Психиканың рефлекторлық сипаты

Адам анатомиясын зерттеген жаратылыстанушылар мен Дәрігерлер ежелгі дәуірлерде-ақ психикалық құбылыстардың ми қызметімен байланыстылығы жөнінде болжам айтқан, әрі психикалық сырқаттарды сол ми қызметінің бұзылу салдарынан деп топшылаған. Мұндай пікір, көзқарастарға жарақат немесе сырқаттан зақымданған адам бас миына бақылаулар негіз болған. Осындай сырқаттарға кезіккен адамның психикалық қызметі күрт бұзылысқа келеді: көзі көрмейді, құлақ естімейді, ес, ойлау, сөйлеу қабілеті кемиді, кейде өз қозғалысын басқара алмай қалады және т.б. Осы психикалық әрекет пен ми жұмысының барасындағы байланысты ашу психиканы ғылыми зерттеудегі алғашқы қадам ғана болды. Бұл әлі психикалық іс-әрекет негізінде қандай физиологиялық механизмдер жатқанын сіңдіріп бере алмайды.
Психологиядағы бұл ғылыми мәселе өз шешімін қарай психикалық іс-әрекет түрлерінің рефлекторлық шартына байланысты ғана табуы мүмкін. Бұл проблеманы айқындауда орыс ғалым-психологтары М. М. Сеченов (1829-1905) пен И. П. Павлов (1849-1936) көп еңбек сіңірген. М М. Сеченов өзінің әйгілі "Бас ми рефлекстері" (1863) еңбегінде рефлекторлық принципті адамның бас миы қызметіне, одан әрі барша психикалық іс-әрекетіне жая қолданды.
Психикалық қызметті сыртқы ықпалдардан да, адам қылық-әрекеттерінен де бөліп қарауга болмайды. Психикалық құбылыс субъектінің жалғыз толғанысымен шектеліп қалмайды, егер олай болғанда, психикалық дүние (ой, ес, қиял т.б.) нақты өмірлік маңызға ие болмас еді.
Психикалык іс-әрекеттің рефлекторлық принципіне орай Сеченов - адам іс-әрекеті мен қылығы сыртқы әсерлердің себебінен туындайтыны жөнінде ғылыми психология үшін өте маңызды қорытынды жасады. Ол "Бастапқыда қандай да әрекеттің себебі әрдайым тысқы сезімдік қозуда, онсыз ешқандай ой өрістеуі мүмкін емес - деп жазды. Сонымен бірге ғалым сыртқы жағдайлар әсерін үстірт түсінбеу қажеттігін ескерткен. Бұл арада әңгіме тек көрініп тұрған нақты тыс әсер жөнінде ғана емес, сыртқы жағдай әсерлері тобына адамның өткенде кезіккен әсерлері, барша өмір тәжірибесі қамтылады. Осылайша И. М. Сеченов рефлекстің миға байланысты бірлігін оның табиғи бастауынан (сезім мүшелеріне әсер) және ақырынан (жауап қозғалыс-қимылдар) бөліп, оқшаулау орынсыз екенін көрсетіп берді.
Психикалық процестердің атқаратын міндеті қандай? Бұл әрекетті өзгермелі жағдайларға сай етіп отыру -сигналдық және реттеу қызметтері. Психикалық құбылыс жауап әрекетті өздігінен реттей алмайды. Бұл сыртқы дүние жөніндегі ақпарат келіп түсуші, сақталушы, және өнделуші мидың белгілі бөлімдерінің қасиеті, қызметі.