Қазақстандағы жоғары білім беру жүйесінің қызметін жетілдіру ұйымдастырушы экономикалық аспектілері

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 БІЛІМ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУДІҢ ҒЫЛЫМИ . ПРАКТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Білім жүйесі туралы түсініктер және олардың маңыздылығы ... ... ... ... ... .9
1.2 Жоғары білім берудің кәсіптік оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына оқуға қабылдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
1.3 Жоғары оқу орындарында білім алушылардың үлгеріміне ағымдық бақылау, аралық және қорытынды аттестаттау өткізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23

2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНІҢ ҰЙЫМДАСТЫРУШЫ . ЭКОНОМИКАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
2.1 Еліміздің индустриалды.инновациялық дамуының жобаларын жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімді мамандармен қамтамасыз ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
2.2 Жоғары білім берудің сапасын бағалау жүйесінің жоғары тиімділігін қамтамасыз ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
2.3 ЖОО.ның материалдық.техникалық базасының дамуын қамтамасыз ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47

3 ЖОҒАРҒЫ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНІҢ ДАМУ БАҒЫТТАРЫ
3.1 Қашықтықтан оқыту бойынша оқытушылардың кәсіби құзырлылығын қалыптастырудың жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
3.2 Қазақстан Республикасы Президентінің «Болашақ» халықаралық стипендиясы шеңберіндегі жоғары оқу орындары оқытушыларының білімін жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
3.3 Жоғарғы білім берудің мемлекеттік реттеу және мониторинг жүйесін жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .78
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...87
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...92

Қазіргі Қазақстан қоғамындағы білім беру институты қоғам дамуында өте маңызды. Сондықтан білім беру институтының қазіргі қоғамдағы дамуына аса мән беріп, зерттеу жұмысымды осы бағытқа бағыттадым.
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан Республикасындағы қоғамдық өзгерістердің ауқымдылығы, күрделілігі білім беру саласына оның ішінде жоғары оқу орындарында білім беру стратегияларына өзгерістер енгізуді талап етеді. Әр түрлі болжамдардың сан алуандығына қарамастан, қазіргі білім беру жүйесін дамыту үдерісінде жаңа оқыту үлгілеріне, мазмұнына, технология-ларына, түрлері мен әдістеріне қатысты шығармашылық ізденістердің қарқындылығымен әрі көп түрлілігімен ерекшеленетінін мойындауға болады. Мұндай даму қоғамды ақпараттандыру технологиясын қарқынды дамыту аясында жүзеге асырылып отыр.
Жоғары оқу орнының басты мақсаты - алдыңғы қатарлы жастар тәрбиелеу, адамзаттың мәдени және өнегелік деңгейі мен оның ой-өрісін арттыру, жоғары білімді маман иелерін қазіргі заман талабына сай дайындау.
Жоғары білім - маманға білім, іскерлік және дағды ғана беріп қоймайды, ол жеке тұлға қалыптастырады. Бүгінгі күнгі педагогика ғылымының көкейкесті мәселелері - әлемдік білім беру кеңістігіне сай бейімдеп білім алу, кәсіби қалыптастырудың сапасын жақсарту, біліммен қамтамасыз етудің ғылыми-әдістемелік жүйесін түбегейлі жаңарту, оқытудың әдістері мен ұйымдастыру түрлерін өзгерту, педагогикалық ғылымдарды ұйымдастыруды қайта құру, ондағы алдыңғы қатарлы оқу-тәрбие тәжірибелері мен қазіргі қоғамның сұраныстарының алшақтығын жою, білімдегі жаңашылдықты саралау, білімді жетілдіру үдерісіндегі үздіксіздікті қамтамасыз етуде оның ролін арттыру.
Қазақстан Респубикасының «Білім туралы» Заңында ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде тұлғаны қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім беру және оның шығармашылық, рухани және тәни күш қуатын жетілдіру, жеке тұлғаның жан-жақты дамуына жағдай жасау міндеті көзделгенін ескерсек, болашақ мамандарды жаңашылдыққа даярлауымыз керек.
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына арнаған жолдауында: «ХХІ ғасырда білім беру ісін дамыта білмеген мемлекет құрдымға кетері хақ. Сондықтан біз болашақта жоғары технологиялық және білікті өнеркәсіп мамандарының шоғырын қалыптастыруымыз қажет. Бұл орайда, Қазақстандағы жоғары оқу орындарының міндеті - әлемдік стандартқа сай білім беру, ал олардан алынған дипломдар дүние жүзі мойындайтындай болуы қажет. Біз әрбір Қазақстан азаматтарының дұрыс мүмкіндіктермен жоғары білім алуына кепілдік беруіміз қажет», - деген болатын. Жоғарғы білім беру жүйесі жеке тұлғаны дамытуға, оның əлеуметтік мəні бар мұраттарын қалыптастыруға, қоғамның кəсіби біліктілігі жоғары мамандарға деген сұранысын өтеуге бейімделген теңдессіз қоғамдық институт болып табылады.
Қазақстан экономикасының тұрақтылығы мен дамуының арқасында білімге жұмсалатын қаржы көлемі артты. 2008 жылмен салыстырғанда 2009 жылы білім бюджеті 9,5%-ға өсіп, ол ЖІӨ-нің 4,2%-ын құрады.

1. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан – 2030: барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы. Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы. – Алматы: Білім, 1997. – 176 б.
2. Қазақстан Республикасы «Білім туралы» Заңы (баптары бойынша түсіндірмелерімен) және оны жүзеге асыру жөніндегі негізгі құжаттар. – Астана, 2007.
3. Қазақстан Республикасы «Білім мемлекеттік451й бағдарламасы» Қазақстан мұғалімі, 2000. – № 33-34.
4. Жақсылықова К. Қазақ тілін орыс тілді бөлімдерде модульмен оқытудың ғылыми-теориялық негіздері. п.ғ.докторлық дисс. 13.00.02. – Алматы: Абай атындағы АлМУ, 2001. – 397 б.
5. Бейсенбаева З. Жоғары оқу орындарында сөзжасам пәнін оқытудың ғылыми әдістемелік негіздері. п.ғ.докторлық дисс. ... . – Алматы, 2004. – 322 б.
6. Жанпейісова М.М. Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде (Аударған Д.А.Қойшыбекова). – Алматы, 2002. – 180 б.
7. Аймауытов Жүсіпбек. «Еңбекші қазақ» газеті 1926 ж. 9 наурыз. Оқытудағы жаңа технология, оның мәні мен мазмұны, түрлері, ерекшеліктері // әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті Хабаршы. Филология сериясы. – Алматы: Қазақ университеті, 2002. – № 9 (60). – 83-86 б.
8. Жоғары оқу орнында Қазақ диалектологиясын модульдік технология арқылы оқыту әдістемесі // Білім технологиялары. Ғылыми-әдістемелік журнал. – Алматы, 2010. № 3 – 20-25 б.
9. Студент: әлеуметтік бітімі, жай-күйі, құндылықтық көзқарастық бағдарлары. Монография. Түркістан 2002. -122 б. (О.Нұсқабаевпен авторлық бірлестікте).
10. Народные подвижные игры как важнейшее средство физвоспитания студентов. Методич. пособие. – Алматы: Каз НТУ. 2004. – 45 с. (В соавторстве с А.Асарбаевым, Ж.Оналбеком).
11. Олимпиадалық білім. Оқу-құралы. Кентау, 2006 ж. -324 б. (Ә.Әбділлаевпен авторлық бірлестікте).
12. Жоғары оқу орындарында студенттердің кәсіби іс-әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру біліктіліктерін қалыптастыру. Халықаралық ғылыми-практикалық конференция. Тараз -2008 ж.
13. Аймақтық жоғары оқу орындарындағы инновациялық білім беру үрдістерін басқару мәселесінің қазіргі жағдайы //Қазақстан жоғары мектебі. – Алматы, 2005. № 4. – Б.66-69.
14. Инновациялық білім беру үрдістерінің мәні, түрлері және құрылымы //Ізденіс. – Алматы, 2005. № 3 (2). – Б.303-306.
15. Инновациялық білім беру үрдістерін жүйелі басқару үлгісінің қызметтері, құрылымы және технологиялары //Ұлт тағылымы. – Алматы, 2005. № 4. – Б.35-38.
16. Аймақтық жоғары оқу орындарындағы инновациялық білім беру үрдістерін жүйелі басқарудың тұжырымдамалық әдістері //Ұлт тағылымы. – Алматы, 2006. № 3. – Б.25-28.
17. Инновациялық білім беру үрдістерінің шетелде, ТМД және біздің елдегі дамуы //«Орталық Азия елдерінің мемлекетаралық интеграциялық байланыстарын жаңғырту» атты Орта Азия елдерінің ІІ Түркістан интеграциялық форумы Халықаралық конференцияның материалдары. IV-бөлім. – Түркістан: Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті, 2006. - Б.167-170.
18. Білім беру жүйесін дамыту мәселелері //«ХХІ ғасырда білім мен ғылымды ұштастырудың жолдары және білікті мамандар даярлау сапасын арттырудың өзекті мәселелері» атты Халықаралық ғылыми-әдістемелік конференция еңбектері. ІІ бөлім. – Шымкент: Қазақстан халықтар Достығы университеті, 2006. - Б.560-562.
19. Жоғары оқу орнындағы инновациялық білім беру үрдістерін басқару тиімділігін бағалау критерийлері //«Жоғары оқу орнында білім берудің жаңа технологиялары: теориясы мен практикасы» атты І Халықаралық дистанциялық конференция мақалаларының жинағы. - Түркістан: Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті, 2007. - Б.224-228.
20. Білім беру саласын басқаруда ақпараттық технологияны қолдану //«Жоғары оқу орнында білім берудің жаңа технологиялары: теориясы мен практикасы» атты І Халықаралық дистанциялық конференция мақалаларының жинағы. - Түркістан: Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті, 2007. - Б.375-379.
21. Жоғары оқу орындарында инновациялық білім беру үрдістерін кәсіби қалыптастыру //Пән бағдарламалары. – Түркістан: Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті, 2007. – 19 бет. (авторлық бірлестікте: Қалдыбаев Ә.Қ.)
22. Жоғары оқу орындарында инновациялық білім беру үрдістерін кәсіби басқаруды қалыптастырудың ұсынылған үлгісін сынау және тәжірибелік сынақтан тексеру //Ұлт тағылымы. – Алматы, 2007. № 4. – Б.68-72.
23. Жоғары оқу орындарындағы инновациялық білім беру үрдістерін кәсіби басқарудың критериалды үлгісі //Ұлт тағылымы. – Алматы, 2007. № 4. – Б.73-75.
24. Жоғары оқу орындарында инновациялық білім беру үрдістерін кәсіби басқаруды қалыптастырудың тәжірибелік-эксперименттіік нәтижесі //Ізденіс. – Алматы, 2007. № 4. – Б.175-179.
25. Қашықтықтан оқытудың теориясы мен практикасы. Монография. – Павлодар, 2009. –220 б.
26. Жоғары математикаға арналған есептер жинағы 1. - Павлодар,2006.- 278 б. (Ғ.М.Мұқанов, Р.Е.Шоманова, Ф.К.Баяхметова, Ж.Хырхынбай, Ш.К.Қасенұлы, Г.Б.Шынтеміровалармен авторлық бірлестікте)
27. Жоғары математикаға арналған есептер жинағы 4. - Павлодар,2006. - 278 б. (Ғ.М.Мұқанов, Р.Е.Шоманова, Ф.К.Баяхметова, Ж.Хырхынбай, Ш.К.Қасенұлы, Г.Б.Шынтемировалармен авторлық бірлестікте)
28. Алгебра және геометрия. Оқу құралы. - Павлодар: Кереку, 2008.- 170 б.
29. Еркін бағдарламалық қамтамасыз ету. Білім беруге, мәдениетке және ақпаратқа қол жеткізуге арналған қосымшалар. Оқу құралы. -Алматы, 2009. -120 б. (Қ.Туенбаева, Ж.Куленов, Ш.Қоғабайлармен авторлық бірлестікте)
30. Паттерндік желілер. Оқу құралы.-Павлодар, 2010.-120 б. (Ж.К.Нұрбековамен авторлық бірлестікте)
31. Мультимедиялық жүйелерді жобалау және құрастыру. Оқу құралы. – Павлодар, 2010. – 90 б. (Майдисарова Д.С., А.Е.Жақсылықовтармен авторлық бірлестікте)
32. Электронный проектировщик содержания учебных курсов программа для ЭВМ. - Павлодар, 2009. Зияткерлік меншік объектісін мемлекеттік тіркеу. №12, қаңтар 2009ж. (В.А.Криворучко, Ж.К.Нұрбекова, А.Е.Жақсылықовтармен авторлық бірлестікте)
33. Методические рекомендации для пользователей автоматизированной системы управления обучением «Электронный университет ПГУ имени С.Торайгырова» (система дистанционного обучения «Прометей» (студенты). - Павлодар, 2010.-10б. (Ж.К.Нұрбекова, А.Ж.Асаиновалармен авторлық бірлестікте)
34. Методические рекомендации для пользователей автоматизированной системы управления обучением. «Электронный университет ПГУ имени С.Торайгырова» (личный кабинет студента).- Павлодар, 2010.-8б. (Ж.К.Нұрбекова, А.Ж.Асаиновалармен авторлық бірлестікте).
35. Порядок регистрации студентов на дисциплины. Методические рекомендации для пользователей автоматизированной системы управления обучением. «Электронный университет ПГУ имени С.Торайгырова»(личный кабинет студента). - Павлодар, 2010. - 6 б. (Ж.К. Нұрбекова, А.Ж.Асаиновалармен авторлық бірлестікте).
36. Методические рекомендации для пользователей автоматизированной системы управления обучением «Электронный университет ПГУ имени С.Торайгырова»(личный кабинет преподавателя).-Павлодар,2010.-8б. (Ж.К.Нұрбекова, А.Ж.Асаиновалармен авторлық бірлестікте).
37. Методические рекомендации для пользователей автоматизированной системы управления обучением «Электронный университет ПГУ имени С.Торайгырова» (система дистанционного обучения «Прометей»(преподаватели). -Павлодар, 2010.-28б.(Ж.К.Нұрбекова,А.Ж.Асаиновалармен авторлық бірлестікте)
38. Ықтималдықтар теориясы мен математикалық статистиканы оқыту құралдары. //«V Сәтпаев оқулары» респуб. ғыл.конф. матер.- Павлодар, 2005, Т.15, Б.177-182.
39. Математиканы оқыту барысында ақпараттық модельдеу мен ақпараттық технологияларды пайдалану. //ПМУ хабаршысы. физ.-мат. сериясы. - Павлодар, 2005, №1, Б.52-60.
40. Проблемы и перспективы электронного обучения //«Интеграция науки и промышленности-решающий фактор в развитии экономики РК» халық. қатысумен ғыл.-практ.конф.матер.–Павлодар, 2005, Т.2., Б.255-258. (Ж.К.Нұрбекова, А.Е.Жақсылықовтармен авторлық бірлестікте)
41. Методические особенности модели электронного обучения программированию //«Математикалық модельдеу және білім беру мен ғылымдағы ақпараттық технология, IIІ» ғыл.-әдістем. конф. матер. - Алматы, 2005, Т.3, Б.233-237. (Ж.К.Нұрбекова, К.М.Байғұшевалармен авторлық бірлестікте)
42. Дәстүрлі және электрондық оқытуды кіріктіру //Қазақстан мектебі. Алматы, 2006, №7-8, Б. 30-32. (Ж.К Нұрбекова, А.Е.Сағымбаевалармен авторлық бірлестікте)
43. Математиканы интерактивтік оқытудың ақпараттандыру құралдары // 11-ші жоғары оқу орындары арасындағы математика және механика бойынша халық.конф. матер. - Астана, 2006, Б. 249-250.
44. Электрондық оқытудың әдістемелік аспектілері //Қазақстан мектебі. -Алматы, 2006. - № 9. Б.8-12.
45. Педагогикада регрессиялық талдауды қолдану //«АКТ жаңартпашылық қоғам дамуының негізгі факторы ретінде» халық. ғыл.-практ. конф. матер.-Өскемен, 2007, Б.122-126. (А.С.Жақсылықовамен авторлық бірлестікте)
46. Педагогикалық құбылыстарды зерттеуде жүйелік тәсілді қолдану //«VІІ Сәтпаев оқулары» респуб. ғыл. конф. матер.-Павлодар, 2007, Т.18, Б.110-114. (А.С.Жақсылыковамен авторлық бірлестікте)
47. Педагогикалық құбылыстарды өлшеу құралдары //«VІІ Сәтпаев оқулары» респуб. ғыл.конф. матер.- Павлодар, 2007, Т18, Б.299-303.(А.З.Піржановамен авторлық бірлестікте)
48. Педагогикалық құбылыстарды модельдеу //«Мұнай-газ өндіру өнеркәсібінде ғылыми-технологиялық және экологиялық проблемаларды математикалық модельдеу» IV Қазақстан - Ресейлік халық. ғыл.–практ. конф.матер. - Астана, 2007. -Б.251-254. (Ж.К.Нұрбековамен авторлық бірлестікте)
49. К вопросу оценки учебной деятельности обучаемых //Мәскеу қалалық педагогикалық университеті хабаршысы.-Мәскеу, 2007, №2(9), Б.178-180. (А.Е.Сағымбаевамен авторлық бірлестікте)
50. Корреляция коэффициенттерін анықтаудың ақпараттық құралы //«Физика-математикалық пәндерге оқытудың теориясы және әдістемесі» ғыл.-әдістем. конф. матер. - Алматы, 2007, Б.106-110. (А.З.Піржановамен авторлық бірлестікте)
51. Жобалау іс-әрекетінде студенттер құзырлықтарының қалыптасуын бақылау //«Үздіксіз кәсіби білім беру жүйесінде ақпараттық және инновациялық технологияларды қолдану» халық. ғылыми-практ. конф. матер. -Қызылорда. 2007. Б.231-235. (А.Е.Сағымбаева, Д.С.Майдисаровалармен авторлық бірлестікте)
52. Математикалық логика пәні бойынша тесттік бақылау материалдарын құрастыру мәселесі //«Аймауытов тағылымы» халық. ғыл.-практ. конф. матер. - Павлодар, -2007, Т.3, Б.169-173.
53. Кәсіптік мәдениетті қалыптастыру мәселелері //«Посткеңестік кезеңдегі саяси ғылымның қалыптасуы мен дамуы: тәжірибелер, проблемалар мен ізденістер» халық. ғыл. –практ. конф. матер.- Павлодар, -2008. Б.83-85.
54. Пәннің оқу мазмұнын құрудың математикалық моделі//«VІІI Сәтпаев оқулары» халық. ғыл. конф. матер.- Павлодар, -2008, Б.168-173. (А.С.Қасьяновамен авторлық бірлестікте)
55. К вопросу проведения педагогического исследования дистанционного обучения//Бюллетень центра информатики и информационных технологии в образовании. -Мәскеу, 2008, №4, Б.113-116.
56. Бағдарламалауды интерактивті оқыту мәселесі жайында // «VІІI Сәтпаев оқулары» халық.ғыл.конф.матер.- Павлодар, 2008, Б.160-165. (Н.Б.Кәрімовамен авторлық бірлестікте)
57. Қашықтықтан білім беру технологияларын жоғары оқу орындарында қолданудың шетелдік тәжірибесі //«VІІI Сәтпаев оқулары» халық.ғыл.конф. матер. - Павлодар, 2009, Т.3, Б.136-141.
58. Информационное интегрирование в разработке средств дистанционного обучения //«Білім берудегі АКТ» ІІІ аймақтық ғыл.-практ. конф.матер.- Екатеринбург, 2009, Б.72-74.
59. Қашықтықтан білім беру жағдайында білімді бақылау// Білім берудегі менеджмент- Алматы, 2009, №2(53), Б. 79-83.
60. Компьютерная поддержка проектирования содержания учебных курсов //Ұлт Тағлымы. - Алматы, 2009,-№1(1). Б. 114-118.
61. Педагогикалық зерттеулерде ақпараттандыру құралдарын қолдану//Абай атындағы ҚазҰПУ Хабаршысы, - Алматы, 2009, №2(26), Б. 150-155.
62. Жоғары оқу орны оқытушыларының қашықтықтан оқыту бойынша кәсіби құзырлылықтары//Қазақстан кәсіпкері- Алматы, 2009, №9(76), Б. 11-12.
63. Методические особенности дистанционного обучения естественно-научным дисциплинам//«III Торайғыров оқулары» халық. ғыл.-теор. конф. матер.- Павлодар, 2009, Т.3, Б. 3-5.
64. Қашықтықтан интерактивтік сабақтарды ұйымдастыру мәселелері // «АКТ дамуындағы ашық қашықтықтан білім берудің келешегі» халық. ғыл.-практ.конф. матер. - Алматы, 2009. Т.2, Б.31-35. (Ж.К.Нұрбековамен авторлық бірлестікте)
65. Жоғары оқу орнында қашықтықтан оқыту технологиясын ендіру бойынша эксперимент нәтижелері //«Дифференциалдық теңдеулер, анализ және алгебра проблемалары» V халық. ғыл. конф. матер. - Ақтөбе, 2009, Б. 628-629.
66. Қашықтықтан оқытудың педагогикалық психологиялық мәселелері //«Педагогикалық білім- Қазақстанның интелектуалдық және инновациялық ресурсы» халық. ғыл.-практ. конф. матер.– Семей, 2009, Б. 374-375.
67. К вопросу организации дистанционного обучения. Единая образовательная информационная среда: проблемы и пути развития // VIII халық. ғыл.-практ. конф.-көрмесінің матер. - Томск, 2009, Б. 113-114.
68. Қашықтықтан оқытудың әдістемелік жүйесін қалыптастыру //әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Хабаршысы, - Алматы, 2009, №1-2(26-27), Б. 184-188.
69. Қашықтықтан оқытуды әдістемелік қамтамасыз ету мәселелері. //«Педагогикалық білім бәсекеге қабілетті мамандарды дайындаудың негізі іспетті» респуб. ғыл.-теор. конф. матер.- Павлодар, 2009, Б. 370-374.
70. К вопросу использования технологии виртуального обучения.// «Педагогикалық білім бәсекеге қабілетті мамандарды дайындаудың негізі іспетті» респуб. ғыл.-теор. конф. матер. -Павлодар, 2009, Б. 374-379.
71. Қашықтықтан оқытудың дидактикалық принциптері. //Білім-Образование. - Алматы, 2009, №6(48), Б. 9-11.
72. Обучение педагогическим и информационно-коммуникационным технологиям дистанционного обучения. //ПМУ хабаршысы. Педагогикалық сериясы. -Павлодар, 2009, №4, Б.155-159.
73. К вопросу организации личностно-ориентированного обучения в условиях применения дистанционных технологий обучения.//«Х Сәтпаев оқулары» халық. ғыл. конф. матер. -Павлодар, 2010, Б. 112-118.
74. WEB – бағытталған интерактивті тестілеудің бейімділік жүйесін жасау //«Х Сәтбаев оқулары» халық. ғыл.конф. матер. -Павлодар, 2010, Б.132-136. (Г.Т.Өрекеновамен авторлық бірлестікте)
75. Қашықтықтан оқыту курсына арналған материалды ақпараттық модельдеу жолдары. //«Х Сәтбаев оқулары» халық.ғыл. конф. матер.-Павлодар, 2010, Б.141-145. (М.С.Қазанғаповамен авторлық бірлестікте)
76. Методика и средства контроля знаний при дистанционном обучении. Кыргыз Билим берүү академиясының кабарлары. -Бішкек, 2010, №1 (13), Б. 63-67. (А.Е Сағымбаевамен авторлық бірлестікте)
77. Қашықтықтан оқытуды дамыту мәселесі.//ПМУ хабаршысы, Педагогикалық серия,- Павлодар, 2010, №1, Б.132-137.
78. Қашықтықтан оқыту технологияларының білім беруге қатысушылардың өзара әрекеттесуіне әсері //Білім-Образование, -Алматы, 2010, №2(50), Б.40-43.
79. Ақпараттық білім беру ортасында қашықтықтан оқыту мүмкіндіктері //Қазақстан кәсіпкері, -Алматы, 2010, №6(85), Б.32-34.
80. Қашықтықтан оқу курстарын жобалауды компьютерлік іске асыру//ПМУ хабаршысы, физ.-мат.сериясы,-Павлодар, 2010, №2.,Б.47-54. (М.С.Қазанғаповамен авторлық бірлестікте)
81. Жоғары мектепте білім беруді ақпараттандыру жағдайы, мәселелері және перспективасы. //ПМУ хабаршысы, физ.-мат.сериясы, -Павлодар, 2010, №2.Б.54-58. (Ж.К.Нұрбековамен авторлық бірлестікте)

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 107 бет
Таңдаулыға:

Дипломдық жұмыс

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ ҰЙЫМДАСТЫРУШЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 БІЛІМ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУДІҢ ҒЫЛЫМИ - ПРАКТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Білім жүйесі туралы түсініктер және олардың маңыздылығы ... ... ... ... ... .9
1.2 Жоғары білім берудің кәсіптік оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарына оқуға қабылдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
1.3 Жоғары оқу орындарында білім алушылардың үлгеріміне ағымдық бақылау, аралық және қорытынды аттестаттау өткізу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .23

2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНІҢ ҰЙЫМДАСТЫРУШЫ - ЭКОНОМИКАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
2.1 Еліміздің индустриалды-инновациялық дамуының жобаларын жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімді мамандармен қамтамасыз ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
2.2 Жоғары білім берудің сапасын бағалау жүйесінің жоғары тиімділігін қамтамасыз ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
2.3 ЖОО-ның материалдық-техникалық базасының дамуын қамтамасыз ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..47

3 ЖОҒАРҒЫ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНІҢ ДАМУ БАҒЫТТАРЫ
3.1 Қашықтықтан оқыту бойынша оқытушылардың кәсіби құзырлылығын қалыптастырудың жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
3.2 Қазақстан Республикасы Президентінің Болашақ халықаралық стипендиясы шеңберіндегі жоғары оқу орындары оқытушыларының білімін жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
3.3 Жоғарғы білім берудің мемлекеттік реттеу және мониторинг жүйесін жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .78
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...87
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..92

КІРІСПЕ

Қазіргі Қазақстан қоғамындағы білім беру институты қоғам дамуында өте маңызды. Сондықтан білім беру институтының қазіргі қоғамдағы дамуына аса мән беріп, зерттеу жұмысымды осы бағытқа бағыттадым.
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан Республикасындағы қоғамдық өзгерістердің ауқымдылығы, күрделілігі білім беру саласына оның ішінде жоғары оқу орындарында білім беру стратегияларына өзгерістер енгізуді талап етеді. Әр түрлі болжамдардың сан алуандығына қарамастан, қазіргі білім беру жүйесін дамыту үдерісінде жаңа оқыту үлгілеріне, мазмұнына, технология-ларына, түрлері мен әдістеріне қатысты шығармашылық ізденістердің қарқындылығымен әрі көп түрлілігімен ерекшеленетінін мойындауға болады. Мұндай даму қоғамды ақпараттандыру технологиясын қарқынды дамыту аясында жүзеге асырылып отыр.
Жоғары оқу орнының басты мақсаты - алдыңғы қатарлы жастар тәрбиелеу, адамзаттың мәдени және өнегелік деңгейі мен оның ой-өрісін арттыру, жоғары білімді маман иелерін қазіргі заман талабына сай дайындау.
Жоғары білім - маманға білім, іскерлік және дағды ғана беріп қоймайды, ол жеке тұлға қалыптастырады. Бүгінгі күнгі педагогика ғылымының көкейкесті мәселелері - әлемдік білім беру кеңістігіне сай бейімдеп білім алу, кәсіби қалыптастырудың сапасын жақсарту, біліммен қамтамасыз етудің ғылыми-әдістемелік жүйесін түбегейлі жаңарту, оқытудың әдістері мен ұйымдастыру түрлерін өзгерту, педагогикалық ғылымдарды ұйымдастыруды қайта құру, ондағы алдыңғы қатарлы оқу-тәрбие тәжірибелері мен қазіргі қоғамның сұраныстарының алшақтығын жою, білімдегі жаңашылдықты саралау, білімді жетілдіру үдерісіндегі үздіксіздікті қамтамасыз етуде оның ролін арттыру.
Қазақстан Респубикасының Білім туралы Заңында ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде тұлғаны қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім беру және оның шығармашылық, рухани және тәни күш қуатын жетілдіру, жеке тұлғаның жан-жақты дамуына жағдай жасау міндеті көзделгенін ескерсек, болашақ мамандарды жаңашылдыққа даярлауымыз керек.
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына арнаған жолдауында: ХХІ ғасырда білім беру ісін дамыта білмеген мемлекет құрдымға кетері хақ. Сондықтан біз болашақта жоғары технологиялық және білікті өнеркәсіп мамандарының шоғырын қалыптастыруымыз қажет. Бұл орайда, Қазақстандағы жоғары оқу орындарының міндеті - әлемдік стандартқа сай білім беру, ал олардан алынған дипломдар дүние жүзі мойындайтындай болуы қажет. Біз әрбір Қазақстан азаматтарының дұрыс мүмкіндіктермен жоғары білім алуына кепілдік беруіміз қажет, - деген болатын. Жоғарғы білім беру жүйесі жеке тұлғаны дамытуға, оның əлеуметтік мəні бар мұраттарын қалыптастыруға, қоғамның кəсіби біліктілігі жоғары мамандарға деген сұранысын өтеуге бейімделген теңдессіз қоғамдық институт болып табылады.
Қазақстан экономикасының тұрақтылығы мен дамуының арқасында білімге жұмсалатын қаржы көлемі артты. 2008 жылмен салыстырғанда 2009 жылы білім бюджеті 9,5%-ға өсіп, ол ЖІӨ-нің 4,2%-ын құрады.
Қазақстандық жоғарғы білім беруді жаңғыртуды жалғастыруды қамтамасыз ететін Қазақстан Республикасындағы білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы (бұдан кейін - Бағдарлама) Қазақстан Республикасының мемлекеттік саясатын жүзеге асырудың ұйымдастырушылық негізі болуы тиіс. Бағдарлама жоғарғы білім беру жүйесіндегі мемлекеттік саясаттың ұйымдастырушы негізі ретінде білім берудің, басқару жүйесінің, білім беру қызметі субъектілерінің құқықтық-ұйымдастырушылық формаларының және экономикалық-қаржылық механизмдерінің құрылымындағы, мазмұны мен технологияларындағы өзгерістерді құрайтын ресурстары мен мерзімі бойынша бір-бірімен байланыстағы шаралар кешені болып табылады.
Жоғарғы білім берудің ғаламдық нарқында бəсекелестікті жоғарылату мақсатымен əлемдік деңгейдегі жоғары оқу орны - Назарбаев университеті ашылды. 2013 жылы барлық аймақтарда ашылатын Назарбаев - интеллектуалдық мектептер желісі құрылуда. Бүгінгі таңда Астана, Семей жəне Көкшетау қалаларында 3 мектеп жұмыс істеп жатыр.
Елбасы Н.Ə.Назарбаев Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері атты халыққа Жолдауында білім беру жүйесіне білім сапасын халықаралық талаптар деңгейіне дейін көтеру міндетін жүктеді.
Білім жəне ғылым Министрлігінің барлық іс-əрекеті қойылған міндеттерді жүзеге асыруға бағытталған. Бұған осы Баяндамада берілген түйінді қорытындылар мен ұсыныстар негізінде тиімді басқару шешімдерін қабылдау оң мүмкіндіктер туғызады.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Жаңарған Қазақстанның қоғамдық өміріндегі жоғарғы білім беру саласында болып жатқан батыл өзгерістер білімге деген қызығушылықты арттырып отыр. Расында, бүгінгі Қазақстанның тұрақты дамуы өткен жоғарғы білім беру жүйесі объективті тұрғыдан жалғастыра білумен байланысты болса, оның болашағы да тарихтың шынайылығымен анықталады. Өз дамуында жүйесі, мазмұны, оқыту түрлері үнемі өзгеріп келген Қазақстандағы тарихи білімнің ұзақ жолдан өткені ескерілуі керек.
Білім және ғылым министрлігі Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың Қазақстан халқына арнаған Жолдауынан және елімізде ғылымды дамытудың 2007-2012 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасын іске асырудан туындайтын міндеттерді жүзеге асыра отырып, ғылымды басқарудың жаңа моделін - финдік моделін қолға алуда. Ғылыми-техникалық дамудың басым бағыттары анықталған. Іргелі ғылыми-зерттеу жұмыстары, негізінен, физика-математика, химия-технология, биология және медициналық, қоғамдық және гуманитарлық салаларда жүзеге асырылып жатыр.
Бүгінгі Қазақстанның қоғамдық өміріндегі түбірлі өзгерістер, ең алдымен тарихи білім жүйесін жаңартуды өткір қойып отырғанда, тарих қойнауында жинақталған бағалы тәжірибелерге назар аударудың маңызы зор.
Әлемдік өркениеттің қарыштап алға дамуы білім беру саласының барлық деңгейіне әсер етіп, балаға тәрбиесінің жаңа саласы педагогикалық инноватиканы дүниеге әкелді. Педагогика ғылымының бұл бағыты ғылым жетістіктерін мектеп практикасына ендіру барысында білім беру процесін тұтастай ғылыми негіздеуді, оқу-тәрбие жұмыстарының барлық буындарын технологияландыруды қажет етеді. Яғни, нәтижесі белгісіз, маңызы шамалы, дұрыс таңдап алыбаған (қазіргі кезде шектен тыс көбейіп бара жатқан) "науқандық жаңалықтарға" тоқтау салуға ықпал етеді. Бұл оқыту барысында ұстаз шығармашылығын шектемегенмен, кездейсоқ қателіктерден сақтануға мүмкіндік береді.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беру үшін инновациялық іс-әрекеттің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеру маңызды мәселе болып табылады.Инновациялық үдерістерді зерттеу барысында жүйенің бір жағдайдан екінші жаңа жағдайға көшуі және жаңалықты енгізу үдерісіне басшылық жасау мәселелерін зерттеу маңыздылығы алыс және жақын шетел ғалымдарының К.Ангеловски, М.В.Кларин, В.Я.Ляудис, М.М.Поташник, С.Д.Поляков, Т.И.Шамова, О.Г.Хомерики, Н.Р.Юсуфбекова, В.И.Загвязинский, П.И.Пидкасистый, Н.И.Лапин, А.И.Пригожин, Ю.Н.Кулюткин, А.К.Маркова, Н.Д.Никандров, Я.А.Пономарев, В.А.Сластенин, Л.С.Подымова, Л.Н.Фридман және т.б. еңбектерінде қарастырылған. Қазақстан Республикасында білім беру саласындағы педагогикалық инновация мен оқытудың жаңа технологиясы мәселелерін Ш.Т.Таубаева, Н.Н.Нұрахметов, С.Н.Лактионова, Е.З.Батталханов, Қ.Қ.Қадашева, Т.О.Балықбаев, Ж.А.Қараев, Г.К.Нұрғалиева, К.Бұзаубақова, С.Д.Мұқанова, Н.И.Хван, Л.Е.Румянцева, З.У.Имжарова, М.М.Мұқаметқалиқызы және т.б. педагог ғалымдар зерттеген.
Соңғы жылдары осы саладағы жұмыстардың көлемі арта түсіп, жалпы педагогикалық инновацияға, оның ішінде жоғарғы білім беру үдерістеріне қатысты бірқатар аспектілер зерттеле бастады.
Атап айтар болсақ, С.А.Көшімбетова оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдалану, Қ.М.Нағымжанова бастауыш сынып мұғалімінің инновациялық іс-әрекетін қалыптастыру, Д.Р.Принбекова мектеп басқарушыларының инновациялық дайындығын негіздеп, кәсіптік ерекшеліктерін қалыптастыру мәселелерін қарастырған. Сонымен қатар, К.А.Сарбасова жоғары оқу орындарында бастауыш сынып мұғалімдерін дайындау үдерісін зерттеп, инновациялық педагогикалық технологиялар мүмкіндіктерін айқындаған. Инновациялық педагогикалық технологиялары негізінде мұғалімдердің дайындығын дамыту жолдары белгіленген. С.А.Абдыманапов заманауи университет білімінің құрылымдық диверсификациясын талдап, университет білімін қалыптастыру әдістемесін (функциялары, макропринциптері, бағыт-бағдарлары, инновациялық технологиялары) жетілдірген. Білім жүйесінің тиімділігін арттыру және оны жетілдірілген потенциалға келтіру мақсатында білім беру саласына белсенді ақпартану қажеттілігін көрсеткен.Е.Ш.Қозыбаев үздіксіз көп деңгейлі жоғары педагогикалық білім жүйесі үздіксіз білім мазмұнын интеграциялық тұрғыдан құру, басқару жүйесіндегі субъект - субъектілік өзара әрекет, білім сапасын басқарудың инновациялық механизмдері арқылы бітірушілердің педагогикалық дайындығының қажетті сапасын қамтамасыз етуге қабілетті екендігі анықтаған.Т.А.Линчевская Қазақстан Республикасындағы орта білім жүйесіндегі инновациялық үдерістерді қарастырып, "инновациялық мектеп" түсінігі мен оның тұжырымының маңызын айқындаған. Қазақстан Республикасында инновациялық түріндегі оқу орындарының қызмет көрсету тәжірибесі жинақталып, қалыптасу және даму ерекшелігі айқындалған.Қ.С.Құдайбергенева жалпы білім беру мектептерінде мұғалімдердің "өз мүмкіндіктерін жүзеге асыру", "мұғалімдердің өз кәсіби мүмкіндіктерін жүзеге асыруға даярлығы", "атаулы мектеп", "инновациялық топ" базалық ұғымдарды нақтылап, мұғалімдердің өз кәсіби мүмкіндіктерін жүзеге асыруға даярлық үлгісін әзірлеген.Г.Д.Такенова колледжді менеджмент негізінде инновациялық басқарудың принциптері мен функцияларын қарастырған. Инновациялық басқарудың құрылымдық-функционалдық үлгісін айқындап, колледждің ішкі инновациялық басқару жүйесін қолдануы және көрсеткіштер бойынша колледж қызметінің тиімділігін арттырудың өзара байланысын дәлелдеген.
Алайда, бұл еңбектерде жоғары оқу орындарындағы инновациялық білім беру үдерістерін басқаруды кәсіби қалыптастыру мәселелері ғылыми тұрғыда жеке мәселе ретінде зерттелмеген.
Жоғары оқу орындарындағы инновациялық білім беру үдерістерін басқаруды кәсіби қалыптастыру түбегейлі түрде қарастырылмағаны және көтеріліп отырған мәселенің көкейтестілігі біздің зерттеу тақырыбымызды Қазақстандағы жоғарғы білім беру жүйесінің қызметін жетілдіруі, ұйымдастырушы экономикалық аспектілері деп таңдауымызға негіз болды.
Зерттеудің нысаны: жоғары оқу орындарындағы оқу-тәрбие үдерісі.
Зерттеудің пәні: жоғары оқу орындарындағы білім берудегі экономикалық аспектілері.
Зерттеудің болжамы: егер, жоғары оқу орындарындағы инновациялық білім беру үдерістерін басқаруды кәсіби қалыптастырудың тиімділігі теориялық тұрғыда негізделіп, оны пайдаланудың ғылыми-әдістемелік жүйесі жасалса, онда олардың кәсіби қалыптастыру деңгейі жоғарылайды, өйткені жоғары оқу орындарында әр маманның білім беруге деген қызығушылығы артып, бағдарлылық, жүйелілік, инновациялық және іс-әрекеттік аспектілері жүзеге асырылады.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Зерттеу кезеңіндегі Қазақстандағы жоғарғы білім жүйесінің қызметін қалыптасуы мен дамуын жүйелеу және оның перспективалары мен тенденцияларын анықтау мақсаты қойылып, оны жүзеге асыру үшін мынадай міндеттер белгіленді:
-білім жүйесін жетілдірудің ғылыми-практикалық негіздерін анықтау;
-Қазақстандағы жоғары білім беру жүйесінің ұйымдастырушы-экономикалық аспектілерін талдау
- жоғарғы білім беру жүйесінің дамыту бағыттарын ашу.
Зерттеудің жетекші идеясы: болашақ маманның кәсіби іс-әрекетін жоғарғы білім беру жүйесін дамыту және білімді ақпараттандыру жағдайында жоғары және жаңа деңгейде жетілдіру ғылыми-педагогикалық тұрғыдан маңызды мәселе, себебі жоғары оқу орындарындағы жоғарғы білім беру үдерістерін басқаруды кәсіби қалыптастыру жоғары деңгейге көтеруді қамтамасыз етеді.
Зерттеудің теориялық және методологиялық негізі. Бүгінде, таптық идеологияның ыңғайына жығылып, коммунистік партия жетекшілік еткен бұрынғы кеңес өкіметіне тиімді көзқарастарды барынша марапаттау, немесе шындықты бұрмалап, оны айналып өтуге бейімделу сияқты тұжырымдардан бас тартып, ғылыми ізденістердің, зерттеу проблемаларының объективті шыншыл сипаттамасын беретін методологиялық ұстанымдарды қалыптастырудың тарихи қажеттілігі байқалып отыр.
Зерттеу әдістері: зерттеу барысында білім саласын ұйымдастырылу сипаты қарастырылады, білім саласындағы қазіргі жағдайы бағаланады. Зерттеудің логикалық, экономикалық статистика, экономикалық талдаудың классикалық әдістері мен тәсілдері негізге алынған.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі:
- жоғары оқу орындарындағы білім беру үдерістерін басқаруды кәсіби қалыптастыру теориялық тұрғыда негізделіп, олардың мәні мен түрлері анықталды;
- жоғарғы білім беру инновациялық білім беру үдерістерін басқаруды кәсіби қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық үлгісі құрылды;
- жоғарғы білім беру жүйесіндегі инновациялық білім беру үдерістерін басқаруды кәсіби қалыптастырудың педагогикалық әдістемесі жасалып, тәжірибеге ендірілді;
- жоғары оқу орындарындағы білім беру үдерістерін басқаруды кәсіби қалыптастырудың тиімділігі тәжірибелік-эксперименттік сынақтан өткізілді.
Қорыта келгенде, барлық көрсетілген жаңалық элементтері білімнің жоғары сапасын қамтамасыз етуге бағытталған жоғары оқу орындарындағы инновациялық білім беру үдерістерін басқаруды кәсіби қалыптастырудың үлгісін құрайды.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы:
Зерттеу жұмысының нәтижелерін жоғары оқу орындарының оқу үдерісін ұйымдастыру барысында және жоғары оқу орындарындағы білім беру үдерістерін басқарушылардың нақты тәжірибелік қызметтерінде , Білім және Ғылым Министрлігінде пайдалануына болады.
Диссертациялық жұмысымның құрылымына тоқталатын болсам, ол ІІІ тараудан, оның ішінде бірнеше бөлімдер, кіріспе, қорытынды және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бұл тақырыпты таңдап алу себебім, яғни бәрімізге белгілі жоғарғы білім беру институты нарықтық қоғамның дамуының негізгі қозғаушы күші, нақтырақ айтатын болсам, егер елімізде қазақстан қоғамының болашағын дамытуға үлес қосатын өте жоғары білікті мамандар болмаса, еліміз экономикалық, әлеуметтік және саяси және т.б. жақтарынан дамудан артта қалар еді. Жоғарғы білім беру институты қай елде болмасын өте ерекше бағаланады. Осыған байланысты ең алдымен бүлдіршіндер мен жасөспірімдерден бастап, білім беруді өте терең жүргізу керек, себебі қай ел болмасын, оның болашағы дамып келе жатқан жастарымыздың қолында. Осыған байланысты жоғарғы білім беруге аса назар аудару керек және оны мемлекеттің кез-келген азаматы алуға құқылы.
Таңдалған тақырыпқа сәйкес 3 бет көлемінде екі мақала жарыққа шықтыі.

1 БІЛІМ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУДІҢ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

0.1 Білім жүйесі туралы түсініктер және олардың маңыздылығы

Білім беру социологиясы ерекше пән ретінде XIX-XX ғ.ғ. қалыптасты. Э.Дюркгейм және Д.Дьюи және басқа да әлеуметтанушылар өз жұмыстарында білім берудің қызметі, рөлі туралы мәселелерге арнайы талдау жасауды қажет етті.
Ресей социологиясында халықтың білімділік жағдайына ең алғаш талдау жергілікті статистиктердің қызметіне сай жан-жақты және негізінен Ресейдегі мектеп жағдайын бейнеледі. Әдетте, социологиялық жұмыстарға сүйенетін болсақ, білім беру проблемасы Ресейде тек XX ғ. пайда болды. 1920 ж. кеңес әлеуметтанушыларының зерттеуі жастарды оқыту, жаңа интеллегенцияны дайындауды құрады.
Білім берудің қарқынды дамуы 1960 ж. аяғы - 1970 ж. басында болды. Ф.Р.Филиппов ең алғаш білім берудің спецификалық мәселелеріне талдау жасады. Кейін келе бұл құрамды кеңес әлеуметтанушылары Н.А.Аитов, М.Х.Титма және т.б. толықтырды.
Одан әрі білім беру социологиясы өз ықпалын кеңейте түсті: Жоғарғы мектеп мәселелерін С.И.Григорьев, В.Т.Харчев орта мектеп және мүғалімдікті кәсіби білім беруді И.В.Бестужев- Лада, В.Е.Шереги және т.б. қарастырды [5;345].
Білім беруге әлеуметтік институт ретінде өз алдына жеке жүйе деп сипаттама беруге болады. Білім беру институт ретінде бірнеше қызметтер атқарады. Айта кететін болсақ, біріншіден, қоғам мүшелерін жүйелі түрде оқыту және тәрбиелеу, екіншіден, белгілі бір білімді игеруге бағытталған, үшіншіден, қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық және саяси қатынастарға байланысты мінез-құлық нормалары және құндылықтар мазмұнын пайдаланды, ал төртіншіден, оның материалды-техникалық даму деңгейіне байланысты болды.
Білім беру институтының эволюциясы дифференциацияға байланысты. Дифференциация дегеніміз біртұтас, бөлінбейтін құбылыстың жеке элементтерге бөлінуін айтамыз. Дифференциация институттардың функционалдық сапасын көтереді. Дифференциация айқын пайда әкелсе де, бұл процестің дамуы үлкен қиындықтармен байланысты болды. Көп қоғамдарда осы процесс тоқтап қалды немесе кейіе дамыды. Дифференциацияның қиындығы қоғамның диверсификациясына байланысты. Оның бұрын қалыптасқан құбылыстарының тұрақтылығынан айырылады. Қоғам жаңа тәсіл, жаңа мүмкіндік тапса, оның қоғамдағы орнын табу қиын болады. Болған мен жаңа өмірге лайық өмір сүру керек және оларды ұштастыра білу керек.
Адамзат тарихында жаңа, әсіресе күрделі институттарды қалыптастыру өте қиын болды. Өйткені олардың легитимизациясы және ұштастыруы қиын болды.
Т.Парсонстың айтуынша, шаруашылық-экономикалық функциялардың отбасынан бөлінуі күрделі құбылыс болды, себебі шаруашылық-экономикалық процесстер отбасынан тыс жерде шоғырланғануы өте пайдалы болды[3;24]. Бірақ ол өте қиын, өйткені отбасының экономикалық жағы болды, ол норма болып кеткен, ал осы процесті бекіту үшін жаңа легитимация жасау керек. Дифференциацияның дамуы легитимацияға байланысты. Легитимация мәселесі тікелей еңбек бөлінісін қабылдамауға байланысты емес, дифференциацияның техникалық элементтері жалпы жақсы қабылданады. Білім мен ғылымның дамуы дұрыс және осыған сәйкес жеке маман болуы керек. Білім беру өз алдына жеке институт ретінде даму үшін ол белгілі бір норма, құндылықтар және т.б. қажетті заттарға сүйену керек.
П.Бергер және Т.Лукманның айтуларынша, егер қоғам универсум (біртұтас) болса, онда институт кішігірім универсум болуы керек. Сонымен қоса олар бір-біріне жақын және оларға сай климат болуы керек. Легитимацияның осы жағдайдағы мәселесі өмір тәсілін дұрыс қалыптастыру болып табылады. Дамуы биік және төмен қоғамдардың құрылымында кез келген институттың айырмашылықтары болады. Дамуы төмен қоғамдарда дифференциация олардың өмір тәсілдеріне тарамаған. Сондықтан оларды өзара бұрынғы белгілі дәстүрлі институттармен ұштастыру керек.Осы мәселеге байланысты туатын қиындықтар мен үлгілерге байланысты жаңа бағыттар мен құндылықтарды бекіту үшін жаңа үлгілер керек. Бұл үлгілерді қабылдау үшін ол туралы түсінік кеңейуі керек.
Мектептердің пайда болуы біздің дәуірімізге қауымдық-рулық қатардан әлеуметтік дифференциацияланған қоғамға өту болып табылады. Этнографиялық мәліметтер бойынша жазылуға дейінгі б.э.д. 3 мыңжылдыққа қарай тоқтады, клиножазу және иероглифтік жазулар ақпарат алмасу тәсілі ретінде пайда болу байқалды.
Жазбашылықтың пайда болуы және дамуы мектеп генезисінің маңызды факторы ретінде болды. Хат қаншалықты техника жағынан ақпарат алмасудың күрделі тәсілі болса, ол соншалықты арнайы оқуды қажет етеді. Мектептердің пайда болуы екінші факторы, адам қызметінің ақыл-ой және физикалық еңбекке бөлінуі, сонымен қатар, соңғысының сипаты қиындап кеткенін аңғаруға болады. Еңбек бөлінісі түрлі специализация және мамандықтар қалыптасады және соған байланысты мүғалім, тәрбиешілердің және профессиялардың пайда болуына ықпал жасайды[6;115].
Отбасы, шіркеу және мемлекет ежелгі өркениеттердегі білім берудің негізгі орталығы болды. Сондықтан, мектептің түрлі типтері пайда болды: үй шаруашылығы, шіркеулік, жеке меншік және мемлекеттік. Ең алғашқы оқу орындары түрлі атауларға ие болды. Мысалы, ежелгі Месопотамияда мектепті домами табличек деп атаса, ал Вавилондық мемлекеттерде Білім үйі деп атаған.
Ежелгі Египетте мектептер отбасы институты ретінде пайда болды, ал кейін келе олар храм, хан сарайында пайда бола бастады.
Ежелгі Үндістанда ең алғашқыда отбасылық және оромандық мектептер пайда болды (гурудың жанында оның сенімді оқушылары жиналды және сабақ таза ауада өтті). Буддалық дәуірде вед мектептері пайда болды, онда оқу өркениетті және касталық сипат алды. Қайта өрлеу кезеңінде Үндістанда (2-4 ғ.ғ.) храм алдында екі түрлі мектеп ұйымдастырылды, бастауыш (толь) және жоғарғы деңгейдегі оқу орындары (аграхар).
Қытайда ең алғашқы мектептер б.э.д. 3 мыңжылдықта пайда болды және оларды сян және сюй деп атады.
Ислам әлемінде білім берудің екі деңгейі құрастырылды. Білім берудің алғашқы деңгейі діни мектептерде, мешіт алдында қолөнершілер, саудагерлер, ауқатты шаруалардың балалары үшін болды (китаб). Білім берудің екінші деңгейі мешіт алдындағы элиталық үйірмелерде білім алды (фикхах және каламах). Бұл жерде, шариат (мұсылмандық құқық ) және теология, сонымен қатар, араб философиясы, риторика, логика, математика, астрономия, медициналарды оқытты. Бұған қарамастан, бастауыш және жоғарылатылған бастауыш білім беру мектебінің 4 типі болды. Құран, перидтік мектеп, персид тілі мектептері және құран, ересектерге арналған араб мектептері.
Ортағасырларда (13-14 ғ.ғ.) Европада цехтік және гильдейлік мектеп пайда болды. Сонымен қатар, өз тілдерінде оқу жүргізген қолөнершілер және саудагерлер балалары үшін есеп (счеть) мектептері болды. Осы уақытта ер бала және қыз балалар үшін қалалық мектептер пайда болды, онда сабақ туған тілде және де латын тілдерінде жүргізілді және оқу қолданбалы сипатта болды, яғни латындардан басқасы арифметика, іс жүргізу элементтері, география, техника, жаратылыстану ғылымдарын оқыды. Қала мектептерінің дифференциациясы процесінде бастауыш және жоғарғы білім алудың арасын байланыстыратын звено ретінде және жоғарғы типтегі білім беретін латын мектептері бөлініп шықты. Мысалы, Францияда осындай мектептер коллегии атауын алды. 15 ғ. ортасынан бастап коллегии университет жанында ұйымдастырылды. Уақыт ағымына байланысты олар қазіргі заманғы колледждер немесе жалпы білім бертін оқу орындарына көтерілді.
15-17 ғ.ғ. кезеңінде Батыс Европа мектептерінің дамуы феодалдық қоғамнан индустриалды қоғамға өтуімен байланысты болды. Осындай өтпелілік мектептің үш негізгі типінің қалыптасуына ықпал етті, бұл мектеп типтері - элементарлы, жалпы жоғарғы және жоғарғы білім беру болып бөлінді.
Католиктік және протестанттық елдерде билік және діни қауымдастықтармен бекітілген оқытатын қалалық мектептер саны өсті. Мысалы, Францияда кішігірім мектептер, Германияда бұрыштық мектептер. Әдетте, римдік-католиктік шіркеу элементарлы оқытуды ұйымдастыру үрдісінде протестанттардан артта қалып отырды. Сондықтан, барлық католиктерде білім алу үшін және халықтың төменгі қабаттарына осы бастауыш білімді беру үшін демалыстық мектептер ашылды. Сонымен қатар, кедейлер үшін ар-ұждан мектептері ашылды.
15-17 ғ.ғ. аралығында мүғалімнің орнын бастауыш мектептерде біртіндеп арнайы білім және дайындық алған кәсіби педогогтар алды. Осыған байланысты мүғалімдердің әлеуметтік жағдайы өзгере бастады. 16 ғ. соңында мүғалім еңбегі қауыммен төленді. Біруақытта білім беруді ұйымдастыру процесінің жақсарғаны байқалды: таптарда оқулықтар және мектеп тақталары пайда болды[7;201].
15-17 ғ.ғ. жоғарылатылған жалпы білім беретеін жоғарғы оқу орындарына мыналар жатады:
:: қалалық (латын) мектептері және гимназиялар (Германияда, Страсбургте, Гейдельберг және т.б. қалалар);
:: грамматикалық және танымал мектептер (Англия, Винчестер,Итон, Лондон);
:: колледждер (Соброн және Наварск университеті жанында Францияда, Бордо, Вандом, Меце, Шатийон, Париж Тулузе);
:: иерономиттер мектептері (жалпы өмірдегі ағайындылардың діни қауымдастығы);
:: дворяндық мектептер (Германия және Италия, иезуиттер мектебі (Вена,Рим,Париж);
17-18 ғ.ғ. кезеңінде өркениетті білім беру ықпалына сай, оқытудың негізгі формасы классикалық типтегі мектептер болып табылды. Ең алғашқы орында классикалық мектепте тіл және оқытуға бағытталды:
:: Германияда - қалалық (латын) мектептері және гимназия;
:: Англияда - грамматикалық және элиталық мектеп;
:: Францияда - колледж және лицей;
:: АҚШ-та - грамматикалық мектеп және академия.
Мектептегі білім берудің даму процесінде әр тип педогогикалық жағынан жалпыланды, сонымен қатар, ұлттық ерекшеліктерді иемденді.
19 ғ. Шығыс Европа және АҚШ-та жаңа мектептің заңды негізі қаланды.Сол сияқты, өндірістік буржуазия табы дамыған қоғамда болашаққа деген жобаға өз көз қарасын енгізуге ұмтылды. Дамыған өндірістік елдерде мектептік білім берудің ұлттық жүйесінің қалыптасуы және мемлекеттің педогогикалық үрдіске қатысу аумағының кеңейуі орындалды (жеке және қоғамдық мектептердің өзара қатынасын басқаруы, мектептің шіркеуден бөлінуі туралы мәселені шешу). Осының нәтижесінде мемлекеттік бюро, кеңестер, департаменттер, комитеттер, білім министрлігі құрылды. Барлық оқу орындары мемлекеттік бақылауға алынды. 19 ғ. ағымында классикалық және қазіргі заманғы мектеп үлгісінде дифференциациялар пайда болды. Сонымен қатар, Германияда неоклассикалық гимназия, шынайы училище және аралас типті мектеп; Францияда муниципалды колледж және лицей; АҚШ-та акдемия және қосымша оқу орындары ұйымдастырылды.
Тарихи мектеп реформаларының нәтижесінде 20 ғ. міндетті түрдегі тегін бастауыш және ақылы мемлекеттік орташа білім берудің негізі қалыптасты (Франция мен АҚШ - ты алғанда: АҚШ-та 16-18 ғ.ғ. дейін тегін оқыту жүйесі қызмет етті, ал Францияда 1940-ж. басынан бастап орта мектептерде оқу тегін бола бастады); толыққанды және сапалы білім беру қоғамның ауқатты қабаттарында сақталды; бастауыш білім беру бағдарламасы кеңейе бастады; бастауыш және орта байланыстырушы аралық типті мектептер пайда бола бастады; жаратылыстану ғылыми орта білім беру бағдарламасы кеңейді.
Әрине, бұл адамдарға білім алуға өте тиімді болды және кез келген азамат өзіне қажетті деген білімді ала алды.
АҚШ-та қазіргі кезде мектепті ұйымдастырудың екі принципі қалыптастырылды: 8 жылдық оқу (бастауыш білім алу) + 4 жылдық ( орташа білім алу) және 6 жыл (бастауыш) + 2 жыл (кішігірім орташа мектеп) + 3 жыл жоғарғы орташа мектеп, сонымен қоса, жеке меншік мектеп және элиталық академия).
Англияда жалпы білім беретін мектептердің екі түрі бар - бастауыш (6 жылдан 11 жылға) және орташа (11 жылдан 17 жылға ). 14 жасқа дейінгі балалар тегі оқытылады.
Орташа оқу орындарына мыналар жатады: университетке дайындық үшін грамматикалық және элиталық мектептер, британ қоғамының орта табы үшін және қазіргі заманғы мектептер, кәсіби-техникалық дайындық үшін мектептер жатады.
Францияда бастауыш білімнің екі құрылымы қалыптасқан: 6-дан 14 жасқа дейін тегін білім беру, орта мектепте білімін жалғастыратын 6-дан 11 жасқа дейін ақылы оқыту болды. Орта білім беретін орындар, лицей, колледж,жеке меншік мектеп (7 жылдық оқу курсы) университеттер және жоғарғы техникалық оқу орындарына жол ашады.
Ресейде мектептің екі жүйесі қалыптасқан, мемлекеттік (тегін) және жеке меншік мектептер. 20 ғ. аяғына қарай мынадай мектеп жүйесі құрылды: 6 немесе 7 жастан басталатын бастауыш білім (ата-аналар таңдауына сәйкес оқу 3 немесе 4 жылдық болады), базалық орта мектеп (5-9 сыныптар), толық орта мектеп (10-11 сыныптар).
Ресейде сапалы негізгі білім беру жүйесі қызметін жаппай жалпы білім беру, лицей, мектеп-зертхана, мектеп-интернаттар (дарынды және дамудан тыс қалған балалар үшін ) атқарады.
Білім беру жүйесінің құрылымын мынадай жүйешіктерге бөліп қарастыруға болады:
:: түрлі деңгейлердегі басқару жүйесі және координациясы (мектеп директорлары, білім берудің аймақтық органдары, ЖОО ректораты, министірлік және т.б.);
:: қаржылай және материалды - техникалық қамтамасыз ету жүйесі (капиталды құрылыс және жаңа оқу құралдымен қамтамсыз ету);
:: білім берудің ғылыми негіздегі қызметінің жүзеге асуына жауап беретін жүйе (кафедра, әдістемелік бірлестік және т.б.);
:: кадрлар даярлау және олардың біліктілігін көтеру жүйесі (педогогикалық колледж, факультеттер және ЖОО, педагогикалық қабілеттілікті көтеру орталықтары және т.б.);
:: оқу-тәрбиелеумен айналысатын жүйе (білім беру үрдісі және оның тікелей түрдегі жаңаруы - оқу сыныптары, зертхана, кітапхана және т.б.);
:: әлеуметтік - тұрмыстық қамтамасыз ету жүйесі, рекреация (мекеме ішіндегі реакривті аймақтар,профилакториялар және т.б.);
:: әлеуметтік - мәдени даму жүйесі (балалық және жасөспірімдік шығармашылық орталығы, студенттік клуб, оқудан тыс жұмыстағы бөлім және т.б.);
:: қоғамдық (ресми және т.б.) бірлестік, білім беру жүйесінің дамуына қатысатын(профсоюз) студенттік одақ, ата-аналар комитеті және т.б.);
Егер осы айтылған жүйешіктердің бәрі қарқынды жұмыс істесе, білім беру саласының деңгейін біршама биікке көтеруге болады.
Білім беру жүйесіндегі қатынастық құрылым білім беру мекемелерін көрсетеді. Бірақ, олар өз кезегінде бірнеше негіздермен құрылымдасады:
:: білім беру дайындығының деңгейі бойынша (мектепке дейін, бастауыш, орта, жоғарғы , дипломнан кейінгі және т.б.);
:: білім алу жетістіктерін құжаттандыру және стандартизациялау сипаттамасы бойынша (өз еркімен тыңдайтындар үшін мекеме, сертификат алу жөніндегі білім және т.б.);
:: жеке меншік формасы бойынша (жеке меншік, мемлекеттік, муниципиалды, қоғамдық бірлестік );
:: мекеменің азаматтық ұйымының сипаттамасы бойынша (ашық, жабық және т.б.);
:: білім беруге дайындық алғышептегі пәндік бағыты бойынша ( жалпы, мамандандырылған, кәсіби білім беру және т.б.);
:: білім беру үрдісі ұйымының формасы бойынша (күндізгі,сырттай, дистанциондық және т.б.);
:: білім беру дамуының түріне байланысты (коррекциалық, жалпы жеткілікті, элиталық, қарқынды);
:: дұрыс және альтернативті ( мәдени концепция сипаты бойынша және педагогикалық технология);
Міне сондықтан, мекемелердің әлеуметтік типологиясы обьективті түрде білім беру жүйесінің құрылымының маңызды элементі болып табылады. Осындай парадигма, нормалар арқылы білім беру кез келген азаматтың блімді толықтай игеруіне көмек жасау керек. Сонымен қатар, білім берудің негізгі функционалдық салаларына мыналарды жатқызуға болады:
:: өзін өзі білімдендіру;
:: жаппай, топтық және жеке білім беру;
:: интеллектуалды, гуманитарлы (өнегелілік, саяси, эстетикалық), саяси- техникалық (еңбектік, кәсіби), жаратылыстану, физикалық білім беру [12;164].
Көптеген адамдар үшін білім беру - бұл білім беру жүйесінің құрамдас бөлігі болып табылатын, мектептерде , колледждерде және басқа оқу орындарында болатын процесс. Сонымен қоса, білім беру ересек білім алушылардың арасында белгілі бір қоғамдық қатынастардың түрін өңдеу , құндылықтар мен ойларды тасымалдаумен айналысады.
Білім беру социолгиясын оқитындар жыл сайын өз көзқарастарын өзгертіп отырды:
:: 50 - ж. дейін білім беру жүйесі әлеуметтенудің құралдары ретінде, яғни отбасындағы процесті қоғамға жаңа мүшелерді даярлау мақсатында қарастырды. Білім беру рөлі қоғамдық тәртіп және бақылаудың көмегімен тығыз байланыстылығында болды.
:: 50-ж. аяғында білім беру жетістіктерінің кәсіби іріктелуі және әлеуметтік мобильділікпен қалай байланыста болғандығын көрсететін зерттеулер және статистикалық мәліметтер пайда бола бастады.
:: 50-60ж.ж білім алуға қол жеткізу және теңдік туралы бәсекелестік, яғни қоғамдық тапқа байланысты мәселелер алғы орында маңызды болды. Бұл жерде дискуссияның негізгі орталық мәселесі жұмысшы таптың балаларының орта таптың балаларына қарағанда оқу үлгерімі өте төмен екендігі туралы болды.
Әлеуметтік зерттеулер көрсеткендей, яғни білім беру таптық теңсіздіктің сақталуы, білім беру жүйесінің реформалары, теңсіздіктің нашар көрінетін бөліктерін болғызбауды мүмкін деп есептеді. Мынадай болжам болды, яғни саяси шешім стримингті (қабілеттіліктеріне байланысты балаларды қарама-қарсы топтарға бөлу) жоя алады, бірыңғай орта мектептер құру және қосымша білім алу біршама тең қоғам туғызуға көмектеседі нашар үлгерімнің адамзат потенциалының қысқаруын қамтамасыз етеді.
:: 70-ж. теңсіздік бұрынғыша үлкен маңызға ие болды, бірақ осы уақыттарда білім беру саласында әлеуметтік жыныс және нәсіл өте өзекті болды, яғни қыз балалар мен қара нәсілді балаларға мектептегі оқыту жүйесінде шек қоюлардың қаншалықты маңызды екенін қарастыруға болады.
:: 80-90 ж.ж. білім беру үрдісін талқылауға билікке консервативті үкімет және неоконсерваторлардың қайта келуі әсер етті. Бұл жаңа профессионализм ретінде бейнеленді.
Бұдан басқа да білім беру мәселесі түрлі көзқарастар бойынша оқытылды:
:: 50-ж. дейін дискуссияларда функционалистік әлеуметтану идеялары, оның ішінде Э.Дюркгейм идеялары білім беруден қоғамдық тәртіптің сақталуын көрді. Функционалистер айтуы бойынша : :: білім беру жүйесі не істегісі келсе соны істейді, яғни адамдардың қабілеттерін дамытады және соған сәйкес біліктілік береді;
:: интеллект және жетістіктер арасында біріне бірі жақын сәйкестік өмір сүреді;
:: білім беру - бұл өте қабілетті адамдарға жауапкершілікті және жоғары жалақы алатын жұмыс табуға кепілдік береді.
Марксистер білім беруге мынадай сипаттама берді, яғни:
:: білім беру таптық жүйе және таптық теңсіздіктің нығайуына мүмкіндік туғызады;
:: білім беру өмірдегі өз орындарымен келісетін жұмысшы күшін туғызады және өздерінің жойылуы және жетістіктері орташа тапта заң ретінде қабылдайды.
Либералдар білім беру жүйесін сынға алады. Олардың айтуынша, академиялық үлгерім және емтихандық жетістікке приоритет ретінде көңіл аударғанша, адамның потенциалы болатын эмоционалды, шығармашылық және әлеуметтік аспектілерге бағдар жасауы керек.
:: Социал-демократиялық көзқарас бойынша білім беру социологиясы мына авторлармен, А.Н.Хэлси және Дж.Дуглас, байланысты болды. Сонымен қатар, бұл саяси құжаттарда, яғни Плоуденнің алғашқы білім беру туралы баяндамасында да көрініс тапты.Бірыңғай орта білім беруді либералистік өкілдердің соңынан кірісу және білім алу депривациясын жағдай ретінде қоғамдық тапта 50-60ж.ж. өткізілген әлеуметтік зерттеулер нәтижесінен көруге болады.
:: 1979ж. консерваторлардың билікке келуімен, монетаристік және ерікті нарықтық экономика, неоконсерваторлардың философиялық және саяси билігі пайда болды. Білім беруге деген неоконсерваторлардың көзқарасы білім алуды таңдау еркіндігіне ие болу және мектептерді бір-бірімен бәсекелестікке шақыруда жатыр. Осындай жағдайдан туындаған бәскелестіктің арқасында білім беру деңгейі жақсарды. Жаңа ойлаудың басқа маңызды аспектісі экономикалық қажеттілігі және өндіріске аса назар аудару болып табылады. Бұл жеке меншік кәсіпкерлерді мектептің басқару органдарына қатысуларына әкеп соғады [13;176].
Осындай көптеген көзқарастардың позитивті және негативті жақтары да болды. Кеңес одағы құлағаннан кейін білім беру саласына қаншалықты өзгерістер енгізсе де, онда кеңестік жүйенің көрінісі байқалып отырды. Себебі, кеңес одағы кезінде жазылған оқулықтарды қазіргі таңда ешкім сондай беріліп оқымайды. Қазіргі таңдағы білімнің бұрынғыдан еш айырмашылығы жоқ, өйткені қазір профессорлар күрделі оқулықтарды оқығысы келмейді, себебі олардың тілі өте күрделі. Оны түсіну үшін жалпы күрделі түсініктерді оқып, оны түсіне білу керек. Қазіргі оқымыстылар Т.Парсонсты оқымайды, себебі оны қарапайым тілмен түсіну өте қиын. Олар институт теориясы туралы жазғанда Т.Парсонсты, П.Бергер , Т.Лукманды және т.б. осы мәселе туралы сөз қозғаған ойшылдарды өз еңбектерінде пайдаланбайды. Осы мәселені жойғанда ғана білім беру процесі жоғары деңгейде дамиды деп айта аламыз.
Білім беру саласында әлеуметтану әр пәнге әр түрлі қатынаста болады. Кей жағдайларда бұл мәселелерді сыныптар арасындағы сабақтардан немесе мектепішілік жүйелерден бастайды, ал шындығында оған себепкер болатын мәселені көздей отырып, зерттеу әдістемесі мен әлеуметтік құрылымына осы көмекті көрсетуге рұхсат болу керек. Мысалы, соңғы он жылдықта АҚШ-та арнаулы орта білім беру оның оқу бағдарламасында, оқыту әдістемесіне және ұйымдастырушылық формасына сұраныс арта түскені байқалды. Міне осы мәселелерге әлеуметтанушылар аса назар аудара отырып, жасөспірімдерге әсер етуші кеңес түрлерін, оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін, мамандық таңдауға оқып үйренді.
Мектеп психологының алдында тұрған мәселе әлеуметтанушылардың да мәселесі болып табылады. Олар: табиғи қиындықты жеңе отырып, дұрыс бағыт-бағдар беріп, кез-келген жағдайды дұрыс бағалап, өзгеріске қорытынды шығарып, жаңаша өзгеріс жасауға ықпал етуші. Бұлардың көмегінсіз еш қиындық шешілмеген болар еді, өйткені бұл жаңаша көзқарасқа жетелейді, ал ескі тәжірибелі педагогтардың тәжірибесі жетіспей жатады, сондықтан жаңаша әдіс-тәсілдерді іске асырудың орны бөлек.
Білім беру мекемелеріндегі қорытындылар мен шешімдер өзінің ғылыми түсінігі бар деп бекіткен дұрыс болмас еді. Әлеуметтанушылардың бірі білім беру мәселелеріндегі практикалық мәселеге көңіл бөлсе, басқалары жоғарғы оқу орындарындағы көңіл аударарлық бірнеше жағдайларға тереңірек үңілу мақсатында оның пайда болу жағдайларын және қалай жүзеге асырылғанын зерттейді. Осы зерттеудің қорытындысы бойынша, мектеп пен колледж, оқушы мен оқытушы, оқыту әдістері мен оқыту формаларының ерекшеліктерін анықтау арқылы табиғатпен жағымды қатынас орнатуға тиімді болады [14;115].
Білім берудің әлеуметтік функцияларына тоқталатын болсақ, білім беру сипаттамасы және мақсаты функционалистік идея бойынша, Э.Дюркгейм идеяларына негізделеді және жаңа қоғам мүшелерін қоғамның нормалары және құндылықтары, басым мәдениетпен таныстыру тәсілін жүзеге асырады.
Білім беру мәселесіне қызығушылық әлеуметтанушылар арасында тек соңғы кезде ғана пайда болған жоқ. Бәрімізге белгілі, әлеуметтану тарихында көптеген ірі тұлғалар, мысалы, Г.Спенсер және Э.Дюркгейм, өз еңбектерінде оқу орындары мен оқу үрдісіне көп көңіл аударды [16;126].
Білім берудің әлеуметтік функциялары - адамзат бойында жинақталған білімді, өмірлік тәжірибені ұрпаққа беру, тұлғаның әлеуметтенуі және түлектердің жұмысқа орналасуын қамтамасыз ету болып табылады [8;547].
Элиталық білім термині әдебиеттерде әр түрлі мағынада қолданылдады. Негізінен элиталық деп жоғары сапалы білім беруді айтады (ағылшын әдебиеттерінде - high guality education). Сонымен қоса, бұл термин басқа да мағынада қолданылады. Бұған қоса, білім беру элитаны дайындау үшін түсіндіріледі. Саяси, экономикалық, мәдени, элиталық білім беру элита үшін білім беру болып табылады. Сондықтан, элиталық білім - бұл жоғарыдан шыққан (элита крови) және ауқатты отбасынан шыққандардың (элита богатство) білімі болып табылады. Элиталық білім беру білім берудің жабық жүйесі болып табылады.
Байқағанымыздай, білім беру мекемелерін дамытуда элиталық білім берудің екі типі кездеседі - жаратылыстану ғылымы және гуманитарлық білім. Осыған сәйкес, әлеуметтік - саяси және жалпы мәдени элиталық білім беру деп бөлуге болады. Бұлардың айырмашылығы, біріншісі, саяси -әкімшілік элитасын дайындауға бағытталса, екіншісі рухани құндылықты туғызатын мәдени элитаны даярлауға бағытталады. Элиталық білімді атақты неміс философы К.Ясперс Осевое время деп атады [15;225].
Білім беру жүйесінің дамуының ғаламдық тенденцияларын талдау ХХІ ғ. басында ерекше маңызға ие болуда. Білім беруді дамыту тұжырымдамасы мемлекеттік тәуелсіздікті қалыптастыру мен нығайтудың, елдің прогресшіл дамуының негізін құрайтын Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін дамытудың мақсаттары мен міндеттерін, құрылымы мен мазмұнын және негізгі стратегиялық бағыттарын айқындайтын ғылыми теориялық, әдіснамалық құжат болып табылады. (1 сурет)

1-сурет - Қазақстан Республикасының білім беру жүйесінің құрылымы

2003 жылы қабылданған Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту Тұжырымдамасы дәл осыған бағытталған.
Тұжырымдама: мектепке дейінгі тәрбие және оқыту (бастауыш білім беру), орта білім беру, орта білімнен кейін кәсіби білім беру (орта білімнен кейінгі жоғары емес білім беру), жоғары білім беру, жоғары оқудан кейін білім беру деңгейлерін қамтып, үздіксіз білім беру идеясын іске асыруды қарастырады. Осы құжатқа сәйкес үш сатыдан тұратын: бастауыш білім беру (4-жылдық), негізгі білім беру (6-жылдық), орта білім беру (2-жылдық) 12 - жылдық орта білім беруге көшу қарастырылған. Сонымен бірге соңғы сатының: бейімдеп оқыту, техникалық және кәсіби білім беру атты екі түрі болуы мүмкін.
Орта білімнен кейінгі кәсіби білім беру орта бөліктің мамандандырылған кадрларды даярлауға арналған. Жоғарғы білім беруге инновациялық технология, кірістірілген интенсивті ғылыми-зерттеушілік әрекетін ендіру қарастырылған. Жоғарғы білім беруге бакалавриат, жоғарғы оқу орнынан кейінгі білім беру - магистратура және доктарантура кіреді.
Жоғарыда айтылған мәселелер Қазақстан Республикасындағы білім беру жүйесінің даму тенденцияларының бағыттарын айқындайды:
:: білім беру философиясын жаңарту;
:: оқытудың жаңа технологиясын енгізу мен білім беру ісін ақпараттандыру;
:: мемлекеттік білім беру стандарттарын жетілдіру;
:: білімнің ғылыммен тығыз интеграциялық байланыста болуы;
:: оқу орнын бітірушілерге жоғары талап қою;
:: білімді қаржыландыруға мемлекеттік және басқа да табыс көздерін жұмылдыруға көмектеуі;
:: білім беру жүйесінің құрылымын өзгерту және әлемдік білім беру кеңістігіне біртендеп ену және т.б. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.