Кашмир мәселесі
I. Кіріспе.
II. Негізгі бөлім.
Үндістан түбіндегі Үндістан.Пакистан мемлекеттерінің пайда болуы және дамуы.
1. Кашмир мәселесінің тарихи сахнаға шығуы.
2. Қазіргі халықаралық жағдайдағы Үнді.Пакистан хактығысының орны.
III. Қорытынды.
IV. Қолданылған әдебиеттер.
II. Негізгі бөлім.
Үндістан түбіндегі Үндістан.Пакистан мемлекеттерінің пайда болуы және дамуы.
1. Кашмир мәселесінің тарихи сахнаға шығуы.
2. Қазіргі халықаралық жағдайдағы Үнді.Пакистан хактығысының орны.
III. Қорытынды.
IV. Қолданылған әдебиеттер.
Оңтүстік Азия аймағы ежелден келе жатқан жол тарихы бар аймақ. Бүл аймақтағы геосаяси жағынан қазіргі үлкен мемлекет Үндістан және оған шекаралас Пакистан, Бангладеш, Непал, Щри-Ланк және Бутан мемлекеттері. XX ғасырдың II жартысында өзін дүниені назар аударған Үнді-Пакистан арасындағы қақтығыс оның шығуы Үлыбританияның 1947 жылы Оңтүстік Азия аймағынан Үндістан және Пакистан мемлекеттеріне тәуелсіздігін береді. Бүл елдер арасындағы жергілікті түрғындардың ешқандай пікірімен санаспай Кашмир провинциясын басым бөлігін мүсылмандар түрғанымен Үндістан әкімшілік аумағына беріледі. Осы провинция үшін Кашмир мәселесі екі ел арасындағы даулы мәселесі болады.
Осы жүмыстың мақсаты даулы мәселенің шығу тарихымен қазіргі тандағы халықаралық жағдайын зерделеп өтуі.
Кашмир мәселесі өткір кезендермен ерекшеленеді ол 1947-49 жж. Бастауын алып, ауысып отырған үзаққа созылып отырған жанжалдың басы болды. Әскери қимылдардың нәтижесінде Кашмцр солтүстігі Пакистанға ал оңтүстігі Үндістанға өтті. Кейінгі жылдар бүл араға Қытай түсті. Бірақта қазіргі таңға дейін дүние жүзіндегі өртті ошақтарының бірі болып отыр.
Соңғы жылдар осы жанжалдың тағы бір қыры дүниені дүр сілкіндірген "АҚШ-ғы 2001 ж. қыркүйектегі терактіден кейн жанжал оты өрши түсті.
Екі жақтың қатынастарына әсіресе мәдени-өркениеттік фактор теріс әсерін тигізуде. Белгілі бір мәдени-өркениеттік жақындыққа қарамастан Индия мен Пакистанда индуизм мен ислам сияқты әртүрлі діндер орныққан. Діни алшақтықтың ғаламдық күшею тенденциясы кезінде Индия мен Пакистан арасындағы қайшылық өрши түсуі мүмкін. Дін Пакистанда айрықша рольге ие. Бүл жөнінде Пакистандық ғалым Вахуз-уз-Заман былай дейді: Егер арабтар, түріктер, ирандықтар исламнан бас тартса, онда арабтар бәрі бір араб, түріктер-түрік, ал ирандықтар-ирандық болып қалады.Ал исламнан біз бас тартсақ,кім болар едік? Сөйтіп, Пакистанның негізін қалаушы М.А.Джиннаның екі үлт теориясы М.Гандидің біртүтас үлт концепциясына қарсы қойылады.11
Үнді қоғамы басқа шығыс қоғамдарынан дамудың «үжымдық» векторының айқын көрінбеуімен ерекшеленеді. Бүл түрғыда Индия өзінің «жеке-даралыққа» сүйенуімен европалық классикалық үлгідегі қоғамға жақын түр және оның жолы белгілі бір дәрежеде ресейдікіне үқсас-«үжымдық»және «жеке-даралық» сананың арасындағы ауытқу түптеп келгенде даму типтерін анықтады. Ал ислам «үжымдық» дамуға сүйенеді. Айта кететін жай, ислам қағидасы бойынша иудей мен христиандар «қорғалушы» мәртебесіне ие болса,үнділіктер кәпір діннің өкілдері ретінде не исламға өтуі керек, не жойылып жіберілуі қажет. Қазіргі тандағы ислам фундаментализмі күшейген жағдайда Оңтүстік Азия оның әлемдік қауымдастыққа қарсы түруының негізгі аренасына айналуы мүмкін.
Осы жүмыстың мақсаты даулы мәселенің шығу тарихымен қазіргі тандағы халықаралық жағдайын зерделеп өтуі.
Кашмир мәселесі өткір кезендермен ерекшеленеді ол 1947-49 жж. Бастауын алып, ауысып отырған үзаққа созылып отырған жанжалдың басы болды. Әскери қимылдардың нәтижесінде Кашмцр солтүстігі Пакистанға ал оңтүстігі Үндістанға өтті. Кейінгі жылдар бүл араға Қытай түсті. Бірақта қазіргі таңға дейін дүние жүзіндегі өртті ошақтарының бірі болып отыр.
Соңғы жылдар осы жанжалдың тағы бір қыры дүниені дүр сілкіндірген "АҚШ-ғы 2001 ж. қыркүйектегі терактіден кейн жанжал оты өрши түсті.
Екі жақтың қатынастарына әсіресе мәдени-өркениеттік фактор теріс әсерін тигізуде. Белгілі бір мәдени-өркениеттік жақындыққа қарамастан Индия мен Пакистанда индуизм мен ислам сияқты әртүрлі діндер орныққан. Діни алшақтықтың ғаламдық күшею тенденциясы кезінде Индия мен Пакистан арасындағы қайшылық өрши түсуі мүмкін. Дін Пакистанда айрықша рольге ие. Бүл жөнінде Пакистандық ғалым Вахуз-уз-Заман былай дейді: Егер арабтар, түріктер, ирандықтар исламнан бас тартса, онда арабтар бәрі бір араб, түріктер-түрік, ал ирандықтар-ирандық болып қалады.Ал исламнан біз бас тартсақ,кім болар едік? Сөйтіп, Пакистанның негізін қалаушы М.А.Джиннаның екі үлт теориясы М.Гандидің біртүтас үлт концепциясына қарсы қойылады.11
Үнді қоғамы басқа шығыс қоғамдарынан дамудың «үжымдық» векторының айқын көрінбеуімен ерекшеленеді. Бүл түрғыда Индия өзінің «жеке-даралыққа» сүйенуімен европалық классикалық үлгідегі қоғамға жақын түр және оның жолы белгілі бір дәрежеде ресейдікіне үқсас-«үжымдық»және «жеке-даралық» сананың арасындағы ауытқу түптеп келгенде даму типтерін анықтады. Ал ислам «үжымдық» дамуға сүйенеді. Айта кететін жай, ислам қағидасы бойынша иудей мен христиандар «қорғалушы» мәртебесіне ие болса,үнділіктер кәпір діннің өкілдері ретінде не исламға өтуі керек, не жойылып жіберілуі қажет. Қазіргі тандағы ислам фундаментализмі күшейген жағдайда Оңтүстік Азия оның әлемдік қауымдастыққа қарсы түруының негізгі аренасына айналуы мүмкін.
1. Егемен Қазақстан, қантар, 2002 ж.
2. Международная жизнь. №4 1998 г.
3. Международная жизнь. №8 2001 г.
4. Международная жизнь. №1 2002 г.
5. Международная жизнь. №7 1998 г.
6. Международный ежегодник. 1984 г.
7. Лунев С.И. Ведущие позиции Индии в системе международных отношений Южной Азии и ее противоборство с Пакистаном. // Роль ключевых стран в международных отношениях в 1990-е годы. — М., 1995.
8. Лунев С.И. Дипломатия в Южной Азии. — М., 1997.
9. Современные международные отношения. — М., 1999.
2. Международная жизнь. №4 1998 г.
3. Международная жизнь. №8 2001 г.
4. Международная жизнь. №1 2002 г.
5. Международная жизнь. №7 1998 г.
6. Международный ежегодник. 1984 г.
7. Лунев С.И. Ведущие позиции Индии в системе международных отношений Южной Азии и ее противоборство с Пакистаном. // Роль ключевых стран в международных отношениях в 1990-е годы. — М., 1995.
8. Лунев С.И. Дипломатия в Южной Азии. — М., 1997.
9. Современные международные отношения. — М., 1999.
Кашмир мәселесі
ЖОСПАР
I. Кіріспе.
II. Негізгі бөлім.
Үндістан түбіндегі Үндістан-Пакистан мемлекеттерінің пайда болуы және
дамуы.
1. Кашмир мәселесінің тарихи сахнаға шығуы.
2. Қазіргі халықаралық жағдайдағы Үнді-Пакистан хактығысының орны.
III. Қорытынды.
IV. Қолданылған әдебиеттер.
I. КІРІСПЕ
Оңтүстік Азия аймағы ежелден келе жатқан жол тарихы бар аймақ. Бүл
аймақтағы геосаяси жағынан қазіргі үлкен мемлекет Үндістан және оған
шекаралас Пакистан, Бангладеш, Непал, Щри-Ланк және Бутан мемлекеттері. XX
ғасырдың II жартысында өзін дүниені назар аударған Үнді-Пакистан арасындағы
қақтығыс оның шығуы Үлыбританияның 1947 жылы Оңтүстік Азия аймағынан
Үндістан және Пакистан мемлекеттеріне тәуелсіздігін береді. Бүл елдер
арасындағы жергілікті түрғындардың ешқандай пікірімен санаспай Кашмир
провинциясын басым бөлігін мүсылмандар түрғанымен Үндістан әкімшілік
аумағына беріледі. Осы провинция үшін Кашмир мәселесі екі ел арасындағы
даулы мәселесі болады.
Осы жүмыстың мақсаты даулы мәселенің шығу тарихымен қазіргі тандағы
халықаралық жағдайын зерделеп өтуі.
Кашмир мәселесі өткір кезендермен ерекшеленеді ол 1947-49 жж. Бастауын
алып, ауысып отырған үзаққа созылып отырған жанжалдың басы болды. Әскери
қимылдардың нәтижесінде Кашмцр солтүстігі Пакистанға ал оңтүстігі
Үндістанға өтті. Кейінгі жылдар бүл араға Қытай түсті. Бірақта қазіргі
таңға дейін дүние жүзіндегі өртті ошақтарының бірі болып отыр.
Соңғы жылдар осы жанжалдың тағы бір қыры дүниені дүр сілкіндірген "АҚШ-
ғы 2001 ж. қыркүйектегі терактіден кейн жанжал оты өрши түсті.
Екі жақтың қатынастарына әсіресе мәдени-өркениеттік фактор теріс әсерін
тигізуде. Белгілі бір мәдени-өркениеттік жақындыққа қарамастан Индия мен
Пакистанда индуизм мен ислам сияқты әртүрлі діндер орныққан. Діни
алшақтықтың ғаламдық күшею тенденциясы кезінде Индия мен Пакистан
арасындағы қайшылық өрши түсуі мүмкін. Дін Пакистанда айрықша рольге ие.
Бүл жөнінде Пакистандық ғалым Вахуз-уз-Заман былай дейді: Егер арабтар,
түріктер, ирандықтар исламнан бас тартса, онда арабтар бәрі бір араб,
түріктер-түрік, ал ирандықтар-ирандық болып қалады.Ал исламнан біз бас
тартсақ,кім болар едік? Сөйтіп, Пакистанның негізін қалаушы М.А.Джиннаның
екі үлт теориясы М.Гандидің біртүтас үлт концепциясына қарсы қойылады.11
Үнді қоғамы басқа шығыс қоғамдарынан дамудың үжымдық векторының айқын
көрінбеуімен ерекшеленеді. Бүл түрғыда Индия өзінің жеке-даралыққа
сүйенуімен европалық классикалық үлгідегі қоғамға жақын түр және оның жолы
белгілі бір дәрежеде ресейдікіне үқсас-үжымдықжәне жеке-даралық сананың
арасындағы ауытқу түптеп келгенде даму типтерін анықтады. Ал ислам
үжымдық дамуға сүйенеді. Айта кететін жай, ислам қағидасы бойынша иудей
мен христиандар қорғалушы мәртебесіне ие болса,үнділіктер кәпір діннің
өкілдері ретінде не исламға өтуі керек, не жойылып жіберілуі қажет. Қазіргі
тандағы ислам фундаментализмі күшейген жағдайда Оңтүстік Азия оның әлемдік
қауымдастыққа қарсы түруының негізгі аренасына айналуы мүмкін.
ІІ. Негізгі бөлім
Үндістан түбіндегі Үндістан-Пакистан мемлекеттерінің пайда болуы және
дамуы
Бұл үрдіс Индияның ішкі дамуында дағдарысқа алып келуі мүмкін. Ислам
фундаментализмінің қанат жаюы, біріншіден, оның миллиондық мұсылман
халқына тікелей ықпал етсе екіншіден,үнділік шовинистік топтарға әсерін
тигізіп, фундаментализмнің Индияға нығаюына алып келеді. 90-жылдардың
басында нақ осы үнділік фундаменталистердің позициясы біраз күшейген еді,
бүл Индияның түтастығына, оның түрақтылығы мен парламенттік демократиясына
қауіп төндіреді.
...Әлеуметтік қүрылымдардың, экономикалық дамудың денгейлері мен
модельдерінің жақындығы екі жақты қатынастарға оң ықпал жасай алады (елеулі
экономикаға, одаң соң саяси жүйеге).Соңғы оң жылдықтарда Индиямен жемісті
экономикалық ынтымақтасуға неғүрлы мүдделі Пакистандағы ірі сауда-өнеркәсіп
буржуазиясының позициясы едәуір нығайды. Дегенмен бүл үрдісті әзірге өте
шиеленіскен саяси қатынастар тежеп отыр. Үнді Пакистан қатынастарында
Индияның Оңтүстік Азияның басқа елдерімен өзара қатынастарындай елеулі оң
роль атқармайды. 1947 жылы Индияны діни принцип бойынша бөлу (Пакистанға
негізінен мүсылмандар түратын, ал Индияға-үнділіктер түратын жерлер
берілді) миллиондаған үнділіктер, Индияға және мүсылмандардың Пакистанға
қан төгіс жасай келуімен қатар жүрді. Таза психологиялық түргыда екі ел
халқының қоғамдық санасында көрші мемлекет Үндістанда жасаған біртүтас
өркениет пен отаршылдықпен бірлесіп күресумен емес, XX ғасырдың екінші
жартысында болған оқиғалармен теңестіріледі. Оның үстіне, Пакистанда Дели
Пакистан жерлерін үнемі басқарып келген орталық ретінде қабылданса, Индия
үшін Пакистан — бүл соңғы мыңжылдықта оның жерінен болып келген сансыз
шапқыншылдықтар аумағы(Х1-ХіҮғғ. Түрік басқыншы-мүсьшмандары, XIII — ХІҮ
монғол шапқыншылығы, XIV - ХУғғ. Ақсақ Темір жасақтары, Орта Азия мен
Ауғанистаннан келген мүсылман жаулап алушылары, т.б) Үнділіктер
мен мұсылмандар арасындағы алғашқы қақтығыс негізінен 712 жылы Синдада
болған еді.[2]
Индия мен Пакистан тәуелсіздік алғаннан кейін бірнеше айдан соң жылы
Кашмир жерінен князьдігіне қарулы патан тайпалары басып кірді. Кашмирдің
билеушісі Индиядан әскери көмек сүрап, өз князьдігін оның бөлігі деп
жариялады. 1948 ж алғашқы Үнді- Пакистан соғысы болды. БҮҮ қауіпсіздік
Кеңесі коммисиясының жүмысы нәтижесінде1949 жьшғы жазда атысты тоқтату
сызығы белгіленіп, оның бір бөлігі халықаралық шекара,екінші жағы бақылау
сызығы ретінде танылды (бүл сызық1965 және 1971жылдардағы соғыстардың
нәтижесінде аздап өзгерді).
Жағдайдын қиындай түсуі Пакистан Кашмир жерінің бір бөлігін Қытайға
беруі, Кашмирдің үштен екісі Индияның бақылауында қалды (Джамма штаты және
Кашмир). Қауіпсіздік Кеңесі осы жылы Пакистан әскерін солтүстік-батыс
бөліктен шығарған соң Кашмирде плебисцит өткізу қажеттігі жөніне қарай
қабылданды.
Екі ел арасындағы соғыс 1965 жылы қайта өршіді. Ол Қытайдың аймақтағы
позициясының күшеюінен қауіптенген СССР мен АҚШ-тың алаңдаушылығы туғызды.
АҚШ әскери қимылдар бастаңан сәттен Пакистанға әскери көмегін тоқтатып,
Қытайды жанжалға араласпауы жөнінде ескерткенмен Индия Америка Қүрама
Штаттарды Пакистанның әскери одақтасы ретінде қарастырды. СССР-дің Индиямен
достық қатынастары мен Пакистанмен өзара түсіністік жағдайы және соғысты
тоқтатуға мүдделігі оны сол кезде Индия мен Пакистан арасындағы сенімді
келістіруші еткен еді. Екі жақта ізгі ниет қызметін көрсету жөніндегі кеңес
үсынысын қабыл алды. Ташкентегі келіссөздер бірлескен Декларацияға қол
қоюмен аяқталды.
1971 жылы жаңа қарулы жанжал болып, ол Пакистанның ірі жеңілісімен және
Бангладештің пайда болуымен аяқталды.[9] 1972 жылы екі елдің басшылары Симл
келісіміне қол қойды, оған сәйкес олар даулы мәселелерді бейбіт жолмен
шешуте міндеттенді. Дегенмен келісімнің мәтіні екі түрлі түсіндірме жасауға
мүмкіндік береді. Нәтижесінде үнді жағы Кашмир мәселесін халықаралық
форумдарда көтеруте тыйым салады деп есептеп, екі жақты проблема ретінде
қараса, Пакистан жағы мүнымен келіспей отыр. Пакистан өкіметі әсіресе 90-
жылдары белсендік танытып жүр. Ол Кашмир мәселесін халықаралық кездесулерде
(ең алдымен БҮҮ мен ислам конференциясының Үйымы мәжілісінде)үнемі көтеріп,
Кашмирдегі бақылау сызығын мойындаудан бас тартуда және онда осы жердің
тиістілігі жөнінде 1949 жылғы қараудың негізінде БҮҮ шеңберінде плебисцит
өткізуді үсынып отыр. Ал Индия жарты ғасыр бүрынғы қүжатты өз күшін жойған
деп санап, үшінші жақтың кез келген бітімге келтірушілерінен бас тартуда.
Оған дәлел ретінде 1994 жылы ол БҮҮБас хатшысы Бутрос Гали үсынған
қызметтен, ал 1998 жылы Жапония премьер-министрі Р.Хасимоттың Токияда Индия
мен Пакистан арасында Кашмир мәселесі бойынша Жапон дипломаттарының
араласуымен келіссөздер жүргізуден бас тарту Кашмирді зансыз
оккупацияланған үнді жері ретінде қарастырады.
Соңғы онжылдықта Кашмирдегі Үнді-Пакистан шекарасының өң бойында
қақтығыстар тоқтамауда. Неғүрлым қан төгісті әскери қақтығыстар Сиачин
мүздығының маңында орын алды. Бүл 1987 жылы қыркүйекте басталып, сол кезде
500 адамның қаза табуымен аяқталды. Жалпы, 1988 —1997 жылдар аралығында осы
аудандағы әскерлердің барлық шығыны 3 мыңға жетіп отыр.[9]
Үнді өкіметі Пакистанды Кашмирге диверсанттар жіберіп, Кашмир
терроршылдарын өз жерінде даярлап отыр деп айыптауда (штатта ислам
экстреминистірі мен үнді полицейлерінің арасында үнемі қарулы қақтығыстар
болып түрады) және Пакистан Индияға қарсы жарияланбаған соғыс жүргізуде
десе, Пакистан жағы өз кезегінде Кашмирде мүсылмандарды қырыпң жатқаны
жөнінде мәлімдеп отыр. Бірнеше рет елдер соғыс аясында болды.
Екі жақтың қатынастарын жақсарту әрекеттері бірнеше рет сәтсіз
аяқталды. Айталық, 1985 жылы Р Ганди өкіметі Пакистанмен арадағы диалогты
жалғастыруға келісті. Екі ел басшылары бірнеше рет кездесті. Бірақ 1987
жылдың басында Пакистан қарулы күштері Раджастхан, Пенджап және Кашмир
шекараларына шоғырландырылды,ал үнді әскерлері тек Раджастханда 250 мыңға
жететін әскерлері болды.
90-жылдардың басындағы екі елдің саяси диалогы мен жаңа келісімдерге
қол қою (мысалы, дипломатиялық өкілдерге қатысты мінез-қүлық кодексі мен
химиялық қаруды қолдануға тыйым салу туралы бірлескен декларация)
қатынастарды жақсарта алмады, жылдың күзінде екі елдің басшылары тағы да
өткір мәлімдемелер жасасты.
Бірлескен майдан үкіметі Пакистанмен арадағы қатынастарды жақсарту
мақсатында жаңа белсенді қадамдар жасады. 1997 жылы сәуірде Индия тіпті
Пакистан мен Бангладешпен конфедерация қүру мүмкіндігі жөнінде айтты. Бірақ
жазда Үнді-Пакистан шекарасында қайтадан қақтығыстар өршиді.
Осы жағдай өкімет басында Бхоратия Джаната партиясы түрған кезде де
қайталанды1998 жылды шілдеде, Оңтүстік Азияда ядролық қаруды сыналғаннан
кейін екі айдан соң премьер-министрлер А.Б Воджпан мен Н.Шарифтің
келіссөздері үйымдастырылды (Калонбода, СААРК 10-форумы барысында). [9]
1998 жылғы қазанда саяси диалог сыртқы істер министрлері денгейінде
жалғасты.1999 жылғы ақпанда Индия мен Пакистан арасында түрақты автобус
қатынасы жолға қойылып, А.Б.Вонджап бірінші рейіспен Пакистан премьер-
министрімен кездесу үшін Локорға аттанды. Бүл диалогтың барысында Пакистан
әскерлері Кашмирдегі үнді жеріне басып кіруте дайындала бастады.
Пакистанның ауқымды операциясы 1999 жылғы көктемде жүзеге асырылып, бүкіл
бақылау сызығы үрыс алаңына айналды, ал үнді солдаттары Пакистанның
бақылауындағы жерлерді соққыға алды. [9]
Пакистан үкіметі Индияны өзінің негізгі стратегиялық қарсыласы ретінде
қарастырады. Тіпті 1971 жылғы соғыстан кейін Пакистан Индияның Оңтүстік
Азиядағы жалғыз бақталасы болып отыр. Пакистанға Индияның экономикалық,
территориялық және демографиялық потенциялының тек сегізден бірі ғана келсе
де қуатты держава болып табылады және бүл Пакистан өкіметіне Индияның басым
позицияларын даулауға негіз береді.
1. Кашмир мәселесінің тарихи сахнаға шығуы.
1971 жьшғы соғыстан кейін Индия әкімшілігі Пакистанның одан әрі
әлсіреуіне мүдделі болған жоқ. Ол елді әрі қарай бөлшектеу үрдісі Оңтүстік
Азиядағы жағдайды күрт шиеленістіріп, мемлекетаралық қатынастардың аймақтық
жүйесіне түрақсыздық эллементтерін әкелетінін, сөйтіп сыртқы
күштердің араласуын туғызатынын жақсы түсінеді. Мүнын бәрі Индияның
мүдделеріне толық қайшы келер еді.
Үнді фундаменталистерінің топтары басқа позицияны үстанып отыр. Ал
Индияның аймақты басымдыққа ие болып, Пакистанға өз ықпалын таратуы
Пакистан өкіметінің сыртқы саясатымен үйлеспейді. Пакистан армиясының
әскери бөлімдері Үнді шекарасына жақын аудандармен жаулап алынған Джамма
және Кашмир аймақтарына шоғырлана бастады. Бүл туралы Үндістан қарулы
күштері бас штаттының басшысы генерал С.Тадмонабхананның мәлімдемесіне
сілтеме жасай отырып, Үнді ақпарат агенттіктері хабарлады. Генерал Үнді
армиясының Пакистаның іс- қимылына қарсы жауап беретінің және өз армиясының
өз күштеріне сенетіндігін мәлімдеген және әрі қарай не істеп, не қоятынын
және мақсатының қандай екенін жақсы білетінін мәлімдеді.Екі елдің лидерлері
үзақ уақыт өздерінде ядролық қару барын жасырып келді.1998 жылғы 11 мамырда
Индияда үш ядролық қаруды сынау (13 мамырда —тағы екеуін) әлем
жүртшылығының назарын Оңтүстік Азияға аударды. [9] Сынақ туралы хабар
Индияда қуаныш туғызғанмен, басқа елдер мен халықтар өздерінің үлкен
алаңдатушылығын білдірді. Бүл аландатушылық Пакистан да ядролық қаруын
сынаған соң күшейе түсті. 26 мамырда Пакистан бес ядролық қаруын, ал 30
мамырда тағы біреуін жарды. [9]
Екі елде де көршінің қарулануы қатты аландатушылық туғызды.Проценттік
қатынаста Пакистан қорғанысқа Индияға қарағанда (2% артық) едәуір көп
шығындалады (1996 жылы ішкі жалпы өнімнің 6% астамын қүрады).9 Бірақ
абсолюттік көрсеткіштерде Индия барлық негізгі компоненттер бойынша басым
түседі: қарулы күштердің саны жағынан ол Пакистаннан 2,5 есе, үшақтардан 2
еседен астам, [9] танктерден-1,7 есе, артиллерия жағынан-1,6 есе асып
түседі. Оның үстіне үнді қарулы күштеріндегі әскери техникалық сапасы да
Пакистандікіне қарағанда едәуір жоғары (дегенмен Индияда да ескірген
техникаларда көп, мысалы МиГ-21 үшағы бүдан 40 — жылдай бүрын шыққан
болатын); сондай-ақ әскерді материалдық техникалық жабдықтау мен оны
басқару деңгейі де көш ілгері. Рас, 90-жылдары Пакистан өз армиясын елеулі
түрде жаңарта бастады. Тек соңғы бес жылда елдің әскери әуе күштері 120
жаңа үшақ алды. Бірақ Индияның потенциалы әлде қайда жоғары. Рэнд
корпорейлинің мамандарының болжамы бойынша, 2015 жылға қарай Индияның
әскери капиталы Қытайдың осы көрсеткішімен теңесіп, жапон көрсеткішінен 3
есе асып түседі және американдықтардан 2,5 есе арта қалмақ. [9]
Пакистанмен арадағы үшақ қатынасы Индияны жаяу әскердің 2\3 жуығын осы
шекарада үстауға мәжбүр етіп отыр. Тіпті ауған дағдарысының кезінде
Пакистан солтүстікте тек 60 мындай жауынгер үстаса, қарулы күштердің жуығы
(22 дивизияның18—і) Индиямен шекарада шоғырланған(рас, Пакистанның негізгі
орталығы да Индияның арадағы шекараның өн бойында орналасқанын ескеру
керек).
Үнді-Пакистан қатынастарында ғана емес, сондай-ақ аймақтың
қауіпсіздіктің негізгі проблемаларының бірі - екі мемлекеттегі ядролық
бағдарламалардың дамуы.
Әлем жүртшылығының назары Оңтүстік Азиядағы ядролық бағдарламаларға
Индия 1974 жылғы мамырда Похраньда ядролық құрылғыны жарған соң ауды.
Пакистан үкіметі ядролық бағдарламаны 1972 жылдан бастауды үйғарды, әрі
олардың бүл шешіміне Пакистанды ислам дүниесінің лидері ету ниеті де әсерін
тигізіп еді.
1985 жылы Индияның примьер-министрі Р.Ганди Индия ядролық қаруды
бірнеше аптаның немесе айдың ішінде жасай алады деп ашық айтты. [9]
Ресей сыртқы барлау қызметі жариялаған мәліметтер бойынша, 1995 жылға қарай
Индияда 60-тан 100 данаға дейін ядролық қару жасауға жеткіліеті плутонийдің
қоры бар.
1987 жылы Пакистан бомбасының әкесінің доктор А.К.Кхан Пекистан уранды
90% дейін байыта алатынын мәлімдеді, ал бүл деңгей ядролық қару өндіруте
жеткілікті. 1987 жылғы науырызда Пакистан президенті Зия- Уль- Хактың өзі;
Пакистан бомбаны қалаған уақытта жасай аладың - деп хабарлады. [9]
Пакистанның бүрынғы примьер-министрі Беназир Бхутто 1992 жылы өзінің үкімет
басында болғанда елде атом бомбасы жасалып жатқаны жөнінде білгенін ашық
мойындады. 1994 жылғы тамызда Навз Шариф Пакистанда атом бомбасы барын және
ол оны Индиядан қорғану үшін қолдануға дайын екендігін мәлімдеді.
СИПРИ-дің хабарлауынша, Пакистанда қазір 200 кг астам жоғары байытылған
уран бар, ол 10-15 бомба жасауға жеткілікті.
Екі елде де ядролық қаруды таратпау жөніндегі келісімге қол қойған жоқ.
Индия оған 1983 жылдың мамыр айында-ақ қол қоюдан бас тартқан болатын.
Елдің билеуші топтары мүны үш себептен істеген жоқ: екінші разрядты держава
мәртебесімен келіспеушілік, ядролық саладағы өз әрекеттерін халықаралық
бақылауға салудан жол тартты, Қытайдың ядролық саясатынан
қауіптенді. Американдықтар Пакистанға қанша қысым жасаса да, ол да ядролық
қаруды таратпау жөніндегі Келісімге қол қойған жоқ.Пакистан жағы оған
осындай қадамға Индия барса ғана келісетінін мәлімдеуде. Үнді үкіметі мүның
Индия үшін тиімсіз екенің айтылды, өйткені оның қауіпсіздігіне қауіп тек
Пакистаннан ғана келмейді.
1974 жылы Пакистан Оңтүстік Азияны ядролық қарудан бос аймақ деп
жариялауды үсынған болатын. Бірақ Индия бүл үсыныстан әлі күнге дейін бас
тартуда. Оның басты дәлелі: Оңтүстік Азияны басқа Азиядан жасанды түрде
бөліп қарауға болмайды және Қытайдың қуатты ядролық арсеналы бар кезде,
оның үстіне ол Тибетте орта қашықтықтағы баллистикалық ракеталар үшін
арнайы шахталар салынып жатқан уақытта оны ядролық қарудан бос аймақ деп
жариялаудың ешқандай мәні жоқ. 1978 жылы Индия тағы бір дәлел айтты:
ядролық қарудан бос аймақ концепциясының өзі өміршең емес, өйткені үлы
державалардың ядролық қаруды иеленуін заңдастырып, ядролық және ядролық
емес елдер арасындағы айырмашылықты тиянақтайды.
Ядролық бағдарлама жөніндегі мәселе кезінде СССР мен Индия
қатынастарында да біраз сызат қалдырған еді. Бірақ СССР Үнді үкіметінің
қадамының дүрыстығына күмәндануды дипломатиялық арналар арқылы білдіруді
жөн санады. СССР мен Индия арасында Кеңес жағы жеткізіп түрған, әскери
бағдарламаға пайдалануға болатын түрлі материалдар мен жабдықтар жөнінде де
келіспеушіліктер болып түрды. Ал Россия өзінің Индиямен келіспейтінін ашық
түрде білдіре бастады. Оның үстіне ол ядролық келісімдерге қол жеткізу
жөніндегі Пакистанның үсыныстарын таза насихаттық тәсіл ретінде қараған
СССР-дың бүрынғы позициясын қайта қарады.
1991 жылғы қарашада Россия Оңтүстік Азияны ядролық қарусыз аймақ деп
жариялау жөніндегі Пакистанның ұсынысын Ұлттар Ұйымында алғаш рет қолдады
(Франция мен Жапонияның дауыс беруден қалыс қалғанын айтуымыз керек). Бүл
позиция сол кездегі сыртқы істер министрі А.В.Козыревтің сапарының
қорытындысы бойынша бірлескен ресей-Пакистан мәлімдемесінде көрініс тапты.
Ресей сондай-ақ АҚШ, Ресей, Қытай, Индия және Пакистан қүрамында Оңтүстік
Азиядағы ядролық бағдарламаларға байланысты мәселелер бойынша халықаралық
конференция өткізу жөніндегі Пакистан үсынысымен де келісті.
Үнді билеуші топтары БҮҮ Қауіпсіздік Кеңесінің түрақты мүшелігін
ядролық қаруды иелену мен оны жеткізу қүралдарымен үдайы байланыстырып
келеді. Осы жағдай және Қытайдың ядролық саясаты мен Пакистанның ядролық
бағдарламасы, Индияның ядролық қүрылғыны сынаудың негізгі себебі болды.
Республика қазір өзінің ядролық мәртебесі ресми түрде танылса, осы мәселеде
біраз жол берушілікке дайын. Пакистан үшін Индиядан қалыспау айрықша
маңызды. Пакистанның Индия қанша заряд жарса, сонша заряд жарып отыруы
еріксіз назар аудартады.
Оңтүстік Азия елдерінің позициясын конструктивті деп айту қиын. Ядролық
қаруды иеленуте үмтылудың өзі өте қауіпті: бүл аймақтық қауіпсіздікті
шиеленістіріп қана ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ЖОСПАР
I. Кіріспе.
II. Негізгі бөлім.
Үндістан түбіндегі Үндістан-Пакистан мемлекеттерінің пайда болуы және
дамуы.
1. Кашмир мәселесінің тарихи сахнаға шығуы.
2. Қазіргі халықаралық жағдайдағы Үнді-Пакистан хактығысының орны.
III. Қорытынды.
IV. Қолданылған әдебиеттер.
I. КІРІСПЕ
Оңтүстік Азия аймағы ежелден келе жатқан жол тарихы бар аймақ. Бүл
аймақтағы геосаяси жағынан қазіргі үлкен мемлекет Үндістан және оған
шекаралас Пакистан, Бангладеш, Непал, Щри-Ланк және Бутан мемлекеттері. XX
ғасырдың II жартысында өзін дүниені назар аударған Үнді-Пакистан арасындағы
қақтығыс оның шығуы Үлыбританияның 1947 жылы Оңтүстік Азия аймағынан
Үндістан және Пакистан мемлекеттеріне тәуелсіздігін береді. Бүл елдер
арасындағы жергілікті түрғындардың ешқандай пікірімен санаспай Кашмир
провинциясын басым бөлігін мүсылмандар түрғанымен Үндістан әкімшілік
аумағына беріледі. Осы провинция үшін Кашмир мәселесі екі ел арасындағы
даулы мәселесі болады.
Осы жүмыстың мақсаты даулы мәселенің шығу тарихымен қазіргі тандағы
халықаралық жағдайын зерделеп өтуі.
Кашмир мәселесі өткір кезендермен ерекшеленеді ол 1947-49 жж. Бастауын
алып, ауысып отырған үзаққа созылып отырған жанжалдың басы болды. Әскери
қимылдардың нәтижесінде Кашмцр солтүстігі Пакистанға ал оңтүстігі
Үндістанға өтті. Кейінгі жылдар бүл араға Қытай түсті. Бірақта қазіргі
таңға дейін дүние жүзіндегі өртті ошақтарының бірі болып отыр.
Соңғы жылдар осы жанжалдың тағы бір қыры дүниені дүр сілкіндірген "АҚШ-
ғы 2001 ж. қыркүйектегі терактіден кейн жанжал оты өрши түсті.
Екі жақтың қатынастарына әсіресе мәдени-өркениеттік фактор теріс әсерін
тигізуде. Белгілі бір мәдени-өркениеттік жақындыққа қарамастан Индия мен
Пакистанда индуизм мен ислам сияқты әртүрлі діндер орныққан. Діни
алшақтықтың ғаламдық күшею тенденциясы кезінде Индия мен Пакистан
арасындағы қайшылық өрши түсуі мүмкін. Дін Пакистанда айрықша рольге ие.
Бүл жөнінде Пакистандық ғалым Вахуз-уз-Заман былай дейді: Егер арабтар,
түріктер, ирандықтар исламнан бас тартса, онда арабтар бәрі бір араб,
түріктер-түрік, ал ирандықтар-ирандық болып қалады.Ал исламнан біз бас
тартсақ,кім болар едік? Сөйтіп, Пакистанның негізін қалаушы М.А.Джиннаның
екі үлт теориясы М.Гандидің біртүтас үлт концепциясына қарсы қойылады.11
Үнді қоғамы басқа шығыс қоғамдарынан дамудың үжымдық векторының айқын
көрінбеуімен ерекшеленеді. Бүл түрғыда Индия өзінің жеке-даралыққа
сүйенуімен европалық классикалық үлгідегі қоғамға жақын түр және оның жолы
белгілі бір дәрежеде ресейдікіне үқсас-үжымдықжәне жеке-даралық сананың
арасындағы ауытқу түптеп келгенде даму типтерін анықтады. Ал ислам
үжымдық дамуға сүйенеді. Айта кететін жай, ислам қағидасы бойынша иудей
мен христиандар қорғалушы мәртебесіне ие болса,үнділіктер кәпір діннің
өкілдері ретінде не исламға өтуі керек, не жойылып жіберілуі қажет. Қазіргі
тандағы ислам фундаментализмі күшейген жағдайда Оңтүстік Азия оның әлемдік
қауымдастыққа қарсы түруының негізгі аренасына айналуы мүмкін.
ІІ. Негізгі бөлім
Үндістан түбіндегі Үндістан-Пакистан мемлекеттерінің пайда болуы және
дамуы
Бұл үрдіс Индияның ішкі дамуында дағдарысқа алып келуі мүмкін. Ислам
фундаментализмінің қанат жаюы, біріншіден, оның миллиондық мұсылман
халқына тікелей ықпал етсе екіншіден,үнділік шовинистік топтарға әсерін
тигізіп, фундаментализмнің Индияға нығаюына алып келеді. 90-жылдардың
басында нақ осы үнділік фундаменталистердің позициясы біраз күшейген еді,
бүл Индияның түтастығына, оның түрақтылығы мен парламенттік демократиясына
қауіп төндіреді.
...Әлеуметтік қүрылымдардың, экономикалық дамудың денгейлері мен
модельдерінің жақындығы екі жақты қатынастарға оң ықпал жасай алады (елеулі
экономикаға, одаң соң саяси жүйеге).Соңғы оң жылдықтарда Индиямен жемісті
экономикалық ынтымақтасуға неғүрлы мүдделі Пакистандағы ірі сауда-өнеркәсіп
буржуазиясының позициясы едәуір нығайды. Дегенмен бүл үрдісті әзірге өте
шиеленіскен саяси қатынастар тежеп отыр. Үнді Пакистан қатынастарында
Индияның Оңтүстік Азияның басқа елдерімен өзара қатынастарындай елеулі оң
роль атқармайды. 1947 жылы Индияны діни принцип бойынша бөлу (Пакистанға
негізінен мүсылмандар түратын, ал Индияға-үнділіктер түратын жерлер
берілді) миллиондаған үнділіктер, Индияға және мүсылмандардың Пакистанға
қан төгіс жасай келуімен қатар жүрді. Таза психологиялық түргыда екі ел
халқының қоғамдық санасында көрші мемлекет Үндістанда жасаған біртүтас
өркениет пен отаршылдықпен бірлесіп күресумен емес, XX ғасырдың екінші
жартысында болған оқиғалармен теңестіріледі. Оның үстіне, Пакистанда Дели
Пакистан жерлерін үнемі басқарып келген орталық ретінде қабылданса, Индия
үшін Пакистан — бүл соңғы мыңжылдықта оның жерінен болып келген сансыз
шапқыншылдықтар аумағы(Х1-ХіҮғғ. Түрік басқыншы-мүсьшмандары, XIII — ХІҮ
монғол шапқыншылығы, XIV - ХУғғ. Ақсақ Темір жасақтары, Орта Азия мен
Ауғанистаннан келген мүсылман жаулап алушылары, т.б) Үнділіктер
мен мұсылмандар арасындағы алғашқы қақтығыс негізінен 712 жылы Синдада
болған еді.[2]
Индия мен Пакистан тәуелсіздік алғаннан кейін бірнеше айдан соң жылы
Кашмир жерінен князьдігіне қарулы патан тайпалары басып кірді. Кашмирдің
билеушісі Индиядан әскери көмек сүрап, өз князьдігін оның бөлігі деп
жариялады. 1948 ж алғашқы Үнді- Пакистан соғысы болды. БҮҮ қауіпсіздік
Кеңесі коммисиясының жүмысы нәтижесінде1949 жьшғы жазда атысты тоқтату
сызығы белгіленіп, оның бір бөлігі халықаралық шекара,екінші жағы бақылау
сызығы ретінде танылды (бүл сызық1965 және 1971жылдардағы соғыстардың
нәтижесінде аздап өзгерді).
Жағдайдын қиындай түсуі Пакистан Кашмир жерінің бір бөлігін Қытайға
беруі, Кашмирдің үштен екісі Индияның бақылауында қалды (Джамма штаты және
Кашмир). Қауіпсіздік Кеңесі осы жылы Пакистан әскерін солтүстік-батыс
бөліктен шығарған соң Кашмирде плебисцит өткізу қажеттігі жөніне қарай
қабылданды.
Екі ел арасындағы соғыс 1965 жылы қайта өршіді. Ол Қытайдың аймақтағы
позициясының күшеюінен қауіптенген СССР мен АҚШ-тың алаңдаушылығы туғызды.
АҚШ әскери қимылдар бастаңан сәттен Пакистанға әскери көмегін тоқтатып,
Қытайды жанжалға араласпауы жөнінде ескерткенмен Индия Америка Қүрама
Штаттарды Пакистанның әскери одақтасы ретінде қарастырды. СССР-дің Индиямен
достық қатынастары мен Пакистанмен өзара түсіністік жағдайы және соғысты
тоқтатуға мүдделігі оны сол кезде Индия мен Пакистан арасындағы сенімді
келістіруші еткен еді. Екі жақта ізгі ниет қызметін көрсету жөніндегі кеңес
үсынысын қабыл алды. Ташкентегі келіссөздер бірлескен Декларацияға қол
қоюмен аяқталды.
1971 жылы жаңа қарулы жанжал болып, ол Пакистанның ірі жеңілісімен және
Бангладештің пайда болуымен аяқталды.[9] 1972 жылы екі елдің басшылары Симл
келісіміне қол қойды, оған сәйкес олар даулы мәселелерді бейбіт жолмен
шешуте міндеттенді. Дегенмен келісімнің мәтіні екі түрлі түсіндірме жасауға
мүмкіндік береді. Нәтижесінде үнді жағы Кашмир мәселесін халықаралық
форумдарда көтеруте тыйым салады деп есептеп, екі жақты проблема ретінде
қараса, Пакистан жағы мүнымен келіспей отыр. Пакистан өкіметі әсіресе 90-
жылдары белсендік танытып жүр. Ол Кашмир мәселесін халықаралық кездесулерде
(ең алдымен БҮҮ мен ислам конференциясының Үйымы мәжілісінде)үнемі көтеріп,
Кашмирдегі бақылау сызығын мойындаудан бас тартуда және онда осы жердің
тиістілігі жөнінде 1949 жылғы қараудың негізінде БҮҮ шеңберінде плебисцит
өткізуді үсынып отыр. Ал Индия жарты ғасыр бүрынғы қүжатты өз күшін жойған
деп санап, үшінші жақтың кез келген бітімге келтірушілерінен бас тартуда.
Оған дәлел ретінде 1994 жылы ол БҮҮБас хатшысы Бутрос Гали үсынған
қызметтен, ал 1998 жылы Жапония премьер-министрі Р.Хасимоттың Токияда Индия
мен Пакистан арасында Кашмир мәселесі бойынша Жапон дипломаттарының
араласуымен келіссөздер жүргізуден бас тарту Кашмирді зансыз
оккупацияланған үнді жері ретінде қарастырады.
Соңғы онжылдықта Кашмирдегі Үнді-Пакистан шекарасының өң бойында
қақтығыстар тоқтамауда. Неғүрлым қан төгісті әскери қақтығыстар Сиачин
мүздығының маңында орын алды. Бүл 1987 жылы қыркүйекте басталып, сол кезде
500 адамның қаза табуымен аяқталды. Жалпы, 1988 —1997 жылдар аралығында осы
аудандағы әскерлердің барлық шығыны 3 мыңға жетіп отыр.[9]
Үнді өкіметі Пакистанды Кашмирге диверсанттар жіберіп, Кашмир
терроршылдарын өз жерінде даярлап отыр деп айыптауда (штатта ислам
экстреминистірі мен үнді полицейлерінің арасында үнемі қарулы қақтығыстар
болып түрады) және Пакистан Индияға қарсы жарияланбаған соғыс жүргізуде
десе, Пакистан жағы өз кезегінде Кашмирде мүсылмандарды қырыпң жатқаны
жөнінде мәлімдеп отыр. Бірнеше рет елдер соғыс аясында болды.
Екі жақтың қатынастарын жақсарту әрекеттері бірнеше рет сәтсіз
аяқталды. Айталық, 1985 жылы Р Ганди өкіметі Пакистанмен арадағы диалогты
жалғастыруға келісті. Екі ел басшылары бірнеше рет кездесті. Бірақ 1987
жылдың басында Пакистан қарулы күштері Раджастхан, Пенджап және Кашмир
шекараларына шоғырландырылды,ал үнді әскерлері тек Раджастханда 250 мыңға
жететін әскерлері болды.
90-жылдардың басындағы екі елдің саяси диалогы мен жаңа келісімдерге
қол қою (мысалы, дипломатиялық өкілдерге қатысты мінез-қүлық кодексі мен
химиялық қаруды қолдануға тыйым салу туралы бірлескен декларация)
қатынастарды жақсарта алмады, жылдың күзінде екі елдің басшылары тағы да
өткір мәлімдемелер жасасты.
Бірлескен майдан үкіметі Пакистанмен арадағы қатынастарды жақсарту
мақсатында жаңа белсенді қадамдар жасады. 1997 жылы сәуірде Индия тіпті
Пакистан мен Бангладешпен конфедерация қүру мүмкіндігі жөнінде айтты. Бірақ
жазда Үнді-Пакистан шекарасында қайтадан қақтығыстар өршиді.
Осы жағдай өкімет басында Бхоратия Джаната партиясы түрған кезде де
қайталанды1998 жылды шілдеде, Оңтүстік Азияда ядролық қаруды сыналғаннан
кейін екі айдан соң премьер-министрлер А.Б Воджпан мен Н.Шарифтің
келіссөздері үйымдастырылды (Калонбода, СААРК 10-форумы барысында). [9]
1998 жылғы қазанда саяси диалог сыртқы істер министрлері денгейінде
жалғасты.1999 жылғы ақпанда Индия мен Пакистан арасында түрақты автобус
қатынасы жолға қойылып, А.Б.Вонджап бірінші рейіспен Пакистан премьер-
министрімен кездесу үшін Локорға аттанды. Бүл диалогтың барысында Пакистан
әскерлері Кашмирдегі үнді жеріне басып кіруте дайындала бастады.
Пакистанның ауқымды операциясы 1999 жылғы көктемде жүзеге асырылып, бүкіл
бақылау сызығы үрыс алаңына айналды, ал үнді солдаттары Пакистанның
бақылауындағы жерлерді соққыға алды. [9]
Пакистан үкіметі Индияны өзінің негізгі стратегиялық қарсыласы ретінде
қарастырады. Тіпті 1971 жылғы соғыстан кейін Пакистан Индияның Оңтүстік
Азиядағы жалғыз бақталасы болып отыр. Пакистанға Индияның экономикалық,
территориялық және демографиялық потенциялының тек сегізден бірі ғана келсе
де қуатты держава болып табылады және бүл Пакистан өкіметіне Индияның басым
позицияларын даулауға негіз береді.
1. Кашмир мәселесінің тарихи сахнаға шығуы.
1971 жьшғы соғыстан кейін Индия әкімшілігі Пакистанның одан әрі
әлсіреуіне мүдделі болған жоқ. Ол елді әрі қарай бөлшектеу үрдісі Оңтүстік
Азиядағы жағдайды күрт шиеленістіріп, мемлекетаралық қатынастардың аймақтық
жүйесіне түрақсыздық эллементтерін әкелетінін, сөйтіп сыртқы
күштердің араласуын туғызатынын жақсы түсінеді. Мүнын бәрі Индияның
мүдделеріне толық қайшы келер еді.
Үнді фундаменталистерінің топтары басқа позицияны үстанып отыр. Ал
Индияның аймақты басымдыққа ие болып, Пакистанға өз ықпалын таратуы
Пакистан өкіметінің сыртқы саясатымен үйлеспейді. Пакистан армиясының
әскери бөлімдері Үнді шекарасына жақын аудандармен жаулап алынған Джамма
және Кашмир аймақтарына шоғырлана бастады. Бүл туралы Үндістан қарулы
күштері бас штаттының басшысы генерал С.Тадмонабхананның мәлімдемесіне
сілтеме жасай отырып, Үнді ақпарат агенттіктері хабарлады. Генерал Үнді
армиясының Пакистаның іс- қимылына қарсы жауап беретінің және өз армиясының
өз күштеріне сенетіндігін мәлімдеген және әрі қарай не істеп, не қоятынын
және мақсатының қандай екенін жақсы білетінін мәлімдеді.Екі елдің лидерлері
үзақ уақыт өздерінде ядролық қару барын жасырып келді.1998 жылғы 11 мамырда
Индияда үш ядролық қаруды сынау (13 мамырда —тағы екеуін) әлем
жүртшылығының назарын Оңтүстік Азияға аударды. [9] Сынақ туралы хабар
Индияда қуаныш туғызғанмен, басқа елдер мен халықтар өздерінің үлкен
алаңдатушылығын білдірді. Бүл аландатушылық Пакистан да ядролық қаруын
сынаған соң күшейе түсті. 26 мамырда Пакистан бес ядролық қаруын, ал 30
мамырда тағы біреуін жарды. [9]
Екі елде де көршінің қарулануы қатты аландатушылық туғызды.Проценттік
қатынаста Пакистан қорғанысқа Индияға қарағанда (2% артық) едәуір көп
шығындалады (1996 жылы ішкі жалпы өнімнің 6% астамын қүрады).9 Бірақ
абсолюттік көрсеткіштерде Индия барлық негізгі компоненттер бойынша басым
түседі: қарулы күштердің саны жағынан ол Пакистаннан 2,5 есе, үшақтардан 2
еседен астам, [9] танктерден-1,7 есе, артиллерия жағынан-1,6 есе асып
түседі. Оның үстіне үнді қарулы күштеріндегі әскери техникалық сапасы да
Пакистандікіне қарағанда едәуір жоғары (дегенмен Индияда да ескірген
техникаларда көп, мысалы МиГ-21 үшағы бүдан 40 — жылдай бүрын шыққан
болатын); сондай-ақ әскерді материалдық техникалық жабдықтау мен оны
басқару деңгейі де көш ілгері. Рас, 90-жылдары Пакистан өз армиясын елеулі
түрде жаңарта бастады. Тек соңғы бес жылда елдің әскери әуе күштері 120
жаңа үшақ алды. Бірақ Индияның потенциалы әлде қайда жоғары. Рэнд
корпорейлинің мамандарының болжамы бойынша, 2015 жылға қарай Индияның
әскери капиталы Қытайдың осы көрсеткішімен теңесіп, жапон көрсеткішінен 3
есе асып түседі және американдықтардан 2,5 есе арта қалмақ. [9]
Пакистанмен арадағы үшақ қатынасы Индияны жаяу әскердің 2\3 жуығын осы
шекарада үстауға мәжбүр етіп отыр. Тіпті ауған дағдарысының кезінде
Пакистан солтүстікте тек 60 мындай жауынгер үстаса, қарулы күштердің жуығы
(22 дивизияның18—і) Индиямен шекарада шоғырланған(рас, Пакистанның негізгі
орталығы да Индияның арадағы шекараның өн бойында орналасқанын ескеру
керек).
Үнді-Пакистан қатынастарында ғана емес, сондай-ақ аймақтың
қауіпсіздіктің негізгі проблемаларының бірі - екі мемлекеттегі ядролық
бағдарламалардың дамуы.
Әлем жүртшылығының назары Оңтүстік Азиядағы ядролық бағдарламаларға
Индия 1974 жылғы мамырда Похраньда ядролық құрылғыны жарған соң ауды.
Пакистан үкіметі ядролық бағдарламаны 1972 жылдан бастауды үйғарды, әрі
олардың бүл шешіміне Пакистанды ислам дүниесінің лидері ету ниеті де әсерін
тигізіп еді.
1985 жылы Индияның примьер-министрі Р.Ганди Индия ядролық қаруды
бірнеше аптаның немесе айдың ішінде жасай алады деп ашық айтты. [9]
Ресей сыртқы барлау қызметі жариялаған мәліметтер бойынша, 1995 жылға қарай
Индияда 60-тан 100 данаға дейін ядролық қару жасауға жеткіліеті плутонийдің
қоры бар.
1987 жылы Пакистан бомбасының әкесінің доктор А.К.Кхан Пекистан уранды
90% дейін байыта алатынын мәлімдеді, ал бүл деңгей ядролық қару өндіруте
жеткілікті. 1987 жылғы науырызда Пакистан президенті Зия- Уль- Хактың өзі;
Пакистан бомбаны қалаған уақытта жасай аладың - деп хабарлады. [9]
Пакистанның бүрынғы примьер-министрі Беназир Бхутто 1992 жылы өзінің үкімет
басында болғанда елде атом бомбасы жасалып жатқаны жөнінде білгенін ашық
мойындады. 1994 жылғы тамызда Навз Шариф Пакистанда атом бомбасы барын және
ол оны Индиядан қорғану үшін қолдануға дайын екендігін мәлімдеді.
СИПРИ-дің хабарлауынша, Пакистанда қазір 200 кг астам жоғары байытылған
уран бар, ол 10-15 бомба жасауға жеткілікті.
Екі елде де ядролық қаруды таратпау жөніндегі келісімге қол қойған жоқ.
Индия оған 1983 жылдың мамыр айында-ақ қол қоюдан бас тартқан болатын.
Елдің билеуші топтары мүны үш себептен істеген жоқ: екінші разрядты держава
мәртебесімен келіспеушілік, ядролық саладағы өз әрекеттерін халықаралық
бақылауға салудан жол тартты, Қытайдың ядролық саясатынан
қауіптенді. Американдықтар Пакистанға қанша қысым жасаса да, ол да ядролық
қаруды таратпау жөніндегі Келісімге қол қойған жоқ.Пакистан жағы оған
осындай қадамға Индия барса ғана келісетінін мәлімдеуде. Үнді үкіметі мүның
Индия үшін тиімсіз екенің айтылды, өйткені оның қауіпсіздігіне қауіп тек
Пакистаннан ғана келмейді.
1974 жылы Пакистан Оңтүстік Азияны ядролық қарудан бос аймақ деп
жариялауды үсынған болатын. Бірақ Индия бүл үсыныстан әлі күнге дейін бас
тартуда. Оның басты дәлелі: Оңтүстік Азияны басқа Азиядан жасанды түрде
бөліп қарауға болмайды және Қытайдың қуатты ядролық арсеналы бар кезде,
оның үстіне ол Тибетте орта қашықтықтағы баллистикалық ракеталар үшін
арнайы шахталар салынып жатқан уақытта оны ядролық қарудан бос аймақ деп
жариялаудың ешқандай мәні жоқ. 1978 жылы Индия тағы бір дәлел айтты:
ядролық қарудан бос аймақ концепциясының өзі өміршең емес, өйткені үлы
державалардың ядролық қаруды иеленуін заңдастырып, ядролық және ядролық
емес елдер арасындағы айырмашылықты тиянақтайды.
Ядролық бағдарлама жөніндегі мәселе кезінде СССР мен Индия
қатынастарында да біраз сызат қалдырған еді. Бірақ СССР Үнді үкіметінің
қадамының дүрыстығына күмәндануды дипломатиялық арналар арқылы білдіруді
жөн санады. СССР мен Индия арасында Кеңес жағы жеткізіп түрған, әскери
бағдарламаға пайдалануға болатын түрлі материалдар мен жабдықтар жөнінде де
келіспеушіліктер болып түрды. Ал Россия өзінің Индиямен келіспейтінін ашық
түрде білдіре бастады. Оның үстіне ол ядролық келісімдерге қол жеткізу
жөніндегі Пакистанның үсыныстарын таза насихаттық тәсіл ретінде қараған
СССР-дың бүрынғы позициясын қайта қарады.
1991 жылғы қарашада Россия Оңтүстік Азияны ядролық қарусыз аймақ деп
жариялау жөніндегі Пакистанның ұсынысын Ұлттар Ұйымында алғаш рет қолдады
(Франция мен Жапонияның дауыс беруден қалыс қалғанын айтуымыз керек). Бүл
позиция сол кездегі сыртқы істер министрі А.В.Козыревтің сапарының
қорытындысы бойынша бірлескен ресей-Пакистан мәлімдемесінде көрініс тапты.
Ресей сондай-ақ АҚШ, Ресей, Қытай, Индия және Пакистан қүрамында Оңтүстік
Азиядағы ядролық бағдарламаларға байланысты мәселелер бойынша халықаралық
конференция өткізу жөніндегі Пакистан үсынысымен де келісті.
Үнді билеуші топтары БҮҮ Қауіпсіздік Кеңесінің түрақты мүшелігін
ядролық қаруды иелену мен оны жеткізу қүралдарымен үдайы байланыстырып
келеді. Осы жағдай және Қытайдың ядролық саясаты мен Пакистанның ядролық
бағдарламасы, Индияның ядролық қүрылғыны сынаудың негізгі себебі болды.
Республика қазір өзінің ядролық мәртебесі ресми түрде танылса, осы мәселеде
біраз жол берушілікке дайын. Пакистан үшін Индиядан қалыспау айрықша
маңызды. Пакистанның Индия қанша заряд жарса, сонша заряд жарып отыруы
еріксіз назар аудартады.
Оңтүстік Азия елдерінің позициясын конструктивті деп айту қиын. Ядролық
қаруды иеленуте үмтылудың өзі өте қауіпті: бүл аймақтық қауіпсіздікті
шиеленістіріп қана ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz