымѓа т‰сіп, табыс єкеледі. Екіншіден,
баѓалы ќаѓаздардыњ капитал болып саналуыныњ себебі, оларды сатуѓа болады.
Біраќ прроционалдыќ сипатта болады. Баѓалы ќаѓаздардыњ баѓасы капиталѓа
с±раныс пен ±сыныс ара- ќатынасына жєне баѓалы ќаѓаздарды сатудан т‰скен
табыстыњ мµлшеріне байланысты аныќталды. Капиталѓа с±раныс ±сынысынан
жоѓары болса, онда баѓалы ќаѓаздањ баѓасы оѓан тура прапорционал болады.
Керісінше, егер капиталдыњ ±сынысы с±раныстан жоѓары болса, онда жалѓан
капиталдыњ баѓасы оѓан кері прапорционал кемиді. [2]
Біраќ, баѓалы ќаѓаздардыњ баѓасы жиі µзгерістерге ±шырап т±ратын
нарыќтыќ ќ±н баѓалы ќаѓаз жєне несие капиталымен байланысты болады, одан
оќшауланып шыќќан бµлігі, яѓни олардыњ баѓалы ќаѓаздардаѓы кµрінісі ретінде
айналыста ж‰реді.
Баѓалы ќаѓаздар бірнеше т‰рге жіктеледі. Біріншіден, т‰сіретін
кірісіне. Екіншіден, эмитенттіњ сипатына. ‡шіншіден, ацналым мезгілі мен
айналым жеріне байланысты. Эмитент дегеніміз- баѓалы ќаѓаздарды шыѓарып
жєне оѓан одан єрі ќызмет ететін т±лѓа.
Кіріс тµлеу жµнінен баѓалы ќаѓаз ќарызды жєне ‰лесті баѓалы ќаѓаз
болып екіге бµлінеді. Ќарызды баѓалы ќаѓаз бойынша кіріс наќты проценттен
тµленіп, ал ќарыздыњ к‰рделі негізгі бµлігін келншекте белгіленген уаќытта
тµлеу кµзделеді. ‡лесті баѓалы ќаѓаздар немесе оны акциялар деп атайды. Ал,
баѓалы ќаѓаздардыњ басќа т‰рлері ќарызды немесе ‰лесті т‰рлерінен
туындайды.
Баѓалы ќаѓаз шыѓарушысы (эмитент) жµнінен де жіктейді. Олардыњ
эмитенттері – мемлекет, жергілікті єкімшілік, корпорациялар, ќаржы
институттары жєне таѓы баскалар болуы м‰мкін. Эмитенттерге байланысты
‰лесті жєне ќарызды баѓалы ќаѓаздар тµмендегідей т‰рлерге бµлінеді:
• Ќазыналыќ немесе ‰кімет атынан Ќаржы министрлігі шыѓаоатын баѓалы
ќаѓаздар. Б±л ењ бір сенімдібаѓалы ќаѓаздардыњ бірі. Себебі, оныњ
тµлемін мемлекет бюджетініњ ќаржысы ќамтамасыз етеді. Б±л баѓалы
ќаѓаздардыњ кµп тараѓан т‰рлері ќазыналыќ вексельдер мен ќазыналыќ
облигациялар. Мемлекеттік меншіктегі кєсіпорындары да, кµбінесе
облигациялар т‰рінде баѓалы ќаѓаздар шыѓарады.
• Жергілікті єкімшіліктер мен олардыњ меншігіндегі кєсіпорындар дыњ
баѓалы ќаѓаздары. Олардыњ тµлемін ќамтамасыз ететін жергілікті
салыќтар мен істіњ наќты жобасына ‰кіметтіњ берген дотациялары.
• Ќаржы институттары мен кєсіпорындардыњ, яѓни ашыќ т‰рдегі акционерлік
ќоѓамдардыњ акциялары мен облигациялары т‰ріндегі баѓалы ќаѓаздар.
Оларды µндіріс, ќ±рылыс, сауда, жол ќатынасындаѓы кєсіпорындармен
ќатар комерциялыќ банктер, саќтандыру компаниялары жєне зейнетаќы
ќорлары шыѓарады.
• Банктердіњ баѓалы ќаѓаздары – олар депозиттік сертификаттар, чектер
жєне б±дан басќа да банктердіњ µздерініњ ќарыз міндеттемелері.
• Кєсіпкерлердіњ баѓалы ќаѓаздары – олар комерциялыќ вексельдер,
фьючерстік шарттар жєне басќа да комерциялыќ ќаѓаздар.
Баѓалы ќаѓаздардыњ ќай жерде сатылады деген с±раќќа байланысты да
жітеледі. Сатылу жеріне байланысты аќша нарыѓындаѓы жєне капитал
нарыѓындаѓы баѓалы ќаѓаздар болып екіге жіктеледі. Ал, аќша нарыѓыныњ бір
бµлігі, онда ќысќамерзімді баѓалы ќаѓаздар сатылып жєне сатып алынады.
Бағалы қағаздар және оның негізгі түрлері
Акциялар – улесті немесе меншікті ќ±жаттандыратын баѓалы ќаѓаз. Ол
иемденушісіне компанияныњ капитал м‰лігініњ, кірістіњ бір бµлігіне зањ
ж‰зінде меншік ќ±ќын береді. Компания ќанша уаќыт ж±мыс істеп т±рса, акция
да сонша уаќыт ќолданылады. Біраќ осы уаќыт ішіндке акцияныњ иесі сан рет
µзгеруі м‰мкін. Акционерлердіњ акцияны шыѓаратын компаеияѓа ќайтару ќ±ќы
жоќ. Акционер оны екінші нарыќќа сатуѓа болады.[3]
Корпорацияны басќаруѓа ќатынасу ќ±ќы бойынша жай жєне артыќшылыќты
акциялар болып екіге бµлінеді. Жай акциялар иеленушілердіњ корпорацияныњ
тапќан пайдасыныњ мµлшеріне байланысты дивидент алу ќ±ќы, жиналыстарда
дауыс беру арќылы корпорацияны басќаруѓа ќатысу ќ±ќы жєне корпорация
жабылып ќалѓан жаѓдайда несие берушімен есеп айрысќаннан кейін, м‰ліктіњ
бір бµлігін алу ќ±ќы бар. Єрбір акциялар µз иесіне дауыс беру ‰лесін
береді. Сонымен бірге жай акциялар дивидент алуѓа кепілдік бермейді.
Себебі, дивидент корпорацияныњ шаруашылыќ ќызметіне байланысты. Дивидент
корпорацияныњ таза пайдасыныњ бір бµлігі, басќаша айтќанда, дивидент тµлеу
пайданыњ салыќ тµлегеннен ќалѓан ќалдыѓын бµлуге негізделген. Дивидент
мµлшеріне к‰шті µзгерістердіњ єсер етуі кездейсоќ жайт емес.
Облигация[4] деп эмитенттіњ белгілі бір шартты орындауѓа, яѓни алѓан
аќша сомасын ќайтаруды жєне белгіленген сыйаќыны тµлеуді міндеттеген
жазбаша ќарыз ќ±жатын атайды. Ол корпорацияныњ активіне ќарсы ќойылады.
Облигация мерзімдік ќарыз міндеттеме болѓандыќтан, оныњ кепілі болып
эмитенттіњ жалпы кепілдігі саналады. Ол кепілдік эмитент банкротќа ±шырыѓап
µз міндеттемесін орындай алмаѓан кезде корпорация м‰лігініњ бір бµлігін
иемдену облигация ±стаушысыныњ ќ±ќы. Облигация акция сияќты корпорацияны
инвестициялаудыњ ењ мањызды кµзі. Дегенмен б±л екі баѓалы ќаѓаздыњ бір
бірінен µзгешіліктері бар.
Облигация µзгешеліктері:
1. Облигация иемденушісі корпорацияѓа несие беруші болып табылады.
2. Облигация иемденушісіне сыйаќы тµленеді.
3. Басќа несие беруші сияќты облигация иесініњ дауыс беру ќ±ќы жоќ.
Облигация бойынша сыйаќы корпорацияныњ шыѓынына жатады.
Облигация рейтингі- олардыњ инвестициялыќ сапасын арнаулы фирмаларды
баѓалауы. Облигацияныњ барлыќ шыѓарылѓан сериясы баѓаланбай, тек екінші
нарыќта кењ кµлемде с±ранысќа ие болатындары ѓана баѓаланады.
Ќарыздардыњ мерзіміне ќарай:
1. Ќысќа мерзімді – 1 жылдан 3 жылѓа дейін
2. Орташа мерзімді- 3 жылдан 7 жылѓа дейін
3. ¦заќ мерзімді – 7 жылдан кµп жылдарѓа дейін
Облигациялар жай жєне айырбасталымды болы та екіге бµлінеді.
Вексел – ќарызды µтеудегі зањды т‰рде бекітілген ќарыз міндеттемесі. Ол
да баѓалы ќаѓаз. Вексельді болышкер, яѓни вексель беруші тауарды несиеге
алѓан соманы тµлем уаќыты жеткенде келісілген жерде µтеу ‰шін, тауар сатып
алушыныњ берген ќарыз міндеттемесі.
Бағалы кағаздардың өте көп басқа түрлері болады. Оларды әртурлі
эмитенттер шығарады. Солардын екі-үш түрін карап өтейік. Оларға жазылу
құқын опцион, варрант деген сөздер айқындайды.
Опцион - шартқа енгізілген мерзімділік талапты көрсететін бағалы
кағаз. Ол бойынша екі жақтың бір-біріне белгілі -бір уақыттың ішінде
келісілген ақыға бағалыкағаздардың біраз мөлшерін сатуға немесе сатып алуға
құқық беріледі, ал екінші жақ, қажет болғанда шартта белгіленген ақыға
бағалы қағаздарды сатуға және сатып алуға міндеттенеді. Әдетте, опцион
компаниясының өзінің жоғары лауазымды қызметкерлеріне тұрақты бағамен жай
акция сатып алу құқын беретін бағалы қағаз. Опцион - заңды түрде бекітілген
стандартты құжат. Онда сатылатын бағалы қағаздар саны көрсетіледі. Оның
өлшемі лот деп аталады, яғни 1 лотта 100 дана бір атаулы бағалы қағаз
болады. Опционның мазмұнында опциондық шартта бекітілген құқықтың
орындалуы, яғни бағалы қағаздарды сату немесе сатып алу күні және бағасы
көрсетіледі. Опционның екі түрі кездеседі: сатып алушы опционы және сатушы
опционы. Біріншісі - сатып алу шарты, онда опционның өзі сатып алынады.
Екіншісі - сату шарты, ол бағалы қағазбен бірге сатылады. Айта кететін
жәйт, алгашқыда опциондық шарт тек қор шарындағы акцияға қатысты болса,
қазіргі кезде ондай шарт кез-келген тауарларға жасалады.
Варрант - ерекше бағалы кағаз. Ол корпорацияның бағалы қағаздарына
сатушының сатып алушыға меншік құқын беретін міндеттемесі. Варрант
иемденушісі қолындағы варрантты (бағалы қағазды) белгілі - бір уақыт
аралығында тұрақты бағамен онда белгіленген жай акциялар санына
айырбастауға құқы бар.
Варрант - ұзақ мерзімді бағалы қағаз. Әдетте, оны корпорация
облигациялармен және артықшылықты облигациялармен қоса шығарады.
Бағалы қағаздардың келесі тобына қаржы нарығы айналымындағы мемлекеттік
институттар және банктердің карыз міндеттемелері жатады. Олар: Қазыналық
вексельдер - каржы министрлігі шығаратын қысқа мерзімді облигациялар. Олар
мемлекеттің ішкі қарызын өтеу
максатында шығарылады.
Депозиттік сертификат[5] - ол эмитенттің мерзім салымын алғандығын
куәландыратын банктік баға қағаз. Оның иесі ұсынушы адам. Депозиттік
сертификат екінші нарыққа белсенді тусетін және қолдан-қолға өтетін бағалы
қағаз.
Чек - заңды түрде бекітілген ақшалы құжат. Ол каржы Институтындағы
(чек беруші) ағымдағы есепші иесінің чек иесіне көрсетілген соманы төлеуін
талап еткен жарлығы.
Бағалы қағаздар- ең алдымен мүлікті иемденуге құқық беретін ақшалы құжат
немесе қарыз берушіге қарыз алушының берген қарыз міндеттемесі. Бағалы
қағаздар толтырылуы немесе жазылуы жөнінен екі түрлі болуы мүмкін: не заң
жүзінде бекітілген жеке құжат түрі, не есепшотқа енгізілген жазу түрі. Егер
басқа адамға иемденуге берілсе бағалы қағаздардың екінші түрі бойынша
ерекшке куәлік толтырылып беріледі. Оны иемдену құқын беретін құжатты
сертификат деп атайды.
Ал айналымға түсетін бағалы қағаздардынарықтық бағалы қағаздар деп
атайды. Бағалы қағаздар айналысы деп оларды сатып алу – сатуды және заң
жүзінде олардың иемденушісін өзгерту әрекеттерін айтады. Бағала қағаздарды
шығарып, оны айналымға түсірушіні эмитент деп атайды. Эмитенттер кімдер?
Олар №1 суретте көрсетілеген.
Сурет1 Бағалы қағаздарды шығарушылар
Эмитент және сонымен қатар эмитенттің келісімімен бағалы қағаздарды
алғашқы иемденуші инвестициялық институттар әрбір бағалы қағаздарды сатып
алушыларға тәртібін түсіндіретін эмиссия проспектісін алдын-ала шығаруы
тиіс. Оны ақпарат құралдарына жариялауы тиіс.[6]
1.2 Векселдің маңызы және түрлері
Вексель - орта ғасырларға дейін жетіп, біздің заманымызда да көп
қолданылатын, белгілі қаржы құралдарының бірі. "Вексель" ағылшын тілінен
аударғанда "міндеттеме шоты" дегенді білдіреді. Вексель дегеніміз – белгілі
бір соманы алдын – ала келісілген мерзімде және белгіленген жерде
төлейтіндігі туралы борышқордың қарыздарының міндеттемесі.
Вексель бағалы қағаз және несие құралы болып табылады. Бұл - оның
негізгі экономикалық функциясы. Вексельде оның берілуімен байланысты болған
нақты жағдайларға нұсқаулар берілмейді. Вексель ұстаушының құқығы тек қана
вексель иелілігіне негізделеді және қандайда дәлелдемелермен куәландыруға
жатпайды.
Вексельдің негізгі құралы ретіндегі ерекшелігі оның айналысы болып
табылады. Вексель бір- бірімен мүліктік қатынастарда болған бірнеше
адамдардың арқасында қолма- қол ақшаның орнына алмастырылуы мүмкін.
Вексельдің бірнеше түрлері бар: коммерциялық аударма вексель (тратта), жай
вексель (соло) және банктік вексель (жай немесе аударма бола алады).
Негізгі функциялармен қатар қарыздық міндеткерлік, бағалы қағаз және несие
құралымен қатар осы түрлердің әрқайсысының бірқатар қосымша
міндеткерліктері бар.
Вексельдің пайда болуы мен дамуы оның орта ғасырларда ақша айналысының
ерекшелігімен байланысты. Вексель тарихындағы бірінші кезеңді оны
итальяндық менялдармен қолданғандықтан, оны итальяндық деп атаған. Вексель
өз атын "wekchseln" неміс сөзінен алған, ол айырбас, яғни сол кездегі
негізгі міндеті – тиын айырбастау болатын. Ақша айырбасының ерекше маңызы
қалалардың өсуі мен сауданың, қолөнердің дамуы кезеңінде пайда болды, ол
ақша шаруашылықтың интенсивті дамуына әкеліп соқтырды. Соның нәтижесінде
ұсақ феодалдар және тәуелсіз қаралар өз ақшаларын шығарды. Өздерінің
салмағына, металлдың түрлеріне және т.б. қарай әр түрлі тиындар көбейіп
кетуіне байланысты айырбастар ақша айырбасын жасады. Бастапқыда олардың
опеациялары жай айырбастың шегінен шыққан жоқ : бір түрлі, бір қаланың
немесе бір мемлекеттің тиындары басқа бір түрлі, саудалық операциялар
жүргізуге қажетті тиындарға айырбасталынды.
Саудалық айналымның дамуымен мемлекеттер арасында вексельдік
операциялар пайда болды.Көп ақшаны тасу қауіпсіз болғандықтан, айырбасшылар
белгілі бір жерде,сәйкес қаражатты, сәйкесінше тиынында алуға болатыны
жөнінде хаттар бере бастады. Нәтижесінде жаңа келісім пайда болды : қолма-
қол ақшалар жоқтарға айырбасталынды. Жоқ ақшалар тауар ретінде жүрді, ал
қолма- қол ақшалар – баға рөлінде. Келісімге үш тұлға қатысады : жергілікті
ақшамен төлем жүргізетін ремитент, ақшаны алып оны ремитентке белгіленген
жерде төлеу міндеттелетін трассант және трассанттың тапсыруы бойынша
ремитентке белгіленген бір жерде төлем жасауға міндетті –трассат. Бұндай
келісім құжат ретінде жазбаша түрде толтырылуы қажет, себебі : ол бір
жағынан белгілі бір жерде төлем жасалатын, ремитент тұлға ретінде
куәландыратын құжат, екінші жағынан трассаттан сәйкес қаражатты алу
құқығына дәлелдеме ретінде.
Сол кезеңде вексельдің дамуы екі бағытта болды: біріншіден, Папалық
ондықтың Римге көшуі, екіншіден, итальяндық банкирлердің Франция
жәрмеңкелеріне қатысуы. Вексельдердің дамуына бұл жәрмеңкелердің
әсер етуі төмендегіде келтірілген :
1) Вексельдік практикада ерекше және дербес маңызды вексельдің
мерзімі алады және несие элементі кіргізілетін болғандықтан, оның сипаты да
күрделене түседі.
2) Жәрмеңкедегі барлық операцияларды мерзімінде бітіру қажеттілігі
оның қайтарып алуын қатаңдатады және тездетеді.
Осылайша, вексель өзінің бастапқы даму кезеңінде бағалы заттардың бір
жерден басқа бір жерге аудару немесе апару міндетін атқарды.
Осымен қатар екі тұлғаның мүліктік қатынастарын анықтайтын, алайда
өзінің негізінде саудалық келісімі жоқ, өсім алу құралы болып табылады.
Алайда сол кезеңдегі вексельде универсалды шектеусіз тұлғалар тобына
берілу қасиеті болған жоқ еді. Вексельдің әрі қарай дамуы француз кезеңіне
жатады. Вексельді төлем жасамай тұрып, басқа тұлғаларға беру мүмкіншілігі
индоссамент арқылы, яғни вексельдің артқы жағындағы табыстау жазбасы арқылы
жүзеге асты.Вексельдің жаңа рөлі оның төлем құралы бола тұра, ол
индоссаменттің көмегімен саудагерді банкир- айырбастаушыға тәуелді болуынан
босатады. Сол кездегі вексельдік құқықтың негіздері Коммерциялық
ордонанста (1673ж) жазылған, ол 1807 жылғы наполеондық кодекске негіз
болды. Германдық кездегі вексельдің дамуына жаңа сипат берді : вексельдік
құқықтың нормалары пайдаланылған қарыздық хаттың аналогі болды. Сонымен
вексель, күшінің бәрі тек вексель болып аталуында ғана, ал негізінде жай
қарыздық міндеттемеге айналды. Нәтижесінде оның экономикалық функциясы
өзгереді : ел саудамен барлық байланысын жояды, басқа бір тұлғамен мүліктік
қатынасқа түскен адамдардың бәріне тиімді болады, вексель несие құралы
болады, нарықта басқа бағалы қағаздармен тең айналысқа түсіп, несие
құралына айналады.
Вексель - белгілі бір соманы алдын-ала келісілген мерзімде және
белгіленген жерде төлейтіндігі туралы борышқордың қарыздық міндеттемесі.
Несиені ќайтару кезінде несие аќшалардыњ бір т‰рі- вексельдер. Вексел –
ќарызды µтеудегі зањды т‰рде бекітілген ќарыз міндеттемесі. Ол да баѓалы
ќаѓаз. Вексельді болышкер, яѓни вексель беруші тауарды несиеге алѓан соманы
тµлем уаќыты жеткенде келісілген жерде µтеу ‰шін, тауар сатып алушыныњ
берген ќарыз міндеттемесі.
Вексель шыѓарып жєне оны пайдалануды ертеден несие- ќаржы ќызметін
кµрсету нарыѓыныњ басты баѓыттарыныњ бірі болып келеді. Себебі, вексельдіњ
мєні – тек ќарызды ќайтару кепілі ѓана емес, сонымен бірге, саудалыќ ќарым-
ќатынастардыњ тиімділігін арпттыру маќсатында осы тµлем міндеттемесін
белсенді пайдалану арќылы ресурстардыњ айналымын жеделдету. Сондыќтан
вексель иемденуші тµлемніњ т‰суін к‰тпей аќ вексель сатып алушыны немесе
оны тауар сатып алу ‰шін, ия болмаса ќызмет кµрсету ‰шін тµлем ќаржысы
ретінде ќолданушыны іздестіреді. Єлбетте, вексельді банк сатып алады.
Вексель[7] – тауар аќша ќатынасын жєне комерциялыќ несиені дамытуда
ертеден келе жатќан ењ бір басты ќаржылыќ ќ±рал. Ќаржы ж‰йесі дамыѓан
елдердіњ аќша айналымында вексель елеулі орын алады. Вексель тµлем
даѓдарысын реттеп, заттыќ ќорлардыњ айналысќа т‰суін жеделдетіп,
кєсіпорындаѓы тауар зат ќ±ндылыќтарынныњ ќорын азайтып халыќ
шаруашылыѓындаѓы есептерді тездетеді.
Басќа ќарыз міндеттемелерінен вексельдіњ ‰ш айырмашылыѓы бар:
1. Вексельдіњ дерексіздігі, яѓни ќарызды ќандай жаѓдайда, не маќсаттќа
алѓандаѓысы кµрсетілмейді.
2. Оныњ даусыздыѓы, яѓни ќарызды ќандай жаѓдайда алѓандаѓна ќарамастан
міндетті т‰рде µтеу керек
3. Вексельдіњ айналмалылыѓы, яѓни вексель иемденуші оны басќа адамдарѓа
беруге болады.
Вексельдің екі түрі бар: жай және аудармалы.
Жай вексель (соло) - вексельді ұстаушыға вексельді ұстаушыға вексельді
ұстаушыға вексельде көрсетілген соманы белгілі уақытта немесе талап етуге
байланысты төлеу туралы вексель берушінің еш нәрсемен негізделмеген
міндеттемесін сипаттайтын вексель.
Аудармалы вексель (тратта) – вексельде көрсетілген соманы білгілі бір
уақытта алғашқы вексельді ұстаушыға (ремитентке) төлеу туралы үшінші бір
тұлғаға (трассатқа) вексель берушінің (трассанттың) еш нәрсемен
негізделмеген ұсынысын (бұйрығы) сипаттайтын вексель.
Сонымен қатар, экономикалық әдебиеттерде вексельді мынадай түрлерге
бөледі: қаржылық, қазыналық, достық, бронзалық.
Қаржылық (банктік) вескель – белгілі бір ақша сомасын қарызға беруден
туындайтын қарыздық міндеттеме.
Қазыналық вексель – бюджет тапшылығын жабу мақсатында мемлекет
тарапынан шығарылатын оның міндеттемесі. қазыналық вексель бойынша мемлект
борышқор боыл саналады.
Достық вексель кейіннен банкте оларды есепке алу мақсатында бір біріне
беріледі.
Бронзалық вексель нақты қамтамасыз етілмеген қарыздық міндеттемені
білдіреді.
Вексельдерді ќолдану аясына ќарай келісім жаѓдайларына жєне тауармен
немесе аќшамен ќамтамасыз етуге байланысты комерциялыќ, ќаржылыќ, жалѓан
вексельдер болып бµлінеді.
Комерциялыќ немесе сауда вексельдері – кепілдікке беріліп, сату
операцияларын несиелендіру маќсатында беріледі.
Несие келісімдерін аќшалай т‰рін рєсімдеу ќаржы вексельдері болып
есептеледі. Оѓан банктік ќазыналыќ траст жєне басќа банк емес несие
±йымдарыныњ вексельдері жатады. Ќазыналыќ вексельдер деп мемлекеттік ќысќа
мерзімді ќаржылыќ міндеттемелерді айтады.
Жалѓан вексельдерді беру наќты не материалдыќ, не аќша ќ±ндылыќтарыныњ
ќозѓалысымен байланысты емес. Оларѓа достыќ, ќола, яѓни ќаржы ж‰ретін
вексельдер жатады. Оларды кепілмен несие алу ‰шін жєне банкте есепте болу
маќсатымен беріледі. Демек, жалѓан вексельдер ештењемен ќамтамасыз
етілмеген ќ±жат.
Аударым жəне жай вексельдер туралы Қазақстан Республикасының Заңына
байланынты елтаңба алымы жөнiндегi конвенцияға сəйкес Қазақстан
Республикасындағы вексель айналысын реттейдi жəне төлем құралы мен несие
қаражаты ретiнде вексельдiң қызметiн белгiлейдi.
Вексел мәні келесілерге байланысты болады:
- Аваль - вексель кепiлдiгi, соған орай оны жасаған тұлға вексель
бойынша мiндеттi басқа тұлға үшiн вексель жөнiндегi төлемдi жасауға (толық
немесе бiр бөлiгiн) өзiне мiндеттеме қабылдайды. Авальшы - аваль берушi
тұлға. Акцепт - вексель төлемiне берiлетiн жазбаша келiсiм.
- Аллонж - индоссаменттер жасау үшiн вексельге қосымша парақ.
-Қола вексель - ойдан шығарылған тұлғаға жазылған вексель.
-Вексель валютасы - вексельдiң сомасы көрсетiлген ақша бiрлiгi.
-Вексель берушi - вексель берген заңды немесе жеке тұлға.
-Вексель ұстаушы - вексельде көрсетiлген ақша сомасын алуға құқығы бар
вексель иесi.
-Вексель - бiржақты сөзсiз ақшалай мiндеттеменi бiлдiретiн қатаң
белгiленген нысандағы төлем құжаты.
-Вексель қағазы - белгiлi бiр қорғалу дəрежесi бар жəне оған вексель
жасауға арналған елтаңбалы қағаздың бiр түрi.
-Грациялық күн - вексельде белгiленген төлем мерзiмi ұзартылатын
жеңiлдiк берiлген күн.
-Дисконт - төлем мерзiмi басталғанға дейiн вексельдердi есепке алу жəне
қайта есепке алу кезiнде алынатын процент.
-Домицияландырылған вексель - үшiншi тұлға төлеушiнiң атынан жəне соның
есебiнен төлеушiнiң тұрғылықты жерiнен өзге жерде төлеуге тиiс вексель, бұл
жайында вексельдiң өзiнде көрсетiледi.
-Достық вексельдерi - вексель берушiнiң ол бойынша төлем жасау
ниетiнсiз, осы вексельдердi екiншi деңгейдегi банктерде өзара есепке алу
арқылы ақша қарастыру мақсатымен ғана тұлғалар бiр-бiрiне беретiн
вексельдер.
-Индоссамент - вексель сыртындағы немесе аллонждағы табыстау жазбасы,
бұл осы вексель бойынша иелену құқығының басқа тұлғаға берiлгенiн
куəландырады. Индоссант - вексельдi табыстаушы тұлға. Индоссат - табыстау
жазбасы бойынша вексель арнайы аударылатын тұлға.
-Коммерциялық вексель - сатып алу-сату, жұмыстар орындау, қызметтер
көрсету (қаржылық қызметтер көрсетудi қоспағанда) шарттарының негiзiнде
берiлген вексель.
-Куртаж - вексельмен мəмiле жасалған кезде делдалға төленетiн сыйақы.
-Вексель бойынша мiндеттi тұлғалар - вексельдi төлеу талап етiлуi
мүмкiн тұлғалар: вексель берушi, индоссант, төлеушi, акцептант, авальшы.
Аударым векселi (тратта) - вексель берушiнiң (трассанттың) үшiншi тұлғаға
(трасстқа) бiрiншi вексель ұстаушының (ремитенттiң) немесе оның бұйрығы
бойынша алдағы белгiлi бiр уақытта не ұсынуы бойынша төлейтiн вексельде
көрсетiлген ақша сомасының ешнəрсеге негiзделмеген ұсынысы (бұйрығы) бар
вексель. Сенiм индоссаментi - вексельге вексель ұстаушы жазған жəне
индоссант белгiлеген шекте вексель бойынша кейбір құқықтарды көшiру
мақсатындағы жазба. [8]
-Вексель наразылығы - акцептiң күнi көрсетiлмегенiн не акцептен немесе
төлем төлеуден бас тартуды куəландыратын жазбаша акт.
- Регресс - акцептелмеген немесе төленбеген вексель бойынша керi талап
ету.
- Рекамбио - вексельдi төлеген тұлғаның вексель бойынша мiндеттi
тұлғалардың бiрiне вексель (керi тратта) түрiнде ресiмделуi мүмкiн талабы.
Рекабиоға наразылық бiлдiруiне байланысты төленген вексель сомасы, процент,
өсiм, шығындар кiруi мүмкiн. [9]
1.3 Аударым және жай векселдерін жасау жүйесі
Аударым векселi вексель берушiнiң бұйрығымен ақы төленуге тиiс деп
берiлуi мүмкiн. Ол вексель берушiнiң өзiне берiлуi мүмкiн. Ол үшiншi
тұлғаның есебiнен берiлуi мүмкiн. Аударым векселi үшiншi тұлғаның
тұрғылықты жерiнде немесе төлеушiнiң тұрғылықты жерiнде немесе басқа бiр
жерде төленуге тиiс болуы мүмкiн.
Ұсынылған мерзiмде немесе ұсынылғаннан кейiн белгiлi бiр уақытта
төленуге тиiстi аударым векселiнде вексель берушi вексель сомасына процент
есептеуге шарт қоя алады. Мұнан басқа аударым вексельдерiнде мұндай шарт
жазылмаған деп есептеледi. Вексельде проценттiк ставка көрсетiлуге тиiс;
мұндай нұсқау болмаған жағдайда, шарт жазылмаған деп есептеледi. Егер де
басқа күн көрсетiлмесе, проценттер аударым векселi жасалған күннен бастап
есептеледi.
Егер аударым векселiндегi сома жазбаша да, цифрмен де жазылса, бұл
жазбалардың арасында қайшылықтар болған жағдайда вексель жазбаша
көрсетiлген сомада күшiнде болады. Егер аударым векселiнде сома жазбаша
түрде не цифрмен бiрнеше рет көрсетiлсе, бұл жазбалардың арасында
қайшылықтар болған жағдайда вексель тек аз сомаға ғана күшiнде болады.
Егер аударым векселiнде аударым векселi бойынша мiндеттi бола алмайтын
тұлғаның қолы, жалған қолдар немесе ойдан шығарылған адамдардың қолдары
болса, немесе оған қол қойғандарды барлық басқа негiзде мiндеттей алмайтын,
немесе бiреудiң атынан қол қойылса, басқалардың қойған қолдары дегенмен де
күшiн жоймайды. Вексельге қойылмаған қолдың орыны аударым векселiне өз
қолын қойып куəландырушы адамның еркiн бiлдiретiн ресми түрде куəландырып
жазған өтiнiшi арқылы ғана толтырылуы мүмкiн.
Аударым векселiнде мыналар болуға тиiс:
1) құжат мəтiнiнiң өзiне енгiзiлген жəне осы құжат жасалған тiлде
айтылған "вексель" атауы;
2) белгiлi бiр ақша сомасын төлеуге ешқандай шарт қойылмаған бұйрық;
3) төлем төлеуге тиiс тұлғаның (төлеушiнiң) атауы;
4) төлем мерзiмiн көрсету;
5) төлем жасалуға тиiс орынды көрсету;
6) кiмге немесе кiмнiң бұйрығымен төлем төленуге тиiс тұлғаның атауы;
7) вексель жасалатын уақыт пен орынды көрсету;
8) вексель беретiн тұлғаның (вексель берушiнiң) қолы.
Алдыңғы бапта аталған талаптардың бiреуi жоқ құжаттың аударым
вексельдiк күшi болмайды, бұған төмендегi азатжолдарда белгiленген
жағдайлар қосылмайды. Төлеу мерзiмi көрсетiлмеген аударым векселi талап ету
бойынша төленуге тиiс вексель ретiнде қарастырылады. Арнайы көрсету
болмаған ретте төлеушiнiң атауымен қатар белгiленген орын төлем орны жəне
сонымен бiрге төлеушiнiң тұрғылықты жерi болып есептеледi. Жасалған орны
көрсетiлмеген аударым векселi вексель берушiнiң атауымен қатар көрсетiлген
орында қол қойылған деп танылады.
Тұлға атынан iс-əрекет жасауға уəкiлдiк берiлмеген, тұлғаның өкiлi
ретiнде аударма векселiне қол қойған əрбiр адам вексель бойынша тарап
ретiнде мiндеттi болады жəне, егер ол вексельдi төлеген болса, өкiл ретiнде
көрсетiлген адамның құқығындай құқықтарға ие болады. Өзiнiң өкiлеттiгiн
асыра пайдаланған өкiл де дəл осындай жағдайда болады.[10]
Вексель берушi акцепт үшiн де, төлем үшiн де жауап бередi. Оның өзiне
акцепт үшiн жауапкершiлiк алмауына болады; оның төлем үшiн жауапкершiлiктi
алмауының əрбiр жағдайы жазылмаған деп саналады.
Жай вексель мыналардан тұрады:
1) мəтiннiң өзiне енгiзiлген жəне осы құжат жасалған тiлдегi "вексель"
атауы;
2) белгiлi бiр ақша сомасын төлеуге ештеңемен шарттастырылмаған уəде;
3) төлем мерзiмiнiң көрсетiлуi;
4) төлем жасалуы тиiс орынның көрсетiлуi;
5) кiмге немесе кiмнiң бұйрығымен төлем жасалуы тиiс тұлғаның атауы;
6) вексельдiң жасалған күнi мен орнының көрсетiлуi;
7) құжатты берушiнiң (вексель берушiнiң) қойған қолы.
Алдыңғы бапта көрсетiлгендердiң қандай болса да бiрi жоқ құжат,
төмендегi абзацтарда белгiленген жағдайларды қоспағанда, жай вексельдiң
күшiне ие бола алмайды. Төлем мерзiмi көрсетiлмеген жай вексель ұсыну
бойынша төленуге тиiстi вексель ретiнде қарастырылады. Ерекше нұсқау
болмаған жағдайда, құжат жасалған жер төлем төленетiн жер жəне сонымен
бiрге вексель берушiнiң тұрғылықты жерi деп есептеледi. Жасалған жерi
көрсетiлмеген жай вексель - вексель берушiнiң атауымен қатар көрсетiлген
жерде қол қойылған деп қарастырылады.
əрбiр аударым векселi, тiптi ол бұйрық туралы нұсқаусыз берiлсе де,
индоссамент арқылы берiлуi мүмкiн. Егер вексель берушi аударым векселiнде
"бұйрыққа емес" деген сөздi немесе қандай да бiр соған тең мағынадағы сөздi
жазатын болса, құжатты нысаны ғана сақталып жəне жай цессия нəтижелерiмен
берiлуi мүмкiн. Төлемшi вексельдi акцептегенiне немесе акцептемегенiне де
қарамастан, тiптi соның пайдасына немесе вексель берушiнiң пайдасына не
вексель бойынша мiндеттi қандай да бiр басқа тұлғаның пайдасына индоссамент
жасалуы мүмкiн. Бұл тұлғалар өз кезегiнде вексельдi индоссация жасай алады.
Индоссамент жай жəне ешқандай шарт қойылмаған болуға тиiс. Оны
шектейтiн шарттың кез-келгенi жазылмаған деп есептеледi. Iшiнара
индоссамент жарамсыз болады. Индоссамент көрсетушiге бланктiк индоссамент
күшiнде болады.
Индоссамент аударым векселiне немесе соған қосымша параққа (аллонжға)
жазылуға тиiс. Оған индоссант қол қоюға тиiс. Индоссамент өз пайдасына
индоссамент жазылған тұлғаның нұсқауы көрсетiлмеуi мүмкiн немесе онда бiр
индоссанттың ғана қойған қолы болуы тиiс (бланктiк индоссамент). Бұл соңғы
жағдайда индоссамент өз күшiнде болуы үшiн ол аударым векселiнiң сырт
жағына немесе аллонжға жазылуға тиiс.
Индоссаментке аударым векселiнен туындайтын барлық құқық берiледi. Егер
индоссамент бланктiк индоссамент болса, вексель ұстаушы:
1) бланктi не өзiнiң атынан немесе басқа бiр тұлғаның атынан толтыра
алады;
2) өз кезегiнде вексельдi бланк арқылы немесе қандай да басқа бiр
тұлғаның атына индоссациялай алады; 3) вексельдi бланк толтырмастан жəне
индоссамент жасамастан үшiншi тұлғаға бере алады.
Егер қандай да бiр керi шарт қойылмаса, индоссант акцепт үшiн жəне
төлем үшiн жауап бередi. Ол бұдан кейiнгi индоссаментке тыйым салуы мүмкiн:
мұндай жағдайда ол бұдан кейiн пайдасына вексель индоссацияланған
тұлғалардың алдында жауап бермейдi.
Аударым векселi кiмнiң қолында болса, тiптi соңғы индоссамент бланктi
индоссамент болғанның өзiнде, егер ол өз құқығын индоссаменттердiң үздiксiз
қатарына негiздей алса, сол тұлға заңды вексель ұстаушы деп қарастырылады.
Бұл орайда сызылып тасталған индоссаменттер жазылмаған болып есептеледi.
Бланктiк индоссаменттен кейiн басқа индоссамент болған кезде, соңғысына қол
қойған тұлға бланктiк индоссамент бойынша вексельдi сатып алған деп
есептеледi. Егер кiмде-кiм əлде нендей бiр кездейсоқ жағдайларда вексель
иелiгiнен айрылса, қолында векселi бар, өз құқығын бұдан бұрынғы азатжолда
көрсетiлген тəртiппен негiздейтiн тұлға вексельдi дұрыс алмаған немесе оны
сатып алғанда өрескел абайсыздық жасаған жағдайда ғана оны қайтаруға
мiндеттi. [11]
Аударым векселi бойынша талап қойылған тұлғалар, егер вексель ұстаушы
вексель сатып алғанда борышкерге саналы түрде зиян келтiрмеген болса,
вексель берушiге немесе алдыңғы вексель ұстаушыларға жеке қатынастарына
негiзделген қарсылықты вексель ұстаушыға қарсы қоя алмайды.
Егер индоссаменттiң "валюта алуға", "инкассаға", "сенiм бiлдiрiлген
ретiнде" деген ескертпесi немесе жай тапсырманы бiлдiретiн қандай да бiр
өзге ескертпесi болса, вексель ұстаушы аударым векселiнен туындайтын барлық
құқықтарды жүзеге асыра алады, бiрақ оны ол қайта тапсыру тəртiбiмен ғана
индоссациялай алады. Мұндай жағдайда мiндеттi тұлғалар вексель ұстаушыға
қарсы тек индоссантқа ғана қарсы қоятындай наразылық мəлiмдей алады.
Индоссаментке берiлген тапсырма қайта кепiлдiк берушiнiң қайтыс болуы
немесе оның iс-əрекетке қабiлетсiздiгiне ұшырауы салдарынан тоқтатылмайды.
Егер индоссаментте "қамтамасыз етiлуге тиiс валюта", "кепiлдiкке
берiлетiн валюта" ескертiлсе немесе өзге де кез-келген кепiл түрiндегi
ескертпе болса, вексель ұстаушы аударым векселiнен туындайтын барлық
құқықтарды жүзеге асыра алады, бiрақ олар қойған индоссаменттiң қайта
кепiлдiк берушi индоссамент ретiнде ғана күшi болады. Егер тек вексель
ұстаушы вексель алғанда борышкерге саналы түрде зиян келтiрмеген болса,
мiндеттi тұлғалар индоссантқа өздерiнiң жеке қатынастарына негiзделген
қарсылықтарын ұстаушыға қарсы мəлiмдей алмайды.
Төлем мерзiмiнен кейiн жасалған индоссаменттiң нəтижесi алдыңғы
жасалған индоссаменттегi сияқты болады. Алайда төлем төлемеу наразалығынан
кейiн немесе наразылық бiлдiру үшiн белгiленген мерзiм өткеннен кейiн
жасалған индоссамент тек қана дағдылы цессия салдарына ие болады. Керiсiнше
дəлелденбейтiн болғандықтан күнi көрсетiлмеген индоссамент наразылық
бiлдiру үшiн белгiленген мерзiм өткенге дейiн жасалған деп есептеледi.
Жай вексельге, бұл құжаттың табиғатына қайшы келмейтiндiктен, аударым
векселiне қатысты жəне:
- индоссаментке;
- төлем мерзiмiне;
- төлемге;
- акцептемеген немесе төлем төлемеген жағдайда талап қоюға;
- делдалдық тəртiбiмен төлем төлеуге;
- көшiрмелерге;
- өзгерiстерге;
- мерзiмi өтуге;
- жұмыс iстелмейтiн күндерге, мерзiмдердi есептеуге жəне жеңiлдiк
берiлген күндерге тыйым салуға қатысты қаулылар қолданылады.
Жай вексельге сондай-ақ үшiншi тұлғада немесе төлеушiнiң тұрғылықты
жерiнен өзге жерде төленуге жататын аударым векселiне, проценттер туралы
шартқа, төленуге тиiстi соманы жазудағы келiспеушiлiктерге, көзделген
шарттармен қол қоюдың қандайын болса да орналастырудың салдарына, өкiлетсiз
iс-қимыл жасайтын немесе өз өкiлеттiгiн асыра пайдаланатын тұлғаның қойған
қолының салдарына қатысты қаулылар қолданылады. Дəл осылай жай вексельге
авальға қатысты қаулылар қолданылады.
Жай вексель бойынша вексель берушi де, аударым векселi бойынша
акцептант сияқты мiндеттi. Ұсынылғаннан кейiн белгiлi бiр уақыт
мерзiмiндегi жай вексельдер Мерзiмде белгi қоюы үшiн вексель берушiге
ұсынылуға тиiс. Ұсынылғаннан бастап есептелетiн мерзiм вексель берушi
вексельге белгi қойған күннен басталады. Вексель берушiнiң күнi көрсетiлген
белгiнi қоюдан бас тартуы наразылық бiлдiрумен куəландырылады, ол күн
ұсынылғаннан бастап есептелетiн мерзiмнiң басталуы болады.
2 ТАРАУ АЛЬЯНС БАНК АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ ВЕКСЕЛЬДІК АЙНАЛЫСЫН ТАЛДАУ
2.1 Альянс банк АҚ тарихы және экономикалы атқаратын қызметі
Альянс Банк АҚ Семей қалалық акционерлік банк ААҚ мен
Иртышбизнесбанк ААҚ – екі аймақтық банктің қосылуы арқылы 1999 жылдың 13
шілдесінде құрылған "Иртышбизнесбанк" ААҚ (Павлодар қ-сы) құқықтық
мирасқоры болып табылады. Бірігу екі құрылымның 1993 жылдан бері жинақтаған
банк қызметіндегі тәжірибесін қосты, сондай-ақ Шығыс Қазақстан мен Павлодар
облыстарының өнеркәсіп кәсіпорындарымен жұмыс жүргізуге бағытталған
аймақаралық банкке айналдырды. 2001 жылы "Иртышбизнесбанк" ААҚ
республиканың бірқатар аймақтарында ірі, орта және шағын бизнес
кәсіпорындарына кешенді қызмет көрсетуде мол тәжірибесі бар тұрақты банк
құрылымы болды. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының 2001
жылғы 25 маусымдағы № 245 қаулысына сай Банк Екінші деңгейдегі банктердің
халықаралық стандарттарға өту тәртібі туралы ереженің талаптарын орындаған
деп танылды.
2001 жылдың жазында "Иртышбизнесбанк" ААҚ-ның акционерлері ауысты. Жаңа
иелері – Алматы Құс ААҚ, Астық Астана 2030 ЖШС, "Иртышбизнесбанк" ААҚ-
ын басқаруға ірі қазақстандық банктерден бірқатар жетекші мамандарды
тартты.
2002 жылдың наурыз айының соңында Альянс Банктің бас офисі Алматы
қаласына көшірілді. 2002 жылдың күзінде 820 млн. теңге сомаға Альянс Банк
акцияларының қосымша эмиссиясы өткізілгеннен кейін акционерлердің санына
Рахат кондитерлік фабрикасы мен АНТ компаниялар тобы сияқты Қазақстанда
баршаға мәлім кәсіпорындар кірді. Банктің төленген жарғылық капиталы 2
млрд. теңгеге ұлғайып, оған сол сәтке осы көрсеткіш бойынша Қазақстанның
сегіз ірі банктерінің қатарына кіруге жол ашып берді.
2003 жылғы 29 қыркүйекте Moody's Investors Service жетекші рейтинг
агенттігі Альянс Банкі ААҚ-на тұрақты деген болжаммен E+Ba3NP алғашқы
кредиттік рейтингтерді берді. Рейтинг агенттігі сарапшыларының пікірінше
мұндай жоғары рейтингтердің берілуі Альянс Банктің республиканың банк
жүйесі үшін өсіп жатқан маңыздылығын көрсетеді. Сондай-ақ сарапшылар
банкке Е+ деңгейінде қаржылық тұрақтылық рейтингісінің берілуі клиенттер
базасының әртараптандырылуымен, капиталдандыру мен провизиялардың
жеткілікті деңгейімен, сондай-ақ активтердің жоғары сапасымен
негізделгендігін атап көрсетті.
2004 жылы Альянс Банк банктік ақпараттық жүйені автоматтандыру мен оны
сертификаттау бөлігінде бухгалтерлік есептің халықаралық стандарттарына
көшті. Альянс Банк Қазақстанның ипотекалық кредиттерге кепілдік беру
қорының (ҚИНКБҚ) алғашқы қатысушысы болды. ҚР Қаржы министрлігі мен Альянс
Банкі АҚ арасында екінші деңгейдегі банктердің Тұрғын үй құрылысы
бағдарламасын іске асыруға қатысуы туралы Меморандумға қол қойылды. Альянс
Банк Visa International Халықаралық төлем жүйесінің ассоциацияланған мүшесі
бола отырып өзінің жеке карточкалық жобасын іске қосып, чипі бар төлем
карточкаларын шығаруды бастады.
2007ж. қаңтар - Альянс Банкі ұйымдастыру, әдістемелік, ақпараттық
міндеттердің кешенді шешімін қамтитын Ресейдің Зирван компаниясының
Контур Корпорация. Операциялық тәуекелдер операциялық тәуекелдерді
басқару жүйесін енгізудің кезекті кезеңін сәтті аяқтады. Контур
Корпорация. Операциялық тәуекелдер шешімі халықаралық Basel II
стандарттарына сәйкес операциялық тәуекелдерді басқарудың кешенді жүйесінің
ақпараттық бөлігінің құрылымын қамтамасыз етеді.
2007ж. ақпан – Альянс Банкі 3 миллиард АҚШ доллары сомасына қарыздық
құралдар шығару бойынша өз бағдарламасы шеңберінде 250 миллион фунт
стерлинг сомаға бірінші еурооблигациялар шығарылымын сәтті орналастырды.
Dresdner Kleinwort, HSBC және UBS мәміленің бірлескен жетекші
ұйымдастырушылары болды. Біріккен Корольдықтың заңнамасына сәйкес Лондон
Қор биржасында тіркелген облигациялардың 2011 жылғы ақпанға дейін өтелетін
9,750% мөлшердегі жылдық купоны бар.
2007ж. наурыз – Альянс Банкі мурабаха схемасы бойынша тартылған
исламдық қаржыландыру келісіміне қол қойды. Мәміле Calyon Corporate and
Investment Bank SA және Abu Dhabi Islamic Bank сәтті жабылды. Алғаш
жарияланған сомадан үш есе асатын дебюттік мәміле сомасы – 150 млн. АҚШ
доллары. Заем екі транштан құрылымданған: А траншы 370 күнге, 1% маржамен,
В траншы екі жылға, 1,3% маржамен. Мәмілеге Таяу Шығыс аймағынан 19 банк-
кредитор қатысты, олардың 12-сі Альянс Банкіне алғаш инвестиция беріп отыр,
ал 2 банк Қазақстанның заем беру рыногындағы жаңа инвесторлар болып
табылады.
2007ж. сәуір – Альянс Банкі жеке қазақстандық инвесторлар тобына
ФинансКредитБанк КАБ ААҚ (Қырғызстан) акциялар пакетінің 100% сату
мәмілесін аяқтады. Сату күнгі ФинансКредитБанк КАБ ААҚ жарғылық капиталы
- 300 млн. қырғыз сомы (бір акцияның нақтылы құны – 1 сом), ол 7,88 миллион
АҚШ долларына немесе 975 миллион теңгеге баламалы.
2007ж. мамыр – Альянс Банкінің басқарма құрамында өзгерістер болды.
"Альянс Банк" АҚ-ның Директорлар кеңесінің шешімімен басқарма төрағасының
орынбасарлары қызметіне Ирина Степанова мен Раушан Әбілқасымова сайланды.
Бұған дейін И. Степанова бөлшек несие беру жөніндегі басқарушы директор
болып жұмыс істеді, ал Р. Әбілқасымова Алматы қалалық филиалды басқарды.
Альянс Банкі 5,5 млн. жай акция мөлшерінде қосымша эмиссия
орналастырды. Олардың ішінде 3,6 млн. артықшылықпен сатып алу құқығы
негізінде жүзеге асырылды. Осындай шарттарда банк акционерлері 10 мың
бағада 3573249 акция сатып алды. Аталған мәміле нәтижесінде банк жарғылық
капиталын 36 млрд теңгеге ұлғайтты.
2007ж. маусым - Альянс Банк АҚ осыған дейін Банк қолданған
Альянсбанк АҚ байланыс арналарынан аттап өтіп, VISA International
халықаралық төлем жүйесімен тікелей байланыс орнатты. Осы қадам Альянс
Банк АҚ төлем карталары үшін транзакциялық операциялар бойынша тарифтерді
кешенді төмендету туралы жариялауға мүмкіндік берді.
2007 жылдың 27 маусымында Альянс Банк АҚ Альянс Финанс ЖШҚ (Ресей
Федерациясы, Мәскеу қ.) еншілес компаниясының бесжылдық облигацияларының
алғашқы шығарылымы толық орналастырылды. Шығарылымның мөлшері 3 миллиард
рублді құрады. Бір облигацияның номиналды бағасы – 1 мың рубль. Орналастыру
ашық жазылым бойынша, ММВБ қор биржасы (Ресей Федерациясы, Мәскеу қ.)
алаңында жүргізілді. Альянс Банк Альянс Финанс ЖШҚ-ның жеке дара
қатысушысы ретінде эмитенттің қарыз міндеттемелері бойынша кепілші болды.
2007 ж. шілде 17 шілдеде Альянс Банктің негізгі акционері – Финансовая
Корпорация Сеймар Альянс АҚ (SAFC) Альянс Банктің жай акцияларының 17,4%-
ын Лондон қор биржасының негізгі алаңында (LSE) Еуропа, Америка және Азия
инвесторлары қауымына ұсынды. Ұсыныстың жалпы құны 704 миллион АҚШ долларын
құрады. Жарияланған баға негізінде шартты сауда-саттық басынан бастап
банктің нарықтық капитализациясы 4,05 миллиард АҚШ долларын құрады.
2007 ж. тамыз.Альянс Банк 2007 жылдың 6 айының қорытындылары бойынша
Deloitte тәуелсіз аудиторларының шолуынан өткен шоғырланған қаржы есебінің
деректерін жариялады. 2006 жылдың осы кезеңіндегі 1 639 млн. теңгемен
салыстырғанда таза пайда мөлшерінің 19 578 млн. теңгеге дейін он екі еседен
астам өсуі банктің осы кезеңде қол жеткен жетістіктерінің бірі болып
табылады.
2007 ж. қыркүйек.Альянс Банк өзіне жаңа стратегиялық мақсаттар
қабылдады, Банк оған сәйкес ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ТАРАУ ВЕКСЕЛДЕРДІҢ МӘНІ ЖӘНЕ ОНЫҢ БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫНДА АЛАТЫН
ОРНЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..6
1.1 Бағалы қағаздардың мәні және оның
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Векселдің маңызы және
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1
4
1.3 Аударым және жай векселдерін жасау
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...18
2 ТАРАУ АЛЬЯНС БАНК АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ ВЕКСЕЛЬДІК АЙНАЛЫСЫН
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...25
2.1 Альянс банк АҚ тарихы және экономикалы атқаратын қызметі ... ... ...25
2.2 Банктің векселдік операциялармен жұмыс жүргізуін
талдау ... ... ... ... ... .37
2.3 Банктің векселдік айналысын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...43
2.4 Банктің векселдермен жүргізетін
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...59
3 ТАРАУ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ВЕКСЕЛЬДІК АЙНАЛЫСҚА БАНКТІҢ ҚАТЫСУЫНЫҢ ҚАЗІРГІ
ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ ... ... ... ... ... .. ... ..64
3.1 Қазақстан Республикасындағы вексель айналысының даму жағдайы ... .64
3.2 Қазақстан Республикасында векселдердің даму
келешегі ... ... ... ... ... ... .70
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 80
Пайдаланған әдебиеттер
Қосымшалар
КІРІСПЕ
Вексель - белгілі бір соманы алдын-ала келісілген мерзімде және
белгіленген жерде төлейтіндігі туралы борышқордың қарыздық міндеттемесі.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қазақстан Республикасындағы вексель
айналысы Қазақстан Республикасының аумағында жай жəне аударым коммерциялық
вексельдерiн шығаруды, вексельдер, оның iшiнде Қазақстан Республикасынан
тыс жерлерде шығарылғандары бойынша талап ету құқығын берудi, осындай
вексельдер жөнiндегi мiндеттемелер мен оларға байланысты операцияларды
орындауды, оларды есеп кеңселерiнiң есепке алуын жəне Қазақстан
Республикасы Ұлттық Банкiнiң қайта есепке алуын қамтиды.
Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы жөнiндегi қатынастар
Женева вексель конвенциясынан, осы Заңнан, Қазақстан Республикасының өзге
де заң актiлерiнен, сондай-ақ соларға сəйкес шығарылған Қазақстан
Республикасы Ұлттық Банкiнiң нормативтiк құқықтық актiлерiнен тұратын
вексель құқығымен реттеледi.
Вексельдiк мiндеттеме вексель берушiнiң тиiстi дəрежеде ресiмделген
вексельдi берген сəтiнен бастап пайда болады. Вексель сатып алу-сату,
жұмыстар орындау, қызметтер көрсету (қаржылық қызметтер көрсетудi
қоспағанда) шарттары бойынша төлемдi кейiнге қалдыру үшiн берiледi.
Аллонж вексельмен бiрге бiрыңғай құжат болып саналады. Аллонжда
аллонждың нақты бiр вексельге тиесiлiгiн даусыз анықтауға мүмкiндiк беретiн
жазба болуға тиiс. Аллонж вексельге индоссамент вексельдiң өзiнде басталып,
аллонжда аяқталатындай болып тiркеулi мүмкiн.
Вексель сомасын онда жазылған ақша сомасы құрайды. Вексель сомасына
онда көрсетiлген проценттер, вексель бойынша операциялармен байланысты өсiм
жəне басқа шығындар қосылмайды. Қазақстан Республикасының аумағында
берiлген вексель валютасы теңге болып табылады. Қазақстан Республикасының
аумағында шетел валютасында вексель айналысы валюталық реттеу туралы
заңдарда көзделген жағдайларда мүмкiн болады.
Банктер жəне банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын
ұйымдар тиiстi лицензиясы болған кезде, вексельдермен операциялардың
мынадай түрлерін жүзеге асыруға: вексельдердi инкассоға қабылдауға; төлем
жасаушының вексельдердi төлеуi бойынша қызмет көрсетуге;
домицильдендiрiлген вексельдердi төлеуге; делдалдық тəртiппен вексельдердiң
акцептiн жасауға құқылы. Вексельдердi есепке алу жөнiндегi операцияларды
есеп кеңселерi ғана жүзеге асырады. Банктер ақшалай нысанда орындауды
көздейтiн банктiк кепiлдiктер беруге лицензиясы болғанда ғана вексельдердi
авальдауға құқылы
Дипломдық жұмыстың маңыздылығы - вексельдер Қазақстан Республикасының
аумағында жай қағазға жəне вексель қағазына шығарылуы мүмкiн. Қазақстан
Республикасының аумағында шығарылатын немесе оның аумағына əкелiнетiн
вексель қағаздарының қорғалу дəрежелерiне қойылатын талаптарды, сондай-ақ
вексель қағазына қойылатын техникалық талаптарды Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банкi белгiлейдi.
Диплом жұмысының мақсаты банктердің векселдік айналысты есептеу әдістерін
ұйымдастырудағы шешілу керек мәселелер. Оларды ұйымдастырып іске асыру
күрделілігі тек қана банк қызметі заңдылықтарын жаңадан дайындауға
қатысады. Сондықтан векселдің айналыс маңызды болып табылады.
Диплом жұмысымның негізгі міндеттері мыналар болып табылады:
- Векселдің маңызы және түрлерін және аударым, жай векселдерін жасау
жəне оның нысаны негіздерін қарастыру;
- Альянс банк АҚ векселдік операциялармен жұмыс жүргізуін талдау;
- Вексельдік айналысқа банктің қатысуының қазіргі тенденцияларын талдау;
- Қазақстан Республикасында вексельдік айналыстың дамытудың және
шетелдік тәжірибені қолданудың жолдарын табу.
- Диплом жұмысын зерттеу объектісі “Альянс банк” АҚ Атырау филиалы және
Қазақстан Республикасындағы банктер болып табылады. Диплом жұмысын
зерттеу заты Қазақстан Республикасындағы вексельдік айналысқа банктің
қатысуының қазіргі тенденцияларыерекшеліктері ұйымдастыру болып
табылады.
- Диплом жұмысын зерттеудің ақпараттық базасы ретінде “Альянс банк” АҚ
Атырау филиалы 2007 жылғы есебі, Қазақстан Республикасының қаржысы
2005-2007 жылдар аралығы, “Банки Казахстана”, “Финансы и кредит” атты
журналдар және тағы да басқа негізде алынған мәліметтер қолданды.
Диплом жұмысын зерттеудің әдістемелік негізі келетін болсақ, жалпы бұл
диплом жұмысында шетелдік, қазақстандық және Қазақстан Республикасында
қабылданған нормативтік-құқықтық актілер қолданылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш тараудан, қорытынды және
қосымшалардан құралады.
Бірінші тарауда векселдердің мәні және оның бағалы қағаздар
нарығында алатын орны туралы қаралды.
Екінші тарауда Альянс банк акционерлік қоғамының вексельдік
айналысын талдау туралы қаралды.
Үшінші тарауда Қазақстан Республикасында вексельдік айналысқа банктің
қатысуының қазіргі тенденциялары жөнінде жазалды.
Жалпы дипломдық жұмыстың көлемі 84 бетті құрады, онда кестелер және
суреттер келтірілген.
1 ТАРАУ ВЕКСЕЛДЕРДІҢ МӘНІ ЖӘНЕ ОНЫҢ БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫНДА АЛАТЫН ОРНЫ
1.1. Бағалы қағаздардың мәні және оның түрлері
Баѓалы ќаѓаз немесе жалѓан алдамшы капитал дегеніміз ќосымшаќ±нныњ бір
бµлігін дивидент немесе процент т‰рінде иемденуге ќ±ќыќ беретін баѓалы
ќаѓаз иесініњ мемлекеттік титулы.[1] Баѓалы ќаѓаздар – акциялар,
облигациялар, векселдер жєне басќа да т‰рлеріндекµрінетін капитал. Баѓалы
ќаѓаздарды жаалѓан капитал деп атау себебі, біріншіден, табыс кµзі – тауар
µндірісі. Ал баѓалы ќаѓаздардыњ пайда болуы µндірістік капиталмен тікелей
байланысты. ¤нім µндірісінен айнѓалымѓа т‰сіп, табыс єкеледі. Екіншіден,
баѓалы ќаѓаздардыњ капитал болып саналуыныњ себебі, оларды сатуѓа болады.
Біраќ прроционалдыќ сипатта болады. Баѓалы ќаѓаздардыњ баѓасы капиталѓа
с±раныс пен ±сыныс ара- ќатынасына жєне баѓалы ќаѓаздарды сатудан т‰скен
табыстыњ мµлшеріне байланысты аныќталды. Капиталѓа с±раныс ±сынысынан
жоѓары болса, онда баѓалы ќаѓаздањ баѓасы оѓан тура прапорционал болады.
Керісінше, егер капиталдыњ ±сынысы с±раныстан жоѓары болса, онда жалѓан
капиталдыњ баѓасы оѓан кері прапорционал кемиді. [2]
Біраќ, баѓалы ќаѓаздардыњ баѓасы жиі µзгерістерге ±шырап т±ратын
нарыќтыќ ќ±н баѓалы ќаѓаз жєне несие капиталымен байланысты болады, одан
оќшауланып шыќќан бµлігі, яѓни олардыњ баѓалы ќаѓаздардаѓы кµрінісі ретінде
айналыста ж‰реді.
Баѓалы ќаѓаздар бірнеше т‰рге жіктеледі. Біріншіден, т‰сіретін
кірісіне. Екіншіден, эмитенттіњ сипатына. ‡шіншіден, ацналым мезгілі мен
айналым жеріне байланысты. Эмитент дегеніміз- баѓалы ќаѓаздарды шыѓарып
жєне оѓан одан єрі ќызмет ететін т±лѓа.
Кіріс тµлеу жµнінен баѓалы ќаѓаз ќарызды жєне ‰лесті баѓалы ќаѓаз
болып екіге бµлінеді. Ќарызды баѓалы ќаѓаз бойынша кіріс наќты проценттен
тµленіп, ал ќарыздыњ к‰рделі негізгі бµлігін келншекте белгіленген уаќытта
тµлеу кµзделеді. ‡лесті баѓалы ќаѓаздар немесе оны акциялар деп атайды. Ал,
баѓалы ќаѓаздардыњ басќа т‰рлері ќарызды немесе ‰лесті т‰рлерінен
туындайды.
Баѓалы ќаѓаз шыѓарушысы (эмитент) жµнінен де жіктейді. Олардыњ
эмитенттері – мемлекет, жергілікті єкімшілік, корпорациялар, ќаржы
институттары жєне таѓы баскалар болуы м‰мкін. Эмитенттерге байланысты
‰лесті жєне ќарызды баѓалы ќаѓаздар тµмендегідей т‰рлерге бµлінеді:
• Ќазыналыќ немесе ‰кімет атынан Ќаржы министрлігі шыѓаоатын баѓалы
ќаѓаздар. Б±л ењ бір сенімдібаѓалы ќаѓаздардыњ бірі. Себебі, оныњ
тµлемін мемлекет бюджетініњ ќаржысы ќамтамасыз етеді. Б±л баѓалы
ќаѓаздардыњ кµп тараѓан т‰рлері ќазыналыќ вексельдер мен ќазыналыќ
облигациялар. Мемлекеттік меншіктегі кєсіпорындары да, кµбінесе
облигациялар т‰рінде баѓалы ќаѓаздар шыѓарады.
• Жергілікті єкімшіліктер мен олардыњ меншігіндегі кєсіпорындар дыњ
баѓалы ќаѓаздары. Олардыњ тµлемін ќамтамасыз ететін жергілікті
салыќтар мен істіњ наќты жобасына ‰кіметтіњ берген дотациялары.
• Ќаржы институттары мен кєсіпорындардыњ, яѓни ашыќ т‰рдегі акционерлік
ќоѓамдардыњ акциялары мен облигациялары т‰ріндегі баѓалы ќаѓаздар.
Оларды µндіріс, ќ±рылыс, сауда, жол ќатынасындаѓы кєсіпорындармен
ќатар комерциялыќ банктер, саќтандыру компаниялары жєне зейнетаќы
ќорлары шыѓарады.
• Банктердіњ баѓалы ќаѓаздары – олар депозиттік сертификаттар, чектер
жєне б±дан басќа да банктердіњ µздерініњ ќарыз міндеттемелері.
• Кєсіпкерлердіњ баѓалы ќаѓаздары – олар комерциялыќ вексельдер,
фьючерстік шарттар жєне басќа да комерциялыќ ќаѓаздар.
Баѓалы ќаѓаздардыњ ќай жерде сатылады деген с±раќќа байланысты да
жітеледі. Сатылу жеріне байланысты аќша нарыѓындаѓы жєне капитал
нарыѓындаѓы баѓалы ќаѓаздар болып екіге жіктеледі. Ал, аќша нарыѓыныњ бір
бµлігі, онда ќысќамерзімді баѓалы ќаѓаздар сатылып жєне сатып алынады.
Бағалы қағаздар және оның негізгі түрлері
Акциялар – улесті немесе меншікті ќ±жаттандыратын баѓалы ќаѓаз. Ол
иемденушісіне компанияныњ капитал м‰лігініњ, кірістіњ бір бµлігіне зањ
ж‰зінде меншік ќ±ќын береді. Компания ќанша уаќыт ж±мыс істеп т±рса, акция
да сонша уаќыт ќолданылады. Біраќ осы уаќыт ішіндке акцияныњ иесі сан рет
µзгеруі м‰мкін. Акционерлердіњ акцияны шыѓаратын компаеияѓа ќайтару ќ±ќы
жоќ. Акционер оны екінші нарыќќа сатуѓа болады.[3]
Корпорацияны басќаруѓа ќатынасу ќ±ќы бойынша жай жєне артыќшылыќты
акциялар болып екіге бµлінеді. Жай акциялар иеленушілердіњ корпорацияныњ
тапќан пайдасыныњ мµлшеріне байланысты дивидент алу ќ±ќы, жиналыстарда
дауыс беру арќылы корпорацияны басќаруѓа ќатысу ќ±ќы жєне корпорация
жабылып ќалѓан жаѓдайда несие берушімен есеп айрысќаннан кейін, м‰ліктіњ
бір бµлігін алу ќ±ќы бар. Єрбір акциялар µз иесіне дауыс беру ‰лесін
береді. Сонымен бірге жай акциялар дивидент алуѓа кепілдік бермейді.
Себебі, дивидент корпорацияныњ шаруашылыќ ќызметіне байланысты. Дивидент
корпорацияныњ таза пайдасыныњ бір бµлігі, басќаша айтќанда, дивидент тµлеу
пайданыњ салыќ тµлегеннен ќалѓан ќалдыѓын бµлуге негізделген. Дивидент
мµлшеріне к‰шті µзгерістердіњ єсер етуі кездейсоќ жайт емес.
Облигация[4] деп эмитенттіњ белгілі бір шартты орындауѓа, яѓни алѓан
аќша сомасын ќайтаруды жєне белгіленген сыйаќыны тµлеуді міндеттеген
жазбаша ќарыз ќ±жатын атайды. Ол корпорацияныњ активіне ќарсы ќойылады.
Облигация мерзімдік ќарыз міндеттеме болѓандыќтан, оныњ кепілі болып
эмитенттіњ жалпы кепілдігі саналады. Ол кепілдік эмитент банкротќа ±шырыѓап
µз міндеттемесін орындай алмаѓан кезде корпорация м‰лігініњ бір бµлігін
иемдену облигация ±стаушысыныњ ќ±ќы. Облигация акция сияќты корпорацияны
инвестициялаудыњ ењ мањызды кµзі. Дегенмен б±л екі баѓалы ќаѓаздыњ бір
бірінен µзгешіліктері бар.
Облигация µзгешеліктері:
1. Облигация иемденушісі корпорацияѓа несие беруші болып табылады.
2. Облигация иемденушісіне сыйаќы тµленеді.
3. Басќа несие беруші сияќты облигация иесініњ дауыс беру ќ±ќы жоќ.
Облигация бойынша сыйаќы корпорацияныњ шыѓынына жатады.
Облигация рейтингі- олардыњ инвестициялыќ сапасын арнаулы фирмаларды
баѓалауы. Облигацияныњ барлыќ шыѓарылѓан сериясы баѓаланбай, тек екінші
нарыќта кењ кµлемде с±ранысќа ие болатындары ѓана баѓаланады.
Ќарыздардыњ мерзіміне ќарай:
1. Ќысќа мерзімді – 1 жылдан 3 жылѓа дейін
2. Орташа мерзімді- 3 жылдан 7 жылѓа дейін
3. ¦заќ мерзімді – 7 жылдан кµп жылдарѓа дейін
Облигациялар жай жєне айырбасталымды болы та екіге бµлінеді.
Вексел – ќарызды µтеудегі зањды т‰рде бекітілген ќарыз міндеттемесі. Ол
да баѓалы ќаѓаз. Вексельді болышкер, яѓни вексель беруші тауарды несиеге
алѓан соманы тµлем уаќыты жеткенде келісілген жерде µтеу ‰шін, тауар сатып
алушыныњ берген ќарыз міндеттемесі.
Бағалы кағаздардың өте көп басқа түрлері болады. Оларды әртурлі
эмитенттер шығарады. Солардын екі-үш түрін карап өтейік. Оларға жазылу
құқын опцион, варрант деген сөздер айқындайды.
Опцион - шартқа енгізілген мерзімділік талапты көрсететін бағалы
кағаз. Ол бойынша екі жақтың бір-біріне белгілі -бір уақыттың ішінде
келісілген ақыға бағалыкағаздардың біраз мөлшерін сатуға немесе сатып алуға
құқық беріледі, ал екінші жақ, қажет болғанда шартта белгіленген ақыға
бағалы қағаздарды сатуға және сатып алуға міндеттенеді. Әдетте, опцион
компаниясының өзінің жоғары лауазымды қызметкерлеріне тұрақты бағамен жай
акция сатып алу құқын беретін бағалы қағаз. Опцион - заңды түрде бекітілген
стандартты құжат. Онда сатылатын бағалы қағаздар саны көрсетіледі. Оның
өлшемі лот деп аталады, яғни 1 лотта 100 дана бір атаулы бағалы қағаз
болады. Опционның мазмұнында опциондық шартта бекітілген құқықтың
орындалуы, яғни бағалы қағаздарды сату немесе сатып алу күні және бағасы
көрсетіледі. Опционның екі түрі кездеседі: сатып алушы опционы және сатушы
опционы. Біріншісі - сатып алу шарты, онда опционның өзі сатып алынады.
Екіншісі - сату шарты, ол бағалы қағазбен бірге сатылады. Айта кететін
жәйт, алгашқыда опциондық шарт тек қор шарындағы акцияға қатысты болса,
қазіргі кезде ондай шарт кез-келген тауарларға жасалады.
Варрант - ерекше бағалы кағаз. Ол корпорацияның бағалы қағаздарына
сатушының сатып алушыға меншік құқын беретін міндеттемесі. Варрант
иемденушісі қолындағы варрантты (бағалы қағазды) белгілі - бір уақыт
аралығында тұрақты бағамен онда белгіленген жай акциялар санына
айырбастауға құқы бар.
Варрант - ұзақ мерзімді бағалы қағаз. Әдетте, оны корпорация
облигациялармен және артықшылықты облигациялармен қоса шығарады.
Бағалы қағаздардың келесі тобына қаржы нарығы айналымындағы мемлекеттік
институттар және банктердің карыз міндеттемелері жатады. Олар: Қазыналық
вексельдер - каржы министрлігі шығаратын қысқа мерзімді облигациялар. Олар
мемлекеттің ішкі қарызын өтеу
максатында шығарылады.
Депозиттік сертификат[5] - ол эмитенттің мерзім салымын алғандығын
куәландыратын банктік баға қағаз. Оның иесі ұсынушы адам. Депозиттік
сертификат екінші нарыққа белсенді тусетін және қолдан-қолға өтетін бағалы
қағаз.
Чек - заңды түрде бекітілген ақшалы құжат. Ол каржы Институтындағы
(чек беруші) ағымдағы есепші иесінің чек иесіне көрсетілген соманы төлеуін
талап еткен жарлығы.
Бағалы қағаздар- ең алдымен мүлікті иемденуге құқық беретін ақшалы құжат
немесе қарыз берушіге қарыз алушының берген қарыз міндеттемесі. Бағалы
қағаздар толтырылуы немесе жазылуы жөнінен екі түрлі болуы мүмкін: не заң
жүзінде бекітілген жеке құжат түрі, не есепшотқа енгізілген жазу түрі. Егер
басқа адамға иемденуге берілсе бағалы қағаздардың екінші түрі бойынша
ерекшке куәлік толтырылып беріледі. Оны иемдену құқын беретін құжатты
сертификат деп атайды.
Ал айналымға түсетін бағалы қағаздардынарықтық бағалы қағаздар деп
атайды. Бағалы қағаздар айналысы деп оларды сатып алу – сатуды және заң
жүзінде олардың иемденушісін өзгерту әрекеттерін айтады. Бағала қағаздарды
шығарып, оны айналымға түсірушіні эмитент деп атайды. Эмитенттер кімдер?
Олар №1 суретте көрсетілеген.
Сурет1 Бағалы қағаздарды шығарушылар
Эмитент және сонымен қатар эмитенттің келісімімен бағалы қағаздарды
алғашқы иемденуші инвестициялық институттар әрбір бағалы қағаздарды сатып
алушыларға тәртібін түсіндіретін эмиссия проспектісін алдын-ала шығаруы
тиіс. Оны ақпарат құралдарына жариялауы тиіс.[6]
1.2 Векселдің маңызы және түрлері
Вексель - орта ғасырларға дейін жетіп, біздің заманымызда да көп
қолданылатын, белгілі қаржы құралдарының бірі. "Вексель" ағылшын тілінен
аударғанда "міндеттеме шоты" дегенді білдіреді. Вексель дегеніміз – белгілі
бір соманы алдын – ала келісілген мерзімде және белгіленген жерде
төлейтіндігі туралы борышқордың қарыздарының міндеттемесі.
Вексель бағалы қағаз және несие құралы болып табылады. Бұл - оның
негізгі экономикалық функциясы. Вексельде оның берілуімен байланысты болған
нақты жағдайларға нұсқаулар берілмейді. Вексель ұстаушының құқығы тек қана
вексель иелілігіне негізделеді және қандайда дәлелдемелермен куәландыруға
жатпайды.
Вексельдің негізгі құралы ретіндегі ерекшелігі оның айналысы болып
табылады. Вексель бір- бірімен мүліктік қатынастарда болған бірнеше
адамдардың арқасында қолма- қол ақшаның орнына алмастырылуы мүмкін.
Вексельдің бірнеше түрлері бар: коммерциялық аударма вексель (тратта), жай
вексель (соло) және банктік вексель (жай немесе аударма бола алады).
Негізгі функциялармен қатар қарыздық міндеткерлік, бағалы қағаз және несие
құралымен қатар осы түрлердің әрқайсысының бірқатар қосымша
міндеткерліктері бар.
Вексельдің пайда болуы мен дамуы оның орта ғасырларда ақша айналысының
ерекшелігімен байланысты. Вексель тарихындағы бірінші кезеңді оны
итальяндық менялдармен қолданғандықтан, оны итальяндық деп атаған. Вексель
өз атын "wekchseln" неміс сөзінен алған, ол айырбас, яғни сол кездегі
негізгі міндеті – тиын айырбастау болатын. Ақша айырбасының ерекше маңызы
қалалардың өсуі мен сауданың, қолөнердің дамуы кезеңінде пайда болды, ол
ақша шаруашылықтың интенсивті дамуына әкеліп соқтырды. Соның нәтижесінде
ұсақ феодалдар және тәуелсіз қаралар өз ақшаларын шығарды. Өздерінің
салмағына, металлдың түрлеріне және т.б. қарай әр түрлі тиындар көбейіп
кетуіне байланысты айырбастар ақша айырбасын жасады. Бастапқыда олардың
опеациялары жай айырбастың шегінен шыққан жоқ : бір түрлі, бір қаланың
немесе бір мемлекеттің тиындары басқа бір түрлі, саудалық операциялар
жүргізуге қажетті тиындарға айырбасталынды.
Саудалық айналымның дамуымен мемлекеттер арасында вексельдік
операциялар пайда болды.Көп ақшаны тасу қауіпсіз болғандықтан, айырбасшылар
белгілі бір жерде,сәйкес қаражатты, сәйкесінше тиынында алуға болатыны
жөнінде хаттар бере бастады. Нәтижесінде жаңа келісім пайда болды : қолма-
қол ақшалар жоқтарға айырбасталынды. Жоқ ақшалар тауар ретінде жүрді, ал
қолма- қол ақшалар – баға рөлінде. Келісімге үш тұлға қатысады : жергілікті
ақшамен төлем жүргізетін ремитент, ақшаны алып оны ремитентке белгіленген
жерде төлеу міндеттелетін трассант және трассанттың тапсыруы бойынша
ремитентке белгіленген бір жерде төлем жасауға міндетті –трассат. Бұндай
келісім құжат ретінде жазбаша түрде толтырылуы қажет, себебі : ол бір
жағынан белгілі бір жерде төлем жасалатын, ремитент тұлға ретінде
куәландыратын құжат, екінші жағынан трассаттан сәйкес қаражатты алу
құқығына дәлелдеме ретінде.
Сол кезеңде вексельдің дамуы екі бағытта болды: біріншіден, Папалық
ондықтың Римге көшуі, екіншіден, итальяндық банкирлердің Франция
жәрмеңкелеріне қатысуы. Вексельдердің дамуына бұл жәрмеңкелердің
әсер етуі төмендегіде келтірілген :
1) Вексельдік практикада ерекше және дербес маңызды вексельдің
мерзімі алады және несие элементі кіргізілетін болғандықтан, оның сипаты да
күрделене түседі.
2) Жәрмеңкедегі барлық операцияларды мерзімінде бітіру қажеттілігі
оның қайтарып алуын қатаңдатады және тездетеді.
Осылайша, вексель өзінің бастапқы даму кезеңінде бағалы заттардың бір
жерден басқа бір жерге аудару немесе апару міндетін атқарды.
Осымен қатар екі тұлғаның мүліктік қатынастарын анықтайтын, алайда
өзінің негізінде саудалық келісімі жоқ, өсім алу құралы болып табылады.
Алайда сол кезеңдегі вексельде универсалды шектеусіз тұлғалар тобына
берілу қасиеті болған жоқ еді. Вексельдің әрі қарай дамуы француз кезеңіне
жатады. Вексельді төлем жасамай тұрып, басқа тұлғаларға беру мүмкіншілігі
индоссамент арқылы, яғни вексельдің артқы жағындағы табыстау жазбасы арқылы
жүзеге асты.Вексельдің жаңа рөлі оның төлем құралы бола тұра, ол
индоссаменттің көмегімен саудагерді банкир- айырбастаушыға тәуелді болуынан
босатады. Сол кездегі вексельдік құқықтың негіздері Коммерциялық
ордонанста (1673ж) жазылған, ол 1807 жылғы наполеондық кодекске негіз
болды. Германдық кездегі вексельдің дамуына жаңа сипат берді : вексельдік
құқықтың нормалары пайдаланылған қарыздық хаттың аналогі болды. Сонымен
вексель, күшінің бәрі тек вексель болып аталуында ғана, ал негізінде жай
қарыздық міндеттемеге айналды. Нәтижесінде оның экономикалық функциясы
өзгереді : ел саудамен барлық байланысын жояды, басқа бір тұлғамен мүліктік
қатынасқа түскен адамдардың бәріне тиімді болады, вексель несие құралы
болады, нарықта басқа бағалы қағаздармен тең айналысқа түсіп, несие
құралына айналады.
Вексель - белгілі бір соманы алдын-ала келісілген мерзімде және
белгіленген жерде төлейтіндігі туралы борышқордың қарыздық міндеттемесі.
Несиені ќайтару кезінде несие аќшалардыњ бір т‰рі- вексельдер. Вексел –
ќарызды µтеудегі зањды т‰рде бекітілген ќарыз міндеттемесі. Ол да баѓалы
ќаѓаз. Вексельді болышкер, яѓни вексель беруші тауарды несиеге алѓан соманы
тµлем уаќыты жеткенде келісілген жерде µтеу ‰шін, тауар сатып алушыныњ
берген ќарыз міндеттемесі.
Вексель шыѓарып жєне оны пайдалануды ертеден несие- ќаржы ќызметін
кµрсету нарыѓыныњ басты баѓыттарыныњ бірі болып келеді. Себебі, вексельдіњ
мєні – тек ќарызды ќайтару кепілі ѓана емес, сонымен бірге, саудалыќ ќарым-
ќатынастардыњ тиімділігін арпттыру маќсатында осы тµлем міндеттемесін
белсенді пайдалану арќылы ресурстардыњ айналымын жеделдету. Сондыќтан
вексель иемденуші тµлемніњ т‰суін к‰тпей аќ вексель сатып алушыны немесе
оны тауар сатып алу ‰шін, ия болмаса ќызмет кµрсету ‰шін тµлем ќаржысы
ретінде ќолданушыны іздестіреді. Єлбетте, вексельді банк сатып алады.
Вексель[7] – тауар аќша ќатынасын жєне комерциялыќ несиені дамытуда
ертеден келе жатќан ењ бір басты ќаржылыќ ќ±рал. Ќаржы ж‰йесі дамыѓан
елдердіњ аќша айналымында вексель елеулі орын алады. Вексель тµлем
даѓдарысын реттеп, заттыќ ќорлардыњ айналысќа т‰суін жеделдетіп,
кєсіпорындаѓы тауар зат ќ±ндылыќтарынныњ ќорын азайтып халыќ
шаруашылыѓындаѓы есептерді тездетеді.
Басќа ќарыз міндеттемелерінен вексельдіњ ‰ш айырмашылыѓы бар:
1. Вексельдіњ дерексіздігі, яѓни ќарызды ќандай жаѓдайда, не маќсаттќа
алѓандаѓысы кµрсетілмейді.
2. Оныњ даусыздыѓы, яѓни ќарызды ќандай жаѓдайда алѓандаѓна ќарамастан
міндетті т‰рде µтеу керек
3. Вексельдіњ айналмалылыѓы, яѓни вексель иемденуші оны басќа адамдарѓа
беруге болады.
Вексельдің екі түрі бар: жай және аудармалы.
Жай вексель (соло) - вексельді ұстаушыға вексельді ұстаушыға вексельді
ұстаушыға вексельде көрсетілген соманы белгілі уақытта немесе талап етуге
байланысты төлеу туралы вексель берушінің еш нәрсемен негізделмеген
міндеттемесін сипаттайтын вексель.
Аудармалы вексель (тратта) – вексельде көрсетілген соманы білгілі бір
уақытта алғашқы вексельді ұстаушыға (ремитентке) төлеу туралы үшінші бір
тұлғаға (трассатқа) вексель берушінің (трассанттың) еш нәрсемен
негізделмеген ұсынысын (бұйрығы) сипаттайтын вексель.
Сонымен қатар, экономикалық әдебиеттерде вексельді мынадай түрлерге
бөледі: қаржылық, қазыналық, достық, бронзалық.
Қаржылық (банктік) вескель – белгілі бір ақша сомасын қарызға беруден
туындайтын қарыздық міндеттеме.
Қазыналық вексель – бюджет тапшылығын жабу мақсатында мемлекет
тарапынан шығарылатын оның міндеттемесі. қазыналық вексель бойынша мемлект
борышқор боыл саналады.
Достық вексель кейіннен банкте оларды есепке алу мақсатында бір біріне
беріледі.
Бронзалық вексель нақты қамтамасыз етілмеген қарыздық міндеттемені
білдіреді.
Вексельдерді ќолдану аясына ќарай келісім жаѓдайларына жєне тауармен
немесе аќшамен ќамтамасыз етуге байланысты комерциялыќ, ќаржылыќ, жалѓан
вексельдер болып бµлінеді.
Комерциялыќ немесе сауда вексельдері – кепілдікке беріліп, сату
операцияларын несиелендіру маќсатында беріледі.
Несие келісімдерін аќшалай т‰рін рєсімдеу ќаржы вексельдері болып
есептеледі. Оѓан банктік ќазыналыќ траст жєне басќа банк емес несие
±йымдарыныњ вексельдері жатады. Ќазыналыќ вексельдер деп мемлекеттік ќысќа
мерзімді ќаржылыќ міндеттемелерді айтады.
Жалѓан вексельдерді беру наќты не материалдыќ, не аќша ќ±ндылыќтарыныњ
ќозѓалысымен байланысты емес. Оларѓа достыќ, ќола, яѓни ќаржы ж‰ретін
вексельдер жатады. Оларды кепілмен несие алу ‰шін жєне банкте есепте болу
маќсатымен беріледі. Демек, жалѓан вексельдер ештењемен ќамтамасыз
етілмеген ќ±жат.
Аударым жəне жай вексельдер туралы Қазақстан Республикасының Заңына
байланынты елтаңба алымы жөнiндегi конвенцияға сəйкес Қазақстан
Республикасындағы вексель айналысын реттейдi жəне төлем құралы мен несие
қаражаты ретiнде вексельдiң қызметiн белгiлейдi.
Вексел мәні келесілерге байланысты болады:
- Аваль - вексель кепiлдiгi, соған орай оны жасаған тұлға вексель
бойынша мiндеттi басқа тұлға үшiн вексель жөнiндегi төлемдi жасауға (толық
немесе бiр бөлiгiн) өзiне мiндеттеме қабылдайды. Авальшы - аваль берушi
тұлға. Акцепт - вексель төлемiне берiлетiн жазбаша келiсiм.
- Аллонж - индоссаменттер жасау үшiн вексельге қосымша парақ.
-Қола вексель - ойдан шығарылған тұлғаға жазылған вексель.
-Вексель валютасы - вексельдiң сомасы көрсетiлген ақша бiрлiгi.
-Вексель берушi - вексель берген заңды немесе жеке тұлға.
-Вексель ұстаушы - вексельде көрсетiлген ақша сомасын алуға құқығы бар
вексель иесi.
-Вексель - бiржақты сөзсiз ақшалай мiндеттеменi бiлдiретiн қатаң
белгiленген нысандағы төлем құжаты.
-Вексель қағазы - белгiлi бiр қорғалу дəрежесi бар жəне оған вексель
жасауға арналған елтаңбалы қағаздың бiр түрi.
-Грациялық күн - вексельде белгiленген төлем мерзiмi ұзартылатын
жеңiлдiк берiлген күн.
-Дисконт - төлем мерзiмi басталғанға дейiн вексельдердi есепке алу жəне
қайта есепке алу кезiнде алынатын процент.
-Домицияландырылған вексель - үшiншi тұлға төлеушiнiң атынан жəне соның
есебiнен төлеушiнiң тұрғылықты жерiнен өзге жерде төлеуге тиiс вексель, бұл
жайында вексельдiң өзiнде көрсетiледi.
-Достық вексельдерi - вексель берушiнiң ол бойынша төлем жасау
ниетiнсiз, осы вексельдердi екiншi деңгейдегi банктерде өзара есепке алу
арқылы ақша қарастыру мақсатымен ғана тұлғалар бiр-бiрiне беретiн
вексельдер.
-Индоссамент - вексель сыртындағы немесе аллонждағы табыстау жазбасы,
бұл осы вексель бойынша иелену құқығының басқа тұлғаға берiлгенiн
куəландырады. Индоссант - вексельдi табыстаушы тұлға. Индоссат - табыстау
жазбасы бойынша вексель арнайы аударылатын тұлға.
-Коммерциялық вексель - сатып алу-сату, жұмыстар орындау, қызметтер
көрсету (қаржылық қызметтер көрсетудi қоспағанда) шарттарының негiзiнде
берiлген вексель.
-Куртаж - вексельмен мəмiле жасалған кезде делдалға төленетiн сыйақы.
-Вексель бойынша мiндеттi тұлғалар - вексельдi төлеу талап етiлуi
мүмкiн тұлғалар: вексель берушi, индоссант, төлеушi, акцептант, авальшы.
Аударым векселi (тратта) - вексель берушiнiң (трассанттың) үшiншi тұлғаға
(трасстқа) бiрiншi вексель ұстаушының (ремитенттiң) немесе оның бұйрығы
бойынша алдағы белгiлi бiр уақытта не ұсынуы бойынша төлейтiн вексельде
көрсетiлген ақша сомасының ешнəрсеге негiзделмеген ұсынысы (бұйрығы) бар
вексель. Сенiм индоссаментi - вексельге вексель ұстаушы жазған жəне
индоссант белгiлеген шекте вексель бойынша кейбір құқықтарды көшiру
мақсатындағы жазба. [8]
-Вексель наразылығы - акцептiң күнi көрсетiлмегенiн не акцептен немесе
төлем төлеуден бас тартуды куəландыратын жазбаша акт.
- Регресс - акцептелмеген немесе төленбеген вексель бойынша керi талап
ету.
- Рекамбио - вексельдi төлеген тұлғаның вексель бойынша мiндеттi
тұлғалардың бiрiне вексель (керi тратта) түрiнде ресiмделуi мүмкiн талабы.
Рекабиоға наразылық бiлдiруiне байланысты төленген вексель сомасы, процент,
өсiм, шығындар кiруi мүмкiн. [9]
1.3 Аударым және жай векселдерін жасау жүйесі
Аударым векселi вексель берушiнiң бұйрығымен ақы төленуге тиiс деп
берiлуi мүмкiн. Ол вексель берушiнiң өзiне берiлуi мүмкiн. Ол үшiншi
тұлғаның есебiнен берiлуi мүмкiн. Аударым векселi үшiншi тұлғаның
тұрғылықты жерiнде немесе төлеушiнiң тұрғылықты жерiнде немесе басқа бiр
жерде төленуге тиiс болуы мүмкiн.
Ұсынылған мерзiмде немесе ұсынылғаннан кейiн белгiлi бiр уақытта
төленуге тиiстi аударым векселiнде вексель берушi вексель сомасына процент
есептеуге шарт қоя алады. Мұнан басқа аударым вексельдерiнде мұндай шарт
жазылмаған деп есептеледi. Вексельде проценттiк ставка көрсетiлуге тиiс;
мұндай нұсқау болмаған жағдайда, шарт жазылмаған деп есептеледi. Егер де
басқа күн көрсетiлмесе, проценттер аударым векселi жасалған күннен бастап
есептеледi.
Егер аударым векселiндегi сома жазбаша да, цифрмен де жазылса, бұл
жазбалардың арасында қайшылықтар болған жағдайда вексель жазбаша
көрсетiлген сомада күшiнде болады. Егер аударым векселiнде сома жазбаша
түрде не цифрмен бiрнеше рет көрсетiлсе, бұл жазбалардың арасында
қайшылықтар болған жағдайда вексель тек аз сомаға ғана күшiнде болады.
Егер аударым векселiнде аударым векселi бойынша мiндеттi бола алмайтын
тұлғаның қолы, жалған қолдар немесе ойдан шығарылған адамдардың қолдары
болса, немесе оған қол қойғандарды барлық басқа негiзде мiндеттей алмайтын,
немесе бiреудiң атынан қол қойылса, басқалардың қойған қолдары дегенмен де
күшiн жоймайды. Вексельге қойылмаған қолдың орыны аударым векселiне өз
қолын қойып куəландырушы адамның еркiн бiлдiретiн ресми түрде куəландырып
жазған өтiнiшi арқылы ғана толтырылуы мүмкiн.
Аударым векселiнде мыналар болуға тиiс:
1) құжат мəтiнiнiң өзiне енгiзiлген жəне осы құжат жасалған тiлде
айтылған "вексель" атауы;
2) белгiлi бiр ақша сомасын төлеуге ешқандай шарт қойылмаған бұйрық;
3) төлем төлеуге тиiс тұлғаның (төлеушiнiң) атауы;
4) төлем мерзiмiн көрсету;
5) төлем жасалуға тиiс орынды көрсету;
6) кiмге немесе кiмнiң бұйрығымен төлем төленуге тиiс тұлғаның атауы;
7) вексель жасалатын уақыт пен орынды көрсету;
8) вексель беретiн тұлғаның (вексель берушiнiң) қолы.
Алдыңғы бапта аталған талаптардың бiреуi жоқ құжаттың аударым
вексельдiк күшi болмайды, бұған төмендегi азатжолдарда белгiленген
жағдайлар қосылмайды. Төлеу мерзiмi көрсетiлмеген аударым векселi талап ету
бойынша төленуге тиiс вексель ретiнде қарастырылады. Арнайы көрсету
болмаған ретте төлеушiнiң атауымен қатар белгiленген орын төлем орны жəне
сонымен бiрге төлеушiнiң тұрғылықты жерi болып есептеледi. Жасалған орны
көрсетiлмеген аударым векселi вексель берушiнiң атауымен қатар көрсетiлген
орында қол қойылған деп танылады.
Тұлға атынан iс-əрекет жасауға уəкiлдiк берiлмеген, тұлғаның өкiлi
ретiнде аударма векселiне қол қойған əрбiр адам вексель бойынша тарап
ретiнде мiндеттi болады жəне, егер ол вексельдi төлеген болса, өкiл ретiнде
көрсетiлген адамның құқығындай құқықтарға ие болады. Өзiнiң өкiлеттiгiн
асыра пайдаланған өкiл де дəл осындай жағдайда болады.[10]
Вексель берушi акцепт үшiн де, төлем үшiн де жауап бередi. Оның өзiне
акцепт үшiн жауапкершiлiк алмауына болады; оның төлем үшiн жауапкершiлiктi
алмауының əрбiр жағдайы жазылмаған деп саналады.
Жай вексель мыналардан тұрады:
1) мəтiннiң өзiне енгiзiлген жəне осы құжат жасалған тiлдегi "вексель"
атауы;
2) белгiлi бiр ақша сомасын төлеуге ештеңемен шарттастырылмаған уəде;
3) төлем мерзiмiнiң көрсетiлуi;
4) төлем жасалуы тиiс орынның көрсетiлуi;
5) кiмге немесе кiмнiң бұйрығымен төлем жасалуы тиiс тұлғаның атауы;
6) вексельдiң жасалған күнi мен орнының көрсетiлуi;
7) құжатты берушiнiң (вексель берушiнiң) қойған қолы.
Алдыңғы бапта көрсетiлгендердiң қандай болса да бiрi жоқ құжат,
төмендегi абзацтарда белгiленген жағдайларды қоспағанда, жай вексельдiң
күшiне ие бола алмайды. Төлем мерзiмi көрсетiлмеген жай вексель ұсыну
бойынша төленуге тиiстi вексель ретiнде қарастырылады. Ерекше нұсқау
болмаған жағдайда, құжат жасалған жер төлем төленетiн жер жəне сонымен
бiрге вексель берушiнiң тұрғылықты жерi деп есептеледi. Жасалған жерi
көрсетiлмеген жай вексель - вексель берушiнiң атауымен қатар көрсетiлген
жерде қол қойылған деп қарастырылады.
əрбiр аударым векселi, тiптi ол бұйрық туралы нұсқаусыз берiлсе де,
индоссамент арқылы берiлуi мүмкiн. Егер вексель берушi аударым векселiнде
"бұйрыққа емес" деген сөздi немесе қандай да бiр соған тең мағынадағы сөздi
жазатын болса, құжатты нысаны ғана сақталып жəне жай цессия нəтижелерiмен
берiлуi мүмкiн. Төлемшi вексельдi акцептегенiне немесе акцептемегенiне де
қарамастан, тiптi соның пайдасына немесе вексель берушiнiң пайдасына не
вексель бойынша мiндеттi қандай да бiр басқа тұлғаның пайдасына индоссамент
жасалуы мүмкiн. Бұл тұлғалар өз кезегiнде вексельдi индоссация жасай алады.
Индоссамент жай жəне ешқандай шарт қойылмаған болуға тиiс. Оны
шектейтiн шарттың кез-келгенi жазылмаған деп есептеледi. Iшiнара
индоссамент жарамсыз болады. Индоссамент көрсетушiге бланктiк индоссамент
күшiнде болады.
Индоссамент аударым векселiне немесе соған қосымша параққа (аллонжға)
жазылуға тиiс. Оған индоссант қол қоюға тиiс. Индоссамент өз пайдасына
индоссамент жазылған тұлғаның нұсқауы көрсетiлмеуi мүмкiн немесе онда бiр
индоссанттың ғана қойған қолы болуы тиiс (бланктiк индоссамент). Бұл соңғы
жағдайда индоссамент өз күшiнде болуы үшiн ол аударым векселiнiң сырт
жағына немесе аллонжға жазылуға тиiс.
Индоссаментке аударым векселiнен туындайтын барлық құқық берiледi. Егер
индоссамент бланктiк индоссамент болса, вексель ұстаушы:
1) бланктi не өзiнiң атынан немесе басқа бiр тұлғаның атынан толтыра
алады;
2) өз кезегiнде вексельдi бланк арқылы немесе қандай да басқа бiр
тұлғаның атына индоссациялай алады; 3) вексельдi бланк толтырмастан жəне
индоссамент жасамастан үшiншi тұлғаға бере алады.
Егер қандай да бiр керi шарт қойылмаса, индоссант акцепт үшiн жəне
төлем үшiн жауап бередi. Ол бұдан кейiнгi индоссаментке тыйым салуы мүмкiн:
мұндай жағдайда ол бұдан кейiн пайдасына вексель индоссацияланған
тұлғалардың алдында жауап бермейдi.
Аударым векселi кiмнiң қолында болса, тiптi соңғы индоссамент бланктi
индоссамент болғанның өзiнде, егер ол өз құқығын индоссаменттердiң үздiксiз
қатарына негiздей алса, сол тұлға заңды вексель ұстаушы деп қарастырылады.
Бұл орайда сызылып тасталған индоссаменттер жазылмаған болып есептеледi.
Бланктiк индоссаменттен кейiн басқа индоссамент болған кезде, соңғысына қол
қойған тұлға бланктiк индоссамент бойынша вексельдi сатып алған деп
есептеледi. Егер кiмде-кiм əлде нендей бiр кездейсоқ жағдайларда вексель
иелiгiнен айрылса, қолында векселi бар, өз құқығын бұдан бұрынғы азатжолда
көрсетiлген тəртiппен негiздейтiн тұлға вексельдi дұрыс алмаған немесе оны
сатып алғанда өрескел абайсыздық жасаған жағдайда ғана оны қайтаруға
мiндеттi. [11]
Аударым векселi бойынша талап қойылған тұлғалар, егер вексель ұстаушы
вексель сатып алғанда борышкерге саналы түрде зиян келтiрмеген болса,
вексель берушiге немесе алдыңғы вексель ұстаушыларға жеке қатынастарына
негiзделген қарсылықты вексель ұстаушыға қарсы қоя алмайды.
Егер индоссаменттiң "валюта алуға", "инкассаға", "сенiм бiлдiрiлген
ретiнде" деген ескертпесi немесе жай тапсырманы бiлдiретiн қандай да бiр
өзге ескертпесi болса, вексель ұстаушы аударым векселiнен туындайтын барлық
құқықтарды жүзеге асыра алады, бiрақ оны ол қайта тапсыру тəртiбiмен ғана
индоссациялай алады. Мұндай жағдайда мiндеттi тұлғалар вексель ұстаушыға
қарсы тек индоссантқа ғана қарсы қоятындай наразылық мəлiмдей алады.
Индоссаментке берiлген тапсырма қайта кепiлдiк берушiнiң қайтыс болуы
немесе оның iс-əрекетке қабiлетсiздiгiне ұшырауы салдарынан тоқтатылмайды.
Егер индоссаментте "қамтамасыз етiлуге тиiс валюта", "кепiлдiкке
берiлетiн валюта" ескертiлсе немесе өзге де кез-келген кепiл түрiндегi
ескертпе болса, вексель ұстаушы аударым векселiнен туындайтын барлық
құқықтарды жүзеге асыра алады, бiрақ олар қойған индоссаменттiң қайта
кепiлдiк берушi индоссамент ретiнде ғана күшi болады. Егер тек вексель
ұстаушы вексель алғанда борышкерге саналы түрде зиян келтiрмеген болса,
мiндеттi тұлғалар индоссантқа өздерiнiң жеке қатынастарына негiзделген
қарсылықтарын ұстаушыға қарсы мəлiмдей алмайды.
Төлем мерзiмiнен кейiн жасалған индоссаменттiң нəтижесi алдыңғы
жасалған индоссаменттегi сияқты болады. Алайда төлем төлемеу наразалығынан
кейiн немесе наразылық бiлдiру үшiн белгiленген мерзiм өткеннен кейiн
жасалған индоссамент тек қана дағдылы цессия салдарына ие болады. Керiсiнше
дəлелденбейтiн болғандықтан күнi көрсетiлмеген индоссамент наразылық
бiлдiру үшiн белгiленген мерзiм өткенге дейiн жасалған деп есептеледi.
Жай вексельге, бұл құжаттың табиғатына қайшы келмейтiндiктен, аударым
векселiне қатысты жəне:
- индоссаментке;
- төлем мерзiмiне;
- төлемге;
- акцептемеген немесе төлем төлемеген жағдайда талап қоюға;
- делдалдық тəртiбiмен төлем төлеуге;
- көшiрмелерге;
- өзгерiстерге;
- мерзiмi өтуге;
- жұмыс iстелмейтiн күндерге, мерзiмдердi есептеуге жəне жеңiлдiк
берiлген күндерге тыйым салуға қатысты қаулылар қолданылады.
Жай вексельге сондай-ақ үшiншi тұлғада немесе төлеушiнiң тұрғылықты
жерiнен өзге жерде төленуге жататын аударым векселiне, проценттер туралы
шартқа, төленуге тиiстi соманы жазудағы келiспеушiлiктерге, көзделген
шарттармен қол қоюдың қандайын болса да орналастырудың салдарына, өкiлетсiз
iс-қимыл жасайтын немесе өз өкiлеттiгiн асыра пайдаланатын тұлғаның қойған
қолының салдарына қатысты қаулылар қолданылады. Дəл осылай жай вексельге
авальға қатысты қаулылар қолданылады.
Жай вексель бойынша вексель берушi де, аударым векселi бойынша
акцептант сияқты мiндеттi. Ұсынылғаннан кейiн белгiлi бiр уақыт
мерзiмiндегi жай вексельдер Мерзiмде белгi қоюы үшiн вексель берушiге
ұсынылуға тиiс. Ұсынылғаннан бастап есептелетiн мерзiм вексель берушi
вексельге белгi қойған күннен басталады. Вексель берушiнiң күнi көрсетiлген
белгiнi қоюдан бас тартуы наразылық бiлдiрумен куəландырылады, ол күн
ұсынылғаннан бастап есептелетiн мерзiмнiң басталуы болады.
2 ТАРАУ АЛЬЯНС БАНК АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ ВЕКСЕЛЬДІК АЙНАЛЫСЫН ТАЛДАУ
2.1 Альянс банк АҚ тарихы және экономикалы атқаратын қызметі
Альянс Банк АҚ Семей қалалық акционерлік банк ААҚ мен
Иртышбизнесбанк ААҚ – екі аймақтық банктің қосылуы арқылы 1999 жылдың 13
шілдесінде құрылған "Иртышбизнесбанк" ААҚ (Павлодар қ-сы) құқықтық
мирасқоры болып табылады. Бірігу екі құрылымның 1993 жылдан бері жинақтаған
банк қызметіндегі тәжірибесін қосты, сондай-ақ Шығыс Қазақстан мен Павлодар
облыстарының өнеркәсіп кәсіпорындарымен жұмыс жүргізуге бағытталған
аймақаралық банкке айналдырды. 2001 жылы "Иртышбизнесбанк" ААҚ
республиканың бірқатар аймақтарында ірі, орта және шағын бизнес
кәсіпорындарына кешенді қызмет көрсетуде мол тәжірибесі бар тұрақты банк
құрылымы болды. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының 2001
жылғы 25 маусымдағы № 245 қаулысына сай Банк Екінші деңгейдегі банктердің
халықаралық стандарттарға өту тәртібі туралы ереженің талаптарын орындаған
деп танылды.
2001 жылдың жазында "Иртышбизнесбанк" ААҚ-ның акционерлері ауысты. Жаңа
иелері – Алматы Құс ААҚ, Астық Астана 2030 ЖШС, "Иртышбизнесбанк" ААҚ-
ын басқаруға ірі қазақстандық банктерден бірқатар жетекші мамандарды
тартты.
2002 жылдың наурыз айының соңында Альянс Банктің бас офисі Алматы
қаласына көшірілді. 2002 жылдың күзінде 820 млн. теңге сомаға Альянс Банк
акцияларының қосымша эмиссиясы өткізілгеннен кейін акционерлердің санына
Рахат кондитерлік фабрикасы мен АНТ компаниялар тобы сияқты Қазақстанда
баршаға мәлім кәсіпорындар кірді. Банктің төленген жарғылық капиталы 2
млрд. теңгеге ұлғайып, оған сол сәтке осы көрсеткіш бойынша Қазақстанның
сегіз ірі банктерінің қатарына кіруге жол ашып берді.
2003 жылғы 29 қыркүйекте Moody's Investors Service жетекші рейтинг
агенттігі Альянс Банкі ААҚ-на тұрақты деген болжаммен E+Ba3NP алғашқы
кредиттік рейтингтерді берді. Рейтинг агенттігі сарапшыларының пікірінше
мұндай жоғары рейтингтердің берілуі Альянс Банктің республиканың банк
жүйесі үшін өсіп жатқан маңыздылығын көрсетеді. Сондай-ақ сарапшылар
банкке Е+ деңгейінде қаржылық тұрақтылық рейтингісінің берілуі клиенттер
базасының әртараптандырылуымен, капиталдандыру мен провизиялардың
жеткілікті деңгейімен, сондай-ақ активтердің жоғары сапасымен
негізделгендігін атап көрсетті.
2004 жылы Альянс Банк банктік ақпараттық жүйені автоматтандыру мен оны
сертификаттау бөлігінде бухгалтерлік есептің халықаралық стандарттарына
көшті. Альянс Банк Қазақстанның ипотекалық кредиттерге кепілдік беру
қорының (ҚИНКБҚ) алғашқы қатысушысы болды. ҚР Қаржы министрлігі мен Альянс
Банкі АҚ арасында екінші деңгейдегі банктердің Тұрғын үй құрылысы
бағдарламасын іске асыруға қатысуы туралы Меморандумға қол қойылды. Альянс
Банк Visa International Халықаралық төлем жүйесінің ассоциацияланған мүшесі
бола отырып өзінің жеке карточкалық жобасын іске қосып, чипі бар төлем
карточкаларын шығаруды бастады.
2007ж. қаңтар - Альянс Банкі ұйымдастыру, әдістемелік, ақпараттық
міндеттердің кешенді шешімін қамтитын Ресейдің Зирван компаниясының
Контур Корпорация. Операциялық тәуекелдер операциялық тәуекелдерді
басқару жүйесін енгізудің кезекті кезеңін сәтті аяқтады. Контур
Корпорация. Операциялық тәуекелдер шешімі халықаралық Basel II
стандарттарына сәйкес операциялық тәуекелдерді басқарудың кешенді жүйесінің
ақпараттық бөлігінің құрылымын қамтамасыз етеді.
2007ж. ақпан – Альянс Банкі 3 миллиард АҚШ доллары сомасына қарыздық
құралдар шығару бойынша өз бағдарламасы шеңберінде 250 миллион фунт
стерлинг сомаға бірінші еурооблигациялар шығарылымын сәтті орналастырды.
Dresdner Kleinwort, HSBC және UBS мәміленің бірлескен жетекші
ұйымдастырушылары болды. Біріккен Корольдықтың заңнамасына сәйкес Лондон
Қор биржасында тіркелген облигациялардың 2011 жылғы ақпанға дейін өтелетін
9,750% мөлшердегі жылдық купоны бар.
2007ж. наурыз – Альянс Банкі мурабаха схемасы бойынша тартылған
исламдық қаржыландыру келісіміне қол қойды. Мәміле Calyon Corporate and
Investment Bank SA және Abu Dhabi Islamic Bank сәтті жабылды. Алғаш
жарияланған сомадан үш есе асатын дебюттік мәміле сомасы – 150 млн. АҚШ
доллары. Заем екі транштан құрылымданған: А траншы 370 күнге, 1% маржамен,
В траншы екі жылға, 1,3% маржамен. Мәмілеге Таяу Шығыс аймағынан 19 банк-
кредитор қатысты, олардың 12-сі Альянс Банкіне алғаш инвестиция беріп отыр,
ал 2 банк Қазақстанның заем беру рыногындағы жаңа инвесторлар болып
табылады.
2007ж. сәуір – Альянс Банкі жеке қазақстандық инвесторлар тобына
ФинансКредитБанк КАБ ААҚ (Қырғызстан) акциялар пакетінің 100% сату
мәмілесін аяқтады. Сату күнгі ФинансКредитБанк КАБ ААҚ жарғылық капиталы
- 300 млн. қырғыз сомы (бір акцияның нақтылы құны – 1 сом), ол 7,88 миллион
АҚШ долларына немесе 975 миллион теңгеге баламалы.
2007ж. мамыр – Альянс Банкінің басқарма құрамында өзгерістер болды.
"Альянс Банк" АҚ-ның Директорлар кеңесінің шешімімен басқарма төрағасының
орынбасарлары қызметіне Ирина Степанова мен Раушан Әбілқасымова сайланды.
Бұған дейін И. Степанова бөлшек несие беру жөніндегі басқарушы директор
болып жұмыс істеді, ал Р. Әбілқасымова Алматы қалалық филиалды басқарды.
Альянс Банкі 5,5 млн. жай акция мөлшерінде қосымша эмиссия
орналастырды. Олардың ішінде 3,6 млн. артықшылықпен сатып алу құқығы
негізінде жүзеге асырылды. Осындай шарттарда банк акционерлері 10 мың
бағада 3573249 акция сатып алды. Аталған мәміле нәтижесінде банк жарғылық
капиталын 36 млрд теңгеге ұлғайтты.
2007ж. маусым - Альянс Банк АҚ осыған дейін Банк қолданған
Альянсбанк АҚ байланыс арналарынан аттап өтіп, VISA International
халықаралық төлем жүйесімен тікелей байланыс орнатты. Осы қадам Альянс
Банк АҚ төлем карталары үшін транзакциялық операциялар бойынша тарифтерді
кешенді төмендету туралы жариялауға мүмкіндік берді.
2007 жылдың 27 маусымында Альянс Банк АҚ Альянс Финанс ЖШҚ (Ресей
Федерациясы, Мәскеу қ.) еншілес компаниясының бесжылдық облигацияларының
алғашқы шығарылымы толық орналастырылды. Шығарылымның мөлшері 3 миллиард
рублді құрады. Бір облигацияның номиналды бағасы – 1 мың рубль. Орналастыру
ашық жазылым бойынша, ММВБ қор биржасы (Ресей Федерациясы, Мәскеу қ.)
алаңында жүргізілді. Альянс Банк Альянс Финанс ЖШҚ-ның жеке дара
қатысушысы ретінде эмитенттің қарыз міндеттемелері бойынша кепілші болды.
2007 ж. шілде 17 шілдеде Альянс Банктің негізгі акционері – Финансовая
Корпорация Сеймар Альянс АҚ (SAFC) Альянс Банктің жай акцияларының 17,4%-
ын Лондон қор биржасының негізгі алаңында (LSE) Еуропа, Америка және Азия
инвесторлары қауымына ұсынды. Ұсыныстың жалпы құны 704 миллион АҚШ долларын
құрады. Жарияланған баға негізінде шартты сауда-саттық басынан бастап
банктің нарықтық капитализациясы 4,05 миллиард АҚШ долларын құрады.
2007 ж. тамыз.Альянс Банк 2007 жылдың 6 айының қорытындылары бойынша
Deloitte тәуелсіз аудиторларының шолуынан өткен шоғырланған қаржы есебінің
деректерін жариялады. 2006 жылдың осы кезеңіндегі 1 639 млн. теңгемен
салыстырғанда таза пайда мөлшерінің 19 578 млн. теңгеге дейін он екі еседен
астам өсуі банктің осы кезеңде қол жеткен жетістіктерінің бірі болып
табылады.
2007 ж. қыркүйек.Альянс Банк өзіне жаңа стратегиялық мақсаттар
қабылдады, Банк оған сәйкес ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz