Мемлекеттік және жергілікті бюджеттер: қалыптастыру және орындалу мәселелері
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БЮДЖЕТТIК ҮРДІСТІ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГIЗДЕРI
1.1 Бюджет түсініктемесі және негізгі түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.2 Бюджеттiк үрдістiң атқарылуын бақылаудың үлгiлерi, принциптерi мен стандарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
1.3 Бюджет түсімдерінің экономикалық мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БЮДЖЕТІНІҢ АТҚАРЫЛУЫ
2.1 Республикалық бюджетке түскен түсімдердің атқарылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
2.2 Республикалық бюджет шығыстарының атқарылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.3 Аймақтардың әлеуметтік экономикалық дамуындағы республикалық және жергілікті бюджеттердің рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
3 ҚАЗІРГІ КЕЗЕНДЕ МЕМЛЕКЕТТІҢ БЮДЖЕТ САЯСАТЫН ТОЛЫҚ ЖЕТІЛДІРУ
3.1 Кірістер мен шығыстар бөлімінің бюджеттік қалыптасуы мәселелері ... ..50
3.2 Бюджеттік қаражаттардың мақсаты және тиімді пайдалану мәселелері...58
3.3 Бюджеттік жүйенің толық жетілдіруін талдау және бақылаудың негізгі қорытындылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .73
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...79
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .83
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БЮДЖЕТТIК ҮРДІСТІ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГIЗДЕРI
1.1 Бюджет түсініктемесі және негізгі түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.2 Бюджеттiк үрдістiң атқарылуын бақылаудың үлгiлерi, принциптерi мен стандарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
1.3 Бюджет түсімдерінің экономикалық мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БЮДЖЕТІНІҢ АТҚАРЫЛУЫ
2.1 Республикалық бюджетке түскен түсімдердің атқарылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
2.2 Республикалық бюджет шығыстарының атқарылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.3 Аймақтардың әлеуметтік экономикалық дамуындағы республикалық және жергілікті бюджеттердің рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
3 ҚАЗІРГІ КЕЗЕНДЕ МЕМЛЕКЕТТІҢ БЮДЖЕТ САЯСАТЫН ТОЛЫҚ ЖЕТІЛДІРУ
3.1 Кірістер мен шығыстар бөлімінің бюджеттік қалыптасуы мәселелері ... ..50
3.2 Бюджеттік қаражаттардың мақсаты және тиімді пайдалану мәселелері...58
3.3 Бюджеттік жүйенің толық жетілдіруін талдау және бақылаудың негізгі қорытындылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .73
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...79
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .83
Қаржылық байланыстардың орасан зор әр алуандығында жеке ортақ ерекшеліктерімен көзге түсетін оқшауланған сфераларды бөліп көрсетуге болады. Мөселен, мемлекеттің шаруашылық жүргізуші субъектілермең және халықпен қалыптасатын қаржы қатынастары жалпы қоғамдық өнімді қүндық бөлудің ерекше саласын қүрайды жөне қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға арналған орталықтандырылған ақша қорын қалыптастырумен жөне пайдаланумен байланысты болады. Қаржы қатынастарының бүл жиынтығы "мемлекеттік бюджет" үғымының экономикалық мазмүнын құрайды.
Қаржы қатынастарының белгілі бір жиынтығы ретіндегі мемлекеттік бюджетке ең алдымен жалпы қаржы категориясы-нан ажырататын өзгеше белгілер тән: бюджет қатынастарының бөлгіштік сипаты бар, әрқашан ақша нысанында жүзеге асыры-лады, мақсатты ақша қорларын қалыптастырумен және пайдаланумен қосарлана жүреді.
Қазақстаи Республикасының бюджет жүйесі бюджет кұрлымының унитарлық типімен анықталады, өйткені Қазақстан — федералдық емес, басқарудың Президенттік нысаны және сайланатын Парламенті бар унитарлық мемлекет.
Мемлекеттік бюджеттің қызметі бүгінгі күні үлкен масштабты алып жатыр, ол мемлекеттік әлеуметтік дамуымен байланысты және қазіргі заманғы капитализмнің мәнін өте маңызды өзгеруіне әкеп соғады.Капиталисттік дамыған елдердің ішінде “әлеуметтік нарықтық экономика ”моделі құрылады.
Сонымен, бюджет – мемлекеттің экономикалық өсуімен халықтың өмір сүру деңгейін көтерудегі ең қуатты әсер етуші құралы болып есептеледі.
Бұнымен қатар бюджет қаражаттарының нәтижелі қолданылуы, мемлекеттің эконимкалық меншігінің субъектілері мен заң шығарудың мемлекеттік қаржы бақылауын қадағалауын сақтау керектігіне көп көңіл бөледі, сондықтан дамыған елдерде мемлекеттің қаржы бақылау ұйымдарына ерекше назар бөлінеді.
Тәуелсіз және жақсы ұйымдастырылған қаржылық бақылау жүйесінің Қазақстанда бюджет жүйесінің модернизациялау мен толық жетілдіру шараларымен бюджет қаражаттарының ашық және сапалы қолданылуына , бухгалтерлік есеп беру жүйелерінің жақсаруына және нәтижелікті жоғарлатумен , мемлекеттік бюджет қаражаттарының тиімді пайдалануымен байланысты.
Қазіргі жағдайда Қазақстанда қаржылық бақылауында күрделі өзгерістер жүріп жатыр. Мемлекеттік бюджеттің тиімді қолданылуы мәселелерінің кемшіліктері Қазақстанда ғана емес, және де ТМД елдерінде толығымен зерттелмеген, бұл ғылыми зерттеулердің жүргізілу керектігіне көз жеткіземіз.
Қаржы қатынастарының белгілі бір жиынтығы ретіндегі мемлекеттік бюджетке ең алдымен жалпы қаржы категориясы-нан ажырататын өзгеше белгілер тән: бюджет қатынастарының бөлгіштік сипаты бар, әрқашан ақша нысанында жүзеге асыры-лады, мақсатты ақша қорларын қалыптастырумен және пайдаланумен қосарлана жүреді.
Қазақстаи Республикасының бюджет жүйесі бюджет кұрлымының унитарлық типімен анықталады, өйткені Қазақстан — федералдық емес, басқарудың Президенттік нысаны және сайланатын Парламенті бар унитарлық мемлекет.
Мемлекеттік бюджеттің қызметі бүгінгі күні үлкен масштабты алып жатыр, ол мемлекеттік әлеуметтік дамуымен байланысты және қазіргі заманғы капитализмнің мәнін өте маңызды өзгеруіне әкеп соғады.Капиталисттік дамыған елдердің ішінде “әлеуметтік нарықтық экономика ”моделі құрылады.
Сонымен, бюджет – мемлекеттің экономикалық өсуімен халықтың өмір сүру деңгейін көтерудегі ең қуатты әсер етуші құралы болып есептеледі.
Бұнымен қатар бюджет қаражаттарының нәтижелі қолданылуы, мемлекеттің эконимкалық меншігінің субъектілері мен заң шығарудың мемлекеттік қаржы бақылауын қадағалауын сақтау керектігіне көп көңіл бөледі, сондықтан дамыған елдерде мемлекеттің қаржы бақылау ұйымдарына ерекше назар бөлінеді.
Тәуелсіз және жақсы ұйымдастырылған қаржылық бақылау жүйесінің Қазақстанда бюджет жүйесінің модернизациялау мен толық жетілдіру шараларымен бюджет қаражаттарының ашық және сапалы қолданылуына , бухгалтерлік есеп беру жүйелерінің жақсаруына және нәтижелікті жоғарлатумен , мемлекеттік бюджет қаражаттарының тиімді пайдалануымен байланысты.
Қазіргі жағдайда Қазақстанда қаржылық бақылауында күрделі өзгерістер жүріп жатыр. Мемлекеттік бюджеттің тиімді қолданылуы мәселелерінің кемшіліктері Қазақстанда ғана емес, және де ТМД елдерінде толығымен зерттелмеген, бұл ғылыми зерттеулердің жүргізілу керектігіне көз жеткіземіз.
1 Қазақстан Республикасының Бюджет кодексі. – Алматы: Юрист, 2004.
2 Салық кодексі – «Бюджетке салықтар мен басқа да міндетті төлемдер жөнінде» ҚР Заңы. – Алматы: Юрист, 2003.
3 Қазақстан Республикасының заңдары.
4 Указ Президента Республики Казахстан «Об утверждении Положения о Счетном комитете по контролю за исполнением республиканского бюджета» от 05.08.2002 г. №917.
5 Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулылары.
6 Министрліктер мен ведомствалардың нұсқаулық материалдары.
7 Зейнельгабдин А.Б. Финансовая система: экономическое содержание и механизм использования. – Алматы: Қаржы-Қаражат, 1995.-124с.
8 Ильясов К.К., Саткалиева В.А. и др. Государственный бюджет: Учебник.- Алматы: РИК, 1994.- 268с.
9 Кулекеев Ж.А., Султангазин А.Ж. и др. Государственный финансовый контроль в Республике Казахстан: Сборник нормативных актов. – Астана: 2002. – 132с.
10 Кулекеев Ж.А., Султангазин А.Ж. и др. Проблемы эффективности использования средств государственного бюджета Республики Казахстан в условиях развития рыночных отношений / Под общ. ред. д.э.н. Серикбаева А.С. – Астана: Академия государственной службы при Президенте Республики Казахстан, 2003. – 194с.
11 Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы. – Алматы: Қаржы-қаражат, 2001. – 311с.
12 Рудый К.В. Финансово-кредитные системы зарубежных стран: Учебное пособие. Новое знание, 2003. – 301с.
13 Сейітқасымов Ғ.С. Ақша, несие, банктер: Оқулық. – Алматы: Экономика, 2005. – 416 бет.
14 Положение о Комитете финансового контроля Министерства финансов Республики Казахстан. Постановление Правительства Республики Казахстан от 19.05.2002 г. №674.
15 Положение о Комитете финансового контроля Министерства финансов Республики Казахстан. Постановление Правительства Республики Казахстан от 24.05.2005 г. №724.
16 Положение о Комитете финансового контроля Министерства финансов Республики Казахстан. Постановление Правительства Республики Казахстан от 16.05.2011 г. №756.
17 О Среднесрочной фискальной политике Правительства Республики Казахстан от 31.08.2004 г №918.
18 Правила разработки проектов республиканского и местных бюджетов, утвержденные постановлением Правительства Республики Казахстан от 29.05.2002 г. №592.
19 Правила исполнения республиканского и местных бюджетов, утвержденные постановлением Правительства Республики Казахстан от 05.02.2005 г.№110.
20 Положение о Комитете Казначейства Министерства финансов Республики Казахстан. Постановление Правительства Республики Казахстан от 24.05.2011 г. №626.
21 Бюджетная система Российской Федерации. Учебник / М.В.Романовский и др.; Под ред. М.В.Романовского. М.: Юрайт, 1999 г. – 621 с.
22 Бабич А.М. Павлов Л.И. Государственные и муниципальные финансы: Учебник для ВУЗов. – М.: Финансы, ЮНИТИ. 1999 г. – 687 с.
23 Балабанов И.Т. Финансы граждан. – М. : Финансы и статистика, 1995 г.
24 Вавилов Ю.Я. Государственный кредит: прошлое и настоящее. М.: Финансы и статистика, 1992 г.
25 Государственные и территориальные финансы. Учебни. Под общей редакцией профессора Л.И.Сергеева, Янтарный сказ, Калининград, 2000 г.
26 Бюджетный процесс в Российской Федерации: Учебное пособие / Л.Г.Баранова, О.В.Врублевская и др. – М.: Перспектива, ИНФРА – М, 1998 г. – 222 с.
27 Зейнельгабдин А.Б. Финансовая система: экономическое содержание и механизм использования. – Алматы, Қаржы – қаражат, 1995 г.
28 Мельников В.Д. Государственное финансовое регулирование экономики Казахстана. – Алматы, Қаржы – қаражат, 1995 г.
29 Статистический ежегодник Агентства по статистике РК.
30 Ильясов К.К., Саткалиева В.А., другие. Государственный бюджет. – Алматы, РИК, 1994 г.
31 Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы, Қаржы – қаражат, 2001г.
32 Прикладной бюджетный анализ / Коллектив авторов под редакцией Белова А.А. Москва, 2003 г.
33 Общая теория финансов – учебник под ред. Профессора Дробозиной Л.А.- Москва: ЮНИТИ, 1995г.
34 Финансы - учебник для экономических специальностей под ред. Ильясова К.К., Мельникова В.Д. – Алматы «Берен», 1993г.
35 Финансы - учебник для экономических специальностей, второе переработанные издание, под ред. Ильясова К.К., Мельникова В.Д. – Алматы: Каржы-Каражат, 1997г.
36 Финансы. Автор РоднионоваВ.М.- Москва, 1995г.
37 Экономика и бизнес- учебник под ред. Камаева В, Д.-Москва, Издательство МГТУ им. Баумана, 1993г. 1. Страховое дело. Под ред. проф. Рейтмана Л.И.- Москва, 1992г.
38 Материалы сайтов Internet.
39 Деловая неделя // Еженедельная газета.
40 Экономический журнал. – Алматы.
41 Нормативные акты по финансам, налогам, бухгалтерскому учету, страхованию. Офицальные материалы.
42 Вестник Министерства государственных доходов РК.
43 Информационный бюллетень Министерства финансов РК.
44 Вестник по налогам и инвестициям // Информ. – аналит. журнал Комитета по инвестициям Министерство иностранных дел РК.
45 Статистический бюллетень Министерства финансов РК.
46 Послание Президента РК. Основные направления внутренней и внешней политики на 2004.
47 Законодательные нормативные акты по экономике и финансам.
48 WWW.GOVERNMENT.KZ
2 Салық кодексі – «Бюджетке салықтар мен басқа да міндетті төлемдер жөнінде» ҚР Заңы. – Алматы: Юрист, 2003.
3 Қазақстан Республикасының заңдары.
4 Указ Президента Республики Казахстан «Об утверждении Положения о Счетном комитете по контролю за исполнением республиканского бюджета» от 05.08.2002 г. №917.
5 Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулылары.
6 Министрліктер мен ведомствалардың нұсқаулық материалдары.
7 Зейнельгабдин А.Б. Финансовая система: экономическое содержание и механизм использования. – Алматы: Қаржы-Қаражат, 1995.-124с.
8 Ильясов К.К., Саткалиева В.А. и др. Государственный бюджет: Учебник.- Алматы: РИК, 1994.- 268с.
9 Кулекеев Ж.А., Султангазин А.Ж. и др. Государственный финансовый контроль в Республике Казахстан: Сборник нормативных актов. – Астана: 2002. – 132с.
10 Кулекеев Ж.А., Султангазин А.Ж. и др. Проблемы эффективности использования средств государственного бюджета Республики Казахстан в условиях развития рыночных отношений / Под общ. ред. д.э.н. Серикбаева А.С. – Астана: Академия государственной службы при Президенте Республики Казахстан, 2003. – 194с.
11 Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы. – Алматы: Қаржы-қаражат, 2001. – 311с.
12 Рудый К.В. Финансово-кредитные системы зарубежных стран: Учебное пособие. Новое знание, 2003. – 301с.
13 Сейітқасымов Ғ.С. Ақша, несие, банктер: Оқулық. – Алматы: Экономика, 2005. – 416 бет.
14 Положение о Комитете финансового контроля Министерства финансов Республики Казахстан. Постановление Правительства Республики Казахстан от 19.05.2002 г. №674.
15 Положение о Комитете финансового контроля Министерства финансов Республики Казахстан. Постановление Правительства Республики Казахстан от 24.05.2005 г. №724.
16 Положение о Комитете финансового контроля Министерства финансов Республики Казахстан. Постановление Правительства Республики Казахстан от 16.05.2011 г. №756.
17 О Среднесрочной фискальной политике Правительства Республики Казахстан от 31.08.2004 г №918.
18 Правила разработки проектов республиканского и местных бюджетов, утвержденные постановлением Правительства Республики Казахстан от 29.05.2002 г. №592.
19 Правила исполнения республиканского и местных бюджетов, утвержденные постановлением Правительства Республики Казахстан от 05.02.2005 г.№110.
20 Положение о Комитете Казначейства Министерства финансов Республики Казахстан. Постановление Правительства Республики Казахстан от 24.05.2011 г. №626.
21 Бюджетная система Российской Федерации. Учебник / М.В.Романовский и др.; Под ред. М.В.Романовского. М.: Юрайт, 1999 г. – 621 с.
22 Бабич А.М. Павлов Л.И. Государственные и муниципальные финансы: Учебник для ВУЗов. – М.: Финансы, ЮНИТИ. 1999 г. – 687 с.
23 Балабанов И.Т. Финансы граждан. – М. : Финансы и статистика, 1995 г.
24 Вавилов Ю.Я. Государственный кредит: прошлое и настоящее. М.: Финансы и статистика, 1992 г.
25 Государственные и территориальные финансы. Учебни. Под общей редакцией профессора Л.И.Сергеева, Янтарный сказ, Калининград, 2000 г.
26 Бюджетный процесс в Российской Федерации: Учебное пособие / Л.Г.Баранова, О.В.Врублевская и др. – М.: Перспектива, ИНФРА – М, 1998 г. – 222 с.
27 Зейнельгабдин А.Б. Финансовая система: экономическое содержание и механизм использования. – Алматы, Қаржы – қаражат, 1995 г.
28 Мельников В.Д. Государственное финансовое регулирование экономики Казахстана. – Алматы, Қаржы – қаражат, 1995 г.
29 Статистический ежегодник Агентства по статистике РК.
30 Ильясов К.К., Саткалиева В.А., другие. Государственный бюджет. – Алматы, РИК, 1994 г.
31 Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы, Қаржы – қаражат, 2001г.
32 Прикладной бюджетный анализ / Коллектив авторов под редакцией Белова А.А. Москва, 2003 г.
33 Общая теория финансов – учебник под ред. Профессора Дробозиной Л.А.- Москва: ЮНИТИ, 1995г.
34 Финансы - учебник для экономических специальностей под ред. Ильясова К.К., Мельникова В.Д. – Алматы «Берен», 1993г.
35 Финансы - учебник для экономических специальностей, второе переработанные издание, под ред. Ильясова К.К., Мельникова В.Д. – Алматы: Каржы-Каражат, 1997г.
36 Финансы. Автор РоднионоваВ.М.- Москва, 1995г.
37 Экономика и бизнес- учебник под ред. Камаева В, Д.-Москва, Издательство МГТУ им. Баумана, 1993г. 1. Страховое дело. Под ред. проф. Рейтмана Л.И.- Москва, 1992г.
38 Материалы сайтов Internet.
39 Деловая неделя // Еженедельная газета.
40 Экономический журнал. – Алматы.
41 Нормативные акты по финансам, налогам, бухгалтерскому учету, страхованию. Офицальные материалы.
42 Вестник Министерства государственных доходов РК.
43 Информационный бюллетень Министерства финансов РК.
44 Вестник по налогам и инвестициям // Информ. – аналит. журнал Комитета по инвестициям Министерство иностранных дел РК.
45 Статистический бюллетень Министерства финансов РК.
46 Послание Президента РК. Основные направления внутренней и внешней политики на 2004.
47 Законодательные нормативные акты по экономике и финансам.
48 WWW.GOVERNMENT.KZ
Мемлекеттік және жергілікті бюджеттер: қалыптастыру және орындалу мәселелері
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
050510 - Мемлекеттік және жергілікті басқару мамандығы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БЮДЖЕТТIК ҮРДІСТІ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГIЗДЕРI
1.1 Бюджет түсініктемесі және негізгі түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.2 Бюджеттiк үрдістiң атқарылуын бақылаудың үлгiлерi, принциптерi мен стандарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.3 Бюджет түсімдерінің экономикалық мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БЮДЖЕТІНІҢ АТҚАРЫЛУЫ
2.1 Республикалық бюджетке түскен түсімдердің атқарылуы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
2.2 Республикалық бюджет шығыстарының атқарылуы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.3 Аймақтардың әлеуметтік экономикалық дамуындағы республикалық және жергілікті бюджеттердің рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
3 ҚАЗІРГІ КЕЗЕНДЕ МЕМЛЕКЕТТІҢ БЮДЖЕТ САЯСАТЫН ТОЛЫҚ ЖЕТІЛДІРУ
3.1 Кірістер мен шығыстар бөлімінің бюджеттік қалыптасуы мәселелері ... ..50
3.2 Бюджеттік қаражаттардың мақсаты және тиімді пайдалану мәселелері...58
3.3 Бюджеттік жүйенің толық жетілдіруін талдау және бақылаудың негізгі қорытындылары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .73
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...79
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .83
КІРІСПЕ
Қаржылық байланыстардың орасан зор әр алуандығында жеке ортақ ерекшеліктерімен көзге түсетін оқшауланған сфераларды бөліп көрсетуге болады. Мөселен, мемлекеттің шаруашылық жүргізуші субъектілермең және халықпен қалыптасатын қаржы қатынастары жалпы қоғамдық өнімді қүндық бөлудің ерекше саласын қүрайды жөне қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға арналған орталықтандырылған ақша қорын қалыптастырумен жөне пайдаланумен байланысты болады. Қаржы қатынастарының бүл жиынтығы "мемлекеттік бюджет" үғымының экономикалық мазмүнын құрайды.
Қаржы қатынастарының белгілі бір жиынтығы ретіндегі мемлекеттік бюджетке ең алдымен жалпы қаржы категориясы-нан ажырататын өзгеше белгілер тән: бюджет қатынастарының бөлгіштік сипаты бар, әрқашан ақша нысанында жүзеге асыры-лады, мақсатты ақша қорларын қалыптастырумен және пайдаланумен қосарлана жүреді.
Қазақстаи Республикасының бюджет жүйесі бюджет кұрлымының унитарлық типімен анықталады, өйткені Қазақстан -- федералдық емес, басқарудың Президенттік нысаны және сайланатын Парламенті бар унитарлық мемлекет.
Мемлекеттік бюджеттің қызметі бүгінгі күні үлкен масштабты алып жатыр, ол мемлекеттік әлеуметтік дамуымен байланысты және қазіргі заманғы капитализмнің мәнін өте маңызды өзгеруіне әкеп соғады.Капиталисттік дамыған елдердің ішінде "әлеуметтік нарықтық экономика "моделі құрылады.
Сонымен, бюджет - мемлекеттің экономикалық өсуімен халықтың өмір сүру деңгейін көтерудегі ең қуатты әсер етуші құралы болып есептеледі.
Бұнымен қатар бюджет қаражаттарының нәтижелі қолданылуы, мемлекеттің эконимкалық меншігінің субъектілері мен заң шығарудың мемлекеттік қаржы бақылауын қадағалауын сақтау керектігіне көп көңіл бөледі, сондықтан дамыған елдерде мемлекеттің қаржы бақылау ұйымдарына ерекше назар бөлінеді.
Тәуелсіз және жақсы ұйымдастырылған қаржылық бақылау жүйесінің Қазақстанда бюджет жүйесінің модернизациялау мен толық жетілдіру шараларымен бюджет қаражаттарының ашық және сапалы қолданылуына , бухгалтерлік есеп беру жүйелерінің жақсаруына және нәтижелікті жоғарлатумен , мемлекеттік бюджет қаражаттарының тиімді пайдалануымен байланысты.
Қазіргі жағдайда Қазақстанда қаржылық бақылауында күрделі өзгерістер жүріп жатыр. Мемлекеттік бюджеттің тиімді қолданылуы мәселелерінің кемшіліктері Қазақстанда ғана емес, және де ТМД елдерінде толығымен зерттелмеген, бұл ғылыми зерттеулердің жүргізілу керектігіне көз жеткіземіз.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мемлекеттік бюджеттің тиімді орындалуы нарықтық қатынастар жағдайларында бюджет заңдылықтарының қиындататын негізгі факторлар мен себептерінің жолдарын табу, және бұл негізінде бюджет қаражаттарының тиімді өсуіне және мемлекеттік бюджет саясатының толық жетілдіруіне сипаттама беру. Қойылған мақсаттардың алдын ала анықтап келесі міндеттерді шешу керек:
* Өтпелі экономикалық елде бюджет құрылысының негізгі теориялық талдау, мағынасын анықтаумен, мемлекеттің экономикалық қатынастар жүйесіндегі мемлекеттік бюджеттің ролі мен орнын анықтау;
* Мемлекеттік саясатты бағалау, бюджет қаражаттарының қолдану тиімділігінің жоғарлауына бағытталған;
* Бюджет процесстің зерттелу тәсілдерінің әбден жетілдіруі және мемлекеттік бюджеттің тиімді жұмсалуын анықтау, бақылау жүйесінің мемлекеттің қаржы ресурстарының қолданылуын жетілдіру ұсыныстарын дайындау;
* Елімізде бюджет процестерінің мемлекеттік бюджет саясатының перспективті бағытын табу.
Зерттеу объектісі Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджет жүйесіндегі қатынастар. Зерттеу пәні Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджеті: қалыптасу мәселелері мен орындалуы.
Бюджеттің қызмет етуі мемлекеттің орталықтанған ақша қаражаттарынның құралуы мен пайдалануына байланысты. Бұл - құндық бөлудің бөлек кезеңдерін көрсететін мемлекеттік бюджеттің қызмет етуінің спецификалық нысаны. Кірістер мен шығындар мемлекеттік бюджет сияқты жалпы категорияға қарағанда жекелеген категориялар болып табылады. Екі категория да бюджет сияқты объективті болып табылады және арнайы қоғамдық маңызы бар: кірістер мемлекетті қажетті ақша қаражаттарымен қамтамасыз етеді, ал шығында орталықтанған ресурстарды жалпы мемлекеттік қажеттіліктерге сәйкес бөледі.
Қазіргі кезде экономикалық категорияның құрылымы оның тәжірибилік қоладну мехинизмімен әрқашан сәйкес келе бермейді. Объективті нысандармен қатар, экономикалық қатынастардың сыртқы көріністерін білдіретін ұйымдастырушылық қатынастар да болады. Бюджеттік қатынастар саласындағы ұйымдастырушылық нысандар нақты қатынастар түрін, бюджет дефицитін, кірістер көлемін анықтайтын әдістер мен тәсілдерді қамтиды. Жалғасынша, ұйымдастырушылық нысандар бюджеттік қатынастардың нысанын анықтаушы, нақты салық тұрлерін бекітуші мемлекеттің қызметімен байланысты.
Бюджет арқылы мемлекет елдің шаруашылық өмірін, экономикалық қатынастарын реттейді, бюджет қаражатарын салаларды(аймақтарды) қолдау мен дамуына бөледі. Сөйтіп мемлекет экономикалық қатынастарды реттей отырып , өндірістік темптерді мақсатты түрде бір қалыпты ұстап немесе күшейтіп тұрады,жеке жинақтау және капитал өсуін жоғарлауын немесе төмендеуін реттеп, сұраныс пен ұсыныс құрылымдарын өзгертіп тұрады.
Бюджет арқылы ЖІӨ қайта бөлуі екі саты арқылы өтеді: бюджеттік кірістер және қолданылған бюджеттен қаражаттары (бюджет шығыстары).
Бюджеттік кірістің тұрақтану кезенінде мәжбүрлі түрде алынуы ұдайы өндірістің қоғамдық процессінде мемлекеттің ЖІӨ-ң бөлігі пайдасына алынады. Бұл салық төлеушімен мемлекет арасында қаржылық қатынастарды туғызады.
Мемлекеттік бюджеттің негізінде қаржылық орталықтандыру қағидасы жатыр. Қаржылық орталықтандыру мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік саясатын тиімді жүзеге асыру үшін шарттар жасап, экономикалық және әлеуметтік дамудың шешуші орындарында ақша қаражаттарының жұмылдырылуына мүмкіндік береді.Құндық бөлудің ерекше облысы ретінде мемлекеттік бюджет арнайы қоғамдық қызметті атқарады - жалпы мемлекеттік қажеттілікті қанағаттандырады. Бюджеттік қаражаттар есебінен ҒТП жеделдету қажеттілігінен туындайтын өндірістің кеңейтілуі, жалпы мемлекеттік деңгейдегі резервтік қорлардың қалыптасуы, қорғаныс, әлеуметтік қорғау қаржыландырады. Ғалымдар мемлекеттік бюджет ұғымына әртүрлі түсініктеме береді. Қайтсе де, олар мемлекеттік бюджет- бұл мемлекет иелігіндегі үлкен орталықтанған қор деген анықтамаға келіседі.
Зерттеу кезінде тарих, құрылымдық- аналитикалық, логикалық, салыстырмалы- болжамдық, проблемалық, диалектикалық әдістер қолданылды. Жұмыс кіріспеден, сегіз бөлімшеден құралған үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімі мен қосымшадан тұрады. Жұмыс құрылымы алға қойылған мақсат пен міндеттерге жауап береді.
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БЮДЖЕТТIК ҮРДІСТІ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГIЗДЕРI
0.1 Бюджет түсініктемесі және негізгі түрлері
Мемлекеттік бюджет бұл жалпы мемлекеттік тапсырмаларды және қызметтерді орындауға бағытталған және жеке адамдардың орталықтандырылған ақша қаражаттар қорын құрудағы және меншіктің барлық формасындағы субьектілер мен мемлекет арасындағы экономикалық қатынастар жиынтығы.
Мемлекеттік бюджет мемлекеттік несиенің шикізат нарығын және өткізу нарығын игеруге араласуда үлкен роль атқарады. Бюджет процессінің қалыптасуы негізінен дамудың 4 сатысынан өтеді:
1. Бюджет толықтығы
2. Бюджет нақтылығы
3. Бюджет жариялылығы
4. Бюджет бірлігі
Бюджет толықтығынды бюджетке барлық шығыстар мен кірістердің толығымен түсуі салықтық, бюджетік заңдарға сәйкес бюджетің кіріс бөлігінің толық түсуін қамтамасыз етумен тығыз байланысты.
Бюджет бірлігі бюджетті құрудың біркелкі тәртібі ретінде және мемлекеттің барлық шығыстары мен кірістері біркелкі бюджет құжаттарында көрсетіледі.Осылардан басқа, бюджет бірлігі бюджетің өзара салыстырымдылық бөлігін болжайды. Бұл үшін біркелкі бюджет классификациясы қолданылады, яғни біртектілік белгілері бойынша бюджеттің шығыстары мен кірістерінің топтастырылуы.
Бюджет жариялылығы баспасөз ақпараттық құралдар беттерінде жариялануы.
Бюджеттің нақтылығында, мұнда шығыстар мен кірістердің барлық сомасының негізділігі және дұрыстығы болжанады.
Қазақстан республикасы мемлекеттік бюджеті жалпы мемлекеттік ақша қаражаттары қорларын пайдаланудың және қаржылық жоспарды ұйымдастырудың негізі болып табылады. Бюджет мына аталған бюджеттік процестерден өтеді, яғни
оның құрылуы, қаралуы, бекітілуі және орындалуы бойынша қызыметтерді реттейді. Алайда мемлекеттік бюджет ереже бойынша 1 жылға құрылады.
Бюджет құрылған мерзім бюджет жылы деп аталады. Бюджет жылы әрқашан календармен сәйкес келмейді.
Бюджеттің кірісін және шығысын есептеуде келесі әдістер қолданылады:
--автоматты
--мажорация әдісі, яғни минорацияның өсуін көтеру, керісінше
азайту әдісі.
--тікелей бағалар әдісі
Автоматты әдісте өткен жылғы бюджетің кірісі мен шығысы бойынша
қорытындысы жаңа бюджетік жылға өзгеріссіз ауыстырылады. Бұл әдіс
бюджеттің кірісі және шығысы бойынша жеке классификацияда қолданылады.
Мажорация және минорация әдісі 10-15 жылға статистикалықт өңдеуге негізделген, онда тенденция қатары және бюджеттің кірісі мен шығысының
жеке баптары түзетіледі.
Тікелей бағалар әдісінде нарықтық коньюктураны зерделеуде қолданылады.Мұндай бағалауда бюджетті ұйымдастырушылар бюджеттің өзгеруін және мемлекеттік бюджеттің болжамды түсімдерін анықтауға тырысады.
Мемлекеттің кәсіпорындармен,ұйымдармен, мекемелермен және халықпен қалыптасатын қаржы қатынастары қоғамдық өнімді құндық бөлудің айрықша саласын құрайды. Бұл қатынастарға бөлу процесінде туындайтын ортақ белгілер тән және олар қоғамдық қажеттерді өтеуге арналған, орталықтандырылған қаражат қорын құрып пайдалануға байланысты.
Бұл процесс мемлекеттің тікелей қатысуымен жүзеге асырылып отырады.
Мемлекеттік бюджет экономикалық қатынастардың жиынтығы ретінде обьективтік сипатқа ие. Оны бөлудің дербес сомасы ретінде қоғамдық өндірістің өзі айқындайды. Оны жоспарлы дамыту орталықтандырылған бүкіл халық шаруашылығы ауқымында қорлардың үздіксіз айналымын ұйымдастыру үшін, жалпы экономика жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін қажет. Арнайы бюджет саласының құндық бөлінісі мемлекеттің табиғаты мен қызметінен туындайды.
Бюджеттік қатынас мемлекеттің акционерлермен, мемлекеттік және басқа шаруашылық жүргізуші субъектілермен республикалық және жергілікті деңгейдегі қаржылық қатынастарынан тұрады, сонымен қатар ақша ресурстарының орталықтандырылған қорының пайдалануы мен тұрғындар арқылы қалыптасуын көрсетеді.
Бюджет мемлекеттік үкімет органдары қызметтерін қамтамасыз ету үшін ақша қаражатын құру және жұмсау формасы болып табылады. Бюджетте қаржы саясатын тиімді тарату үшін қажет.
Бюджеттің барлық түрлерінің жиынтығы мемлекеттің бюджет жүйесін құрайды. Оның бөлек тармақтары арасындағы байланыс, бюджет жүйесін ұйымдастыру мен құру принциптерін бюджет құрылымы деп атау қабылдан. Мемлекет үкіметі мен мемлекеттік басқарудың республикалық және жергілікті органдары бюджет қатынастары арқылы, басқарудың деңгейлері арасындағы шектеулерге байланысты мақсаттарды қатаң анықтауға бағытталған, қайта бөлінетін ұлттық табыстың белгілі бөлігінің бөлінуін айтады. Қазақстан Республикасының бюджетжүйесі екі тармақтан тұрады. -
республикалық бюджет;
жергілікті бюджеттер (облыстық).
Бюджет жүйесі мақсаттары оның экономикалық саясатымен шарттастырылатын мемлекеттің қаржы саясатын таратуда үлкен роль атқарады. Бұл кезде мемлекеттік қаржылық реттеу маңызын бюджет жүйесі арқылы, қаржы ресурстарын қайта бөлу практикасындағы қазіргі уақытта жүретін өзгерістерді ескермей бағылау қиын, бұл қайта бөлулер қаржырыногы арқылы, олардың сұраныстары мен ұсыныстарына сәйкес жоғары деңгейде жүзеге асады. Сондықтан рыноктың қатынастарды мемлекеттік реттеудің ролі салық, қаржы санкциялары, жеңілдік жүйелері арқылы кұшеюі тиіс. Совет Одағы тарағанға дейін, яғни 1991 жылға дейін
Еліміздің бюджет жүйесі біртұтас болды. Соңғы жылдарда, Қазақстан мемлекеттін құру жағдайында, рыноктық қатынастардың дамуы, жеке меншіктің көп түрлілігі, аймақтар дербестігінің күшеюі бюджет құрылымында принципті өзгерістер болды. Әрекет етуші заңдылықтарға сәйкес республикалық және жергілікті бюджеттер дербес түрге көшті.
Бүгінгі күні Қазақстанның бюджеттік тақырыбы республикалық және жергілікті бюджеттерден ( республикаға бағынатын қалалар, облыстар, аудандар, қаладағы аудандардан ) тұрады. Төмендегі схеманы қараңыз.
Сурет 1 Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесі
Қазақстан Республикасының мемлекеттік
бюджеті
Республикалық бюджет.
Жергілікті бюджет.
Облыстар бюджеті.
Республикаға бағыныс-
тағы қалалар бюджеті
( Астана, Алматы )
Облыс бюджеттері.
Облысқа бағыныңқы қалалар бюджеті.
Аудандар бюджеті.
Облысқа бағыныңқы қалалық бюджет.
Аудандар бюджеті.
.
Бұл заң бюджеттің барлық түрлері бойынша олардың анықтамасын береді, кірісте атауы мен шығындар түрі белгіленеді, бюджеттің орындалуы, олардың бекітілуі туралы есептер құру тәртібі қаралады және бюджеттің орындалуына бақылау мәселелері реттеледі жоғары органдар белгілеген, көрсетілген нормативтар бойынша тиісті бюджетке кірістер толығынан немесе аударылатын салықтар тізімі анықталады. Бұдан басқа, бюджеттен тыс қорлардың құралу тәртібі, олардың құралу көздері анықталады.
Республикалық және жергілікті бюджеттердің басты мақсаты - олардың балансын жасау. Оның үстіне бюджет қорларындағы ақша қаражаты эмисиясы есебінен жабуға жол берілмейді. Бюджет қардарлығын жабудың негізгі формасы - мен мөлшері бюджеті бекітуде және оның шығыс бөлігін қысқартуда анықталатын мемлекеттік қарызды қалыптастыруда.
Жергілікті бюджеттердің жасалуы мен бекітілуі тиісті үкіметін және атқару органдары арқылы, ал олардың орындалуы мәслихат - депутаттар жиналысымен бегітілетін заң анықтайды.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржы ресурстары бұл органдардың бюджет құрамына енгізілмейді.
Қазақстан аумағында орналасқан шаруашылық жүргізуші субъектілер мен басқа да заңды тұлғалар, сондай-ақ азаматтар меншік формасы мен бағыныштылығына қарамастан тиісті бюджет кірісіне салықтар мен алымдар төлейді.
Жергілікті бюджеттердің кірістерін қалыптастыруы мен реттеу, бюджеттен тыс қаржыны құрау тәртібі мен шығысы жөніндегі жекелеген ережелер нақтыланған.
1.1 Бюджеттiк үрдістiң атқарылуын бақылаудың үлгiлерi, принциптерi мен стандарттары
Кез-келген мемлекет өз қызметінде қаржылық тұрақтылық саласында белгіленген мақсатқа жету үшін, сол арқылы өркениетті рыноктың экономиканы құруға ұмтылуымен қаржыны басқарады және экономиканы дамыту мүддесіне объективті қызмет ететін бюджеттік қатынастарды пайдаланады. Экономикада қаржы тұрақтылығын белгілеумен және өткізілетін реформаны одан әрі басқару елдегі қаржыны сауатты басқарусыз жүрмейді. Мұндай қызмет болжамдау, жоспарлау, қарау, бекіту, оперативті басқару, реттеу және бақылау сияқты элементтерді біріктіретін арнаулы ұйымның құрылымдармен жүзеге асырылады.
Аталған элементтер мемлекеттік органдарды, заңды және жеке тұлғалардың күнделікті қызметінде қаржы саясатының шаралары жүргізуді нақты қамтамасыз етеді. Қаржыны басқару бюджеттік механизм арқылы жүргізіледі.
Бюджеттік механизм қаржы ресурстарын қоғамдық қызмет, экономика салалары мен ел аймақтары арасында қайта бөлуді қамтамасыз ететін бюджеттік қатынастарды ұйымдастырудың жасалған және қолданылатын мемлекеттік формада кешенін ұсынады.
Бюджеттің механизм құрылымен қаржы құралдарын экономика саласында қайта бөлуге әкелетін бюджетаралық өзара байланыстар, кіріс, шығыстар сияқты бюджеттік қатынастарды бейнелейді. Сондықтан бюджеттік қатынастар мелекет қолында, бюджет қаржысын іске қосу әдістерінде, бюджетті қарау формалары мен тәртібінде және қаржыны кәсіпорындарға, ұйымдар мен өндірістік және өндірістік емес сала мекемелеріне ұсынуда, сондай-ақ қаржы ресурстардан бюджетшілік бөлу мен қайта бөлу, оларды ыңғайластыруда көрінеді.
Өз кезегінде бюджет механизм кірістің нақты түрінде көрініп, қаржы ресурстарының салықтық және салықтық емес әдістерін іске қосу акциздер, пайдаға салық, азаматтардың табысына салықтар, мүлікке салық, т.б . Ол бюджеттік ұйымдарды қаржыландыру формалары мен принциптері, субсидтер, қаржы көмегі арқылы жүзеге асады, жекелеген жағдайларда бюджет қаржысы бюджеттік реттеудің әр түрлі әдістерімен және бюджеттік жүйенің тиісті бөлімшелерімен бекітіледі.
Қазақстан Рреспубликасы Президенті жұмыста органы ретінде Президент аппараты арқылы жүзеге асатын қаржы басқаруда кең өкілеттіктерге ие. ҚР Президенті Конституцияда бектілгендей (44 ,бап) өзінің қызмет борышына сәйкес Республика ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарының елдегі жағдайы туралы халыққа жолдаумен шығады, елдің экономикалық және әлеуметтік дамуының стратегиялық мәселелері бойынша жарлықтармен өкімдер шығарады, үкімет инициативасымен шығарылатын Актілер мен Парламент Актілеріне қол қояды, бұрын шығарылған Президент Актілеріне өзгерістер мен қосымшалар енгізеді немесе оларды өзгертеді. Президент ҚР Премьер Министрі ұсынған Республикасының Мемлекеттік бюджеті есебінен ұсталатын барлық органдар үшін еңбек ақы төлемі мен қаржыландырудың бірынғай жүйесін бекітеді. Президент республикалық бюджеттің орындалуына бақылау жасайтын есептеу комитеті мен екі мүшесін бес жыл мерзім қызметіне тағайындайды,Үкімет актілерінің әрекеті және басқа көптеген өмірлік маңызы бар мәселелер толығы мен немесе ішінара ауыстырылады немесе тоқтатылады. ҚР Конституциясының 49 бабына сәйкес ҚР Парламенті заңдылық функцияларын жүзеге асыратын Республиканың жоғары Өкілеті органы. Оған билік өкілеттілігі бекітілуіне сәйкес Парламент Қаулылары мен Қазақстан Республикасы Заң актілері - Заңдарын талқылауға ұсыну мен одан әрі дауысқа салу бойынша заңдылық инициатива құқығында қаржы проблемалары шешу жүзеге асырылады. Парламент республикалық бюджетті және республикалық бюджеттің орындалуы туралы орындауға байланысты бақылау жөніндегі Үкімет пен Есептеу комитетінің есептеріне бекітеді, бюджетке өзгерістер мен қосымшалар енгізеді ( ҚР Конституциясы 53 бап) . ҚР Конституциясы 54 бабына сәйкес Парламент республикалық бюджет пен оның орындалуы, бюджетке өзгерістер мен қосымшалар туралы есептерді талқылайды, мемлекеттік салықтар мен алымдарды белгілейді және өзгертеді
Жергілікті қаржы органдары аппаратына облыстық және қалалық ( Астана және Алматы ), қалалық және аудандық қаржы бөлімшелері мен бөлімдері кіреді . Олар өз кезегінде қаржыны оперативті басқарумен , яғни болжамдаумен , құраумен , орындаумен , ішкі шаруашылық резервтерді зерттеумен және шаруашылық кешені мен әлеуметтік-мәдени салығын барлық буындарында ресурстарды үнемдеуді іздестірумен шұғылданады , қаржыландыруды жүзеге асырады және шаруашылық жүргізуші субъектілердің бюджеттік мекемелерінің қаржы қызметін бақылайды . Қаржы органдары жергілікті атқарушы органдар бағыштылығында болады .
Қаланың қаржы басқармасы ( бөлімі ) құрылымы мыналарды біріктіреді :
басшылық ( бастық меңгеруші , оның орынбасарлары );
кадырлар бөлімі ;
бюджет бөлімі ;
бюджет қаржыларын атқаруды бақылау жөніндегі бөлім ;
білім және мәдениет мекемелерін қаржыландыру бөлімі ;
денсаулық сақтау мекемелерін қаржыландыру бөлімі ;
жергілікті бюджетті орындау бойынша бөлім ;
кірістерді болжамдау бөлімі ;
материалдық өндіріс пен өндірістік емес салаларды қаржыландыру бөлімі;
тұрғындарды әлеуметтік қамтуды қаржыландыру бөлімі ;
басқару аппараты органдарын қаржыландыру бөлімі ;
қаржы органдарын қаржыландыру бөлімі .
Облыстық қаржы басқармасының құрылымы облыс шаруашылығының ерекшелігін ескереді және жоғарыда көрсетілгеннен өзгешелеу . Оған , мысалы , аграрлық секторды қаржыландыру бөлімі кіреді .
Аудандық қаржы бөлімдерінде жергілікті бюджеттің орындалуы жөнінде тиісті бөлімшелер болуы мүмкін . Бөлімдердің орнына инспекциялар , топтар және категориялар бойынша және мамандар болуы мүмкін.
Бюджеттің механизм құрылымен қаржы құралдарын экономика саласында қайта бөлуге әкелетін бюджетаралық өзара байланыстар, кіріс, шығыстар сияқты бюджеттік қатынастарды бейнелейді. Сондықтан бюджеттік қатынастар мелекет қолында, бюджет қаржысын іске қосу әдістерінде, бюджетті қарау формалары мен тәртібінде және қаржыны кәсіпорындарға, ұйымдар мен өндірістік және өндірістік емес сала мекемелеріне ұсынуда, сондай-ақ қаржы ресурстардан бюджетшілік бөлу мен қайта бөлу, оларды ыңғайластыруда көрінеді.
Өз кезегінде бюджет механизм кірістің нақты түрінде көрініп, қаржы ресурстарының салықтық және салықтық емес әдістерін іске қосу акциздер, пайдаға салық, азаматтардың табысына салықтар, мүлікке салық, т.б . Ол бюджеттік ұйымдарды қаржыландыру формалары мен принциптері, субсидтер, қаржы көмегі арқылы жүзеге асады, жекелеген жағдайларда бюджет қаржысы бюджеттік реттеудің әр түрлі әдістерімен және бюджеттік жүйенің тиісті бөлімшелерімен бекітіледі.
Өзінің функционалдық ерекшеліктеріне қарамастан бұл құрылымдық звенолар мен элементтер бір тұтас ретте қызмет етеді, сонысымен бюджет механизмі тұтасымен қалыптасуына жеткізеді.
Қаржы стратегиялық ретінде және оперативті басқарылады.
Қаржы стратегиялық басқару, оның ішінде мемлекеттік бюджетті басқару Қазақстан Республикасы Конституциясымен мемлекеттік басқару мен мемлекеттік биліктің жоғары органдарына жүктелген. Олар: Президент, Парламент ( сенат және Мәжіліс ), Үкімет. Қазақстан Республикасының Үкіметі өз кезегінде өзінің қаржы басқаруын ҚР бюджеттік жоспарлау мен экономика министірлігі және ҚР Қаржы Министірлігі арқылы жүзеге асырады.
Парламенттің жұмысшысы органы болып Сенат пен мәжілістің тұрақты комитеттері саналады, олар- экономика, қаржы, бюджет жөніндегі тұрақты негізде қызмет істейтін комитеттер.Олар Парламент палаталарына қабылдауға ұсынар алдында заң құжаттары қаралып, талқыланады. ҚР Конституциясының 66 бабына сәйкес Қазақстан Республикасы Үкіметіне мынадай құқықтар берілген:
мемлекттің әлеуметтік - экономикалық саясаты, оның қорғаныс қабілеті, қауіпсіздігі, қоғамдық тәртіпті қамтамасыз ету мен оның жүзеге асуын ұйымдастырудың негізгі бағыттарын жасау;
Парламентке республикалық бюджеттеі және оның орындалуы туралы есепті ұсыну, бюджеттің орындалуын қамтамасыз ету;
Мәжілісіне заң жобаларын ұсыну және заңдардың орындалуын қамтамасыз ету;
Мемлекеттік меншікті басқаруда ұйымдастыру ;
Республика сыртқы саясатын жүргізу жөніндегі тараларды әзірлеу;
Министірліктердің, комитеттердің, басқа да орталық және жергілікті атқарушы органдардың қызметіне басшылық жасау;
Министрліктердің, комитеттердің, Республиканың басқа да орталық және жергілікті атқарушы органдарының актілерінің әрекеттерін толығымен немесе ішінара өзгерту немесе тоқтату;
Үкімет құрамына кірмейтін орталық атқарушы органдардың басшыларын қызметіне бекіту және қызметінен босату;
басқа да қызметтерді атқару;.
Нарық жағдайында жоспарлау принципі орталықтандырылған әдістердің үйлесуінде, бірлігімен үздіксіз болуында тұжырымдалады. Бұл роль 2002 жылдан Қазақстан Республикасының экономика және бюджеттік жоспарлау министірлігіне жүктеледі. Бұл мемлекетке бірыңғай қаржы саясатын жүргізуде, қаржы ресурстарын бөлу мен қайта бөлуге мақсатты басшылық жасауға, сондай-ақ нақты жоспарлар жасау мен осы жүзеге асыруда, өндіріс өсуі шаруашылық жүргізуші субъектілер ұжымдары мен жергілікті атқарушы органдардың творчестволық белсенділігін дамытуға жағдай жасайды.
Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі территорияларында орналасқан шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызмет нәтижелерінен жергілікті атқарушы органдар бюджеті тәуелділігін белгілейтін ұзақ мерзімді нормативтер негізінде аймақтардың қаржыдан басқарудың экономикалық әдістерімен шұғылданатын болады.
Қазақстан Республикасы қаржы министрлігі қаржыны басқарады , Республика территориясындағы қаржы органдарының қызметін біріктіледі , мемлекет жүктеген міндеттерге сәйкес қаржы жүйесінің , қаржы саясатының бірлігін қамтамасыз етеді . Министрліктің басты міндеті ақша қаражатын үйлестіру және оларды экономиканың жоспарлы дамуына , тұрғындардың тіршілік деңгейінің қатерлуіне , елдің қорғаныс қабілетін нығайтуға , мемлекеттік басқару және мемлекеттік билік органдарын ұстауға бағыттау болып табылады . Мемлекеттік қаржы тәртібін сақтау мен шаруашылық жүргізуші субъектілердің , тұрғындардың мемлекет алдындағы өздерінің қаржы , салық міндеттемелерін орындауы бақылау жасау да оған жүктеледі . Елдің мемлекеттік бюджетінің жобасын жасайды , оны ҚР Үкіметіне , сосын ҚР Парламенті қарауына . Мемлекеттік бюджеттің орындалуы барлық министрліктер мен мекемелер , сондай-ақ ведомствалар , шаруашылық жүргізуші субъектілер арқылы орындалады , мемлекеттің бюджет бойынша есеп беруді жасау мен бухгалтерлік есепті жүргізу тәртібі белгіленеді және ҚР Үкіметі қарауына ұсынылады. Үкімет қарауынан кейін мемлекеттік бюджет бойынша есеп беру Парламенттің қаруына және бекітуіне ұсынылады
1.3 Бюджет түсімдерінің экономикалық мазмұны
Мемлекет бюджет табысын құрастыру - өте күрделі процесс. Ол мемлекеттік қаржыны жұмсау жағындағы мүмкіндігін айқындайды:
өндірістік және әлеуметтік даму ;
әлеуметтік-мәдени шараларды қаржыландыру;
мемлекеттік басқару мен мемлекеттік билік органдарының шығынын қамтамасыз ету;
қорғаныс.
Салықтық және салықтық емес әр түрлі типті түсімдерді есептеу тәртібі, бюджетке енетін төлем мерзімі олардың құрастырылуына байланысты қойылады және бюджетке түсетін төлем көлеміне байланысты. Сонымен қатар бұл барлық шаралар жалпы мемлекеттік қажеттіліктің дұрыс қамтамасыз етуі керек. Бюджеттік табысты басқару процесі Қазақстан Республикасы заңдары " Бюджет жүйесі" бойынша реттеледі және" Салық және басқа міндетті бюджет төлемі", осы заңдар табыстың түсуін қадағалайды. Қатысты жылға байланысты "Республикалық бюджет" заңы бойынша да бекітіледі. Ол бойынша нақты түрде бюджет қорын жұмсайды. Бұл өте күрделі процесс.Мұның міндеті республиалық жергілікті бюджетті реттеу, шығыс пен кірісті қадағалау.
Мемлекеттік кіріс экономикалық категория ретінде кез-келген қоғамдық экономикалық формация болады. Олар анықталған қоғамдық қатынастар тобына және класына топтастырылады. Мемлекеттік кіріс ақша қаражаттарының жиынтығы болып табылады. Мемлекеттік кірістің қалыптасуының негізгі көзі ұлттық табыс табылады.
Ұлттық табыстың өсуі мемлекеттік бюджет және мемлекеттік кіріс көлемінің жоғарлануын қамтамасыз етеді, ал өндірістің төмендеуі, төлем кризисі, халықтың тұтынуға сұранысы оның кірісінің төмендеуіне алып келеді.
Экономикалық мазмұны бойынша мемлекеттік кірістер салықтық және салықтық емес болып табылады. Салық түсімдеріне әртүрлі салық түрлері жатады, яғни басқару органына төленген әртүрлі міндетті қайтарымсыз төлемдер. Мысалы, салық салу объектілері бойынша топтастырылған табыстар, еңбек ақы, мүліктер, сауда және қызмет ұсынудан,сондай-ақ сытқы сауда топтары жатады. Салықтық емес кірістер мемлекет бюджетіне түсетін барлық қайтарымсыз түсімдерді қамтиды. Мысалы, әкімшілік айыппұлдар және т.б.
Салықтың келесідей элементтері бар: Салық объектісі- табыс, мүлік, еңбек ету түрі, қызмет көрсету, ақшамен жасалатын операциялар, мүлікті баа беру, табиғи қорларды пайдалану, қосылған құн, айналым.
Салық көзі-салық салынатын табыс. Салық ставкасы немесе бәсі-өлшем бірлігінен алынатын салық мөлшері.
Салық субъектісі- заң бойынша салық төлеу міндеті жүктелген жеке және заңды тұлғалар.
Салық оклады- салық төлеушінің белгілі бір салық объектісінен төлейтін салық саласы.
Салық жеңілдіктері дегеніміз- заңға сәйкес салық төлеушіні біртіндеп немесе салық төлеуден түгел босату. Салық жеңілдіктеріне салықтан босатылатын, салық салынбайтын минимум шегерістер, салық ставкасын төмендету, салық төлеу мерзімін ұзарту жатады.
Салық жүйесі- өзінің құрамы жағынан бірнеше компоненттерден тұратын күрделі модель.
Салық жүйесі компонеттерінің құрамы мынадай: қаржы қатынастары және осы қатынасты анықтайтын салықтар, салық механиззмі, яғни салық салу әдістері мен жолдары, нұсқалар мен әдістемелік құжаттар, салық салуды басқару және салық қызметі органдары.
Мемлекет бюджет табысын құрастыру - өте күрделі процесс. Ол мемлекеттік қаржыны жұмсау жағындағы мүмкіндігін айқындайды:
өндірістік және әлеуметтік даму ;
әлеуметтік-мәдени шараларды қаржыландыру;
мемлекеттік басқару мен мемлекеттік билік органдарының шығынын қамтамасыз ету;
қорғаныс.
Салықтық және салықтық емес әр түрлі типті түсімдерді есептеу тәртібі, бюджетке енетін төлем мерзімі олардың құрастырылуына байланысты қойылады және бюджетке түсетін төлем көлеміне байланысты. Сонымен қатар бұл барлық шаралар жалпы мемлекеттік қажеттіліктің дұрыс қамтамасыз етуі керек. Бюджеттік табысты басқару процесі Қазақстан Республикасы заңдары " Бюджет жүйесі" бойынша реттеледі және" Салық және басқа міндетті бюджет төлемі ",осы заңдар табыстың түсуін қадағалайды.Қатысты жылға байланысты " Республикалық бюджет " заңы бойынша да бекітіледі. Ол бойынша нақты түрде бюджет қорын жұмсайды. Бұл өте күрделі процесс.Мұның міндеті республиалық жергілікті бюджетті реттеу, шығыс пен кірісті қадағалау.
"Жұмсау" жоспарын құру кезінде субвенция саласы төменгі бюджетпен анықталады. Құрастырылудың соңғы базасы болып есептеледі, салық төлеушінің қөлемі, болып есептеледі, салық төлеушінің көлемі, салық түсімінің саласы жатады. Халықтан кеген салық төлемі түсім түріне байланысты құрылады, жұмсалу этап бойынша жүреді.
Бірінші жоспар - бірнеше жылға байланысты салық түсімі динамикасы зерттеледі, салық төлеуші құрамының жеңілдіктері қарастырылады.
Екінші этап - салықтың төлем саласын анықтау, ол басталып отырған жылы бюджет құрамына мойындату. Қосымша құнға қойылатын салық түсімінің саласын анықтау өндірістік өнім қөлемі арқылы анықталады ( жұмыс, қызмет қөрсету ),оған материалдық шығын, салықтың орташа ставкасы қосымша құнға байланысты жеңілдіктер кірістірілмейді. Акциздің түсімінің есебін акциз емес , товар түрімен құрастырылады. Өндіріс көлемінен шыға қойылған ставка бойынша жіберілетін баға. Табыс бойынша салық есебі статистикалық органдар деректеріне негізделеді, күтіліп отырған өнім, немесе өндіріс көлемін төмендету, инфляциялық процестер және басқа факторлар.
Бюджет түсімі есебі бойынша, жалақы төлемінің қорына анықталады, оның құрастыру динамикасы мен жалақы төлемінің минималдығынан шығады. Сонымен қатар жалақы төлемі қорынан салық процентінің алынуы. Мұнымен қатар салық төлеуші көлемі ескеріледі, негізгі мән берілетін нәрсе жергілікті органдарға салық есебі және салық жинауға, олар барлығы жергілікті бюджетке енгізіледі. Салық жоспарлаудың негізгі құраушы бөлігі, салық төлем жұмысын дұрыс өткізуді қадағалау және оларды уақытылы бюджетке келуін реттеу.
Кірістер мен шығыстардың тәптіштенген тізімі мен топтамасы бюджет жіктемесімен айқындалады. Бюджет жіктемесі - бұл мемлекеттің қаржы органдарының бүкіл бюджеттік қызметтің негізін қалайтын бюджеттің кірістері мен шығыстарының жүйеленген экономикалық топтамасы.
Бюджет жіктемесі мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік дамуының жоспарлары, болжамдары және бағдарламалары мен министірліктер мен ведомстволар, ұйымдар мен мекемелердің қаржы жоспарларының бюджеттің байланысын қамтамасыз етеді; жеке сметалар мен қаржы жоспарларын жиынтық сметаларға және жоспарларға біріктіруге мүмкіндік береді, жиынтық жоспарлар мен бюджет жазбаларының байланысын қамтамасыз етеді.
Бюджет жіктемесінің бөлім, параграф, тарау және баптары болады. Бюджет кірістерінің жіктемесінде бөлімдер кірістердің (ҚҚС, пайдаға салынатын салық, халықтан алынатын мемлекеттік салықтар және т.б) параграф әрбір бөлімде өзіндік мәнге ие, Мысалы,"ҚҚС" бөлімінде параграфтар өнім өндіретін және осы салықты арнайы бөлімдер бойынша төлейтін халық шаруашылығы кешендерін айқындайды, сыртқы экономикалық қызметтің кірістерін есептейтін бөлімде импорт және экспорт, баж салықтары, тауар айырбасы (бартер) операцияларынан түсетін кірістер, биржа операцияларынан түсетін түсімдер және т.б жеке параграфтарға бөлінеді.
Шығыстар жіктемесінде бөлімдер қаражаттардың негізгі бағыттарын көрсетеді. Мысалы, 100 бөлім "Халық шаруашылығы,150 бөлім Сыртқы экономикалық қызметпен байланысты шығындар": 200бөлім "Ағарту":201 бөлім "Мәдениет және бұқаралық ақпарат құралдары "және т.б. көрсетеді. Ал параграфтар ұйымдар мен кәсіп орындар, бір тұрпатты мекемелер, сондай- ақ шығындар мен шаралар түрлері бойынша шығындарды білдіреді. Кәсіпорындар, мекемелер мен ұйымдар үшін кірістерді есептеп және бөлімдер мен параграфтар тұрғысынан шығындарды қаржыландыру тараулар бойынша жұргізіледі.
Кәсіпорындар, мекемелер мен ұйымдарды қаржыландыру шығындардың жеке түрлерін анықтайтын баптар бойынша жүргізіледі; еңбек ақы қоры (еңбекке ақы төлеу ), жалақы есебі, кеңсе және шаруашылық шығындары, құрал-жабдықтар сатып алу, күрделі жұмсалым, күрделі ғимараттарды жөндеу және тағы басқалары.
қоғамдық өндірістің ақырғы шығындарының өсуі .
бос ақшаларды жаппай шығару ;
дұрыс ойластырылмаған социалды бағдарламалар ;
керек емес құрылыстарды қаржыландыруға кететін шығындар ;
күңгірт капиталдың үлкен көлемдегі айналымы ;
бюджет тапшылығының мүмкін болатын себептеріне үлкен көлемдегі өндірістік емес шығындар, артық үстеме жазулар, ұрлық, өндірілген өнімнің жоғалуы және басқа қоғамдық есепке кірмейтін жағдайлар.
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БЮДЖЕТІНІҢ АТҚАРЫЛУЫ
2.1 Республикалық бюджетке түскен түсімдердің атқарылуы
Республикалық бюджетке 2011 жылы ішінде түскен түсімдер 1 978 358, 9 млн. тенгені, немесе жылдық жоспардың 104,7% құрайды. Түсімдердің жалпы сомасы олардың бес санат бойынша түсімдерден қалыптасты: 1-ші - салықтық түсімдер, 2-ші- салықтық емес түсімдер, 3-ші- капиталмен жасалатын операциялардан түсетін кірістер, 4-ші- алынған ресми трансферттер және 5-ші- кредиттерді қайтару.
Республикалық бюджет кірістерідің құрылымындағы негізгі үлесті салықтық түсімдер - 1 816 458, 1 млн. теңге алады немесе 91,2%. 144 549, 5 млн. теңге сомасындағы салықтық емес түсімдер республикалық бюджетке түскен кірістер көлемінің 8,1%, капиталмен жасалған операциялардан түскен кірістер түсімі - тиісінше 12 178,6 млн. теңге және 0,7% құрайды.
2011 жылға арналған болжамды және негізгі макроэкономикалық көрсеткіштерде туындағаны туралы салыстырмалы деректер төменде көрсетілген кестеде келтірілді:
Кесте 1
Қазақстан Республикасының 2011 жылғы бюджет жоспары
Атауы
Өлшем бірлігі
Нақтыланған болжам
Атқарылуы
Ауытқуы (4-бағ.- 5-бағ.)
1
2
3
4
5
ЖІӨ
млрд.
теңге
10 083,0
10 542,5
459,5
өткен
кезеңге %
108,1
109,4
1,3
Тауарларды эскпорттау (ФОБ)
млрд. АҚШ долл.
26,7
40,3
6,6
ЖІӨ %
37,2
49,8
12,6
Тауарлардың импорты (ФОБ)
млрд.АҚШ долл.
20,4
26,3
2,9
ЖІӨ %
28,3
32,7
4,4
Тұтыну бағасының индексі
Жылына орта есеппен %
5-7
6,9
АҚШ долларына теңгенің бағамы
Жылына орта есеппен
125,3
124,0
1,3
Мұнайдың әлемдік бағасы (брент)
АҚШ долл. баррель
65,1
67,3
2,8
Корпорациялық табыс салығы (шикізат секторы ұйымдарынан түсетін корпорациялық табыс салығын қоса алғанда) бойынша жылдық жоспар 115, 4% орындалды, немесе жоспардағы 662 558,8 млн. теңгенің орынына іс жүзіндегі түсім 764 814, 3 млн. теңге болды. Жоспардың артығымен орындалуы, ең алдымен, ел экономикасының дамуындағы оң серпіннің сақталуына, жақсы конъюктураға және салықтық әкімшілік жүргізуге байланысты болды.
Шикізат секторының ұйымдарынан алынатын корпорациялық табыс салығы бойынша жоспардың орындалуы 81,2% құрайды, немесе жоспардағы 144 426, 0 тенгенің орынына 116 817, 4 млн тенге түсті. Шикізат секторынан түсетін корпорациялық табыс салығы: шикізат секторының заңды тұлғаларынан - ұйымдарынан алынатын корпорациялық табыс салығын; шикізат секторы ұйымдарының төлем көзінен ұсталатын заңды тұлғалардан - бейрезидентерден алынатын корпорациялық табыс салығын, және шикізат секторы ұйымдарынан төлем көзінен ұсталатын заңды тұлғалардан - бейрезидентерден алынатын корпорациялық табыс салығын қамтиды. Басқада төлеушілерден түсетін корпорациялық табыс салығы бойынша жоспардың орындалуы 124,9% құрайды. Бұл салық заңды тұлғалардан - резидентерден және заңды тұлғалардан - бейрезиденттерден алынатын корпорациялық табыс салығын, төлем көзін ұсталатын заңды тұлғалардан - резиденттерден және заңды тұлғалардан - бейрезиденттерден алынатын корпорациялық табыс салығын қамтиды. Корпорациялық табыс салығының 2011 жылғы түсімінің оң серпіні ЖІӨ -нің 9,4 % өсіуін, өнеркәсіп өндірісі көлемінің 10,0% - ке және сату бағалары индексінің 16,1%, сондай-ақ аванстық төлемдерді төлеуге әкімшіліктендірудің өсіуін қамтамасыз етті.
Сол сияқты 2011 жылы Қазақстан Республикасы Ұлттық қорын қалыптастыратын шикізат секторы ұйымдарының тізбесі қысқартылған болатын, осының нәтижесінде осы тізбеден шығарылған компаниялардан түсетін корпорациялық табыс салығы бойынша түсімдер толығымен республикалық бюджетке түсті, бұрынғы кезде 2005 жылы олар республикалық бюджет пен Ұлттық қор арасында бөлінген еді.
Қосылған құнға салынатын салық бойынша атқарылу 94,1% құрайды, жоспардағы 498 515,6 млн. тенгенің орынына республикалық бюджетке 468 787, 9 млн. тенге түсті.
Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген тауарларға орындалған жұмыстар мен көрсетілген қызметтерге қосылған құн салығы бойынша, және бейрезидент үшін атқарылу 69,5% құрайды, немесе жоспардағы 142 437, 3 млн. теңгенің орнына іс жүзінде 98 614, 5 млн. теңге түсті. Жоспардың орындалмаудың негізгі себебі ҚҚС қайтаруға ұсынылған өтініштерге сәйкес экспортшылардың ҚҚС өтеуі болып табылады. Республика бойынша 2011 жылы, тұтас алғанда нольдік ставка бойынша 180 927, 1 млн. теңге сомасында ҚҚС өтелді, бұл өткен жылдың дәл осындай кезеңіндегіден көрі 58 378.6 млн. теңгеге артық.
Импорталған тауарларға салынатын ҚҚС бойынша жоспар 104,0% орындалды, жоспардағы 354 078, 3 млн. тенгенің орыны іс жүзіндегі түсім 370 173, 3 млн тенгені құрайды. Өткен жылдың дәл осындай кезеңімен салыстырғанда импортқа салынатын ҚҚС бойынша түсім 68 351,0 млн. тенгеге артты, несеме өсу қарқыны 122,8% құрайды. Жоспардың орындалуына импорт көлемінін 23,8% өсуі, сондай-ақ жоспарланбаған (біржолғы) түсімдер ықпал етті.
Акциз бойынша жоспардағы 16 070,5 млн. теңгенің орынына бюджетке 16 421, 1 млн. теңге түсті, атқарылу 104,3% құрайды.
Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген газ канденцатын қоса алғанда шикі мүнайға акциздер бойынша түсімдер 56,0 % орындалды, жоспардағы 1 432,5 млн. теңгенің орынына мұнай өндіретін кәсіпорындардан түскен іс жүзіндегі түсім 802,6 млн. теңгені құрайды. Азаю ішкі рынокта мұнайды сатудың кемуімен түсіндіріледі.
Салықтық емес түсімдердің орындалуы 98,0% құрайды, жоспардағы 148 055,9 млн. теңгенің орнына бюджетке 144 549,5 млн. теңге түсті.
Республикалық мемлекеттік кәсіпорындар пайдасының үлесінен тұратын ведомстволық кәсіпорындардың пайдамен тауарлар мен қызметтерді сатудан түсетін іс жүзіндегі пайдасы, жоспардағы 926,9 млн. тенгенің орнына бюджетке 1 414,3 млн. теңге түсті, немесе жоспарға қарағанда 304,5 млң. тенге, бұл 2011 жылғы қызмет қорытындылары бойынша кәсіпорындардың алған таза табысының жалпы сомасының артуымен түсіндіріледі. Сол сияқты жоспардың артығымен орындалуына Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002 жылғы 10 желтоқсандағы №1297 қаулысымен бекітілген Шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік кәсіпорындардың таза табысын нормативтік бөлуді айқындау, келісу және бекіту ережелерінде көзделген 2011 жылдың қызмет қорытындылары бойынша аванстық төлемдерді енгізу ықпал етті.
Заңды тұлғалар мен қаржылық мекемелерден түсетін салықтық емес түсімдер 98 465,6 млн. теңгені құрайды, немесе 100 757 млн. теңге, жылдық жоспарға қарағанда 97,5% , оның ішінде:
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің табысынан түскен түсімдер 32 566, 3 млн. теңгені құрайды, немесе 32 500,0 млн. теңге сомасында жылдық жоспарға қарағанда 100,4%;
Қазақстан Республикасы Үкіметінің депозиттері бойынша алынған сыйақылар (мүдделер), есепті кезеңде 112,3% орындалды, жоспардағы 2 500,0 млн. теңгенің орнына 2 684,5 млн. теңгені құрады, оның ішінде ұлттық валютада депозиттерді орналастырудан- 2 638,5 млн. теңге, шетел валютасында -88,3 млн. теңге және 2,7 млн. тенге сомасындағы сыйақылар Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры АҚ түсті. Жоспардың артығымен орындалуы Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің уақытша бос бюджет қаражатын қысқа мерзімді депозитке орналастыру есебінен қалыптасты. Депозиттерге салынған сома 2011 жылы 440 млрд. теңге құрады. Қазақстан Республикасы Үкіметінің депозиттері бойынша сыйақы түсімдерін жоспарлаған кезде 2011 жылға арналаған пайыздық ставка жылдық 2,5% шегінде жоспарланған еді, нақты пайыздық ставка 2 ден 4% дейін ауытқып отырды, пайыздық ставканың арту жағына қарай ауытқуы 368,3 млн. теңге сомасында жоспарды артығымен орындауға игі ықпал етті;
казино, тотализатор мен ойын-сауық бизнесінен алынатын кірістерді қоспағанда, өзіне лицензиялық тәртіп белгіленген лицензиясыз қызметтен алынатын алынған кірістердің түсуі, жоспар болмағандықтан 30,9 млн. теңгені құрады;
атқарушы санкциялары бойынша жоспардағы 166,4 млн. теңгенің орнына 366,6 млн. теңге түсті, немесе 214,1%. Жоспардың 2,1 есе артығымен орындалуы талап қоюлар санының өсуі есебінен, оның ішінде соттар шешімі бойынша Манғыстау облысының РД Казмунайгаз АҚ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
050510 - Мемлекеттік және жергілікті басқару мамандығы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БЮДЖЕТТIК ҮРДІСТІ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГIЗДЕРI
1.1 Бюджет түсініктемесі және негізгі түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.2 Бюджеттiк үрдістiң атқарылуын бақылаудың үлгiлерi, принциптерi мен стандарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.3 Бюджет түсімдерінің экономикалық мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БЮДЖЕТІНІҢ АТҚАРЫЛУЫ
2.1 Республикалық бюджетке түскен түсімдердің атқарылуы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
2.2 Республикалық бюджет шығыстарының атқарылуы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.3 Аймақтардың әлеуметтік экономикалық дамуындағы республикалық және жергілікті бюджеттердің рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
3 ҚАЗІРГІ КЕЗЕНДЕ МЕМЛЕКЕТТІҢ БЮДЖЕТ САЯСАТЫН ТОЛЫҚ ЖЕТІЛДІРУ
3.1 Кірістер мен шығыстар бөлімінің бюджеттік қалыптасуы мәселелері ... ..50
3.2 Бюджеттік қаражаттардың мақсаты және тиімді пайдалану мәселелері...58
3.3 Бюджеттік жүйенің толық жетілдіруін талдау және бақылаудың негізгі қорытындылары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .73
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...79
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .83
КІРІСПЕ
Қаржылық байланыстардың орасан зор әр алуандығында жеке ортақ ерекшеліктерімен көзге түсетін оқшауланған сфераларды бөліп көрсетуге болады. Мөселен, мемлекеттің шаруашылық жүргізуші субъектілермең және халықпен қалыптасатын қаржы қатынастары жалпы қоғамдық өнімді қүндық бөлудің ерекше саласын қүрайды жөне қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға арналған орталықтандырылған ақша қорын қалыптастырумен жөне пайдаланумен байланысты болады. Қаржы қатынастарының бүл жиынтығы "мемлекеттік бюджет" үғымының экономикалық мазмүнын құрайды.
Қаржы қатынастарының белгілі бір жиынтығы ретіндегі мемлекеттік бюджетке ең алдымен жалпы қаржы категориясы-нан ажырататын өзгеше белгілер тән: бюджет қатынастарының бөлгіштік сипаты бар, әрқашан ақша нысанында жүзеге асыры-лады, мақсатты ақша қорларын қалыптастырумен және пайдаланумен қосарлана жүреді.
Қазақстаи Республикасының бюджет жүйесі бюджет кұрлымының унитарлық типімен анықталады, өйткені Қазақстан -- федералдық емес, басқарудың Президенттік нысаны және сайланатын Парламенті бар унитарлық мемлекет.
Мемлекеттік бюджеттің қызметі бүгінгі күні үлкен масштабты алып жатыр, ол мемлекеттік әлеуметтік дамуымен байланысты және қазіргі заманғы капитализмнің мәнін өте маңызды өзгеруіне әкеп соғады.Капиталисттік дамыған елдердің ішінде "әлеуметтік нарықтық экономика "моделі құрылады.
Сонымен, бюджет - мемлекеттің экономикалық өсуімен халықтың өмір сүру деңгейін көтерудегі ең қуатты әсер етуші құралы болып есептеледі.
Бұнымен қатар бюджет қаражаттарының нәтижелі қолданылуы, мемлекеттің эконимкалық меншігінің субъектілері мен заң шығарудың мемлекеттік қаржы бақылауын қадағалауын сақтау керектігіне көп көңіл бөледі, сондықтан дамыған елдерде мемлекеттің қаржы бақылау ұйымдарына ерекше назар бөлінеді.
Тәуелсіз және жақсы ұйымдастырылған қаржылық бақылау жүйесінің Қазақстанда бюджет жүйесінің модернизациялау мен толық жетілдіру шараларымен бюджет қаражаттарының ашық және сапалы қолданылуына , бухгалтерлік есеп беру жүйелерінің жақсаруына және нәтижелікті жоғарлатумен , мемлекеттік бюджет қаражаттарының тиімді пайдалануымен байланысты.
Қазіргі жағдайда Қазақстанда қаржылық бақылауында күрделі өзгерістер жүріп жатыр. Мемлекеттік бюджеттің тиімді қолданылуы мәселелерінің кемшіліктері Қазақстанда ғана емес, және де ТМД елдерінде толығымен зерттелмеген, бұл ғылыми зерттеулердің жүргізілу керектігіне көз жеткіземіз.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мемлекеттік бюджеттің тиімді орындалуы нарықтық қатынастар жағдайларында бюджет заңдылықтарының қиындататын негізгі факторлар мен себептерінің жолдарын табу, және бұл негізінде бюджет қаражаттарының тиімді өсуіне және мемлекеттік бюджет саясатының толық жетілдіруіне сипаттама беру. Қойылған мақсаттардың алдын ала анықтап келесі міндеттерді шешу керек:
* Өтпелі экономикалық елде бюджет құрылысының негізгі теориялық талдау, мағынасын анықтаумен, мемлекеттің экономикалық қатынастар жүйесіндегі мемлекеттік бюджеттің ролі мен орнын анықтау;
* Мемлекеттік саясатты бағалау, бюджет қаражаттарының қолдану тиімділігінің жоғарлауына бағытталған;
* Бюджет процесстің зерттелу тәсілдерінің әбден жетілдіруі және мемлекеттік бюджеттің тиімді жұмсалуын анықтау, бақылау жүйесінің мемлекеттің қаржы ресурстарының қолданылуын жетілдіру ұсыныстарын дайындау;
* Елімізде бюджет процестерінің мемлекеттік бюджет саясатының перспективті бағытын табу.
Зерттеу объектісі Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджет жүйесіндегі қатынастар. Зерттеу пәні Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджеті: қалыптасу мәселелері мен орындалуы.
Бюджеттің қызмет етуі мемлекеттің орталықтанған ақша қаражаттарынның құралуы мен пайдалануына байланысты. Бұл - құндық бөлудің бөлек кезеңдерін көрсететін мемлекеттік бюджеттің қызмет етуінің спецификалық нысаны. Кірістер мен шығындар мемлекеттік бюджет сияқты жалпы категорияға қарағанда жекелеген категориялар болып табылады. Екі категория да бюджет сияқты объективті болып табылады және арнайы қоғамдық маңызы бар: кірістер мемлекетті қажетті ақша қаражаттарымен қамтамасыз етеді, ал шығында орталықтанған ресурстарды жалпы мемлекеттік қажеттіліктерге сәйкес бөледі.
Қазіргі кезде экономикалық категорияның құрылымы оның тәжірибилік қоладну мехинизмімен әрқашан сәйкес келе бермейді. Объективті нысандармен қатар, экономикалық қатынастардың сыртқы көріністерін білдіретін ұйымдастырушылық қатынастар да болады. Бюджеттік қатынастар саласындағы ұйымдастырушылық нысандар нақты қатынастар түрін, бюджет дефицитін, кірістер көлемін анықтайтын әдістер мен тәсілдерді қамтиды. Жалғасынша, ұйымдастырушылық нысандар бюджеттік қатынастардың нысанын анықтаушы, нақты салық тұрлерін бекітуші мемлекеттің қызметімен байланысты.
Бюджет арқылы мемлекет елдің шаруашылық өмірін, экономикалық қатынастарын реттейді, бюджет қаражатарын салаларды(аймақтарды) қолдау мен дамуына бөледі. Сөйтіп мемлекет экономикалық қатынастарды реттей отырып , өндірістік темптерді мақсатты түрде бір қалыпты ұстап немесе күшейтіп тұрады,жеке жинақтау және капитал өсуін жоғарлауын немесе төмендеуін реттеп, сұраныс пен ұсыныс құрылымдарын өзгертіп тұрады.
Бюджет арқылы ЖІӨ қайта бөлуі екі саты арқылы өтеді: бюджеттік кірістер және қолданылған бюджеттен қаражаттары (бюджет шығыстары).
Бюджеттік кірістің тұрақтану кезенінде мәжбүрлі түрде алынуы ұдайы өндірістің қоғамдық процессінде мемлекеттің ЖІӨ-ң бөлігі пайдасына алынады. Бұл салық төлеушімен мемлекет арасында қаржылық қатынастарды туғызады.
Мемлекеттік бюджеттің негізінде қаржылық орталықтандыру қағидасы жатыр. Қаржылық орталықтандыру мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік саясатын тиімді жүзеге асыру үшін шарттар жасап, экономикалық және әлеуметтік дамудың шешуші орындарында ақша қаражаттарының жұмылдырылуына мүмкіндік береді.Құндық бөлудің ерекше облысы ретінде мемлекеттік бюджет арнайы қоғамдық қызметті атқарады - жалпы мемлекеттік қажеттілікті қанағаттандырады. Бюджеттік қаражаттар есебінен ҒТП жеделдету қажеттілігінен туындайтын өндірістің кеңейтілуі, жалпы мемлекеттік деңгейдегі резервтік қорлардың қалыптасуы, қорғаныс, әлеуметтік қорғау қаржыландырады. Ғалымдар мемлекеттік бюджет ұғымына әртүрлі түсініктеме береді. Қайтсе де, олар мемлекеттік бюджет- бұл мемлекет иелігіндегі үлкен орталықтанған қор деген анықтамаға келіседі.
Зерттеу кезінде тарих, құрылымдық- аналитикалық, логикалық, салыстырмалы- болжамдық, проблемалық, диалектикалық әдістер қолданылды. Жұмыс кіріспеден, сегіз бөлімшеден құралған үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімі мен қосымшадан тұрады. Жұмыс құрылымы алға қойылған мақсат пен міндеттерге жауап береді.
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БЮДЖЕТТIК ҮРДІСТІ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГIЗДЕРI
0.1 Бюджет түсініктемесі және негізгі түрлері
Мемлекеттік бюджет бұл жалпы мемлекеттік тапсырмаларды және қызметтерді орындауға бағытталған және жеке адамдардың орталықтандырылған ақша қаражаттар қорын құрудағы және меншіктің барлық формасындағы субьектілер мен мемлекет арасындағы экономикалық қатынастар жиынтығы.
Мемлекеттік бюджет мемлекеттік несиенің шикізат нарығын және өткізу нарығын игеруге араласуда үлкен роль атқарады. Бюджет процессінің қалыптасуы негізінен дамудың 4 сатысынан өтеді:
1. Бюджет толықтығы
2. Бюджет нақтылығы
3. Бюджет жариялылығы
4. Бюджет бірлігі
Бюджет толықтығынды бюджетке барлық шығыстар мен кірістердің толығымен түсуі салықтық, бюджетік заңдарға сәйкес бюджетің кіріс бөлігінің толық түсуін қамтамасыз етумен тығыз байланысты.
Бюджет бірлігі бюджетті құрудың біркелкі тәртібі ретінде және мемлекеттің барлық шығыстары мен кірістері біркелкі бюджет құжаттарында көрсетіледі.Осылардан басқа, бюджет бірлігі бюджетің өзара салыстырымдылық бөлігін болжайды. Бұл үшін біркелкі бюджет классификациясы қолданылады, яғни біртектілік белгілері бойынша бюджеттің шығыстары мен кірістерінің топтастырылуы.
Бюджет жариялылығы баспасөз ақпараттық құралдар беттерінде жариялануы.
Бюджеттің нақтылығында, мұнда шығыстар мен кірістердің барлық сомасының негізділігі және дұрыстығы болжанады.
Қазақстан республикасы мемлекеттік бюджеті жалпы мемлекеттік ақша қаражаттары қорларын пайдаланудың және қаржылық жоспарды ұйымдастырудың негізі болып табылады. Бюджет мына аталған бюджеттік процестерден өтеді, яғни
оның құрылуы, қаралуы, бекітілуі және орындалуы бойынша қызыметтерді реттейді. Алайда мемлекеттік бюджет ереже бойынша 1 жылға құрылады.
Бюджет құрылған мерзім бюджет жылы деп аталады. Бюджет жылы әрқашан календармен сәйкес келмейді.
Бюджеттің кірісін және шығысын есептеуде келесі әдістер қолданылады:
--автоматты
--мажорация әдісі, яғни минорацияның өсуін көтеру, керісінше
азайту әдісі.
--тікелей бағалар әдісі
Автоматты әдісте өткен жылғы бюджетің кірісі мен шығысы бойынша
қорытындысы жаңа бюджетік жылға өзгеріссіз ауыстырылады. Бұл әдіс
бюджеттің кірісі және шығысы бойынша жеке классификацияда қолданылады.
Мажорация және минорация әдісі 10-15 жылға статистикалықт өңдеуге негізделген, онда тенденция қатары және бюджеттің кірісі мен шығысының
жеке баптары түзетіледі.
Тікелей бағалар әдісінде нарықтық коньюктураны зерделеуде қолданылады.Мұндай бағалауда бюджетті ұйымдастырушылар бюджеттің өзгеруін және мемлекеттік бюджеттің болжамды түсімдерін анықтауға тырысады.
Мемлекеттің кәсіпорындармен,ұйымдармен, мекемелермен және халықпен қалыптасатын қаржы қатынастары қоғамдық өнімді құндық бөлудің айрықша саласын құрайды. Бұл қатынастарға бөлу процесінде туындайтын ортақ белгілер тән және олар қоғамдық қажеттерді өтеуге арналған, орталықтандырылған қаражат қорын құрып пайдалануға байланысты.
Бұл процесс мемлекеттің тікелей қатысуымен жүзеге асырылып отырады.
Мемлекеттік бюджет экономикалық қатынастардың жиынтығы ретінде обьективтік сипатқа ие. Оны бөлудің дербес сомасы ретінде қоғамдық өндірістің өзі айқындайды. Оны жоспарлы дамыту орталықтандырылған бүкіл халық шаруашылығы ауқымында қорлардың үздіксіз айналымын ұйымдастыру үшін, жалпы экономика жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін қажет. Арнайы бюджет саласының құндық бөлінісі мемлекеттің табиғаты мен қызметінен туындайды.
Бюджеттік қатынас мемлекеттің акционерлермен, мемлекеттік және басқа шаруашылық жүргізуші субъектілермен республикалық және жергілікті деңгейдегі қаржылық қатынастарынан тұрады, сонымен қатар ақша ресурстарының орталықтандырылған қорының пайдалануы мен тұрғындар арқылы қалыптасуын көрсетеді.
Бюджет мемлекеттік үкімет органдары қызметтерін қамтамасыз ету үшін ақша қаражатын құру және жұмсау формасы болып табылады. Бюджетте қаржы саясатын тиімді тарату үшін қажет.
Бюджеттің барлық түрлерінің жиынтығы мемлекеттің бюджет жүйесін құрайды. Оның бөлек тармақтары арасындағы байланыс, бюджет жүйесін ұйымдастыру мен құру принциптерін бюджет құрылымы деп атау қабылдан. Мемлекет үкіметі мен мемлекеттік басқарудың республикалық және жергілікті органдары бюджет қатынастары арқылы, басқарудың деңгейлері арасындағы шектеулерге байланысты мақсаттарды қатаң анықтауға бағытталған, қайта бөлінетін ұлттық табыстың белгілі бөлігінің бөлінуін айтады. Қазақстан Республикасының бюджетжүйесі екі тармақтан тұрады. -
республикалық бюджет;
жергілікті бюджеттер (облыстық).
Бюджет жүйесі мақсаттары оның экономикалық саясатымен шарттастырылатын мемлекеттің қаржы саясатын таратуда үлкен роль атқарады. Бұл кезде мемлекеттік қаржылық реттеу маңызын бюджет жүйесі арқылы, қаржы ресурстарын қайта бөлу практикасындағы қазіргі уақытта жүретін өзгерістерді ескермей бағылау қиын, бұл қайта бөлулер қаржырыногы арқылы, олардың сұраныстары мен ұсыныстарына сәйкес жоғары деңгейде жүзеге асады. Сондықтан рыноктың қатынастарды мемлекеттік реттеудің ролі салық, қаржы санкциялары, жеңілдік жүйелері арқылы кұшеюі тиіс. Совет Одағы тарағанға дейін, яғни 1991 жылға дейін
Еліміздің бюджет жүйесі біртұтас болды. Соңғы жылдарда, Қазақстан мемлекеттін құру жағдайында, рыноктық қатынастардың дамуы, жеке меншіктің көп түрлілігі, аймақтар дербестігінің күшеюі бюджет құрылымында принципті өзгерістер болды. Әрекет етуші заңдылықтарға сәйкес республикалық және жергілікті бюджеттер дербес түрге көшті.
Бүгінгі күні Қазақстанның бюджеттік тақырыбы республикалық және жергілікті бюджеттерден ( республикаға бағынатын қалалар, облыстар, аудандар, қаладағы аудандардан ) тұрады. Төмендегі схеманы қараңыз.
Сурет 1 Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесі
Қазақстан Республикасының мемлекеттік
бюджеті
Республикалық бюджет.
Жергілікті бюджет.
Облыстар бюджеті.
Республикаға бағыныс-
тағы қалалар бюджеті
( Астана, Алматы )
Облыс бюджеттері.
Облысқа бағыныңқы қалалар бюджеті.
Аудандар бюджеті.
Облысқа бағыныңқы қалалық бюджет.
Аудандар бюджеті.
.
Бұл заң бюджеттің барлық түрлері бойынша олардың анықтамасын береді, кірісте атауы мен шығындар түрі белгіленеді, бюджеттің орындалуы, олардың бекітілуі туралы есептер құру тәртібі қаралады және бюджеттің орындалуына бақылау мәселелері реттеледі жоғары органдар белгілеген, көрсетілген нормативтар бойынша тиісті бюджетке кірістер толығынан немесе аударылатын салықтар тізімі анықталады. Бұдан басқа, бюджеттен тыс қорлардың құралу тәртібі, олардың құралу көздері анықталады.
Республикалық және жергілікті бюджеттердің басты мақсаты - олардың балансын жасау. Оның үстіне бюджет қорларындағы ақша қаражаты эмисиясы есебінен жабуға жол берілмейді. Бюджет қардарлығын жабудың негізгі формасы - мен мөлшері бюджеті бекітуде және оның шығыс бөлігін қысқартуда анықталатын мемлекеттік қарызды қалыптастыруда.
Жергілікті бюджеттердің жасалуы мен бекітілуі тиісті үкіметін және атқару органдары арқылы, ал олардың орындалуы мәслихат - депутаттар жиналысымен бегітілетін заң анықтайды.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржы ресурстары бұл органдардың бюджет құрамына енгізілмейді.
Қазақстан аумағында орналасқан шаруашылық жүргізуші субъектілер мен басқа да заңды тұлғалар, сондай-ақ азаматтар меншік формасы мен бағыныштылығына қарамастан тиісті бюджет кірісіне салықтар мен алымдар төлейді.
Жергілікті бюджеттердің кірістерін қалыптастыруы мен реттеу, бюджеттен тыс қаржыны құрау тәртібі мен шығысы жөніндегі жекелеген ережелер нақтыланған.
1.1 Бюджеттiк үрдістiң атқарылуын бақылаудың үлгiлерi, принциптерi мен стандарттары
Кез-келген мемлекет өз қызметінде қаржылық тұрақтылық саласында белгіленген мақсатқа жету үшін, сол арқылы өркениетті рыноктың экономиканы құруға ұмтылуымен қаржыны басқарады және экономиканы дамыту мүддесіне объективті қызмет ететін бюджеттік қатынастарды пайдаланады. Экономикада қаржы тұрақтылығын белгілеумен және өткізілетін реформаны одан әрі басқару елдегі қаржыны сауатты басқарусыз жүрмейді. Мұндай қызмет болжамдау, жоспарлау, қарау, бекіту, оперативті басқару, реттеу және бақылау сияқты элементтерді біріктіретін арнаулы ұйымның құрылымдармен жүзеге асырылады.
Аталған элементтер мемлекеттік органдарды, заңды және жеке тұлғалардың күнделікті қызметінде қаржы саясатының шаралары жүргізуді нақты қамтамасыз етеді. Қаржыны басқару бюджеттік механизм арқылы жүргізіледі.
Бюджеттік механизм қаржы ресурстарын қоғамдық қызмет, экономика салалары мен ел аймақтары арасында қайта бөлуді қамтамасыз ететін бюджеттік қатынастарды ұйымдастырудың жасалған және қолданылатын мемлекеттік формада кешенін ұсынады.
Бюджеттің механизм құрылымен қаржы құралдарын экономика саласында қайта бөлуге әкелетін бюджетаралық өзара байланыстар, кіріс, шығыстар сияқты бюджеттік қатынастарды бейнелейді. Сондықтан бюджеттік қатынастар мелекет қолында, бюджет қаржысын іске қосу әдістерінде, бюджетті қарау формалары мен тәртібінде және қаржыны кәсіпорындарға, ұйымдар мен өндірістік және өндірістік емес сала мекемелеріне ұсынуда, сондай-ақ қаржы ресурстардан бюджетшілік бөлу мен қайта бөлу, оларды ыңғайластыруда көрінеді.
Өз кезегінде бюджет механизм кірістің нақты түрінде көрініп, қаржы ресурстарының салықтық және салықтық емес әдістерін іске қосу акциздер, пайдаға салық, азаматтардың табысына салықтар, мүлікке салық, т.б . Ол бюджеттік ұйымдарды қаржыландыру формалары мен принциптері, субсидтер, қаржы көмегі арқылы жүзеге асады, жекелеген жағдайларда бюджет қаржысы бюджеттік реттеудің әр түрлі әдістерімен және бюджеттік жүйенің тиісті бөлімшелерімен бекітіледі.
Қазақстан Рреспубликасы Президенті жұмыста органы ретінде Президент аппараты арқылы жүзеге асатын қаржы басқаруда кең өкілеттіктерге ие. ҚР Президенті Конституцияда бектілгендей (44 ,бап) өзінің қызмет борышына сәйкес Республика ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарының елдегі жағдайы туралы халыққа жолдаумен шығады, елдің экономикалық және әлеуметтік дамуының стратегиялық мәселелері бойынша жарлықтармен өкімдер шығарады, үкімет инициативасымен шығарылатын Актілер мен Парламент Актілеріне қол қояды, бұрын шығарылған Президент Актілеріне өзгерістер мен қосымшалар енгізеді немесе оларды өзгертеді. Президент ҚР Премьер Министрі ұсынған Республикасының Мемлекеттік бюджеті есебінен ұсталатын барлық органдар үшін еңбек ақы төлемі мен қаржыландырудың бірынғай жүйесін бекітеді. Президент республикалық бюджеттің орындалуына бақылау жасайтын есептеу комитеті мен екі мүшесін бес жыл мерзім қызметіне тағайындайды,Үкімет актілерінің әрекеті және басқа көптеген өмірлік маңызы бар мәселелер толығы мен немесе ішінара ауыстырылады немесе тоқтатылады. ҚР Конституциясының 49 бабына сәйкес ҚР Парламенті заңдылық функцияларын жүзеге асыратын Республиканың жоғары Өкілеті органы. Оған билік өкілеттілігі бекітілуіне сәйкес Парламент Қаулылары мен Қазақстан Республикасы Заң актілері - Заңдарын талқылауға ұсыну мен одан әрі дауысқа салу бойынша заңдылық инициатива құқығында қаржы проблемалары шешу жүзеге асырылады. Парламент республикалық бюджетті және республикалық бюджеттің орындалуы туралы орындауға байланысты бақылау жөніндегі Үкімет пен Есептеу комитетінің есептеріне бекітеді, бюджетке өзгерістер мен қосымшалар енгізеді ( ҚР Конституциясы 53 бап) . ҚР Конституциясы 54 бабына сәйкес Парламент республикалық бюджет пен оның орындалуы, бюджетке өзгерістер мен қосымшалар туралы есептерді талқылайды, мемлекеттік салықтар мен алымдарды белгілейді және өзгертеді
Жергілікті қаржы органдары аппаратына облыстық және қалалық ( Астана және Алматы ), қалалық және аудандық қаржы бөлімшелері мен бөлімдері кіреді . Олар өз кезегінде қаржыны оперативті басқарумен , яғни болжамдаумен , құраумен , орындаумен , ішкі шаруашылық резервтерді зерттеумен және шаруашылық кешені мен әлеуметтік-мәдени салығын барлық буындарында ресурстарды үнемдеуді іздестірумен шұғылданады , қаржыландыруды жүзеге асырады және шаруашылық жүргізуші субъектілердің бюджеттік мекемелерінің қаржы қызметін бақылайды . Қаржы органдары жергілікті атқарушы органдар бағыштылығында болады .
Қаланың қаржы басқармасы ( бөлімі ) құрылымы мыналарды біріктіреді :
басшылық ( бастық меңгеруші , оның орынбасарлары );
кадырлар бөлімі ;
бюджет бөлімі ;
бюджет қаржыларын атқаруды бақылау жөніндегі бөлім ;
білім және мәдениет мекемелерін қаржыландыру бөлімі ;
денсаулық сақтау мекемелерін қаржыландыру бөлімі ;
жергілікті бюджетті орындау бойынша бөлім ;
кірістерді болжамдау бөлімі ;
материалдық өндіріс пен өндірістік емес салаларды қаржыландыру бөлімі;
тұрғындарды әлеуметтік қамтуды қаржыландыру бөлімі ;
басқару аппараты органдарын қаржыландыру бөлімі ;
қаржы органдарын қаржыландыру бөлімі .
Облыстық қаржы басқармасының құрылымы облыс шаруашылығының ерекшелігін ескереді және жоғарыда көрсетілгеннен өзгешелеу . Оған , мысалы , аграрлық секторды қаржыландыру бөлімі кіреді .
Аудандық қаржы бөлімдерінде жергілікті бюджеттің орындалуы жөнінде тиісті бөлімшелер болуы мүмкін . Бөлімдердің орнына инспекциялар , топтар және категориялар бойынша және мамандар болуы мүмкін.
Бюджеттің механизм құрылымен қаржы құралдарын экономика саласында қайта бөлуге әкелетін бюджетаралық өзара байланыстар, кіріс, шығыстар сияқты бюджеттік қатынастарды бейнелейді. Сондықтан бюджеттік қатынастар мелекет қолында, бюджет қаржысын іске қосу әдістерінде, бюджетті қарау формалары мен тәртібінде және қаржыны кәсіпорындарға, ұйымдар мен өндірістік және өндірістік емес сала мекемелеріне ұсынуда, сондай-ақ қаржы ресурстардан бюджетшілік бөлу мен қайта бөлу, оларды ыңғайластыруда көрінеді.
Өз кезегінде бюджет механизм кірістің нақты түрінде көрініп, қаржы ресурстарының салықтық және салықтық емес әдістерін іске қосу акциздер, пайдаға салық, азаматтардың табысына салықтар, мүлікке салық, т.б . Ол бюджеттік ұйымдарды қаржыландыру формалары мен принциптері, субсидтер, қаржы көмегі арқылы жүзеге асады, жекелеген жағдайларда бюджет қаржысы бюджеттік реттеудің әр түрлі әдістерімен және бюджеттік жүйенің тиісті бөлімшелерімен бекітіледі.
Өзінің функционалдық ерекшеліктеріне қарамастан бұл құрылымдық звенолар мен элементтер бір тұтас ретте қызмет етеді, сонысымен бюджет механизмі тұтасымен қалыптасуына жеткізеді.
Қаржы стратегиялық ретінде және оперативті басқарылады.
Қаржы стратегиялық басқару, оның ішінде мемлекеттік бюджетті басқару Қазақстан Республикасы Конституциясымен мемлекеттік басқару мен мемлекеттік биліктің жоғары органдарына жүктелген. Олар: Президент, Парламент ( сенат және Мәжіліс ), Үкімет. Қазақстан Республикасының Үкіметі өз кезегінде өзінің қаржы басқаруын ҚР бюджеттік жоспарлау мен экономика министірлігі және ҚР Қаржы Министірлігі арқылы жүзеге асырады.
Парламенттің жұмысшысы органы болып Сенат пен мәжілістің тұрақты комитеттері саналады, олар- экономика, қаржы, бюджет жөніндегі тұрақты негізде қызмет істейтін комитеттер.Олар Парламент палаталарына қабылдауға ұсынар алдында заң құжаттары қаралып, талқыланады. ҚР Конституциясының 66 бабына сәйкес Қазақстан Республикасы Үкіметіне мынадай құқықтар берілген:
мемлекттің әлеуметтік - экономикалық саясаты, оның қорғаныс қабілеті, қауіпсіздігі, қоғамдық тәртіпті қамтамасыз ету мен оның жүзеге асуын ұйымдастырудың негізгі бағыттарын жасау;
Парламентке республикалық бюджеттеі және оның орындалуы туралы есепті ұсыну, бюджеттің орындалуын қамтамасыз ету;
Мәжілісіне заң жобаларын ұсыну және заңдардың орындалуын қамтамасыз ету;
Мемлекеттік меншікті басқаруда ұйымдастыру ;
Республика сыртқы саясатын жүргізу жөніндегі тараларды әзірлеу;
Министірліктердің, комитеттердің, басқа да орталық және жергілікті атқарушы органдардың қызметіне басшылық жасау;
Министрліктердің, комитеттердің, Республиканың басқа да орталық және жергілікті атқарушы органдарының актілерінің әрекеттерін толығымен немесе ішінара өзгерту немесе тоқтату;
Үкімет құрамына кірмейтін орталық атқарушы органдардың басшыларын қызметіне бекіту және қызметінен босату;
басқа да қызметтерді атқару;.
Нарық жағдайында жоспарлау принципі орталықтандырылған әдістердің үйлесуінде, бірлігімен үздіксіз болуында тұжырымдалады. Бұл роль 2002 жылдан Қазақстан Республикасының экономика және бюджеттік жоспарлау министірлігіне жүктеледі. Бұл мемлекетке бірыңғай қаржы саясатын жүргізуде, қаржы ресурстарын бөлу мен қайта бөлуге мақсатты басшылық жасауға, сондай-ақ нақты жоспарлар жасау мен осы жүзеге асыруда, өндіріс өсуі шаруашылық жүргізуші субъектілер ұжымдары мен жергілікті атқарушы органдардың творчестволық белсенділігін дамытуға жағдай жасайды.
Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі территорияларында орналасқан шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызмет нәтижелерінен жергілікті атқарушы органдар бюджеті тәуелділігін белгілейтін ұзақ мерзімді нормативтер негізінде аймақтардың қаржыдан басқарудың экономикалық әдістерімен шұғылданатын болады.
Қазақстан Республикасы қаржы министрлігі қаржыны басқарады , Республика территориясындағы қаржы органдарының қызметін біріктіледі , мемлекет жүктеген міндеттерге сәйкес қаржы жүйесінің , қаржы саясатының бірлігін қамтамасыз етеді . Министрліктің басты міндеті ақша қаражатын үйлестіру және оларды экономиканың жоспарлы дамуына , тұрғындардың тіршілік деңгейінің қатерлуіне , елдің қорғаныс қабілетін нығайтуға , мемлекеттік басқару және мемлекеттік билік органдарын ұстауға бағыттау болып табылады . Мемлекеттік қаржы тәртібін сақтау мен шаруашылық жүргізуші субъектілердің , тұрғындардың мемлекет алдындағы өздерінің қаржы , салық міндеттемелерін орындауы бақылау жасау да оған жүктеледі . Елдің мемлекеттік бюджетінің жобасын жасайды , оны ҚР Үкіметіне , сосын ҚР Парламенті қарауына . Мемлекеттік бюджеттің орындалуы барлық министрліктер мен мекемелер , сондай-ақ ведомствалар , шаруашылық жүргізуші субъектілер арқылы орындалады , мемлекеттің бюджет бойынша есеп беруді жасау мен бухгалтерлік есепті жүргізу тәртібі белгіленеді және ҚР Үкіметі қарауына ұсынылады. Үкімет қарауынан кейін мемлекеттік бюджет бойынша есеп беру Парламенттің қаруына және бекітуіне ұсынылады
1.3 Бюджет түсімдерінің экономикалық мазмұны
Мемлекет бюджет табысын құрастыру - өте күрделі процесс. Ол мемлекеттік қаржыны жұмсау жағындағы мүмкіндігін айқындайды:
өндірістік және әлеуметтік даму ;
әлеуметтік-мәдени шараларды қаржыландыру;
мемлекеттік басқару мен мемлекеттік билік органдарының шығынын қамтамасыз ету;
қорғаныс.
Салықтық және салықтық емес әр түрлі типті түсімдерді есептеу тәртібі, бюджетке енетін төлем мерзімі олардың құрастырылуына байланысты қойылады және бюджетке түсетін төлем көлеміне байланысты. Сонымен қатар бұл барлық шаралар жалпы мемлекеттік қажеттіліктің дұрыс қамтамасыз етуі керек. Бюджеттік табысты басқару процесі Қазақстан Республикасы заңдары " Бюджет жүйесі" бойынша реттеледі және" Салық және басқа міндетті бюджет төлемі", осы заңдар табыстың түсуін қадағалайды. Қатысты жылға байланысты "Республикалық бюджет" заңы бойынша да бекітіледі. Ол бойынша нақты түрде бюджет қорын жұмсайды. Бұл өте күрделі процесс.Мұның міндеті республиалық жергілікті бюджетті реттеу, шығыс пен кірісті қадағалау.
Мемлекеттік кіріс экономикалық категория ретінде кез-келген қоғамдық экономикалық формация болады. Олар анықталған қоғамдық қатынастар тобына және класына топтастырылады. Мемлекеттік кіріс ақша қаражаттарының жиынтығы болып табылады. Мемлекеттік кірістің қалыптасуының негізгі көзі ұлттық табыс табылады.
Ұлттық табыстың өсуі мемлекеттік бюджет және мемлекеттік кіріс көлемінің жоғарлануын қамтамасыз етеді, ал өндірістің төмендеуі, төлем кризисі, халықтың тұтынуға сұранысы оның кірісінің төмендеуіне алып келеді.
Экономикалық мазмұны бойынша мемлекеттік кірістер салықтық және салықтық емес болып табылады. Салық түсімдеріне әртүрлі салық түрлері жатады, яғни басқару органына төленген әртүрлі міндетті қайтарымсыз төлемдер. Мысалы, салық салу объектілері бойынша топтастырылған табыстар, еңбек ақы, мүліктер, сауда және қызмет ұсынудан,сондай-ақ сытқы сауда топтары жатады. Салықтық емес кірістер мемлекет бюджетіне түсетін барлық қайтарымсыз түсімдерді қамтиды. Мысалы, әкімшілік айыппұлдар және т.б.
Салықтың келесідей элементтері бар: Салық объектісі- табыс, мүлік, еңбек ету түрі, қызмет көрсету, ақшамен жасалатын операциялар, мүлікті баа беру, табиғи қорларды пайдалану, қосылған құн, айналым.
Салық көзі-салық салынатын табыс. Салық ставкасы немесе бәсі-өлшем бірлігінен алынатын салық мөлшері.
Салық субъектісі- заң бойынша салық төлеу міндеті жүктелген жеке және заңды тұлғалар.
Салық оклады- салық төлеушінің белгілі бір салық объектісінен төлейтін салық саласы.
Салық жеңілдіктері дегеніміз- заңға сәйкес салық төлеушіні біртіндеп немесе салық төлеуден түгел босату. Салық жеңілдіктеріне салықтан босатылатын, салық салынбайтын минимум шегерістер, салық ставкасын төмендету, салық төлеу мерзімін ұзарту жатады.
Салық жүйесі- өзінің құрамы жағынан бірнеше компоненттерден тұратын күрделі модель.
Салық жүйесі компонеттерінің құрамы мынадай: қаржы қатынастары және осы қатынасты анықтайтын салықтар, салық механиззмі, яғни салық салу әдістері мен жолдары, нұсқалар мен әдістемелік құжаттар, салық салуды басқару және салық қызметі органдары.
Мемлекет бюджет табысын құрастыру - өте күрделі процесс. Ол мемлекеттік қаржыны жұмсау жағындағы мүмкіндігін айқындайды:
өндірістік және әлеуметтік даму ;
әлеуметтік-мәдени шараларды қаржыландыру;
мемлекеттік басқару мен мемлекеттік билік органдарының шығынын қамтамасыз ету;
қорғаныс.
Салықтық және салықтық емес әр түрлі типті түсімдерді есептеу тәртібі, бюджетке енетін төлем мерзімі олардың құрастырылуына байланысты қойылады және бюджетке түсетін төлем көлеміне байланысты. Сонымен қатар бұл барлық шаралар жалпы мемлекеттік қажеттіліктің дұрыс қамтамасыз етуі керек. Бюджеттік табысты басқару процесі Қазақстан Республикасы заңдары " Бюджет жүйесі" бойынша реттеледі және" Салық және басқа міндетті бюджет төлемі ",осы заңдар табыстың түсуін қадағалайды.Қатысты жылға байланысты " Республикалық бюджет " заңы бойынша да бекітіледі. Ол бойынша нақты түрде бюджет қорын жұмсайды. Бұл өте күрделі процесс.Мұның міндеті республиалық жергілікті бюджетті реттеу, шығыс пен кірісті қадағалау.
"Жұмсау" жоспарын құру кезінде субвенция саласы төменгі бюджетпен анықталады. Құрастырылудың соңғы базасы болып есептеледі, салық төлеушінің қөлемі, болып есептеледі, салық төлеушінің көлемі, салық түсімінің саласы жатады. Халықтан кеген салық төлемі түсім түріне байланысты құрылады, жұмсалу этап бойынша жүреді.
Бірінші жоспар - бірнеше жылға байланысты салық түсімі динамикасы зерттеледі, салық төлеуші құрамының жеңілдіктері қарастырылады.
Екінші этап - салықтың төлем саласын анықтау, ол басталып отырған жылы бюджет құрамына мойындату. Қосымша құнға қойылатын салық түсімінің саласын анықтау өндірістік өнім қөлемі арқылы анықталады ( жұмыс, қызмет қөрсету ),оған материалдық шығын, салықтың орташа ставкасы қосымша құнға байланысты жеңілдіктер кірістірілмейді. Акциздің түсімінің есебін акциз емес , товар түрімен құрастырылады. Өндіріс көлемінен шыға қойылған ставка бойынша жіберілетін баға. Табыс бойынша салық есебі статистикалық органдар деректеріне негізделеді, күтіліп отырған өнім, немесе өндіріс көлемін төмендету, инфляциялық процестер және басқа факторлар.
Бюджет түсімі есебі бойынша, жалақы төлемінің қорына анықталады, оның құрастыру динамикасы мен жалақы төлемінің минималдығынан шығады. Сонымен қатар жалақы төлемі қорынан салық процентінің алынуы. Мұнымен қатар салық төлеуші көлемі ескеріледі, негізгі мән берілетін нәрсе жергілікті органдарға салық есебі және салық жинауға, олар барлығы жергілікті бюджетке енгізіледі. Салық жоспарлаудың негізгі құраушы бөлігі, салық төлем жұмысын дұрыс өткізуді қадағалау және оларды уақытылы бюджетке келуін реттеу.
Кірістер мен шығыстардың тәптіштенген тізімі мен топтамасы бюджет жіктемесімен айқындалады. Бюджет жіктемесі - бұл мемлекеттің қаржы органдарының бүкіл бюджеттік қызметтің негізін қалайтын бюджеттің кірістері мен шығыстарының жүйеленген экономикалық топтамасы.
Бюджет жіктемесі мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік дамуының жоспарлары, болжамдары және бағдарламалары мен министірліктер мен ведомстволар, ұйымдар мен мекемелердің қаржы жоспарларының бюджеттің байланысын қамтамасыз етеді; жеке сметалар мен қаржы жоспарларын жиынтық сметаларға және жоспарларға біріктіруге мүмкіндік береді, жиынтық жоспарлар мен бюджет жазбаларының байланысын қамтамасыз етеді.
Бюджет жіктемесінің бөлім, параграф, тарау және баптары болады. Бюджет кірістерінің жіктемесінде бөлімдер кірістердің (ҚҚС, пайдаға салынатын салық, халықтан алынатын мемлекеттік салықтар және т.б) параграф әрбір бөлімде өзіндік мәнге ие, Мысалы,"ҚҚС" бөлімінде параграфтар өнім өндіретін және осы салықты арнайы бөлімдер бойынша төлейтін халық шаруашылығы кешендерін айқындайды, сыртқы экономикалық қызметтің кірістерін есептейтін бөлімде импорт және экспорт, баж салықтары, тауар айырбасы (бартер) операцияларынан түсетін кірістер, биржа операцияларынан түсетін түсімдер және т.б жеке параграфтарға бөлінеді.
Шығыстар жіктемесінде бөлімдер қаражаттардың негізгі бағыттарын көрсетеді. Мысалы, 100 бөлім "Халық шаруашылығы,150 бөлім Сыртқы экономикалық қызметпен байланысты шығындар": 200бөлім "Ағарту":201 бөлім "Мәдениет және бұқаралық ақпарат құралдары "және т.б. көрсетеді. Ал параграфтар ұйымдар мен кәсіп орындар, бір тұрпатты мекемелер, сондай- ақ шығындар мен шаралар түрлері бойынша шығындарды білдіреді. Кәсіпорындар, мекемелер мен ұйымдар үшін кірістерді есептеп және бөлімдер мен параграфтар тұрғысынан шығындарды қаржыландыру тараулар бойынша жұргізіледі.
Кәсіпорындар, мекемелер мен ұйымдарды қаржыландыру шығындардың жеке түрлерін анықтайтын баптар бойынша жүргізіледі; еңбек ақы қоры (еңбекке ақы төлеу ), жалақы есебі, кеңсе және шаруашылық шығындары, құрал-жабдықтар сатып алу, күрделі жұмсалым, күрделі ғимараттарды жөндеу және тағы басқалары.
қоғамдық өндірістің ақырғы шығындарының өсуі .
бос ақшаларды жаппай шығару ;
дұрыс ойластырылмаған социалды бағдарламалар ;
керек емес құрылыстарды қаржыландыруға кететін шығындар ;
күңгірт капиталдың үлкен көлемдегі айналымы ;
бюджет тапшылығының мүмкін болатын себептеріне үлкен көлемдегі өндірістік емес шығындар, артық үстеме жазулар, ұрлық, өндірілген өнімнің жоғалуы және басқа қоғамдық есепке кірмейтін жағдайлар.
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БЮДЖЕТІНІҢ АТҚАРЫЛУЫ
2.1 Республикалық бюджетке түскен түсімдердің атқарылуы
Республикалық бюджетке 2011 жылы ішінде түскен түсімдер 1 978 358, 9 млн. тенгені, немесе жылдық жоспардың 104,7% құрайды. Түсімдердің жалпы сомасы олардың бес санат бойынша түсімдерден қалыптасты: 1-ші - салықтық түсімдер, 2-ші- салықтық емес түсімдер, 3-ші- капиталмен жасалатын операциялардан түсетін кірістер, 4-ші- алынған ресми трансферттер және 5-ші- кредиттерді қайтару.
Республикалық бюджет кірістерідің құрылымындағы негізгі үлесті салықтық түсімдер - 1 816 458, 1 млн. теңге алады немесе 91,2%. 144 549, 5 млн. теңге сомасындағы салықтық емес түсімдер республикалық бюджетке түскен кірістер көлемінің 8,1%, капиталмен жасалған операциялардан түскен кірістер түсімі - тиісінше 12 178,6 млн. теңге және 0,7% құрайды.
2011 жылға арналған болжамды және негізгі макроэкономикалық көрсеткіштерде туындағаны туралы салыстырмалы деректер төменде көрсетілген кестеде келтірілді:
Кесте 1
Қазақстан Республикасының 2011 жылғы бюджет жоспары
Атауы
Өлшем бірлігі
Нақтыланған болжам
Атқарылуы
Ауытқуы (4-бағ.- 5-бағ.)
1
2
3
4
5
ЖІӨ
млрд.
теңге
10 083,0
10 542,5
459,5
өткен
кезеңге %
108,1
109,4
1,3
Тауарларды эскпорттау (ФОБ)
млрд. АҚШ долл.
26,7
40,3
6,6
ЖІӨ %
37,2
49,8
12,6
Тауарлардың импорты (ФОБ)
млрд.АҚШ долл.
20,4
26,3
2,9
ЖІӨ %
28,3
32,7
4,4
Тұтыну бағасының индексі
Жылына орта есеппен %
5-7
6,9
АҚШ долларына теңгенің бағамы
Жылына орта есеппен
125,3
124,0
1,3
Мұнайдың әлемдік бағасы (брент)
АҚШ долл. баррель
65,1
67,3
2,8
Корпорациялық табыс салығы (шикізат секторы ұйымдарынан түсетін корпорациялық табыс салығын қоса алғанда) бойынша жылдық жоспар 115, 4% орындалды, немесе жоспардағы 662 558,8 млн. теңгенің орынына іс жүзіндегі түсім 764 814, 3 млн. теңге болды. Жоспардың артығымен орындалуы, ең алдымен, ел экономикасының дамуындағы оң серпіннің сақталуына, жақсы конъюктураға және салықтық әкімшілік жүргізуге байланысты болды.
Шикізат секторының ұйымдарынан алынатын корпорациялық табыс салығы бойынша жоспардың орындалуы 81,2% құрайды, немесе жоспардағы 144 426, 0 тенгенің орынына 116 817, 4 млн тенге түсті. Шикізат секторынан түсетін корпорациялық табыс салығы: шикізат секторының заңды тұлғаларынан - ұйымдарынан алынатын корпорациялық табыс салығын; шикізат секторы ұйымдарының төлем көзінен ұсталатын заңды тұлғалардан - бейрезидентерден алынатын корпорациялық табыс салығын, және шикізат секторы ұйымдарынан төлем көзінен ұсталатын заңды тұлғалардан - бейрезидентерден алынатын корпорациялық табыс салығын қамтиды. Басқада төлеушілерден түсетін корпорациялық табыс салығы бойынша жоспардың орындалуы 124,9% құрайды. Бұл салық заңды тұлғалардан - резидентерден және заңды тұлғалардан - бейрезиденттерден алынатын корпорациялық табыс салығын, төлем көзін ұсталатын заңды тұлғалардан - резиденттерден және заңды тұлғалардан - бейрезиденттерден алынатын корпорациялық табыс салығын қамтиды. Корпорациялық табыс салығының 2011 жылғы түсімінің оң серпіні ЖІӨ -нің 9,4 % өсіуін, өнеркәсіп өндірісі көлемінің 10,0% - ке және сату бағалары индексінің 16,1%, сондай-ақ аванстық төлемдерді төлеуге әкімшіліктендірудің өсіуін қамтамасыз етті.
Сол сияқты 2011 жылы Қазақстан Республикасы Ұлттық қорын қалыптастыратын шикізат секторы ұйымдарының тізбесі қысқартылған болатын, осының нәтижесінде осы тізбеден шығарылған компаниялардан түсетін корпорациялық табыс салығы бойынша түсімдер толығымен республикалық бюджетке түсті, бұрынғы кезде 2005 жылы олар республикалық бюджет пен Ұлттық қор арасында бөлінген еді.
Қосылған құнға салынатын салық бойынша атқарылу 94,1% құрайды, жоспардағы 498 515,6 млн. тенгенің орынына республикалық бюджетке 468 787, 9 млн. тенге түсті.
Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген тауарларға орындалған жұмыстар мен көрсетілген қызметтерге қосылған құн салығы бойынша, және бейрезидент үшін атқарылу 69,5% құрайды, немесе жоспардағы 142 437, 3 млн. теңгенің орнына іс жүзінде 98 614, 5 млн. теңге түсті. Жоспардың орындалмаудың негізгі себебі ҚҚС қайтаруға ұсынылған өтініштерге сәйкес экспортшылардың ҚҚС өтеуі болып табылады. Республика бойынша 2011 жылы, тұтас алғанда нольдік ставка бойынша 180 927, 1 млн. теңге сомасында ҚҚС өтелді, бұл өткен жылдың дәл осындай кезеңіндегіден көрі 58 378.6 млн. теңгеге артық.
Импорталған тауарларға салынатын ҚҚС бойынша жоспар 104,0% орындалды, жоспардағы 354 078, 3 млн. тенгенің орыны іс жүзіндегі түсім 370 173, 3 млн тенгені құрайды. Өткен жылдың дәл осындай кезеңімен салыстырғанда импортқа салынатын ҚҚС бойынша түсім 68 351,0 млн. тенгеге артты, несеме өсу қарқыны 122,8% құрайды. Жоспардың орындалуына импорт көлемінін 23,8% өсуі, сондай-ақ жоспарланбаған (біржолғы) түсімдер ықпал етті.
Акциз бойынша жоспардағы 16 070,5 млн. теңгенің орынына бюджетке 16 421, 1 млн. теңге түсті, атқарылу 104,3% құрайды.
Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген газ канденцатын қоса алғанда шикі мүнайға акциздер бойынша түсімдер 56,0 % орындалды, жоспардағы 1 432,5 млн. теңгенің орынына мұнай өндіретін кәсіпорындардан түскен іс жүзіндегі түсім 802,6 млн. теңгені құрайды. Азаю ішкі рынокта мұнайды сатудың кемуімен түсіндіріледі.
Салықтық емес түсімдердің орындалуы 98,0% құрайды, жоспардағы 148 055,9 млн. теңгенің орнына бюджетке 144 549,5 млн. теңге түсті.
Республикалық мемлекеттік кәсіпорындар пайдасының үлесінен тұратын ведомстволық кәсіпорындардың пайдамен тауарлар мен қызметтерді сатудан түсетін іс жүзіндегі пайдасы, жоспардағы 926,9 млн. тенгенің орнына бюджетке 1 414,3 млн. теңге түсті, немесе жоспарға қарағанда 304,5 млң. тенге, бұл 2011 жылғы қызмет қорытындылары бойынша кәсіпорындардың алған таза табысының жалпы сомасының артуымен түсіндіріледі. Сол сияқты жоспардың артығымен орындалуына Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002 жылғы 10 желтоқсандағы №1297 қаулысымен бекітілген Шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік кәсіпорындардың таза табысын нормативтік бөлуді айқындау, келісу және бекіту ережелерінде көзделген 2011 жылдың қызмет қорытындылары бойынша аванстық төлемдерді енгізу ықпал етті.
Заңды тұлғалар мен қаржылық мекемелерден түсетін салықтық емес түсімдер 98 465,6 млн. теңгені құрайды, немесе 100 757 млн. теңге, жылдық жоспарға қарағанда 97,5% , оның ішінде:
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің табысынан түскен түсімдер 32 566, 3 млн. теңгені құрайды, немесе 32 500,0 млн. теңге сомасында жылдық жоспарға қарағанда 100,4%;
Қазақстан Республикасы Үкіметінің депозиттері бойынша алынған сыйақылар (мүдделер), есепті кезеңде 112,3% орындалды, жоспардағы 2 500,0 млн. теңгенің орнына 2 684,5 млн. теңгені құрады, оның ішінде ұлттық валютада депозиттерді орналастырудан- 2 638,5 млн. теңге, шетел валютасында -88,3 млн. теңге және 2,7 млн. тенге сомасындағы сыйақылар Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры АҚ түсті. Жоспардың артығымен орындалуы Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің уақытша бос бюджет қаражатын қысқа мерзімді депозитке орналастыру есебінен қалыптасты. Депозиттерге салынған сома 2011 жылы 440 млрд. теңге құрады. Қазақстан Республикасы Үкіметінің депозиттері бойынша сыйақы түсімдерін жоспарлаған кезде 2011 жылға арналаған пайыздық ставка жылдық 2,5% шегінде жоспарланған еді, нақты пайыздық ставка 2 ден 4% дейін ауытқып отырды, пайыздық ставканың арту жағына қарай ауытқуы 368,3 млн. теңге сомасында жоспарды артығымен орындауға игі ықпал етті;
казино, тотализатор мен ойын-сауық бизнесінен алынатын кірістерді қоспағанда, өзіне лицензиялық тәртіп белгіленген лицензиясыз қызметтен алынатын алынған кірістердің түсуі, жоспар болмағандықтан 30,9 млн. теңгені құрады;
атқарушы санкциялары бойынша жоспардағы 166,4 млн. теңгенің орнына 366,6 млн. теңге түсті, немесе 214,1%. Жоспардың 2,1 есе артығымен орындалуы талап қоюлар санының өсуі есебінен, оның ішінде соттар шешімі бойынша Манғыстау облысының РД Казмунайгаз АҚ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz