Адам құқықтары және оларды қамсыздандыру
I.Кіріспе.
II. Негізгі бөлім
1.тарау. Адам мен адамзаттың конституциялық құқықтары, бостандықтары мен міндеттері жүйесі.
1.1.Адамның құқығын бостандығының және міндетінің негіздері.
1.2.Адамның жеке бостандығы мен қадір.қасиеті туралы.
Адамның экономикалық және әлеуметтік құықтары мен бостандықтары.
Адамның саяси құқықтары мен бостандықтары.
Адам құқықтарының артықшылығы.
Пәдебиеттер тізімі
II. Негізгі бөлім
1.тарау. Адам мен адамзаттың конституциялық құқықтары, бостандықтары мен міндеттері жүйесі.
1.1.Адамның құқығын бостандығының және міндетінің негіздері.
1.2.Адамның жеке бостандығы мен қадір.қасиеті туралы.
Адамның экономикалық және әлеуметтік құықтары мен бостандықтары.
Адамның саяси құқықтары мен бостандықтары.
Адам құқықтарының артықшылығы.
Пәдебиеттер тізімі
Адамның Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясында орнықтырылған құқықтар мәртебесі адамдар мен азаматтардың құқықтар тұжырымдамасына ненгізделген және халықаралық-құқықтық құжаттардың негізгі қағидаларынан туындайды.
Қазіргі заманғы халықаралық құқықта адам құқығына қатысты тұтастай құқықтық актілер кешені қалыптасты. Халықаралық құқық нормалары құқық мемлекеттегі адам құқығын тікелей реттейді. Б.Ұ.Ұ. Жарғысы (1-бабының 3-тармағы) мемлекеттерді олардың аумағында тұратын барлық адамдардың қандай да болсын кемсітуге жол берместен негізгі құқықтары мен бостандықтарын қамтамассыз етуге міндеттейді. Б.Ұ.Ұ. шеберінде осы мәселе бойынша: Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясы (1948ж) Адамдардың экономикалық әлеуметтік және мәдени құқықтары туралы, Адамдардың азаматтық және саяси құқықтары туралы (1966), Балалар құқы декларациясы (1959ж) Әйелдердің саяси құқық туралы конвенция (1954ж) және басқа бір қатар құжаттар қабылданды.
Қазақстан Республикасының жаңа Конституциясы азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын нғайта отырып, халықаралық актілердің нормалары мен принциптеріне сүйенеді.
Аталған және басқа да халықаралық актілер мынадай негізгі құқықтар мен бостандықтарды жариялайды; кез келген адам өмір сүруге бостандықққа және жеке басына қол сұғылмауына құқылы; ешкімді азаптамауы, қадір-қасиетін кемсітетіндей көз алартушылыққа және жазаға ұшырамауытиіс, барлық адамдар заң алдында тең, заңмен тең дәрежеде қорғалуға құқықлы; кез келген адам тұратын орнын мемлекет ішінде еркін алмастыруға және таңдауға құқылы ; кез келген адам өзінің отбасының және басқаларының денсаулығын және тұрмыс жағдайын қолдауға қажетті өмірлік денгейде еңбек етуге, білім алуға, дем алуға құқылы. Халықаралық құқықтық құжаттардыадам құқы мен бостандығын ең жоғары құндылығы деп таниды.
Қазіргі заманғы халықаралық құқықта адам құқығына қатысты тұтастай құқықтық актілер кешені қалыптасты. Халықаралық құқық нормалары құқық мемлекеттегі адам құқығын тікелей реттейді. Б.Ұ.Ұ. Жарғысы (1-бабының 3-тармағы) мемлекеттерді олардың аумағында тұратын барлық адамдардың қандай да болсын кемсітуге жол берместен негізгі құқықтары мен бостандықтарын қамтамассыз етуге міндеттейді. Б.Ұ.Ұ. шеберінде осы мәселе бойынша: Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясы (1948ж) Адамдардың экономикалық әлеуметтік және мәдени құқықтары туралы, Адамдардың азаматтық және саяси құқықтары туралы (1966), Балалар құқы декларациясы (1959ж) Әйелдердің саяси құқық туралы конвенция (1954ж) және басқа бір қатар құжаттар қабылданды.
Қазақстан Республикасының жаңа Конституциясы азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын нғайта отырып, халықаралық актілердің нормалары мен принциптеріне сүйенеді.
Аталған және басқа да халықаралық актілер мынадай негізгі құқықтар мен бостандықтарды жариялайды; кез келген адам өмір сүруге бостандықққа және жеке басына қол сұғылмауына құқылы; ешкімді азаптамауы, қадір-қасиетін кемсітетіндей көз алартушылыққа және жазаға ұшырамауытиіс, барлық адамдар заң алдында тең, заңмен тең дәрежеде қорғалуға құқықлы; кез келген адам тұратын орнын мемлекет ішінде еркін алмастыруға және таңдауға құқылы ; кез келген адам өзінің отбасының және басқаларының денсаулығын және тұрмыс жағдайын қолдауға қажетті өмірлік денгейде еңбек етуге, білім алуға, дем алуға құқылы. Халықаралық құқықтық құжаттардыадам құқы мен бостандығын ең жоғары құндылығы деп таниды.
1. Мемлекет және құқық теориясы Сәкен Өзбекұлы. Өмірәлі Қопабаев (Алматы 2006).
2. Қазақстан Республикасының Конститутциясы.
3. Мемлекет және құқық негіздері.
Б.Б. Базарбаев
З.Ж. Кенжалиев (Алматы 2003)
4. Мемлекет және құқық негіздері Қ.Д. Жоламан, А.Қ. Мұқтарова (Алматы 1999).
2. Қазақстан Республикасының Конститутциясы.
3. Мемлекет және құқық негіздері.
Б.Б. Базарбаев
З.Ж. Кенжалиев (Алматы 2003)
4. Мемлекет және құқық негіздері Қ.Д. Жоламан, А.Қ. Мұқтарова (Алматы 1999).
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
АРЫСТАНБАБ колледжі
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Пәні МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ТЕОРИЯСЫ
Тақырыбы: АДАМ ҚҰҚЫҚТАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ҚАМСЫЗДАНДЫРУ.
Орындаған: Өтегенова Э.
Қабылдаған: Оразбек А.
Шымкент 2007.
ЖОСПАР
I.Кіріспе.
II. Негізгі бөлім
1-тарау. Адам мен адамзаттың конституциялық құқықтары, бостандықтары
мен міндеттері жүйесі.
1.1.Адамның құқығын бостандығының және міндетінің негіздері.
1.2.Адамның жеке бостандығы мен қадір-қасиеті туралы.
Адамның экономикалық және әлеуметтік құықтары мен бостандықтары.
Адамның саяси құқықтары мен бостандықтары.
Адам құқықтарының артықшылығы.
Адамның Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясында орнықтырылған
құқықтар мәртебесі адамдар мен азаматтардың құқықтар тұжырымдамасына
ненгізделген және халықаралық-құқықтық құжаттардың негізгі қағидаларынан
туындайды.
Қазіргі заманғы халықаралық құқықта адам құқығына қатысты тұтастай
құқықтық актілер кешені қалыптасты. Халықаралық құқық нормалары құқық
мемлекеттегі адам құқығын тікелей реттейді. Б.Ұ.Ұ. Жарғысы (1-бабының 3-
тармағы) мемлекеттерді олардың аумағында тұратын барлық адамдардың қандай
да болсын кемсітуге жол берместен негізгі құқықтары мен бостандықтарын
қамтамассыз етуге міндеттейді. Б.Ұ.Ұ. шеберінде осы мәселе бойынша: Адам
құқықтарының жалпыға бірдей декларациясы (1948ж) Адамдардың экономикалық
әлеуметтік және мәдени құқықтары туралы, Адамдардың азаматтық және саяси
құқықтары туралы (1966), Балалар құқы декларациясы (1959ж) Әйелдердің саяси
құқық туралы конвенция (1954ж) және басқа бір қатар құжаттар қабылданды.
Қазақстан Республикасының жаңа Конституциясы азаматтардың құқықтары мен
бостандықтарын нғайта отырып, халықаралық актілердің нормалары мен
принциптеріне сүйенеді.
Аталған және басқа да халықаралық актілер мынадай негізгі құқықтар мен
бостандықтарды жариялайды; кез келген адам өмір сүруге бостандықққа және
жеке басына қол сұғылмауына құқылы; ешкімді азаптамауы, қадір-қасиетін
кемсітетіндей көз алартушылыққа және жазаға ұшырамауытиіс, барлық адамдар
заң алдында тең, заңмен тең дәрежеде қорғалуға құқықлы; кез келген адам
тұратын орнын мемлекет ішінде еркін алмастыруға және таңдауға құқылы ; кез
келген адам өзінің отбасының және басқаларының денсаулығын және тұрмыс
жағдайын қолдауға қажетті өмірлік денгейде еңбек етуге, білім алуға, дем
алуға құқылы. Халықаралық құқықтық құжаттардыадам құқы мен бостандығын ең
жоғары құндылығы деп таниды.
Адам құқы мен бостандығының айнымастығы. Табиғи танылған құқық
мемлекеттің сыйы емес. Ол оны тек таниды,атайды және оларды жүзеге
асырылуына, сақталуына кепілдік жасайды. Не мемлекеттің не оның
органдарының, не лауазымды адамдарының, заңмен көзделген өзге жағдайда,
одан айыруына, шектеуіне құқы жоқ.
Жеке адамның құқықтық қоғамдағы жағдайы мемлекет дамуының денгейін
сипаттайды. Адамның өміріне жеке бостандығына, ар-намысы мен қадір
қасиетіне қол сұғуға ешкімнің де құқығы жоқ. Сондықтан, Қазақстан
Республикасының Конституциясы, басқа да заңдары азаматтың жеке бостандығын
қамтамассыз етуге айрықша назар аударады.
Егер өміріне, денсаулығынаазаматтық қадір-қасиетіне қауіп төнсе әр адам
мемлекеттік органдардан көмек сұрауға заң мен қорғалуға құқықылы. Жоғарыда
айтылғандай, ол үшін арнаулы органдар жұмыс істейді. Адам өзінің құқы мен
бостандығын бұзушылардан қорғанып Республика Президентіне жүгінуге құқылы.
Бірде бір мемлекеттік орган, бірде бір лауазымды адам азаматтың құқығын
шектей алмайды. Бұл адам құқығы мен бостандығы шектелген жағдайда, оған қай
заңды бұзғаны, қандай құқық бұзушылық жасағаны туралы хабарлануы тиіс.
Ең маңыздысы, адамның табиғи құқығы - өмір сүру құқығы.
1.Әркімнің өмір сүру құқығы бар.
2.Ешкімнің өз бетінше адам өмірін қиюға қақысы жоқ. Өлім жазасы ерекше
ауыр қылмыс жасаған үшін ең ауыр жаза ретінде заңмен белгіленеді, ондай
жазаға кесілген адамға кешірім жасау туралы арыздану құқығы беріледі.
(Конституцияның 15-бабы) Өлім жазасы ауыр қылмыс жасаған адамның ерекше
қауіптілігіне байланысты және жауаптылықты ауырлататын мәнжайларда
қолданылады.
Өлім жазасын қолдану туралы ұкім шығарм ас бұрын сот мұндай ең ауыр
жазаны қолдануды мән-жайын жан-жақты дәлелдеп, өлім жазасына кесілген
адамды мейілінше толық сипаттап көрсетілуі тиіс. Сонымен бірге сот
сотталушының психикалық дертке ұшырамағанын да анықтауы керек. Мұндай
дертке ұшырағандар жаза мүлдем қолданылмайды.
Өлім жазасына кесілген адам кешірім жасау туралы өтінішпен Қазақстан
Республикасының президентіне жүгінуіне құқылы. Кешірім жасау туралы
шығарғанкезде, сотталған адам қандай кісі бұрын сотталған ба, бұрын оған
кешірім жасалған ба, жасы, отбасылық жағдайы және басқа мән жайлары
ескеріледі.
Жеке адамның өміріне қол сұқпаушылық Конституция арқылы қорғалады.
Ешкімді азаптауға, оған зорлық-зомбылық жасауға, басқадай қатігездік
немесе адамдық қадір-қасиетін қорлайтындай жәбір көрсетуге не жазалауға
болмайды. (17-бап).
Конституцияның осы қағидасы, негізінен лауазымды адамдарға қатысты.
Қазақстан Республикасының заңдары денеге жарақат түсіретін, адамның қадір-
қасиетін қорлайтын мұндай шаралардың қолданылуына үзілді-кесілді тиым
салынады. Азаптау ұрып соғу төбелесу дене жарақатын салу түрінде көрінуі
мүмкін.
Қорлау- жеке басын, ұлттық қадір-қасиетін қорғау және басқа әрекеттер
түрінде көрінуі мүмкін. Айыпталушыға, күдік келтірушіге , куәгерге
сарапшыға қатысты мұндай әдістерді қолданған милиция прокуратура
қызметкерлері қылмыстық жауаптылыққа тартылады.
Заң адамның бостандығын басқа жеке адамдардың да зорлық-зомбылығынан
қорғайды. Егер кімде-кім адамды өз бетімен бостандығынан айыруға әрекет
етсе ол адам қылмыстық жауаптылыққа тартылады.
Мұндай іс-әрекет күш қолдану(жеке бөлмеге қамау, психикалық ауруханаға
жатқызу және басқалары) не күш қолданамын деп қорқыту жолымен жүргізілуі
мүмкін. Егер адам қылмыскерді ұстау және оның құқық қорғау-органдарына
тапсыру мақсатында күш қолданса, әрине ол жауаптылыққа тартылмайды. Өйткені
ол өзінің азаматтық міндетін орындайды.
Егер де лауазымды адам (милиционер тергеуші) өзінің қызмет бабын
пайдаланып, адамды бостандығынан заңсыз айырса онда ол билігін теріс және
асыра пайдаланғаны үшін жауаптылыққа тартылады. Оның үсіне айыпталушыдан,
куәгерден күштеу жолмен алынған жауаптық заңдық күші болмайды.
Куәгер тергеушілік және сот ісі жүргізілуінде маңызды тұлға. Заң
бойынша ол тергеу (алдын-ала анықтама алу), сот процесінде куәлік беруден
бас тарта алады. Ол кімге де түсінікті болуы тиіс. Егер адам жеке адамның,
қоғамының және мемлекеттің заңды мүдессіне нұсқан келтірген мән жайға
куәгерлік күйде болса, онда шындықты ашу үшін тергеу және сот органдарына
көмектесу оның дами және азаматтық міндеті.
Қылмыстылықтың өрісі кең жағдайда ақиқат жауап бергені үшін
қылмыскерлер тарапынан болуы мүмкін кек алу әрекетінен сақтауды сот және
тергеу органдары естерінен шығармауы тиіс. Куәгердің өзінің азаматтық
міндетін орындауы үшін оның қауіпсіздігін қамтамассыз ету керек.
Сондай-ақ ар-намыс бостандығы да адам бостандығының көрінісі болып
табылады. әр адам өз еркі бойынша, өзінің дінге қатысын өзін белгілеуге
құқылы.
Егер адам қайсы бір дінге сенетін болса оның біәр діни рәсімдерді, әдет-
ғұрыптарды орындауына ешкімніңкедергі келтіруге құқы жоқ. Әрине, діни
рәсімдерді әдет ғұрыптар мен дәстүрлерді орындау басқа адамның
қоғамныңзаңды мүдделеріне кедергі келтірмеуі тиіс.
Заң дінге сенетіндердің құқы мен бостандығын тікелей және жанамалап
шектеуге немесе оларды жетілдіруге жеңілідктер мен артықшылықтар беруге
тиым салады. Конституция бірде бір діннің артықшылығын көздемейді. Діни
көзқарастары үшін жаулық пен кекшілдікті қоздыру адам құқын бұзуболып
есептеледі. Дінеге сенетіндер қасиетті деп есептейтін құрылыстар мен
орындарды, заттар мене бұйымдарды қорлау мен арамдау құқық бұзушылық болып
табылады.
Заң ар-намыс бостандығын жариялай отырып, адамды оның азаматтық
міндетін орындауынан босатпайды. Өзінің діни көзқарастарын бетке ұстап
азаматтық заңды, атап айтқанда да әскери міндетін өтеуден бас тартуына құқы
жоқ.
Діни бірлестіктерді мемлекеттен бөлу ар-намыс бостандығының басты
кепілі болып табылады. Мемлекет, оның органдары, лауазымды адамдары діни
бірлестіктердің қызметіне араласа алмайды, қайсыбір дінге немесе дінге
сенбеушілерге жеңілдіктер бермеуі тиіс. Сонымен бірге Конституция дінінің
қоғамда орны белгілейді.
Республикада саяси партиялардың діни негіздегі қызметіне жол
берілмейді.(5-бап).
Бұл ереже әртүрлі бағыттағы дінге сенушілердің арасында бейбіт
қатынастарды сақтауды көздейді. Екінші жағынан көптеген діндер және діни
бағыттар бар қоғамда қайсыбір діни идеологияның мемлекеттік идеологияға
айналып кетпеуіне кепілдік жасайды. Адамдардың өткен және бүгінгі ұрпағы
мәңгілік және идеялар қарсылығына төзбеушілігімен жеке басқа
табынушылығымен іс-жүзінде өзіндік діни идеологияға айналған. Комунистік
партия идеологиясының қатігез үстемдігін басынан кешіреді. Күштеп
жүргізілген ой-бірлігінен қоғам да, адам да ұтқан жоқ. Айналып келгенде
мұндай жағдай Комунистік партияның өзінің басын жұтып тынды.
Айта кету керек, тек діни идиология ғана емес, сондай-ақ қандай-да
болсын саяси партияның басқа да кез келген қоғамдық бірлестіктердің
идиологиясы мемлекеттік идиология ретінде белгілене алмайды. Бұл арада
ешқандай демократияны шектеушілік жоқ. Қазақстанның мемлекет өмірін
идеяландыру құрсауынан босату алуан пікірлі демократияның дамуына ықпал
етеді.
Қазақстан Республикасының Конституциясы адамның ең сапалы қасиеті- ар
намыс пен қадір қасиетті жоғары қояды. Ар намыс барлық халықта да
бекзаттығының көрінісі ретінде есептеледі. Басыңды арың сақтайды, Ардан
ақыл туады, ақылсыздық ең соңғыңды қуады, Дүрелеңсең де арыңды сақта дейді
орыс мақалы. Қазақ атамыздың да Арым үшін жан пида, Малы жанымның
садағасы, жаным арымның садағасы деген қанатты сөздерді ықылым заманан
бүгінгі күндерге жетті.
Ізгілікке негізделген қоғамда ар-намыс пен ар-ождан заңмен қорғалады.
Сондықтан қазақстан РЕспубликасы Конституциясының 17-бабында: Адамның
қадір қасиетіне қол сұғылмайды деп жазылған.
Бұл қағида қылмыстық және азаматттық заңдарда нақтыланады. Егер кімде
кім адамның ар-намысына, қадір қасиетіне нұсқан келтіретіндей мәліметтер
таратса және оның ақиқаттығын дәлелдей алмаса, онда ол қылмыстық, мүліктік
жауаптылыққа тартылады. Жәбірленуші егр мұндай мәліметтер жалған есептесе,
сот арқылы беделін қалпына келтіруге сондай-ақ келтірген маралдық зардап
үшін мүліктік құн талап етуге құқылы.
Заң адамның ар намысы мен қадір қасиетпен бірге жеке өмірге кім-кімнің
тарапынан болсын заңсыз қол сұғушылықтан қорғайды. Мысалы адамзатқа қатысты
ақпаратты оның келісімінсіз жинауға, сақтауға, пайдалануға және таратуға
болмайды.
Ол үшін тек азамзаттың ғана келісімі емес сондай-ақ мұндайақпараттың
заңда қарастырылған сақтау, пайдаланутәртібі де сақталуы тиіс. Егер ол
заңдық жауаптылыққа тартылған боса, ақпараттық құқық қорғау органдары
(милиция, прокуратура, сот) адамзаттың келісімінсіз жинай алады. Егер адам
жауаптылыққа тартылмаған болса, аталған органдардың ол туралы ақпарат
жинауға, сақтауға, пайдалануға және таратуға құқы жоқ.
Жеке өмірге араласпау тұрғын жайға қол сұқпаушылықты белгілеуді де
беріледі. Үй иесінің кеісімінсіз ешкімнің де басқа адамның үйіне, басқа
адамның пәтеріне басып кіруіне құқы жоқ. Тұрғын үйге өз бетімен басып
кіруге: үй иесінің еркінен тыс ашық немесе үй иесі жоқ кезде жасырын басып
кіру жатады. Бұл үшін заң тіпті қылмыстық жауаптылықта белгілейді.
Мұндай жауаптылық билікті теріс пайдалану жолымен басып кірген
жағдайда, басқа адамның үйіне екі немесе одан да көп адам басмып кірген
жағдайда қозғалады. Тұрғын үй милиция қызметкері қылмыскердің ізіне түсіп
және қызметкердің тарапынан қоғамдық тәртіпке адамдардың қауіпсіздігіне
қаіп төнген жағдайда кіреді.
Адамды тұрғын үйден айыруына тиым салынады.Егер адам тұрғын үй немесе
меншік құқына ие, болса, онда ол оны иеленуге, пайдалануға және оған билік
етуге құқылы.
Экономикалық құқық пен бостандық адамға өзінің материалдық өндіріс және
бөліс саласындағы өз мүмкіндіктерін жүзеге асыру үшін қажет. Әлеуметтік
құқық пен бостандық адамының рухани және де басқа да қоғамдық (жеке)
қажеттерін өтеуге қызмет етеді.
Қазақстан Социалистік (мемлекеттік) экономикада рыноктык экономика деп
аталатынға өту процесін жүргізуде. Осыған байланысты қазақстан,
мемлекетінің экономикалық саясатының негізгі бағыттары:
- жеке және мемлекеттік меншікке негізделген экономиканы құрудан;
- кәсіпкерлікке әсіресе материалдық игіліктер өндірісі, құрылыс, көлік,
жеке сауда саласындағы қоғам үшін пайдалы кез келген нысанадағы
кәсіпкерлікке қолдау көрсетуден көрінеді.
Рыноктік экономика жеке меншік иелерін, өндіріс құралдарына жеке-
меншікті тудырып, қалыптастырады. Маркцизм механизм ілімі адамды адамның
қайнауының негізі, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
АРЫСТАНБАБ колледжі
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Пәні МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ТЕОРИЯСЫ
Тақырыбы: АДАМ ҚҰҚЫҚТАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ҚАМСЫЗДАНДЫРУ.
Орындаған: Өтегенова Э.
Қабылдаған: Оразбек А.
Шымкент 2007.
ЖОСПАР
I.Кіріспе.
II. Негізгі бөлім
1-тарау. Адам мен адамзаттың конституциялық құқықтары, бостандықтары
мен міндеттері жүйесі.
1.1.Адамның құқығын бостандығының және міндетінің негіздері.
1.2.Адамның жеке бостандығы мен қадір-қасиеті туралы.
Адамның экономикалық және әлеуметтік құықтары мен бостандықтары.
Адамның саяси құқықтары мен бостандықтары.
Адам құқықтарының артықшылығы.
Адамның Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясында орнықтырылған
құқықтар мәртебесі адамдар мен азаматтардың құқықтар тұжырымдамасына
ненгізделген және халықаралық-құқықтық құжаттардың негізгі қағидаларынан
туындайды.
Қазіргі заманғы халықаралық құқықта адам құқығына қатысты тұтастай
құқықтық актілер кешені қалыптасты. Халықаралық құқық нормалары құқық
мемлекеттегі адам құқығын тікелей реттейді. Б.Ұ.Ұ. Жарғысы (1-бабының 3-
тармағы) мемлекеттерді олардың аумағында тұратын барлық адамдардың қандай
да болсын кемсітуге жол берместен негізгі құқықтары мен бостандықтарын
қамтамассыз етуге міндеттейді. Б.Ұ.Ұ. шеберінде осы мәселе бойынша: Адам
құқықтарының жалпыға бірдей декларациясы (1948ж) Адамдардың экономикалық
әлеуметтік және мәдени құқықтары туралы, Адамдардың азаматтық және саяси
құқықтары туралы (1966), Балалар құқы декларациясы (1959ж) Әйелдердің саяси
құқық туралы конвенция (1954ж) және басқа бір қатар құжаттар қабылданды.
Қазақстан Республикасының жаңа Конституциясы азаматтардың құқықтары мен
бостандықтарын нғайта отырып, халықаралық актілердің нормалары мен
принциптеріне сүйенеді.
Аталған және басқа да халықаралық актілер мынадай негізгі құқықтар мен
бостандықтарды жариялайды; кез келген адам өмір сүруге бостандықққа және
жеке басына қол сұғылмауына құқылы; ешкімді азаптамауы, қадір-қасиетін
кемсітетіндей көз алартушылыққа және жазаға ұшырамауытиіс, барлық адамдар
заң алдында тең, заңмен тең дәрежеде қорғалуға құқықлы; кез келген адам
тұратын орнын мемлекет ішінде еркін алмастыруға және таңдауға құқылы ; кез
келген адам өзінің отбасының және басқаларының денсаулығын және тұрмыс
жағдайын қолдауға қажетті өмірлік денгейде еңбек етуге, білім алуға, дем
алуға құқылы. Халықаралық құқықтық құжаттардыадам құқы мен бостандығын ең
жоғары құндылығы деп таниды.
Адам құқы мен бостандығының айнымастығы. Табиғи танылған құқық
мемлекеттің сыйы емес. Ол оны тек таниды,атайды және оларды жүзеге
асырылуына, сақталуына кепілдік жасайды. Не мемлекеттің не оның
органдарының, не лауазымды адамдарының, заңмен көзделген өзге жағдайда,
одан айыруына, шектеуіне құқы жоқ.
Жеке адамның құқықтық қоғамдағы жағдайы мемлекет дамуының денгейін
сипаттайды. Адамның өміріне жеке бостандығына, ар-намысы мен қадір
қасиетіне қол сұғуға ешкімнің де құқығы жоқ. Сондықтан, Қазақстан
Республикасының Конституциясы, басқа да заңдары азаматтың жеке бостандығын
қамтамассыз етуге айрықша назар аударады.
Егер өміріне, денсаулығынаазаматтық қадір-қасиетіне қауіп төнсе әр адам
мемлекеттік органдардан көмек сұрауға заң мен қорғалуға құқықылы. Жоғарыда
айтылғандай, ол үшін арнаулы органдар жұмыс істейді. Адам өзінің құқы мен
бостандығын бұзушылардан қорғанып Республика Президентіне жүгінуге құқылы.
Бірде бір мемлекеттік орган, бірде бір лауазымды адам азаматтың құқығын
шектей алмайды. Бұл адам құқығы мен бостандығы шектелген жағдайда, оған қай
заңды бұзғаны, қандай құқық бұзушылық жасағаны туралы хабарлануы тиіс.
Ең маңыздысы, адамның табиғи құқығы - өмір сүру құқығы.
1.Әркімнің өмір сүру құқығы бар.
2.Ешкімнің өз бетінше адам өмірін қиюға қақысы жоқ. Өлім жазасы ерекше
ауыр қылмыс жасаған үшін ең ауыр жаза ретінде заңмен белгіленеді, ондай
жазаға кесілген адамға кешірім жасау туралы арыздану құқығы беріледі.
(Конституцияның 15-бабы) Өлім жазасы ауыр қылмыс жасаған адамның ерекше
қауіптілігіне байланысты және жауаптылықты ауырлататын мәнжайларда
қолданылады.
Өлім жазасын қолдану туралы ұкім шығарм ас бұрын сот мұндай ең ауыр
жазаны қолдануды мән-жайын жан-жақты дәлелдеп, өлім жазасына кесілген
адамды мейілінше толық сипаттап көрсетілуі тиіс. Сонымен бірге сот
сотталушының психикалық дертке ұшырамағанын да анықтауы керек. Мұндай
дертке ұшырағандар жаза мүлдем қолданылмайды.
Өлім жазасына кесілген адам кешірім жасау туралы өтінішпен Қазақстан
Республикасының президентіне жүгінуіне құқылы. Кешірім жасау туралы
шығарғанкезде, сотталған адам қандай кісі бұрын сотталған ба, бұрын оған
кешірім жасалған ба, жасы, отбасылық жағдайы және басқа мән жайлары
ескеріледі.
Жеке адамның өміріне қол сұқпаушылық Конституция арқылы қорғалады.
Ешкімді азаптауға, оған зорлық-зомбылық жасауға, басқадай қатігездік
немесе адамдық қадір-қасиетін қорлайтындай жәбір көрсетуге не жазалауға
болмайды. (17-бап).
Конституцияның осы қағидасы, негізінен лауазымды адамдарға қатысты.
Қазақстан Республикасының заңдары денеге жарақат түсіретін, адамның қадір-
қасиетін қорлайтын мұндай шаралардың қолданылуына үзілді-кесілді тиым
салынады. Азаптау ұрып соғу төбелесу дене жарақатын салу түрінде көрінуі
мүмкін.
Қорлау- жеке басын, ұлттық қадір-қасиетін қорғау және басқа әрекеттер
түрінде көрінуі мүмкін. Айыпталушыға, күдік келтірушіге , куәгерге
сарапшыға қатысты мұндай әдістерді қолданған милиция прокуратура
қызметкерлері қылмыстық жауаптылыққа тартылады.
Заң адамның бостандығын басқа жеке адамдардың да зорлық-зомбылығынан
қорғайды. Егер кімде-кім адамды өз бетімен бостандығынан айыруға әрекет
етсе ол адам қылмыстық жауаптылыққа тартылады.
Мұндай іс-әрекет күш қолдану(жеке бөлмеге қамау, психикалық ауруханаға
жатқызу және басқалары) не күш қолданамын деп қорқыту жолымен жүргізілуі
мүмкін. Егер адам қылмыскерді ұстау және оның құқық қорғау-органдарына
тапсыру мақсатында күш қолданса, әрине ол жауаптылыққа тартылмайды. Өйткені
ол өзінің азаматтық міндетін орындайды.
Егер де лауазымды адам (милиционер тергеуші) өзінің қызмет бабын
пайдаланып, адамды бостандығынан заңсыз айырса онда ол билігін теріс және
асыра пайдаланғаны үшін жауаптылыққа тартылады. Оның үсіне айыпталушыдан,
куәгерден күштеу жолмен алынған жауаптық заңдық күші болмайды.
Куәгер тергеушілік және сот ісі жүргізілуінде маңызды тұлға. Заң
бойынша ол тергеу (алдын-ала анықтама алу), сот процесінде куәлік беруден
бас тарта алады. Ол кімге де түсінікті болуы тиіс. Егер адам жеке адамның,
қоғамының және мемлекеттің заңды мүдессіне нұсқан келтірген мән жайға
куәгерлік күйде болса, онда шындықты ашу үшін тергеу және сот органдарына
көмектесу оның дами және азаматтық міндеті.
Қылмыстылықтың өрісі кең жағдайда ақиқат жауап бергені үшін
қылмыскерлер тарапынан болуы мүмкін кек алу әрекетінен сақтауды сот және
тергеу органдары естерінен шығармауы тиіс. Куәгердің өзінің азаматтық
міндетін орындауы үшін оның қауіпсіздігін қамтамассыз ету керек.
Сондай-ақ ар-намыс бостандығы да адам бостандығының көрінісі болып
табылады. әр адам өз еркі бойынша, өзінің дінге қатысын өзін белгілеуге
құқылы.
Егер адам қайсы бір дінге сенетін болса оның біәр діни рәсімдерді, әдет-
ғұрыптарды орындауына ешкімніңкедергі келтіруге құқы жоқ. Әрине, діни
рәсімдерді әдет ғұрыптар мен дәстүрлерді орындау басқа адамның
қоғамныңзаңды мүдделеріне кедергі келтірмеуі тиіс.
Заң дінге сенетіндердің құқы мен бостандығын тікелей және жанамалап
шектеуге немесе оларды жетілдіруге жеңілідктер мен артықшылықтар беруге
тиым салады. Конституция бірде бір діннің артықшылығын көздемейді. Діни
көзқарастары үшін жаулық пен кекшілдікті қоздыру адам құқын бұзуболып
есептеледі. Дінеге сенетіндер қасиетті деп есептейтін құрылыстар мен
орындарды, заттар мене бұйымдарды қорлау мен арамдау құқық бұзушылық болып
табылады.
Заң ар-намыс бостандығын жариялай отырып, адамды оның азаматтық
міндетін орындауынан босатпайды. Өзінің діни көзқарастарын бетке ұстап
азаматтық заңды, атап айтқанда да әскери міндетін өтеуден бас тартуына құқы
жоқ.
Діни бірлестіктерді мемлекеттен бөлу ар-намыс бостандығының басты
кепілі болып табылады. Мемлекет, оның органдары, лауазымды адамдары діни
бірлестіктердің қызметіне араласа алмайды, қайсыбір дінге немесе дінге
сенбеушілерге жеңілдіктер бермеуі тиіс. Сонымен бірге Конституция дінінің
қоғамда орны белгілейді.
Республикада саяси партиялардың діни негіздегі қызметіне жол
берілмейді.(5-бап).
Бұл ереже әртүрлі бағыттағы дінге сенушілердің арасында бейбіт
қатынастарды сақтауды көздейді. Екінші жағынан көптеген діндер және діни
бағыттар бар қоғамда қайсыбір діни идеологияның мемлекеттік идеологияға
айналып кетпеуіне кепілдік жасайды. Адамдардың өткен және бүгінгі ұрпағы
мәңгілік және идеялар қарсылығына төзбеушілігімен жеке басқа
табынушылығымен іс-жүзінде өзіндік діни идеологияға айналған. Комунистік
партия идеологиясының қатігез үстемдігін басынан кешіреді. Күштеп
жүргізілген ой-бірлігінен қоғам да, адам да ұтқан жоқ. Айналып келгенде
мұндай жағдай Комунистік партияның өзінің басын жұтып тынды.
Айта кету керек, тек діни идиология ғана емес, сондай-ақ қандай-да
болсын саяси партияның басқа да кез келген қоғамдық бірлестіктердің
идиологиясы мемлекеттік идиология ретінде белгілене алмайды. Бұл арада
ешқандай демократияны шектеушілік жоқ. Қазақстанның мемлекет өмірін
идеяландыру құрсауынан босату алуан пікірлі демократияның дамуына ықпал
етеді.
Қазақстан Республикасының Конституциясы адамның ең сапалы қасиеті- ар
намыс пен қадір қасиетті жоғары қояды. Ар намыс барлық халықта да
бекзаттығының көрінісі ретінде есептеледі. Басыңды арың сақтайды, Ардан
ақыл туады, ақылсыздық ең соңғыңды қуады, Дүрелеңсең де арыңды сақта дейді
орыс мақалы. Қазақ атамыздың да Арым үшін жан пида, Малы жанымның
садағасы, жаным арымның садағасы деген қанатты сөздерді ықылым заманан
бүгінгі күндерге жетті.
Ізгілікке негізделген қоғамда ар-намыс пен ар-ождан заңмен қорғалады.
Сондықтан қазақстан РЕспубликасы Конституциясының 17-бабында: Адамның
қадір қасиетіне қол сұғылмайды деп жазылған.
Бұл қағида қылмыстық және азаматттық заңдарда нақтыланады. Егер кімде
кім адамның ар-намысына, қадір қасиетіне нұсқан келтіретіндей мәліметтер
таратса және оның ақиқаттығын дәлелдей алмаса, онда ол қылмыстық, мүліктік
жауаптылыққа тартылады. Жәбірленуші егр мұндай мәліметтер жалған есептесе,
сот арқылы беделін қалпына келтіруге сондай-ақ келтірген маралдық зардап
үшін мүліктік құн талап етуге құқылы.
Заң адамның ар намысы мен қадір қасиетпен бірге жеке өмірге кім-кімнің
тарапынан болсын заңсыз қол сұғушылықтан қорғайды. Мысалы адамзатқа қатысты
ақпаратты оның келісімінсіз жинауға, сақтауға, пайдалануға және таратуға
болмайды.
Ол үшін тек азамзаттың ғана келісімі емес сондай-ақ мұндайақпараттың
заңда қарастырылған сақтау, пайдаланутәртібі де сақталуы тиіс. Егер ол
заңдық жауаптылыққа тартылған боса, ақпараттық құқық қорғау органдары
(милиция, прокуратура, сот) адамзаттың келісімінсіз жинай алады. Егер адам
жауаптылыққа тартылмаған болса, аталған органдардың ол туралы ақпарат
жинауға, сақтауға, пайдалануға және таратуға құқы жоқ.
Жеке өмірге араласпау тұрғын жайға қол сұқпаушылықты белгілеуді де
беріледі. Үй иесінің кеісімінсіз ешкімнің де басқа адамның үйіне, басқа
адамның пәтеріне басып кіруіне құқы жоқ. Тұрғын үйге өз бетімен басып
кіруге: үй иесінің еркінен тыс ашық немесе үй иесі жоқ кезде жасырын басып
кіру жатады. Бұл үшін заң тіпті қылмыстық жауаптылықта белгілейді.
Мұндай жауаптылық билікті теріс пайдалану жолымен басып кірген
жағдайда, басқа адамның үйіне екі немесе одан да көп адам басмып кірген
жағдайда қозғалады. Тұрғын үй милиция қызметкері қылмыскердің ізіне түсіп
және қызметкердің тарапынан қоғамдық тәртіпке адамдардың қауіпсіздігіне
қаіп төнген жағдайда кіреді.
Адамды тұрғын үйден айыруына тиым салынады.Егер адам тұрғын үй немесе
меншік құқына ие, болса, онда ол оны иеленуге, пайдалануға және оған билік
етуге құқылы.
Экономикалық құқық пен бостандық адамға өзінің материалдық өндіріс және
бөліс саласындағы өз мүмкіндіктерін жүзеге асыру үшін қажет. Әлеуметтік
құқық пен бостандық адамының рухани және де басқа да қоғамдық (жеке)
қажеттерін өтеуге қызмет етеді.
Қазақстан Социалистік (мемлекеттік) экономикада рыноктык экономика деп
аталатынға өту процесін жүргізуде. Осыған байланысты қазақстан,
мемлекетінің экономикалық саясатының негізгі бағыттары:
- жеке және мемлекеттік меншікке негізделген экономиканы құрудан;
- кәсіпкерлікке әсіресе материалдық игіліктер өндірісі, құрылыс, көлік,
жеке сауда саласындағы қоғам үшін пайдалы кез келген нысанадағы
кәсіпкерлікке қолдау көрсетуден көрінеді.
Рыноктік экономика жеке меншік иелерін, өндіріс құралдарына жеке-
меншікті тудырып, қалыптастырады. Маркцизм механизм ілімі адамды адамның
қайнауының негізі, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz