Табиғи монополияны мемлекеттік реттеуді жетілдіру

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 68 бет
Таңдаулыға:

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

050510 - «Мемлекеттік және жергілікті басқару» мамандығы

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 6

1 ТАБИҒИ МОНОПОЛИЯЛАРДЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ . . . 8

1. 1 Табиғи монополияларды мемлекеттік реттеудің маңыздылығы мен қажеттілігі, әдістері, құралдары . . . 8

1. 2 Қазақстан Республикасындағы табиғи монополияларды реттеу . . . 14

1. 3 Табиғи монополияларды мемлекеттік реттеудің шет елдердегі тәжірибесі . . . 18

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ТЕЛЕКОММУНИКАЦИЯ САЛАСЫНДАҒЫ ТАБИҒИ МОНОПОЛИЯНЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІҢ ТАЛДАМАСЫ . . . 21

2. 1 Көлік және коммуникация өндірісінің дамуы . . . 21

2. 2 Қазақстан Республикасының телекоммуникация саласының талдау . . . 25

2. 3 Табиғи монополия субъектісі ретінде «Қазақтелеком» АҚ-ның қызметін реттеу . . . 34

3 ТЕЛЕКОММУНИКАЦИЯ САЛАСЫН МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІ ЖЕТІЛДІРУ ӘДІСТЕРІ . . . 39

3. 1 Көлік және коммуникация саласының даму стратегиясы . . . 39

3. 2 2010-2014 жылдарға арналған «Қазақтелеком» АҚ-ң даму стратегиясы . . . 54

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 61

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 63

ҚОСЫМША

КІРІСПЕ

Қазіргі заманғы Қазақстан экономикасының өзекті проблемаларының бірі - табиғи монополияның қызмет етуі болып табылады.

Бүгінгі таңда табиғи монополия құрылымындағы сапалы өзгерістерге жағдай жасауына ғалымдар мен саясаткерлер көп көңіл бөлуде.

Табиғи монополияны бірден бір экономикалық субъектінің нарықтық билігі ретінде қарастыруға болады. Бұл, шарт бойынша, технологиялық немесе экономикалық себептері бойынша ұқсас кәсіпорындардың арасындағы бәсекелестіктіктің болуы мүмкіндігімен емес, ал өндіріс көлемінің өсуі орташа шығындардың төмендеуімен сипатталады [1, 12] .

Халықты өмірлік маңызды қызметтермен қамтамасыз ететін және өндіріс көлемінің ұлғаюынан жағымды әсер сипаттағы салаларда табиғи монополия пайда болады.

Табиғи монополияның классикалық мысалдарына, теміржол тасымалдамалары, газды, мұнайды, электроқуатты өткізу мен тасымалдау бойынша кәсіпорындар, коммуналдық қызметтер, жылумен жабдықтау, сумен жабдықтау мен қоса байланыстың бөлек басқа да түрлері жатады. Бұл экономиканың саласындағы нарық қажеттіліктерін жалғыз ірі кәсіпорынның күшімен арзан қамтамасыз ете алады, сондықтан бірнеше кіші көлемдегі фирмалармен (өндіріс көлемімен) сол көлемдегі өндірілген тауарлар мен қызметтер өндірісіне қарағанда, өндіріс тиімді болып келеді [2, 110] .

Табиғи монополияның қызметін реттеуші, мемлекеттік органы - табиғи монополияларды реттеу мен бәсекелестікті қорғау бойынша Қазақстан Республикасының Агенттігі болып табылады. 3, 45

Табиғи монополияның қызметін мемлекеттік реттеуі, тек тарифтерді бекіту мен ерекше тәртіптегі шығындарды қалыптастыру ғана емес, сонымен қатар, кәсіпорынның барлық қаржы-шаруашылық қызметін бақылау, оған қоса, өндірістің негізгі құралдарына қатысы бар мүліктің басқа келісімдерді иеліктен айыру және жетілдіру; тауарларды (жұмыс, қызмет) өзін пайдалану үшін емес сатып алу, олармен табысталатын немесе тасымалданатын; акцияларды сатып алу, сонымен қатар басқа да түрдегі оның коммерциялық ұйымдарда қатысуы болып табылады.

Осылайша, табиғи монополияның жұмыс істеу проблемаларының өзектілігі - қазіргі жағдайдағы мемлекеттің араласу шекарасын анықтау және берілген сұрақтардың талдамалылығының жеткіліксіздігі осы зерттеменің мәселелерін, мақсатын және тақырыптарының таңдамасын анықтаумен байланысты болады.

Дипломдық жұмыстың мақсаты табиғи монополияны мемлекеттік реттеудегі ғылыми-теориялық сұрақтарының негізделуі және тәжірибедегі проблемаларды анықтаудағы олардың жүзеге асырылуы болып табылады. Қойылған мақсаттың жетістігі өзара бірқатар мәселелердің жалғаспалы шешілуін топшылайды, яғни:

нарықтық жүйедегі табиғи монополиялардың маңыздылығын анықтау;
табиғи монополияларды мемлекеттік реттеудегі қажеттіліктердің объективті алғышарттарын зерделеу;
табиғи монополияларды мемлекеттік реттеудің әдістері мен құралдарын зерделеу;
қазіргі кездегі табиғи монополияларды реттеудің құқықтық базасын бағалау;
табиғи монополияларды мемлекеттік реттеудің шет елдердегі тәжірибелерін зерделеу;
телекоммуникация саласындағы табиғи монополияны мемлекеттік реттеуді жетілдіру бойынша негізгі іс-шараларды анықтау.

Зерттеу пәні болып Қазақстан Республикасының табиғи монополияны мемлекеттік реттеудің қазіргі жағдайы табылады.

Зерттеу объектісі болып табиғи монополия мен табиғи монополияны реттеу бойынша Қазақстан Республикасының Агенттігінің арасындағы экономикалық байланыс. Мысал ретінде «Қазақтелеком» АҚ - телекоммуникация саласын талдау үшін таңдалған.

Зерттеменің теориялық және әдістемелік негізі болып мемлекеттердің тәжірибесін қорытындылау мақсатымен отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектері табылады. Бұл жерде нарықтық экономика өзінің жағымды, оң нәтижелерін береді.

Зерттеменің құқықтық базасы болып Президенттің Жарлықтары және Қазақстан Республикасының Үкімет Қаулылары, құқықтық және заңнамалық актілер және нарықтық қайта құрулардың құқықтық бағдарламалары табылады.

Осы жұмыста табиғи монополияларды реттеу бойынша Қазақстан Республикасы Агенттігінің жедел ақпараты, «Егеменді Қазақстан» газетінің және «Транзитная экономика», «Қаржы-қаражат», «Экономика и статистика» журналдарының материалдары және басқа да бұқаралық ақпараттар құралдары қолданылған.

Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі. Ол кіріспеден, үш бөлімнен қорытынды, қолданылған әдебиеттер тізімі мен қосымшадан құралған.

1 ТАБИҒИ МОНОПОЛИЯЛАРДЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

Табиғи монополияларды мемлекеттік реттеудің маңыздылығы мен қажеттілігі, әдістері, құралдары

«Монополия» сөзінің өзі гректің monopolien - жалғыз сатушы деген сөзінен шыққан. Бұл жағдай, бөлек фирма немесе кәсіпорын тауарды жалғыз өндіретін өндіруші болып табылатын, ауыстырушысы жоқ және нәтижесінде барлық саладағы тауарларды бақылаудан тұрады. Мұндай кәсіпорында немесе фирманы монополист деп атайды.

Әр түрлі авторлар мен экономикалық мектептердің зерделуі бойынша монополия өз мазмұнының барлық көпшектеулілігімен және сыйымдылығымен ерекшеленеді.

Монополияның нақты түсінігі қазіргі кезде анықталмаған және де бұл кездейсоқ емес. Монополия келесідей жағдайда анықталады:

кәсіпорын немесе кәсіпорындардың бірігуі. Бағаларды көтеру мақсатында бір немесе бірнеше саладағы қолданылатын және белгілейтін және жоғары монополды табыс алуды көздейтін билік;
қандай да бір қызметті жүзеге асыруда мемлекетке, кәсіпорынға ұйымға немесе жеке адамға ұсынылатын айрықша құқық;
өндірісті шоғырландыру қандай да бір тауардың сатылуы немесе өндірістің көп бөлігін өз қолында қадағалайды, бұл сәйкесінше нарық сегменттерін бақылауына әкеледі [4, 105] .

Монополия өз алдында сирек құбылыс ретінде көрінеді және келісім-шарттарды орындайды:

монополист нақты тауардың жалғыз өндірушісі болып табылады;
өнімнің жақын ауыстырушысы, яғни субститут тауары жоқ;
салаға басқа фирмалардың бірқатар себептермен толығымен кіру мүмкіндігінің болмауы, нәтижесінде монополист нарықта өзінің толық билігін ұстап тұрады және өндірістің шоғырлану көлемін толығымен бақылайды;
нарықтық бағаға монополистің әсер ету дәрежесі өте жоғары, бірақ ол шексіз емес, яғни ол өзіне лайықты жоғары бағаны тағайындай алмайды. Максималды түрде табыс алу үшін, монополист нарықтық сұраныс бағасына қатысты емес, жарнама тауар сапасының жоғарылауы және оның сыртқы түрі, ұсынылатын қызмет диапазонының ұлғаюы және әртараптандыру сияқтылар [2, 370] .

Монополиялық нарықтың маңызды қасиеттерінің бірі болып жаңа фирма саласына кірер алдында маңызды тосқауылдардың болуы:

экономикалық тосқауылдар (салықтық, несиелік, инвестициялық, бағалық шарттар; күрделі қаржылық салымдардың өтелімдік мерзімі; төлемдер және т. с. с. ) ;
әкімшілік тосқауылдар (кәсіпорындарды тіркеу кезіндегі атқарушы билік органдарымен бекітілетін, қызметке құқық лицензиясын беру кезінде, жер учаскелері мен үй-жайларды ұсыну, өнімнің кірісі мен шығысын территорияда ұйымдастыру тәртібі, квота беру кезіндегі тосқауылдар және т. б. ) ;
нарық сыйымдылығының шектеулігімен байланысты тосқауылдар (сұраныс шектеулілігі) ;
нарық инфрақұрылымының дамымағандығымен байланысты тосқауылдар;
табиғи ресурстардың шектеулілігі мен қоршаған ортаны қорғау қажеттілігімен байланысты тосқауылдар;
криминалдық маңыздағы тосқауылдар [5, 65] .

Табиғи монополия - бұл белгілі бір қызмет (жұмыс, тауар) түрлеріне сұранысты қанағаттандыру үшін бәсекелестік жағдайдың пайда болуының мүмкін еместігі немесе өндірістің технологиялық ерекшелігі және берілген түрлерінің (тауар, жұмыс) ұсынылуы экономикалық мақсатқа сай еместігі, қызметтер (тауар, жұмыс) нарығының жағдайы болып табылады [5, 200] .

Табиғи монополия әр түрлі дәрежеде ұсынылуы мүмкін:

Технологиялық монополия өте шектеулі кәсіпорындар санымен немесе тіпті жалғыз түрінде рұқсат етіледі, мысалы, коммуналдық, электрлік және газдық кәсіпопорындар, теміржол тасымалы және металлургия. Қара немесе түрлі түсті металлургияның, суэлектр станцияларының және басқа да көптеген кәсіпорындардың қатысуы нарықтың пайда болуына әкелетіні мүмкін емес. Сондақтан салалар қатарындағы технология табиғи үлгісімен технологиялық монополияны тудырады;
Ғылыми-техникалық монополия патенттер мен лицензиялар негізінде пайда болады. Мұндай монополия ғылыми зерттеулер технологиялық әзірлемелердің нәтижелерін коммерциялық ұғыну мен таралу мүмкіндігінен жойылады;
Ақша ұсынысын реттеу мен ұйымдастырудағы мемлекеттің монополиясы сонымен қатар мемлекет нарықтағы икемсіз сұраныстағы тауарларға монополияны белгілеуі, яғни мемлекет нарықты ауыстыра отырып, халықты қоғамдық тауарлармен жабдықтауды толығымен өз жауапкершлігіне алады. Бұдан басқа жиі кезде мемлекет кейбір тауарлар мен қызметтердің монополист жалғыз пайдаланушысы болып келеді, мысалы әскери техникасы.
Корпорация өндірісінің маңызды ұлғауы (шоғырлануы) бірнеше корпорациялардың біреуіне қосылуы (орталықтандырылуы) кейбір шаруашылық субъектілердің нарықтағы өнімнің басым бөлігін меңгеруіне және бәсекелестерді ығыстырып шығаруға мүмкіндік береді. Мұндай монополия үнемі мемлекеттің бақылауында болады.
Кен орындардағы пайдалы қазбалармен билік ету нәтижесінде пайда болған монополия, мысалы мыс, қалайы, қорғасын-мырыш кен орындары сирек кездесетін металдардың кендері [7, 25] .

Осы жоғарыда барлық аталған табиғи монополияға тән қасиеттер өзінің табиғаты бойынша нарықтық экономикаға сай. Факторлық және қаралған тосқауылдар монополияны бәсекелестерден қорғамайды. Барлық табиғи монополияларды ашық деп санауға болады, ал мемлекеттік жабық монополияны бәсекелестерден қорғайтын жариялылық тосқауылдар мемлекеттің заңнамалық актілерімен қайта қаралуы немесе тоқталуы мүмкін.

Ғылыми-техникалық прогрестің тұрақты және үздіксіз дамуы мен тауар ассортиментінің жаңаруы жағдайында монополист ешқашанда өзін қауіпсіздікте сезіне алмайды. Оған өз өнімнің сапалық жетістіктерімен тұрақты түрде айналысу қажет.

Монополия экономикалық құбылыс сияқты, нарықтық бәсекелестің нәтижесінде объективті түрде пайда болған, ілгері дамыған қоғамның көз қарасы бойынша, нақты өнім өндірісін аз шығындармен қамтамасыз етіп тұрғанына дейін ақталады. Нарықтық стратегияның анықтаушы мақсаты максималды табыс алу болып табылады. Осыдан, егер қоғам экономикалық қатынастардың антимонопольдық механизмін қолданса, монополияларды өз қызығушылықтарын жүзеге асыруға мәжбүрлейді, бұдан ары қарай жағымды дамуға бет алады. Маңызы аз емес фактілердің бірі бұл монополия қалып қойған бәсекелестеріне ынта береді, өндірушінің қиықтарында өндірістің шығындарын келе-келе теңестіруіне мүмкіндік береді.

Нарықтық бәсекелестік объективті түрде монополизмді емес монополияны тудырады. Монополияны жою туралы сұрақ қойылмау керек, бұл мүмкін емес, ал монополизмді жою үшін шаруашылық субъектілерге еркін кәсіпкерлікті ұсыну негізінде, нарықтық бәсекелестіктің кең дамуы, антимонополдық экономикалық қатынастардың ғылыми негізделген механизмдерді пәрменді игеруімен байланысты болады.

Монополия өз бетінше монополизмнің әлеуеттік алып жүрушісі болып табылады. Бірақ монополизмнің барлық кері салдарлары антимонопольдық реттеуінің көмегімен тоқтатылуы мүмкін.

Тәжірибе жүзінде көптеген жағдайларда монополиялар нарықтық-бәсекелестік қатынастарды оқшаулайды, ұстайды, бұл антимонополдық заңнаманың сақталмауы, оның кемел еместігін көрсетеді, ал бұл өндірістің қоғамдық дұрыс дамуының бұзылуына әкеледі. Антимонополдық реттеу органдарының араласуынсыз мүмкін емес. Мұндай жағдайды антимонополдық экономикалық қатынастардың жүйесін реттеумен ғана түзетуге болады.

Монополия феноменін қарастыра отырып нарыққа қандай да бір тауарды жалғыз жеткізуші болып кәсіпорын-монополист болып табылады. Бұл уақытта түбегейлі жағдайды ескеру қажет, яғни кәсіпорын-монополист бәсекелестік негізде ресурстарды сатып алады, ол көбіне бәсекеге қабілетті кәсіпорынның жағдайына ұқсас. Сондықтан келесідей қорытынды жасауға болады, бәсекелестік ортадағы кәсіпорын табысқа ұмтылар кезде логикалық негіздемені қолданады.

Сондықтан кәсіпорын-монополист өнімнің әрбір келесі данасын өндіреді. Оның жүзеге асырылуы жалпы шығындардың ұлғайюына қарағанда, жалпы табыстың жоғары өсімін қамтамасыз етеді [8, 145] .

Табиғи монополияның қызметін мемлекеттік реттеуі нарықтың кемшіліктерімен күресу және монопольдік биліктің зиян келтірмеуі үшін қажет.

Табиғи монополияны мемлекеттік реттеудің қажеттілігі келесі себептермен анықталады:

Монополияның пайда болу мүмкіндіктеріне жол бермеу;
Жанама әсерлерді түзету (мысалы, қоршаған ортаның ластануы, тұтынушыларға зияндардың есесін қайтару) ;
Тұтынушыларға маңызды тауарлар жөнінде дұрыс емес ақпараттар ұсынылған кезде пайда болатын «ақпараттық тесікті» жою [1, 111] .

Табиғи монополияны мемлекеттік реттеу мәні баға белгілеуде өткізу саясаты мен өндіріс көлемінде кәсіпорын-монополистердің шешімдерін қабылдау үшін қолданатын нарықтық ынталардың немесе мемлекеттік заңнамалық актілердің пайда болуында.

Мемлекетпен танылғандай табиғи монополиялардың пайда болуы мен қызмет етуі барлық мемлекет пен халық үшін экономикалық тиімді. Міне сондықтан да мемлекет табиғи монополиялардың меншік иесі болуына ұмтылады, оның тек сол экономика саласында болуы қоғамдық және ұлттық қауіпсіздік көзқарасына қарағанда өте қажет.

Осылайша, табиғи монополияны мемлекеттік реттеудің қажеттілігі жанама әсерлерді түзету (мысалы, қоршаған ортаның ластануы), бәсекелестік ортаның құрастырылуына жәрдемдесу, монополизммен және бәсекелестікпен күресу болып табылады.

Табиғи монополияларды реттеудің антимонополдық қызметі монопольдық құрылымға қатысы бойынша атқарушы билік функциялары мен мәселелердің тәжірибеде жүзеге асырылумен түсіндіріледі.

Антимонополдық басқару жүйесі, басқа да күтілген қызмет түрі сияқты, белгілі әдістерге негізделеді. Антимонополды басқару әдістері келесі ерекшеліктермен ерекшеленеді:

бірыңғай мемлекеттік билікті жүзеге асырудағы тәжірибеліктің ерекше түрі ретінде антимонополдық қызметті мақсатты тағайындаумен байланысты органикалық әдістер;
монопольды объектілерге антимонопольдық құрылымдардың басқарушылық ықпалымен тұлғалайтын әдістер;
антимонопольдық субъектілермен олармен бекітілген компетенциясын жүзеге асырудың құралдарын қолдану әдістері;
антимонопольдық басқару әдістер өзінің бағытына сәйкес объектіге - белгілі монопольдық құрылымға ие;
антимонопольдық басқарудың нақты әдістерін таңдау басқару объектінің ұйымдастырушылық-құқықтық мәртебесіне тікелей тәуелді.

Жалпы теориялық айқындама бойынша басқарушылық әдістерге сендіру мен мәжбүрлеу құралдарын жатқызуға болады.

Сендіру құралының көмегімен, алдымен басқарушылық қатынастардағы қатысушылардың лайықты мінез-құлқына қарай ынталандыру, моральдық әсер ету негізінде тәрбиелік, түсіндірушілік, ұсынбалы, көтермелеу шараларын жүргізу жолдары арқылы ынталандыруға болады. Мәжбүрлеу көмекші әдіс ретінде сендірудің нәтижелілігі болмаған кезде қолданылады. Ол әкімшілік немесе тәртіптік жауапкершілікті тұлғалау негізінде қолданылады.

Табиғи монополияны мемлекеттік реттеудің негізгі әдістері болып құқықтық, әкімшілік, экономикалық және әлеуметтік табылады.

Табиғи монополияны мемлекеттік реттеудің құқықтық әдістері өз алдында нормативті құқықтық базалар жүйесін құрайды, ол табиғи монополия субъектілерінің қызметін реттейді (мысалы, Қазақстан Республикасының «Табиғи монополия туралы» Заңында «Табиғи монополия субъектісі тоқсан сайын және жыл сайын статистикалық есеп беруді көрсетіп отыруы міндетті» деп анықталған) .

Табиғи монополияны мемлекеттік реттеудің әкімшілік әдістері өз алдында атқарушы билік органдарының субъектілері жағынан тікелей әсер етудің тәсілдері мен құралдарын қолданады, берілген жағдайда басқару органына сәйкес антимонопольдық орган қатысады. Олардың нұсқаулары басқарушылық субъектінің құрамына объектілердің мінез-құлқына лайықты үстемдік етуінде көрініс табады. Олардың тікелей бағытталуы басқару субъектісі басқару бағыты үшін міндетті басқарушылық шешім қабылдауды білдіреді.

Әкімшілік әдістің түрлері болып тыйым салу, рұқсат ету, мәжбүрлеу табылады.

Бастысы, олардың көмегімен басқару субъектісі басқарушылық объектілердің мінез-құлқына сай дегеніне жетеді. Олардың материалдық қызығушылықтарына әсер ету арқылы, яғни тікелей билік ету тәсілдеріне қарағанда жеткілікті.

Экономикалық реттеу өзіне келесі көрсеткіштерді мемлекеттік бақылауға қосады:

сатушының табыс нормасымен алынатын немесе сатушымен тағайындалатын өнім данасына баға белгілеу;
бұйымдардың ассортименті, сатушымен ұсынылатын олардың олардың сапасы немесе сату жағдайы;
бөлек нарыққа кіру немесе одан шығу шарттары;

Табиғи монополияны мемлекеттік реттеудің қазіргі кездегі түрлерінің бірі әлеуметтік болып табылады. Бұл реттеу табиғи монополия субъектілерінің тауарларын тұтынушылармен жұмысшылардың денсаулықтарының қауіпсіздігі мен денсаулықты қорғауға бағытталған. Бұл ережелер экономикалық қызметтен әр түрлі жанама әсерлердің алдын алуға мақсатталған және бұған сәйкесінше бірқатар жағдайлар да бар.

Біріншіден, тікелей (әкімшілік) және жанама (экономикалық) құралдардың бір ғана нәтижелі мақсатпен қолданады - бұл басқару объектінің мінез-құлқына басқару субъектінің басқарушылық әсер етуі жүзеге асырылады.

Екіншіден, бұл құралдар атқарушы биліктің әр түрлі субъектілері емес, жалғыз ғана адамдармен қолданылады.

Үшіншіден, олар жалғыз ғана басқару объектілеріне қатысты қолданады. Жанама басқару әсерін қажет ететін объектілер жоқ.

Төртіншіден, тікелей және жанама құралдар бір нұсқадағы тәжірибелік қызметіне сәйкес қолданады, атап айтқанда басқару субъектінің билігі бір жақты және көңіл білдірушілік болып табылады.

Бесіншіден, тікелей және жанама басқарушылық әсерлерді жүзеге асыру үшін біріңғай құқықтық жүйе қажет. Әкімшілік және экономикалық әдістерді айыру кезінде, біріншісі құқықпен регламенттелген, екіншісі қоғамдық дамудың объективті экономикалық заңнамасына тікелей негізделуімен ерекшеленеді. Мұндай түрдегі дәлелдеме қате. Қорытындылау түрдегі басқару әдістері тек қана әкімшілік-құқықтық түрде көрінуі мүмкін. Құқықтық регламенттеу мен формасыз тиімді, рационалды және сауатты басқаруды жүзеге асыру мүмкін емес. Мұнда, ең маңыздысы - басқару объектісіне тікелей басқарушылық әсер ету. Бұл жүйені 3 блок түрінде көрсетуге болады (1-сурет) .

1 сурет - Мемлекеттік басқару құралдарының жүйесі

Алтыншыдан, басқарудың барлық құқықтық актілерінде экономикалық мазмұнының және әкімшілік-құқықтық түрлерінің органикалық ұқсастықтарын байқауға болады.

Табиғи монополияның пайда болуы, қоғамдық өндірістің оңтайлылық еместігінің пайда болуына әкеледі, яғни тауарлар мен қызметтер өндірісін басқаруына және мемлекеттік бақылаудың пайдасы дәлел бола алады.

Нақты қызмет немесе тауар түрлерінің өндірісін мемлекет толығымен өз мойнына алуын қажет етпейтін нарық дәрменсіздігінің болуын білдірмейді.

Мемлекет - бұл дәрменсіздіктері немесе «нарықтық сәтсіздіктері» деп аталатын өтемдік шараларды қолданбай-ақ түзете алады. Ал мемлекет арқасында мемлекеттік өндірістің тиімді және қолайлы болуы мүмкін емес. Өндірісті тікелей бақылағанша, ол оны жанама әдістермен бақылауға тырысуы керек.

Фирмалардың қоғамдық қызығушылықтарын таныту үшін субсидия салық салу және реттеуді қолдана отырып, жанама реттеу жүргізуі қажет. Мұндағы туындап отырған сұрақ реттеу әдістердің қайсысы дұрыс және тиімді болуында емес, қандай жағдайларда осы немесе басқа да әдістер тиімді болып келетіндігінде [9, 132] .

Осылайша мемлекеттік реттеудің жоғарыда көрсетілген әдістерді қолдана отырып, кейінгі және тиімді мемлекеттік саясатын жүзеге асыра отырып, антимонопольдық органдар табиғи монополия субъектілеріне әсер етеді.

1. 2 Қазақстан Республикасындағы табиғи монополияларды реттеу

Табиғи монополияларды реттеу бойынша Қазақстан Республикасының Агенттігі (кейін Агенттік) орталық атқарушы орган болып табылады, Қазақстан Республикасы Үкіметі құрамына кірмейтін, табиғи монополия субъектілері мен нарық субъектілерінің қызметін реттеуде мемлекеттік саясатты жүзеге асыратын өкілеттік, белгілі тауарлы нарықта, баға белгілеуде, бәсекенің дамуында, тұрғын-коммуналдық қатынастарда өспелі жағдайды алатын, тарифтік саясаттың саласында тұтынушылардың құқығын қорғауды жүзеге асырады.

Агенттіктің негізгі мәселелері:

Табиғи монополия субъектілерінің қызметін реттеу;
Монополистік қызметке жол бермеу және ескерту бойынша шаралар қабылдау, нарықта үстемдік ету жағдайымен қиянат жасауда бәсекелестікті ескерту және тоқтату;
Тауар өндірісі саласындағы бәсекелестіктің дамуына мемлекеттік жәрдем және қолдау көрсету;
Өз қызметін мемлекеттік монополияға қатысы бар саладағы мемлекеттік кәсіпорындардың қызметін бақылау;
Орталық және жергілікті атқарушы органдардың қызметін үйлестіру. Мұнда бәсекелестікті дамытуға, тұрған-үй коммуналдық қатынастарды реттеуге, тарифтік саясат саласындағы тұтынушылардың құқықтарын қорғауға және табиғи монополия субъектілеріне және белгілі тауар нарығында үстемдік жағдайдағы нарық субъектілерінің қызметтеріне (тауар, жұмыс) баға белгілеу;
Кәсіпкерліктің құқығын қорғауға бағытталған заңнаманың сақталуын бақылау;
Тұрғын-үй коммуналдық қатынастарды реттеу және тарифтік саясат саласындағы тұтынушылардың құқығын қорғау және табиғи монополия субъектілерінің және белгілі тауар нарығындағы үстемдік жағдайдағы нарық субъектілернің қызметтеріне (тауар, жұмыс) баға белгілеу бойынша мемлекеттік саясаттың жасалуы және жүзеге асырылуы;

Агенттік заңнамада бекітілген келесі функцияларды жүзеге асырады:

1. Қазақстан Республикасындағы табиғи монополист - шаруашылық субъектілердің мемлекеттік тіркелімнің құрастырылуы және енгізілуі, белгілі тауар нарығында үстемдік жағдайды алып отырған, нарық субъектілерінің мемлекеттік тізілімі мемлекеттік органдармен көрсетілетін ақылы қызметтің мемлекеттік тіркелімі.

2. Табиғи-монополист субъектілердің баға (тариф) немесе олардың шекті деңгейін белгілеу, сонымен қатар, заңнамамен белгіленген мемлекеттік органдардағы қызметтердің бағаларын реттеу.

3. Табиғи монополия субъектілерінің шығындарын құрасытру процедуралары мен әдістерін жасау және енгізу. Олардың фактілі шығындарына бақылау жүргізу.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.