Құқықтық қатынастың түсiнiгi, белгiлерi

Кiрiспе.

Қоғамдық қатынастар - белгілі бір өндіріс тәсілі негізінде өндірісте және өмірде адамдар арасында қалыптасатын күрделі де сан қилы қатынастар. Философия тарихты материалистік тұрғыдан қоғамдық қатынастарды материалдық және идеологиялық деп екіге жіктеді. Материалдық қоғамдық қатынас объективті, адамдардың санасы мен еркіне байланысты емес. Материалдық қоғамдық қатынас ішіндегі ең бастысы әрі айқындаушысы адамдардың өндірістік қатынастары болып табылады. Өндірістік қатынастар қоғамдық өндіріс процесіндегі адамдар арасындағы материалдық экономикалық қатынастардың жиынтығы, Өндірістік қатынас -қоғамдық өндірістің қажетті жағы. Жеке адам материалдық игіліктерді өндіре алмайды. Өндіру үшін адамдар белгілі байланыстар мен қатынастар жасайды, сөйтіп осы қоғамдық байланыстар мен қатынастар арқылы ғана олардың табиғатқа қатынасы болады, өндіріс орын алады.
Идеологаялық қатынастар адамның санасына байланысты болады. Оның ең маңыздылары - саяси, құқықтық, моральдық, ұлттық, діни т.б. қатынастар. Қоғамдық қатынастардың барлық жиынтығы - өзара заңды байланысқан реттелген бұлжымас бір ізді жүйе. Қоғамдық қатынастардың жиынтығынан белгілі бір ізділікті табу, оның ең бастысын, негізін анықтау. Қоғамдық қатынастардың өзара байланысын сипаттайтын заңдылықтарды ашу - ғылымның зор еңбегі. Қоғамдық өмірде қарым-қатынастар әртүрлі әлеуметтік топтар арасындағы қатынастар ретінде және сол ұжым ішіндегі қатынастар ретінде де өмір сүреді. Қоғамдық қатынастардың жиынтығы адамдар ұжымдары үшін олардың өмір сүретін белгілі бір әлеуметтік ортасы болып табылады.
Қоғамдық қатынас антагонистік және антагонистік емес болып екіге бөлінеді. Антагонистік қоғамдық қатынастар жеке меншікке және адамды қанауға негізделген қоғамдық-экономикалық формацияда болады. Антагонистік емес қоғамдық қатынастар қанаушылық жоқ қоғамда болады. Мәселен, алғашқы қауымдық қоғам Марксизм болашақ коммунизм қоғамында да болуға тиіс деп түсіндіреді. Қоғамдық қатынастардағы кез келген түбірлі өзгеріс тек өндірістік қатынастардың өзгеруіне байланысты.
Қоғамдық қатынастардың басым көпшілігі әлеуметтік нормалар арқылы реттеліп, басқарылып жатады. Қоғамның мүдде-мақсаттары, саясат, мемлекеттік билік т.б. күрделі мәселелер құқықтық нормалар арқылы реттеліп, басқарылады. Өйткені бұл бағытта қоғамдық қатынастардың ең маңыздысы, ең күрделі түрлері топтасып, мемлекет пен құқықтың ең жауапты қызметіне айналады.

Қолданған әдебиеттер тiзiмi.

1. Қ.Д. Жоламан, А.Қ. Мұхтарова, А.Н. Тәуекелев. (Мемлекет және құқық теориясы)
2. Ө. Сапарғалиев, А. Ибраева. (Мемлекет және құқық теориясы) А.1998
3. Қайрат Сапарғалиев (Қазақстан Республикасының мемлекет және құқық негiздерi) А.1994
4. А. Ибраева, Н. Ибраева. (Теория государства и права) А.2000
5. Қазақстан Республикасының Конституциясы (1998 жылғы қазанның 7-сiндегi өзгертулер мен толықтырулар)
6. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексi.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кiрiспе.

Негiзгi бөлiм:

Құқықтық қатынастың түсiнiгi, белгiлерi.
Құқықтық қатынастың түрлерi.
Құқықтық қатынастың субъектiлерi.
Құқықтық қатынастың объектiлерi.
Құқықтық қатынастың мазмұны.
Заңды айғақ немесе факт: түсiнiгi, түрлерi.

Қорытынды.

Қолданған әдебиеттер тiзiмi.

Кiрiспе.

Қоғамдық қатынастар - белгілі бір өндіріс тәсілі негізінде өндірісте
және өмірде адамдар арасында қалыптасатын күрделі де сан қилы қатынастар.
Философия тарихты материалистік тұрғыдан қоғамдық қатынастарды материалдық
және идеологиялық деп екіге жіктеді. Материалдық қоғамдық қатынас
объективті, адамдардың санасы мен еркіне байланысты емес. Материалдық
қоғамдық қатынас ішіндегі ең бастысы әрі айқындаушысы адамдардың өндірістік
қатынастары болып табылады. Өндірістік қатынастар қоғамдық өндіріс
процесіндегі адамдар арасындағы материалдық экономикалық қатынастардың
жиынтығы, Өндірістік қатынас -қоғамдық өндірістің қажетті жағы. Жеке адам
материалдық игіліктерді өндіре алмайды. Өндіру үшін адамдар белгілі
байланыстар мен қатынастар жасайды, сөйтіп осы қоғамдық байланыстар мен
қатынастар арқылы ғана олардың табиғатқа қатынасы болады, өндіріс орын
алады.
Идеологаялық қатынастар адамның санасына байланысты болады. Оның ең
маңыздылары - саяси, құқықтық, моральдық, ұлттық, діни т.б. қатынастар.
Қоғамдық қатынастардың барлық жиынтығы - өзара заңды байланысқан реттелген
бұлжымас бір ізді жүйе. Қоғамдық қатынастардың жиынтығынан белгілі бір
ізділікті табу, оның ең бастысын, негізін анықтау. Қоғамдық қатынастардың
өзара байланысын сипаттайтын заңдылықтарды ашу - ғылымның зор еңбегі.
Қоғамдық өмірде қарым-қатынастар әртүрлі әлеуметтік топтар арасындағы
қатынастар ретінде және сол ұжым ішіндегі қатынастар ретінде де өмір
сүреді. Қоғамдық қатынастардың жиынтығы адамдар ұжымдары үшін олардың өмір
сүретін белгілі бір әлеуметтік ортасы болып табылады.
Қоғамдық қатынас антагонистік және антагонистік емес болып екіге
бөлінеді. Антагонистік қоғамдық қатынастар жеке меншікке және адамды
қанауға негізделген қоғамдық-экономикалық формацияда болады. Антагонистік
емес қоғамдық қатынастар қанаушылық жоқ қоғамда болады. Мәселен, алғашқы
қауымдық қоғам Марксизм болашақ коммунизм қоғамында да болуға тиіс деп
түсіндіреді. Қоғамдық қатынастардағы кез келген түбірлі өзгеріс тек
өндірістік қатынастардың өзгеруіне байланысты.
Қоғамдық қатынастардың басым көпшілігі әлеуметтік нормалар арқылы
реттеліп, басқарылып жатады. Қоғамның мүдде-мақсаттары, саясат, мемлекеттік
билік т.б. күрделі мәселелер құқықтық нормалар арқылы реттеліп,
басқарылады. Өйткені бұл бағытта қоғамдық қатынастардың ең маңыздысы, ең
күрделі түрлері топтасып, мемлекет пен құқықтың ең жауапты қызметіне
айналады.
Негізгі бөлім.
Құқықтық қатынастар - адамдардың өзара әлеуметтік байланысы, қарым-
қатынасы. Адамдар өмір сүру үшін, ұрпақты жалғастыру үшін т.б. басқа
себептермен бір-бірімен қарым-қатынаста болады. Бұл объективтік процесс.
Қоғамның диалектикалық даму процесіне сәйкес қарым-қатынастар да ескіріп,
жаңарып жатады. Бұл процесс әртүрлі жолмен дамиды, адамдардың
бостандығының, іс-әрекетінің шеңбері кеңиді. Ғылым мен техниканың дамуы
қоғамдағы қарым-қатынастардың түрін шексіз көбейтіп, қарқынды деңгейде
дамытты. Бірақ бұл қарқынды даму процесі адамды қоршаған ортаның
экологиясын нашарлатты, табиғи ресурстарды, байлықтарды азайтты. Сондықтан
адамдардың және қоғамның мүдде-мақсаттары тұрғысынан бостандықты дамыта
отырып, кейбір қарым-қатынастарға шектеу қойылды.
Қоғамдық қатынастар әртүрлі болады: саяси, моральдық, экономикалық,
әлеуметтік, ұлттық, діни т.б. байланыстар. Бұл байланыс - қатынастар
моральдық, әдет-ғұрып, діни, құқықтық нормалармен реттеледі. Мысалы, отбасы
қатынастардың көпшілігі дәстүр, діни нормалармен реттеліп жатады.
Қоғамдағы барлық қатынастар құқықтық нормалармен реттелмейді, тек
әлеуметтік, қоғамдық мүдде-мақсаттарды қамтитын қатынастарды реттеп,
басқарып отырады.
Құкықтық қатынастар — құқыққа байланысты, кұкық негізіндегі
қатынастар. Құқықтық қатынастарға мынадай белгілер тән.
1) Құқықтық қатынас — бұл қоғамдық қатынас, былайша айтқанда,
адамдардың арасындағы қатынас және олардың іс-әрекетімен, мінез-құлқымен
тікелей байланысты. Меншік иесінің өз заттарына хақысы бар, бірақ бұл
құқықтарды ол басқа адамдармен қатынас жасағанда жүзеге асырады;
— құқықтық қатынастар тек нормативтік актілер арқылы реттеліп отыратын
қарым-қатынастарды біріктіреді. Нормативтік актілерде қатынастың мазмұны,
субъектілердің құқықтары мен міндеттері, дұрыс орындалмаса жауапкершіліктің
түрлері көрсетіледі. Құқықтық қатынастар арқылы нормативтік актілер іске
асады, орындалады.
2) Құкықтық қатынас тек қана адамның мінез-құлқына құқықтық норма
әсер еткенде пайда болады. Құкықтық норма мен құкықтық қатынас арасында
бұлтартпастық байланыс бар, өмірде тек қана құқықтық нормада көрсетілген
құқықтық қатынас пайда болады. Кейде заңда көрсетілмеген жағдайда да
қатынас құқықтық сипатқа ие болуы мүмкін. Мысалы, құқықгық ұқсастық болған
жағдайда құқықтық норма өзінде тікелей көрсетілмеген қатынастарға
қолданылады;
— қатынастың субъектілерінің екі жакты құқықтары мен міндеттерінің толық
көрсетілуі. Бір жағының кұқығы екінші жағының міндеттеріне сәйкес, тең
келеді. Субъектілердің бостандығы тең болады.
3) Құқықтық қатынас — бұл субъективтік құқықтар мен міндетгер аркылы
пайда болатын адамдар арасындағы байланыс. Субъективтік құқықка ие болушы
соны пайдаланатын тұлға, ал құқықтық міндет жүктелген сол міңдетгі
орындауға тиіс тұлға. Құқықтық қатынаста хақысы бар түлға және міндеті бар
тұлға болады: адам, ұйым, мемлекет органы.
— субъектілер өз еріктерімен, өз мүдде-мақсаттарын іске асыру үшін құқықтық
қатынас жасайды.
4) Құқықтық қатынас — ерікті қатынас. Құқықтық қатынас пайда болу
үшін қатысушылардын еркі қажет. Қейбір құқықтық қатынастар пайда болу үшін
тараптардың еркі қажет (мүліктік қатынастар). Ал қейбір құқықтық қатынастар
тек бір тараптың еркіне байланысты пайда болады (қылмыстық іс заң қорғаушы
орғанның еркі бойынша қозғалады).
— егер қатынаста нормативтік актінің мазмұны бұзылса немесе субъектілер өз
міндеттерін дұрыс, толық орындамаса, мемлекеттің қатынасуымен бұл
кемшіліктер түзетіліп, жауапкершіліктің түрін анықтауға тиіс.
5) Құқықтық қатынасты мемлекет қорғайды. Құқықтық нормалардың
талаптарын жүзеге асыруды қамтамасыз ете отырып, мемлекет құқықтық
қатынастарды да қорғайды. Мемлеқет қорғайтын құқықтық қатынастар қоғамдағы
құқык тәртібінің негізі болып саналады.

Құқықтық қатынастардың түрлері:
1. Реттейтін құқықтық қатынастар — субъектілердің заңға сәйкес мінез-
құлқы, былайша айтқанда, құқықтық нормалар негізінде және соған сәйкес
мінез-құлық. Мұндай құқықтық қатынастар құқық тәртібінің негізін кұрайды.
Бұларға жататындар: мемлекеттік, мүліктік, отбасы, еңбек, т.б. құқықтық
қатынастар.
— Қоғамдағы барлық қатынастар жөне нормативтік актілер құқықтың жүйе-
саласына сәйкес бірнеше түрге бөлінеді: мемлекеттік, әкімшілік, азаматтық,
қылмыстық, қылмыстық-процессуалдық, азаматтық-процессуалдық, т.б. құқықтар.
2. Қорғайтын құқықтық қатынастар — субъектілердің заңсыз әрекетінің
салдарынан пайда болады. Оның мақсаты — қоғамдық тәртіпті қорғау, кінәліні
жазалау, сөйтіп әділдік орнату.
— Құқықгық норманың атқаратын ісіне карай қатынастар екіге бөлінеді:
реттеуші және қорғаушы. Реттеуші нормалар қатынастарды реттеп, басқарып,
дамытып отырады. Қорғаушы нормалар карым-қатынастардың дұрыс, заңға сәйкес
орындалуын қамтамасыз етеді.
3. Абсолютті құқықтық қатынастарда тек бір Тарап белгілі (кұқық иесі)
болады. Басқалардың барлығы міндетгі тарап болып саналады. Мысалы, бұларға
меншікқе байланысты қатынастар жатады.
— Құқықтық қатынастар мазмұнына қарай екіге бөлінеді: жалпылық және нақты.
Жалпьшық түрде құқықтық қатынас мемлекет пен жеке азаматтардың арасында
болады. Нақты түрдегі қатынастар заңды себептер, фактілер болғанда
басталады. Мысалы, сауда-сату шарты, біріккен фирма қүрылысы т.б. себептер.
4. Салыстырмалы құқықтық қатынастарда барлық оған қатысушылар белгілі
(сатушы мен сатып алушы) болып келеді.
— Құқықтық қатынастардың субъектілерінің жағдайларына қарай екіге
бөлінеді: абсолюттік және салыстырмалы. Абсолюттік түрде қатынастан туатын
құқық бір жағындағы субъектіде болады, ал екінші жағындағы субъектісінде
тек міндеттер болады. Бұл жағдай нормативтік актіде анық көрсетіледі.
Мысалы, жеке меншіктің иесі құқықтық қатынаста болса, оның құқығын ешкім
бұза алмайды және ол меншікке қатынастың субъектілері нышан келтірмеуге
міндетті. Салыстырмалы түрдегі қатынастардың субъектілерінің құқығы мен
міндеттері бірдей болады.
Сонымен, қуқықтық қатынастар дегеніміз — қатысушыларының субъективтік
құқықтары мен заңда көрсетілген міндеттері болатын, құқық нормалары мен
заңда көрсетілген айғақтарға (фактілерге) сәйкес туындайтын, ерік ықтиярды
білдіретін қоғамдық қатынастар.
Құқықтық қатынастар қоғамдағы әлеуметтік кұбылыстардың ең күрделісі
және ерекше түрі. Себебі бұл қатынастар толығымен құқықтық нормалар арқылы
реттеліп, басқарылып, мемлекеттік статус, кепілдік алып, қоғамның дұрыс,
прогрестік жолмен дамуын қамтамасыз етеді.
Құқықтық қатынастар құрамының бөлшектерi.

Құқықтық қатынастар - құқыққа байланысты, құқық негізіндегі қоғамдық
байланыстар. Құқықтық қатынас тек қана адамның мінез-құлқына құқықтық норма
әсер еткенде пайда болады. Құқықтық қатынас — бұл субъективтік құқықтар мен
заңды міндеттер арқылы пайда болатын адамдар, ұйымдар, мемлекеттік органдар
арасындағы байланыс. Құқықтық нормалардың талаптарын жүзеге асыруды
қамтамасыз ете отырып, мемлекет қоғамдағы заңдылық пен тәртіптіде
жақсартуға мүмкіншілік жасайды.
Құқықтық қатынастардың құрамы бірнеше бөлшектерден: құқық
субъектісінен, субъективтік құқықтан, заңи міндеттен, құқықтық қатынас
объектісінен (затынан) тұрады.
Құқық субъектісі — заңи немесе жеке тұлға. Заңи тұлғаларға жататындар
мемлекет органдары, қоғамдық бірлестіктер, т.с.с. Меншік, шаруашылық
жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлкімен
өз міндеттемелері бойынша жауап беретін, өз атынан мүліктік және мүліктік
емес жеке кұқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын,
сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйым заңи тұлға деп танылады.
Қазақстан Республикасының азаматтары, шет ел азаматтары және азаматтығы жоқ
адамдар да жеке тұлғалар болып саналады.

Құқықтық қатынастар субъектiлерi.
Құқықтық қатынастың құрылымы төрт элементтен тұрады: субъект, объект,
субъективтік құқық, заңды міндеттер.

1. Құқықтық қатынастың субъектісі - жеке адам және заңды тұлғалар.
Қазақстан Республикасының және басқа елдердің азаматтары сондай-ақ
азаматтығы жоқ адамдар жеке тұлғалар болып ұғынылады (КРАК, 12 б.).
Қатынастың субъектісі болу үшін олардың құқықтық қабілеті және
әрекеттілігі қалыптасуы керек.
Құқықтық қабілет - құқыққа бостандықтар мен міндеттерге ие болу
қабілеті. Құқықтық қабілет адам туған сәттен басталып, өлгенде аяқталады.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі азаматтардың құқықтық
қабілетінің негізгі мазмұнын анықтайды: меншігінде мүлік, оның ішінде
шетелдік валютаны ұстауға ие болу; мүлікті мұрагерлікке не өсиет етіп
қалдыру; тұратын жерін өзі тандап алу; шет елдерге кетуге, қайтып келуге
ерікті; шаруашылық құруға, қарым-қатынас жасауға т.б. құқықтары бар
(кодекстің 14-бабы).
Әрекеттілік (дееспособность) - адамның өз әрекетімен қүқығын
пайдалана алу және оны жүзеге асыру, өзі үшін міндеттер тудырып, оларды
орындау қабілеті. Әрекеттіктің басты шарты кәмелеттік немесе құқықтық
нормада белгілі жасқа толу болып ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.