Логистикалық теорияның аспектілері: мәні және міндеттері
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1. ЛОГИСТИКАЛЫҚ ТЕОРИЯНЫҢ АСПЕКТІЛЕРІ: МӘНІ
ЖӘНЕ МІНДЕТТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.1Логистика түсінігі және оның дамуының негізгі кезеңдері ... ... ... ... .8
1.2 Логистиканы қолданудың тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
1.3 Қазақстан Республикасында логистиканың даму жағдайы ... ... ... ... 26
2. ҚР.НЫҢ МУЛЬТИМОДАЛЬДЫ
КӨЛІК.ЛОГИСТИКАЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫН
ЖӘНЕ ДАМУ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
2.1 ҚР.ның көлік.коммуникациялық кешенінің даму жағдайын және
тенденцияларын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
2.2 «Favorite Customs Services LTD» ЖШС және «STS Logistics» ЖШС
логистикалық кәсіпорындарының іс.әрекетін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
2.3 ҚР.ның терминалдық.қойма инфрақұрылымы және Қазақстанның
көлік.логистикалық жүйесіндегі мәселелерін талдау ... ... ... ... ... ... ... 54
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА
КӨЛІК.ЛОГИСТИКАЛЫҚ ЖҮЙЕНІҢ ДАМУ БОЛАШАҒЫ ... ... ... ... 69
3.1 2015 жылға дейінгі Қазақстан Республикасының аймақтық даму
стратегиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...69
3.2 Қазақстанның көлік.логистикалық жүйесінің моделі ... ... ... ... ... .76
3.3 Қазақстан Республикасы кәсіпорындарында логистиканы жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...87
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 98
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..100
1. ЛОГИСТИКАЛЫҚ ТЕОРИЯНЫҢ АСПЕКТІЛЕРІ: МӘНІ
ЖӘНЕ МІНДЕТТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.1Логистика түсінігі және оның дамуының негізгі кезеңдері ... ... ... ... .8
1.2 Логистиканы қолданудың тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
1.3 Қазақстан Республикасында логистиканың даму жағдайы ... ... ... ... 26
2. ҚР.НЫҢ МУЛЬТИМОДАЛЬДЫ
КӨЛІК.ЛОГИСТИКАЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫН
ЖӘНЕ ДАМУ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
2.1 ҚР.ның көлік.коммуникациялық кешенінің даму жағдайын және
тенденцияларын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
2.2 «Favorite Customs Services LTD» ЖШС және «STS Logistics» ЖШС
логистикалық кәсіпорындарының іс.әрекетін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
2.3 ҚР.ның терминалдық.қойма инфрақұрылымы және Қазақстанның
көлік.логистикалық жүйесіндегі мәселелерін талдау ... ... ... ... ... ... ... 54
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА
КӨЛІК.ЛОГИСТИКАЛЫҚ ЖҮЙЕНІҢ ДАМУ БОЛАШАҒЫ ... ... ... ... 69
3.1 2015 жылға дейінгі Қазақстан Республикасының аймақтық даму
стратегиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...69
3.2 Қазақстанның көлік.логистикалық жүйесінің моделі ... ... ... ... ... .76
3.3 Қазақстан Республикасы кәсіпорындарында логистиканы жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...87
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 98
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..100
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Нарықтық бәсекелестік орта шарттарында әр түрлі көлік түрінің жұмысындағы координацияны және өзара әрекеттесуді қамтамасыз ету мәселелерін шешу, халықаралық көлік коридорлары бойынша аралас (интермодалды) жүктерді тасымалдау, көлік-экспедициялық кешенде жаңа түбегейлі тұрғыда клиенттерге қызмет көрсетуді талап етеді, оның негізінде логистиканың және логистикалық менеджменттің принципі, аймақтық, аймақаралық және трансұлттық деңгейлерде интегралдық логистикалық көлік-таратуы жүйелердің қалыптасуы және дамуы жаңа тұрғыны қолдануды талап етеді. Логистиканың классикалық түсінігі қажетті көлемде жоғары сапалы тауарлармен қажетті уақытта, қажетті орынға және ең төменгі шығынмен жеткізуді қамтамасыз етумен байланысты. Кәсіпкерліктің тәжірибесіне логистика әдістерін енгізу өндірістегі, жабдықтаудағы және өткізудегі өнімдердің барлық қор түрлерін қысқартуға, өндірушіден тұтынушыға дейінгі тауарматериалдық ағынмен байланысты өндірістің өзіндік құнын және шығындарын орташа 40-50% төмендетуге, клиенттердің тауарлар мен қызмет сапасына толық қанағаттануын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Халықаралық логистикалық қызмет нарығының жылдам кеңеюі ірі макрологистикалық трансұлттық серіктестіктердің және өндірістік көлік корпорацияларының қалыптасуына алғышарт жасайды. Логистиканың интегралдау тұжырымдамасы жүк жүйесінің қатысушылары біріккен және тауарлардың үздіксіз және үзіліссіз қозғалысын, тауар қозғалысының қатысушылары арасында экономикалық келісімге келу арқылы жиынтық шығындарын төмендету негізінде құрылды. Көлікте интеграциялау процестері халықаралық ынтымақтастықты кеңейтуінде маңызды рөл атқарады. 1990 жылдың басында көлік және экспедиторлық кәсіпорындар замануи логистикалық тасымалдау технологияларын және мультимодалды терминал жүйелерінің негізінде жүктерді өңдеу, сыртқы сауда жүктерінің аралас тасымалдауларын іске асыру, жүктерді жеткізу «тура уақытында» (just in time) және «есіктен есікке» технологияларын енгізу, жүктерді тасымалдауды қамтамасыз ететін замануи телекоммуникациялық жүйелердің дамуын қолдану өажеттілігін түсінді. Ірі көлік-экспедиторлық серіктестіктер өздерінің терминалдарын және кеден қоймаларын, көлік-таратушы орталықтарды, тасымалдау процестерінің ақпараттық жүйелерін қамтамасыз ететін, жүктерді өңдеу және логистикалық сервисті құра бастады.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңашылдығы. Логистиканың өзектілігі және оны зерттеуге деген қызығушылықтың артуы логистикалық әдісті қолдануды ашатын материал өткізуші жүйелердің тиімді қызмет етуін жоғарылататын потенциалды мүмкіндіктерімен түсіндіріледі. Логистика шикізат пен жартылай фабрикаттарды сатып алу мен дайын өнімді тұтынушыға жеткізгенге дейінгі уақыт аралығын қысқартуға мүмкіндік береді, материалды қорлардың күрт қысқаруына әсер етеді. Логистиканы қолдану ақпарат алу үрдісін жеделдетіп, қызмет көрсету деңгейін жоғарылатады. Логистикаға деген отандық ғалымдардың, жоғарғы оқу орындарының оқытушыларының, ғылыми-техникалық жұмысшылардың, өнеркәсіп және көлік кәсіпорындарының менеджерлерінің, инженерлер мен бизнесмендердің қызығушылығы тек отандық экономика үшін жаңа және айтуға ыңғайсыз терминмен ғана емес, сондай-ақ өнеркәсібі дамыған елдер экономикасында логистикалық әдісті қолдану арқасында алынған әсерлі нәтижелерімен түсіндіріледі.
Халықаралық логистикалық қызмет нарығының жылдам кеңеюі ірі макрологистикалық трансұлттық серіктестіктердің және өндірістік көлік корпорацияларының қалыптасуына алғышарт жасайды. Логистиканың интегралдау тұжырымдамасы жүк жүйесінің қатысушылары біріккен және тауарлардың үздіксіз және үзіліссіз қозғалысын, тауар қозғалысының қатысушылары арасында экономикалық келісімге келу арқылы жиынтық шығындарын төмендету негізінде құрылды. Көлікте интеграциялау процестері халықаралық ынтымақтастықты кеңейтуінде маңызды рөл атқарады. 1990 жылдың басында көлік және экспедиторлық кәсіпорындар замануи логистикалық тасымалдау технологияларын және мультимодалды терминал жүйелерінің негізінде жүктерді өңдеу, сыртқы сауда жүктерінің аралас тасымалдауларын іске асыру, жүктерді жеткізу «тура уақытында» (just in time) және «есіктен есікке» технологияларын енгізу, жүктерді тасымалдауды қамтамасыз ететін замануи телекоммуникациялық жүйелердің дамуын қолдану өажеттілігін түсінді. Ірі көлік-экспедиторлық серіктестіктер өздерінің терминалдарын және кеден қоймаларын, көлік-таратушы орталықтарды, тасымалдау процестерінің ақпараттық жүйелерін қамтамасыз ететін, жүктерді өңдеу және логистикалық сервисті құра бастады.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңашылдығы. Логистиканың өзектілігі және оны зерттеуге деген қызығушылықтың артуы логистикалық әдісті қолдануды ашатын материал өткізуші жүйелердің тиімді қызмет етуін жоғарылататын потенциалды мүмкіндіктерімен түсіндіріледі. Логистика шикізат пен жартылай фабрикаттарды сатып алу мен дайын өнімді тұтынушыға жеткізгенге дейінгі уақыт аралығын қысқартуға мүмкіндік береді, материалды қорлардың күрт қысқаруына әсер етеді. Логистиканы қолдану ақпарат алу үрдісін жеделдетіп, қызмет көрсету деңгейін жоғарылатады. Логистикаға деген отандық ғалымдардың, жоғарғы оқу орындарының оқытушыларының, ғылыми-техникалық жұмысшылардың, өнеркәсіп және көлік кәсіпорындарының менеджерлерінің, инженерлер мен бизнесмендердің қызығушылығы тек отандық экономика үшін жаңа және айтуға ыңғайсыз терминмен ғана емес, сондай-ақ өнеркәсібі дамыған елдер экономикасында логистикалық әдісті қолдану арқасында алынған әсерлі нәтижелерімен түсіндіріледі.
1. Айгуль Тулембаева: «Экономика не прощает эмоций» статья. «Начнем с понедельника», № 10 (724), 7 - 13 марта 2008
2. Афанасьева Н. В. Логистические системы. - СПб.: Изд-во Санкт-Петербург, ун-та экономики и финансов. 2005 г.
3. Бауэрсокс Дональд Дж., Клосс Дейвид Дж. Логистика: интегрированная цепь поставок / Пер. с англ. - М.: ЗАО «Олимп—Бизнес». 2001
4. Берталанфи Л. Общая теория систем - обзор проблем и результатов. - М.: Наука, 1969.
5. Васильев Г. А. и др. Логистика. - М.: Экономическое образование. 2003г.
6. Гаджинский А.М. Логистика. - М.: Маркетинг, 2001.
7. Голиков Е. А. Маркетинг и логистика. - М.: ИД «Дашков и КӘ», 1999.
8. Гордон М. П., Карнаухов С. Б. Логистика товародвижения.- М.: Центр экономики и маркетинга, 1998.
9. Даулет Б.С., Тулембаева А.Н. Стратегическое управление в транспортно-коммуникационном комплексе РК. - Алматы: Казак университет, 2003.
10. Залманова М. Е. и др. Производственно-коммерческая логистика. - Саратов: Саратовский гос. техн. ун-т, 1995.
11. Зубков Г. С. и др. Торговая логистика: Учебное пособие. - Ростов н/Д., 1997.
12. Кожамкулова Ж.Т., Урузбаева Н.А., Тулембаева А.Н. Коммерческое предпринимательство. - Алматы: Қазақ университеті, 1999.
13. Колобов А. А., Омелъченко И.Н. Основы промышленной логистики: Учебное пособие. - М.: Изд-во МГТУ им. Н. Э. Баумана, 1998.
14. Костоглодов Д.Д., Саввиди И.И., Стаханов В.Н. Маркетинг и логистика фирмы - М.: ПРИОР, 2000.
15. Линдере М. Р., Фирон X. Е. Управление снабжением и запасами: Логистика / Пер. с англ. - СПб.: Полигон, 1999.
16. Логистика: Учебное пособие/Под ред. Б.А. Аникина. — М.: ИНФРА-М, 1997.
17. Миротин Л.Б., Ташбаев Ы.Э. Логистика для предпринимателя: основные понятия, положения и процедуры. - М.: ИНФРА-М, 2002.
18. Миротин Л.Б., Ташбаев Ы.Э., Порошина О.Г. Эффективная логистика.- М.: Экзамен, 2002.
19. Миротин Л.Б., Ташбаев Ы.Э. Логистика для предпринимателя. - М.: ИНФРА, 2002.
20. Неруш Ю. М. Логистика: Учебник для вузов. 2-е изд., перераб. и доп.- М.: ЮНИТИ: ДАНА, 1998.
21. Плоткин Б. К. Введение в коммерцию и коммерческую логистику / Учебное пособие.- CПб: Изд-во Санкт-Петербург. ун-та экономики и финансов, 1996.
22. Плоткин Б. К. Основы логистики. - Л.: Изд-во ЛФЭИ,2001 г.
23. Родников Л. П. Логистика: Терминологический словарь. - М.: Инфра - М, 2000.
24. Семененко А.И., Сергеев В.И. Логистика. Основы теории. - СПб.: Изд-во «Союз», 2001.
25. Семененко А.И. Предпринимательская логистика - СПб: Политехника, 1997.
26. Сергеев В.И. Логистика в бизнесе. - М.: ИНФРА-М, 2001.
27. Смехов А.А. Введение в логистику. - М.: Транспорт,1993.
28. Стратегия развития Казахстана до 2030 года
29. Стратегия территориального развития Республики Казахстан до 2015 года, март 2006г.
30. Транспортная стратегия Республики Казахстан до 2015 года.
31. Тулембаева А.Н. Логистика. Учебное пособие на казахском языке. Алматы: Қазақ университеті, 2004
32. Тулембаева А.Н. Логистика. Учебное пособие. Издатмаркет 62004 Логистика: Учебник / Под ред. Б. А. Аникина. 2-е изд., перераб. и доп. - М.: Инфра • М, 2000.
2. Афанасьева Н. В. Логистические системы. - СПб.: Изд-во Санкт-Петербург, ун-та экономики и финансов. 2005 г.
3. Бауэрсокс Дональд Дж., Клосс Дейвид Дж. Логистика: интегрированная цепь поставок / Пер. с англ. - М.: ЗАО «Олимп—Бизнес». 2001
4. Берталанфи Л. Общая теория систем - обзор проблем и результатов. - М.: Наука, 1969.
5. Васильев Г. А. и др. Логистика. - М.: Экономическое образование. 2003г.
6. Гаджинский А.М. Логистика. - М.: Маркетинг, 2001.
7. Голиков Е. А. Маркетинг и логистика. - М.: ИД «Дашков и КӘ», 1999.
8. Гордон М. П., Карнаухов С. Б. Логистика товародвижения.- М.: Центр экономики и маркетинга, 1998.
9. Даулет Б.С., Тулембаева А.Н. Стратегическое управление в транспортно-коммуникационном комплексе РК. - Алматы: Казак университет, 2003.
10. Залманова М. Е. и др. Производственно-коммерческая логистика. - Саратов: Саратовский гос. техн. ун-т, 1995.
11. Зубков Г. С. и др. Торговая логистика: Учебное пособие. - Ростов н/Д., 1997.
12. Кожамкулова Ж.Т., Урузбаева Н.А., Тулембаева А.Н. Коммерческое предпринимательство. - Алматы: Қазақ университеті, 1999.
13. Колобов А. А., Омелъченко И.Н. Основы промышленной логистики: Учебное пособие. - М.: Изд-во МГТУ им. Н. Э. Баумана, 1998.
14. Костоглодов Д.Д., Саввиди И.И., Стаханов В.Н. Маркетинг и логистика фирмы - М.: ПРИОР, 2000.
15. Линдере М. Р., Фирон X. Е. Управление снабжением и запасами: Логистика / Пер. с англ. - СПб.: Полигон, 1999.
16. Логистика: Учебное пособие/Под ред. Б.А. Аникина. — М.: ИНФРА-М, 1997.
17. Миротин Л.Б., Ташбаев Ы.Э. Логистика для предпринимателя: основные понятия, положения и процедуры. - М.: ИНФРА-М, 2002.
18. Миротин Л.Б., Ташбаев Ы.Э., Порошина О.Г. Эффективная логистика.- М.: Экзамен, 2002.
19. Миротин Л.Б., Ташбаев Ы.Э. Логистика для предпринимателя. - М.: ИНФРА, 2002.
20. Неруш Ю. М. Логистика: Учебник для вузов. 2-е изд., перераб. и доп.- М.: ЮНИТИ: ДАНА, 1998.
21. Плоткин Б. К. Введение в коммерцию и коммерческую логистику / Учебное пособие.- CПб: Изд-во Санкт-Петербург. ун-та экономики и финансов, 1996.
22. Плоткин Б. К. Основы логистики. - Л.: Изд-во ЛФЭИ,2001 г.
23. Родников Л. П. Логистика: Терминологический словарь. - М.: Инфра - М, 2000.
24. Семененко А.И., Сергеев В.И. Логистика. Основы теории. - СПб.: Изд-во «Союз», 2001.
25. Семененко А.И. Предпринимательская логистика - СПб: Политехника, 1997.
26. Сергеев В.И. Логистика в бизнесе. - М.: ИНФРА-М, 2001.
27. Смехов А.А. Введение в логистику. - М.: Транспорт,1993.
28. Стратегия развития Казахстана до 2030 года
29. Стратегия территориального развития Республики Казахстан до 2015 года, март 2006г.
30. Транспортная стратегия Республики Казахстан до 2015 года.
31. Тулембаева А.Н. Логистика. Учебное пособие на казахском языке. Алматы: Қазақ университеті, 2004
32. Тулембаева А.Н. Логистика. Учебное пособие. Издатмаркет 62004 Логистика: Учебник / Под ред. Б. А. Аникина. 2-е изд., перераб. и доп. - М.: Инфра • М, 2000.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1. Логистикалық теорияның аспектілері: мәні
және міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.1Логистика түсінігі және оның дамуының негізгі кезеңдері ... ... ... ... .8
2. Логистиканы қолданудың
тиімділігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...18
3. Қазақстан Республикасында логистиканың даму жағдайы ... ... ... ... 26
2. ҚР-ның мультимодальды
көлік-логистикалық жүйесінің қазіргі жағдайын
және даму тенденцияларын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
2.1 ҚР-ның көлік-коммуникациялық кешенінің даму жағдайын және
тенденцияларын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
2.2 Favorite Customs Services LTD ЖШС және STS Logistics ЖШС
логистикалық кәсіпорындарының іс-әрекетін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... .44
2.3 ҚР-ның терминалдық-қойма инфрақұрылымы және Қазақстанның
көлік-логистикалық жүйесіндегі мәселелерін талдау ... ... ... ... ... ... ... 54
3. Қазақстан Республикасында
көлік-логистикалық жүйенің даму болашағы ... ... ... ... 69
3.1 2015 жылға дейінгі Қазақстан Республикасының аймақтық даму
стратегиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...69
3.2 Қазақстанның көлік-логистикалық жүйесінің моделі ... ... ... ... ... .76
3.3 Қазақстан Республикасы кәсіпорындарында логистиканы жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .87
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 98
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..100
Кіріспе
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Нарықтық бәсекелестік орта
шарттарында әр түрлі көлік түрінің жұмысындағы координацияны және өзара
әрекеттесуді қамтамасыз ету мәселелерін шешу, халықаралық көлік коридорлары
бойынша аралас (интермодалды) жүктерді тасымалдау, көлік-экспедициялық
кешенде жаңа түбегейлі тұрғыда клиенттерге қызмет көрсетуді талап етеді,
оның негізінде логистиканың және логистикалық менеджменттің принципі,
аймақтық, аймақаралық және трансұлттық деңгейлерде интегралдық логистикалық
көлік-таратуы жүйелердің қалыптасуы және дамуы жаңа тұрғыны қолдануды талап
етеді. Логистиканың классикалық түсінігі қажетті көлемде жоғары сапалы
тауарлармен қажетті уақытта, қажетті орынға және ең төменгі шығынмен
жеткізуді қамтамасыз етумен байланысты. Кәсіпкерліктің тәжірибесіне
логистика әдістерін енгізу өндірістегі, жабдықтаудағы және өткізудегі
өнімдердің барлық қор түрлерін қысқартуға, өндірушіден тұтынушыға дейінгі
тауарматериалдық ағынмен байланысты өндірістің өзіндік құнын және
шығындарын орташа 40-50% төмендетуге, клиенттердің тауарлар мен қызмет
сапасына толық қанағаттануын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Халықаралық логистикалық қызмет нарығының жылдам кеңеюі ірі
макрологистикалық трансұлттық серіктестіктердің және өндірістік көлік
корпорацияларының қалыптасуына алғышарт жасайды. Логистиканың интегралдау
тұжырымдамасы жүк жүйесінің қатысушылары біріккен және тауарлардың үздіксіз
және үзіліссіз қозғалысын, тауар қозғалысының қатысушылары арасында
экономикалық келісімге келу арқылы жиынтық шығындарын төмендету негізінде
құрылды. Көлікте интеграциялау процестері халықаралық ынтымақтастықты
кеңейтуінде маңызды рөл атқарады. 1990 жылдың басында көлік және
экспедиторлық кәсіпорындар замануи логистикалық тасымалдау технологияларын
және мультимодалды терминал жүйелерінің негізінде жүктерді өңдеу, сыртқы
сауда жүктерінің аралас тасымалдауларын іске асыру, жүктерді жеткізу тура
уақытында (just in time) және есіктен есікке технологияларын енгізу,
жүктерді тасымалдауды қамтамасыз ететін замануи телекоммуникациялық
жүйелердің дамуын қолдану өажеттілігін түсінді. Ірі көлік-экспедиторлық
серіктестіктер өздерінің терминалдарын және кеден қоймаларын, көлік-
таратушы орталықтарды, тасымалдау процестерінің ақпараттық жүйелерін
қамтамасыз ететін, жүктерді өңдеу және логистикалық сервисті құра бастады.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңашылдығы. Логистиканың өзектілігі және
оны зерттеуге деген қызығушылықтың артуы логистикалық әдісті қолдануды
ашатын материал өткізуші жүйелердің тиімді қызмет етуін жоғарылататын
потенциалды мүмкіндіктерімен түсіндіріледі. Логистика шикізат пен жартылай
фабрикаттарды сатып алу мен дайын өнімді тұтынушыға жеткізгенге дейінгі
уақыт аралығын қысқартуға мүмкіндік береді, материалды қорлардың күрт
қысқаруына әсер етеді. Логистиканы қолдану ақпарат алу үрдісін жеделдетіп,
қызмет көрсету деңгейін жоғарылатады. Логистикаға деген отандық
ғалымдардың, жоғарғы оқу орындарының оқытушыларының, ғылыми-техникалық
жұмысшылардың, өнеркәсіп және көлік кәсіпорындарының менеджерлерінің,
инженерлер мен бизнесмендердің қызығушылығы тек отандық экономика үшін жаңа
және айтуға ыңғайсыз терминмен ғана емес, сондай-ақ өнеркәсібі дамыған
елдер экономикасында логистикалық әдісті қолдану арқасында алынған әсерлі
нәтижелерімен түсіндіріледі.
Шетел тәжірибесі көрсеткендей, қазіргі кәсіпкерлікте логистика
стратегиялық маңызды орынға ие. Осы салада табысқа жеткен көптеген
мамандардың серіктестік басшылығындағы жоғарғы қызмет орындарына жылжитыны
кездейсоқ емес. Қазіргі уақытта алдыңғы қатарлы фирмалардағы логистиканың
дәстүрлі функционалды салалары стратегиялық инновациялық (жаңартпа) жүйе
құра отырып, жалпы ақпараттық-компьютерлік платформа негізінде бірікті.
Логистика саласындағы қызмет көп қырлы. Оған көлікті, қойма шаруашылығын,
қорларды, кадрларды басқару, ақпаратты жүйелердің ұйымдастырылуы,
коммерциялық қызмет және т. б. жатады. Аталған әрбір қызмет сәйкес салалық
пәнде терең зерттеліп, баяндалған. Логистикалық тәсілдің жаңалығы – негізгі
өзара байланыс. Логистикалық әдістің мақсаты – материалды ағымдарды
толассыз басқару.
Шет елдердің көпшілігінде логистикалық ассоциациялар, ұйымдар мен
қоғамдастықтар құрылып, тиімді қызмет етіп отыр. Логистика салыстырмалы
түрде жас және белсенді дамушы ғылым мен кәсіпкерлік сферасы болып
табылады. Шет елде логистика соңғы онжылдықта тез дамыды. Қазақстан үшін
логистикалық өндірістік, сауда, көлік және ақпараттық жүйелердің қалыптасуы
мен дамуы өте маңызды, себебі ол біздің елдің әлемдік экономикалық және
ақпараттық кеңістікке интеграциялануын тездетуге мүмкіндік береді.
Логистиканың тәжірибелі тәсілдерді және ғылыми көзқарасты талап етуі
Қазақстанның нарықтық қатынастарға көшуінің бастауымен сай келді. Отандық
бизнестегі логистикалық көзқарастың мүмкіндіктерін және қарқынын бүгінгі
күнгі Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық, саяси жағдайдан және
экономикалық реформалар қадамының болжамынан бөліп-жарып қарауға болмайды.
Кәсіпкерлік практикасына логистикалық менеджмент әдістерін енгізу
көптеген фирмаларға өндірістегі, жабдықтаудағы және өткізудегі өнімнің
барлық қор түрлерін қысқартуға, айналым капиталының айналымдылығын
жеделдетуге, өндірістің өзіндік құнын төмендетуге, бөлуге тиісті шығындарды
төмендетуге, тауарлар және қызметтермен тұтынушылардың толық
қанағаттандырылуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Осы тұрғыдан зерттеу
жұмысының өзектілігін көруге болады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – отандық кәсіпорындардың дамуында
логистикалық әдістерді қолдану қажеттілігінің теориялық және практикалық
негіздеу болып табылады.
Жұмысты жазу барысында жұмыстың мақсатына жету үшін келесідей
міндеттер белгіленген:
• логистика тарихын, эволюциясын, ұғымы мен мазмұнын ашу;
• логистика әдістемелерін, оны қолданудағы экономикалық
тиімділігін толықтай ашу, тұжырымдама келтіру;
• шет ел кәсіпорындарында логистикалық концепциялар мен әдістерді
қолдану тәжірибесін қарастыру;
• Қазақстан Республикасында логистиканың даму жағдайы және
болашағын қарастыру;
• Қазақстан Республикасы кәсіпорындарында логистиканы жетілдіру
жолдары бойынша ұсыныстар келтіру.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі – Қазақстан республикасының
кәсіпорындары болып табылады.
Жұмыстың тақырыбына қатысты қарастырылатын мәселелер орын-орнымен
топтастырып көрсетілген.
Дипломдық жұмыстың ақпараттық әдістемелік базасы: кәсіпорындардың
шаруашылық қызметін реттеу бойынша ҚР ның нормативті және заң актілері,
отандық және шетелдік ғалым экономисттердің логистика және тасымалдау
саласындағы еңбектері.
1. Логистикалық теорияның аспектілері: мәні және міндеттері
1.1 Логистика түсінігі және оның дамуының негізгі кезеңдері
Практикалық логистиканың пайда болу және даму тарихы көне заманнан
басталады. Гамбург университетінің профессоры Г.Павеллектің айтуынша, тіпті
Рим империясының кезеңінде логистер немесе логистиктер деген мәртебесі
бар қызметкерлер болған. Олар азық-түлік өнімдерін бөлумен айналысқан.
Біздің дәуірдің бірінші мыңжылдығында бірқатар елдердің әскери лексиконында
логистиканы қарулы күштерді материалды ресурстармен қамтамасыз ету және
олардың қорларын сақтау бойынша қызметпен байланыстырған. Мысалы,
византийлік патша VІ Леон (б.з. 865-912 ж. ж.) кезінде логистиканың
міндеттеріне әскерді қаруландыру, оларды әскери мүлікпен қамтамасыз ету,
олардың қажеттіліктерін уақтылы қарайластыру жатады деп есептелген.
Логистикалық әдіс Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде, әсіресе
американдық әскерлерде кеңінен қолданылды. Әскери өнеркәсіптің, тылдағы
және фронттағы жабдықтау базалары мен көліктің нақты бірлескен іс-әрекеті
американдық әскерді қажетті мөлшерде қару-жарақпен, жанар-жағар май
материалдарымен және азық-түлікпен уақтылы және жүйелі түрде қамтамасыз
етуге мүмкіндік жасады.
Үлкен ағылшын-орыс сөздігі бүгінгі таңда да logіstіes сөзін әскери
1) тыл және жабдықтау; 2) материалды-техникалық қамтамасыз ету; 3) тыл
жұмысын ұйымдастыру және жүргізу деп аударып жүр.
Философиялық энциклопедияда логистиканың мынадай түсініктемесін табуға
болады: Логистика гректің logіstіke сөзінен алынған – есептеу, пайымдау
өнері. Ежелгі гректерде есептеу және геометриялық өлшеу өнері, яғни
теориялық математикаға қарсы қойылатын практикалық арифметика логистика деп
аталады. Осы мағынада бұл термин Батыс Европада XVІІ ғасырға дейін
қолданылған. Бірақ Лейбниц (неміс ағартушы-энциклопедисі, философы)
логистиканы calculus ratіocіnator (ой қорытындыларын есептеу) үшін
синоним ретінде қолданған. 1904 жылы Женевадағы Халықаралық философиялық
конгресте бұл термин математикалық логиканы белгілеу үшін ұсынылды.
Логистика дамуының тағы бір бағыты – экономикалық, мұнда логистика деп
шаруашылық жүргізудің ғылыми-практикалық бағыты, яғни өндіріс және айналым
сфераларындағы материалды және олармен байланысты ақпараттық және қаржы
ағымдарын тиімді басқару түсіндіріледі.
Экономикада логистиканың кең қолданылуы 60-70–ші жылдарға келеді және
байланыс технологиялары саласындағы жетістіктермен байланысты. Шикізат,
бөлшектер мен дайын өнімдердің қозғалысының барлық сатыларын іштей бақылау
мүмкіндігі материалды ағымдарды басқарудың дәстүрлі үлгісіндегі жіберілетін
үлкен шығындарды айқын байқауға мүмкіндік берді. Экономикада логистиканы
қолданудан алатын экономикалық ұтыс тауарларды жылжыту саласында
әріптестерді бірлестіктерге бейімдеуге әсер етті.
Логистиканың практикалық әлуетін алғашқы болып американдық мамандар
Пол Конверс және Питер Дракер түсінді. Олар оның әлует мүмкіндіктерін
шығындарды үнемдеудің соңғы шегі және экономиканың танылмаған материгі
ретінде анықтады. Кейіннен олардың көзқарастарын көптеген теоретик-
логистиктер бөлісті. М. Потер, Д. Стон және басқа да осылар сияқты
американдық зерттеушілердің айтуынша, логистика өзінің дәстүрлі тар
анықтамасының шекарасынан шықты және фирманың жоспарлауы мен стратегиялық
басқаруында маңызды орын алады.
Логистика түсініктеріндегі белгілі бір айырмашылықтарға қарамастан,
олардың екеуі де жалпы және айрықша белгілері: үйлесімділік, рационалдық
және дәл есептеуді бөліп көрсетеді.
Сурет - 1 шет елдегі логистика эволюциясы, материалды, сондай-ақ онда
кездесетін ақпарат және қаржы ағымдарын басқарудың теориясы мен практикасы
бойынша берілген, яғни шикізаттардың, материалдардың және дайын өнімдердің
айналым үрдісімен байланысты, оларды жабдықтаушылардан өндіруші-
кәсіпорындарға және соңғылардан талаптарға сәйкес соңғы тұтынушыларға дейін
жеткізумен байланысты барлық кешенді мәселелердің шешілуі берілген.
ХХ ғ. логистикасының генезисінде бірнеше тарихи сатыларды бөліп
көрсетуге болады.
20-жылдардан 50-жылдардың басына дейінгі кезеңді фрагментаризация
кезеңі деп атауға болады, бұл кезде логистика идеясы жалпы шығындарды
төмендету және бизнестегі материалды ағымдарды басқарудың интегралды құралы
ретінде талап етілмеген. Сонымен бірге 50-ші жылдарға дейін кейбір
логистикалық қызметтер құрамдас шығындарды төмендету тұрғысынан маңызды
болған, мысалы, өндірісте, тасымалдауда, қоймалауда және т.б. Дегенмен,
жалпы экономикалық жағдайлар, технология мен менеджменттің даму деңгейі
логистика феноменінің пайда болуына ықпал етпеді.
Қарастырылып отырған кезеңде, онда болашақта логистикалық концепция
енгізудің алғышарты қалыптасқандығымен маңызды. Оған төмендегілерді
жатқызуға болады:
• тауарлардың өткізуді ұйымдастыру жүйелеріндегі қорлар мен
тасымалдау шығындарының өсуі;
• транспорт тарифтерінің өсуі;
• маркетинг концепциясының пайда болуы және тез таралуы;
• әскери логистиканың теориясы мен практикасының дамуы.
Осы кезеңде маркетинг бойынша бірқатар еңбектер шықты, оларда
маркетингтің құрамдас бөлігі ретіндегі физикалық бөлудің табиғаты ашылды,
оның тауарларды өткізудің тиімділігін ұйымдастырудағы және жоғарылатудағы
оның ерекше орны көрсетілген.
Өндірістік
(операциялық)
менеджмент
Біріккен логистика
Сурет 1. Логистика эволюциясы.
Әлемдік экономиканың өндіруші нарығынан сатып алушы нарығына бірте-
бірте өту салдары ретіндегі маркетинг концепцияның қалыптасуы
кәсіпкерліктегі логистиканың пайда болуын түсіндіретін маңызды фактор болып
табылады.
Қарастырылып отырған тарихи уақыт мезетіндегі алғашқы логистикалық
ұйымдар мен бірлестіктердің пайда болуын айта кету қажет. АҚШ-тағы және
әлемдегі ең ежелгі ұйым сатып алуларды басқару мәселелерінің Ұлттық
ассоциациясы болып табылады (1915 жылы құрылған), ол 1967 жылы жабдықтау
агенттерінің Ұлттық ассоциациясы болып қайта құрылды.
1950-ші жылдардың ортасынан бастап 1970-ші жылдарға дейінгі кезеңді
батыс мамандары логистиканың қалыптасу кезеңі (концептуализация) деп
атайды. Бұл кезең, ең алдымен, АҚШ-тағы логистиканың теориясы мен
практикасының тез дамуымен сипатталды. Сол кезеңде дистрибьюцияны жақсарту
мүмкіндігін, ең алдымен шығындарды төмендету тұрғысынан, елемеуге болмайды.
Белгілі американ жазушысы және менеджмент бойынша кеңесші Питер Друкер
дистрибьюцияны көбінесе еленбейтін және американ бизнесінің ең сенімді
саласы деп атаған.
Логистиканың батыс кәсіпкерлігінде тез етек жаюының маңызды
фактілерінің бірі - жеке бөлудегі жалпы шығындар концепциясының пайда болуы
болды. Бұл концепцияның мәні, дистрибьюцияда шығындарды тауарды өндірушіден
тұтынушыға жылжытуға кеткен шығындардың жалпы деңгейі азаятындай етіп қайта
топтауға болатындығына келіп саяды. Мысалы, тауарлар тасымалын автокөлік
көлігінен әуе көлігіне алмастыра отырып, аралық қоймаларды құру
қажеттілігінен қашуға болады, яғни қорларды қоймалауға, сақтауға және
басқаруға кететін шығындарды шығаруға болады. Бұл жерде тасымалдау
шығындары өскенмен, өткізу торындағы шығындардың жалпы деңгейі төмендейді.
Бұл мысал, екі маңызды логистикалық қызметтер (қор мен тасымалдау)
арасындағы ішкі өзара қатынасқа ерекше көңіл бөледі. Жалпы шығындар
концепциясы логистикалық шешімдерді қабылдау әдістемесін дамыту үшін негіз
болып табылады.
Сонымен бірге, осы кезеңде логистиканың тез дамуын түсіндіретін
бірқатар объективті экономикалық және технологиялық факторлар болған.
Олардың негізгілеріне төмендегілерді жатқызуға болады:
• тұтынушы сұранысының модельдеріндегі және қатынастарындағы
өзгерістер (олигополиялық нарықтардың дамуы)
• өндіріске жұмсалатын шығындарды азайту;
• компьютерлі технологиялардағы прогресс;
• қорларды қалыптастыру стратегияларындағы өзгерістер;
• әскери тәжірибенің әсері.
Бұл факторлар 60-шы жылдары АҚШ-та айқын көрінді.Нарықтағы негізгі
тенденциялар сатып алушыларға көңіл бөлудің күшеюі (соның ішінде, қызмет
көрсету үлесінің өсуі) және бірдей қажеттіліктерді қанағаттандыратын
(бәсекелес тауарлардың) түрлі тауарлардың көп болуы болды. Олигополистік
нарықтық құрылымдардың тез дамуы кәсіпкерлік ұйымдарын сұраныс пен ұсынысты
үйлестірудің, тұтынушыларға жақсы қызмет көрсетудің жаңа жолдарын іздеуге
мәжбүр етті. Тапсырыс циклдарын қысқартуға және өнім өндірісіне жаңа
кинетикалық көзқарастар пайда болды. Тауарлар түрлерінің көбеюі
дистрибьюция жүйелерінде қорлардың құрылуы мен сақтауына кететін
шығындардың өсуіне алып келді. Бұл өз кезегінде тауар өткізуші құрылымдарды
жетілдірудің және жеке бөлу процестеріндегі шығындарды төмендетудің жаңа
жолдарын іздеуді талап етті.
Екінші дүниежүзілік соғыстан соңғы белсенді экономикалық өсуден кейін,
60-шы жылдардың ортасында өндірушілердің ұзартылған пайдасының едәуір
құлдырауы және оның тарылу кезеңі байқалды.
Нарықтық жағдайдың өзгеруі, олигополистік бәсекелестіктің өсуі өнім
өндірушілерге шығын факторларының қысымын күшейтті, менеджерлерді еңбек
өнімділігін жоғарылатудың, өндіріс пен дистрибьюциядағы шығындарды
төмендетудің жаңа жолдарын іздеуге мәжбүр етті. Жаңа логистикалық
концепциялар оларға сондай мүмкіндік берді. Бұдан басқа, менеджерлердің
логистикалық шығындардың көп мөлшерге дейін жете алатына көзі жетті.
Логистикалық ойлаудың дамуына әсер еткен маңызды факторлардың бірі –
кәсіпкерліктегі есептеу техникасының және ақпараттық технологиялардың
қолданылуы болып табылды.
Дамыған капиталистік елдер экономикасындағы ғылыми-техникалық прогресс
көп альтернативті және оңтайландыру мәселелерін шешу қажеттілігіне алып
келді, мысалы, ондай мәселелерге көлік түрін таңдау, өндіріс пен
қоймалардың орналасуын оңтайландыру, оңтайлы маршруттау, өнімнің көп
ассортиментті қорларын басқару, ресурстар қажеттілігі мен сұранысын
болжамдау және т.б. жатады. Бұл мәселе дамушы компьютерлік технологиялардың
қатысуынсыз қалмады, олар белсенді түрде кәсіпкерлікке 50-шы жылдардың
ортасында ене бастады. Компьютер кез келген ірі фирманың айырылмас бөлігіне
айналды. Сонымен қатар, олармен бірге қазіргі экономикалы-математикалық
әдістер мен оңтайлы жоспарлау теориясының әдістері, жаппай қызмет көрсету
теориялары, қорларды басқару теориялары және операцияларды зерттеудің басқа
әдістері қолданыла бастады. Әсіресе, математикалық статистика, сызықтық
бағдарлау және болжау әдістері кеңінен қолданыла бастады. Шығындарды
төмендету және оңтайлы басқарушылық шешімдерді алу құралы ретіндегі
ақпараттық-компьютерлік технологияларды кәсіпкерлікке енгізуге
менеджерлердің қызығушылығы өсті.
Дистрибьюцияға қатысты логистикалық әдісті күшейткен маңызды фактор -
қор қалыптастыру стратегиясының өзгеруі болды. Көптеген тауар өндірушілер
өз өндірістерінде дайын өнімнің көп мөлшердегі қорын құрғысы келмеді,
керісінше, оларды дистрибьюция арналарына ығыстыруға тырысты. Сондықтан да
көтерме, бөлшек саудагерлер және басқа да сауда делдалдары тауар өткізуші
торлардағы қорлар деңгейін басқару, бақылау, тасымалдау, қоймаларды
орналастыру мәселелерін өз бетінше шешуге мәжбүр болды. Әрине, осы
логистикалық қызметтермен байланысты дистрибьюторлар шығындарының өсуі
өндірушілерге қорларды қайтарудың кері реакциясына алып келді. Қайшылықты
жағдайлар тек логистикалық үйлестіру арқылы шешілуі мүмкін болды.
Менеджмент әскери логистиканың тәжірибесін біртіндеп логистикалық іс-
әрекеттерді үйлестіру үшін және басқару үшін қолдана бастады. Бұған АҚШ-
тағы бірқатар алдыңғы қатарлы университеттер мен ғылыми-зерттеу
фирмаларының жасаған логистикалық іс-әрекеттеріне әскерлердің демеушілік
етуі өз әсерін тигізді.
60-жылдардың соңында Батыста (негізінен АҚШ-та) менеджменттің
интегралды құралы ретіндегі кәсіпкерлік-логистиканың концепциясы
қалыптасты. Концепцияның негізгі мазмұны мынадай болды: Логистика – бұл
белгілі бір уақытта және белгілі бір жерде тауарлардың сұранысы мен
ұсынысын үйлестіруге және жылжытуға әсер ететін барлық қызметтерді
басқару.
70-шы жылдардың басында кәсіпкерлік-логистиканың негізгі принциптері
құрылды және көптеген батыс фирмалары оларды практикада табысты қолдана
бастады. Бірақ пайданы өсіруге қызығушылық білдірген көптеген фирмалар үшін
шығындарды азайту және бақылауға қатысты логистикалық әдіс айқын болмады.
Бұдан басқа, логистикалық үйлестіруді енгізу әрекеттері көптеген батыс
фирмаларында орта және тіпті жоғарғы менеджменттің қарама-қарсы
әрекеттеріне алып келді. Ұзақ уақыт бойы дәстүрлі қызметтерді орындауға
үйренген менеджерлер, мысалы, сатып алу, тасымалдау, жүкті өңдеу
қызметтерін атқара отырып, жалпы шығындарды төмендету концепциясының
негізінде материалды ағымдарды іштей бақылау үшін қажетті ұйымдық
өзгерістерді енгізуге кедергі жасап отырған. Қосымша қиындықты логистикалық
шығындардың құраушыларын бөлуге және бақылауға ыңғайланбаған бухгалтерлік
есеп жүйелері және фирмалардың логистикалық белсенділігінің қаржы
нәтижелерін бағалау жүйелері тудырды.
70-ші жылдардың ерекше сипаты-жоғары сапалы шикізат ресурстарының
жетіспеушілігі кезіндегі бәсекелестіктің өсуі болды. Көптеген елдердегі
өндіріс құралдарына салынатын инвестициялардың өсуі салыстырмалы
тұрақтандырумен ауысты.
70-ші жылдардың соңында Батыста қойма процесін, оның операциялық
құрамын, ұйымдастырылуын, техникалық және технологиялық қамтамасыз етілуін
өзгерткен таралы-орау революциясы аяқталды. Тасымалдау-қойма құрал-
жабдығын өндіру, тара мен ораудың жаңа түрлері, қазіргі автоматтандырылған
қойма кешендері кеңінен дамыды, жүктерді тасымалдаудың контейнеризациясы
белсенді түрде енгізіле бастады. Тара мен орауды стандарттаудың
дистрибутивті логистикалық жүйелеріне орау мен паллеттердің стандартты
мөлшерлі қатарларын енгізу маңызды экономикалық әсер берді.
80-90 жж. кезеңін логистика бойынша ең белгілі ғалымдар мен
мамандарының бірі, АҚШ-тың Мичиган университетінің профессоры Дональд
Бауэрсонс логистикалық ренессанс кезеңі деп атады. Шынында да, осы кезең
ішінде логистика теориясы мен практикасы алдыңғы онжылдықта жасалғаннан
асып, алға қадам басты.
Логистиканың тез дамуының басты идеясы аз шығындармен кәсіпкерліктің
соңғы мақсатына жету үшін сатып алулар – өндіріс-дистрибьюция – сатулар
толық логистикалық торындағы фирманың логистикалық қызметтерімен мен оның
логистикалық әріптестерін максималды интегралдау болды.
Қарастырылып отырған тарихи кезеңде логистикалық шарықтау феноменін
түсіндіретін әлемдік экономикада маңызды өзгерістер болды. Олардың
негізгілері мыналар:
• ақпараттық технологиялардың революциясы және персоналды
компьютерлерді енгізу;
• нарықтарды ғаламдастыру;
• экономика инфрақұрылымын мемлекеттік реттеудегі өзгерістер;
• TQM философиясын жан-жақты тарату;
• серіктестіктің және стратегиялық одақтардың өсуі;
• кәсіпкерлікті ұйымдастырудағы құрылымдық өзгерістер.
Микропроцессорлы техниканың жетілдірілуі және оның дамушы елдер
экономикасының барлық салаларында кеңінен қолданылуы ақпаратты-
компьютерлік технологиялардағы нағыз революцияның болуына ықпал етті.
Электронды формадағы ақпарат қазіргі нарықтық инфрақұрылымның маңызды
компонентіне айналды. Әлемдік ақпараттық кеңістіктің қалыптасуы мәліметтер
базасы мен банкін, электронды мәмілелер және электронды байланыстардың
жүйелері мен стандарттарын құру мен дамытудың бағыттары бойынша жүрді.
Логистиканың принциптерін алға жылжыту үшін электронды банк операциялары
жүйесін құру (Халықаралық банкаралық SWІFT және SWІFT ІІ жүйесі негізінде),
стандарттарының кинетикалық серіктестер арасында өзара ақпараттық іс-
әрекеттерді қолдау үшін EDІ (Electronіc Data Іnter-change) – электронды
мәлімет алмасу – және EDІ FACT (Electronіc Data Іnterchange) – басқаруда,
сауда және көлікте электронды ақпарат алмасу стандарттарын пайдалану
маңызды орын алады.
Логистиканың интегралды концепциясын қалыптастыруда және бекітуде
анықтаушы орынды ақпараттық байланыс жүйелері арқылы (мысалы, жол серіктік
телекоммуникациялық жүйелер) белгілі бір уақыт масштабында алыстағы
материалды ағымдарды әр уақытта бақылап отыру мүмкіндігін алады. Сонымен
бірге, ақпараттық технологиялардың революциясы, тек материалды емес,
сонымен қатар жүретін ақпараттық ағымдарды басқару қажеттілігі туралы
түсінікті күшейтті.
90-шы жылдардың басында логистика алдыңғы қатарлы орын алатын
халықаралық бағдарламалар мен жобалар белсенді түрде жасалып енгізіле
бастады.
80-ші жылдардағы онжылдық оның алдындағы сенімсіздікті, күдікті және
күрестік бәсекелестікті алмастырған іскерліктегі одақтар мен альянстардың
тез өсуімен сипатталады. Интегралды логистика концепциясының арнасында
іскерліктегі әріптестер дайын өнім қорларын жоспарлауда және басқаруда,
тасымалдауда, жүктерді өңдеуде, сауданы ұйымдастыруда табысты үйлестірудің
жолдарын іздестіре бастады. Бірлестіктердің көптеген негізгі формалары
логистикалық шығындарды қысқарту және тұтынушыларға қызмет көрсету сапасын
жақсарту мақсатында ұйымдастырушылық және қызметаралық жоспарлауды,
басқаруды жетілдіру бағытында дамыды. Көптеген логистикалық одақтар
тасымалдауда, көтерме сауда және дистрибьюция жүйелеріндегі маманданған
дәстүрлі бәсекелестер арасында құрылды.
Сонымен, логистикалық ренессанс кезеңінде көптеген іскер ұйымдары
үшін логистика бәсекелестік күрестегі маңызды стратегиялық құралдардың бірі
болды және алдыңғы қатарлы интегралды логистиканың концепцияларын қолданған
фирмалар нарықтағы өз позицияларын бекітті. Қазіргі сатыда болашақ
логистикалық концепцияның эволюциясына әсер еткен батыс нарық
экономикасындағы негізгі тенденцияларға мыналар жатады:
• өнеркәсіп өндірісінің құлдырауы;
• өнеркәсіптегі маманданудың тереңдеуі;
• бірлестіктерді және менеджменттің жаңа формаларын ұйымдастыруда
жаңа тәсілдерді қажет ететін сауда серіктестерімен жаңа қарым-
қатынас;
• әлемдік интеграциялық үрдістердің дамуы;
• іскерліктің барлық салаларында күшейген бәсекелестік;
• жаңа ақпараттық-компьютерлік технологияларды енгізуден оларды
тиімді пайдалануға өтуі;
• жаңа өнім түрлерінің өндірісіне тез өтуге мүмкіндік беретін икемді
технологиялық құралдарды, жобалаудың автоматты жүйелерін, икемді
автоматталған және роботталған өндірістің енгізілуі;
• қызмет көрсету өнеркәсібіне логистика принциптерін енгізуді
күшейту.
Логистика ғылым ретінде және азаматтық саладағы кәсіпкерлік құралы
ретінде ең алдымен АҚШ-та 1950-ші жылдардың басында қалыптаса бастады.
Логистика эволюциясы дамыған капиталистік елдердегі нарықтық қатынастардың
тарихымен, эволюциясымен тығыз байланысты, іскерліктегі логистика
терминінің өзі тек 70-ші жылдардың соңында ғана қалыптасып, әлемде жаппай
қолданыла бастады. Міне, шамамен жарты ғасыр бойы батыста мамандар,
ғалымдар, іскерлер арасында қарастырылып отырған түсініктің атауы және
мазмұны бойынша талқылаулар әлі күнге дейін аяқталмаған. Логистика бойынша
батыс әдебиеттерін сараптай отырып, мынадай қорытынды жасауға болады:
көптеген авторлар бірдей логистикалық қызметтерді баяндай отырып әр түрлі
терминдерді қолданады. Логистика терминінің ең көп кездесетін
синонимдерінің тізімі кесте 1 келтірілген.
Кесте 1
Шетел әдебиеттерінде кеңінен қолданылатын логистика терминінің
синонимдері
Термин атауы (ағылшын тілінде) Атаудың аудармасы
Physіcal dіstrіbutіon Физикалық бөліну
Marketіng logіstіcs Маркетинг логистикасы
1-ші кестенің жалғасы
Materіals management Материалды менеджмент
Logіstіcs engіneerіng Логистикалық инжиниринг
Іndustrіal logіstіcs Өнеркәсіптік логистика
Busіness logіstіcs Кәсіпкерлік логистика (коммерциялық
логистика)
Logіstіcal management Логистикалық менеджмент
Іntegrated logіstіcs management Біріккен логистикадағы менеджмент
Supply management Жабдықтау менеджменті
Logіstіcs pіpelіne management Логистикалық арна менеджменті
Dіstrіbutіon management Бөлу менеджменті
Supply chaіn management Логистикалық тізбек менеджменті
(жабдықтау тізбегі)
Tіme-based management Уақытқа негізделген менеджмент
Іntegrated dіstrіbutіon Біріккен дистрибьюция
Supply chaіn logіstіcs Жабдықтау тізбегінің логистикасы
Servіce response logіstіcs Қызметке жауапты логистика
Іntegrated supply chaіn management Біріккен логистикалық тізбектегі
менеджмент
Отандық және шетел экономикалық әдебиеттерінде логистика түсінігінің
көптеген анықтамаларын кездестіруге болады, онда басқару объектісі
материалдық ағымдармен шектелмейді. Сондай-ақ банктік логистика,
ақпараттық логистика сияқты бірқатар басқа терминдер пайда болды.
Логистиканы материалдық және олармен байланысты ақпараттық ағымдарды
басқарудың теориясы мен практикасы ретінде қарастырады.
Материалды ағымдарды басқару, басқа кез келген объектілерді басқару
сияқты, екі бөлімнен тұрады:
• шешім қабылдау;
• қабылданған шешімді жүзеге асыру.
Материалды ағымдарды басқару бойынша дәлелді шешімдер қабылдау үшін
белгілі бір білім қажет. Осы білімді жасайтын қызметті логистикаға
жатқызады; сәйкесінше көптеген анықтамалар логистиканы ғылым немесе ғылыми
бағыт ретінде пайымдайды: логистика – материалдық ағымдардың тиімділігін
жоғарылатудың жаңа мүмкіндіктерін іздеумен тікелей байланысты пәнаралық
ғылыми бағыт.
Ғылым ретінде логистика мынадай міндеттер атқарады:
• сұранысты болжамдау және соның негізінде қорларды жоспарлау;
• өндіріс пен көліктің қажетті қуаттылығын анықтау;
• материалды ағымдарды оңтайлы басқару негізінде дайын өнімді
бөлудің ғылыми принциптерін жасау;
• өндіріс пунктінде және тұтынушылардағы тиеу үрдістерін және
тасымалдау-қоймалау операцияларын басқарудың ғылыми негіздерін
жасау;
• логистикалық жүйелердің қызмет етулерінің түрлі математикалық
модельдерінің варианттарын құру;
• дайын өнімдерді бірлесіп жоспарлаудың, жабдықтаудың, өндірістің,
қоймалаудың, өткізудің және тасымалдаудың әдістерін жасау және
т.б. бірқатар мәселелер.
Ғылыммен алынған білім материалды ағымдарды басқару саласында
дәлелденген шешімдер қабылдауға мүмкіндік береді. Қабылданған шешімдерді
тәжірибе жүзінде жүзеге асыру үшін нақты әрекеттер қажет. Сондықтан да
анықтамалардың басқа тобы логистиканы шаруашылық қызмет ретінде
қарастырады: логистика - өндіріс және айналыс сфераларындағы материалды
ағымдарды басқару болып табылатын шаруашылық қызметтің бағыты.
Логистиканың негізгі объектісі – ішкі материалды ағымдардың схемасын,
шикізаттың алғашқы көздерінен бастап соңғы тұтынушыға дейін, қарастырып
өтейік (сурет 2). Бұл схемадағы материалдар қозғалысының бүкіл жолын екі
үлкен учаскіге бөлуге болады:
• бірінші учаскіде өндірістік-техникалық бағыттағы өнімдер
қозғалады;
• екіншіде – халық тұтынатын бұйымдар.
Сурет 2. Материалды және ақпараттық ағымдар арасындағы кесте.
Тізбек бойынша қозғалуына байланысты саналық құрамы өзгеріп отырады.
Ең алдымен, шикізат көзі мен алғашқы өңдеуші кәсіпорын арасында, сондай-ақ
түрлі өндірістер арасында жаппай біртекті жүктер қозғалады. Тізбектің
соңында материалды ағымдар тұтынуға дайын әр түрлі тауарлар ретінде
көрінеді. Кейбір өндіріс орындары ішінде материалды ағымдар бар. Мұнда
цехтар арасында немесе цехтардың ішінде түрлі бөлшектер, жартылай
фабрикаттар, дайындамалар орын ауысып отырады.
Логистикалық процесс кезінде материалдық ағым кәсіпорынға дейін
жеткізіліп, қойма және өндірістік учаскілер тізбегі арқылы оның тиімді
жылжуы ұйымдастырылады, содан соң дайын өнім тұтынушыға оның тапсырысына
сәйкес жеткізіледі.
Түрлі сапалы материалды ағымдарды басқару бойынша аталған қызмет
түрлері логистиканың мазмұнын құрайды, оны логистикалық терминологиялық
сөздік былайша анықтайды: логистика (logіstіcs) – шикізат пен материалдарды
өндірістік кәсіпорынға дейін жеткізу үрдісінде, тұтынушының талаптарына
сәйкес дайын өнімдерді тұтынушыға дейін жеткізу үрдісінде жүргізілетін
материалды және материалдық емес операцияларды, тасымалдауды, қоймалауды
басқару, жоспарлау және бақылау туралы ғылым.
Бұл анықтама, оның мазмұнына сәйкес, логистиканы ғылым ретінде
пайымдайды. Шаруашылық қызмет ретінде логистика келесі анықтамада
ұсынылған: логистика – жабдықтаушыға ақша төлеген кезден бастап тұтынушыға
дайын өнімді жеткізгені үшін ақша алу мезетіне дейінгі шаруашылық
айналымдағы шикізаттың, бөлшектердің және дайын өнімдердің қозғалысын және
сақталуын басқару үрдісі. Логистика түсінігін осылай пайымдау көбінесе
шетел әдебиетінде кездеседі.
Жоғарыда логистиканың пайда болу тарихын зерттеп, оның ғылым ретінде
қалыптасу эволюциясын, логистиканың мән-мағынасын жан-жақты қарастырып
кеткен болатынмыз. Логистика – жабдықтаушыға ақша төлеген кезден бастап
тұтынушыға дайын өнімді жеткізгені үшін ақша алу мезетіне дейінгі
шаруашылық айналымдағы шикізаттың, бөлшектердің және дайын өнімдердің
қозғалысын және сақталуын басқару үрдісі. Логистикалық әдістерді қолдана
отырып қандай экономикалық, әлеуметтік, саяси және тағы басқа
артықшылықтарға жетуге болатындығын төменде қарастырып өтеміз.
2. Логистиканы қолданудың тиімділігі
Қазіргі кәсіпкерлікте логистика стратегиялық маңызды орынға ие. Осы
салада табысқа жеткен көптеген мамандардың серіктестік басшылығындағы
жоғарғы қызмет орындарына жылжитыны кездейсоқ емес. Кәсіпкерлік тұрғысынан
қарағанда логистика деген корпоративті мақсатқа барлық ресурстардың оңтайлы
шығындарымен жету үшін материалды және басқа да (ақпараттық, қаржы, қызмет)
ағымдарын тиімді басқару. Қазіргі уақытта алдыңғы қатарлы фирмалардағы
логистиканың дәстүрлі функционалды салалары стратегиялық инновациялық
(жаңартпа) жүйе құра отырып, жалпы ақпараттық-компьютерлік платформа
негізінде бірікті.
Логистика саласындағы қызмет көп қырлы. Оған көлікті, қойма
шаруашылығын, қорларды, кадрларды басқару, ақпаратты жүйелердің
ұйымдастырылуы, коммерциялық қызмет және т. б. жатады. Аталған әрбір қызмет
сәйкес салалық пәнде терең зерттеліп, баяндалған. Логистикалық тәсілдің
жаңалығы – негізгі өзара байланыс. Логистикалық әдістің мақсаты –
материалды ағымдарды толассыз басқару.
Материалды ағымдарды басқару әр уақытта шаруашылық қызметтің маңызды
жағы болып табылатын. Дегенмен, ол тек жақында ғана экономикалық өмірдің
маңызды қызметтерінің біріне айналды. Негізгі себебі – өндірістік және
сауда жүйелерінің тұтынушының тез өзгеріп отыратын талғамына жылдам
икемделуі қажеттігін туғызған сатушы нарығынан сатып алушы нарығына өту.
Қазіргі таңда Қазақстандағы логистиканың дамуы нарық заңдары мен
қағидаларынан туындағандай логистиканы игеру және оны кәсіпорындағы
басқару жүйесімен бірігуі нарықтық экономиканың даму деңгейін көрсетеді.
Нарықтағы қатаң бәсеке, халықтың төлем кабілеттілігінің төменділігі,
кәсіпорынның айналым кұралдарының жеткіліксіздігі, өндірістік шығындардың
үнемі өсуі отандық өнімнің бәсекеге қабілеттілігін төмендетіп, өткізуді
қиындатуда.
Әрбір кәсіпорынның нарыққа дұрыс қадам жасау үшін логистика ауадай
қажетті нәрсе, бірақ бұл логистика өз бетінше кешенді сала ретінде қызмет
етеді деп айту қиын, себебі кәсіпорынға логистиканы жүргізу беймәлім
белгісіз зат, оны қалай өткізу, қалай жоспарлау, қандай әдіс қолдану деген
сұрақтар туындайды бұл сауалдардың әр бірі өз бетінше тағыда
сұрақтар туғызады, ал осының бәрін дұрыс қолданбауы нақты
мәліметтердің бетін ашпайды, яғни сондықтан нарықтағы кәсіби
маманданған логистиканы жүргізумен айналысатын ұйымдарға жүгіну дұрыс
шешім болады.
АҚШ компанияларының 75%-ында осындай логистикалық бөлімшелер бар, онда
маркетологтар, статистер, бағдарламашылар, әлеуметтанушылар, психологтар
жұмыс істейді, сондықтан бұл серіктестіктер нарықтық бәсекеге жақсы
бейімделген.
Шикізаттың бірінші көзінен өндірістік, тасымалдау және делдалдық звено
тізбегі арқылы соңғы тұтынушыға жылжи отырып, материалды ағымдардың құны
өсіп отырады. Ұлыбританияда жүргізілген зерттеулер көрсеткендей, соңғы
тұтынушыға жеткен өнім құнының 70%-дан астамы сақтаумен, тасымалдаумен,
ораумен және материалды ағымдардың қозғалысын қамтамасыз ететін басқа да
операциялармен байланысты шығындар құрайды.
Тауардың соңғы бағасында логистикаға кеткен шығындар үлесінің көптігі
материалды ағымдарды басқаруды оңтайландыруда шаруашылық жүргізу
субъектілерінің экономикалық көрсеткіштерін жақсартудың қандай резервтері
бар екенін көрсетеді.
Материалды ағымдарды басқаруда логистикалық тәсілді қолданудың
экономикалық әсерінің басты қосылғыштарын қарастырып өтейік. Өндіріс және
айналым салаларында логистиканы қолдану келесідей мүмкіндіктер береді:
• материалды ағымдар қозғалысының бүкіл жолындағы қорларды
төмендету;
• логистикалық тізбек бойындағы тауарлар қозғалысының уақытын
қысқарту;
• тасымалдау шығындарын төмендету;
• қол еңбегінің шығындарын және жүк операцияларының сәйкес
шығындарын қысқарту.
Экономикалық әсердің көп бөлігі материалды ағымдар қозғалысының бүкіл
жолындағы қорларды қысқарту есебінен жүзеге асады. Европалық өнеркәсіп
ассоциациясының мәліметтері бойынша, материалды ағымдардың іштей бақылануы
материалды қорлардың 30-70%-ға қысқаруын қамтамасыз етеді (АҚШ-ң өнеркәсіп
ассоциациясының мәліметтері бойынша, қорлардың төмендеуі 30-50% шамасында
болады).
Қорларды оңтайландырудың жоғары маңыздылығы келесімен түсіндіріледі:
• логистикаға кететін шығындардың жалпы құрылымында қорларды ұстауға
кететін шығындар 50%-ды құрайды, оның ішіне басқару аппаратына
кететін шығындар, сондай-ақ тауарлардың бұзылуынан немесе
ұрлануынан болған жоғалтулар кіреді;
• кәсіпорынның айналым капиталының көп бөлігі қорларға бөлінеді
(кәсіпорынның барлық активтерінің 10-нан 50%-ға дейін);
• қорларды құруға кететін өндірістегі шығындар, жалпы шығындар
көлемінің 25-30%-на дейін құрайды.
Логистиканы пайдаланудағы қорлардың қысқаруы логистикалық үрдістерге
қатысушылардың іс-әрекеттерінің өзара келісулерінің жоғары дәрежесі
есебінен, жеткізу сенімділігінің жоғарылауы есебінен, қорларды дұрыс бөлу
есебінен, сондай-ақ басқа да бірқатар себептер есебінен қамтамасыз етіледі.
Логистиканы пайдаланудың экономикалық әсерінің келесі құраушысы
тауардың логистикалық тізбек бойында қозғалу уақытының қысқаруы есебінен
құралады. Бүгінгі таңда қоймалауға, өндірістік операцияларға және жеткізуге
кететін уақыт шығындарының үлесі орташа 2-ден 5%-ға дейін құрайды.
Сонымен, айналым уақытының 95%-нан астамы логистикалық операцияларға
тиесілі болып отыр. Бұл құраушының қысқаруы капитал айналымын жеделдетуге,
сәйкесінше уақыт бірлігінде алынатын пайданы өсіруге, өнімнің өзіндік құнын
төмендетуге мүмкіндік береді.
Логистиканы қолданудың экономикалық әсері, сондай-ақ тасымалдау
шығындарын төмендетуден де пайда болады. Көліктің қозғалу маршруттары
оңтайландырылады, тәртіптері келісіледі, бос қозғалыстар қысқарады, көлікті
пайдаланудың басқа көрсеткіштері жақсарады.
Жоғарыда айтылғандай, логистикалық тәсіл жүк өңдеуші жүйелердің
техникалық жабдықталу салаларындағы тауар қозғалысының қатысушыларының
жоғары келісу дәрежесін білдіреді. Логистикалық тізбектің барлық
звеноларындағы бір типтес механизациялау құралдарын қолдану, бірдей ыдысты,
жүк өңдеудің сәйкес технологиялық әдістерін пайдалану логистиканы
қолданудың келесі экономикалық әсер құраушысын құрайды - қол еңбегінің
шығындарын және жүк операцияларының сәйкес шығындарын қысқарту.
Логистикалық тәсіл материал өткізуші жүйенің қызмет етуінің басқа да
көптеген көрсеткіштерін жақсарту үшін жағдай жасайды, өйткені оның жалпы
ұйымдастырылуы жетілдіріледі, жеке звенолардың өзара байланысы жоғарылайды,
басқару жақсарады.
Логистиканы пайдаланғандағы экономикалық әсер жиынтығы аталған
көрсеткіштерді жақсартудан алынатын әсердің сомасынан асады. Бұл
логистикалық ұйымдастырылған жүйелердің интегративті қасиеттерінің пайда
болуымен түсіндіріледі, яғни жалпы жүйеге тән, бірақ оның элементтеріне
жеке-жеке тән емес қасиеттер.
Логистикалық жүйелердің интегративті қасиеттері бұл жүйелердің
логистиканың алты ережесі деп аталатын соңғы мақсатты жүзеге асыру
қабілеттілігін білдіреді. Логистиканың алты ережесі:
• ЖҮК – керекті тауар;
• САПА - қажетті сапада;
• САНЫ - қажетті көлемде;
• УАҚЫТ - қажетті уақытта жеткізілуі тиіс;
• ОРЫН – керекті орынға;
• ШЫҒЫНДАР – минималды шығындармен.
Логистикалық іс-әрекеттің мақсаты жүзеге асырылды деп санауға болады,
егер осы алты шарт орындалса, яғни қажетті тауар қажетті көлемде қажетті
сапада керекті уақытта керекті жерде минималды шығындармен жеткізілген
болса.
Материалды ағымдарды басқару бойынша қызметті, өндірістік, сауда және
басқа да шаруашылық қызмет түрлері сияқты, оның экономикалық дамуының ерте
кезеңінен бастап адамдар жүргізетін. Логистиканың жаңалығы, ең алдымен,
түрлі шаруашылық қызметтер арасындағы артықшылықтың материалды ағымдарды
басқару бойынша қызметтерге ауысуында. Кәсіпкерлер тек жақында ғана
экономикадағы шикізат, бөлшектер және дайын өнімнің қозғалуының барлық
сатыларын іштей бақылаудың тиімділікті жоғарылатуда қандай әлуеті бар
екенін білді.
Логистиканың концепциясы материалды ағымдарды оңтайландыру арқылы
шаруашылық қызметтерді жетілдіруге тиісті көзқарастар жүйесі болып
табылады.
Материалды ағымдарды басқару құрылатын негізгі, конструктивті принцип
жүйелілік принципі болып табылады. Ол бірыңғай процесс үрдісі ретінде сатып
алуларды жүргізу, ұйымдастыру, сақтау, өндіріс, өткізу және тасымалдауды
білдіреді.
Экономикадағы материалды ағымдар көптеген қатысушылардың қызметтерінің
нәтижесінде пайда болады, ол қатысушылардың әрқайсысының өз мақсаттары бар.
Егер қатысушылар бірлесіп, басқару объектісін – іштей материалды ағымдарды
– рационализациялау мақсатында өз іс-әрекеттерін келісіп жасаса, онда
олардың барлығы маңызды экономикалық ұтыс алады.
Материалды ағымдарды рационализациялау тек бір кәсіпорын немесе оның
бөлімшесінің шеңберінде ғана мүмкін болады. Бірақ максималды әсерді тек
шикізаттың алғашқы көзінен соңғы тұтынушыға дейінгі жолда, жиынтық
материалды ағымдарды оңтайландыра отырып немесе оның жеке маңызды
учаскілерін оңтайландыра отырып алуға болады. Бірақ материал өткізуші
тізбектердің барлық звенолары, яғни макрологистикалық және
микрологистикалық жүйелердің барлық элементтері бірыңғай құрылған механизм
ретінде жұмыс істеуі қажет. Бұл мәселені шешу үшін техниканы таңдауға,
материал жылжитын түрлі учаскілердегі өзара үйлескен технологиялық
үрдістерді жобалауға, қарама-қайшы экономикалық мүдделердің үйлесу
мәселелеріне және де материалды ағымдарды ұйымдастыруға байланысты басқа
мәселелерге жүйелік тұрғыдан қарау қажет.
Материалды ағымдарды басқаруға жүйелік тұрғыдан қарау мәселелері
толығынан төменде қарастырылады.
Логистиканың бастапқы жағдайына (принципіне) жүйелікпен қатар мыналар
жатады: кешендік, ғылыми, нақтылық, конструктивтік, сенімділік және
варианттылық.
Аталған логистика принциптерін қысқаша сипаттап өтейік:
• кешендік:
- нақты жағдайларда ағымдардың қозғалысын жүргізу үшін барлық
қамтамасыз ету түрлерін (дамыған инфрақұрылым) қалыптастыру;
- ресурстар мен өнімдер қозғалысының тікелей және оқшауланған
қатысушылардың іс-әрекеттерін үйлестіру;
- фирмалардың логистикалық құрылымының алдында тұрған мәселелердің
орындалуына орталықтан бақылауды жүргізу;
- тауар тізбегі бойынша фирмалардың сыртқы әріптестермен тығыз
бірлесіп қызмет жасауға ұмтылуы және фирманың түрлі бөлімшелері арасында
және ішкі қызмет шеңберінде берік байланыс орнатуға ұмтылыс.
• ғылымилық:
- ағымды басқарудың барлық сатыларында, жоспарлаудан талдауға
дейін, есептік бастаманы күшейту, ағымдар қозғалысының траекториясының
барлық параметрлерінің толық есебін жүргізу;
- білікті кадрлардың мәртебесін фирманың логистикалық құрылымының
ең маңызды ресурсы деп тану.
• нақтылық:
- техникалық, экономикалық және басқа да талаптарға сәйкес,
ағымдар қозғалысының мақсаты ретінде нақты нәтижені дәл анықтау;
- қозғалысты барлық ресурстардың ең аз шығындарымен жүргізу;
- жұмыс нәтижесі алынған пайдамен есептелетін, есептік-
калькуляциялық бөлімшелер немесе құрылымдық органдар тарапынан логистиканы
басқару.
• конструктивтілік:
- ағымды диспетчеризациялау, ағым объектісінің қозғалысын және
өзгерісін үзіліссіз бақылап отыру және оның қозғалысын тез арада дұрыстап
отыру; тауарлардың тасымалдануының және материалды-техникалық
қамсыздануының барлық операцияларының бөлшектерін анықтау.
• сенімділік:
- қозғалыстың қауіпсіздігін және тоқтаусыздығын қамтамасыз ету,
ағым қозғалысының траекториясын қажет жағдайда өзгерту үшін байланыс пен
техникалық құралдарды резервтеу;
- қозғалысты басқарудың және қозғалудың қазіргі техникалық
құралдарын кеңінен пайдалану; ақпарат келудің жоғары жылдамдығы мен сапасы
және оны өңдеудің жоғарғы технологиялары.
• нұсқалығы:
- фирманың сұраныс ауытқуларына және басқа да сыртқы ортаның
әсеріне икемді бейімделу мүмкіндігі;
- резервтік қуаттарды мақсатты құру, ол фирманың алдын ала
жасалған резервтік жоспарына сәйкес жүзеге асырылады.
Аталған принциптермен қатар, логистика концепциясы, сондай-ақ
төмендегідей жағдайлармен айқындалады:
• бүкіл логистикалық тізбек бойында логистикалық шығындарды есептеу;
• технологиялық үрдістерді гуманизациялау, қазіргі еңбек жағдайларын
құру;
• логистикалық қызметті дамыту.
Логистиканың объектісі ішкі материалды ағым болып табылатыны белгілі,
дегенмен кейбір учаскілерде оларды басқарудың белгілі бір ерекшелігі бар.
Осы ерекшелікке сәйкес логистиканың бес қызмет саласын бөліп қарастырады:
сатып алу, өндірістік, бөлу, тасымалдау және ақпараттық, олар оқу құралының
келесі тарауларында толығырақ зерттеледі (сурет 3). Бұл бөлімде әр қызметті
саланың ерекшелігін көрсетеміз.
1. Кәсіпорынды шикізатпен және материалдармен қамтамасыз ету үрдісінде
сатып алу логистикасының мәселелері шешіледі. Бұл сатыда жабдықтаушылар
зерттеліп, таңдалады, келісім-шарттарға қол қойылады және оның орындалуы
бақыланады, жеткізу шарттары бұзылған жағдайда шаралар қолданылады. Кез
келген өндірістік кәсіпорынның осы аталған қызметтерді жүргізетін қызметі
болады. Материалды ағымдарды басқарудың логистикалық тәсілі, ішкі
материалды ағымның параметрлерінің қалыптасуымен байланысты осы қызметтің
іс-әрекеті оқшауланбаған, керісінше ішкі материалды ағымды басқару
стратегиясына тәуелді болғанын талап етеді. Материалды ағымдарды
жабдықтаушының дайын өнім қоймасынан тұтынушы-кәсіпорындар цехтарына
жеткізу үрдісінде шешілетін мәселелердің белгілі бір ерекшелігі болады,
яғни бұл логистиканың оқшауланған бөлімінің - сатып алу логистикасының
бөлінуінің себебі болды.
Тәжірибе жүзінде сатып алу логистикасының негізгі мазмұнын құрайтын іс-
әрекеттің шеңбері жабдықтаушы мен кәсіпорын ішіндегі жабдықтау қызметінің
қызметтер құрамы арасындағы келісім-шарттарымен анықталады (сурет -3а).
2. Кәсіпорын ішінде материалды ағымдарды басқару үрдісінде негізінен
өндірістік логистиканың мәселелері шешіледі. Бұл сатының ерекшелігі мынада:
ағымды жүргізу бойынша жұмыстардың негізгі көлемі бір кәсіпорын
территориясының шеңберінде орындалады. Логистикалық үрдістің қатысушылары
тауар-ақша қатынастарына түспейді. Ағым бекітілген шарттар нәтижесінде
емес, кәсіпорынды басқару жүйесі қабылдайтын шешімдер нәтижесінде жүреді.
Өндірістік логистиканың саласы материалды сатып алу және дайын өнімді
бөлу саласымен тығыз байланысты. Бірақ осы саладағы негізгі мәселелер -
өндіріс үрдісіндегі материалды ағымдарды басқару (сурет 3б).
Сурет 3. Сатып алу, өндірістік және бөлу логистикасының мәселелері
шешілетін материалды ағымдар учаскілері.
3. Дайын өнімді өткізу үрдісінде материалды ағымдарды басқару кезінде
бөлу логистикасының мәселелері шешіледі. Бұл мәселелерді шешумен өндірістік
кәсіпорындар, сондай-ақ сауда-делдалдық қызметті атқаратын кәсіпорындар да
айналысады. Бұл мәселелерді шешуге билік құрылымдарының да қатысы бар,
себебі аймақ экономикасының жағдайы бөлуді ұйымдастыруға тәуелді. Мысалы,
аймақтағы азық-түлік тауарларын бөлу жүйесі қанағатсыз ұйымдастырылған
жағдайда жергілікті биліктің жағдайы тұрақсыз болады.
Сурет 3в-да материалды ағым бөлу логистикасының саласына өндірістік
цехтарда жүріп-ақ түсетіні көрсетілген. Бұл дегеніміз, ыдыс және орау
мәселелері, дайын болуға қажетті топтың мерзімі және мөлшері жөніндегі
мәселелер, сондай-ақ өткізу үрдісіне маңызды басқа да көптеген мәселелер
материалды ағымды басқарудың ерте сатыларында шешіле бастайды.
4.Тасымалдау учаскілерінде материалды ағымдарды басқаруда тасымалдау
логистикасының айрықша мәселелері шешіледі. Материалды ағымның шикізат
көзінен соңғы тұтынушыға жеткізілуі үрдісінде орындалатын тасымалдау
жұмыстарының жиынтық көлемін екі үлкен топқа бөлуге болады (шамамен тең):
• арнайы тасымалдау ұйымдарына жататын көлік (жалпы пайдаланатын
көлік) орындайтын жұмыс;
• барлық қалған (тасымалдамайтын) кәсіпорындардың жекеше көлігімен
орындалатын жұмыс.
Логистиканың басқа да қызметтік салалары сияқты, тасымалдау
логистикасының нақты бір белгілі шегі болмайды. Тасымалдау логистикасының
әдістерін түрлі тасымалдауларды ұйымдастыруда қолданады. Дегенмен, бұл
бөлімдегі зерттеу және басқарудың бастапқы объектісі жалпы пайдаланатын
көлікпен тасымалдау үрдісінде орын алатын материалды ағым болып табылады.
Ақпараттық логистика. Материалды ағымдардың қозғалу нәтижелері
ақпараттық ағымдарды дұрыс ұйымдастырумен тікелей байланысты. Соңғы
онжылдықта күшті ақпараттық ағымдарды тиімді басқару мүмкіндігі материалды
ағымдарды іштей басқару мәселелерін қойып, оны шешуге мүмкіндік берді.
Логистикалық үрдістердегі ақпараттық құраушының жоғары маңыздылығы
логистиканың арнайы бөлімінің - ақпараттық логистиканың бөлініп шығуына
себеп болды. Бұл жерде зерттеу объектісі – ақпараттық ағымдарды (материалды
ағыммен кездесетін) ұйымдастырумен байланысты мәселелерді, ақпараттық
технологияларды, микропроцессорлы техниканы қолданатын материалды
ағымдардың басқаруын қамтамасыз ететін ақпараттық жүйелер.
Ақпараттық логистика логистиканың басқа қалған функционалдық
салаларымен тығыз байланысты. Бұл бөлім ақпараттық ағымдардың кәсіпорын
ішінде ұйымдастырылуын, сондай-ақ бір-бірімен алыс орналасқан логистикалық
үрдістің түрлі қатысушыларының арасындағы ақпарат алмасуды қарастырады
(мысалы, жол серік байланыс құралдары арқылы).
Сонымен, логистикалық әдістерді қолдана отырып төмендегі
артықшылықтарға жете аламыз: сұранысты болжамдау және соның негізінде
қорларды жоспарлау, өндіріс пен көліктің қажетті қуаттылығын анықтау,
материалды ағымдарды оңтайлы басқару негізінде дайын өнімді бөлудің ғылыми
принциптерін жасау, өндіріс пунктінде және тұтынушылардағы тиеу үрдістерін
және тасымалдау-қоймалау операцияларын басқарудың ғылыми негіздерін жасау,
логистикалық жүйелердің қызмет етулерінің түрлі математикалық модельдерінің
варианттарын құру; дайын өнімдерді бірлесіп жоспарлаудың, жабдықтаудың,
өндірістің, қоймалаудың, өткізудің және тасымалдаудың әдістерін жасау және
т.б. бірқатар мәселелер т.с.с. Өндірістің әлеуметтік-экономикалық
тиімділігін камтамасыз ететін жалпы экономикалық кұбылыс пен тетік
ретіндегі логистиканың рөлі өте зор.
Қорыта келгенде, кез келген кәсіпорынның логистикалық қызметі - бұл
кәсіпорынның дамуына әсер ететін барлық факторлардың жиынтық қаралуы,
фактілерді еске ала отырып даму стратегиясын жасау және бұл стратегияларды
іске асыру бойынша нақты іс-шаралар колданылу болып табылады.
Логистика кәсіпорынның әртүрлі бөлімшелердің арасында өзара әрекеттесу
нәтижесінде көздеген мақсатқа жеткізеді және маркетингтік шараларды жасау
және жүзеге асыру үдерісіне сәйкес ұйымдық-әдістемелік қамтамасыз етуді
талап етеді. Осы мақсатта маркетингтік стратегияларды қалыптастыру үдерісі
кәсіпорынды басқарудың үш деңгейімен жүзеге асырылатын тізбектелген
кезеңдер қатарымен қарастырылған. Маркетингтік стратегияны жасау және
жүзеге асыру үдерісі кезінде бөлімшелер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1. Логистикалық теорияның аспектілері: мәні
және міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.1Логистика түсінігі және оның дамуының негізгі кезеңдері ... ... ... ... .8
2. Логистиканы қолданудың
тиімділігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...18
3. Қазақстан Республикасында логистиканың даму жағдайы ... ... ... ... 26
2. ҚР-ның мультимодальды
көлік-логистикалық жүйесінің қазіргі жағдайын
және даму тенденцияларын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
2.1 ҚР-ның көлік-коммуникациялық кешенінің даму жағдайын және
тенденцияларын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
2.2 Favorite Customs Services LTD ЖШС және STS Logistics ЖШС
логистикалық кәсіпорындарының іс-әрекетін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... .44
2.3 ҚР-ның терминалдық-қойма инфрақұрылымы және Қазақстанның
көлік-логистикалық жүйесіндегі мәселелерін талдау ... ... ... ... ... ... ... 54
3. Қазақстан Республикасында
көлік-логистикалық жүйенің даму болашағы ... ... ... ... 69
3.1 2015 жылға дейінгі Қазақстан Республикасының аймақтық даму
стратегиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...69
3.2 Қазақстанның көлік-логистикалық жүйесінің моделі ... ... ... ... ... .76
3.3 Қазақстан Республикасы кәсіпорындарында логистиканы жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .87
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 98
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..100
Кіріспе
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Нарықтық бәсекелестік орта
шарттарында әр түрлі көлік түрінің жұмысындағы координацияны және өзара
әрекеттесуді қамтамасыз ету мәселелерін шешу, халықаралық көлік коридорлары
бойынша аралас (интермодалды) жүктерді тасымалдау, көлік-экспедициялық
кешенде жаңа түбегейлі тұрғыда клиенттерге қызмет көрсетуді талап етеді,
оның негізінде логистиканың және логистикалық менеджменттің принципі,
аймақтық, аймақаралық және трансұлттық деңгейлерде интегралдық логистикалық
көлік-таратуы жүйелердің қалыптасуы және дамуы жаңа тұрғыны қолдануды талап
етеді. Логистиканың классикалық түсінігі қажетті көлемде жоғары сапалы
тауарлармен қажетті уақытта, қажетті орынға және ең төменгі шығынмен
жеткізуді қамтамасыз етумен байланысты. Кәсіпкерліктің тәжірибесіне
логистика әдістерін енгізу өндірістегі, жабдықтаудағы және өткізудегі
өнімдердің барлық қор түрлерін қысқартуға, өндірушіден тұтынушыға дейінгі
тауарматериалдық ағынмен байланысты өндірістің өзіндік құнын және
шығындарын орташа 40-50% төмендетуге, клиенттердің тауарлар мен қызмет
сапасына толық қанағаттануын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Халықаралық логистикалық қызмет нарығының жылдам кеңеюі ірі
макрологистикалық трансұлттық серіктестіктердің және өндірістік көлік
корпорацияларының қалыптасуына алғышарт жасайды. Логистиканың интегралдау
тұжырымдамасы жүк жүйесінің қатысушылары біріккен және тауарлардың үздіксіз
және үзіліссіз қозғалысын, тауар қозғалысының қатысушылары арасында
экономикалық келісімге келу арқылы жиынтық шығындарын төмендету негізінде
құрылды. Көлікте интеграциялау процестері халықаралық ынтымақтастықты
кеңейтуінде маңызды рөл атқарады. 1990 жылдың басында көлік және
экспедиторлық кәсіпорындар замануи логистикалық тасымалдау технологияларын
және мультимодалды терминал жүйелерінің негізінде жүктерді өңдеу, сыртқы
сауда жүктерінің аралас тасымалдауларын іске асыру, жүктерді жеткізу тура
уақытында (just in time) және есіктен есікке технологияларын енгізу,
жүктерді тасымалдауды қамтамасыз ететін замануи телекоммуникациялық
жүйелердің дамуын қолдану өажеттілігін түсінді. Ірі көлік-экспедиторлық
серіктестіктер өздерінің терминалдарын және кеден қоймаларын, көлік-
таратушы орталықтарды, тасымалдау процестерінің ақпараттық жүйелерін
қамтамасыз ететін, жүктерді өңдеу және логистикалық сервисті құра бастады.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңашылдығы. Логистиканың өзектілігі және
оны зерттеуге деген қызығушылықтың артуы логистикалық әдісті қолдануды
ашатын материал өткізуші жүйелердің тиімді қызмет етуін жоғарылататын
потенциалды мүмкіндіктерімен түсіндіріледі. Логистика шикізат пен жартылай
фабрикаттарды сатып алу мен дайын өнімді тұтынушыға жеткізгенге дейінгі
уақыт аралығын қысқартуға мүмкіндік береді, материалды қорлардың күрт
қысқаруына әсер етеді. Логистиканы қолдану ақпарат алу үрдісін жеделдетіп,
қызмет көрсету деңгейін жоғарылатады. Логистикаға деген отандық
ғалымдардың, жоғарғы оқу орындарының оқытушыларының, ғылыми-техникалық
жұмысшылардың, өнеркәсіп және көлік кәсіпорындарының менеджерлерінің,
инженерлер мен бизнесмендердің қызығушылығы тек отандық экономика үшін жаңа
және айтуға ыңғайсыз терминмен ғана емес, сондай-ақ өнеркәсібі дамыған
елдер экономикасында логистикалық әдісті қолдану арқасында алынған әсерлі
нәтижелерімен түсіндіріледі.
Шетел тәжірибесі көрсеткендей, қазіргі кәсіпкерлікте логистика
стратегиялық маңызды орынға ие. Осы салада табысқа жеткен көптеген
мамандардың серіктестік басшылығындағы жоғарғы қызмет орындарына жылжитыны
кездейсоқ емес. Қазіргі уақытта алдыңғы қатарлы фирмалардағы логистиканың
дәстүрлі функционалды салалары стратегиялық инновациялық (жаңартпа) жүйе
құра отырып, жалпы ақпараттық-компьютерлік платформа негізінде бірікті.
Логистика саласындағы қызмет көп қырлы. Оған көлікті, қойма шаруашылығын,
қорларды, кадрларды басқару, ақпаратты жүйелердің ұйымдастырылуы,
коммерциялық қызмет және т. б. жатады. Аталған әрбір қызмет сәйкес салалық
пәнде терең зерттеліп, баяндалған. Логистикалық тәсілдің жаңалығы – негізгі
өзара байланыс. Логистикалық әдістің мақсаты – материалды ағымдарды
толассыз басқару.
Шет елдердің көпшілігінде логистикалық ассоциациялар, ұйымдар мен
қоғамдастықтар құрылып, тиімді қызмет етіп отыр. Логистика салыстырмалы
түрде жас және белсенді дамушы ғылым мен кәсіпкерлік сферасы болып
табылады. Шет елде логистика соңғы онжылдықта тез дамыды. Қазақстан үшін
логистикалық өндірістік, сауда, көлік және ақпараттық жүйелердің қалыптасуы
мен дамуы өте маңызды, себебі ол біздің елдің әлемдік экономикалық және
ақпараттық кеңістікке интеграциялануын тездетуге мүмкіндік береді.
Логистиканың тәжірибелі тәсілдерді және ғылыми көзқарасты талап етуі
Қазақстанның нарықтық қатынастарға көшуінің бастауымен сай келді. Отандық
бизнестегі логистикалық көзқарастың мүмкіндіктерін және қарқынын бүгінгі
күнгі Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық, саяси жағдайдан және
экономикалық реформалар қадамының болжамынан бөліп-жарып қарауға болмайды.
Кәсіпкерлік практикасына логистикалық менеджмент әдістерін енгізу
көптеген фирмаларға өндірістегі, жабдықтаудағы және өткізудегі өнімнің
барлық қор түрлерін қысқартуға, айналым капиталының айналымдылығын
жеделдетуге, өндірістің өзіндік құнын төмендетуге, бөлуге тиісті шығындарды
төмендетуге, тауарлар және қызметтермен тұтынушылардың толық
қанағаттандырылуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Осы тұрғыдан зерттеу
жұмысының өзектілігін көруге болады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – отандық кәсіпорындардың дамуында
логистикалық әдістерді қолдану қажеттілігінің теориялық және практикалық
негіздеу болып табылады.
Жұмысты жазу барысында жұмыстың мақсатына жету үшін келесідей
міндеттер белгіленген:
• логистика тарихын, эволюциясын, ұғымы мен мазмұнын ашу;
• логистика әдістемелерін, оны қолданудағы экономикалық
тиімділігін толықтай ашу, тұжырымдама келтіру;
• шет ел кәсіпорындарында логистикалық концепциялар мен әдістерді
қолдану тәжірибесін қарастыру;
• Қазақстан Республикасында логистиканың даму жағдайы және
болашағын қарастыру;
• Қазақстан Республикасы кәсіпорындарында логистиканы жетілдіру
жолдары бойынша ұсыныстар келтіру.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі – Қазақстан республикасының
кәсіпорындары болып табылады.
Жұмыстың тақырыбына қатысты қарастырылатын мәселелер орын-орнымен
топтастырып көрсетілген.
Дипломдық жұмыстың ақпараттық әдістемелік базасы: кәсіпорындардың
шаруашылық қызметін реттеу бойынша ҚР ның нормативті және заң актілері,
отандық және шетелдік ғалым экономисттердің логистика және тасымалдау
саласындағы еңбектері.
1. Логистикалық теорияның аспектілері: мәні және міндеттері
1.1 Логистика түсінігі және оның дамуының негізгі кезеңдері
Практикалық логистиканың пайда болу және даму тарихы көне заманнан
басталады. Гамбург университетінің профессоры Г.Павеллектің айтуынша, тіпті
Рим империясының кезеңінде логистер немесе логистиктер деген мәртебесі
бар қызметкерлер болған. Олар азық-түлік өнімдерін бөлумен айналысқан.
Біздің дәуірдің бірінші мыңжылдығында бірқатар елдердің әскери лексиконында
логистиканы қарулы күштерді материалды ресурстармен қамтамасыз ету және
олардың қорларын сақтау бойынша қызметпен байланыстырған. Мысалы,
византийлік патша VІ Леон (б.з. 865-912 ж. ж.) кезінде логистиканың
міндеттеріне әскерді қаруландыру, оларды әскери мүлікпен қамтамасыз ету,
олардың қажеттіліктерін уақтылы қарайластыру жатады деп есептелген.
Логистикалық әдіс Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде, әсіресе
американдық әскерлерде кеңінен қолданылды. Әскери өнеркәсіптің, тылдағы
және фронттағы жабдықтау базалары мен көліктің нақты бірлескен іс-әрекеті
американдық әскерді қажетті мөлшерде қару-жарақпен, жанар-жағар май
материалдарымен және азық-түлікпен уақтылы және жүйелі түрде қамтамасыз
етуге мүмкіндік жасады.
Үлкен ағылшын-орыс сөздігі бүгінгі таңда да logіstіes сөзін әскери
1) тыл және жабдықтау; 2) материалды-техникалық қамтамасыз ету; 3) тыл
жұмысын ұйымдастыру және жүргізу деп аударып жүр.
Философиялық энциклопедияда логистиканың мынадай түсініктемесін табуға
болады: Логистика гректің logіstіke сөзінен алынған – есептеу, пайымдау
өнері. Ежелгі гректерде есептеу және геометриялық өлшеу өнері, яғни
теориялық математикаға қарсы қойылатын практикалық арифметика логистика деп
аталады. Осы мағынада бұл термин Батыс Европада XVІІ ғасырға дейін
қолданылған. Бірақ Лейбниц (неміс ағартушы-энциклопедисі, философы)
логистиканы calculus ratіocіnator (ой қорытындыларын есептеу) үшін
синоним ретінде қолданған. 1904 жылы Женевадағы Халықаралық философиялық
конгресте бұл термин математикалық логиканы белгілеу үшін ұсынылды.
Логистика дамуының тағы бір бағыты – экономикалық, мұнда логистика деп
шаруашылық жүргізудің ғылыми-практикалық бағыты, яғни өндіріс және айналым
сфераларындағы материалды және олармен байланысты ақпараттық және қаржы
ағымдарын тиімді басқару түсіндіріледі.
Экономикада логистиканың кең қолданылуы 60-70–ші жылдарға келеді және
байланыс технологиялары саласындағы жетістіктермен байланысты. Шикізат,
бөлшектер мен дайын өнімдердің қозғалысының барлық сатыларын іштей бақылау
мүмкіндігі материалды ағымдарды басқарудың дәстүрлі үлгісіндегі жіберілетін
үлкен шығындарды айқын байқауға мүмкіндік берді. Экономикада логистиканы
қолданудан алатын экономикалық ұтыс тауарларды жылжыту саласында
әріптестерді бірлестіктерге бейімдеуге әсер етті.
Логистиканың практикалық әлуетін алғашқы болып американдық мамандар
Пол Конверс және Питер Дракер түсінді. Олар оның әлует мүмкіндіктерін
шығындарды үнемдеудің соңғы шегі және экономиканың танылмаған материгі
ретінде анықтады. Кейіннен олардың көзқарастарын көптеген теоретик-
логистиктер бөлісті. М. Потер, Д. Стон және басқа да осылар сияқты
американдық зерттеушілердің айтуынша, логистика өзінің дәстүрлі тар
анықтамасының шекарасынан шықты және фирманың жоспарлауы мен стратегиялық
басқаруында маңызды орын алады.
Логистика түсініктеріндегі белгілі бір айырмашылықтарға қарамастан,
олардың екеуі де жалпы және айрықша белгілері: үйлесімділік, рационалдық
және дәл есептеуді бөліп көрсетеді.
Сурет - 1 шет елдегі логистика эволюциясы, материалды, сондай-ақ онда
кездесетін ақпарат және қаржы ағымдарын басқарудың теориясы мен практикасы
бойынша берілген, яғни шикізаттардың, материалдардың және дайын өнімдердің
айналым үрдісімен байланысты, оларды жабдықтаушылардан өндіруші-
кәсіпорындарға және соңғылардан талаптарға сәйкес соңғы тұтынушыларға дейін
жеткізумен байланысты барлық кешенді мәселелердің шешілуі берілген.
ХХ ғ. логистикасының генезисінде бірнеше тарихи сатыларды бөліп
көрсетуге болады.
20-жылдардан 50-жылдардың басына дейінгі кезеңді фрагментаризация
кезеңі деп атауға болады, бұл кезде логистика идеясы жалпы шығындарды
төмендету және бизнестегі материалды ағымдарды басқарудың интегралды құралы
ретінде талап етілмеген. Сонымен бірге 50-ші жылдарға дейін кейбір
логистикалық қызметтер құрамдас шығындарды төмендету тұрғысынан маңызды
болған, мысалы, өндірісте, тасымалдауда, қоймалауда және т.б. Дегенмен,
жалпы экономикалық жағдайлар, технология мен менеджменттің даму деңгейі
логистика феноменінің пайда болуына ықпал етпеді.
Қарастырылып отырған кезеңде, онда болашақта логистикалық концепция
енгізудің алғышарты қалыптасқандығымен маңызды. Оған төмендегілерді
жатқызуға болады:
• тауарлардың өткізуді ұйымдастыру жүйелеріндегі қорлар мен
тасымалдау шығындарының өсуі;
• транспорт тарифтерінің өсуі;
• маркетинг концепциясының пайда болуы және тез таралуы;
• әскери логистиканың теориясы мен практикасының дамуы.
Осы кезеңде маркетинг бойынша бірқатар еңбектер шықты, оларда
маркетингтің құрамдас бөлігі ретіндегі физикалық бөлудің табиғаты ашылды,
оның тауарларды өткізудің тиімділігін ұйымдастырудағы және жоғарылатудағы
оның ерекше орны көрсетілген.
Өндірістік
(операциялық)
менеджмент
Біріккен логистика
Сурет 1. Логистика эволюциясы.
Әлемдік экономиканың өндіруші нарығынан сатып алушы нарығына бірте-
бірте өту салдары ретіндегі маркетинг концепцияның қалыптасуы
кәсіпкерліктегі логистиканың пайда болуын түсіндіретін маңызды фактор болып
табылады.
Қарастырылып отырған тарихи уақыт мезетіндегі алғашқы логистикалық
ұйымдар мен бірлестіктердің пайда болуын айта кету қажет. АҚШ-тағы және
әлемдегі ең ежелгі ұйым сатып алуларды басқару мәселелерінің Ұлттық
ассоциациясы болып табылады (1915 жылы құрылған), ол 1967 жылы жабдықтау
агенттерінің Ұлттық ассоциациясы болып қайта құрылды.
1950-ші жылдардың ортасынан бастап 1970-ші жылдарға дейінгі кезеңді
батыс мамандары логистиканың қалыптасу кезеңі (концептуализация) деп
атайды. Бұл кезең, ең алдымен, АҚШ-тағы логистиканың теориясы мен
практикасының тез дамуымен сипатталды. Сол кезеңде дистрибьюцияны жақсарту
мүмкіндігін, ең алдымен шығындарды төмендету тұрғысынан, елемеуге болмайды.
Белгілі американ жазушысы және менеджмент бойынша кеңесші Питер Друкер
дистрибьюцияны көбінесе еленбейтін және американ бизнесінің ең сенімді
саласы деп атаған.
Логистиканың батыс кәсіпкерлігінде тез етек жаюының маңызды
фактілерінің бірі - жеке бөлудегі жалпы шығындар концепциясының пайда болуы
болды. Бұл концепцияның мәні, дистрибьюцияда шығындарды тауарды өндірушіден
тұтынушыға жылжытуға кеткен шығындардың жалпы деңгейі азаятындай етіп қайта
топтауға болатындығына келіп саяды. Мысалы, тауарлар тасымалын автокөлік
көлігінен әуе көлігіне алмастыра отырып, аралық қоймаларды құру
қажеттілігінен қашуға болады, яғни қорларды қоймалауға, сақтауға және
басқаруға кететін шығындарды шығаруға болады. Бұл жерде тасымалдау
шығындары өскенмен, өткізу торындағы шығындардың жалпы деңгейі төмендейді.
Бұл мысал, екі маңызды логистикалық қызметтер (қор мен тасымалдау)
арасындағы ішкі өзара қатынасқа ерекше көңіл бөледі. Жалпы шығындар
концепциясы логистикалық шешімдерді қабылдау әдістемесін дамыту үшін негіз
болып табылады.
Сонымен бірге, осы кезеңде логистиканың тез дамуын түсіндіретін
бірқатар объективті экономикалық және технологиялық факторлар болған.
Олардың негізгілеріне төмендегілерді жатқызуға болады:
• тұтынушы сұранысының модельдеріндегі және қатынастарындағы
өзгерістер (олигополиялық нарықтардың дамуы)
• өндіріске жұмсалатын шығындарды азайту;
• компьютерлі технологиялардағы прогресс;
• қорларды қалыптастыру стратегияларындағы өзгерістер;
• әскери тәжірибенің әсері.
Бұл факторлар 60-шы жылдары АҚШ-та айқын көрінді.Нарықтағы негізгі
тенденциялар сатып алушыларға көңіл бөлудің күшеюі (соның ішінде, қызмет
көрсету үлесінің өсуі) және бірдей қажеттіліктерді қанағаттандыратын
(бәсекелес тауарлардың) түрлі тауарлардың көп болуы болды. Олигополистік
нарықтық құрылымдардың тез дамуы кәсіпкерлік ұйымдарын сұраныс пен ұсынысты
үйлестірудің, тұтынушыларға жақсы қызмет көрсетудің жаңа жолдарын іздеуге
мәжбүр етті. Тапсырыс циклдарын қысқартуға және өнім өндірісіне жаңа
кинетикалық көзқарастар пайда болды. Тауарлар түрлерінің көбеюі
дистрибьюция жүйелерінде қорлардың құрылуы мен сақтауына кететін
шығындардың өсуіне алып келді. Бұл өз кезегінде тауар өткізуші құрылымдарды
жетілдірудің және жеке бөлу процестеріндегі шығындарды төмендетудің жаңа
жолдарын іздеуді талап етті.
Екінші дүниежүзілік соғыстан соңғы белсенді экономикалық өсуден кейін,
60-шы жылдардың ортасында өндірушілердің ұзартылған пайдасының едәуір
құлдырауы және оның тарылу кезеңі байқалды.
Нарықтық жағдайдың өзгеруі, олигополистік бәсекелестіктің өсуі өнім
өндірушілерге шығын факторларының қысымын күшейтті, менеджерлерді еңбек
өнімділігін жоғарылатудың, өндіріс пен дистрибьюциядағы шығындарды
төмендетудің жаңа жолдарын іздеуге мәжбүр етті. Жаңа логистикалық
концепциялар оларға сондай мүмкіндік берді. Бұдан басқа, менеджерлердің
логистикалық шығындардың көп мөлшерге дейін жете алатына көзі жетті.
Логистикалық ойлаудың дамуына әсер еткен маңызды факторлардың бірі –
кәсіпкерліктегі есептеу техникасының және ақпараттық технологиялардың
қолданылуы болып табылды.
Дамыған капиталистік елдер экономикасындағы ғылыми-техникалық прогресс
көп альтернативті және оңтайландыру мәселелерін шешу қажеттілігіне алып
келді, мысалы, ондай мәселелерге көлік түрін таңдау, өндіріс пен
қоймалардың орналасуын оңтайландыру, оңтайлы маршруттау, өнімнің көп
ассортиментті қорларын басқару, ресурстар қажеттілігі мен сұранысын
болжамдау және т.б. жатады. Бұл мәселе дамушы компьютерлік технологиялардың
қатысуынсыз қалмады, олар белсенді түрде кәсіпкерлікке 50-шы жылдардың
ортасында ене бастады. Компьютер кез келген ірі фирманың айырылмас бөлігіне
айналды. Сонымен қатар, олармен бірге қазіргі экономикалы-математикалық
әдістер мен оңтайлы жоспарлау теориясының әдістері, жаппай қызмет көрсету
теориялары, қорларды басқару теориялары және операцияларды зерттеудің басқа
әдістері қолданыла бастады. Әсіресе, математикалық статистика, сызықтық
бағдарлау және болжау әдістері кеңінен қолданыла бастады. Шығындарды
төмендету және оңтайлы басқарушылық шешімдерді алу құралы ретіндегі
ақпараттық-компьютерлік технологияларды кәсіпкерлікке енгізуге
менеджерлердің қызығушылығы өсті.
Дистрибьюцияға қатысты логистикалық әдісті күшейткен маңызды фактор -
қор қалыптастыру стратегиясының өзгеруі болды. Көптеген тауар өндірушілер
өз өндірістерінде дайын өнімнің көп мөлшердегі қорын құрғысы келмеді,
керісінше, оларды дистрибьюция арналарына ығыстыруға тырысты. Сондықтан да
көтерме, бөлшек саудагерлер және басқа да сауда делдалдары тауар өткізуші
торлардағы қорлар деңгейін басқару, бақылау, тасымалдау, қоймаларды
орналастыру мәселелерін өз бетінше шешуге мәжбүр болды. Әрине, осы
логистикалық қызметтермен байланысты дистрибьюторлар шығындарының өсуі
өндірушілерге қорларды қайтарудың кері реакциясына алып келді. Қайшылықты
жағдайлар тек логистикалық үйлестіру арқылы шешілуі мүмкін болды.
Менеджмент әскери логистиканың тәжірибесін біртіндеп логистикалық іс-
әрекеттерді үйлестіру үшін және басқару үшін қолдана бастады. Бұған АҚШ-
тағы бірқатар алдыңғы қатарлы университеттер мен ғылыми-зерттеу
фирмаларының жасаған логистикалық іс-әрекеттеріне әскерлердің демеушілік
етуі өз әсерін тигізді.
60-жылдардың соңында Батыста (негізінен АҚШ-та) менеджменттің
интегралды құралы ретіндегі кәсіпкерлік-логистиканың концепциясы
қалыптасты. Концепцияның негізгі мазмұны мынадай болды: Логистика – бұл
белгілі бір уақытта және белгілі бір жерде тауарлардың сұранысы мен
ұсынысын үйлестіруге және жылжытуға әсер ететін барлық қызметтерді
басқару.
70-шы жылдардың басында кәсіпкерлік-логистиканың негізгі принциптері
құрылды және көптеген батыс фирмалары оларды практикада табысты қолдана
бастады. Бірақ пайданы өсіруге қызығушылық білдірген көптеген фирмалар үшін
шығындарды азайту және бақылауға қатысты логистикалық әдіс айқын болмады.
Бұдан басқа, логистикалық үйлестіруді енгізу әрекеттері көптеген батыс
фирмаларында орта және тіпті жоғарғы менеджменттің қарама-қарсы
әрекеттеріне алып келді. Ұзақ уақыт бойы дәстүрлі қызметтерді орындауға
үйренген менеджерлер, мысалы, сатып алу, тасымалдау, жүкті өңдеу
қызметтерін атқара отырып, жалпы шығындарды төмендету концепциясының
негізінде материалды ағымдарды іштей бақылау үшін қажетті ұйымдық
өзгерістерді енгізуге кедергі жасап отырған. Қосымша қиындықты логистикалық
шығындардың құраушыларын бөлуге және бақылауға ыңғайланбаған бухгалтерлік
есеп жүйелері және фирмалардың логистикалық белсенділігінің қаржы
нәтижелерін бағалау жүйелері тудырды.
70-ші жылдардың ерекше сипаты-жоғары сапалы шикізат ресурстарының
жетіспеушілігі кезіндегі бәсекелестіктің өсуі болды. Көптеген елдердегі
өндіріс құралдарына салынатын инвестициялардың өсуі салыстырмалы
тұрақтандырумен ауысты.
70-ші жылдардың соңында Батыста қойма процесін, оның операциялық
құрамын, ұйымдастырылуын, техникалық және технологиялық қамтамасыз етілуін
өзгерткен таралы-орау революциясы аяқталды. Тасымалдау-қойма құрал-
жабдығын өндіру, тара мен ораудың жаңа түрлері, қазіргі автоматтандырылған
қойма кешендері кеңінен дамыды, жүктерді тасымалдаудың контейнеризациясы
белсенді түрде енгізіле бастады. Тара мен орауды стандарттаудың
дистрибутивті логистикалық жүйелеріне орау мен паллеттердің стандартты
мөлшерлі қатарларын енгізу маңызды экономикалық әсер берді.
80-90 жж. кезеңін логистика бойынша ең белгілі ғалымдар мен
мамандарының бірі, АҚШ-тың Мичиган университетінің профессоры Дональд
Бауэрсонс логистикалық ренессанс кезеңі деп атады. Шынында да, осы кезең
ішінде логистика теориясы мен практикасы алдыңғы онжылдықта жасалғаннан
асып, алға қадам басты.
Логистиканың тез дамуының басты идеясы аз шығындармен кәсіпкерліктің
соңғы мақсатына жету үшін сатып алулар – өндіріс-дистрибьюция – сатулар
толық логистикалық торындағы фирманың логистикалық қызметтерімен мен оның
логистикалық әріптестерін максималды интегралдау болды.
Қарастырылып отырған тарихи кезеңде логистикалық шарықтау феноменін
түсіндіретін әлемдік экономикада маңызды өзгерістер болды. Олардың
негізгілері мыналар:
• ақпараттық технологиялардың революциясы және персоналды
компьютерлерді енгізу;
• нарықтарды ғаламдастыру;
• экономика инфрақұрылымын мемлекеттік реттеудегі өзгерістер;
• TQM философиясын жан-жақты тарату;
• серіктестіктің және стратегиялық одақтардың өсуі;
• кәсіпкерлікті ұйымдастырудағы құрылымдық өзгерістер.
Микропроцессорлы техниканың жетілдірілуі және оның дамушы елдер
экономикасының барлық салаларында кеңінен қолданылуы ақпаратты-
компьютерлік технологиялардағы нағыз революцияның болуына ықпал етті.
Электронды формадағы ақпарат қазіргі нарықтық инфрақұрылымның маңызды
компонентіне айналды. Әлемдік ақпараттық кеңістіктің қалыптасуы мәліметтер
базасы мен банкін, электронды мәмілелер және электронды байланыстардың
жүйелері мен стандарттарын құру мен дамытудың бағыттары бойынша жүрді.
Логистиканың принциптерін алға жылжыту үшін электронды банк операциялары
жүйесін құру (Халықаралық банкаралық SWІFT және SWІFT ІІ жүйесі негізінде),
стандарттарының кинетикалық серіктестер арасында өзара ақпараттық іс-
әрекеттерді қолдау үшін EDІ (Electronіc Data Іnter-change) – электронды
мәлімет алмасу – және EDІ FACT (Electronіc Data Іnterchange) – басқаруда,
сауда және көлікте электронды ақпарат алмасу стандарттарын пайдалану
маңызды орын алады.
Логистиканың интегралды концепциясын қалыптастыруда және бекітуде
анықтаушы орынды ақпараттық байланыс жүйелері арқылы (мысалы, жол серіктік
телекоммуникациялық жүйелер) белгілі бір уақыт масштабында алыстағы
материалды ағымдарды әр уақытта бақылап отыру мүмкіндігін алады. Сонымен
бірге, ақпараттық технологиялардың революциясы, тек материалды емес,
сонымен қатар жүретін ақпараттық ағымдарды басқару қажеттілігі туралы
түсінікті күшейтті.
90-шы жылдардың басында логистика алдыңғы қатарлы орын алатын
халықаралық бағдарламалар мен жобалар белсенді түрде жасалып енгізіле
бастады.
80-ші жылдардағы онжылдық оның алдындағы сенімсіздікті, күдікті және
күрестік бәсекелестікті алмастырған іскерліктегі одақтар мен альянстардың
тез өсуімен сипатталады. Интегралды логистика концепциясының арнасында
іскерліктегі әріптестер дайын өнім қорларын жоспарлауда және басқаруда,
тасымалдауда, жүктерді өңдеуде, сауданы ұйымдастыруда табысты үйлестірудің
жолдарын іздестіре бастады. Бірлестіктердің көптеген негізгі формалары
логистикалық шығындарды қысқарту және тұтынушыларға қызмет көрсету сапасын
жақсарту мақсатында ұйымдастырушылық және қызметаралық жоспарлауды,
басқаруды жетілдіру бағытында дамыды. Көптеген логистикалық одақтар
тасымалдауда, көтерме сауда және дистрибьюция жүйелеріндегі маманданған
дәстүрлі бәсекелестер арасында құрылды.
Сонымен, логистикалық ренессанс кезеңінде көптеген іскер ұйымдары
үшін логистика бәсекелестік күрестегі маңызды стратегиялық құралдардың бірі
болды және алдыңғы қатарлы интегралды логистиканың концепцияларын қолданған
фирмалар нарықтағы өз позицияларын бекітті. Қазіргі сатыда болашақ
логистикалық концепцияның эволюциясына әсер еткен батыс нарық
экономикасындағы негізгі тенденцияларға мыналар жатады:
• өнеркәсіп өндірісінің құлдырауы;
• өнеркәсіптегі маманданудың тереңдеуі;
• бірлестіктерді және менеджменттің жаңа формаларын ұйымдастыруда
жаңа тәсілдерді қажет ететін сауда серіктестерімен жаңа қарым-
қатынас;
• әлемдік интеграциялық үрдістердің дамуы;
• іскерліктің барлық салаларында күшейген бәсекелестік;
• жаңа ақпараттық-компьютерлік технологияларды енгізуден оларды
тиімді пайдалануға өтуі;
• жаңа өнім түрлерінің өндірісіне тез өтуге мүмкіндік беретін икемді
технологиялық құралдарды, жобалаудың автоматты жүйелерін, икемді
автоматталған және роботталған өндірістің енгізілуі;
• қызмет көрсету өнеркәсібіне логистика принциптерін енгізуді
күшейту.
Логистика ғылым ретінде және азаматтық саладағы кәсіпкерлік құралы
ретінде ең алдымен АҚШ-та 1950-ші жылдардың басында қалыптаса бастады.
Логистика эволюциясы дамыған капиталистік елдердегі нарықтық қатынастардың
тарихымен, эволюциясымен тығыз байланысты, іскерліктегі логистика
терминінің өзі тек 70-ші жылдардың соңында ғана қалыптасып, әлемде жаппай
қолданыла бастады. Міне, шамамен жарты ғасыр бойы батыста мамандар,
ғалымдар, іскерлер арасында қарастырылып отырған түсініктің атауы және
мазмұны бойынша талқылаулар әлі күнге дейін аяқталмаған. Логистика бойынша
батыс әдебиеттерін сараптай отырып, мынадай қорытынды жасауға болады:
көптеген авторлар бірдей логистикалық қызметтерді баяндай отырып әр түрлі
терминдерді қолданады. Логистика терминінің ең көп кездесетін
синонимдерінің тізімі кесте 1 келтірілген.
Кесте 1
Шетел әдебиеттерінде кеңінен қолданылатын логистика терминінің
синонимдері
Термин атауы (ағылшын тілінде) Атаудың аудармасы
Physіcal dіstrіbutіon Физикалық бөліну
Marketіng logіstіcs Маркетинг логистикасы
1-ші кестенің жалғасы
Materіals management Материалды менеджмент
Logіstіcs engіneerіng Логистикалық инжиниринг
Іndustrіal logіstіcs Өнеркәсіптік логистика
Busіness logіstіcs Кәсіпкерлік логистика (коммерциялық
логистика)
Logіstіcal management Логистикалық менеджмент
Іntegrated logіstіcs management Біріккен логистикадағы менеджмент
Supply management Жабдықтау менеджменті
Logіstіcs pіpelіne management Логистикалық арна менеджменті
Dіstrіbutіon management Бөлу менеджменті
Supply chaіn management Логистикалық тізбек менеджменті
(жабдықтау тізбегі)
Tіme-based management Уақытқа негізделген менеджмент
Іntegrated dіstrіbutіon Біріккен дистрибьюция
Supply chaіn logіstіcs Жабдықтау тізбегінің логистикасы
Servіce response logіstіcs Қызметке жауапты логистика
Іntegrated supply chaіn management Біріккен логистикалық тізбектегі
менеджмент
Отандық және шетел экономикалық әдебиеттерінде логистика түсінігінің
көптеген анықтамаларын кездестіруге болады, онда басқару объектісі
материалдық ағымдармен шектелмейді. Сондай-ақ банктік логистика,
ақпараттық логистика сияқты бірқатар басқа терминдер пайда болды.
Логистиканы материалдық және олармен байланысты ақпараттық ағымдарды
басқарудың теориясы мен практикасы ретінде қарастырады.
Материалды ағымдарды басқару, басқа кез келген объектілерді басқару
сияқты, екі бөлімнен тұрады:
• шешім қабылдау;
• қабылданған шешімді жүзеге асыру.
Материалды ағымдарды басқару бойынша дәлелді шешімдер қабылдау үшін
белгілі бір білім қажет. Осы білімді жасайтын қызметті логистикаға
жатқызады; сәйкесінше көптеген анықтамалар логистиканы ғылым немесе ғылыми
бағыт ретінде пайымдайды: логистика – материалдық ағымдардың тиімділігін
жоғарылатудың жаңа мүмкіндіктерін іздеумен тікелей байланысты пәнаралық
ғылыми бағыт.
Ғылым ретінде логистика мынадай міндеттер атқарады:
• сұранысты болжамдау және соның негізінде қорларды жоспарлау;
• өндіріс пен көліктің қажетті қуаттылығын анықтау;
• материалды ағымдарды оңтайлы басқару негізінде дайын өнімді
бөлудің ғылыми принциптерін жасау;
• өндіріс пунктінде және тұтынушылардағы тиеу үрдістерін және
тасымалдау-қоймалау операцияларын басқарудың ғылыми негіздерін
жасау;
• логистикалық жүйелердің қызмет етулерінің түрлі математикалық
модельдерінің варианттарын құру;
• дайын өнімдерді бірлесіп жоспарлаудың, жабдықтаудың, өндірістің,
қоймалаудың, өткізудің және тасымалдаудың әдістерін жасау және
т.б. бірқатар мәселелер.
Ғылыммен алынған білім материалды ағымдарды басқару саласында
дәлелденген шешімдер қабылдауға мүмкіндік береді. Қабылданған шешімдерді
тәжірибе жүзінде жүзеге асыру үшін нақты әрекеттер қажет. Сондықтан да
анықтамалардың басқа тобы логистиканы шаруашылық қызмет ретінде
қарастырады: логистика - өндіріс және айналыс сфераларындағы материалды
ағымдарды басқару болып табылатын шаруашылық қызметтің бағыты.
Логистиканың негізгі объектісі – ішкі материалды ағымдардың схемасын,
шикізаттың алғашқы көздерінен бастап соңғы тұтынушыға дейін, қарастырып
өтейік (сурет 2). Бұл схемадағы материалдар қозғалысының бүкіл жолын екі
үлкен учаскіге бөлуге болады:
• бірінші учаскіде өндірістік-техникалық бағыттағы өнімдер
қозғалады;
• екіншіде – халық тұтынатын бұйымдар.
Сурет 2. Материалды және ақпараттық ағымдар арасындағы кесте.
Тізбек бойынша қозғалуына байланысты саналық құрамы өзгеріп отырады.
Ең алдымен, шикізат көзі мен алғашқы өңдеуші кәсіпорын арасында, сондай-ақ
түрлі өндірістер арасында жаппай біртекті жүктер қозғалады. Тізбектің
соңында материалды ағымдар тұтынуға дайын әр түрлі тауарлар ретінде
көрінеді. Кейбір өндіріс орындары ішінде материалды ағымдар бар. Мұнда
цехтар арасында немесе цехтардың ішінде түрлі бөлшектер, жартылай
фабрикаттар, дайындамалар орын ауысып отырады.
Логистикалық процесс кезінде материалдық ағым кәсіпорынға дейін
жеткізіліп, қойма және өндірістік учаскілер тізбегі арқылы оның тиімді
жылжуы ұйымдастырылады, содан соң дайын өнім тұтынушыға оның тапсырысына
сәйкес жеткізіледі.
Түрлі сапалы материалды ағымдарды басқару бойынша аталған қызмет
түрлері логистиканың мазмұнын құрайды, оны логистикалық терминологиялық
сөздік былайша анықтайды: логистика (logіstіcs) – шикізат пен материалдарды
өндірістік кәсіпорынға дейін жеткізу үрдісінде, тұтынушының талаптарына
сәйкес дайын өнімдерді тұтынушыға дейін жеткізу үрдісінде жүргізілетін
материалды және материалдық емес операцияларды, тасымалдауды, қоймалауды
басқару, жоспарлау және бақылау туралы ғылым.
Бұл анықтама, оның мазмұнына сәйкес, логистиканы ғылым ретінде
пайымдайды. Шаруашылық қызмет ретінде логистика келесі анықтамада
ұсынылған: логистика – жабдықтаушыға ақша төлеген кезден бастап тұтынушыға
дайын өнімді жеткізгені үшін ақша алу мезетіне дейінгі шаруашылық
айналымдағы шикізаттың, бөлшектердің және дайын өнімдердің қозғалысын және
сақталуын басқару үрдісі. Логистика түсінігін осылай пайымдау көбінесе
шетел әдебиетінде кездеседі.
Жоғарыда логистиканың пайда болу тарихын зерттеп, оның ғылым ретінде
қалыптасу эволюциясын, логистиканың мән-мағынасын жан-жақты қарастырып
кеткен болатынмыз. Логистика – жабдықтаушыға ақша төлеген кезден бастап
тұтынушыға дайын өнімді жеткізгені үшін ақша алу мезетіне дейінгі
шаруашылық айналымдағы шикізаттың, бөлшектердің және дайын өнімдердің
қозғалысын және сақталуын басқару үрдісі. Логистикалық әдістерді қолдана
отырып қандай экономикалық, әлеуметтік, саяси және тағы басқа
артықшылықтарға жетуге болатындығын төменде қарастырып өтеміз.
2. Логистиканы қолданудың тиімділігі
Қазіргі кәсіпкерлікте логистика стратегиялық маңызды орынға ие. Осы
салада табысқа жеткен көптеген мамандардың серіктестік басшылығындағы
жоғарғы қызмет орындарына жылжитыны кездейсоқ емес. Кәсіпкерлік тұрғысынан
қарағанда логистика деген корпоративті мақсатқа барлық ресурстардың оңтайлы
шығындарымен жету үшін материалды және басқа да (ақпараттық, қаржы, қызмет)
ағымдарын тиімді басқару. Қазіргі уақытта алдыңғы қатарлы фирмалардағы
логистиканың дәстүрлі функционалды салалары стратегиялық инновациялық
(жаңартпа) жүйе құра отырып, жалпы ақпараттық-компьютерлік платформа
негізінде бірікті.
Логистика саласындағы қызмет көп қырлы. Оған көлікті, қойма
шаруашылығын, қорларды, кадрларды басқару, ақпаратты жүйелердің
ұйымдастырылуы, коммерциялық қызмет және т. б. жатады. Аталған әрбір қызмет
сәйкес салалық пәнде терең зерттеліп, баяндалған. Логистикалық тәсілдің
жаңалығы – негізгі өзара байланыс. Логистикалық әдістің мақсаты –
материалды ағымдарды толассыз басқару.
Материалды ағымдарды басқару әр уақытта шаруашылық қызметтің маңызды
жағы болып табылатын. Дегенмен, ол тек жақында ғана экономикалық өмірдің
маңызды қызметтерінің біріне айналды. Негізгі себебі – өндірістік және
сауда жүйелерінің тұтынушының тез өзгеріп отыратын талғамына жылдам
икемделуі қажеттігін туғызған сатушы нарығынан сатып алушы нарығына өту.
Қазіргі таңда Қазақстандағы логистиканың дамуы нарық заңдары мен
қағидаларынан туындағандай логистиканы игеру және оны кәсіпорындағы
басқару жүйесімен бірігуі нарықтық экономиканың даму деңгейін көрсетеді.
Нарықтағы қатаң бәсеке, халықтың төлем кабілеттілігінің төменділігі,
кәсіпорынның айналым кұралдарының жеткіліксіздігі, өндірістік шығындардың
үнемі өсуі отандық өнімнің бәсекеге қабілеттілігін төмендетіп, өткізуді
қиындатуда.
Әрбір кәсіпорынның нарыққа дұрыс қадам жасау үшін логистика ауадай
қажетті нәрсе, бірақ бұл логистика өз бетінше кешенді сала ретінде қызмет
етеді деп айту қиын, себебі кәсіпорынға логистиканы жүргізу беймәлім
белгісіз зат, оны қалай өткізу, қалай жоспарлау, қандай әдіс қолдану деген
сұрақтар туындайды бұл сауалдардың әр бірі өз бетінше тағыда
сұрақтар туғызады, ал осының бәрін дұрыс қолданбауы нақты
мәліметтердің бетін ашпайды, яғни сондықтан нарықтағы кәсіби
маманданған логистиканы жүргізумен айналысатын ұйымдарға жүгіну дұрыс
шешім болады.
АҚШ компанияларының 75%-ында осындай логистикалық бөлімшелер бар, онда
маркетологтар, статистер, бағдарламашылар, әлеуметтанушылар, психологтар
жұмыс істейді, сондықтан бұл серіктестіктер нарықтық бәсекеге жақсы
бейімделген.
Шикізаттың бірінші көзінен өндірістік, тасымалдау және делдалдық звено
тізбегі арқылы соңғы тұтынушыға жылжи отырып, материалды ағымдардың құны
өсіп отырады. Ұлыбританияда жүргізілген зерттеулер көрсеткендей, соңғы
тұтынушыға жеткен өнім құнының 70%-дан астамы сақтаумен, тасымалдаумен,
ораумен және материалды ағымдардың қозғалысын қамтамасыз ететін басқа да
операциялармен байланысты шығындар құрайды.
Тауардың соңғы бағасында логистикаға кеткен шығындар үлесінің көптігі
материалды ағымдарды басқаруды оңтайландыруда шаруашылық жүргізу
субъектілерінің экономикалық көрсеткіштерін жақсартудың қандай резервтері
бар екенін көрсетеді.
Материалды ағымдарды басқаруда логистикалық тәсілді қолданудың
экономикалық әсерінің басты қосылғыштарын қарастырып өтейік. Өндіріс және
айналым салаларында логистиканы қолдану келесідей мүмкіндіктер береді:
• материалды ағымдар қозғалысының бүкіл жолындағы қорларды
төмендету;
• логистикалық тізбек бойындағы тауарлар қозғалысының уақытын
қысқарту;
• тасымалдау шығындарын төмендету;
• қол еңбегінің шығындарын және жүк операцияларының сәйкес
шығындарын қысқарту.
Экономикалық әсердің көп бөлігі материалды ағымдар қозғалысының бүкіл
жолындағы қорларды қысқарту есебінен жүзеге асады. Европалық өнеркәсіп
ассоциациясының мәліметтері бойынша, материалды ағымдардың іштей бақылануы
материалды қорлардың 30-70%-ға қысқаруын қамтамасыз етеді (АҚШ-ң өнеркәсіп
ассоциациясының мәліметтері бойынша, қорлардың төмендеуі 30-50% шамасында
болады).
Қорларды оңтайландырудың жоғары маңыздылығы келесімен түсіндіріледі:
• логистикаға кететін шығындардың жалпы құрылымында қорларды ұстауға
кететін шығындар 50%-ды құрайды, оның ішіне басқару аппаратына
кететін шығындар, сондай-ақ тауарлардың бұзылуынан немесе
ұрлануынан болған жоғалтулар кіреді;
• кәсіпорынның айналым капиталының көп бөлігі қорларға бөлінеді
(кәсіпорынның барлық активтерінің 10-нан 50%-ға дейін);
• қорларды құруға кететін өндірістегі шығындар, жалпы шығындар
көлемінің 25-30%-на дейін құрайды.
Логистиканы пайдаланудағы қорлардың қысқаруы логистикалық үрдістерге
қатысушылардың іс-әрекеттерінің өзара келісулерінің жоғары дәрежесі
есебінен, жеткізу сенімділігінің жоғарылауы есебінен, қорларды дұрыс бөлу
есебінен, сондай-ақ басқа да бірқатар себептер есебінен қамтамасыз етіледі.
Логистиканы пайдаланудың экономикалық әсерінің келесі құраушысы
тауардың логистикалық тізбек бойында қозғалу уақытының қысқаруы есебінен
құралады. Бүгінгі таңда қоймалауға, өндірістік операцияларға және жеткізуге
кететін уақыт шығындарының үлесі орташа 2-ден 5%-ға дейін құрайды.
Сонымен, айналым уақытының 95%-нан астамы логистикалық операцияларға
тиесілі болып отыр. Бұл құраушының қысқаруы капитал айналымын жеделдетуге,
сәйкесінше уақыт бірлігінде алынатын пайданы өсіруге, өнімнің өзіндік құнын
төмендетуге мүмкіндік береді.
Логистиканы қолданудың экономикалық әсері, сондай-ақ тасымалдау
шығындарын төмендетуден де пайда болады. Көліктің қозғалу маршруттары
оңтайландырылады, тәртіптері келісіледі, бос қозғалыстар қысқарады, көлікті
пайдаланудың басқа көрсеткіштері жақсарады.
Жоғарыда айтылғандай, логистикалық тәсіл жүк өңдеуші жүйелердің
техникалық жабдықталу салаларындағы тауар қозғалысының қатысушыларының
жоғары келісу дәрежесін білдіреді. Логистикалық тізбектің барлық
звеноларындағы бір типтес механизациялау құралдарын қолдану, бірдей ыдысты,
жүк өңдеудің сәйкес технологиялық әдістерін пайдалану логистиканы
қолданудың келесі экономикалық әсер құраушысын құрайды - қол еңбегінің
шығындарын және жүк операцияларының сәйкес шығындарын қысқарту.
Логистикалық тәсіл материал өткізуші жүйенің қызмет етуінің басқа да
көптеген көрсеткіштерін жақсарту үшін жағдай жасайды, өйткені оның жалпы
ұйымдастырылуы жетілдіріледі, жеке звенолардың өзара байланысы жоғарылайды,
басқару жақсарады.
Логистиканы пайдаланғандағы экономикалық әсер жиынтығы аталған
көрсеткіштерді жақсартудан алынатын әсердің сомасынан асады. Бұл
логистикалық ұйымдастырылған жүйелердің интегративті қасиеттерінің пайда
болуымен түсіндіріледі, яғни жалпы жүйеге тән, бірақ оның элементтеріне
жеке-жеке тән емес қасиеттер.
Логистикалық жүйелердің интегративті қасиеттері бұл жүйелердің
логистиканың алты ережесі деп аталатын соңғы мақсатты жүзеге асыру
қабілеттілігін білдіреді. Логистиканың алты ережесі:
• ЖҮК – керекті тауар;
• САПА - қажетті сапада;
• САНЫ - қажетті көлемде;
• УАҚЫТ - қажетті уақытта жеткізілуі тиіс;
• ОРЫН – керекті орынға;
• ШЫҒЫНДАР – минималды шығындармен.
Логистикалық іс-әрекеттің мақсаты жүзеге асырылды деп санауға болады,
егер осы алты шарт орындалса, яғни қажетті тауар қажетті көлемде қажетті
сапада керекті уақытта керекті жерде минималды шығындармен жеткізілген
болса.
Материалды ағымдарды басқару бойынша қызметті, өндірістік, сауда және
басқа да шаруашылық қызмет түрлері сияқты, оның экономикалық дамуының ерте
кезеңінен бастап адамдар жүргізетін. Логистиканың жаңалығы, ең алдымен,
түрлі шаруашылық қызметтер арасындағы артықшылықтың материалды ағымдарды
басқару бойынша қызметтерге ауысуында. Кәсіпкерлер тек жақында ғана
экономикадағы шикізат, бөлшектер және дайын өнімнің қозғалуының барлық
сатыларын іштей бақылаудың тиімділікті жоғарылатуда қандай әлуеті бар
екенін білді.
Логистиканың концепциясы материалды ағымдарды оңтайландыру арқылы
шаруашылық қызметтерді жетілдіруге тиісті көзқарастар жүйесі болып
табылады.
Материалды ағымдарды басқару құрылатын негізгі, конструктивті принцип
жүйелілік принципі болып табылады. Ол бірыңғай процесс үрдісі ретінде сатып
алуларды жүргізу, ұйымдастыру, сақтау, өндіріс, өткізу және тасымалдауды
білдіреді.
Экономикадағы материалды ағымдар көптеген қатысушылардың қызметтерінің
нәтижесінде пайда болады, ол қатысушылардың әрқайсысының өз мақсаттары бар.
Егер қатысушылар бірлесіп, басқару объектісін – іштей материалды ағымдарды
– рационализациялау мақсатында өз іс-әрекеттерін келісіп жасаса, онда
олардың барлығы маңызды экономикалық ұтыс алады.
Материалды ағымдарды рационализациялау тек бір кәсіпорын немесе оның
бөлімшесінің шеңберінде ғана мүмкін болады. Бірақ максималды әсерді тек
шикізаттың алғашқы көзінен соңғы тұтынушыға дейінгі жолда, жиынтық
материалды ағымдарды оңтайландыра отырып немесе оның жеке маңызды
учаскілерін оңтайландыра отырып алуға болады. Бірақ материал өткізуші
тізбектердің барлық звенолары, яғни макрологистикалық және
микрологистикалық жүйелердің барлық элементтері бірыңғай құрылған механизм
ретінде жұмыс істеуі қажет. Бұл мәселені шешу үшін техниканы таңдауға,
материал жылжитын түрлі учаскілердегі өзара үйлескен технологиялық
үрдістерді жобалауға, қарама-қайшы экономикалық мүдделердің үйлесу
мәселелеріне және де материалды ағымдарды ұйымдастыруға байланысты басқа
мәселелерге жүйелік тұрғыдан қарау қажет.
Материалды ағымдарды басқаруға жүйелік тұрғыдан қарау мәселелері
толығынан төменде қарастырылады.
Логистиканың бастапқы жағдайына (принципіне) жүйелікпен қатар мыналар
жатады: кешендік, ғылыми, нақтылық, конструктивтік, сенімділік және
варианттылық.
Аталған логистика принциптерін қысқаша сипаттап өтейік:
• кешендік:
- нақты жағдайларда ағымдардың қозғалысын жүргізу үшін барлық
қамтамасыз ету түрлерін (дамыған инфрақұрылым) қалыптастыру;
- ресурстар мен өнімдер қозғалысының тікелей және оқшауланған
қатысушылардың іс-әрекеттерін үйлестіру;
- фирмалардың логистикалық құрылымының алдында тұрған мәселелердің
орындалуына орталықтан бақылауды жүргізу;
- тауар тізбегі бойынша фирмалардың сыртқы әріптестермен тығыз
бірлесіп қызмет жасауға ұмтылуы және фирманың түрлі бөлімшелері арасында
және ішкі қызмет шеңберінде берік байланыс орнатуға ұмтылыс.
• ғылымилық:
- ағымды басқарудың барлық сатыларында, жоспарлаудан талдауға
дейін, есептік бастаманы күшейту, ағымдар қозғалысының траекториясының
барлық параметрлерінің толық есебін жүргізу;
- білікті кадрлардың мәртебесін фирманың логистикалық құрылымының
ең маңызды ресурсы деп тану.
• нақтылық:
- техникалық, экономикалық және басқа да талаптарға сәйкес,
ағымдар қозғалысының мақсаты ретінде нақты нәтижені дәл анықтау;
- қозғалысты барлық ресурстардың ең аз шығындарымен жүргізу;
- жұмыс нәтижесі алынған пайдамен есептелетін, есептік-
калькуляциялық бөлімшелер немесе құрылымдық органдар тарапынан логистиканы
басқару.
• конструктивтілік:
- ағымды диспетчеризациялау, ағым объектісінің қозғалысын және
өзгерісін үзіліссіз бақылап отыру және оның қозғалысын тез арада дұрыстап
отыру; тауарлардың тасымалдануының және материалды-техникалық
қамсыздануының барлық операцияларының бөлшектерін анықтау.
• сенімділік:
- қозғалыстың қауіпсіздігін және тоқтаусыздығын қамтамасыз ету,
ағым қозғалысының траекториясын қажет жағдайда өзгерту үшін байланыс пен
техникалық құралдарды резервтеу;
- қозғалысты басқарудың және қозғалудың қазіргі техникалық
құралдарын кеңінен пайдалану; ақпарат келудің жоғары жылдамдығы мен сапасы
және оны өңдеудің жоғарғы технологиялары.
• нұсқалығы:
- фирманың сұраныс ауытқуларына және басқа да сыртқы ортаның
әсеріне икемді бейімделу мүмкіндігі;
- резервтік қуаттарды мақсатты құру, ол фирманың алдын ала
жасалған резервтік жоспарына сәйкес жүзеге асырылады.
Аталған принциптермен қатар, логистика концепциясы, сондай-ақ
төмендегідей жағдайлармен айқындалады:
• бүкіл логистикалық тізбек бойында логистикалық шығындарды есептеу;
• технологиялық үрдістерді гуманизациялау, қазіргі еңбек жағдайларын
құру;
• логистикалық қызметті дамыту.
Логистиканың объектісі ішкі материалды ағым болып табылатыны белгілі,
дегенмен кейбір учаскілерде оларды басқарудың белгілі бір ерекшелігі бар.
Осы ерекшелікке сәйкес логистиканың бес қызмет саласын бөліп қарастырады:
сатып алу, өндірістік, бөлу, тасымалдау және ақпараттық, олар оқу құралының
келесі тарауларында толығырақ зерттеледі (сурет 3). Бұл бөлімде әр қызметті
саланың ерекшелігін көрсетеміз.
1. Кәсіпорынды шикізатпен және материалдармен қамтамасыз ету үрдісінде
сатып алу логистикасының мәселелері шешіледі. Бұл сатыда жабдықтаушылар
зерттеліп, таңдалады, келісім-шарттарға қол қойылады және оның орындалуы
бақыланады, жеткізу шарттары бұзылған жағдайда шаралар қолданылады. Кез
келген өндірістік кәсіпорынның осы аталған қызметтерді жүргізетін қызметі
болады. Материалды ағымдарды басқарудың логистикалық тәсілі, ішкі
материалды ағымның параметрлерінің қалыптасуымен байланысты осы қызметтің
іс-әрекеті оқшауланбаған, керісінше ішкі материалды ағымды басқару
стратегиясына тәуелді болғанын талап етеді. Материалды ағымдарды
жабдықтаушының дайын өнім қоймасынан тұтынушы-кәсіпорындар цехтарына
жеткізу үрдісінде шешілетін мәселелердің белгілі бір ерекшелігі болады,
яғни бұл логистиканың оқшауланған бөлімінің - сатып алу логистикасының
бөлінуінің себебі болды.
Тәжірибе жүзінде сатып алу логистикасының негізгі мазмұнын құрайтын іс-
әрекеттің шеңбері жабдықтаушы мен кәсіпорын ішіндегі жабдықтау қызметінің
қызметтер құрамы арасындағы келісім-шарттарымен анықталады (сурет -3а).
2. Кәсіпорын ішінде материалды ағымдарды басқару үрдісінде негізінен
өндірістік логистиканың мәселелері шешіледі. Бұл сатының ерекшелігі мынада:
ағымды жүргізу бойынша жұмыстардың негізгі көлемі бір кәсіпорын
территориясының шеңберінде орындалады. Логистикалық үрдістің қатысушылары
тауар-ақша қатынастарына түспейді. Ағым бекітілген шарттар нәтижесінде
емес, кәсіпорынды басқару жүйесі қабылдайтын шешімдер нәтижесінде жүреді.
Өндірістік логистиканың саласы материалды сатып алу және дайын өнімді
бөлу саласымен тығыз байланысты. Бірақ осы саладағы негізгі мәселелер -
өндіріс үрдісіндегі материалды ағымдарды басқару (сурет 3б).
Сурет 3. Сатып алу, өндірістік және бөлу логистикасының мәселелері
шешілетін материалды ағымдар учаскілері.
3. Дайын өнімді өткізу үрдісінде материалды ағымдарды басқару кезінде
бөлу логистикасының мәселелері шешіледі. Бұл мәселелерді шешумен өндірістік
кәсіпорындар, сондай-ақ сауда-делдалдық қызметті атқаратын кәсіпорындар да
айналысады. Бұл мәселелерді шешуге билік құрылымдарының да қатысы бар,
себебі аймақ экономикасының жағдайы бөлуді ұйымдастыруға тәуелді. Мысалы,
аймақтағы азық-түлік тауарларын бөлу жүйесі қанағатсыз ұйымдастырылған
жағдайда жергілікті биліктің жағдайы тұрақсыз болады.
Сурет 3в-да материалды ағым бөлу логистикасының саласына өндірістік
цехтарда жүріп-ақ түсетіні көрсетілген. Бұл дегеніміз, ыдыс және орау
мәселелері, дайын болуға қажетті топтың мерзімі және мөлшері жөніндегі
мәселелер, сондай-ақ өткізу үрдісіне маңызды басқа да көптеген мәселелер
материалды ағымды басқарудың ерте сатыларында шешіле бастайды.
4.Тасымалдау учаскілерінде материалды ағымдарды басқаруда тасымалдау
логистикасының айрықша мәселелері шешіледі. Материалды ағымның шикізат
көзінен соңғы тұтынушыға жеткізілуі үрдісінде орындалатын тасымалдау
жұмыстарының жиынтық көлемін екі үлкен топқа бөлуге болады (шамамен тең):
• арнайы тасымалдау ұйымдарына жататын көлік (жалпы пайдаланатын
көлік) орындайтын жұмыс;
• барлық қалған (тасымалдамайтын) кәсіпорындардың жекеше көлігімен
орындалатын жұмыс.
Логистиканың басқа да қызметтік салалары сияқты, тасымалдау
логистикасының нақты бір белгілі шегі болмайды. Тасымалдау логистикасының
әдістерін түрлі тасымалдауларды ұйымдастыруда қолданады. Дегенмен, бұл
бөлімдегі зерттеу және басқарудың бастапқы объектісі жалпы пайдаланатын
көлікпен тасымалдау үрдісінде орын алатын материалды ағым болып табылады.
Ақпараттық логистика. Материалды ағымдардың қозғалу нәтижелері
ақпараттық ағымдарды дұрыс ұйымдастырумен тікелей байланысты. Соңғы
онжылдықта күшті ақпараттық ағымдарды тиімді басқару мүмкіндігі материалды
ағымдарды іштей басқару мәселелерін қойып, оны шешуге мүмкіндік берді.
Логистикалық үрдістердегі ақпараттық құраушының жоғары маңыздылығы
логистиканың арнайы бөлімінің - ақпараттық логистиканың бөлініп шығуына
себеп болды. Бұл жерде зерттеу объектісі – ақпараттық ағымдарды (материалды
ағыммен кездесетін) ұйымдастырумен байланысты мәселелерді, ақпараттық
технологияларды, микропроцессорлы техниканы қолданатын материалды
ағымдардың басқаруын қамтамасыз ететін ақпараттық жүйелер.
Ақпараттық логистика логистиканың басқа қалған функционалдық
салаларымен тығыз байланысты. Бұл бөлім ақпараттық ағымдардың кәсіпорын
ішінде ұйымдастырылуын, сондай-ақ бір-бірімен алыс орналасқан логистикалық
үрдістің түрлі қатысушыларының арасындағы ақпарат алмасуды қарастырады
(мысалы, жол серік байланыс құралдары арқылы).
Сонымен, логистикалық әдістерді қолдана отырып төмендегі
артықшылықтарға жете аламыз: сұранысты болжамдау және соның негізінде
қорларды жоспарлау, өндіріс пен көліктің қажетті қуаттылығын анықтау,
материалды ағымдарды оңтайлы басқару негізінде дайын өнімді бөлудің ғылыми
принциптерін жасау, өндіріс пунктінде және тұтынушылардағы тиеу үрдістерін
және тасымалдау-қоймалау операцияларын басқарудың ғылыми негіздерін жасау,
логистикалық жүйелердің қызмет етулерінің түрлі математикалық модельдерінің
варианттарын құру; дайын өнімдерді бірлесіп жоспарлаудың, жабдықтаудың,
өндірістің, қоймалаудың, өткізудің және тасымалдаудың әдістерін жасау және
т.б. бірқатар мәселелер т.с.с. Өндірістің әлеуметтік-экономикалық
тиімділігін камтамасыз ететін жалпы экономикалық кұбылыс пен тетік
ретіндегі логистиканың рөлі өте зор.
Қорыта келгенде, кез келген кәсіпорынның логистикалық қызметі - бұл
кәсіпорынның дамуына әсер ететін барлық факторлардың жиынтық қаралуы,
фактілерді еске ала отырып даму стратегиясын жасау және бұл стратегияларды
іске асыру бойынша нақты іс-шаралар колданылу болып табылады.
Логистика кәсіпорынның әртүрлі бөлімшелердің арасында өзара әрекеттесу
нәтижесінде көздеген мақсатқа жеткізеді және маркетингтік шараларды жасау
және жүзеге асыру үдерісіне сәйкес ұйымдық-әдістемелік қамтамасыз етуді
талап етеді. Осы мақсатта маркетингтік стратегияларды қалыптастыру үдерісі
кәсіпорынды басқарудың үш деңгейімен жүзеге асырылатын тізбектелген
кезеңдер қатарымен қарастырылған. Маркетингтік стратегияны жасау және
жүзеге асыру үдерісі кезінде бөлімшелер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz