Я. А. Коменский - Еуропа педагогикасының негізін салушы
Ян Амос Коменский 28-наурызда, 1592 жылы Морави қаласында дүниеге келді. Германияда білім алып, 24 жасында ол туыстар обшинасының дін қызметшісі міндетін атқарды. 1618 жылы Коменский 240 километрге орналасқан Праганың ығысындағы Фульпскеге келді. Сол жылдары Еуропада протестантизмге қарсы күш - католиктік контирреформация құрылды. 10 жылдық соғыстан кейін Римдік католиктік дін Моравияда заңды түрде жеңіп билік алды. Жоғары сославия өкілдері Коменскийге соған мүше болып кіру немесе отанын тастап кету ұйғарылған. Коменский соның әсерінен жер аударылып, отбасымен бірге Лешноға келді. Бұл Польшаның белгілі Обшиналық орталығы болатын. Осыдан бастап, ол қуғын көріп 42 жыл бойы айдауда жүрді. Отанына қайтып орала алмады. (1656 жылы Лешнода оның қолжазбаларын өртеді. Бұл жылдары ол бала-шағасынан айрылды. Өмірінің соңғы кезін ол Амстердамда өткізді. Голландия да ол өзінің көптеген еңбектерін шығаруға мүмкіндік алды. 1657 жылы латын тілінде "Ұлы дидактика" басылды. Я.А.Коменский өмірінің соңғы төрт жылы ішінде -"Адам ісін түзетудің бүкілжалпылық Кеңесі" атты еңбегін жариялады.
XVII ғасырда педагогика статус алып, өзінше ғылым болып бөлініп шыққаннан кейін Чехияның ұлы педагогі Я.А.Коменскийдің (1592-1670) беделі және еңбектерімен әрі қарай бекіп, дами түсті. Осы кезден бастап Коменскийдің теориялық ой-пікірлері педагогиканы дамытып, ол күні бүгінге дейін ғылыми маңызын жоғалтқан жоқ. Содан бастап, ол дүниежүзілік аренаға шығып педагогикаға әлем жұртшылығының назарын аударды, қолдау тапты. Коменский дәуірі Еуропада буржуазиялық формацияның үстемдік етіп тұрған кезі болатын, ол соған соқтығысып өзінің философ-гуманист, қоғам-қайраткері, аса көрнекті педагог екенін таныта білді.
XVII ғасырдағы мектептегі білім беру жүйесінің кемшілігін жақсы түсінген Коменский Еуропадағы оқу-ағарту ісін мүлде қайта құрумен айналыса бастады. Ол оқудың жаңа әдістері мен әдістемелігінің қажеттілігін айтып, білім беру жүйесінің, оқудың прогрессивтік жүйесін - оның барлық адамға бірдей және тиімді де түсінікті болуын, өзіне мақсат етіп қойды. Оның дәлелдеуінше - "Балаларды оқыу қажет, біртіндеп қарапайым, элементарлық ұғымдардан күрделіге көшіп отыру педагогикалық талаптардың негізі деп көрсетті. Коменский бастауыш оқуды ана тілінде (тек латын тілінде емес) жүргізуді ұсынды.
XVII ғасырда педагогика статус алып, өзінше ғылым болып бөлініп шыққаннан кейін Чехияның ұлы педагогі Я.А.Коменскийдің (1592-1670) беделі және еңбектерімен әрі қарай бекіп, дами түсті. Осы кезден бастап Коменскийдің теориялық ой-пікірлері педагогиканы дамытып, ол күні бүгінге дейін ғылыми маңызын жоғалтқан жоқ. Содан бастап, ол дүниежүзілік аренаға шығып педагогикаға әлем жұртшылығының назарын аударды, қолдау тапты. Коменский дәуірі Еуропада буржуазиялық формацияның үстемдік етіп тұрған кезі болатын, ол соған соқтығысып өзінің философ-гуманист, қоғам-қайраткері, аса көрнекті педагог екенін таныта білді.
XVII ғасырдағы мектептегі білім беру жүйесінің кемшілігін жақсы түсінген Коменский Еуропадағы оқу-ағарту ісін мүлде қайта құрумен айналыса бастады. Ол оқудың жаңа әдістері мен әдістемелігінің қажеттілігін айтып, білім беру жүйесінің, оқудың прогрессивтік жүйесін - оның барлық адамға бірдей және тиімді де түсінікті болуын, өзіне мақсат етіп қойды. Оның дәлелдеуінше - "Балаларды оқыу қажет, біртіндеп қарапайым, элементарлық ұғымдардан күрделіге көшіп отыру педагогикалық талаптардың негізі деп көрсетті. Коменский бастауыш оқуды ана тілінде (тек латын тілінде емес) жүргізуді ұсынды.
Я. А. Коменский - еуропа педагогикасының негізін салушы
Ян Амос Коменский 28-наурызда, 1592 жылы Морави қаласында дүниеге
келді. Германияда білім алып, 24 жасында ол туыстар обшинасының дін
қызметшісі міндетін атқарды. 1618 жылы Коменский 240 километрге орналасқан
Праганың ығысындағы Фульпскеге келді. Сол жылдары Еуропада протестантизмге
қарсы күш - католиктік контирреформация құрылды. 10 жылдық соғыстан кейін
Римдік католиктік дін Моравияда заңды түрде жеңіп билік алды. Жоғары
сославия өкілдері Коменскийге соған мүше болып кіру немесе отанын тастап
кету ұйғарылған. Коменский соның әсерінен жер аударылып, отбасымен бірге
Лешноға келді. Бұл Польшаның белгілі Обшиналық орталығы болатын. Осыдан
бастап, ол қуғын көріп 42 жыл бойы айдауда жүрді. Отанына қайтып орала
алмады. (1656 жылы Лешнода оның қолжазбаларын өртеді. Бұл жылдары ол бала-
шағасынан айрылды. Өмірінің соңғы кезін ол Амстердамда өткізді. Голландия
да ол өзінің көптеген еңбектерін шығаруға мүмкіндік алды. 1657 жылы латын
тілінде "Ұлы дидактика" басылды. Я.А.Коменский өмірінің соңғы төрт жылы
ішінде -"Адам ісін түзетудің бүкілжалпылық Кеңесі" атты еңбегін жариялады.
XVII ғасырда педагогика статус алып, өзінше ғылым болып бөлініп
шыққаннан кейін Чехияның ұлы педагогі Я.А.Коменскийдің (1592-1670) беделі
және еңбектерімен әрі қарай бекіп, дами түсті. Осы кезден бастап
Коменскийдің теориялық ой-пікірлері педагогиканы дамытып, ол күні бүгінге
дейін ғылыми маңызын жоғалтқан жоқ. Содан бастап, ол дүниежүзілік аренаға
шығып педагогикаға әлем жұртшылығының назарын аударды, қолдау тапты.
Коменский дәуірі Еуропада буржуазиялық формацияның үстемдік етіп тұрған
кезі болатын, ол соған соқтығысып өзінің философ-гуманист, қоғам-
қайраткері, аса көрнекті педагог екенін таныта білді.
XVII ғасырдағы мектептегі білім беру жүйесінің кемшілігін жақсы
түсінген Коменский Еуропадағы оқу-ағарту ісін мүлде қайта құрумен айналыса
бастады. Ол оқудың жаңа әдістері мен әдістемелігінің қажеттілігін айтып,
білім беру жүйесінің, оқудың прогрессивтік жүйесін - оның барлық адамға
бірдей және тиімді де түсінікті болуын, өзіне мақсат етіп қойды. Оның
дәлелдеуінше - "Балаларды оқыу қажет, біртіндеп қарапайым, элементарлық
ұғымдардан күрделіге көшіп отыру педагогикалық талаптардың негізі деп
көрсетті. Коменский бастауыш оқуды ана тілінде (тек латын тілінде емес)
жүргізуді ұсынды.
Ол тек ақылды адамдар тәрбиелеу емес, жеке тұлғаны түгелдей дамыту
оқудың ең басты міндеті - деп есептеді. Тәрбиенің рөлін жоғары бағалаған
педагог "Адам тек тәрбие арқылы ғана адам болады", "Адам болу үшін ол білім
алуы тиіс", "Білімділер нағыз адам" - деді. "Ілім - нравтылықтың спутнигі"
- деді педагог. Оның жүйесінің негізі - ақыл-ой, нравтық, діни тәрбиені
жүзеге асыру. Оның айтуынша, ақыл-ой тәрбиесі ақылды еңбектің жемісі.
Коменский білім алу тек жастардың ғана міндеті емес, барлық адам оқуы,
үйренуі қажет - деді.
Коменский мектепке арнап бірнеше оқулықтар жазды, оның мақсаты
балаларға өмірдің тұтас картинасын беру. Оның ғылыми еңбектері, оны бүкіл
Еуропаға және жер жүзіне танытгы. Ол іс жүзінде оқуды ғылымға айналдырды.
Оның педагогикалық әдістері революциялық маңыз алды. Оқуды түбегейлі
өзгертті. Коменский педагогика тарихында аса көрнекті орын алды. Оны
ғылыми, теориялық маңызын жоғалтқан жоқ. Оның принциптері, әдістері мен
әдістемеліктері, оқыту формалары, мысалы, сынып-сабақ жүйесі -
педагогиканың теориялық негізі болып сақталып қалды.
Оқытудың жаңа әдісінің қажеттілігі. Коменский дәуірінде мектепте
білім беру жүйесі бытыраңқылық күйде болды. Мысалы, ер балалар ғана білім
алуға құқықты болды. Алайда кедей отбасының балалары мектепке қабылданбады.
Сабақтарда латын әрпімен балалардың басын қатырды. Орта ғасырда көптеген
мектептер Католиктік шіркеудің бақылауында болды. Шіркеудің қызмсті латын
тілінде жүргізілді. Мақсат мектепті латын тілінде оқитын дін иелерінің
орнын толтыру еді. Педагогтар оқыту мақсаты меп міндетін ешбір ойламады.
Жайдан күрделіге кешу ешкімнің есіне келмеді. Тәртіп қатаң болды.
Мектептердегі нравтық климат -ұрып, соғу мақсатын көздеді.
Бұл дәуірдегі мектепті Шотландия ағартушысы Саймон Лори - "Ешбір
ойластырылмаған", "Ешбір қызықтырмайтын" деп атады. Ал, Коменский оданда
ауыр етіп "Ақыл соғысы" - деп атады. Коменскийдің педагогика туралы алғашқы
еңбегі 1630 жылы отбасында тәрбиелейтін аналар мен бала күтетін адамдарға
арналады. 1631 жылы "Тілдер мен барлық ғылымдардың ашық есігі" атты еңбегі
жарық керді. Бұл латын тіліндегі оқуға революциялық дәстүрде соққы берген
еңбек болды. Кітапта екі колоннаға бөлінген - Чех тілі мен латын тілін
салыстыра оқытудың мән-жайы түсіндірілді. Еңбекте латынша оқытудың
кемшіліктерін баса көрсетті. Бұл кітаптың құндылығы сонда, ол 16 елдің
тіліне аударылды.
Коменскийдің көпке, оқушылар қауымына таныс жұмыстарының бірі -
"Картинада бейнеленген әлем заттарының көрінісі" атты еңбегі. Бұл
жасөспірімдерге арналған еді. XX ғасырда педагогика профессоры Элвуд
Кабберли былай деді. "Бұл кітап Еуропада бастауыш оқуда 150 жыл орнына 200
жыл пайдаланылды, бұған теңдес кітаптың болмағанының куәсі" - деп жазды.
Қазіргі кітаптар мен оқулықтар Коменский еңбектері негізінде
иллюстрацияланып жарық көруде. 1657 жылы Коменский латын тілінде "Ұлы
дидактика" атты еңбегін жариялады. Бұл кітап, оны дүние жүзіне танытты.
Кітап Коменскийдің педагогакалық жүйесін толық және дәлелді түрде баяндаған
шығарма болды.
Я. А. Коменскийдің кейбір педагогикалық принциптері:
Мұғалім материалының көлемі. "Мұғалім материалды қанша, білгенінше
үйретуі қажет емес, оны оқушылардың меңгергенінше үйретуі тиіс" - деп
көрсетті.
Оқыту әдістері. "Барлық уақытта практикалық, әр кезде қызығатын
тартымды, осының нәтижесінде мектепте шын мәнінде өмірдің барлық үлгілерін
көрсетіп тамаша шығармашылық өнер - бастауы болуы тиіс".
"Жақсы оқу - біреуге жай ғана көмек сияқты болмауы керек, ол аса бір
ғанибеттілікпен шын мәнінде білімді меңгеру" - деді Коменский.
"Қабілетті мұғалім деп соларды ғана атауға болады, кім - өте
шыдамдылықпен балаға білім бүлағын егетін, қиыншылықпен оны жеңе білетін
адамды айтамыз" (Коменский Я. А.)
"Оқыту жай ғана көрсету емес: бір заттың пайдаланатын орнына
байланысты, екінші заттан айырмашылығын, формасын, шығу тегін т.б. кім
жақсы айыра, талдай білсе, сол ғана жақсы оқыта алады" (Коменский Я. А.).
Логикалық байланыстар. Мағынасыз нәрсені қанша айтқанда, түсіне алмайсың,
бағалай да алмайсың, дәлірек айтсақ, оны еске түсіруде мүмкін емес"
(Коменский Я. А.)
"Бір бөлшегі жоқ дүние - түсініксізде, материалды талдай да алмайсың,
алайда оны есіңе де түсіре алмайсың" (Коменский Я. А.) Түсіну. "Түсіну көп
жағдайда адамдар арасындағы ұғынысқа және қарым-қатынасқа байланысы. Неге,
ол кіммен, немен байланысты, қандай жағдайда, қалай бірінен-бірінің
айырмашылығы, ұқсастығы неде?
"Өте жақсы айтылған, алғаш peт біз мәтінді оқуымыз қажет, демек, оның
мазмұнымен танысу үшін, екінші рет - оны түсіну үшін, үшінші рет оны өзінің
есінде жаңғырту үшін, төртінші рет біз оны өзімізше қайталауымыз қажет,
мақсат оны қалай игергенімізде".
"Оқудың негізгі айнала затты және құбылысты таным процесімен
байланыстыру, басқалар байқағанда және зат туралы куәлікті жаттаудың қажеті
жоқ". "Құлақ көру мен сөзді байланыстырады - қолмен де жалғастырады".
Үйрену сыртқы сезім мен ақылдың ара-қатынасын айқындайды". Коменский
мектепке ана тілін кеңінен ендіру және оны дамыту жолында қажымас күрес
жүргізді. Басқа тілді меңгеру сол ана тілінің көмегімен жүруге тиіс деген
пікір ұсынды: "Алдымен, әрине, ана тілі, содан кейінгі ана тілінің орнына
жүретін, атап айтқанда, көрші халықтың тілі" (Ұлы дидактика", XXIX тарау),
- деді.
Оқыту теориясы. Коменский өзінің тамаша шығармасы "Ұлы дидактиканы"
барлық халық жастарын бүкіл білім салаларына жаңа жолмен оңай және ұғымды
етіп оқыту үшін жазды, онда өзінің алдына оқытудың жолын жаңа негізге салу
мақсатын қойды. "Ұлы дидактиканың" мұқабасындағы толық аты бұл әйгілі
еңбектің мақсаты мен мазмұнын түгелдей ашып берді. Коменский мектеп үшін
жалпы бағдарламалар, оқулықтар, оқыту әдістерін жасап шығару ісін ең
негізгі міндет деп санады.
"Жұрттың бәрін қалайша арнаулы бір кітаптан оқытуға болар еді" деген
сұраққа ол әр ғылым мен өнер-білім саласы бойынша оқу кітаптары болу керек
деп жауап берді. Ол оқулықтарға қойылатын талаптар арқылы дидактика
мәселелерін анықтады. "Мұнда кітаптарды жеңілдік, тиянақтылық және
ықшамдылық жөніндегі принциптерімізге сәйкес барлық мектептерге арнап
шығару керек; олардың баяндалуы толық, негізді және дол, яғни бүкіл дүние
жүзінің дәл суреті сияқты болуға тиіс. Менің айрықша тілейтінім, талап
ететінім мынау ғана: ол кітаптар түсінікті және жеңіл тілмен жазылып, оны
пайдаланған шәкірттер барлығын, тіпті мұғалімнің көмегінсіз-ақ, өздері
түсінетіндей дәрежеге көтерілетін болсын".
"Ұлы дидактика" төмендегідей 4 дидактикалық сүраққа жауап берілді:
1. Қалай жақсы оқытып, тәуір оқуға болады.
2. Оқыту мен оқудың жеңілдігі.
3. Оқыту мен оқудың негізділігі.
4. Тез оқытудың ережесі мен тәсілдері.
Коменскийдің өз кезіндегі білім беру жүйесін, схоластикалық мектепті
әр жақты және дәлелді сынға алуының қоғамдық зор мәні болды.
Тәрбие мен білім берудің маңызы. Тәрбиенің басты принципі.
Коменский өз заманындағы білім беру жүйесіне, мектеп құрылысына
мектептің жаңа түрі жөніндегі идеяны қарсы қойды. "Ұлы дидактиканың"
негізгі тарауларында Коменский реалистік позицияда екендігін, педагогиканың
маңызды мәселелерін шешуді өмір тілегіне, өз қоғамының демократиялық
топтарының мұқтажына бағындыратынын көрсетті. Ол өмірге пайдалы, іске
қажетті білімдерді оқытуды талап етеді. Сондықтан мектептің мақсаты -
ақылды адамды тәрбиелеу. Бұл мақсатқа жетудің бірден-бір жолы, - деді
Коменский, - жас жеткіншектерге тәрбие және білім беру. Оның ойынша, адам
тек тәрбие арқылы ғана адам болады, Коменский тәрбиенің ықпал ету күшін
осылай көре білді. "Адам болу үшін ол білім алуы тиіс". "Білімділер нағыз
адам..." - деді.
Бүкіл тәрбие ісі Коменскийге табиғатқа тән, жалпы заңдылықтарға
сәйкес болуға тиіс. Ол адамды табиғаттың бір бөлігі ретінде алып қарап,
тәрбие ісін адамның табиғатына сәйкес, оның табиғи қабілеті мен қасиеттерін
дамытуға бағыттап жүргізу керек деп кеңес берді. Осы талап оның бүкіл
педагогикалық іліміне енді және мұны ол тәрбие мен оқытудың жалпы принципі
ретінде санады. Кейіннен Коменский анықтаған бұл идея педагогикада
"табиғатқа сәйкестік принцип деп аталады. Коменский адам өзінің жетілуінде
жалпы табиғатқа қатынасты заңдарға тәуелді деп есептеді, осыған сәйкес
құрылатын тәрбиенің білімінің және оқьггудың жалпы принциптерін іздестірді.
"Табиғатқа сәйкестілік принципі" оқудағы схоластика мен догматизмге қарсы
күресте мәнді болды. Ол құрғақ жаттау оның мүмкіншіліктеріне сөйкесті
болуын талап етті.
Мектеп оқуының жүйесі. Ол адамның өсіп-жетілуіндегі жас
ерекшеліктерін негізге ала отыра, бір-бірімен байланысты құрылған оқудың 4
сатылы кезеңін, осыларға сай 4 түрлі мектеп оқуының жүйесін ұсынды.
1) Баланың туғанынан 6 жасқа дейінгі кезеңінде әр үйде - "Ана мектебі".
2) 6-дан 12 жасқа дейінгі балалар үшін әрбір қауымда "Ана тілі" мектебі.
3) 12-ден 18 жастағы жастар үшін - әрбір қалада латын мектебі (гимназия)
4) 18-ден 24 жастағы жастар үшін әрбір мемлекетте академия болу керек
деді.
Жаңашылдар тәжірибелерінің педагогикалық негізгі ой-пікірлері
Қазіргі заман мұғалімі қоғамдық дамудың деңгейінен көрінетін, оның
әлеуметтік парызына жауап беруді көздейтін, жаңалыққа сергек өз ісіне
гуманистік сезіммен қарайтын, педагогикалық күрделі құбылыстардың барысын
идеялық адамгершілік тұрғыдан шеше алатын, жаңаша ойлау дағдысын меңгерген,
балалардың талапкерлігі мен қабілетін, өздігінен еркін дамуын ұйымдастыра
алатын және ата-аналармен, ұжыммен педагогикалық ынтымақтастық орнатуға
бейімділігі бар, шығармашылық еңбек ететін маман болуы керек. Жаңашыл
ұстаздардың іс-тәжірибесіндегі бәріне ортақ табыс кілті болған жағдайлар:
мұғалім — зерттеуші, озық тәжірибені үйренуші өз еңбегінің нәтижесіне
талдау жасаушы, тәжірибесін жинақтаушы болғандығында.
Өзіндік педагогикалық идея және ұстаздық шеберлік өз-өзінен тумайды.
Ондаған жылдар ішінде еңбектің, тынбастан жүргізілген жұмыстың,
педагогикалық байқаудың, тәжірибенің, теориялық білімнің нәтижесінде
айқындалады. Әр мұғалімнің педагогикалық процестің заңдылығына сүйене
отырып, өзіндік жеке шығармашылық дараланған тәжірибесі жинақталады.
Шығармашылық жолда еңбек ететін барлық мұғалімдерге ортақ
педагогикалық идеялар мыналар:
- ынтымақтастық педагогиканы жүзеге асыру идеясы;
- әрбір жеке оқушының ішкі жан дүниесін білу арқылы тығыз қарым-қатынаста
болу идеясы;
- тұтас педагогикалық процесті гуманитарландыру, демократияландыру идеясы;
-қиын әрі күрделі мақсаттарды алдын-ала білу идеясы;
-тірек сигналдар арқылы оқушыларды шығармашылық ізденіске үйрету идеясы;
- оқушылардың білім алуында және оны бағалауда еріктілік принциптерін
жүзеге асыру идеясы;
- оқу материалын оқу барысында бағдарламадан озып отыру идеясы;
- ірі блоктар идеясы;
- оқушыларды өздерінің білімдеріне, жұмыстарына талдау жасауға және бағалай
білуіге үйрету идеясы;
-сынып оқушыларының интеллектуалдық дәрежесін жетілдіру идеясы;
- ұжымдық шығармашылық іс-әрекетті ұйымдастыру идеясы; -шығармашылық өнімді
еңбекті ұйымдастыру идеясы;
- әp жастағы балалар ұжымдық бір-бірімен ынтымақтастығы және өзін-өзі
басқару идеясы;
- мұғалімдер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ян Амос Коменский 28-наурызда, 1592 жылы Морави қаласында дүниеге
келді. Германияда білім алып, 24 жасында ол туыстар обшинасының дін
қызметшісі міндетін атқарды. 1618 жылы Коменский 240 километрге орналасқан
Праганың ығысындағы Фульпскеге келді. Сол жылдары Еуропада протестантизмге
қарсы күш - католиктік контирреформация құрылды. 10 жылдық соғыстан кейін
Римдік католиктік дін Моравияда заңды түрде жеңіп билік алды. Жоғары
сославия өкілдері Коменскийге соған мүше болып кіру немесе отанын тастап
кету ұйғарылған. Коменский соның әсерінен жер аударылып, отбасымен бірге
Лешноға келді. Бұл Польшаның белгілі Обшиналық орталығы болатын. Осыдан
бастап, ол қуғын көріп 42 жыл бойы айдауда жүрді. Отанына қайтып орала
алмады. (1656 жылы Лешнода оның қолжазбаларын өртеді. Бұл жылдары ол бала-
шағасынан айрылды. Өмірінің соңғы кезін ол Амстердамда өткізді. Голландия
да ол өзінің көптеген еңбектерін шығаруға мүмкіндік алды. 1657 жылы латын
тілінде "Ұлы дидактика" басылды. Я.А.Коменский өмірінің соңғы төрт жылы
ішінде -"Адам ісін түзетудің бүкілжалпылық Кеңесі" атты еңбегін жариялады.
XVII ғасырда педагогика статус алып, өзінше ғылым болып бөлініп
шыққаннан кейін Чехияның ұлы педагогі Я.А.Коменскийдің (1592-1670) беделі
және еңбектерімен әрі қарай бекіп, дами түсті. Осы кезден бастап
Коменскийдің теориялық ой-пікірлері педагогиканы дамытып, ол күні бүгінге
дейін ғылыми маңызын жоғалтқан жоқ. Содан бастап, ол дүниежүзілік аренаға
шығып педагогикаға әлем жұртшылығының назарын аударды, қолдау тапты.
Коменский дәуірі Еуропада буржуазиялық формацияның үстемдік етіп тұрған
кезі болатын, ол соған соқтығысып өзінің философ-гуманист, қоғам-
қайраткері, аса көрнекті педагог екенін таныта білді.
XVII ғасырдағы мектептегі білім беру жүйесінің кемшілігін жақсы
түсінген Коменский Еуропадағы оқу-ағарту ісін мүлде қайта құрумен айналыса
бастады. Ол оқудың жаңа әдістері мен әдістемелігінің қажеттілігін айтып,
білім беру жүйесінің, оқудың прогрессивтік жүйесін - оның барлық адамға
бірдей және тиімді де түсінікті болуын, өзіне мақсат етіп қойды. Оның
дәлелдеуінше - "Балаларды оқыу қажет, біртіндеп қарапайым, элементарлық
ұғымдардан күрделіге көшіп отыру педагогикалық талаптардың негізі деп
көрсетті. Коменский бастауыш оқуды ана тілінде (тек латын тілінде емес)
жүргізуді ұсынды.
Ол тек ақылды адамдар тәрбиелеу емес, жеке тұлғаны түгелдей дамыту
оқудың ең басты міндеті - деп есептеді. Тәрбиенің рөлін жоғары бағалаған
педагог "Адам тек тәрбие арқылы ғана адам болады", "Адам болу үшін ол білім
алуы тиіс", "Білімділер нағыз адам" - деді. "Ілім - нравтылықтың спутнигі"
- деді педагог. Оның жүйесінің негізі - ақыл-ой, нравтық, діни тәрбиені
жүзеге асыру. Оның айтуынша, ақыл-ой тәрбиесі ақылды еңбектің жемісі.
Коменский білім алу тек жастардың ғана міндеті емес, барлық адам оқуы,
үйренуі қажет - деді.
Коменский мектепке арнап бірнеше оқулықтар жазды, оның мақсаты
балаларға өмірдің тұтас картинасын беру. Оның ғылыми еңбектері, оны бүкіл
Еуропаға және жер жүзіне танытгы. Ол іс жүзінде оқуды ғылымға айналдырды.
Оның педагогикалық әдістері революциялық маңыз алды. Оқуды түбегейлі
өзгертті. Коменский педагогика тарихында аса көрнекті орын алды. Оны
ғылыми, теориялық маңызын жоғалтқан жоқ. Оның принциптері, әдістері мен
әдістемеліктері, оқыту формалары, мысалы, сынып-сабақ жүйесі -
педагогиканың теориялық негізі болып сақталып қалды.
Оқытудың жаңа әдісінің қажеттілігі. Коменский дәуірінде мектепте
білім беру жүйесі бытыраңқылық күйде болды. Мысалы, ер балалар ғана білім
алуға құқықты болды. Алайда кедей отбасының балалары мектепке қабылданбады.
Сабақтарда латын әрпімен балалардың басын қатырды. Орта ғасырда көптеген
мектептер Католиктік шіркеудің бақылауында болды. Шіркеудің қызмсті латын
тілінде жүргізілді. Мақсат мектепті латын тілінде оқитын дін иелерінің
орнын толтыру еді. Педагогтар оқыту мақсаты меп міндетін ешбір ойламады.
Жайдан күрделіге кешу ешкімнің есіне келмеді. Тәртіп қатаң болды.
Мектептердегі нравтық климат -ұрып, соғу мақсатын көздеді.
Бұл дәуірдегі мектепті Шотландия ағартушысы Саймон Лори - "Ешбір
ойластырылмаған", "Ешбір қызықтырмайтын" деп атады. Ал, Коменский оданда
ауыр етіп "Ақыл соғысы" - деп атады. Коменскийдің педагогика туралы алғашқы
еңбегі 1630 жылы отбасында тәрбиелейтін аналар мен бала күтетін адамдарға
арналады. 1631 жылы "Тілдер мен барлық ғылымдардың ашық есігі" атты еңбегі
жарық керді. Бұл латын тіліндегі оқуға революциялық дәстүрде соққы берген
еңбек болды. Кітапта екі колоннаға бөлінген - Чех тілі мен латын тілін
салыстыра оқытудың мән-жайы түсіндірілді. Еңбекте латынша оқытудың
кемшіліктерін баса көрсетті. Бұл кітаптың құндылығы сонда, ол 16 елдің
тіліне аударылды.
Коменскийдің көпке, оқушылар қауымына таныс жұмыстарының бірі -
"Картинада бейнеленген әлем заттарының көрінісі" атты еңбегі. Бұл
жасөспірімдерге арналған еді. XX ғасырда педагогика профессоры Элвуд
Кабберли былай деді. "Бұл кітап Еуропада бастауыш оқуда 150 жыл орнына 200
жыл пайдаланылды, бұған теңдес кітаптың болмағанының куәсі" - деп жазды.
Қазіргі кітаптар мен оқулықтар Коменский еңбектері негізінде
иллюстрацияланып жарық көруде. 1657 жылы Коменский латын тілінде "Ұлы
дидактика" атты еңбегін жариялады. Бұл кітап, оны дүние жүзіне танытты.
Кітап Коменскийдің педагогакалық жүйесін толық және дәлелді түрде баяндаған
шығарма болды.
Я. А. Коменскийдің кейбір педагогикалық принциптері:
Мұғалім материалының көлемі. "Мұғалім материалды қанша, білгенінше
үйретуі қажет емес, оны оқушылардың меңгергенінше үйретуі тиіс" - деп
көрсетті.
Оқыту әдістері. "Барлық уақытта практикалық, әр кезде қызығатын
тартымды, осының нәтижесінде мектепте шын мәнінде өмірдің барлық үлгілерін
көрсетіп тамаша шығармашылық өнер - бастауы болуы тиіс".
"Жақсы оқу - біреуге жай ғана көмек сияқты болмауы керек, ол аса бір
ғанибеттілікпен шын мәнінде білімді меңгеру" - деді Коменский.
"Қабілетті мұғалім деп соларды ғана атауға болады, кім - өте
шыдамдылықпен балаға білім бүлағын егетін, қиыншылықпен оны жеңе білетін
адамды айтамыз" (Коменский Я. А.)
"Оқыту жай ғана көрсету емес: бір заттың пайдаланатын орнына
байланысты, екінші заттан айырмашылығын, формасын, шығу тегін т.б. кім
жақсы айыра, талдай білсе, сол ғана жақсы оқыта алады" (Коменский Я. А.).
Логикалық байланыстар. Мағынасыз нәрсені қанша айтқанда, түсіне алмайсың,
бағалай да алмайсың, дәлірек айтсақ, оны еске түсіруде мүмкін емес"
(Коменский Я. А.)
"Бір бөлшегі жоқ дүние - түсініксізде, материалды талдай да алмайсың,
алайда оны есіңе де түсіре алмайсың" (Коменский Я. А.) Түсіну. "Түсіну көп
жағдайда адамдар арасындағы ұғынысқа және қарым-қатынасқа байланысы. Неге,
ол кіммен, немен байланысты, қандай жағдайда, қалай бірінен-бірінің
айырмашылығы, ұқсастығы неде?
"Өте жақсы айтылған, алғаш peт біз мәтінді оқуымыз қажет, демек, оның
мазмұнымен танысу үшін, екінші рет - оны түсіну үшін, үшінші рет оны өзінің
есінде жаңғырту үшін, төртінші рет біз оны өзімізше қайталауымыз қажет,
мақсат оны қалай игергенімізде".
"Оқудың негізгі айнала затты және құбылысты таным процесімен
байланыстыру, басқалар байқағанда және зат туралы куәлікті жаттаудың қажеті
жоқ". "Құлақ көру мен сөзді байланыстырады - қолмен де жалғастырады".
Үйрену сыртқы сезім мен ақылдың ара-қатынасын айқындайды". Коменский
мектепке ана тілін кеңінен ендіру және оны дамыту жолында қажымас күрес
жүргізді. Басқа тілді меңгеру сол ана тілінің көмегімен жүруге тиіс деген
пікір ұсынды: "Алдымен, әрине, ана тілі, содан кейінгі ана тілінің орнына
жүретін, атап айтқанда, көрші халықтың тілі" (Ұлы дидактика", XXIX тарау),
- деді.
Оқыту теориясы. Коменский өзінің тамаша шығармасы "Ұлы дидактиканы"
барлық халық жастарын бүкіл білім салаларына жаңа жолмен оңай және ұғымды
етіп оқыту үшін жазды, онда өзінің алдына оқытудың жолын жаңа негізге салу
мақсатын қойды. "Ұлы дидактиканың" мұқабасындағы толық аты бұл әйгілі
еңбектің мақсаты мен мазмұнын түгелдей ашып берді. Коменский мектеп үшін
жалпы бағдарламалар, оқулықтар, оқыту әдістерін жасап шығару ісін ең
негізгі міндет деп санады.
"Жұрттың бәрін қалайша арнаулы бір кітаптан оқытуға болар еді" деген
сұраққа ол әр ғылым мен өнер-білім саласы бойынша оқу кітаптары болу керек
деп жауап берді. Ол оқулықтарға қойылатын талаптар арқылы дидактика
мәселелерін анықтады. "Мұнда кітаптарды жеңілдік, тиянақтылық және
ықшамдылық жөніндегі принциптерімізге сәйкес барлық мектептерге арнап
шығару керек; олардың баяндалуы толық, негізді және дол, яғни бүкіл дүние
жүзінің дәл суреті сияқты болуға тиіс. Менің айрықша тілейтінім, талап
ететінім мынау ғана: ол кітаптар түсінікті және жеңіл тілмен жазылып, оны
пайдаланған шәкірттер барлығын, тіпті мұғалімнің көмегінсіз-ақ, өздері
түсінетіндей дәрежеге көтерілетін болсын".
"Ұлы дидактика" төмендегідей 4 дидактикалық сүраққа жауап берілді:
1. Қалай жақсы оқытып, тәуір оқуға болады.
2. Оқыту мен оқудың жеңілдігі.
3. Оқыту мен оқудың негізділігі.
4. Тез оқытудың ережесі мен тәсілдері.
Коменскийдің өз кезіндегі білім беру жүйесін, схоластикалық мектепті
әр жақты және дәлелді сынға алуының қоғамдық зор мәні болды.
Тәрбие мен білім берудің маңызы. Тәрбиенің басты принципі.
Коменский өз заманындағы білім беру жүйесіне, мектеп құрылысына
мектептің жаңа түрі жөніндегі идеяны қарсы қойды. "Ұлы дидактиканың"
негізгі тарауларында Коменский реалистік позицияда екендігін, педагогиканың
маңызды мәселелерін шешуді өмір тілегіне, өз қоғамының демократиялық
топтарының мұқтажына бағындыратынын көрсетті. Ол өмірге пайдалы, іске
қажетті білімдерді оқытуды талап етеді. Сондықтан мектептің мақсаты -
ақылды адамды тәрбиелеу. Бұл мақсатқа жетудің бірден-бір жолы, - деді
Коменский, - жас жеткіншектерге тәрбие және білім беру. Оның ойынша, адам
тек тәрбие арқылы ғана адам болады, Коменский тәрбиенің ықпал ету күшін
осылай көре білді. "Адам болу үшін ол білім алуы тиіс". "Білімділер нағыз
адам..." - деді.
Бүкіл тәрбие ісі Коменскийге табиғатқа тән, жалпы заңдылықтарға
сәйкес болуға тиіс. Ол адамды табиғаттың бір бөлігі ретінде алып қарап,
тәрбие ісін адамның табиғатына сәйкес, оның табиғи қабілеті мен қасиеттерін
дамытуға бағыттап жүргізу керек деп кеңес берді. Осы талап оның бүкіл
педагогикалық іліміне енді және мұны ол тәрбие мен оқытудың жалпы принципі
ретінде санады. Кейіннен Коменский анықтаған бұл идея педагогикада
"табиғатқа сәйкестік принцип деп аталады. Коменский адам өзінің жетілуінде
жалпы табиғатқа қатынасты заңдарға тәуелді деп есептеді, осыған сәйкес
құрылатын тәрбиенің білімінің және оқьггудың жалпы принциптерін іздестірді.
"Табиғатқа сәйкестілік принципі" оқудағы схоластика мен догматизмге қарсы
күресте мәнді болды. Ол құрғақ жаттау оның мүмкіншіліктеріне сөйкесті
болуын талап етті.
Мектеп оқуының жүйесі. Ол адамның өсіп-жетілуіндегі жас
ерекшеліктерін негізге ала отыра, бір-бірімен байланысты құрылған оқудың 4
сатылы кезеңін, осыларға сай 4 түрлі мектеп оқуының жүйесін ұсынды.
1) Баланың туғанынан 6 жасқа дейінгі кезеңінде әр үйде - "Ана мектебі".
2) 6-дан 12 жасқа дейінгі балалар үшін әрбір қауымда "Ана тілі" мектебі.
3) 12-ден 18 жастағы жастар үшін - әрбір қалада латын мектебі (гимназия)
4) 18-ден 24 жастағы жастар үшін әрбір мемлекетте академия болу керек
деді.
Жаңашылдар тәжірибелерінің педагогикалық негізгі ой-пікірлері
Қазіргі заман мұғалімі қоғамдық дамудың деңгейінен көрінетін, оның
әлеуметтік парызына жауап беруді көздейтін, жаңалыққа сергек өз ісіне
гуманистік сезіммен қарайтын, педагогикалық күрделі құбылыстардың барысын
идеялық адамгершілік тұрғыдан шеше алатын, жаңаша ойлау дағдысын меңгерген,
балалардың талапкерлігі мен қабілетін, өздігінен еркін дамуын ұйымдастыра
алатын және ата-аналармен, ұжыммен педагогикалық ынтымақтастық орнатуға
бейімділігі бар, шығармашылық еңбек ететін маман болуы керек. Жаңашыл
ұстаздардың іс-тәжірибесіндегі бәріне ортақ табыс кілті болған жағдайлар:
мұғалім — зерттеуші, озық тәжірибені үйренуші өз еңбегінің нәтижесіне
талдау жасаушы, тәжірибесін жинақтаушы болғандығында.
Өзіндік педагогикалық идея және ұстаздық шеберлік өз-өзінен тумайды.
Ондаған жылдар ішінде еңбектің, тынбастан жүргізілген жұмыстың,
педагогикалық байқаудың, тәжірибенің, теориялық білімнің нәтижесінде
айқындалады. Әр мұғалімнің педагогикалық процестің заңдылығына сүйене
отырып, өзіндік жеке шығармашылық дараланған тәжірибесі жинақталады.
Шығармашылық жолда еңбек ететін барлық мұғалімдерге ортақ
педагогикалық идеялар мыналар:
- ынтымақтастық педагогиканы жүзеге асыру идеясы;
- әрбір жеке оқушының ішкі жан дүниесін білу арқылы тығыз қарым-қатынаста
болу идеясы;
- тұтас педагогикалық процесті гуманитарландыру, демократияландыру идеясы;
-қиын әрі күрделі мақсаттарды алдын-ала білу идеясы;
-тірек сигналдар арқылы оқушыларды шығармашылық ізденіске үйрету идеясы;
- оқушылардың білім алуында және оны бағалауда еріктілік принциптерін
жүзеге асыру идеясы;
- оқу материалын оқу барысында бағдарламадан озып отыру идеясы;
- ірі блоктар идеясы;
- оқушыларды өздерінің білімдеріне, жұмыстарына талдау жасауға және бағалай
білуіге үйрету идеясы;
-сынып оқушыларының интеллектуалдық дәрежесін жетілдіру идеясы;
- ұжымдық шығармашылық іс-әрекетті ұйымдастыру идеясы; -шығармашылық өнімді
еңбекті ұйымдастыру идеясы;
- әp жастағы балалар ұжымдық бір-бірімен ынтымақтастығы және өзін-өзі
басқару идеясы;
- мұғалімдер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz