Жасушадағы зат алмасу

Жасуша өзінің тіршілік етуінде сыртқы ортамен ақуыз, май, көмірсулар сініріп, сыртқы ортаға көміркышкыл газын, су, несеп қышқылын және т.б. қалдықтарды шығарады. Зат алмасу екі түрлі қызмет атқарады:
1. жасушанын кұрылыс материалымен қамтамасыз етеді;
2. энергиямен қамтамасыз етеді.
Жасушанын кұрылыс материалымен қамтамасыз ету пластикалық алмасу - ассимиляция (грек тілінен "пластикос" - жапсырылған) деп аталады. Ассимиляция дегеніміз барлық органикалық заттардан жасушаның денесі, мебранасы, органоидтары қалыптасып, олар жасушаның көбеюіне жұмсалады. Жасуша ақуыздары молекулаларыньщ өмірінің ұзақтығы 2-3 сағатган бірнеше күнге созылады. Олар синтезделген молекулалармен ауыстырылады. Пластикалық алмасу әрқашан энергия сіңірумен өтеді.
Жасушаны энергиямен қамтамасыз ететін процесс - энергетикалық алмасу немесе диссимиляция дегеніміз жасушадағы энергиясы көп заттардың ыдырауы нәтижесінде энергия белінетін химиялық реакциялар жиынтығы. Мысалы, крахмалдың глюкозаға, ал оның көмірқышқыл газына және суға ыдырауы. Сондай-ақ ақуыздардың амин қышқылдарына, нуклейн кышкылдарының нуклеотидтерген ыдырау.
Пластикалық алмасу энергетикалық алмасумен өзара үздіксі? байланыста болады. Пластикалық алмасу реакцияларының бәрі де энергия жұмсауды қажет етсе, энергетикалық алмасу реакциялары жүзеге асуы үшін ферменттер синтезделіп отыруы керек.
Пластикалық алмасу. Акуыздардың биосннтезі дегеніміз амин қышқылдарынан бірігіп, қосылуы арқылы күрделі ақуыз полимерін жасау.
Бұл процесс жасуша иитоплазмасындағы органоид - рибосомаларда РНК-І ның қатысуымен, сонымен қатар ядродағы ДНК-ның қадағалауымен жүреді.
50-жылдары жасушадағы ақуыздың бірінші реттік құрылымы туралы информация ДНК молекуласындаболатыны анықталды. Ақуыздың бірінші реттік кұрылымының информаииясы кесіндісін ген деп атайды. ДНК молекуласы жүздеген гендерден кұралады. Ақуыздын бірінші реттік құрылымы туралы ДНК молекуласында жазылған информацияны білу үшін ДНК-кодесін анықтау керек. ДНК-кодесі дегеніміз амин қышқылдарының әрқайсысына сәйкес келетін нуклеотидтердің үйлесімділігі. Қазіргі кезде ДНК кодесі толық шешіліп амин қышқылдарының әрқайсысына бола алтын үш нуклеотид - триплет кұрылымы анықталды.