Философиялық білімнің негізгі сипаттары
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
Негізгі бөлім
1. Философиялық білімнің негізгі сипаттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
2. Білім түрлері. Сенім, пікір, түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
3. Ойлау және тіл ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
4. Ойлау және оқыту үрдісінде оның дамытудың жолдары ... ... ... ... .11
5. Тілдің мән мағынасын түсіну ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
6. Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
Негізгі бөлім
1. Философиялық білімнің негізгі сипаттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
2. Білім түрлері. Сенім, пікір, түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
3. Ойлау және тіл ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
4. Ойлау және оқыту үрдісінде оның дамытудың жолдары ... ... ... ... .11
5. Тілдің мән мағынасын түсіну ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
6. Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
Философияның басы — таңдану. Сократ «Менің білетінім — мен ештеңе білмеймін» дегендей, таңданған адам заттың, құбылыстың себебіне тереңдеп үңіледі, философиялық пайымдау жасауға ұмтылады.
Философиялық білімге еркіндік, тәуелсіздік тән.
Адам философиялық білім жинауға өз еркімен ұмтылады. Тәуелділік философияны көркейтпейді. Кеңетік кезеңдегі философияның мазмұны бұл пікіріміздің жақсы мысалы.
Философия ақылды ойлау мәдениетін қалыптастырады. Бұл — байыпты, ғылыми, толерантты, еркін, творчестволық ойлау.
Философия жауабын табу қиын, тез арада шешу мүмкін емес, күрделі мәселелерді зерттеумен айналысады. Мысалы, адам өмірінің мәні мәселесі, табиғат, қоғам, және адамның арақатынасы мәселесі мәңгілік мәселелер болып саналады.
Философияның анықтамасы: Философия — бар болып отырғанды (сущее) тұтас, элементтері бірі-бірімен тыгыз байланысты түрде қарастыратын, оның даму заңдылықтарын зерттейтін ғылым.
Философиялық білімге еркіндік, тәуелсіздік тән.
Адам философиялық білім жинауға өз еркімен ұмтылады. Тәуелділік философияны көркейтпейді. Кеңетік кезеңдегі философияның мазмұны бұл пікіріміздің жақсы мысалы.
Философия ақылды ойлау мәдениетін қалыптастырады. Бұл — байыпты, ғылыми, толерантты, еркін, творчестволық ойлау.
Философия жауабын табу қиын, тез арада шешу мүмкін емес, күрделі мәселелерді зерттеумен айналысады. Мысалы, адам өмірінің мәні мәселесі, табиғат, қоғам, және адамның арақатынасы мәселесі мәңгілік мәселелер болып саналады.
Философияның анықтамасы: Философия — бар болып отырғанды (сущее) тұтас, элементтері бірі-бірімен тыгыз байланысты түрде қарастыратын, оның даму заңдылықтарын зерттейтін ғылым.
1. Философия тарихы; Оқулық / Ж. Алтай, А. Қасабек, Қ. Мұхамебетәлі-Алматы; Жеті жарғы, 1999.-288б
2. Философия сөздік. – Алматы,1996.-420б
3. Мырзалы Серік. Философия.- Алматы; Бастау, 2008.-644б
4. Бейсенов Қ.Ш. Философия тарихы; Оқулық.- Шымкент,2005.452б
5. Әлемдік философиялық мұра. Жиырма томдық.-Астана,2005
2. Философия сөздік. – Алматы,1996.-420б
3. Мырзалы Серік. Философия.- Алматы; Бастау, 2008.-644б
4. Бейсенов Қ.Ш. Философия тарихы; Оқулық.- Шымкент,2005.452б
5. Әлемдік философиялық мұра. Жиырма томдық.-Астана,2005
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
Негізгі бөлім
1. Философиялық білімнің негізгі
сипаттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...4
2. Білім түрлері. Сенім, пікір,
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
3. Ойлау және
тіл ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ..8
4. Ойлау және оқыту үрдісінде оның дамытудың жолдары ... ... ... ... .11
5. Тілдің мән мағынасын
түсіну ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 13
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ...14
6. Әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... 15
Кіріспе
.
Философияның басы — таңдану. Сократ Менің білетінім — мен ештеңе
білмеймін дегендей, таңданған адам заттың, құбылыстың себебіне тереңдеп
үңіледі, философиялық пайымдау жасауға ұмтылады.
Философиялық білімге еркіндік, тәуелсіздік тән.
Адам философиялық білім жинауға өз еркімен ұмтылады. Тәуелділік
философияны көркейтпейді. Кеңетік кезеңдегі философияның мазмұны бұл
пікіріміздің жақсы мысалы.
Философия ақылды ойлау мәдениетін қалыптастырады. Бұл — байыпты, ғылыми,
толерантты, еркін, творчестволық ойлау.
Философия жауабын табу қиын, тез арада шешу мүмкін емес, күрделі
мәселелерді зерттеумен айналысады. Мысалы, адам өмірінің мәні мәселесі,
табиғат, қоғам, және адамның арақатынасы мәселесі мәңгілік мәселелер болып
саналады.
Философияның анықтамасы: Философия — бар болып отырғанды (сущее) тұтас,
элементтері бірі-бірімен тыгыз байланысты түрде қарастыратын, оның даму
заңдылықтарын зерттейтін ғылым.
Философиялық білімнің негізгі сипаттары
Философия ғылымының мәнін және мақсатын анықтау үшін философия туралы
философия тарихында айтылған анықтамаларды қарастырып көрейік, себебі,
К.Ясперстің сөзімен айтсақ, философиялық пайымдау дегеніміз философия
тарихына үңілу.
Сократ: Философия — ойлау арқылы ақиқатқа, білімге жету
Геродот: Философия — білімді, ақылдылықты сүю
Аристотел: Философия — ғылымдар негізі.
Ортағасырдың діни ойшылдары: Августин: Философия — ақылдылыққа құштарлық
— дейді.Аквинат: Философия — барлық ақиқаттың негізі болатын ақиқат
(Құдай) туралы ілім-дейді. М. Монтень: Философияның қайғылы, іш
пыстыратын, нәрселерге еш қатысы жоқ. Даналықтың ерекше бір белгісі —
ақылдың көмегімен өмірді қуанышты сипатта ғана қабылдау, ол жан жарасын
жеңілдетеді, ауруды жеңуге көмектеседі — дейді. Т. Гоббс: Философия
адамның ақыл-ойы, ол жаратушы тәңірдің барлық істерін зерттеуші, осы
істердің ретін, себептерін, салдарын анықтауға көмектеседі
дейді. Декарт: Философия – даналық, адам танып-біле алатын заттар туралы
егжей-тегжейлі, жан-жақты білім-дейді. Фихте: Ғылыми даму барысында оның
шеңберінен шығып кеткенімен, философия адамның ақыл-ойымен тығыз
байланысты-деген.
Осы бар болып отырғанның арасындағы басты элемент — Адам, сондықтан ол
философияның ең басты зерттеу объектісі. М.Әуезов: Философия...- кең ақыл,
терең қиял шығарған, адамның жанын тәрбиелейтін, жүрегін ағартып,
адамшылығын арттырып, ақтылыкқа сүйрейді.
Философия:
1. адамның қайдан жаралғанын шешпек;
2. адамның жанын, ішкі халін тексермек;
3. адамның дүниеге келген мақсатын тексермек.
Философия адамшылық жолындағы қараңғы қалтарыстарда қолға ұстаған шамшырақ
дейді.
Бұл ойларды неміс философы И.Канттың сөздерімен толықтыруға болады:
1. Мен не біле аламын?
2. Мен не істеуім керек?
3. Мен не нәрсеге үміттене аламын?
4. Адам дегеніміз не?
Бірінші сұраққа метафизика жауап береді, екіншісіне мораль, үшіншісіне
— дін, төртіншісіне —антропология. Бірақ осының бәрін антропологияда
жинақтауға болады, себебі алдыңғы үш сұрақ соңғыға кіреді. ...Адамға аса
қажет білім болса, ол мен оқытып отырған, адамға дүниеден өз орнын табуға
көмектесетін ғылым және одан адам болу үшін не істеуді үйренуге болады.
Философия тарихы адамның бойында еркін ойлау принциптерін қалыптастыруға
ерекше ықпал етеді, себебі философия — рухтың жоғарғы еркіндігі саласы және
философия тарихы еркін ойлау мен еркін өмір сүрудің тамаша үлгілеріне толы.
Еркіндік мәселесі — философия ғылымы ғасырлар бойы зерттеп келе жатқан,
әлі шешімі табылмаған, маңызы қазіргі заманда арта түсіп отырған мәңгілік
мәселелердің бірі. Философиялық ойлауға тән ашықтық, сыни верификация,
реализм, скептицизм, өзін-өзі сынай білу философияны игеруші субъект-
тұлғаның рухани дүниесінің қалыптасуына айқындаушы әсер етеді. Философия
адамға өз өмірі мен тағдырын өзі айқындауға мүмкіндігі бар екендігін,
таңдау еркіндігі адамның өз қолында екендігін түсіндіреді.
Бұл мәселе, әсіресе, кішкентайынан тиым салу ережелерінің қатаң
шеңберінде тәрбиеленетін қазақ балалары үшін аса маңызды екенін атап ету
керек. Қорқыту, тиым салу арқылы емес, саналы еркіндіктің көмегімен ғана
қоғамның еркін азаматтарын қалыптастыруға болады. Әрине, абсолюттік
еркіндік мүмкін емес, бірақ саналы еркіндікке ие адам ғана өзінің
индивидуалдылығын қоғамдық деңгейде жүзеге асыратын тұлғаға айналады.
Білім түрлері. Сенім, пікір, түсінік
Бiлiм- ең бiрiншiден танымның нәтижесi, бұл процесте адамның дүние
туралы түсiнiктерi қалыптасады, ұғымдар қалыптасады, адам құбылыстар
жайында өз пiкiрiн айтып, объетивтi дүниенiң идеалды моделiн, үлгiсiн
жасайды, гипотеза немесе теория ретiнде. Бiлiм адамның практикалық
қызметiнiң негiзi, оның тиiмдiлiгi (эффективность) қаншалықты адам нақты
дүниенi барабар (адекватно) бейнелейтiне байланысты болады.
Әдеттей бiлiмнiң үш түрiн анықтайды: түрмыстық (күнделiктi), көркемдiк-
бейнелi, ғылыми. Бiрiншiсi, адамның ақыл ой парассатылыға, зерделелiгiне
негiзделген бiлiмдер. Күнделiктi тұрмыста алынған бұл бiлiмдер жиi саяз
болып, қорщаған әлемде тез үйрену үшiн, тапқырлығын көрсетiп, басқа
адамдармен қарым-қатынас орнату үшiн қажет.
Екiншiсi, нақты-сезiмдiк бейнелер жиынтығы, көпмағыналы метафоралар мен
символдардың жүйесi, бiр құбылысты екiншi құбылыс арқылы түсiндiру. Ол
өзiнiң ерекше құралдарымен адамға әсерiн тигiзедi, оның қиялдарының дамуына
әкеледi, эстетикалық және өнегелiлiк құндылықтарың қалыптастырады.
Үшiншi, ғылыми бiлiм ұғымдардың реттелген жүйесi болып табылады. Ол
жоғарғы деңгейдегi жалпылығы мен және абстракцияланау мен, фактiлердi терең
түсiну мен зертелетiн объектiнiң табиғатына терең бойлаумен
(проникновением) ерекшеленедi. Ғылыми бiлiмде объектiлер арасындағы себеп-
салдық қатынастар және олардың даму заңдылықтары нақты айқындалады. Ғылыми
бiлiм жүйелердiн дамуының нәтижелерiн айқын да, дұрыс та болжауға мүмкiндiк
тудырады.
Таным теориясында дихтомия “нақты және нақты емес бiлiмдер” де орын
алады. Нақты бiлiмдер тiлде ұғымдар мен пiкiрлер арқылы көрiнедi, индивид
оны түсiнедi және оны онай айыруға болады (эксплицитировать). Бұл бiлiм
объективтендiрiлген, интериориалған, әлеуметтiленген юолып келедi. Оны
практикалық және теориалық әрекетте онай қолдануға болады, өйкенi ол
рационалды, мәлiмденген (декларативно) және процедуралық болып табылады:
нақтылық туралы белгiлi бiр мәлiметтердi бар болуымен шектелмейдi, сонымен
қатар объектiнi қалай және қандай ғып өзгертуге болады. Нақты емес
бiлiмдер (неявные) рефлективтi болып келедi.
Бұл жеке тұлғалық бiлiм, тiл арқылы жеткiзiлмейдi. Бұл бiлiм жанама
түрде берiлмейдi, оны тек сол бiлiмнiнң иесi мен тiкелей байланыс орнатып
қана алуға болады. Нақты емес бiлiм шеткiшекаралық бiлiм, ол саналық пен
санасыздықтың шекараларында орналасады.
Ол тұлғалық бiлiм болып шығады, оның мәнiн белгiлi бiр адамдар
қауымдастықтарына тән келетiн, тұлғаның жұрыс-тұрыс моделi болып табылады
(архетиптер т.б.). Нақты емес бiлiм қарапайым сананың негiзiнде жатыр, көп
жағдайда адамның тiршiлiгiн айқындайтың.
Бiлiмдi ұстаным-пiкiрден айыра бiлу қажет. Өйткенi, ұстаным-пiкiр бiлу
мен бiлмеудiн аралығында орналасқан бiрдене. Егер бiлiм белгiлi бiр тарихи
қиырларда (предел) тұрақты болып келсе, пiкiр қысқа мерзiмде өзгерiп
отырады. Егер бiлiм нақтылықпен, растылықпен байланысты болса, пiкiр- нақты
емес, рас емес те болады. Дихтомия “бiлiм-пiкiр” антика кезенiнде
басталды, оны екi түрлi тәсiлмен дәлелдеуге болады.
1) пiкiр (шынайы емес бiлiм ретiнде) адамға тән деп есептелдi,
өйткенi оның танымдық мүмкiндiктерi шектеулi. Бiлiм шi, тек
мүмкiндiктерi шексiз, құдайларғ а тән.
2) болмыс пен бейболмыс қарама-қарсы қойылатындай, бiлiм мен бiлiмсiздiк
те қарама-қарсы қойылады. Пiкiр бiлiм де, бiлмегендiк те емес, ол екеуiнiң
арасындағы орналасқанның өзi. Бұл-өзгермелi, жаңа қалыптасып келе жатқан
бiлiм. Платон: “пiкiр қалыптасуға қатысты, аойлау- мәңге қатысты. Және
қалай пiкiр қалыптасуға қатысты болады, солай ойлау пiкiрге қатысты” .
Қазырғы заманда, екiншi тәсiлге жақын, бiлiм- растылықпен
теңдестiрiледi, пiкiр- расталған емес, дәлелдеудi қажет ететiн мен.
Пiкiр- сезiнбегенiшкi тәжiрибенiң, индивидуалды тұлғалы бiлiмнiң,
интуицияның салдары болып табылатын субъективтi сенiмдiлiкке негiзделген
болып келедi. Сондықтан да, бiр объектiге қатысты әр-түрлi пiкiрлер айтылу
мүмкiн. Пiкiр үнемi тұлғалық “түсте” , сипатта болады. Ол, әлi өзiнiн
объективтiлiгiн таппаған, субъективтi көзқарас, субъективтi баға деп
қаралады.
Таным процесiнде адам әр-түрлi бiлiмдер алады, бiрақ ол әрдайым
не бiлетiнiң түсiнеме ? Мысалы, әр адам телевизордың пультiнiң қай
кнопкасына басу керек екенiң бiледi, ал әр адам бұл дистанционды процесс
қалай өтетiнiң бiлеме? Немесе студен белгiлi бiр қағиданы жаттап алып, оны
практикалық жұмыста қолдана алмайды, өйткенi ол оны түсiнбейдi. Және
кейбiр жағдайларда “түсiну” терминiң кейбiр бiлiмдерге қатысты қолданған
орынсыз, мысалы адам өз қаласын, тұратың көшесiн т.б. жақсы бiле алады;
бiрақ мұнда бiлiм туралы айтқан жөн бе?
Ойлау және тіл
Адамға дүниенiн iшкi мәнiн үңiлуге, табиғаттың, қоғамның, тухани өмiрдiң
даму заңдылықтарың бiлуге, адам санасының ең жоғары бейнелеу формасы-
ғылыми абстракциялық, теориялық ойлау көмектеседi.
Санада заттың көп-түрлi бейнелерi қалыптасады, ойдың табиғаты тiлмен
байланысты болып, оны әр-түрлi түсiнуге
әкелдi:ассоциативтiпсихологиясында ойлау- есте бар образдардың қарапайым
үйлесiмдiлiгiне әкелiп саяды, ұқсаттық, жақындастық,
айырмашылық; бихевиоризм-сананы принциптi тiкелей байқауға болмайды деп,
бейне тек қана ойдын туындысы деп, ойды психологиядан алып
тстайды; вирцбург мектебiнiң психологтары- ойлау жалпы бейне түрiнде
болмайды, өйткенi сезiмдiкке қатысы жоқ; гештальд психологиясы- ойлау
дегенiмiз сананың тұйықты құрылымдарында ойдың қозғалысы, сондықтан да
бейне мен ой пара-пар.
Жалпы, ойлауды- сезiмдiк және ұғымдық бейнелер арқылы интелектуалды
операциялар жүргiзу қабiлетi ретiнде түсiнуге болады. Баланың психикасын
зерттеушiлер, ұғымдық ойлаудың алдында, оның ерекше формалары (көрнекi-
iскерлiк және көрнекi-бейнелеу) қалыптасатының дәлелдейдi.
Ойлау бұл адам миының табиғи функциясы. Ол қатан тұрғыдан индивидуалды.
Бiр адамның ойлауы басқа адамның ойынаң мүлдем басқаша, бөлек болып
келедi. Бiрақ адамдар бiр-бiрiн түсiне алады. Ойлау процесiнiн
нәтижесi идеалдықтан материалдыққа өтуiнде. Адамның ойлары мәдениет
жемiсiнде объективтендiрiледi. Ойдың генезисi- ойдың сөзге немесе затқа,
сөздiн заттық ойға өтуi.
Ойлау-сезiмдiк қабылдаудың мәлiметтерiн талдап, “тәртiпке” келтiредi,
яғни сезiмдiк қабылдау бере алмайтын жаңа бiлiм бередi. Бұл процесс,
сезiмдiк танымнаң абстрактiлiк ойлауға өту- диалектикалық секiрiс болып
табылады. Секiрiс нәтижесiнде ұғыну процесi iске асады: нақты сезiмдiк
материалдан терең мазмұнды ойлауға көшу. Ойлау-заттар мен құбылыстардың
мәндi қасиеттерi мен қатынастарын мақсатқа сай абстрактiлi, жанама және
жалпылау формасында бейнелендiру процесi. Ойлаудың мақсаты- практикалық,
теориялық мәселенi қою, шешу арқылы ақиқатқа жетуге талпыну.
Таным объектiсi iшкi және сыртқы, құбылыс және мән, жекеде және
жалпылықтан тұрады; сезiну- сыртқы, құбылысты және жекенi бейнелеу болып
келсе, ойлау- iшкi, мәндi және жалпылық тұрғыдан түсiну болып табылады.
Ойлау процесi (күнделiктi- практикалық, ғылыми-теориялық, көркемөнер
де) жанама (косвенно, опосредованно) ойқортындылар жасау арқылы жүзеге
асады. Ойлау таным формаларымен жанама байланысты: сезiмдiк ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
Негізгі бөлім
1. Философиялық білімнің негізгі
сипаттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...4
2. Білім түрлері. Сенім, пікір,
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
3. Ойлау және
тіл ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ..8
4. Ойлау және оқыту үрдісінде оның дамытудың жолдары ... ... ... ... .11
5. Тілдің мән мағынасын
түсіну ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 13
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ...14
6. Әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... 15
Кіріспе
.
Философияның басы — таңдану. Сократ Менің білетінім — мен ештеңе
білмеймін дегендей, таңданған адам заттың, құбылыстың себебіне тереңдеп
үңіледі, философиялық пайымдау жасауға ұмтылады.
Философиялық білімге еркіндік, тәуелсіздік тән.
Адам философиялық білім жинауға өз еркімен ұмтылады. Тәуелділік
философияны көркейтпейді. Кеңетік кезеңдегі философияның мазмұны бұл
пікіріміздің жақсы мысалы.
Философия ақылды ойлау мәдениетін қалыптастырады. Бұл — байыпты, ғылыми,
толерантты, еркін, творчестволық ойлау.
Философия жауабын табу қиын, тез арада шешу мүмкін емес, күрделі
мәселелерді зерттеумен айналысады. Мысалы, адам өмірінің мәні мәселесі,
табиғат, қоғам, және адамның арақатынасы мәселесі мәңгілік мәселелер болып
саналады.
Философияның анықтамасы: Философия — бар болып отырғанды (сущее) тұтас,
элементтері бірі-бірімен тыгыз байланысты түрде қарастыратын, оның даму
заңдылықтарын зерттейтін ғылым.
Философиялық білімнің негізгі сипаттары
Философия ғылымының мәнін және мақсатын анықтау үшін философия туралы
философия тарихында айтылған анықтамаларды қарастырып көрейік, себебі,
К.Ясперстің сөзімен айтсақ, философиялық пайымдау дегеніміз философия
тарихына үңілу.
Сократ: Философия — ойлау арқылы ақиқатқа, білімге жету
Геродот: Философия — білімді, ақылдылықты сүю
Аристотел: Философия — ғылымдар негізі.
Ортағасырдың діни ойшылдары: Августин: Философия — ақылдылыққа құштарлық
— дейді.Аквинат: Философия — барлық ақиқаттың негізі болатын ақиқат
(Құдай) туралы ілім-дейді. М. Монтень: Философияның қайғылы, іш
пыстыратын, нәрселерге еш қатысы жоқ. Даналықтың ерекше бір белгісі —
ақылдың көмегімен өмірді қуанышты сипатта ғана қабылдау, ол жан жарасын
жеңілдетеді, ауруды жеңуге көмектеседі — дейді. Т. Гоббс: Философия
адамның ақыл-ойы, ол жаратушы тәңірдің барлық істерін зерттеуші, осы
істердің ретін, себептерін, салдарын анықтауға көмектеседі
дейді. Декарт: Философия – даналық, адам танып-біле алатын заттар туралы
егжей-тегжейлі, жан-жақты білім-дейді. Фихте: Ғылыми даму барысында оның
шеңберінен шығып кеткенімен, философия адамның ақыл-ойымен тығыз
байланысты-деген.
Осы бар болып отырғанның арасындағы басты элемент — Адам, сондықтан ол
философияның ең басты зерттеу объектісі. М.Әуезов: Философия...- кең ақыл,
терең қиял шығарған, адамның жанын тәрбиелейтін, жүрегін ағартып,
адамшылығын арттырып, ақтылыкқа сүйрейді.
Философия:
1. адамның қайдан жаралғанын шешпек;
2. адамның жанын, ішкі халін тексермек;
3. адамның дүниеге келген мақсатын тексермек.
Философия адамшылық жолындағы қараңғы қалтарыстарда қолға ұстаған шамшырақ
дейді.
Бұл ойларды неміс философы И.Канттың сөздерімен толықтыруға болады:
1. Мен не біле аламын?
2. Мен не істеуім керек?
3. Мен не нәрсеге үміттене аламын?
4. Адам дегеніміз не?
Бірінші сұраққа метафизика жауап береді, екіншісіне мораль, үшіншісіне
— дін, төртіншісіне —антропология. Бірақ осының бәрін антропологияда
жинақтауға болады, себебі алдыңғы үш сұрақ соңғыға кіреді. ...Адамға аса
қажет білім болса, ол мен оқытып отырған, адамға дүниеден өз орнын табуға
көмектесетін ғылым және одан адам болу үшін не істеуді үйренуге болады.
Философия тарихы адамның бойында еркін ойлау принциптерін қалыптастыруға
ерекше ықпал етеді, себебі философия — рухтың жоғарғы еркіндігі саласы және
философия тарихы еркін ойлау мен еркін өмір сүрудің тамаша үлгілеріне толы.
Еркіндік мәселесі — философия ғылымы ғасырлар бойы зерттеп келе жатқан,
әлі шешімі табылмаған, маңызы қазіргі заманда арта түсіп отырған мәңгілік
мәселелердің бірі. Философиялық ойлауға тән ашықтық, сыни верификация,
реализм, скептицизм, өзін-өзі сынай білу философияны игеруші субъект-
тұлғаның рухани дүниесінің қалыптасуына айқындаушы әсер етеді. Философия
адамға өз өмірі мен тағдырын өзі айқындауға мүмкіндігі бар екендігін,
таңдау еркіндігі адамның өз қолында екендігін түсіндіреді.
Бұл мәселе, әсіресе, кішкентайынан тиым салу ережелерінің қатаң
шеңберінде тәрбиеленетін қазақ балалары үшін аса маңызды екенін атап ету
керек. Қорқыту, тиым салу арқылы емес, саналы еркіндіктің көмегімен ғана
қоғамның еркін азаматтарын қалыптастыруға болады. Әрине, абсолюттік
еркіндік мүмкін емес, бірақ саналы еркіндікке ие адам ғана өзінің
индивидуалдылығын қоғамдық деңгейде жүзеге асыратын тұлғаға айналады.
Білім түрлері. Сенім, пікір, түсінік
Бiлiм- ең бiрiншiден танымның нәтижесi, бұл процесте адамның дүние
туралы түсiнiктерi қалыптасады, ұғымдар қалыптасады, адам құбылыстар
жайында өз пiкiрiн айтып, объетивтi дүниенiң идеалды моделiн, үлгiсiн
жасайды, гипотеза немесе теория ретiнде. Бiлiм адамның практикалық
қызметiнiң негiзi, оның тиiмдiлiгi (эффективность) қаншалықты адам нақты
дүниенi барабар (адекватно) бейнелейтiне байланысты болады.
Әдеттей бiлiмнiң үш түрiн анықтайды: түрмыстық (күнделiктi), көркемдiк-
бейнелi, ғылыми. Бiрiншiсi, адамның ақыл ой парассатылыға, зерделелiгiне
негiзделген бiлiмдер. Күнделiктi тұрмыста алынған бұл бiлiмдер жиi саяз
болып, қорщаған әлемде тез үйрену үшiн, тапқырлығын көрсетiп, басқа
адамдармен қарым-қатынас орнату үшiн қажет.
Екiншiсi, нақты-сезiмдiк бейнелер жиынтығы, көпмағыналы метафоралар мен
символдардың жүйесi, бiр құбылысты екiншi құбылыс арқылы түсiндiру. Ол
өзiнiң ерекше құралдарымен адамға әсерiн тигiзедi, оның қиялдарының дамуына
әкеледi, эстетикалық және өнегелiлiк құндылықтарың қалыптастырады.
Үшiншi, ғылыми бiлiм ұғымдардың реттелген жүйесi болып табылады. Ол
жоғарғы деңгейдегi жалпылығы мен және абстракцияланау мен, фактiлердi терең
түсiну мен зертелетiн объектiнiң табиғатына терең бойлаумен
(проникновением) ерекшеленедi. Ғылыми бiлiмде объектiлер арасындағы себеп-
салдық қатынастар және олардың даму заңдылықтары нақты айқындалады. Ғылыми
бiлiм жүйелердiн дамуының нәтижелерiн айқын да, дұрыс та болжауға мүмкiндiк
тудырады.
Таным теориясында дихтомия “нақты және нақты емес бiлiмдер” де орын
алады. Нақты бiлiмдер тiлде ұғымдар мен пiкiрлер арқылы көрiнедi, индивид
оны түсiнедi және оны онай айыруға болады (эксплицитировать). Бұл бiлiм
объективтендiрiлген, интериориалған, әлеуметтiленген юолып келедi. Оны
практикалық және теориалық әрекетте онай қолдануға болады, өйкенi ол
рационалды, мәлiмденген (декларативно) және процедуралық болып табылады:
нақтылық туралы белгiлi бiр мәлiметтердi бар болуымен шектелмейдi, сонымен
қатар объектiнi қалай және қандай ғып өзгертуге болады. Нақты емес
бiлiмдер (неявные) рефлективтi болып келедi.
Бұл жеке тұлғалық бiлiм, тiл арқылы жеткiзiлмейдi. Бұл бiлiм жанама
түрде берiлмейдi, оны тек сол бiлiмнiнң иесi мен тiкелей байланыс орнатып
қана алуға болады. Нақты емес бiлiм шеткiшекаралық бiлiм, ол саналық пен
санасыздықтың шекараларында орналасады.
Ол тұлғалық бiлiм болып шығады, оның мәнiн белгiлi бiр адамдар
қауымдастықтарына тән келетiн, тұлғаның жұрыс-тұрыс моделi болып табылады
(архетиптер т.б.). Нақты емес бiлiм қарапайым сананың негiзiнде жатыр, көп
жағдайда адамның тiршiлiгiн айқындайтың.
Бiлiмдi ұстаным-пiкiрден айыра бiлу қажет. Өйткенi, ұстаным-пiкiр бiлу
мен бiлмеудiн аралығында орналасқан бiрдене. Егер бiлiм белгiлi бiр тарихи
қиырларда (предел) тұрақты болып келсе, пiкiр қысқа мерзiмде өзгерiп
отырады. Егер бiлiм нақтылықпен, растылықпен байланысты болса, пiкiр- нақты
емес, рас емес те болады. Дихтомия “бiлiм-пiкiр” антика кезенiнде
басталды, оны екi түрлi тәсiлмен дәлелдеуге болады.
1) пiкiр (шынайы емес бiлiм ретiнде) адамға тән деп есептелдi,
өйткенi оның танымдық мүмкiндiктерi шектеулi. Бiлiм шi, тек
мүмкiндiктерi шексiз, құдайларғ а тән.
2) болмыс пен бейболмыс қарама-қарсы қойылатындай, бiлiм мен бiлiмсiздiк
те қарама-қарсы қойылады. Пiкiр бiлiм де, бiлмегендiк те емес, ол екеуiнiң
арасындағы орналасқанның өзi. Бұл-өзгермелi, жаңа қалыптасып келе жатқан
бiлiм. Платон: “пiкiр қалыптасуға қатысты, аойлау- мәңге қатысты. Және
қалай пiкiр қалыптасуға қатысты болады, солай ойлау пiкiрге қатысты” .
Қазырғы заманда, екiншi тәсiлге жақын, бiлiм- растылықпен
теңдестiрiледi, пiкiр- расталған емес, дәлелдеудi қажет ететiн мен.
Пiкiр- сезiнбегенiшкi тәжiрибенiң, индивидуалды тұлғалы бiлiмнiң,
интуицияның салдары болып табылатын субъективтi сенiмдiлiкке негiзделген
болып келедi. Сондықтан да, бiр объектiге қатысты әр-түрлi пiкiрлер айтылу
мүмкiн. Пiкiр үнемi тұлғалық “түсте” , сипатта болады. Ол, әлi өзiнiн
объективтiлiгiн таппаған, субъективтi көзқарас, субъективтi баға деп
қаралады.
Таным процесiнде адам әр-түрлi бiлiмдер алады, бiрақ ол әрдайым
не бiлетiнiң түсiнеме ? Мысалы, әр адам телевизордың пультiнiң қай
кнопкасына басу керек екенiң бiледi, ал әр адам бұл дистанционды процесс
қалай өтетiнiң бiлеме? Немесе студен белгiлi бiр қағиданы жаттап алып, оны
практикалық жұмыста қолдана алмайды, өйткенi ол оны түсiнбейдi. Және
кейбiр жағдайларда “түсiну” терминiң кейбiр бiлiмдерге қатысты қолданған
орынсыз, мысалы адам өз қаласын, тұратың көшесiн т.б. жақсы бiле алады;
бiрақ мұнда бiлiм туралы айтқан жөн бе?
Ойлау және тіл
Адамға дүниенiн iшкi мәнiн үңiлуге, табиғаттың, қоғамның, тухани өмiрдiң
даму заңдылықтарың бiлуге, адам санасының ең жоғары бейнелеу формасы-
ғылыми абстракциялық, теориялық ойлау көмектеседi.
Санада заттың көп-түрлi бейнелерi қалыптасады, ойдың табиғаты тiлмен
байланысты болып, оны әр-түрлi түсiнуге
әкелдi:ассоциативтiпсихологиясында ойлау- есте бар образдардың қарапайым
үйлесiмдiлiгiне әкелiп саяды, ұқсаттық, жақындастық,
айырмашылық; бихевиоризм-сананы принциптi тiкелей байқауға болмайды деп,
бейне тек қана ойдын туындысы деп, ойды психологиядан алып
тстайды; вирцбург мектебiнiң психологтары- ойлау жалпы бейне түрiнде
болмайды, өйткенi сезiмдiкке қатысы жоқ; гештальд психологиясы- ойлау
дегенiмiз сананың тұйықты құрылымдарында ойдың қозғалысы, сондықтан да
бейне мен ой пара-пар.
Жалпы, ойлауды- сезiмдiк және ұғымдық бейнелер арқылы интелектуалды
операциялар жүргiзу қабiлетi ретiнде түсiнуге болады. Баланың психикасын
зерттеушiлер, ұғымдық ойлаудың алдында, оның ерекше формалары (көрнекi-
iскерлiк және көрнекi-бейнелеу) қалыптасатының дәлелдейдi.
Ойлау бұл адам миының табиғи функциясы. Ол қатан тұрғыдан индивидуалды.
Бiр адамның ойлауы басқа адамның ойынаң мүлдем басқаша, бөлек болып
келедi. Бiрақ адамдар бiр-бiрiн түсiне алады. Ойлау процесiнiн
нәтижесi идеалдықтан материалдыққа өтуiнде. Адамның ойлары мәдениет
жемiсiнде объективтендiрiледi. Ойдың генезисi- ойдың сөзге немесе затқа,
сөздiн заттық ойға өтуi.
Ойлау-сезiмдiк қабылдаудың мәлiметтерiн талдап, “тәртiпке” келтiредi,
яғни сезiмдiк қабылдау бере алмайтын жаңа бiлiм бередi. Бұл процесс,
сезiмдiк танымнаң абстрактiлiк ойлауға өту- диалектикалық секiрiс болып
табылады. Секiрiс нәтижесiнде ұғыну процесi iске асады: нақты сезiмдiк
материалдан терең мазмұнды ойлауға көшу. Ойлау-заттар мен құбылыстардың
мәндi қасиеттерi мен қатынастарын мақсатқа сай абстрактiлi, жанама және
жалпылау формасында бейнелендiру процесi. Ойлаудың мақсаты- практикалық,
теориялық мәселенi қою, шешу арқылы ақиқатқа жетуге талпыну.
Таным объектiсi iшкi және сыртқы, құбылыс және мән, жекеде және
жалпылықтан тұрады; сезiну- сыртқы, құбылысты және жекенi бейнелеу болып
келсе, ойлау- iшкi, мәндi және жалпылық тұрғыдан түсiну болып табылады.
Ойлау процесi (күнделiктi- практикалық, ғылыми-теориялық, көркемөнер
де) жанама (косвенно, опосредованно) ойқортындылар жасау арқылы жүзеге
асады. Ойлау таным формаларымен жанама байланысты: сезiмдiк ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz