Меншіктің акционерлік формасының негіздері
КІРІСПЕ
1. МЕНШІКТІҢ АКЦИОНЕРЛІК ФОРМАСЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 1.1 Акционерлік қоғамның экономикалық мәні, мазмұны және негізгі белгілері
1.2 Акционерлік қоғам капиталының қалыптасуы, мазмұны және құрылымы
1.3 Акционерлік қоғамның дивидендтік саясатын таңдау және негіздеу
2. АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМНЫҢ КАПИТАЛ ҚҰРЫЛЫМЫН ТАЛДАУ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДИВИДЕНДТІК САЯСАТЫ «КАЗАҚТЕЛЕКОМ» АҚ МОБ МЫСАЛЫНДА 2.1 «Казақтелеком» АҚ МОБ қызметіне жалпы сипаттама және оның қаржылық жағдайын талдау
2.2 "Казақтелеком" АҚ МОБ табыстылығын және төлем қабілеттілігін талдау
2.3 «Казақтелеком» АҚ дивидендтік саясаты
3.АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМДАРДЫҢ ҚЫЗМЕТ ЕТУІНІҢ ТИІМДІЛІГІНІҢ КӨТЕРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Қазақстан Республикасында акционерлік қоғамдардың қызмет ету тиімділігінің көтеру жолдары
3.2 Қазақстандық тәжірибеде акционерлік қоғамдардың қызмет етуінің шетелдік тәжірибесін қолдану
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі.
1. МЕНШІКТІҢ АКЦИОНЕРЛІК ФОРМАСЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 1.1 Акционерлік қоғамның экономикалық мәні, мазмұны және негізгі белгілері
1.2 Акционерлік қоғам капиталының қалыптасуы, мазмұны және құрылымы
1.3 Акционерлік қоғамның дивидендтік саясатын таңдау және негіздеу
2. АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМНЫҢ КАПИТАЛ ҚҰРЫЛЫМЫН ТАЛДАУ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДИВИДЕНДТІК САЯСАТЫ «КАЗАҚТЕЛЕКОМ» АҚ МОБ МЫСАЛЫНДА 2.1 «Казақтелеком» АҚ МОБ қызметіне жалпы сипаттама және оның қаржылық жағдайын талдау
2.2 "Казақтелеком" АҚ МОБ табыстылығын және төлем қабілеттілігін талдау
2.3 «Казақтелеком» АҚ дивидендтік саясаты
3.АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМДАРДЫҢ ҚЫЗМЕТ ЕТУІНІҢ ТИІМДІЛІГІНІҢ КӨТЕРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Қазақстан Республикасында акционерлік қоғамдардың қызмет ету тиімділігінің көтеру жолдары
3.2 Қазақстандық тәжірибеде акционерлік қоғамдардың қызмет етуінің шетелдік тәжірибесін қолдану
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі.
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Нарықтық экономика шарттарында бір бірінен меншік құқығымен ерекшеленетін әр түрлі ұйымдық-құқықтық формадағы кәсіпорындар қызмет етеді. Осындай ұйымдық-құқықтық формалардың бірі берілген дипломдық жұмыста қарастырылатын акционерлік қоғамдар.
Не себептен таңдау акционерлік қоғамдарға түсті? Біріншіден акционерлік меншік бұл жеке меншіктің дамуының және трансформациялану процесінің табиғи нәтижесі, акционерлердің ерікті қатысуымен өндірісті ұйымдастырудың жаңа формасын құрудың перспективті кезеңі. Акционерлік форма бір кәсіпорынға бірнеше адамдардың капиталдарын біріктіруге мүмкіндік береді. Бұдан басқа салынған капитал көлеміне байланысты жауапкершіліктің шектеулі болуы оның жоғары диверсификациясымен қатар, ғылыми-техникалық прогресс жетістіктерін еңгізуді жеделдете отырып, қаржыны перспективті, тәуекелі жоғары жобаларға салуға мүмкіндік береді.
Екіншіден- акционерлік қоғамдар бүкіл әлемде заманауи ірі кәсіпорындар мен ұйымдарды ұйымдастырудың негізгі формасы бола отырып, жеке тұлғалардың мүлкін біріктіру негізінде, әр түрлі корпорациялардың мүлкін біріктіру негізінде экономиканы ұйымдастырудың ең жетілген құқықтық механизмі болып тасбылады.
Үшіншіден- акционерлік қоғамдар меншіктің басқа формаларымен салыстырғанда бірнеше артықшылықтарға ие:
- қоғам жарғылық капиталды ұлғайту үшін, өз қызметін кеңейту үшін акционерлердің құралдарын тарта алады, бұл тартылған құралдар қайтарымсыз болуы мүмкін (қоғамның толық жойылуынан басқа жағдайда), себебі қоғам тарапынан акциялар сатып алынбайды, тек басқа акционерлерге қайта сатылады.
- қоғам қызметін басқару нақты басқарудан бөлек жүреді, ол өз алдына кәсіби білікті басқарушыларды, директорларды таңдауға мүмкіндік береді, акционерлерді басқару персоналын жауапкершілікпен таңдауға шақырады, себебі әрбір акционер өз салынған қаржысымен қоғамның тиімді қазмет етуіне жауап береді.
Акционерлік қоғамдар – нарықтық экономиканың айрылмас бөлігі. Олармен шығарылатын бағалы қағаздар кәсіпорындар, ұйымдар, және жеке азаматтар арасында орналастырылады. Акционерлеу – жекешелендірудің бір әдісі. Дипломдық жұмыс алдына қойылған негізгі мақсат – меншіктің осы түрінің тиімділігін дәлелдеу. Дипломдық жұмыс алдына қойылған негізгі міндет – акционерлік кәсіпорындар туралы нақты түсінік беріп, оның артықшылықтары мен кемшіліктерін қарастырып,капитал құрылымын, дивидендтік саясатын тадау және оның қазіргі уақыттағы тиімділігін анықтау.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында меншік түрлерінің ішінде акционерлік меншіктің үлесі өсіп келе жатыр. Ал көптеген дамыған елдерде акционерлік меншіктің үлкен үлесі норма болып табылады. Демек, Қазақстан Республикасы сы осы аяда даму үстінде деп айтуға болады.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы – акционерлік қоғам қызметіне, оның капитал құрылымына, дивидендтік саясатына талдау жасай отырып, акционерлік қоғамдардың қызмет етуі мен оны жетілдіру, басқару бағыттарын ұсынумен анықталады.
Не себептен таңдау акционерлік қоғамдарға түсті? Біріншіден акционерлік меншік бұл жеке меншіктің дамуының және трансформациялану процесінің табиғи нәтижесі, акционерлердің ерікті қатысуымен өндірісті ұйымдастырудың жаңа формасын құрудың перспективті кезеңі. Акционерлік форма бір кәсіпорынға бірнеше адамдардың капиталдарын біріктіруге мүмкіндік береді. Бұдан басқа салынған капитал көлеміне байланысты жауапкершіліктің шектеулі болуы оның жоғары диверсификациясымен қатар, ғылыми-техникалық прогресс жетістіктерін еңгізуді жеделдете отырып, қаржыны перспективті, тәуекелі жоғары жобаларға салуға мүмкіндік береді.
Екіншіден- акционерлік қоғамдар бүкіл әлемде заманауи ірі кәсіпорындар мен ұйымдарды ұйымдастырудың негізгі формасы бола отырып, жеке тұлғалардың мүлкін біріктіру негізінде, әр түрлі корпорациялардың мүлкін біріктіру негізінде экономиканы ұйымдастырудың ең жетілген құқықтық механизмі болып тасбылады.
Үшіншіден- акционерлік қоғамдар меншіктің басқа формаларымен салыстырғанда бірнеше артықшылықтарға ие:
- қоғам жарғылық капиталды ұлғайту үшін, өз қызметін кеңейту үшін акционерлердің құралдарын тарта алады, бұл тартылған құралдар қайтарымсыз болуы мүмкін (қоғамның толық жойылуынан басқа жағдайда), себебі қоғам тарапынан акциялар сатып алынбайды, тек басқа акционерлерге қайта сатылады.
- қоғам қызметін басқару нақты басқарудан бөлек жүреді, ол өз алдына кәсіби білікті басқарушыларды, директорларды таңдауға мүмкіндік береді, акционерлерді басқару персоналын жауапкершілікпен таңдауға шақырады, себебі әрбір акционер өз салынған қаржысымен қоғамның тиімді қазмет етуіне жауап береді.
Акционерлік қоғамдар – нарықтық экономиканың айрылмас бөлігі. Олармен шығарылатын бағалы қағаздар кәсіпорындар, ұйымдар, және жеке азаматтар арасында орналастырылады. Акционерлеу – жекешелендірудің бір әдісі. Дипломдық жұмыс алдына қойылған негізгі мақсат – меншіктің осы түрінің тиімділігін дәлелдеу. Дипломдық жұмыс алдына қойылған негізгі міндет – акционерлік кәсіпорындар туралы нақты түсінік беріп, оның артықшылықтары мен кемшіліктерін қарастырып,капитал құрылымын, дивидендтік саясатын тадау және оның қазіргі уақыттағы тиімділігін анықтау.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында меншік түрлерінің ішінде акционерлік меншіктің үлесі өсіп келе жатыр. Ал көптеген дамыған елдерде акционерлік меншіктің үлкен үлесі норма болып табылады. Демек, Қазақстан Республикасы сы осы аяда даму үстінде деп айтуға болады.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы – акционерлік қоғам қызметіне, оның капитал құрылымына, дивидендтік саясатына талдау жасай отырып, акционерлік қоғамдардың қызмет етуі мен оны жетілдіру, басқару бағыттарын ұсынумен анықталады.
1. Закон РК «Об акционерных обществах» от 13.05.2003г.№ 415
2. Закон РК «Об Инвестиционном фонде Казахстана» от 6 июля 2004 года № 575
3. Закон РК «О естественных монополиях» от 9 июля 1998 года № 272-1 (с изменениями, внесенными Законами РК от 13.07.99 г. № 413-I; от 29.03.00 г. № 42-II; от 06.12.01 г. № 260-II; от 26.12.02 г. № 364-II; от 05.07.04 г. № 568-II; от 09.12.04 г. № 9-III; от 20.12.04 г. № 13-III)
4. Постановление Правительства Республики Казахстан от 02.09.2004г. № 925 «О мерах по досрочной отмене эксклюзивного права АО «Казахтелеком» на предоставление услуг междугородной и международной телефонной связи»
5. Постановление Правительства Республики Казахстан от 19.08.2004г. № 866 «Об утверждении перечня универсальных услуг телекоммуникаций»
6. Постановление Правительства Республики Казахстан от 29.09.2004г. № 998 «О некоторых вопросах лицензирования деятельности в области связи»
7. Андрюшенко В.И., Книга акционера для чтения и принятия решений., М. Фин. и стат-ка, 1994г.
8. Алехин Б.И. “Рынок ценных бумаг. Введение в фондовые операции”. –М:Финансы и статистика,1991г.
9. Алексеев М.Ю. “Рынок ценных бумаг”. – М.: Финансы и статистика, 1992г.
10. Безруких П.С. «Бухгалтерский учет» - М.: Бухгалтерский учет, 1999.
11. Балабанов И.Т. Основы финансового менеджмента. Как управлять капиталом? М.: Финансы и статистика, 1997.
12. Бурмистрова, Е. Регистрация сделок, регистрация договоров, переоформление ценных бумаг, фиксация прав».М.2004 г.
13. Гудкова Р.А. “Инвестиции в ценные бумаги”. – М.: Финансы,1996г.
14. Грузинова В.П. «Экономика предприятия». – М.:Банки и биржи, ЮНИТИ, 1998г.
15. Глазов, В. Споры, связанные с оборотом акций // Право и экономика. – М. 2004 г.
16. Головачева, М.А. Основные принципы аккредитивной формы расчётов // М. 2004 г.
17. Ефимова О.В. «Финансовый анализ». - М.: Издательство "Бухгалтерский учет", 1999г.
18. Захаров А.. «Рынок ценных бумаг: пути стабилизации и перспективы развития»/ М.1998г.
19. Ионцев М. Г. «Акционерные общества. Имущественные отношения. Защита прав акционеров». – М.: Изд-во "Ось-89". 2003г.
20. Крашенинников, Е.А. Бумаги на предъявителя в системе ценных бумаг // Гос-во и право. – 1993 г.
21. Ларин В. В. Акционерное право. - С-Пб.: 1999г.
22. Ломакин, Д. Правовое регулирование передачи акций // Хоз-во и право. – 1996 г.
23. Могилевский С.Д. Правовые основы деятельности акционерных обществ. 4-е изд, перераб. и доп.. М.: Дело, 2004г.
24. Медведев А.Н., Медведева Т.В. – «Практическая бухгалтерия: от создания до ликвидации организации». – М.: ИНФРА-М, 2003г.
25. Метелева, Ю.А. Продажа акций на биржевом и внебиржевом рынках // Право и экономика. – 1997 г.
26. Палий В.Ф. Анализ деятельности акционерного общества. М.: Финансы и статистика, 1996 г.
27. Подвинская Е.С., Жиляева Н.И. - Все об акционерных обществах. М. 1993г.
28. Сборник нормативных документов. Аренда. Малые предприятия. Акционерные общества. ” МП “Круг”, 1990 г.
29. Савицкая Г.В. «Анализ хозяйственной деятельности предприятия». - Минск: ООО "Новое знание", 2000г.
30. «Обеспечение прав акционеров: реальное и мнимое» в сб. ”Правовой вектор” М. 1995 г.
31. Решетина, Е. К вопросу о переходе прав по бездокументарной ценной бумаге // Хозяйство и право. – 2003г.
32. Шаматов Е.К. Рынок Ценных Бумаг Казахстана 1997-1999г.А.-2000 г.
33. Шаматов Е.К. Портфель ценных бумаг. Изд. «Сана-маркет» А.-2003 г.
34. Финансы: Учебное пособие/ Под ред. А.М. Ковалевой. М.: Финансы и статистика, 1996 г.
35. Фролова, И. Практика разрешения споров с участием регистраторов и депозитариев // Рынок ценных бумаг. – 2003 г.
36. Юлдашбаева К.Л. «Правовое регулирование оборота эмиссионных ценных бумаг»/М. 1999г.
37. www.kase.kz/*.htm Официальный сайт Казахстанской фондовой биржи.
2. Закон РК «Об Инвестиционном фонде Казахстана» от 6 июля 2004 года № 575
3. Закон РК «О естественных монополиях» от 9 июля 1998 года № 272-1 (с изменениями, внесенными Законами РК от 13.07.99 г. № 413-I; от 29.03.00 г. № 42-II; от 06.12.01 г. № 260-II; от 26.12.02 г. № 364-II; от 05.07.04 г. № 568-II; от 09.12.04 г. № 9-III; от 20.12.04 г. № 13-III)
4. Постановление Правительства Республики Казахстан от 02.09.2004г. № 925 «О мерах по досрочной отмене эксклюзивного права АО «Казахтелеком» на предоставление услуг междугородной и международной телефонной связи»
5. Постановление Правительства Республики Казахстан от 19.08.2004г. № 866 «Об утверждении перечня универсальных услуг телекоммуникаций»
6. Постановление Правительства Республики Казахстан от 29.09.2004г. № 998 «О некоторых вопросах лицензирования деятельности в области связи»
7. Андрюшенко В.И., Книга акционера для чтения и принятия решений., М. Фин. и стат-ка, 1994г.
8. Алехин Б.И. “Рынок ценных бумаг. Введение в фондовые операции”. –М:Финансы и статистика,1991г.
9. Алексеев М.Ю. “Рынок ценных бумаг”. – М.: Финансы и статистика, 1992г.
10. Безруких П.С. «Бухгалтерский учет» - М.: Бухгалтерский учет, 1999.
11. Балабанов И.Т. Основы финансового менеджмента. Как управлять капиталом? М.: Финансы и статистика, 1997.
12. Бурмистрова, Е. Регистрация сделок, регистрация договоров, переоформление ценных бумаг, фиксация прав».М.2004 г.
13. Гудкова Р.А. “Инвестиции в ценные бумаги”. – М.: Финансы,1996г.
14. Грузинова В.П. «Экономика предприятия». – М.:Банки и биржи, ЮНИТИ, 1998г.
15. Глазов, В. Споры, связанные с оборотом акций // Право и экономика. – М. 2004 г.
16. Головачева, М.А. Основные принципы аккредитивной формы расчётов // М. 2004 г.
17. Ефимова О.В. «Финансовый анализ». - М.: Издательство "Бухгалтерский учет", 1999г.
18. Захаров А.. «Рынок ценных бумаг: пути стабилизации и перспективы развития»/ М.1998г.
19. Ионцев М. Г. «Акционерные общества. Имущественные отношения. Защита прав акционеров». – М.: Изд-во "Ось-89". 2003г.
20. Крашенинников, Е.А. Бумаги на предъявителя в системе ценных бумаг // Гос-во и право. – 1993 г.
21. Ларин В. В. Акционерное право. - С-Пб.: 1999г.
22. Ломакин, Д. Правовое регулирование передачи акций // Хоз-во и право. – 1996 г.
23. Могилевский С.Д. Правовые основы деятельности акционерных обществ. 4-е изд, перераб. и доп.. М.: Дело, 2004г.
24. Медведев А.Н., Медведева Т.В. – «Практическая бухгалтерия: от создания до ликвидации организации». – М.: ИНФРА-М, 2003г.
25. Метелева, Ю.А. Продажа акций на биржевом и внебиржевом рынках // Право и экономика. – 1997 г.
26. Палий В.Ф. Анализ деятельности акционерного общества. М.: Финансы и статистика, 1996 г.
27. Подвинская Е.С., Жиляева Н.И. - Все об акционерных обществах. М. 1993г.
28. Сборник нормативных документов. Аренда. Малые предприятия. Акционерные общества. ” МП “Круг”, 1990 г.
29. Савицкая Г.В. «Анализ хозяйственной деятельности предприятия». - Минск: ООО "Новое знание", 2000г.
30. «Обеспечение прав акционеров: реальное и мнимое» в сб. ”Правовой вектор” М. 1995 г.
31. Решетина, Е. К вопросу о переходе прав по бездокументарной ценной бумаге // Хозяйство и право. – 2003г.
32. Шаматов Е.К. Рынок Ценных Бумаг Казахстана 1997-1999г.А.-2000 г.
33. Шаматов Е.К. Портфель ценных бумаг. Изд. «Сана-маркет» А.-2003 г.
34. Финансы: Учебное пособие/ Под ред. А.М. Ковалевой. М.: Финансы и статистика, 1996 г.
35. Фролова, И. Практика разрешения споров с участием регистраторов и депозитариев // Рынок ценных бумаг. – 2003 г.
36. Юлдашбаева К.Л. «Правовое регулирование оборота эмиссионных ценных бумаг»/М. 1999г.
37. www.kase.kz/*.htm Официальный сайт Казахстанской фондовой биржи.
Кіріспе
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Нарықтық экономика шарттарында
бір бірінен меншік құқығымен ерекшеленетін әр түрлі ұйымдық-құқықтық
формадағы кәсіпорындар қызмет етеді. Осындай ұйымдық-құқықтық формалардың
бірі берілген дипломдық жұмыста қарастырылатын акционерлік қоғамдар.
Не себептен таңдау акционерлік қоғамдарға түсті? Біріншіден
акционерлік меншік бұл жеке меншіктің дамуының және трансформациялану
процесінің табиғи нәтижесі, акционерлердің ерікті қатысуымен өндірісті
ұйымдастырудың жаңа формасын құрудың перспективті кезеңі. Акционерлік форма
бір кәсіпорынға бірнеше адамдардың капиталдарын біріктіруге мүмкіндік
береді. Бұдан басқа салынған капитал көлеміне байланысты жауапкершіліктің
шектеулі болуы оның жоғары диверсификациясымен қатар, ғылыми-техникалық
прогресс жетістіктерін еңгізуді жеделдете отырып, қаржыны перспективті,
тәуекелі жоғары жобаларға салуға мүмкіндік береді.
Екіншіден- акционерлік қоғамдар бүкіл әлемде заманауи ірі кәсіпорындар
мен ұйымдарды ұйымдастырудың негізгі формасы бола отырып, жеке тұлғалардың
мүлкін біріктіру негізінде, әр түрлі корпорациялардың мүлкін біріктіру
негізінде экономиканы ұйымдастырудың ең жетілген құқықтық механизмі болып
тасбылады.
Үшіншіден- акционерлік қоғамдар меншіктің басқа формаларымен
салыстырғанда бірнеше артықшылықтарға ие:
- қоғам жарғылық капиталды ұлғайту үшін, өз қызметін кеңейту үшін
акционерлердің құралдарын тарта алады, бұл тартылған құралдар қайтарымсыз
болуы мүмкін (қоғамның толық жойылуынан басқа жағдайда), себебі қоғам
тарапынан акциялар сатып алынбайды, тек басқа акционерлерге қайта сатылады.
- қоғам қызметін басқару нақты басқарудан бөлек жүреді, ол өз алдына кәсіби
білікті басқарушыларды, директорларды таңдауға мүмкіндік береді,
акционерлерді басқару персоналын жауапкершілікпен таңдауға шақырады, себебі
әрбір акционер өз салынған қаржысымен қоғамның тиімді қазмет етуіне жауап
береді.
Акционерлік қоғамдар – нарықтық экономиканың айрылмас бөлігі. Олармен
шығарылатын бағалы қағаздар кәсіпорындар, ұйымдар, және жеке азаматтар
арасында орналастырылады. Акционерлеу – жекешелендірудің бір әдісі.
Дипломдық жұмыс алдына қойылған негізгі мақсат – меншіктің осы түрінің
тиімділігін дәлелдеу. Дипломдық жұмыс алдына қойылған негізгі міндет –
акционерлік кәсіпорындар туралы нақты түсінік беріп, оның артықшылықтары
мен кемшіліктерін қарастырып,капитал құрылымын, дивидендтік саясатын тадау
және оның қазіргі уақыттағы тиімділігін анықтау.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында меншік түрлерінің
ішінде акционерлік меншіктің үлесі өсіп келе жатыр. Ал көптеген
дамыған елдерде акционерлік меншіктің үлкен үлесі норма болып табылады.
Демек, Қазақстан Республикасы сы осы аяда даму үстінде деп айтуға болады.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы – акционерлік қоғам қызметіне, оның
капитал құрылымына, дивидендтік саясатына талдау жасай отырып, акционерлік
қоғамдардың қызмет етуі мен оны жетілдіру, басқару бағыттарын ұсынумен
анықталады.
Акционерлік қоғам - бұл жарғы қоры бар кәсіпорын, оның капиталы
көптеген жеке капиталдарды біріктіру нәтижесінде, акцияларды шығарып,
сату арқылы құрылады және оның пайдасын акционерлер дивиденд
түрінде бөліседі. Қоғамның әрбір мүшесінің жауапкершілігі оның
акцияларының құнымен шектеледі.
Дүние жүзіндегі барлық ірі кәсіпорындардың және ұйымдардың
негізгі формасы болып табылатын акционерлік қоғамдар жеке тұлғаларды
және әр түрлі корпорациялардың мүлігін біріктіру негізінде
экономиканы ұйымдастырудың жетілдірілген механизмі болып табылады.
Қоғамды құру туралы шешім қабылдаған жеке немесе
заңды тұлғалар қоғамның құрылтайшылары болып табылады. Қоғамның
құрылтайшысы жалғыз тұлға болуы мүмкін. Қазақстан Республикасының заң
актілеріне сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметін, жергілікті атқарушы
органдарды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкін қоспағанда,
Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдары мен мемлекеттік мекемелері
қоғамның құрылтайшылары немесе акционерлері бола алмайды.
Құрылтай шарты мен жарғы қоғамның құрылтай құжаттары болып
табылады. Жалғыз тұлға құрған қоғамның құрылтай құжаты оның жарғысы
болып табылады. Дипломдық жұмыстың практикалық маңыздылығы – оның
нәтижелері акционерлік қоғамның капитал құрылымын, дивиденд мөлшерін
кешенді түрде талдауға мүмкіндік береді.
Дипломдық жұмыс кіріспе, үш бөлімнен, қорытынды және қолданылған
әдебиеттер тізіменен тұрады. Бірінші бөлімде, тақырыптың теориялық жағы
ашылған. Яғни, меншіктің бұл формасының мазмұны, мәні, оны құру
тәртібі, құрылтай құжаттары, және сонымен бірге акционерлік қоғам
формасының меншіктің басқа формаларынан артықшылықтары мен
кемшіліктері айқындалған. Сонымен қатар оның шығаратын бағалы
қағаздары, олардың орналасу тәртібі (жабық, жекеше, ашық), және
оларды сатып алуға кететін шығындар, акционерлік қоғамның түрлерінің
бір-бірінен айырмашылықтары және тиімділігі анықталған.
Ал, екінші бөлімде, осы кәсіпорынның 2 жыл ішіндегі
көрсеткіштері: техникалық -экономикалық көрсеткіштері, өндірістік -
шаруашылық қызметтен түскен табыстың, өнімнің (қызметтің) өзіндік
құнының, жалпы табыстың, таза пайданың, жұмысшылар санының және
еңбекақы қорының өзгеру динамикасы қарастырылған. Сонымен қатар жалпы
табыстың құрылымы, ондағы шығындар мен таза пайданың алған
үлестері көрсетілген, және еңбекақы қорына және еңбек ресурстарына
талдау жасалынған. Сонымен бірге, әрбір кәсіпорын үшін маңызды
көрсеткіштердің бірі - өнім (қызмет) өндірудің рентабельділігі
есептелінген. Негізгі қаржылық көрсеткіштердің талдауы жүргізілген. Үшінші
бөлімде акционерлік қоғам қызметінің тиімділігін көтеру жолдары,
олардың банкроттық мәселесі, оның Қазақтелеком АҚ-ғы деңгейі,
акционерлеудің тиімді болу жағдайлары қарастырылған.
Зерттеу обьектісі ретінде телекоммуникациялық қызметтер нарығы
алынған, соның ішінде Казақтелеком АҚ МОБ қызметі. Теоретикалық және
әдістемелік негіз ретінде акционерлік қоғамдардың тиімді қызмет етуі
мәселелері бойынша біздің еліміздің және шетелдік ғалым экономисттердің
ғылыми зерттеулері, енбектері алынды. Дипломдық жұмыстың ақпараттық базасы:
акционерлік қоғамдардың қызметін реттеу бойынша Қазақстан Республикасының
Үкіметімен қабылданған заңдар және нормативті актілер, Казақтелеком АҚ
шаруашылық қызметінің нәтижелері бойынша мәліметтер.
1. Меншіктің акционерлік формасының теориялық негіздері
1.1 Акционерлік қоғамның экономикалық мәні, мазмұны және негізгі
белгілері
Өзінің қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту
мақсатында акциялар шығаратын заңды тұлға акционерлік қоғам болып
танылады. Қоғам өз акционерлерінің мүлкінен оқшауланған
мүлікті иеленеді және олардың міндеттемелері бойынша жауап
бермейді. Қоғам өз міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі барлық
мүлікпен жауапты болады.
Акционерлер қоғамның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және
өзіне тиесілі акциялар құнының шегінде қоғамның қызметіне байланысты
зияндарға тәуекел етеді. Егер қоғам өзінің жаңа акциялар немесе
акцияға конверсияланатын басқа да бағалы қағаздар шығаратын ниеті
туралы хабарласа, қоғам осы жаңа акцияларды немесе акцияға
конверсияланатын бағалы қағаздарды олардың қолындағы акцияларға барабар
артықшылықты сатып алу құқығына сәйкес акционерлерге бірдей
жағдайларда ұсынуға міндетті.
Осы кезге дейін Қазақстан Республикасында қоғамның 2 үлгісі
— ашық және жабық үлгілері құрылды. Олардың ерекшелігі мынада: ААҚ-ң
жарғылық капиталы ашық түрде акцияларды сату негізінде құрылады, ал ЖАҚ-да
жарғылық капитал құрылтайшылардың салымдары негізінде құралады. Қоғам
өзінің үлгісін акционерлердің жалпы жиналысының шешімі бойынша
өзгерте алады. Егер жабық қоғам акционерлерінің саны 100-ден асса, ол
қоғамның үлгісін ашық етіп өзгерту туралы шешім қабылдау үшін келесі
3 айдың ішінде акционерлердің жалпы жиналысын өткізуге міндетті. Егер
қоғам акционерлерінің саны 100-ден аспаса, акционерлердің жалпы
жиналысының шешімі бойынша ашық қоғам жабық қоғам болып қайта
құрылады. Қоғам сондай-ақ фирмалық атауымен мемлекеттік тіркеуден өтуі
тиіс. Акционерлік қоғамның жұмысы туралы жылдық есептемесі және
бухгалтерлік балансы бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланады.
Акционерлер өздерінің салымдарын қайтаруды талап етуге құқығы жоқ, егер
жарғыда өзгеше көзделмесе.
Ашық қоғам. акционерлер өздеріне тиесілі акцияларды басқа
акционерлердің келісімінсіз иеліктен айыруға құқылы қоғам ашық
қоғам болып табылады.
Сурет 1. Акционерлік қоғамның ұйымдық құрылымы.
Ашық қоғам акционерлерінің саны шектелмейді. Жабық акционерлік қоғам.
Акциялары тек өзінің құрылтайшылары мен алдын-ала айқындалған
адамдар тобының арасында орнатылатын қоғам жабық қоғам болып
табылады. Жабық қоғам акционерлерінің саны 100-ден аспауы тиіс.
Жабық қоғам акционерлерінің осы қоғамның басқа акционерлері сататын
акцияларды сатып алуға құқығы бар. Жабық қоғамның өз акцияларын
сатқысы келетін акционерлері оларды қоғамның басқа
акционерлеріне, ал олар бас тартқан жағдайда — қоғамның өзіне сатып
алуға ұсынуға міндетті. Сатылатын акцияларды сатып алудың
артықшылықты құқығы акциялар сатуға ұсынылған кезден бастап 30 күн
бойы акционерлерде сақталады. Егер акционерлердің ешқайсысы аталған
мерзімде осы құқықты пайдаланбаса, ол қоғамға өтеді және онда 30
күн бойы сақталады. Қоғам сатылатын акцияларды сатып алудың
құқығын акционерлердің жалпы жиналысының тиісті шешімін қабылдау
жолымен іске асырады.
Акционерлік қоғам жауапкершілігі шектеулі серіктестік немесе
өндірістік кооператив болып қайта құрылуы мүмкін. Сонымен
қатар, акционерлік қоғам өз еркімен немесе сот шешімі бойынша
таратылуы мүмкін.
Қоғамның органдары:
• жоғары орган — акционерлердің жалпы жиналысы;
• басқару органы — директорлар кеңесі;
• алқалы орган немесе басқарма;
• тексеру комиссиясы (алқалы немесе жеке-дара).
Акционерлердің жалпы жиналысында мынадай мәселелер шешіледі:
• қоғамның жарғысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу;
• қоғамның үлгісін өзгерту;
• қоғамды қайта құру және тарату;
• қоғамның директорлар кеңесін сайлау, оның сандық
құрылымын белгілеу;
• қоғамның жариялаған жарғылық капиталының мөлшері өзгерту;
• қоғамның тексеру комиссиясының мүшелерін сайлау;
• қоғамның жылдық қаржылық есебін, қоғамның тексеру
комиссиясының қорытындысын бекіту;
• қоғамның таза табысын бөлу тәртібі;
• дивидендтер мөлшерін бекіту;
• лауазымды тұлғаларға, оның ішінде директорлар кеңесінің
мүшелеріне төленетін сыйақының мөлшерін бекіту;
• қоғамның аудиторын бекіту.
Акционер жалпы жиналысқа өзі немесе өкілі арқылы
қатысып дауыс береді. Қоғамның лауазымды адамдары жалпы жиналыста
акционерлердің өкілдері ретінде қатыса алмайды. Акционердің өкілі
сенімхат негізінде іс-әрекет жасайды. Акционерлердің жалпы жиналысында
дауыс беру, қоғамның директорлар кеңесінің, атқарушы органның және
тексеру комиссиясының мүшелерін сайлау бойынша өткізілетін кумулятивті
дауыс беруді қоспағанда, қоғамның 1 акциясы — 1 дауыс принципі
бойынша жүзеге асырылады. Жалпы дауыс беру ашық тәсілмен немесе
бюллетень бойынша жабық дауыс беру арқылы өткізілуі мүмкін.
Қоғамды құру туралы шешім қабылдаған жеке немесе
заңды тұлғалар қоғамның құрылтайшылары болып табылады. Қоғамның
құрылтайшысы жалғыз тұлға болуы мүмкін. Қазақстан Республикасының заң
актілеріне сәйкес Қазақстан Республикасының үкіметін, жергілікті атқарушы
органдарды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкін қоспағанда,
Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдары мен мемлекеттік мекемелер
қоғамның құрылтайшылары немесе акционерлері бола алмайды. Мемлекеттік
кәсіпорын осы кәсіпорынға қатысты меншік иесі мен мемлекеттік басқару
органының функциясын жүзеге асыратын мемлекеттік органның келісімімен ғана
қоғамның құрылтайшысы болуға және оның акцияларын сатып алуға құқылы.
Қоғамның құрылтайшылары оны құруға байланысты және ол
мемлекеттік тіркеуден өткенге дейін туындаған міндеттемелер
бойынша бірлесіп жауапты болады.
Қоғам құрылтай жиналысының шешімі бойынша құрылады. Қоғамды жалғыз
тұлға құрған жағдайда оны құру туралы шешімді осы тұлға жеке-дара
қабылдайды. Құрылтай шарты мен жарғы қоғамның құрылтай құжаттары
болып табылады. Жалғыз тұлға құрған қоғамның құрылтай құжаты оның
жарғысы болып табылады.
Құрылтай жиналысында құрылтайшылар қоғамды құру туралы
шешім қабылдайды, оның жарғысын бекітеді, қоғамның органдарын,
сондай-ақ қоғамды мемлекеттік тіркеуге арналған құжаттарға қол қоюға
және ұсынуға, заңдарда белгіленген тәртіппен мүлікті, оның
ішінде қоғамның акцияларын төлеуге құрылтайшылар енгізетін
мүліктік құқықтарды ақшалай бағалауды жүргізуге өкілетті
адамдарды сайлайды. Құрылтайшылар құрылтай жиналысының хаттамасын
және құрылтай шартын жасасып, қол қоюға, сондай-ақ қоғамның
жарияланған жарғылық капиталының мөлшері туралы шешім қабылдауға
тиіс. Қоғамның құрылтай жиналысында сайланған органдар қоғам
мемлекеттік тіркелгеннен кейінгі акционерлердің жалпы жиналысына
дейін жұмыс істейді.
Қоғамның құрылтай шарты бұл — шартқа әрбір құрылтайшылардың немесе
оның уәкілетті өкілінің қол қоюы арқылы жасалады. Қоғамның
құрылтай шарты жазбаша нысанда жасалады. Шарттың және құрылтайшы жеке
тұлғалар қолдарының түпнұсқалығын нотариат куәландыруы тиіс. Ашық
қоғам құру туралы құрылтай шартының күші қоғамды мемлекеттік
тіркеген және оның барлық құрылтайшылары құрылтай шартында
белгіленген міндеттемелерді орындаған сәттен бастап тоқтатылады.
Құрылтай шартында:
1.мемлекеттік және орыс тілінде қоғамды құру туралы шешім,
қоғамның үлгісін көрсету, оның толық және қысқартылған атауы;
2.заңды тұлғалар үшін қоғам құрылтайшыларының мемлекеттік
тіркелгенін куәландыратын құжаттарға сәйкес атаулары, орналасқан жері
көрсетілген тізбесі немесе жеке адамдар үшін аты, тұратын
жері және жеке басын куәландыратын құжаттың деректері;
3.қоғамды құру тәртібі, оның құрылтайшыларының құқықтары
мен міндеттері және қоғамды құруға байланысты шығындардың
бөлінуі, сондай-ақ қоғамды құру жөнінде құрылтайшылар жүзеге
асыратын қызметтің өзге де шарттары, құрылтайшылардың сондай-ақ
қоғамды құру және тіркеу процесінде оның мүдделерін білдіру
тапсырылатын басқа да тұлғалар өкілеттігінің анықтамасы;
4. қоғамның жарияланған жарғылық капиталының мөлшері;
5. құрылтайшылардың акцияларды төлеу мөлшері, мерзімдері
және тәртібі туралы мәліметтер;
6. қоғамның құрылтайшылар арасында орналастырылатын акциялары
санының анықтамасы;
7.шығарылатын акциялардың түрлері мен санаттары және
оларды бастапқы орналастырудың тәртібі туралы мәліметтер;
8.қоғамның жарғысын бекіту туралы жазба болуға тиіс.
Құрылтай шартына құрылтайшылардың шешімі бойынша
қоғамды құру немесе оның болашақтағы қызметіне қатысты заң
актілеріне қайшы келмейтін басқа ережелер мен мәліметтер де
енгізілуі мүмкін.
Егер шарттың өзінде өзгедей көзделмесе, құрылтай шартында
баяндалған мәліметтер коммерциялық құпия болып табылады. Құрылтай
шарты мемлекеттік органдарға, сондай-ақ 3-ші тұлғаларға тек қоғамның
шешімімен немесе заң актілерінде белгіленген жағдайларда ғана
көрсетілуі тиіс.
Қоғамның жарғысы заңды тұлға ретіндегі қоғамның мәртебесін
айқындайтын құжат болып табылады және қоғамды мемлекеттік тіркеу
кезінде құрылтай құжаты ретінде қарастырылады. Жарғыға қоғам
құрылтайшыларының уәкілетті өкілдері қол қоюға тиіс және оны
нотариат куәаландыруы тиіс.
Қоғамның жарғысында мынадай ережелер болуы тиіс:
-қоғамның үлгісі;
-қоғамның мемлекеттік және орыс тіліндегі толық және
қысқартылған атауы;
-қоғамның орналасқан жері;
-қоғам жариялаған акцияларының әр түрінің саны, санаттары,
атаулы құны, оларды иеленушілерінің құқықтары туралы мәліметтер;
-қоғамның органдарын қалыптастыру тәртібі және олардың
құзіреті;
-қоғамның жариялаған жарғылық капиталының мөлшері туралы
мәлімет;
-қоғам органдарының шешім қабылдау тәртібі, оның ішінде
шешім білікті көпшілік дауыспен қабылданатын мәселелердің тізбесі;
-акционерлердің жалпы жиналысын әзірлеу мен өткізу тәртібі,
сондай-ақ жалпы жиналысты өткізу туралы акционерлерге хабарлаудың осы
хабарлар жарияланатын бұқаралық ақпарат құралдары көрсетілген
нысаны;
-қоғамның резервтік капиталын құру мен пайдалану тәртібі;
-қоғамның қызметін тоқтатудың шарттары.
Жарғыда 1 акционерге тиесілі акциялардың санын және олардың
атаулы жиынтық құнын, сондай-ақ заңдарда көзделген жағдайларда
акционерге берілетін дауыстардың ең жоғарғы санын шектеу
белгіленуі керек. Барлық мүдделі тұлғалар қоғамның жарғысымен танысуға
құқылы.
Акционерлердің талап етуі бойынша қоғам оған енгізілген
кейінгі өзгерістерді қоса, қоғамның жарғысымен танысуға
мүмкіндік беруге міндетті. Қоғам акционерлерге оның өтініші
бойынша ақыға жарғының көшірмені дайындау шығындарынан аспауы тиіс.
Қоғам акционерінің мынадай құқықтары бар:
-дивидендтер алуға;
-акционерлердің жалпы жиналысында немесе қоғамның жарғысында
белгіленген тәртіппен қоғамның қызметі туралы ақпарат алуға, оның
ішінде қоғамның қаржылық есебімен танысуға;
-тізілімді ұстаушыдан немесе бастапқы ұстаушыдан оның бағалы
қағаздарға меншік құқығын растайтын көшірмелер алуға;
қоғамның басқару органдары қабылдаған шешімдерге сот тәртібімен дау
көтеруге;
-қоғамның органдары заң нормалары мен жарғысын бұзатын іс-
әрекеттер жасаған жағдайда өзінің құқықтары мен мүдделерін қорғау
үшін мемлекеттік органдарға жүгінуге;
-қоғамға оның қызметі туралы жазбаша сауал салуға және сауал
қоғамға келіп түскен күннен бастап 30 күн ішінде дәлелді жауаптар
алуға;
-қоғам таратылған жағдайда қалған мүліктің бір бөлігіне құқығы
бар.
Акционерлердің аталған құқықтарын шектейтін қоғам жарғысының
ережелері қоғамның органдарының өзге де құжаттары және шешімдері
жарамсыз болады. Акционерлердің Акционерлік қоғам туралы заңында,
өзге де заң актілерінде және қоғамның жарғысында көзделген басқа
да құқықтары болуы мүмкін.
Акционерлік қоғам туралы заңға сәйкес кумулятивті дауыс
беру бұл - АҚ-ң дауыс беруге қатысатын әрбір акциясына акционерлік
қоғамның коллегиялық органының мүшелерінің санына тең дауыс
көлемі берілетін дауыс беру тәсілі. Директорлар енңесінің мүшелерін
тағайындау акционерлер жиналысына қатысқан дауыс берушілер арқылы
жүргізіледі, себебі бұл жағдайда директорлар кеңесінің бүкіл құрамы
емес, тек оның бір мүшесіне дауыс беріліп жатыр, яғни, бір акция
арқылы бір дауыс беруге болады.
Қоғам акционерінің міндеттері:
-қоғамның құрылтай құжаттарында және заңда көзделген тәртіппен
акцияларды төлеуге;
-өзіне тиесілі акцияларды сату жөнінде ірі мәміле жасау ниеті
туралы қоғамға хабарлауға;
-тізілімді ұстаушыларға немесе осы акционерге тиесілі
акцияларды атаулы ұстаушыға қоғамның акцияларын ұстаушылардың
тізілімін жүргізуге қажетті мәліметтердің өзгергендігін 10 күн
ішінде хабарлауға;
-қоғамның коммерциялық құпия болып табылатын қызметі туралы
мәліметтерді жария етпеуге міндетті.
Қоғам өз акционерлеріне басқа міндеттерді жүктей алмайды.
1) құрылтай жиналысында құрылтайшылар
қоғамды құру туралы шешім қабылдайды және қоғамды құру жөніндегі бірлескен
қызмет тәртібін белгілейді;
2) құрылтай шарты жасайды;
3) құрылтайшылар төлейтін жарғылық капитал мөлшерін
белгілейді;
4) жарияланған акциялардың, соның ішінде құрылтайшылар төлеуге
тиісті акциялардың санын белгілейді;
5) шығарылатын болып жарияланған акцияларды мемлекеттік
тіркеу туралы шешім қабылдайды;
6) қоғамның тіркеушісін таңдайды;
7) мемлекеттік тіркеуге арналған құжаттарға қоғам атынан
қол қоюға уәкілетті адамдарды сайлайды;
8) қоғам құрылтайшыларының жарғылық капиталды төлеуге
енгізілетін мүлкін Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес бағалайтын
адамдарды белгілейді;
9) қоғамның органдары құрылғанға дейін қоғамның қаржы-шаруашылық
қызметін жүзеге асыруға және үшінші тұлғалар алдында оның мүдделерін
білдіруге уәкілетті адамдарды сайлайды;
10) қоғамның жарғысын бекітеді.
Қоғамның бірінші құрылтай жиналысында әрбір
құрылтайшының бір дауысы болады. Егер құрылтай шартында
өзгеше белгіленбесе, кейінгі құрылтай жиналыстарында әрбір
құрылтайшының бір дауысы болады. Құрылтай жиналысының
шешімдері қоғамның барлық құрыл- тайшылары қол қоюға тиісті
хаттамамен ресімделеді.
Құрылтай шартының қолданылу кезеңінде талаптар
сақталған
жағдайда оған өзгерістер мен толықтырулар енгізілуі мүмкін.
Құрылтай шартында жазылған мәліметтер коммерциялық
құпия болып табылады. Құрылтай шарты құрылтайшының мемлекеттік органдарға,
сондай-ақ үшінші тұлғаларға заң актілерінде белгіленген жағдайларда
ғана берілуге тиіс.
Құрылтай шартының қолданылуы жарияланған акцияларды
шығарылуы мемлекеттік тіркелген күннен бастап тоқтатылады. Қоғам
заң актілерінде белгіленген тәртіппен жұмыс істеп тұрған
заңды тұлғаны қайта құру ( біріктіру, қосу, бөлу, бөліп
шығару, өзгерту) жолымен құрылуы мүмкін.
Қоғамды қайта ұйымдастыру (біріктіру, қосу, бөлу, бөліп
шығару,
қайта құру) ҚР-ң Азаматтық Кодексіне сәйкес жүзеге асырылады. Жаңа
қоғамның жарғысын бекітуді және басқару органдарын сайлауды жаңадан
пайда болған қоғам органдарының ұсынысы бойынша, қайта ұйымдастыру
туралы шартта белгіленген мерзімде өткізілетін акционерлердің жалпы
жиналысы жүзеге асырады.
Қоғамдардың бірігуі. Екі немесе бірнеше қоғамның соңғысының қызметін
тоқтатып, нысанындағы барлық мүліктерін, құқықтарын және міндеттерін
өткізу актісіне сәйкес беру жолымен жаңа қоғамның пайда болуы
қоғамдардың бірігуі болып саналады.
Бірігуге қатысқан әрбір қоғамның директорлар кеңесі бірігу нысанында
қайта ұйымдастыру туралы өткізу актісін және бірігу туралы шартты
бекіту туралы мәселені акционерлердің жалпы жиналысының шешуіне
ұсынады. Қоғамдардың бірігуі туралы шартта бірігуге қатысқандардың
әрқайсысының атаулары, орналасқан жері туралы, олардың баланстарының
негізгі деректері болуы тиіс, сондай-ақ бірігу тәртібі мен шарттары,
атап айтқанда, бірігуге тартылған қоғамның акцияларын құрылған
қоғамның акцияларына айырбастау тәртібі көзделуі тиіс. Барлық аталған
ақпарат қоғамның акционерлеріне баспасөз басылымдарында жариялау арқылы
берілуі тиіс.
Бірігуге қатысатын әрбір қоғамның акционерлерінің жалпы
жиналысы заңда белгіленген тәртіппен бірігу нысанында қайта ұйымдастыру,
өткізу актісін және бірігу жөніндегі шартты бекіту туралы шешім
қабылдайды. Жаңа қоғамның жарғысын бекіту және органдарын сайлау
бірігу туралы шартпен айқындалатын мерзімде өткізілетін жаңадан
пайда болған қоғам акционерлерінің жалпы жиналысында жүзеге
асырылады. Жаңадан пайда болған қоғам акционерлерінің жалпы
жиналысын шақырудың және өткізудің тәртібіне байланысты
ерекшеліктер бірігу туралы шартпен айқындалады. Бірігуге қатысатын
қоғамдардың әрқайсысы өзінің барлық несие берушілеріне бірігу
туралы жазбаша хабарлама жіберуге және баспасөз басылымдарында
тиісті хабарландыру беруге міндетті. Хабарламаға басқа да қоғамдар
туралы мәліметтер қоса беріледі.
Қайта ұйымдастырылатын қоғамдардың несие берушілері хабарламаны
алған немесе хабарландыру жарияланған күннен бастап 2 ай мерзімде
қоғамнан қосымша кепілдіктерді немесе қоғамның тиісті міндеттемелерін
мерзімнен бұрын тоқтатуды немесе орындауды және залалдарды өтеуге
талап етеді.
Қоғамның қосылуы. Қосылатын қоғамның мүліктерін, хұқықтарын және
міндеттерін тиісті өткізу актісіне сәйкес басқа қоғамға өткізу мен
оның қызметінің тоқталуы қоғамдардың қосылуы деп аталады.
Қосылатын қоғамның директорлар кеңесі акционерлерінің жалпы
жиналысының қарауына қосылу нысанында қайта ұйымдастыру туралы
мәселені, өткізу актісін және қосылу туралы шартты бекітуге
ұсынады. Қосылу туралы шарттың мазмұны ″Акционерлік қоғам туралы"
заңның талаптарына сәйкес болуы тиіс.
Қосылатын қоғам акционерлерінің жалпы жиналысы қосылу
нысанында қайта ұйымдастыру туралы, өткізу актісін және қосылу
туралы шартты бекіту туралы шешім қабылдайды. Оған қосылу жүзеге
асырылатын қоғамның директорлар кеңесі акционерлердің жалпы жиналысының
қарауына оған басқа қоғамның қосылуы нысанында қоғамды қайта
ұйымдастыру туралы, өткізу актісін және қосылу туралы шартты бекіту
туралы мәселені енгізеді.
Оған қосылу жүзеге асырылатын қоғамның жарғысына өзгерістер мен
толықтырулар енгізу туралы шешімнің қажеттілігі туындаған жағдайда,
онан қосылу жүзеге асырылатын қоғам акционерлерінің және қосылатын
қоғам акционерлерінің бірлескен жалпы жиналысында қабылданады.
Қоғамның директорлар кеңесінің шешімі бойынша егер қосылатын
қоғамның активтерінің және міндеттемелерінің сомасы оған қосылу
жүзеге асырылатын қоғамның өз капиталының 5%-ынан аспаса, бір
қоғамның екінші қоғамға қосылуына жол беріледі. Мұндай жағдайда
қосылу нысанында қайта ұйымдастыру туралы шешімді қоғамның
директорлар кеңесі қабылдайды.
Қосылуға қатысатын қоғамдардың несие берушілеріне хабарлау
міндеті, сондай-ақ осындай қоғамдарға қатысты несие берушілердің
құқықтары заң бойынша айқындалады.
Қоғамның бөлінуі. Қайтадан ұйымдастырылатын қоғамның акцияларын
кейіннен жаңадан құрылатын қоғамдардың акцияларына айырбастаумен осы
қоғамның барлық мүліктерін жаңадан пайда болған қоғамдар арасында
бөлу арқылы қоғамның барлық мүлкін, құқықтарын және міндеттерін
өткізу мен қоғамның қызметін тоқтатуды жүзеге асыру қоғамды бөлу
болып табылады.
Бөліну нысанында қайта ұйымдастырылатын қоғамның
директорлар кеңесі акционерлердің жалпы жиналысының қарауына бөліну
нысанында қоғамды қайта ұйымдастыру, жаңа қоғамды құру, қайтадан ұйым-
дастырылатын қоғамдардың бағалы қағаздарын құрылатын қоғамның бағалы
қағаздарына айырбастау және бөлініс балансын бекіту туралы
мәселелерді енгізеді.
Акционерлердің жалпы жиналысы қабылдаған қоғамның бөлінуі туралы
шешім қайтадан ұйымдастырылған қоғамның акцияларын жаңадан құрылған
қоғамның акцияларына айырбастау тәртібін, сондай-ақ қайтадан
ұйымдастырылатын қоғамның бұрынғы шығарылған акцияларының әрбір түріне
арналған, аталған акциялардаң түрлері мен атаулы құнының айырбастау
кезінде қолданылатын арақатынасын айқындауы тиіс. Бұл ретте
акциялардаң бір түрін иеленгендерге берілетін құқықтар (оның ішінде
айырбастауға арналған акцияларды таңдау) бірдей болуы тиіс.
Қайтадан ұйымдастырылатын қоғамның кез-келген акционерлеріне
оған тиесілі акцияларды жаңадан құрылған қоғамның акцияларына
айырбастау нәтижесінде берілетін құқықтар оған қайтадан ұйым-дастырылатын
қоғамның жарғысымен берілген құқықтармен салыстырғанда кемітілмейді
немесе шектелінбейді. Егер қоғамның жарғысында өзгеше көзделмесе, оны
бөлу кезінде әрбір акционер қайтадан ұйымдастырылатын қоғамның
шығарған акцияларының жалпы санына оның акцияларының %-дық
арақатынасын сақтайды. Қоғам оның акционерлерінің жалпы жиналысында
бөлу туралы шешім қабылдаған сәттен бастап бұл шешім туралы шешім
қабылдағаннан кейін туындаған міндеттер бойынша несие берушілерге
хабарлауға міндетті.
Қоғам акционерлерінің жалпы жиналысы бөліну туралы шешім
қабылдаған күннен бастап 2 ай мерзімде өзінің барлық кредиторларына
бөліну туралы жазбаша хабарлама жіберуге және баспасөз басылымында
тиісті хабарлау жариялауға міндетті. Хабарламаға бөліну балансы,
сондай-ақ жаңадан пайда болған қоғамның әрқайсысының атауы,
орналасқан жері туралы мәліметтер қоса беріледі.
Қайта ұйымдастырылған қоғамның несие берушілері
хабарламаны алған күннен бастап 2 ай мерзімде қоғамнан қоғамның
тиісті міндеттерін мерзімнен бұрын атқаруды және залалдарды өтеуді
талап етуге құқы бар. Қоғамнан бөліну нәтижесінде пайда болған
қоғамдар қайта ұйымдастырылған қоғамның міндеттемелері бойынша
бірлескен жауап-
кершілікте болады.
Қоғамнан бөлініп шығуы. Қызметін тоқтатпастан қайта ұйымдасты-
рылатын қоғамның мүліктерінің, құқықтарының және міндеттерінің бір
бөлігін өткізумен бір немесе бірнеше қоғамды құру қоғамның бөлініп
шығуы болып танылады. Қайта ұйымдастырылатын қоғам акционерлерінің
жалпы жиналысының қарауына бөлініп шығу нысанында қоғамды қайта
ұйымдастыру туралы, бөлініп шығудың тәртібі мен шарттары, бөлініс
балансы туралы және жаңа қоғам құру туралы мәселелерді енгізеді.
Қайта ұйымдастырылатын қоғам акционерлерінің жалпы жиналысы бөлініп
шығу нысанында қайта ұйымдастыру, жаңа қоғамдар құру және қайта
ұйымдастыратын қоғамның бағалы қағаздарын құрылатын қоғамның бағалы
қағаздарына айырбастау тәртібі және бөлініс балансын
бекіту туралы шешім қабылдайды.
Қоғамның бөлініп шығуы кезінде қайта ұйымдастырылатын қоғамның
құқықтары және міндеттері бөлініс балансына сәйкес оған өтеді.
Қоғамды қайта құру. Қоғам оған қайта құрылатын қоғамның барлық
құқықтары мен міндеттері өткізу актісіне сәйкес өтетін
жауапкершілігі шектеулі серіктестік немесе өндірістік кооператив
болып қайта құрылады.
Қайта құрылатын қоғамның директорлар кеңесі
акционерлердің жалпы жиналысында қарауға қоғамды қайта құру, қайта
құруды жүзеге асырудың тәртібі мен шарттары, қоғамның акцияларын
шаруашылық серіктестігіне қатысушылардың салымдарына немесе өндірістік
кооперативтің жарналарына айырбастау туралы мәселелерді ұсынады.
Қайта құрылатын қоғам акционерлерінің жалпы жиналысы қоғамды қайта
құру, қайта құруды жүзеге асырудың тәртібі мен шарттары, қоғамның
акцияларын шаруашылық серіктестігіне қатысушылардың салымдарына немесе
өндірістік кооперативтің жарналарына айырбастау тәртібі туралы шешім
қабылдайды.
Қайта құру кезінде құрылған жаңа заңды тұлғаның
қатысушылары өздерінің бірлескен отырыстарында оның құрылтай
құжаттарын бекіту және органдарын сайлау (тағайындау) туралы шешімді
заң актілеріне сәйкес қабылдайды. Қоғамды қайта құру кезінде
қатысушының шаруашылық серіктестігінің жарғылық капиталындағы үлесі
оған тиесілі акциялардың қоғамның шығарған акцияларының жалпы санына
%-дық арақатысы негізінде айқындалады.
Қоғамды тарату. Қоғамды ерікті тарату туралы шешім несие
берушілердің келісімдері бойынша және олардың бақылауымен тарату
рәсімін белгілейтін акционерлердің жалпы жиналысында заң актілеріне
сәйкес қабылданады. Жиынтығы қоғамның шығарған акцияларының 5
және одан да көбін иеленуші акционерлер қоғамның тарату комиссиясында
өкілін ұстауға қақылы.
Сот қоғамды мәжбүрлеп тарату туралы шешімді:
-банкроттық туралы мәлімдеген;
-қоғамды құру кезінде жоюға келмейтін сипатта заңдарды бұзуға
жол берілуге байланысты қоғамды тіркеу жарамсыз деп танылған;
-жабық қоғамның акционерлерінің саны белгіленген мөлшерден асып
кеткен жағдайда;
-заң актілерінде көзделген басқа жағдайларда шығара алады.
Таратылған қоғамның мүлкін акционерлер арасында бөлу. Қоғамның қалған
мүлкін акционерлердің арасында тарату комиссиясы мынадай
кезектілікпен бөледі:
-бірінші кезекте, өтелуге тиісті акциялар бойынша төлемдер
жүзеге асырылады;
-екінші кезекте, артықшылықты акциялар бойынша есептелінген,
бірақ төленбеген дивидендтер төлеу жүзеге асырылады;
-үшінші кезекте, артықшылықты акциялардың иелеріне оларға
тиесілі акциялардың атаулы құнын өтеу жүргізіледі;
қалған мүлік барлық акционерлер арасында оларға тиісілі актілердің
атаулы құнына бара-бар түрде бөлінеді.
Барлық кезектің мүліктерін бөлу алдыңғы кезектің мүліктерін
бөлу толық аяқталғаннан кейін жүзеге асырылады.
1.2 Акционерлік қоғам капиталының қалыптасуы, мазмұны және құрылымы
Акционерлік капитал- акциялар эмиссиясының есебінен қалыптасатын
акционерлік қоғамның негізгі капиталы. Ол жарғылық капитал болып табылады,
себебі оның көлемі қоғам жарғысымен анықталады. Акционерлік қоғам капиталы
сонымен қатар номиналды немесе рұқсат етілген капитал деп те аталады.
Акционерлік қоғамның акционерлік капиталы бұл – қоғамның жарғылық
қызметін қамтамасыз ету үшін бөлінетін, қатысушылар салымдарының жалпы
суммасы. Акционерлік капиталдың көлемі заңдылыққа сәйкес құрылтайшы
құжаттармен анықталады. Азаматтық құқық нормаларының тұрғысынан қарағанда
акционерлік капитал, қоғам кредиторларының мүдделеріне кепілдік беретін,
қоғам мүлкінің минималды көлемін анықтайды. Экономикалық тұрғыдан
акционерлік капитал бұл мүлік, яғни кәсіпорынның құрылуы кезіндегі
экономикалық ресурстар.
Акционерлік капиталдағы қатысушының үлесі келесі формула бойынша
есептеледі:
Di=Cni: Ck х100%,
(1)
мұнда:
Di – қоғамға i –қатысушының акционерлік капиталдағы үлесі
Cni – қоғамның акционерлік капиталындағы қатысушы үлесінің номиналды құны
Ck –акционерлік капитал құны.
Акция бұл — акционерлік қоғам капиталына үлесін қосқаны
туралы куәландыратын және қоғамдағы пайданың бір бөлігінен дивиденд
алуға құқығы бар, акционерлік қоғамды басқаруға және
мүлігінің бір бөлігін акционерлік қоғам тараған кезде алуға
құқығы бар құнды қағаз.Олардың 2 түрі болады:
Жай акция — бұл акционерлік қоғамды басқаруға құқық
беретін және акционерлер қоғамның шаруашылық қызметінің
нәтижесі бойынша сол кезеңдегі шыққан табысқа байланысты акциялар
бойынша дивиденд алуға құқығы бар акция түрі. Дивидендтер
алдын-ала кепілденбеген.
Артықшылықты акция иелері акционерлік табысқа шыққан немесе
шықпаған жағдайда да бірінші кезекте дивидендті алуға
құқылы құнды қағаз түрі. Бірақ бұл акция иесі қоғамды басқаруға
құқылы емес.
Сонымен қатар, кумулятивті артықшылықты акциялар болады, яғни жай
акцияға конверсияланатын немесе басқа типтегі артықшылықты акциялар, дауыс
беретін және дауыс бере алмайтын артықшылықты акциялар т.б.
Шартты консигнациядағы акциялар – физикалық шығарылымы әлі
жүргізілмеген, биржадағы акцияларды анықтайтын түсінік.
Винкулирленген акциялар - өзі шығарған акционерлік қоғамның
келісімімен үшінші тұлғаға берілетін атаулы акциялар. Олар мынадай мақсатта
шығарылады: кім акционер болып табылады және қажет жағдайда
оны акционер қатарынан алып тастау.
Премиялы акциялар – бірдей номиналды құнындағы жай
акциялармен салыстырғанда, бұл акциялар капиталдың және пайданың
белгілі-бір бөлігіне құқық беретін акция түрі.
Акцияның міндетті реквизиттері: бағалы қағаздың атауы –
Акция, номиналды құны, түрі; эмитенттің толық атауы және заңды
мекені; шыққан жері, уақыты, мемлекеттік тіркеу номері, сериясы және
акцияның тәртіптік номері; эмитент қолы және акция иесіне берілетін
құқықтар тізімі. Аталған реквизиттер акционерлер реестрінде көрсетіледі,
акционерлердің реестрін жүргізу тәртібі бағалы қағаздар нарығына
бақылау жасайтын орталық органмен анықталады. Акционерлік қоғаммен
шығарылатын барлық акциялар оның мүлігімен қамтамасыз етіледі.
Акцияны бағалау кезінде келесі көрсеткіштер негізге алынады:
Номиналды құны – бағалы қағаздың бетінде көрсетілетін сумма.
Номиналды құны бойынша барлық акциялардың суммалық құны ұйымның
жарғылық капиталының көлемін көрсетеді. Эмиссиялық құны – акцияның
алғашқы шығарылымындағы сату бағасы , ол номиналды құнмен сәйкес
келмеуі мүмкін. Акцияны бағалаудың көрсетілген түрлерінің айырмасы
олардың санына көбейтілгенде ұйымның эмиссиялық табысы шығады.
Акцияның курстық (нарықтық) бағасы - акцияның екінші нарықтағы
айналыс нәтижесі ретінде анықталатын бағасы. Акциялар мен
облигациялардың ликвидациялық құны – бір акцияға немесе облигацияға
төленетін ликвидацияланған ұйымның өткізілетін мүлігінің нақты бағадағы
құны.
Акциялардың баланстық құны – баланс мәліметтері бойынша мүліктің
меншік көздерінің шығарылған акциялар санына бөлу арқылы анықталатын
құны.Акцияларды сатып алуға кететін нақты шығындар мыналар болуы
мүмкін: келісім бойынша сатушыға төленетін сумма; маманданған ұйымдарға
және басқа да тұлғаларға бағалы қағаздарды сатып алумен байланысты
көрсетілген ақпараттық және консультациялық қызметтер үшін төленетін
төлемдер; делдалдық ұйымдарға төленетін сыйақылар;
акцияларды сатып алумен байланысты басқа да шығындар.
Акцияларды бағалау келесі тәсіл бойынша жүргізіледі.
Акциялар олардың нарықтық бағасы бойынша бағаланады. Акцияның
нарықтық бағасы декларацияны тапсырған уақытына дейін 1 ай ішінде
сатып алынған орташа есептелген бағасы.
Акцияның нарықтық құнын анықтайтын мәліметтер болмаған
жағдайда бағалау төленген дивидендтер мөлшеріне байланысты жүргізіледі:
Ц = Д суммасы (ҚС суммасы x К К суммасы) x 100,
(2)
мұндағы: Ц – бағалау уақытына акцияның құны;
Д – теңге бойынша бір акцияға бағалаудан кейінгі бір жыл ішіндегі
төленген дивидендтер дәне оларға теңестірілген табыс суммасы;
ҚС – қайта қаржыландыру ставкасы; К – бағалаудан кейінгі бір жыл
ішіндегі қайта қаржыландыру ставкасының іске асу күндерінің саны.
Акцияның нарықтық құнын есептелген табысқа байланысты бағасын
анықтауға мәліметтер болмаған жағдайда оның құны былай анықталады:
Ц = МҚ АС,
(3)
мұндағы: Ц – бағалау уақытына акция құны; МҚ – бағалау уақытына
эмитент мүлігінің нарықтық бағасы; АС – эмитенттің барлық
шығарылымының акциялар саны.
Акциялардың және басқа да бағалы қағаздардың жылдық
табыстылығы келесі формула бойынша анықталады:
П = (( Н-Ц) x 365 x 100) (Ц x Т),
(4)
Мұндағы, Н – акцияның номиналды құны; Т – осы шығарылымдағы
акцияның айналым уақыты.
Бағалы қағаздардың тиімділігі мыналармен анықталады: 1) дивидендтен
түскен табыспен; 2)дивидендтік жабумен; 3) табыс мөлшерімен; 4) акцияға
есептелетін табыс бойынша; 5) табысқа шаққандағы акцияның бағасымен.
Акционерлік қоғам туралы заңға сәйкес дивиденд бұл –
акционерлердің жалпы жиналысының шешімі бойынша акционерлік қоғамның
өз акционерлеріне оларға тиесілі акциялар бойынша жүзеге асыратын
төлемдері. Артықшылықты акциялар бойынша дивидендтер көлемі мен төлеу
мерзімдері акцияларды шығару кезінде анықталады. Бірінші эмиссия
кезінде бұл шешімді құрылтай жиналысы, ал келесі эмиссия кездерінде –
қоғам акционерлерінің жалпы жиналысы бекітеді.
Дивидендтен түсетін табыс былай анықталады:
Тд = (Айқындалған дивиденд нормасы (проценттік ставка) x Акцияның
номиналды бағасы) 100%;
(5)
Артықшылықты акциялар бойынша дивидендтер олардың иелеріне
алдын-ала анықталған мерзімде төленуі тиіс. Егер дауыс беруге
құқығы жоқ артықшылықты акциялар бойынша дивидендтер эмиссиядан
кейінгі 3 айдың ішінде төленбесе, осы мерзім өткеннен кейін осы
акцияға ие акционерге мерзімі өткен дивидендтерді төлегенге дейін жалпы
жиналыста, барлық сұрақтар бойынша дауыс беруге мүмкіндігі болады.
Артықшылықты акция иегерлерінің жай акция иегерлерінің алдында
дивидендтерді алу бойынша артықшылықтары бар. Біріншіден,
дивидендтердің минималды мөлшері кепілденеді, яғни жылына 20%
белгіленсе, эмитенттің қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесіне қарамай,
артықшылықты акция иелеріне 20% мөлшерінде міндетті түрде дивидендтер
төленеді. Екіншіден, дивидендтерді төлеу уақытына алдын-ала кепіл
беріледі, мысалы, жылына бір рет, демек, шаруашылық қызметтің
нәтижесіне тәуелсіз жыл сайын дивиденд төленеді.
Қоғамның акциялары мынадай тәсілдермен орналастырылады:
-жабық, яғни қоғамның құрылтайшылары және алдын-ала белгіленген
тұлғалар тобы арасында;
-жекеше, яғни білікті инвесторлар арасында;
-ашық, яғни бағалы қағаздар туралы заңдарға сәйкес аукцион
өткізу немесе еркін сату жолымен тұлғалар шектеусіз тобы арасында.
Қазіргі кезде акция құнын анықтаудың барлық әдістерін келесі үш
категорияға бөлуге болады:
- инфляция есепке ала отырып, уақыт бірлігіне салынған ақшалай құралдардың
табыстылығы бойынша;
- бір акцияға тиесілі активтер үлесі бойынша;
- кәсіпорынды кешенді түрде бейнелейтін коэффициенттер мен индекстерді
есептеу негізінде.
Кесте 1
Акция құнын анықтау әдістері
Акция пакетінің көлемі, %Акция пакетін ұстаушының Акцияны бағалау әдістері
мүмкіндіктері
10-нан аз Кәсіпорын қызметіне Дивидендтік тұрғы
бақылау жасау болмайды,
тек дивиденд алуға
мүмкіндік бар немесе ірі
акционерлерге акция
пакетін сатуға болады
10-25 ке дейін Басқа акционерлермен Дивидендтік тұрғы
өзара әрекеттесу арқылы
кәсіпорын дамуына
байланысты кейбір
шешімдерге кедергі жасау,
акционерлердің жалпы
жиналысының иницаторы
болу мүмкіндігі.
25 тен көп Кәсіпорын дамуына Акциялардың табыстылық
байланысты кейбір негізінде бағалау
шешімдерге өз бетімен
кедергі жасау. Көп
жағдайда директорлар
кеңесінің құрамына
кандидатты ұсыну құқығы.
51-75 ке дейін Жай резолюция Дивидендтік тұрғы немесе
жиналыстарын өткізу болашақ түсімдер
мүмкіндігі, кәсіпорын негізінде бағалау
қызметіне және
директорлар кеңесінің
қызметіне бақылау жасау,
75 тен көп Қоғамды жоюға дейін Дивидендтік тұрғы,
арнайы резолюцияларды болашақ түсімдер
өткізу мүмкіндігі, негізінде бағалау,
директорлар кеңесінің болашақ ликвидациялық құн
құрамында сандық негізінде бағалау
көпшілікті қамтамасыз
ету, өз кандидатын
генералды директор
лауазымына өткізу
мүмкіндігі жоғары болады
Акционерлік қоғамдар 3 топтың мүддесінің байланысына
негізделеді: өз қаражаттарын қоғамға сеніп салған акционерлер,
басқару органдары және сол қоғамда жұмыс істейтін тұлғалар
(жалдамалы жұмысшылар). Осы құрылымдық құрамға қарағанда көрсетілген
топтардың ешқайсысы қоғамда белгілі-бір әсер ете алмайтыны көрінеді.
Керісінше, әр топқа өз ролі беріліп, олардың мүдделерінің бірігуін
қамтамасыз ету қажет. АҚ-ның капиталы акция түріндегі бөліктерге
бөлінген. АҚ құрылтайшыларының бөліктері бірдей болуы мүмкін, ал
кейде олай болмауы мүмкін — бұл алдын-ала құрылтай құжаттарымен
анықталады. Акция жарғы капиталының бірлігі ретінде айқындалады. АҚ
мүшелері акцияның түрлі санына ие, демек әр мүшенің жалпы бөлігі
өзгермелі. Акция эмиссиясы кезінде олардың номиналды бағасын немесе
міндеттемелерін төлейтін адам АҚ-ның мүшесі болу құқығына ие.
Акционердің кәсіпорын мүлігіне бірігіп кеткен өз салымдарымен
байланысы енді АҚ-ға тиесілі және ол АҚ өз қызметін тоқтатпағанша
қайтарылмайды.
Қатысушылардың салымдары ақша түрінде болуы мүмкін,
кейін ол сәйкес акция санын алуға құқық береді. Салымдар зат
түрінде де болады, мұндай жағдайда да акция алуға құқық беріледі.
Интеллектуалды салымдар акциямен қамсыздандырылмайды. Тек өз
интеллектуалды капиталын салған тұлға АҚ-ң мүшесі болып саналмайды.
Бұл тұлға АҚ-ң қызметкері (жалдамалы жұмысшы) болып саналады және
еңбек шарты бойынша сыйақылар (жалақы) алуға мүмкіндігі бар.
Қоғамның жарияланған жарғылық капиталының мөлшері
шығаруға жарияланған барлық акциялардың бастапқы жиынтық құнына тең
болады және бірыңғай валютада көрсетіледі. Қоғамға шығаруға
жарияланған акциялардың бәрін немесе бір бөлігін шығаруына
және орналастыруына болады.
Акционерлердің жалпы жиналысында белгіленген шығарылатын
акциялар саны шығаруға жарияланған акциялардың шегінде шығарудың
мерзімдері мен шарттары қоғамның директорлар кеңесінің
шешімімен белгіленеді. Егер заңдарда өзгеше көзделмесе, шығаруға
жарияланған барлық акциялар орналастырылғаннан және төленгеннен кейін
ғана акционерлердің жалпы жиналысының шешімі бойынша қоғамның
жарияланған жарғылық капиталын көбейтуге жол беріледі.
Қоғамның жарияланған жарғылық капиталы жарияланған және
шығарылған (төленген) капиталдың арасындағы айырманың сомасында азайтылуы
мүмкін. Жарияланған жарғылық капиталды Акционерлік қоғам туралы Заңда
белгіленген ең төменгі мөлшерден кемітуге жол берілмейді.
Жарғылық капиталды кемітуге тек қоғамның барлық несие
берушілерін ол туралы 30 күннен асырмай баспасөз басылымдарында
хабарландыру жариялау жолымен құлақтандырғаннан кейін жәненемесе
оған жазбаша хабарландыру жібергеннен кейін ғана жол беріледі.
Бұл жағдайда несие берушілер тиісті міндеттемелерді мерзімінен бұрын
тоқтатуды немесе орындауды және өздеріне келтірген зияндарды өтеуді
талап етуге құқылы. Қоғам акционерлерінің жалпы жиналысының шешіміне
сәйкес қоғамның өз акционерлеріне оларға тиесілі акциялар
бойынша төлейтін сыйақысы дивиденд болып табылады.
Дивидендтер ақшамен, сондай-ақ акционердің келісімімен сол
қоғамның бағалы қағаздарымен төленеді. Егер Акционерлік қоғам туралы
заңда өзгеше көзделмесе дивидендтердің 1 акцияға есептегендегі
мөлшерін қоғамның директорлар кеңесі белгілейді. Қоғам дивидендтер
төлеуді тоқсан сайын, жарты жылда 1 рет немесе жыл
қорытындысы бойынша жариялауға құқылы.
Жай акциялар бойынша дивидендтер төлеу туралы
шешімді, егер қоғамның жарғысында бұл мәселені шешу
акционерлердің жалпы жиналысының құзіретіне жатқызылмаса қоғамның
директорлар кеңесі белгілейді.Қоғам акционерлерінің жалпы жиналысы
немесе директорлар кеңесі өзінің құзіретіне жатқызылмаса қоғамның
директорлар кеңесі қабылдайды. Қоғам акционерлерінің жалпы жиналысы
немесе директорлар кеңесі өзінің құзіретінің шегінде белгілі-бір
кезеңнің қорытындылары
бойынша жай акциялар бойынша дивидендтер төлеудің орынсыздығы
туралы шешім қабылдауға құқылы.
Акционерлер қоғам берешегінің пайда болатын мерзіміне
қарамастан алынбаған дивидендтерді төлеуді талап етуге құқылы.
Алынбаған дивидендтер бойынша сыйақы мүдде есептелмейді. Қоғамда
айналысқа шығармаған немесе орналастырылмаған, немесе сатып алмаған
акциялар бойынша дивидендтер төленбейді.
Артықшылықты акциялар бойынша дивидендтерді төлеудің тәртібі мен
ең төменгі мөлшері олардың эмиссия проспектілерімен белгіленеді.
Артықшылықты акциялар бойынша есептелінетін дивидендтің мөлшері осы
кезеңдегі жай акциялар бойынша есептелінетін дивидендтің мөлшерінен
аз болмауы тиіс. Артықшылықты акциялардың иелеріне есептелінетін
дивидендтер толық көлемінде төленгенге дейін жай акциялар бойынша
дивидендтер төленбейді.
Жалпы меншіктің акционерлік формасы 3 қызмет атқарады. Біріншіден,
ол капиталды көбейту құралы болып табылады. Екіншіден, акционерлерді
өз меншігін көбейтуге және өндірісті басқаратын аппарат қызметін
бақылауға итермелейтін құрал болып табылады. Үшіншіден, шаруашылық
мотивацияны құру (бұл жағдайда акционерлер мен жұмысшылар бір тұлға
болады) құрал болып табылады. Сонымен, егер екінші қызмет кез-
келген АҚ-ға тән болса, біріншісі мен үшіншісі АҚ-ның нақты
формасына (ашық немесе жабық) мүлдем байланысты болмауы мүмкін.
Акционерлеу тек мына жағдайда тиімді болады: егер акционерлік
формада бұрынғы меншік қатынастары сақталмаса. Ал мұндай қауіп
мемлекеттік кәсіпорынның акционерленуіне тән, бұл жағдайда акциялардың
жартысы мемлекетте болады. Мұнда мемлекетте акциялардың 51%-ы
сақталатын ірі акционерлік кәсіпорынның тәжірибесі айтылған. Бірақ
мемлекеттік меншікті өткізу формасының көзқарасына мұндай акцио- нерлеудің
алға қадам жасайтыны айқын. Акционерлеуді өткізу барысында мемлекет
өз бюджетін акцияларды сату арқылы толтырады. Бірақ бір жағынан, АҚ
жеке шаруашылық ұйым бола отырып, қосымша хұқықтарға ие. Демек,
акциялардың түрлі меншіккерлерінің болуы акцияларды меншікті бақылау
және оны басқару құралы ретінде қолдануға мүмкіндік береді. Мұндағы
маңызды сауал: мұндай акционерлеу әкімшілік жүйенің билік пирамидасын
жояды ма?
Акционерлік қоғамның экономикалық көрсеткіштерін зерттеу
тәжірибесі көрсеткендей: ең жақсы нәтижелерге мемлекеттің қатысуынсыз
қызмет ететін АҚ ие. Мұны мына көрсеткіштер мәлімдейді:
1) таза рентабелділік (сату рентабелділігі) көрсеткіштері;
2) активтер рентабелділігі;
3) меншік құралдарының рентабелділігі;
4) өнім рентабелділігі.
Акционер үшінші тұлғаға өзінің акцияларын беруге және сатуға құқы
бар. Қоғамның мүлігінен өз бөлігін алуға болмайды, басқа тұлғаға
бере алады. Мұндай операцияға мүшелік құқығын куәландыратын құжат
болып сертификат бола алады, ал кей жағдайда – акционерлерді тіркеу
реестрі. Қоғамнан шығу өз акцияларын келісім арқылы жүзеге асырады.
Акциялардың өтуінің нақты әдістері әрі қарай қарастырылады.
Акциялардың шығыстану еркіні АҚ-ң міндетті қасиеті болып
табылмайды. Әрине, акциялардың шығыстануының толық мүмкінсіздігі АҚ
институты мәнімен сәйкес келмейді. Бірақ, шығыстану еркіндігінің
шектеулеріне рұқсат етіледі.Мұндай шектеулердің себептері мен деңгейлері
әр түрлі болуы мүмкін. Әдетте, олар объективті болады. Мысалы,
мем-
лекеттік кәсіпорынды акционерлеу кезінде еңбек ұжымы
мүшелерінің
акцияларды иеленуге артықшылықты құқы бар. Бұл кәсіпорын ұжымын
сақтау мақсатында жасалуы мүмкін. Акционерлік қоғамның бір ерекшелігі –
корпорация міндеттемелері бойынша қатысушылардың акцияларды сатып
алуға салған қаржыларына деген жауапкершілігінің шектеулігі. Мұндай
шектеулі жауапкершілік кәсіпорынға өз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Нарықтық экономика шарттарында
бір бірінен меншік құқығымен ерекшеленетін әр түрлі ұйымдық-құқықтық
формадағы кәсіпорындар қызмет етеді. Осындай ұйымдық-құқықтық формалардың
бірі берілген дипломдық жұмыста қарастырылатын акционерлік қоғамдар.
Не себептен таңдау акционерлік қоғамдарға түсті? Біріншіден
акционерлік меншік бұл жеке меншіктің дамуының және трансформациялану
процесінің табиғи нәтижесі, акционерлердің ерікті қатысуымен өндірісті
ұйымдастырудың жаңа формасын құрудың перспективті кезеңі. Акционерлік форма
бір кәсіпорынға бірнеше адамдардың капиталдарын біріктіруге мүмкіндік
береді. Бұдан басқа салынған капитал көлеміне байланысты жауапкершіліктің
шектеулі болуы оның жоғары диверсификациясымен қатар, ғылыми-техникалық
прогресс жетістіктерін еңгізуді жеделдете отырып, қаржыны перспективті,
тәуекелі жоғары жобаларға салуға мүмкіндік береді.
Екіншіден- акционерлік қоғамдар бүкіл әлемде заманауи ірі кәсіпорындар
мен ұйымдарды ұйымдастырудың негізгі формасы бола отырып, жеке тұлғалардың
мүлкін біріктіру негізінде, әр түрлі корпорациялардың мүлкін біріктіру
негізінде экономиканы ұйымдастырудың ең жетілген құқықтық механизмі болып
тасбылады.
Үшіншіден- акционерлік қоғамдар меншіктің басқа формаларымен
салыстырғанда бірнеше артықшылықтарға ие:
- қоғам жарғылық капиталды ұлғайту үшін, өз қызметін кеңейту үшін
акционерлердің құралдарын тарта алады, бұл тартылған құралдар қайтарымсыз
болуы мүмкін (қоғамның толық жойылуынан басқа жағдайда), себебі қоғам
тарапынан акциялар сатып алынбайды, тек басқа акционерлерге қайта сатылады.
- қоғам қызметін басқару нақты басқарудан бөлек жүреді, ол өз алдына кәсіби
білікті басқарушыларды, директорларды таңдауға мүмкіндік береді,
акционерлерді басқару персоналын жауапкершілікпен таңдауға шақырады, себебі
әрбір акционер өз салынған қаржысымен қоғамның тиімді қазмет етуіне жауап
береді.
Акционерлік қоғамдар – нарықтық экономиканың айрылмас бөлігі. Олармен
шығарылатын бағалы қағаздар кәсіпорындар, ұйымдар, және жеке азаматтар
арасында орналастырылады. Акционерлеу – жекешелендірудің бір әдісі.
Дипломдық жұмыс алдына қойылған негізгі мақсат – меншіктің осы түрінің
тиімділігін дәлелдеу. Дипломдық жұмыс алдына қойылған негізгі міндет –
акционерлік кәсіпорындар туралы нақты түсінік беріп, оның артықшылықтары
мен кемшіліктерін қарастырып,капитал құрылымын, дивидендтік саясатын тадау
және оның қазіргі уақыттағы тиімділігін анықтау.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында меншік түрлерінің
ішінде акционерлік меншіктің үлесі өсіп келе жатыр. Ал көптеген
дамыған елдерде акционерлік меншіктің үлкен үлесі норма болып табылады.
Демек, Қазақстан Республикасы сы осы аяда даму үстінде деп айтуға болады.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы – акционерлік қоғам қызметіне, оның
капитал құрылымына, дивидендтік саясатына талдау жасай отырып, акционерлік
қоғамдардың қызмет етуі мен оны жетілдіру, басқару бағыттарын ұсынумен
анықталады.
Акционерлік қоғам - бұл жарғы қоры бар кәсіпорын, оның капиталы
көптеген жеке капиталдарды біріктіру нәтижесінде, акцияларды шығарып,
сату арқылы құрылады және оның пайдасын акционерлер дивиденд
түрінде бөліседі. Қоғамның әрбір мүшесінің жауапкершілігі оның
акцияларының құнымен шектеледі.
Дүние жүзіндегі барлық ірі кәсіпорындардың және ұйымдардың
негізгі формасы болып табылатын акционерлік қоғамдар жеке тұлғаларды
және әр түрлі корпорациялардың мүлігін біріктіру негізінде
экономиканы ұйымдастырудың жетілдірілген механизмі болып табылады.
Қоғамды құру туралы шешім қабылдаған жеке немесе
заңды тұлғалар қоғамның құрылтайшылары болып табылады. Қоғамның
құрылтайшысы жалғыз тұлға болуы мүмкін. Қазақстан Республикасының заң
актілеріне сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметін, жергілікті атқарушы
органдарды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкін қоспағанда,
Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдары мен мемлекеттік мекемелері
қоғамның құрылтайшылары немесе акционерлері бола алмайды.
Құрылтай шарты мен жарғы қоғамның құрылтай құжаттары болып
табылады. Жалғыз тұлға құрған қоғамның құрылтай құжаты оның жарғысы
болып табылады. Дипломдық жұмыстың практикалық маңыздылығы – оның
нәтижелері акционерлік қоғамның капитал құрылымын, дивиденд мөлшерін
кешенді түрде талдауға мүмкіндік береді.
Дипломдық жұмыс кіріспе, үш бөлімнен, қорытынды және қолданылған
әдебиеттер тізіменен тұрады. Бірінші бөлімде, тақырыптың теориялық жағы
ашылған. Яғни, меншіктің бұл формасының мазмұны, мәні, оны құру
тәртібі, құрылтай құжаттары, және сонымен бірге акционерлік қоғам
формасының меншіктің басқа формаларынан артықшылықтары мен
кемшіліктері айқындалған. Сонымен қатар оның шығаратын бағалы
қағаздары, олардың орналасу тәртібі (жабық, жекеше, ашық), және
оларды сатып алуға кететін шығындар, акционерлік қоғамның түрлерінің
бір-бірінен айырмашылықтары және тиімділігі анықталған.
Ал, екінші бөлімде, осы кәсіпорынның 2 жыл ішіндегі
көрсеткіштері: техникалық -экономикалық көрсеткіштері, өндірістік -
шаруашылық қызметтен түскен табыстың, өнімнің (қызметтің) өзіндік
құнының, жалпы табыстың, таза пайданың, жұмысшылар санының және
еңбекақы қорының өзгеру динамикасы қарастырылған. Сонымен қатар жалпы
табыстың құрылымы, ондағы шығындар мен таза пайданың алған
үлестері көрсетілген, және еңбекақы қорына және еңбек ресурстарына
талдау жасалынған. Сонымен бірге, әрбір кәсіпорын үшін маңызды
көрсеткіштердің бірі - өнім (қызмет) өндірудің рентабельділігі
есептелінген. Негізгі қаржылық көрсеткіштердің талдауы жүргізілген. Үшінші
бөлімде акционерлік қоғам қызметінің тиімділігін көтеру жолдары,
олардың банкроттық мәселесі, оның Қазақтелеком АҚ-ғы деңгейі,
акционерлеудің тиімді болу жағдайлары қарастырылған.
Зерттеу обьектісі ретінде телекоммуникациялық қызметтер нарығы
алынған, соның ішінде Казақтелеком АҚ МОБ қызметі. Теоретикалық және
әдістемелік негіз ретінде акционерлік қоғамдардың тиімді қызмет етуі
мәселелері бойынша біздің еліміздің және шетелдік ғалым экономисттердің
ғылыми зерттеулері, енбектері алынды. Дипломдық жұмыстың ақпараттық базасы:
акционерлік қоғамдардың қызметін реттеу бойынша Қазақстан Республикасының
Үкіметімен қабылданған заңдар және нормативті актілер, Казақтелеком АҚ
шаруашылық қызметінің нәтижелері бойынша мәліметтер.
1. Меншіктің акционерлік формасының теориялық негіздері
1.1 Акционерлік қоғамның экономикалық мәні, мазмұны және негізгі
белгілері
Өзінің қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту
мақсатында акциялар шығаратын заңды тұлға акционерлік қоғам болып
танылады. Қоғам өз акционерлерінің мүлкінен оқшауланған
мүлікті иеленеді және олардың міндеттемелері бойынша жауап
бермейді. Қоғам өз міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі барлық
мүлікпен жауапты болады.
Акционерлер қоғамның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және
өзіне тиесілі акциялар құнының шегінде қоғамның қызметіне байланысты
зияндарға тәуекел етеді. Егер қоғам өзінің жаңа акциялар немесе
акцияға конверсияланатын басқа да бағалы қағаздар шығаратын ниеті
туралы хабарласа, қоғам осы жаңа акцияларды немесе акцияға
конверсияланатын бағалы қағаздарды олардың қолындағы акцияларға барабар
артықшылықты сатып алу құқығына сәйкес акционерлерге бірдей
жағдайларда ұсынуға міндетті.
Осы кезге дейін Қазақстан Республикасында қоғамның 2 үлгісі
— ашық және жабық үлгілері құрылды. Олардың ерекшелігі мынада: ААҚ-ң
жарғылық капиталы ашық түрде акцияларды сату негізінде құрылады, ал ЖАҚ-да
жарғылық капитал құрылтайшылардың салымдары негізінде құралады. Қоғам
өзінің үлгісін акционерлердің жалпы жиналысының шешімі бойынша
өзгерте алады. Егер жабық қоғам акционерлерінің саны 100-ден асса, ол
қоғамның үлгісін ашық етіп өзгерту туралы шешім қабылдау үшін келесі
3 айдың ішінде акционерлердің жалпы жиналысын өткізуге міндетті. Егер
қоғам акционерлерінің саны 100-ден аспаса, акционерлердің жалпы
жиналысының шешімі бойынша ашық қоғам жабық қоғам болып қайта
құрылады. Қоғам сондай-ақ фирмалық атауымен мемлекеттік тіркеуден өтуі
тиіс. Акционерлік қоғамның жұмысы туралы жылдық есептемесі және
бухгалтерлік балансы бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланады.
Акционерлер өздерінің салымдарын қайтаруды талап етуге құқығы жоқ, егер
жарғыда өзгеше көзделмесе.
Ашық қоғам. акционерлер өздеріне тиесілі акцияларды басқа
акционерлердің келісімінсіз иеліктен айыруға құқылы қоғам ашық
қоғам болып табылады.
Сурет 1. Акционерлік қоғамның ұйымдық құрылымы.
Ашық қоғам акционерлерінің саны шектелмейді. Жабық акционерлік қоғам.
Акциялары тек өзінің құрылтайшылары мен алдын-ала айқындалған
адамдар тобының арасында орнатылатын қоғам жабық қоғам болып
табылады. Жабық қоғам акционерлерінің саны 100-ден аспауы тиіс.
Жабық қоғам акционерлерінің осы қоғамның басқа акционерлері сататын
акцияларды сатып алуға құқығы бар. Жабық қоғамның өз акцияларын
сатқысы келетін акционерлері оларды қоғамның басқа
акционерлеріне, ал олар бас тартқан жағдайда — қоғамның өзіне сатып
алуға ұсынуға міндетті. Сатылатын акцияларды сатып алудың
артықшылықты құқығы акциялар сатуға ұсынылған кезден бастап 30 күн
бойы акционерлерде сақталады. Егер акционерлердің ешқайсысы аталған
мерзімде осы құқықты пайдаланбаса, ол қоғамға өтеді және онда 30
күн бойы сақталады. Қоғам сатылатын акцияларды сатып алудың
құқығын акционерлердің жалпы жиналысының тиісті шешімін қабылдау
жолымен іске асырады.
Акционерлік қоғам жауапкершілігі шектеулі серіктестік немесе
өндірістік кооператив болып қайта құрылуы мүмкін. Сонымен
қатар, акционерлік қоғам өз еркімен немесе сот шешімі бойынша
таратылуы мүмкін.
Қоғамның органдары:
• жоғары орган — акционерлердің жалпы жиналысы;
• басқару органы — директорлар кеңесі;
• алқалы орган немесе басқарма;
• тексеру комиссиясы (алқалы немесе жеке-дара).
Акционерлердің жалпы жиналысында мынадай мәселелер шешіледі:
• қоғамның жарғысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу;
• қоғамның үлгісін өзгерту;
• қоғамды қайта құру және тарату;
• қоғамның директорлар кеңесін сайлау, оның сандық
құрылымын белгілеу;
• қоғамның жариялаған жарғылық капиталының мөлшері өзгерту;
• қоғамның тексеру комиссиясының мүшелерін сайлау;
• қоғамның жылдық қаржылық есебін, қоғамның тексеру
комиссиясының қорытындысын бекіту;
• қоғамның таза табысын бөлу тәртібі;
• дивидендтер мөлшерін бекіту;
• лауазымды тұлғаларға, оның ішінде директорлар кеңесінің
мүшелеріне төленетін сыйақының мөлшерін бекіту;
• қоғамның аудиторын бекіту.
Акционер жалпы жиналысқа өзі немесе өкілі арқылы
қатысып дауыс береді. Қоғамның лауазымды адамдары жалпы жиналыста
акционерлердің өкілдері ретінде қатыса алмайды. Акционердің өкілі
сенімхат негізінде іс-әрекет жасайды. Акционерлердің жалпы жиналысында
дауыс беру, қоғамның директорлар кеңесінің, атқарушы органның және
тексеру комиссиясының мүшелерін сайлау бойынша өткізілетін кумулятивті
дауыс беруді қоспағанда, қоғамның 1 акциясы — 1 дауыс принципі
бойынша жүзеге асырылады. Жалпы дауыс беру ашық тәсілмен немесе
бюллетень бойынша жабық дауыс беру арқылы өткізілуі мүмкін.
Қоғамды құру туралы шешім қабылдаған жеке немесе
заңды тұлғалар қоғамның құрылтайшылары болып табылады. Қоғамның
құрылтайшысы жалғыз тұлға болуы мүмкін. Қазақстан Республикасының заң
актілеріне сәйкес Қазақстан Республикасының үкіметін, жергілікті атқарушы
органдарды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкін қоспағанда,
Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдары мен мемлекеттік мекемелер
қоғамның құрылтайшылары немесе акционерлері бола алмайды. Мемлекеттік
кәсіпорын осы кәсіпорынға қатысты меншік иесі мен мемлекеттік басқару
органының функциясын жүзеге асыратын мемлекеттік органның келісімімен ғана
қоғамның құрылтайшысы болуға және оның акцияларын сатып алуға құқылы.
Қоғамның құрылтайшылары оны құруға байланысты және ол
мемлекеттік тіркеуден өткенге дейін туындаған міндеттемелер
бойынша бірлесіп жауапты болады.
Қоғам құрылтай жиналысының шешімі бойынша құрылады. Қоғамды жалғыз
тұлға құрған жағдайда оны құру туралы шешімді осы тұлға жеке-дара
қабылдайды. Құрылтай шарты мен жарғы қоғамның құрылтай құжаттары
болып табылады. Жалғыз тұлға құрған қоғамның құрылтай құжаты оның
жарғысы болып табылады.
Құрылтай жиналысында құрылтайшылар қоғамды құру туралы
шешім қабылдайды, оның жарғысын бекітеді, қоғамның органдарын,
сондай-ақ қоғамды мемлекеттік тіркеуге арналған құжаттарға қол қоюға
және ұсынуға, заңдарда белгіленген тәртіппен мүлікті, оның
ішінде қоғамның акцияларын төлеуге құрылтайшылар енгізетін
мүліктік құқықтарды ақшалай бағалауды жүргізуге өкілетті
адамдарды сайлайды. Құрылтайшылар құрылтай жиналысының хаттамасын
және құрылтай шартын жасасып, қол қоюға, сондай-ақ қоғамның
жарияланған жарғылық капиталының мөлшері туралы шешім қабылдауға
тиіс. Қоғамның құрылтай жиналысында сайланған органдар қоғам
мемлекеттік тіркелгеннен кейінгі акционерлердің жалпы жиналысына
дейін жұмыс істейді.
Қоғамның құрылтай шарты бұл — шартқа әрбір құрылтайшылардың немесе
оның уәкілетті өкілінің қол қоюы арқылы жасалады. Қоғамның
құрылтай шарты жазбаша нысанда жасалады. Шарттың және құрылтайшы жеке
тұлғалар қолдарының түпнұсқалығын нотариат куәландыруы тиіс. Ашық
қоғам құру туралы құрылтай шартының күші қоғамды мемлекеттік
тіркеген және оның барлық құрылтайшылары құрылтай шартында
белгіленген міндеттемелерді орындаған сәттен бастап тоқтатылады.
Құрылтай шартында:
1.мемлекеттік және орыс тілінде қоғамды құру туралы шешім,
қоғамның үлгісін көрсету, оның толық және қысқартылған атауы;
2.заңды тұлғалар үшін қоғам құрылтайшыларының мемлекеттік
тіркелгенін куәландыратын құжаттарға сәйкес атаулары, орналасқан жері
көрсетілген тізбесі немесе жеке адамдар үшін аты, тұратын
жері және жеке басын куәландыратын құжаттың деректері;
3.қоғамды құру тәртібі, оның құрылтайшыларының құқықтары
мен міндеттері және қоғамды құруға байланысты шығындардың
бөлінуі, сондай-ақ қоғамды құру жөнінде құрылтайшылар жүзеге
асыратын қызметтің өзге де шарттары, құрылтайшылардың сондай-ақ
қоғамды құру және тіркеу процесінде оның мүдделерін білдіру
тапсырылатын басқа да тұлғалар өкілеттігінің анықтамасы;
4. қоғамның жарияланған жарғылық капиталының мөлшері;
5. құрылтайшылардың акцияларды төлеу мөлшері, мерзімдері
және тәртібі туралы мәліметтер;
6. қоғамның құрылтайшылар арасында орналастырылатын акциялары
санының анықтамасы;
7.шығарылатын акциялардың түрлері мен санаттары және
оларды бастапқы орналастырудың тәртібі туралы мәліметтер;
8.қоғамның жарғысын бекіту туралы жазба болуға тиіс.
Құрылтай шартына құрылтайшылардың шешімі бойынша
қоғамды құру немесе оның болашақтағы қызметіне қатысты заң
актілеріне қайшы келмейтін басқа ережелер мен мәліметтер де
енгізілуі мүмкін.
Егер шарттың өзінде өзгедей көзделмесе, құрылтай шартында
баяндалған мәліметтер коммерциялық құпия болып табылады. Құрылтай
шарты мемлекеттік органдарға, сондай-ақ 3-ші тұлғаларға тек қоғамның
шешімімен немесе заң актілерінде белгіленген жағдайларда ғана
көрсетілуі тиіс.
Қоғамның жарғысы заңды тұлға ретіндегі қоғамның мәртебесін
айқындайтын құжат болып табылады және қоғамды мемлекеттік тіркеу
кезінде құрылтай құжаты ретінде қарастырылады. Жарғыға қоғам
құрылтайшыларының уәкілетті өкілдері қол қоюға тиіс және оны
нотариат куәаландыруы тиіс.
Қоғамның жарғысында мынадай ережелер болуы тиіс:
-қоғамның үлгісі;
-қоғамның мемлекеттік және орыс тіліндегі толық және
қысқартылған атауы;
-қоғамның орналасқан жері;
-қоғам жариялаған акцияларының әр түрінің саны, санаттары,
атаулы құны, оларды иеленушілерінің құқықтары туралы мәліметтер;
-қоғамның органдарын қалыптастыру тәртібі және олардың
құзіреті;
-қоғамның жариялаған жарғылық капиталының мөлшері туралы
мәлімет;
-қоғам органдарының шешім қабылдау тәртібі, оның ішінде
шешім білікті көпшілік дауыспен қабылданатын мәселелердің тізбесі;
-акционерлердің жалпы жиналысын әзірлеу мен өткізу тәртібі,
сондай-ақ жалпы жиналысты өткізу туралы акционерлерге хабарлаудың осы
хабарлар жарияланатын бұқаралық ақпарат құралдары көрсетілген
нысаны;
-қоғамның резервтік капиталын құру мен пайдалану тәртібі;
-қоғамның қызметін тоқтатудың шарттары.
Жарғыда 1 акционерге тиесілі акциялардың санын және олардың
атаулы жиынтық құнын, сондай-ақ заңдарда көзделген жағдайларда
акционерге берілетін дауыстардың ең жоғарғы санын шектеу
белгіленуі керек. Барлық мүдделі тұлғалар қоғамның жарғысымен танысуға
құқылы.
Акционерлердің талап етуі бойынша қоғам оған енгізілген
кейінгі өзгерістерді қоса, қоғамның жарғысымен танысуға
мүмкіндік беруге міндетті. Қоғам акционерлерге оның өтініші
бойынша ақыға жарғының көшірмені дайындау шығындарынан аспауы тиіс.
Қоғам акционерінің мынадай құқықтары бар:
-дивидендтер алуға;
-акционерлердің жалпы жиналысында немесе қоғамның жарғысында
белгіленген тәртіппен қоғамның қызметі туралы ақпарат алуға, оның
ішінде қоғамның қаржылық есебімен танысуға;
-тізілімді ұстаушыдан немесе бастапқы ұстаушыдан оның бағалы
қағаздарға меншік құқығын растайтын көшірмелер алуға;
қоғамның басқару органдары қабылдаған шешімдерге сот тәртібімен дау
көтеруге;
-қоғамның органдары заң нормалары мен жарғысын бұзатын іс-
әрекеттер жасаған жағдайда өзінің құқықтары мен мүдделерін қорғау
үшін мемлекеттік органдарға жүгінуге;
-қоғамға оның қызметі туралы жазбаша сауал салуға және сауал
қоғамға келіп түскен күннен бастап 30 күн ішінде дәлелді жауаптар
алуға;
-қоғам таратылған жағдайда қалған мүліктің бір бөлігіне құқығы
бар.
Акционерлердің аталған құқықтарын шектейтін қоғам жарғысының
ережелері қоғамның органдарының өзге де құжаттары және шешімдері
жарамсыз болады. Акционерлердің Акционерлік қоғам туралы заңында,
өзге де заң актілерінде және қоғамның жарғысында көзделген басқа
да құқықтары болуы мүмкін.
Акционерлік қоғам туралы заңға сәйкес кумулятивті дауыс
беру бұл - АҚ-ң дауыс беруге қатысатын әрбір акциясына акционерлік
қоғамның коллегиялық органының мүшелерінің санына тең дауыс
көлемі берілетін дауыс беру тәсілі. Директорлар енңесінің мүшелерін
тағайындау акционерлер жиналысына қатысқан дауыс берушілер арқылы
жүргізіледі, себебі бұл жағдайда директорлар кеңесінің бүкіл құрамы
емес, тек оның бір мүшесіне дауыс беріліп жатыр, яғни, бір акция
арқылы бір дауыс беруге болады.
Қоғам акционерінің міндеттері:
-қоғамның құрылтай құжаттарында және заңда көзделген тәртіппен
акцияларды төлеуге;
-өзіне тиесілі акцияларды сату жөнінде ірі мәміле жасау ниеті
туралы қоғамға хабарлауға;
-тізілімді ұстаушыларға немесе осы акционерге тиесілі
акцияларды атаулы ұстаушыға қоғамның акцияларын ұстаушылардың
тізілімін жүргізуге қажетті мәліметтердің өзгергендігін 10 күн
ішінде хабарлауға;
-қоғамның коммерциялық құпия болып табылатын қызметі туралы
мәліметтерді жария етпеуге міндетті.
Қоғам өз акционерлеріне басқа міндеттерді жүктей алмайды.
1) құрылтай жиналысында құрылтайшылар
қоғамды құру туралы шешім қабылдайды және қоғамды құру жөніндегі бірлескен
қызмет тәртібін белгілейді;
2) құрылтай шарты жасайды;
3) құрылтайшылар төлейтін жарғылық капитал мөлшерін
белгілейді;
4) жарияланған акциялардың, соның ішінде құрылтайшылар төлеуге
тиісті акциялардың санын белгілейді;
5) шығарылатын болып жарияланған акцияларды мемлекеттік
тіркеу туралы шешім қабылдайды;
6) қоғамның тіркеушісін таңдайды;
7) мемлекеттік тіркеуге арналған құжаттарға қоғам атынан
қол қоюға уәкілетті адамдарды сайлайды;
8) қоғам құрылтайшыларының жарғылық капиталды төлеуге
енгізілетін мүлкін Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес бағалайтын
адамдарды белгілейді;
9) қоғамның органдары құрылғанға дейін қоғамның қаржы-шаруашылық
қызметін жүзеге асыруға және үшінші тұлғалар алдында оның мүдделерін
білдіруге уәкілетті адамдарды сайлайды;
10) қоғамның жарғысын бекітеді.
Қоғамның бірінші құрылтай жиналысында әрбір
құрылтайшының бір дауысы болады. Егер құрылтай шартында
өзгеше белгіленбесе, кейінгі құрылтай жиналыстарында әрбір
құрылтайшының бір дауысы болады. Құрылтай жиналысының
шешімдері қоғамның барлық құрыл- тайшылары қол қоюға тиісті
хаттамамен ресімделеді.
Құрылтай шартының қолданылу кезеңінде талаптар
сақталған
жағдайда оған өзгерістер мен толықтырулар енгізілуі мүмкін.
Құрылтай шартында жазылған мәліметтер коммерциялық
құпия болып табылады. Құрылтай шарты құрылтайшының мемлекеттік органдарға,
сондай-ақ үшінші тұлғаларға заң актілерінде белгіленген жағдайларда
ғана берілуге тиіс.
Құрылтай шартының қолданылуы жарияланған акцияларды
шығарылуы мемлекеттік тіркелген күннен бастап тоқтатылады. Қоғам
заң актілерінде белгіленген тәртіппен жұмыс істеп тұрған
заңды тұлғаны қайта құру ( біріктіру, қосу, бөлу, бөліп
шығару, өзгерту) жолымен құрылуы мүмкін.
Қоғамды қайта ұйымдастыру (біріктіру, қосу, бөлу, бөліп
шығару,
қайта құру) ҚР-ң Азаматтық Кодексіне сәйкес жүзеге асырылады. Жаңа
қоғамның жарғысын бекітуді және басқару органдарын сайлауды жаңадан
пайда болған қоғам органдарының ұсынысы бойынша, қайта ұйымдастыру
туралы шартта белгіленген мерзімде өткізілетін акционерлердің жалпы
жиналысы жүзеге асырады.
Қоғамдардың бірігуі. Екі немесе бірнеше қоғамның соңғысының қызметін
тоқтатып, нысанындағы барлық мүліктерін, құқықтарын және міндеттерін
өткізу актісіне сәйкес беру жолымен жаңа қоғамның пайда болуы
қоғамдардың бірігуі болып саналады.
Бірігуге қатысқан әрбір қоғамның директорлар кеңесі бірігу нысанында
қайта ұйымдастыру туралы өткізу актісін және бірігу туралы шартты
бекіту туралы мәселені акционерлердің жалпы жиналысының шешуіне
ұсынады. Қоғамдардың бірігуі туралы шартта бірігуге қатысқандардың
әрқайсысының атаулары, орналасқан жері туралы, олардың баланстарының
негізгі деректері болуы тиіс, сондай-ақ бірігу тәртібі мен шарттары,
атап айтқанда, бірігуге тартылған қоғамның акцияларын құрылған
қоғамның акцияларына айырбастау тәртібі көзделуі тиіс. Барлық аталған
ақпарат қоғамның акционерлеріне баспасөз басылымдарында жариялау арқылы
берілуі тиіс.
Бірігуге қатысатын әрбір қоғамның акционерлерінің жалпы
жиналысы заңда белгіленген тәртіппен бірігу нысанында қайта ұйымдастыру,
өткізу актісін және бірігу жөніндегі шартты бекіту туралы шешім
қабылдайды. Жаңа қоғамның жарғысын бекіту және органдарын сайлау
бірігу туралы шартпен айқындалатын мерзімде өткізілетін жаңадан
пайда болған қоғам акционерлерінің жалпы жиналысында жүзеге
асырылады. Жаңадан пайда болған қоғам акционерлерінің жалпы
жиналысын шақырудың және өткізудің тәртібіне байланысты
ерекшеліктер бірігу туралы шартпен айқындалады. Бірігуге қатысатын
қоғамдардың әрқайсысы өзінің барлық несие берушілеріне бірігу
туралы жазбаша хабарлама жіберуге және баспасөз басылымдарында
тиісті хабарландыру беруге міндетті. Хабарламаға басқа да қоғамдар
туралы мәліметтер қоса беріледі.
Қайта ұйымдастырылатын қоғамдардың несие берушілері хабарламаны
алған немесе хабарландыру жарияланған күннен бастап 2 ай мерзімде
қоғамнан қосымша кепілдіктерді немесе қоғамның тиісті міндеттемелерін
мерзімнен бұрын тоқтатуды немесе орындауды және залалдарды өтеуге
талап етеді.
Қоғамның қосылуы. Қосылатын қоғамның мүліктерін, хұқықтарын және
міндеттерін тиісті өткізу актісіне сәйкес басқа қоғамға өткізу мен
оның қызметінің тоқталуы қоғамдардың қосылуы деп аталады.
Қосылатын қоғамның директорлар кеңесі акционерлерінің жалпы
жиналысының қарауына қосылу нысанында қайта ұйымдастыру туралы
мәселені, өткізу актісін және қосылу туралы шартты бекітуге
ұсынады. Қосылу туралы шарттың мазмұны ″Акционерлік қоғам туралы"
заңның талаптарына сәйкес болуы тиіс.
Қосылатын қоғам акционерлерінің жалпы жиналысы қосылу
нысанында қайта ұйымдастыру туралы, өткізу актісін және қосылу
туралы шартты бекіту туралы шешім қабылдайды. Оған қосылу жүзеге
асырылатын қоғамның директорлар кеңесі акционерлердің жалпы жиналысының
қарауына оған басқа қоғамның қосылуы нысанында қоғамды қайта
ұйымдастыру туралы, өткізу актісін және қосылу туралы шартты бекіту
туралы мәселені енгізеді.
Оған қосылу жүзеге асырылатын қоғамның жарғысына өзгерістер мен
толықтырулар енгізу туралы шешімнің қажеттілігі туындаған жағдайда,
онан қосылу жүзеге асырылатын қоғам акционерлерінің және қосылатын
қоғам акционерлерінің бірлескен жалпы жиналысында қабылданады.
Қоғамның директорлар кеңесінің шешімі бойынша егер қосылатын
қоғамның активтерінің және міндеттемелерінің сомасы оған қосылу
жүзеге асырылатын қоғамның өз капиталының 5%-ынан аспаса, бір
қоғамның екінші қоғамға қосылуына жол беріледі. Мұндай жағдайда
қосылу нысанында қайта ұйымдастыру туралы шешімді қоғамның
директорлар кеңесі қабылдайды.
Қосылуға қатысатын қоғамдардың несие берушілеріне хабарлау
міндеті, сондай-ақ осындай қоғамдарға қатысты несие берушілердің
құқықтары заң бойынша айқындалады.
Қоғамның бөлінуі. Қайтадан ұйымдастырылатын қоғамның акцияларын
кейіннен жаңадан құрылатын қоғамдардың акцияларына айырбастаумен осы
қоғамның барлық мүліктерін жаңадан пайда болған қоғамдар арасында
бөлу арқылы қоғамның барлық мүлкін, құқықтарын және міндеттерін
өткізу мен қоғамның қызметін тоқтатуды жүзеге асыру қоғамды бөлу
болып табылады.
Бөліну нысанында қайта ұйымдастырылатын қоғамның
директорлар кеңесі акционерлердің жалпы жиналысының қарауына бөліну
нысанында қоғамды қайта ұйымдастыру, жаңа қоғамды құру, қайтадан ұйым-
дастырылатын қоғамдардың бағалы қағаздарын құрылатын қоғамның бағалы
қағаздарына айырбастау және бөлініс балансын бекіту туралы
мәселелерді енгізеді.
Акционерлердің жалпы жиналысы қабылдаған қоғамның бөлінуі туралы
шешім қайтадан ұйымдастырылған қоғамның акцияларын жаңадан құрылған
қоғамның акцияларына айырбастау тәртібін, сондай-ақ қайтадан
ұйымдастырылатын қоғамның бұрынғы шығарылған акцияларының әрбір түріне
арналған, аталған акциялардаң түрлері мен атаулы құнының айырбастау
кезінде қолданылатын арақатынасын айқындауы тиіс. Бұл ретте
акциялардаң бір түрін иеленгендерге берілетін құқықтар (оның ішінде
айырбастауға арналған акцияларды таңдау) бірдей болуы тиіс.
Қайтадан ұйымдастырылатын қоғамның кез-келген акционерлеріне
оған тиесілі акцияларды жаңадан құрылған қоғамның акцияларына
айырбастау нәтижесінде берілетін құқықтар оған қайтадан ұйым-дастырылатын
қоғамның жарғысымен берілген құқықтармен салыстырғанда кемітілмейді
немесе шектелінбейді. Егер қоғамның жарғысында өзгеше көзделмесе, оны
бөлу кезінде әрбір акционер қайтадан ұйымдастырылатын қоғамның
шығарған акцияларының жалпы санына оның акцияларының %-дық
арақатынасын сақтайды. Қоғам оның акционерлерінің жалпы жиналысында
бөлу туралы шешім қабылдаған сәттен бастап бұл шешім туралы шешім
қабылдағаннан кейін туындаған міндеттер бойынша несие берушілерге
хабарлауға міндетті.
Қоғам акционерлерінің жалпы жиналысы бөліну туралы шешім
қабылдаған күннен бастап 2 ай мерзімде өзінің барлық кредиторларына
бөліну туралы жазбаша хабарлама жіберуге және баспасөз басылымында
тиісті хабарлау жариялауға міндетті. Хабарламаға бөліну балансы,
сондай-ақ жаңадан пайда болған қоғамның әрқайсысының атауы,
орналасқан жері туралы мәліметтер қоса беріледі.
Қайта ұйымдастырылған қоғамның несие берушілері
хабарламаны алған күннен бастап 2 ай мерзімде қоғамнан қоғамның
тиісті міндеттерін мерзімнен бұрын атқаруды және залалдарды өтеуді
талап етуге құқы бар. Қоғамнан бөліну нәтижесінде пайда болған
қоғамдар қайта ұйымдастырылған қоғамның міндеттемелері бойынша
бірлескен жауап-
кершілікте болады.
Қоғамнан бөлініп шығуы. Қызметін тоқтатпастан қайта ұйымдасты-
рылатын қоғамның мүліктерінің, құқықтарының және міндеттерінің бір
бөлігін өткізумен бір немесе бірнеше қоғамды құру қоғамның бөлініп
шығуы болып танылады. Қайта ұйымдастырылатын қоғам акционерлерінің
жалпы жиналысының қарауына бөлініп шығу нысанында қоғамды қайта
ұйымдастыру туралы, бөлініп шығудың тәртібі мен шарттары, бөлініс
балансы туралы және жаңа қоғам құру туралы мәселелерді енгізеді.
Қайта ұйымдастырылатын қоғам акционерлерінің жалпы жиналысы бөлініп
шығу нысанында қайта ұйымдастыру, жаңа қоғамдар құру және қайта
ұйымдастыратын қоғамның бағалы қағаздарын құрылатын қоғамның бағалы
қағаздарына айырбастау тәртібі және бөлініс балансын
бекіту туралы шешім қабылдайды.
Қоғамның бөлініп шығуы кезінде қайта ұйымдастырылатын қоғамның
құқықтары және міндеттері бөлініс балансына сәйкес оған өтеді.
Қоғамды қайта құру. Қоғам оған қайта құрылатын қоғамның барлық
құқықтары мен міндеттері өткізу актісіне сәйкес өтетін
жауапкершілігі шектеулі серіктестік немесе өндірістік кооператив
болып қайта құрылады.
Қайта құрылатын қоғамның директорлар кеңесі
акционерлердің жалпы жиналысында қарауға қоғамды қайта құру, қайта
құруды жүзеге асырудың тәртібі мен шарттары, қоғамның акцияларын
шаруашылық серіктестігіне қатысушылардың салымдарына немесе өндірістік
кооперативтің жарналарына айырбастау туралы мәселелерді ұсынады.
Қайта құрылатын қоғам акционерлерінің жалпы жиналысы қоғамды қайта
құру, қайта құруды жүзеге асырудың тәртібі мен шарттары, қоғамның
акцияларын шаруашылық серіктестігіне қатысушылардың салымдарына немесе
өндірістік кооперативтің жарналарына айырбастау тәртібі туралы шешім
қабылдайды.
Қайта құру кезінде құрылған жаңа заңды тұлғаның
қатысушылары өздерінің бірлескен отырыстарында оның құрылтай
құжаттарын бекіту және органдарын сайлау (тағайындау) туралы шешімді
заң актілеріне сәйкес қабылдайды. Қоғамды қайта құру кезінде
қатысушының шаруашылық серіктестігінің жарғылық капиталындағы үлесі
оған тиесілі акциялардың қоғамның шығарған акцияларының жалпы санына
%-дық арақатысы негізінде айқындалады.
Қоғамды тарату. Қоғамды ерікті тарату туралы шешім несие
берушілердің келісімдері бойынша және олардың бақылауымен тарату
рәсімін белгілейтін акционерлердің жалпы жиналысында заң актілеріне
сәйкес қабылданады. Жиынтығы қоғамның шығарған акцияларының 5
және одан да көбін иеленуші акционерлер қоғамның тарату комиссиясында
өкілін ұстауға қақылы.
Сот қоғамды мәжбүрлеп тарату туралы шешімді:
-банкроттық туралы мәлімдеген;
-қоғамды құру кезінде жоюға келмейтін сипатта заңдарды бұзуға
жол берілуге байланысты қоғамды тіркеу жарамсыз деп танылған;
-жабық қоғамның акционерлерінің саны белгіленген мөлшерден асып
кеткен жағдайда;
-заң актілерінде көзделген басқа жағдайларда шығара алады.
Таратылған қоғамның мүлкін акционерлер арасында бөлу. Қоғамның қалған
мүлкін акционерлердің арасында тарату комиссиясы мынадай
кезектілікпен бөледі:
-бірінші кезекте, өтелуге тиісті акциялар бойынша төлемдер
жүзеге асырылады;
-екінші кезекте, артықшылықты акциялар бойынша есептелінген,
бірақ төленбеген дивидендтер төлеу жүзеге асырылады;
-үшінші кезекте, артықшылықты акциялардың иелеріне оларға
тиесілі акциялардың атаулы құнын өтеу жүргізіледі;
қалған мүлік барлық акционерлер арасында оларға тиісілі актілердің
атаулы құнына бара-бар түрде бөлінеді.
Барлық кезектің мүліктерін бөлу алдыңғы кезектің мүліктерін
бөлу толық аяқталғаннан кейін жүзеге асырылады.
1.2 Акционерлік қоғам капиталының қалыптасуы, мазмұны және құрылымы
Акционерлік капитал- акциялар эмиссиясының есебінен қалыптасатын
акционерлік қоғамның негізгі капиталы. Ол жарғылық капитал болып табылады,
себебі оның көлемі қоғам жарғысымен анықталады. Акционерлік қоғам капиталы
сонымен қатар номиналды немесе рұқсат етілген капитал деп те аталады.
Акционерлік қоғамның акционерлік капиталы бұл – қоғамның жарғылық
қызметін қамтамасыз ету үшін бөлінетін, қатысушылар салымдарының жалпы
суммасы. Акционерлік капиталдың көлемі заңдылыққа сәйкес құрылтайшы
құжаттармен анықталады. Азаматтық құқық нормаларының тұрғысынан қарағанда
акционерлік капитал, қоғам кредиторларының мүдделеріне кепілдік беретін,
қоғам мүлкінің минималды көлемін анықтайды. Экономикалық тұрғыдан
акционерлік капитал бұл мүлік, яғни кәсіпорынның құрылуы кезіндегі
экономикалық ресурстар.
Акционерлік капиталдағы қатысушының үлесі келесі формула бойынша
есептеледі:
Di=Cni: Ck х100%,
(1)
мұнда:
Di – қоғамға i –қатысушының акционерлік капиталдағы үлесі
Cni – қоғамның акционерлік капиталындағы қатысушы үлесінің номиналды құны
Ck –акционерлік капитал құны.
Акция бұл — акционерлік қоғам капиталына үлесін қосқаны
туралы куәландыратын және қоғамдағы пайданың бір бөлігінен дивиденд
алуға құқығы бар, акционерлік қоғамды басқаруға және
мүлігінің бір бөлігін акционерлік қоғам тараған кезде алуға
құқығы бар құнды қағаз.Олардың 2 түрі болады:
Жай акция — бұл акционерлік қоғамды басқаруға құқық
беретін және акционерлер қоғамның шаруашылық қызметінің
нәтижесі бойынша сол кезеңдегі шыққан табысқа байланысты акциялар
бойынша дивиденд алуға құқығы бар акция түрі. Дивидендтер
алдын-ала кепілденбеген.
Артықшылықты акция иелері акционерлік табысқа шыққан немесе
шықпаған жағдайда да бірінші кезекте дивидендті алуға
құқылы құнды қағаз түрі. Бірақ бұл акция иесі қоғамды басқаруға
құқылы емес.
Сонымен қатар, кумулятивті артықшылықты акциялар болады, яғни жай
акцияға конверсияланатын немесе басқа типтегі артықшылықты акциялар, дауыс
беретін және дауыс бере алмайтын артықшылықты акциялар т.б.
Шартты консигнациядағы акциялар – физикалық шығарылымы әлі
жүргізілмеген, биржадағы акцияларды анықтайтын түсінік.
Винкулирленген акциялар - өзі шығарған акционерлік қоғамның
келісімімен үшінші тұлғаға берілетін атаулы акциялар. Олар мынадай мақсатта
шығарылады: кім акционер болып табылады және қажет жағдайда
оны акционер қатарынан алып тастау.
Премиялы акциялар – бірдей номиналды құнындағы жай
акциялармен салыстырғанда, бұл акциялар капиталдың және пайданың
белгілі-бір бөлігіне құқық беретін акция түрі.
Акцияның міндетті реквизиттері: бағалы қағаздың атауы –
Акция, номиналды құны, түрі; эмитенттің толық атауы және заңды
мекені; шыққан жері, уақыты, мемлекеттік тіркеу номері, сериясы және
акцияның тәртіптік номері; эмитент қолы және акция иесіне берілетін
құқықтар тізімі. Аталған реквизиттер акционерлер реестрінде көрсетіледі,
акционерлердің реестрін жүргізу тәртібі бағалы қағаздар нарығына
бақылау жасайтын орталық органмен анықталады. Акционерлік қоғаммен
шығарылатын барлық акциялар оның мүлігімен қамтамасыз етіледі.
Акцияны бағалау кезінде келесі көрсеткіштер негізге алынады:
Номиналды құны – бағалы қағаздың бетінде көрсетілетін сумма.
Номиналды құны бойынша барлық акциялардың суммалық құны ұйымның
жарғылық капиталының көлемін көрсетеді. Эмиссиялық құны – акцияның
алғашқы шығарылымындағы сату бағасы , ол номиналды құнмен сәйкес
келмеуі мүмкін. Акцияны бағалаудың көрсетілген түрлерінің айырмасы
олардың санына көбейтілгенде ұйымның эмиссиялық табысы шығады.
Акцияның курстық (нарықтық) бағасы - акцияның екінші нарықтағы
айналыс нәтижесі ретінде анықталатын бағасы. Акциялар мен
облигациялардың ликвидациялық құны – бір акцияға немесе облигацияға
төленетін ликвидацияланған ұйымның өткізілетін мүлігінің нақты бағадағы
құны.
Акциялардың баланстық құны – баланс мәліметтері бойынша мүліктің
меншік көздерінің шығарылған акциялар санына бөлу арқылы анықталатын
құны.Акцияларды сатып алуға кететін нақты шығындар мыналар болуы
мүмкін: келісім бойынша сатушыға төленетін сумма; маманданған ұйымдарға
және басқа да тұлғаларға бағалы қағаздарды сатып алумен байланысты
көрсетілген ақпараттық және консультациялық қызметтер үшін төленетін
төлемдер; делдалдық ұйымдарға төленетін сыйақылар;
акцияларды сатып алумен байланысты басқа да шығындар.
Акцияларды бағалау келесі тәсіл бойынша жүргізіледі.
Акциялар олардың нарықтық бағасы бойынша бағаланады. Акцияның
нарықтық бағасы декларацияны тапсырған уақытына дейін 1 ай ішінде
сатып алынған орташа есептелген бағасы.
Акцияның нарықтық құнын анықтайтын мәліметтер болмаған
жағдайда бағалау төленген дивидендтер мөлшеріне байланысты жүргізіледі:
Ц = Д суммасы (ҚС суммасы x К К суммасы) x 100,
(2)
мұндағы: Ц – бағалау уақытына акцияның құны;
Д – теңге бойынша бір акцияға бағалаудан кейінгі бір жыл ішіндегі
төленген дивидендтер дәне оларға теңестірілген табыс суммасы;
ҚС – қайта қаржыландыру ставкасы; К – бағалаудан кейінгі бір жыл
ішіндегі қайта қаржыландыру ставкасының іске асу күндерінің саны.
Акцияның нарықтық құнын есептелген табысқа байланысты бағасын
анықтауға мәліметтер болмаған жағдайда оның құны былай анықталады:
Ц = МҚ АС,
(3)
мұндағы: Ц – бағалау уақытына акция құны; МҚ – бағалау уақытына
эмитент мүлігінің нарықтық бағасы; АС – эмитенттің барлық
шығарылымының акциялар саны.
Акциялардың және басқа да бағалы қағаздардың жылдық
табыстылығы келесі формула бойынша анықталады:
П = (( Н-Ц) x 365 x 100) (Ц x Т),
(4)
Мұндағы, Н – акцияның номиналды құны; Т – осы шығарылымдағы
акцияның айналым уақыты.
Бағалы қағаздардың тиімділігі мыналармен анықталады: 1) дивидендтен
түскен табыспен; 2)дивидендтік жабумен; 3) табыс мөлшерімен; 4) акцияға
есептелетін табыс бойынша; 5) табысқа шаққандағы акцияның бағасымен.
Акционерлік қоғам туралы заңға сәйкес дивиденд бұл –
акционерлердің жалпы жиналысының шешімі бойынша акционерлік қоғамның
өз акционерлеріне оларға тиесілі акциялар бойынша жүзеге асыратын
төлемдері. Артықшылықты акциялар бойынша дивидендтер көлемі мен төлеу
мерзімдері акцияларды шығару кезінде анықталады. Бірінші эмиссия
кезінде бұл шешімді құрылтай жиналысы, ал келесі эмиссия кездерінде –
қоғам акционерлерінің жалпы жиналысы бекітеді.
Дивидендтен түсетін табыс былай анықталады:
Тд = (Айқындалған дивиденд нормасы (проценттік ставка) x Акцияның
номиналды бағасы) 100%;
(5)
Артықшылықты акциялар бойынша дивидендтер олардың иелеріне
алдын-ала анықталған мерзімде төленуі тиіс. Егер дауыс беруге
құқығы жоқ артықшылықты акциялар бойынша дивидендтер эмиссиядан
кейінгі 3 айдың ішінде төленбесе, осы мерзім өткеннен кейін осы
акцияға ие акционерге мерзімі өткен дивидендтерді төлегенге дейін жалпы
жиналыста, барлық сұрақтар бойынша дауыс беруге мүмкіндігі болады.
Артықшылықты акция иегерлерінің жай акция иегерлерінің алдында
дивидендтерді алу бойынша артықшылықтары бар. Біріншіден,
дивидендтердің минималды мөлшері кепілденеді, яғни жылына 20%
белгіленсе, эмитенттің қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесіне қарамай,
артықшылықты акция иелеріне 20% мөлшерінде міндетті түрде дивидендтер
төленеді. Екіншіден, дивидендтерді төлеу уақытына алдын-ала кепіл
беріледі, мысалы, жылына бір рет, демек, шаруашылық қызметтің
нәтижесіне тәуелсіз жыл сайын дивиденд төленеді.
Қоғамның акциялары мынадай тәсілдермен орналастырылады:
-жабық, яғни қоғамның құрылтайшылары және алдын-ала белгіленген
тұлғалар тобы арасында;
-жекеше, яғни білікті инвесторлар арасында;
-ашық, яғни бағалы қағаздар туралы заңдарға сәйкес аукцион
өткізу немесе еркін сату жолымен тұлғалар шектеусіз тобы арасында.
Қазіргі кезде акция құнын анықтаудың барлық әдістерін келесі үш
категорияға бөлуге болады:
- инфляция есепке ала отырып, уақыт бірлігіне салынған ақшалай құралдардың
табыстылығы бойынша;
- бір акцияға тиесілі активтер үлесі бойынша;
- кәсіпорынды кешенді түрде бейнелейтін коэффициенттер мен индекстерді
есептеу негізінде.
Кесте 1
Акция құнын анықтау әдістері
Акция пакетінің көлемі, %Акция пакетін ұстаушының Акцияны бағалау әдістері
мүмкіндіктері
10-нан аз Кәсіпорын қызметіне Дивидендтік тұрғы
бақылау жасау болмайды,
тек дивиденд алуға
мүмкіндік бар немесе ірі
акционерлерге акция
пакетін сатуға болады
10-25 ке дейін Басқа акционерлермен Дивидендтік тұрғы
өзара әрекеттесу арқылы
кәсіпорын дамуына
байланысты кейбір
шешімдерге кедергі жасау,
акционерлердің жалпы
жиналысының иницаторы
болу мүмкіндігі.
25 тен көп Кәсіпорын дамуына Акциялардың табыстылық
байланысты кейбір негізінде бағалау
шешімдерге өз бетімен
кедергі жасау. Көп
жағдайда директорлар
кеңесінің құрамына
кандидатты ұсыну құқығы.
51-75 ке дейін Жай резолюция Дивидендтік тұрғы немесе
жиналыстарын өткізу болашақ түсімдер
мүмкіндігі, кәсіпорын негізінде бағалау
қызметіне және
директорлар кеңесінің
қызметіне бақылау жасау,
75 тен көп Қоғамды жоюға дейін Дивидендтік тұрғы,
арнайы резолюцияларды болашақ түсімдер
өткізу мүмкіндігі, негізінде бағалау,
директорлар кеңесінің болашақ ликвидациялық құн
құрамында сандық негізінде бағалау
көпшілікті қамтамасыз
ету, өз кандидатын
генералды директор
лауазымына өткізу
мүмкіндігі жоғары болады
Акционерлік қоғамдар 3 топтың мүддесінің байланысына
негізделеді: өз қаражаттарын қоғамға сеніп салған акционерлер,
басқару органдары және сол қоғамда жұмыс істейтін тұлғалар
(жалдамалы жұмысшылар). Осы құрылымдық құрамға қарағанда көрсетілген
топтардың ешқайсысы қоғамда белгілі-бір әсер ете алмайтыны көрінеді.
Керісінше, әр топқа өз ролі беріліп, олардың мүдделерінің бірігуін
қамтамасыз ету қажет. АҚ-ның капиталы акция түріндегі бөліктерге
бөлінген. АҚ құрылтайшыларының бөліктері бірдей болуы мүмкін, ал
кейде олай болмауы мүмкін — бұл алдын-ала құрылтай құжаттарымен
анықталады. Акция жарғы капиталының бірлігі ретінде айқындалады. АҚ
мүшелері акцияның түрлі санына ие, демек әр мүшенің жалпы бөлігі
өзгермелі. Акция эмиссиясы кезінде олардың номиналды бағасын немесе
міндеттемелерін төлейтін адам АҚ-ның мүшесі болу құқығына ие.
Акционердің кәсіпорын мүлігіне бірігіп кеткен өз салымдарымен
байланысы енді АҚ-ға тиесілі және ол АҚ өз қызметін тоқтатпағанша
қайтарылмайды.
Қатысушылардың салымдары ақша түрінде болуы мүмкін,
кейін ол сәйкес акция санын алуға құқық береді. Салымдар зат
түрінде де болады, мұндай жағдайда да акция алуға құқық беріледі.
Интеллектуалды салымдар акциямен қамсыздандырылмайды. Тек өз
интеллектуалды капиталын салған тұлға АҚ-ң мүшесі болып саналмайды.
Бұл тұлға АҚ-ң қызметкері (жалдамалы жұмысшы) болып саналады және
еңбек шарты бойынша сыйақылар (жалақы) алуға мүмкіндігі бар.
Қоғамның жарияланған жарғылық капиталының мөлшері
шығаруға жарияланған барлық акциялардың бастапқы жиынтық құнына тең
болады және бірыңғай валютада көрсетіледі. Қоғамға шығаруға
жарияланған акциялардың бәрін немесе бір бөлігін шығаруына
және орналастыруына болады.
Акционерлердің жалпы жиналысында белгіленген шығарылатын
акциялар саны шығаруға жарияланған акциялардың шегінде шығарудың
мерзімдері мен шарттары қоғамның директорлар кеңесінің
шешімімен белгіленеді. Егер заңдарда өзгеше көзделмесе, шығаруға
жарияланған барлық акциялар орналастырылғаннан және төленгеннен кейін
ғана акционерлердің жалпы жиналысының шешімі бойынша қоғамның
жарияланған жарғылық капиталын көбейтуге жол беріледі.
Қоғамның жарияланған жарғылық капиталы жарияланған және
шығарылған (төленген) капиталдың арасындағы айырманың сомасында азайтылуы
мүмкін. Жарияланған жарғылық капиталды Акционерлік қоғам туралы Заңда
белгіленген ең төменгі мөлшерден кемітуге жол берілмейді.
Жарғылық капиталды кемітуге тек қоғамның барлық несие
берушілерін ол туралы 30 күннен асырмай баспасөз басылымдарында
хабарландыру жариялау жолымен құлақтандырғаннан кейін жәненемесе
оған жазбаша хабарландыру жібергеннен кейін ғана жол беріледі.
Бұл жағдайда несие берушілер тиісті міндеттемелерді мерзімінен бұрын
тоқтатуды немесе орындауды және өздеріне келтірген зияндарды өтеуді
талап етуге құқылы. Қоғам акционерлерінің жалпы жиналысының шешіміне
сәйкес қоғамның өз акционерлеріне оларға тиесілі акциялар
бойынша төлейтін сыйақысы дивиденд болып табылады.
Дивидендтер ақшамен, сондай-ақ акционердің келісімімен сол
қоғамның бағалы қағаздарымен төленеді. Егер Акционерлік қоғам туралы
заңда өзгеше көзделмесе дивидендтердің 1 акцияға есептегендегі
мөлшерін қоғамның директорлар кеңесі белгілейді. Қоғам дивидендтер
төлеуді тоқсан сайын, жарты жылда 1 рет немесе жыл
қорытындысы бойынша жариялауға құқылы.
Жай акциялар бойынша дивидендтер төлеу туралы
шешімді, егер қоғамның жарғысында бұл мәселені шешу
акционерлердің жалпы жиналысының құзіретіне жатқызылмаса қоғамның
директорлар кеңесі белгілейді.Қоғам акционерлерінің жалпы жиналысы
немесе директорлар кеңесі өзінің құзіретіне жатқызылмаса қоғамның
директорлар кеңесі қабылдайды. Қоғам акционерлерінің жалпы жиналысы
немесе директорлар кеңесі өзінің құзіретінің шегінде белгілі-бір
кезеңнің қорытындылары
бойынша жай акциялар бойынша дивидендтер төлеудің орынсыздығы
туралы шешім қабылдауға құқылы.
Акционерлер қоғам берешегінің пайда болатын мерзіміне
қарамастан алынбаған дивидендтерді төлеуді талап етуге құқылы.
Алынбаған дивидендтер бойынша сыйақы мүдде есептелмейді. Қоғамда
айналысқа шығармаған немесе орналастырылмаған, немесе сатып алмаған
акциялар бойынша дивидендтер төленбейді.
Артықшылықты акциялар бойынша дивидендтерді төлеудің тәртібі мен
ең төменгі мөлшері олардың эмиссия проспектілерімен белгіленеді.
Артықшылықты акциялар бойынша есептелінетін дивидендтің мөлшері осы
кезеңдегі жай акциялар бойынша есептелінетін дивидендтің мөлшерінен
аз болмауы тиіс. Артықшылықты акциялардың иелеріне есептелінетін
дивидендтер толық көлемінде төленгенге дейін жай акциялар бойынша
дивидендтер төленбейді.
Жалпы меншіктің акционерлік формасы 3 қызмет атқарады. Біріншіден,
ол капиталды көбейту құралы болып табылады. Екіншіден, акционерлерді
өз меншігін көбейтуге және өндірісті басқаратын аппарат қызметін
бақылауға итермелейтін құрал болып табылады. Үшіншіден, шаруашылық
мотивацияны құру (бұл жағдайда акционерлер мен жұмысшылар бір тұлға
болады) құрал болып табылады. Сонымен, егер екінші қызмет кез-
келген АҚ-ға тән болса, біріншісі мен үшіншісі АҚ-ның нақты
формасына (ашық немесе жабық) мүлдем байланысты болмауы мүмкін.
Акционерлеу тек мына жағдайда тиімді болады: егер акционерлік
формада бұрынғы меншік қатынастары сақталмаса. Ал мұндай қауіп
мемлекеттік кәсіпорынның акционерленуіне тән, бұл жағдайда акциялардың
жартысы мемлекетте болады. Мұнда мемлекетте акциялардың 51%-ы
сақталатын ірі акционерлік кәсіпорынның тәжірибесі айтылған. Бірақ
мемлекеттік меншікті өткізу формасының көзқарасына мұндай акцио- нерлеудің
алға қадам жасайтыны айқын. Акционерлеуді өткізу барысында мемлекет
өз бюджетін акцияларды сату арқылы толтырады. Бірақ бір жағынан, АҚ
жеке шаруашылық ұйым бола отырып, қосымша хұқықтарға ие. Демек,
акциялардың түрлі меншіккерлерінің болуы акцияларды меншікті бақылау
және оны басқару құралы ретінде қолдануға мүмкіндік береді. Мұндағы
маңызды сауал: мұндай акционерлеу әкімшілік жүйенің билік пирамидасын
жояды ма?
Акционерлік қоғамның экономикалық көрсеткіштерін зерттеу
тәжірибесі көрсеткендей: ең жақсы нәтижелерге мемлекеттің қатысуынсыз
қызмет ететін АҚ ие. Мұны мына көрсеткіштер мәлімдейді:
1) таза рентабелділік (сату рентабелділігі) көрсеткіштері;
2) активтер рентабелділігі;
3) меншік құралдарының рентабелділігі;
4) өнім рентабелділігі.
Акционер үшінші тұлғаға өзінің акцияларын беруге және сатуға құқы
бар. Қоғамның мүлігінен өз бөлігін алуға болмайды, басқа тұлғаға
бере алады. Мұндай операцияға мүшелік құқығын куәландыратын құжат
болып сертификат бола алады, ал кей жағдайда – акционерлерді тіркеу
реестрі. Қоғамнан шығу өз акцияларын келісім арқылы жүзеге асырады.
Акциялардың өтуінің нақты әдістері әрі қарай қарастырылады.
Акциялардың шығыстану еркіні АҚ-ң міндетті қасиеті болып
табылмайды. Әрине, акциялардың шығыстануының толық мүмкінсіздігі АҚ
институты мәнімен сәйкес келмейді. Бірақ, шығыстану еркіндігінің
шектеулеріне рұқсат етіледі.Мұндай шектеулердің себептері мен деңгейлері
әр түрлі болуы мүмкін. Әдетте, олар объективті болады. Мысалы,
мем-
лекеттік кәсіпорынды акционерлеу кезінде еңбек ұжымы
мүшелерінің
акцияларды иеленуге артықшылықты құқы бар. Бұл кәсіпорын ұжымын
сақтау мақсатында жасалуы мүмкін. Акционерлік қоғамның бір ерекшелігі –
корпорация міндеттемелері бойынша қатысушылардың акцияларды сатып
алуға салған қаржыларына деген жауапкершілігінің шектеулігі. Мұндай
шектеулі жауапкершілік кәсіпорынға өз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz