Қазақстан Республикасының салық жүйесінің қалыптасуы мен дамуы

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1.1 Салықтың экономикалық мазмұны, атқаратын қызметтері ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Салық жүйесінің мәні, құрылу қағидалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫ
2.1 Қазақстан Республикасының салық жүйесінің қалыптасу кезеңдері және дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.2 Қазақстан Респуюликасының қазіргі салық жүйесінің дамуы ... ... ... ...18

3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32

Бүгінде Қазақстан Республикасы егемендік алып, дербес мемлекет болған және белсенді түрде нарықтық экономикаға өту кезінде экономиканы реттеуде бюджет-салықтық реттеу, яғни фискалдық саясаттың маңыздылығы жоғары болып табылады. Өзінің тәуелсіздігін және дербестігін алған кез келген мемлекетке тұрақты, әрі күшті қаржылық база керек. Дамыған елдердің тәжірибесі көрсетіп отырғандай нарықтық экономика жағдайында мемлекеттің қаржылық негізі шаруашылық субъектілерден және халықтардан жиналған салық болып табылады. Фискалдық саяссаттың маңыздылығы ол мемлекеттің экономиканы реттеудің тікелей әдісі болып табылады, бұл саясатты қолданудың нәтижесі тез арада өз қызметін атқарып, нәтиже бере бастайды. Яғни экономикалық реттеуді дереу іске асырудың қажеттігі туындаған жағдайда фискалдық саясаттың реттеу құралдары мен әдістерінің маңыздылығы зор болып табылады.
Салық жүйесі - Қазақстанның экономикалық дамуының негізгі шарттарының маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Қазіргі уақытта салық алдында тұрған негізгі міндеттерді орындауға бағытталған жүйелі жиынтық реформалардың бір тармағы болуға тиісті.
Салық жүйесінің қалыптасуы мен дамуын зерделеу кезінде танып білудің негізгі әдісі - материалистік диалектикалық-тарихи әдіс қолданылады, ол нақты тарихи жағдайларды ескере отырып, салық жүйесінің дамуы мен құрылымын зерттеуді болжайды.
Қазақстан Республикасының егемендігі, оның әлеуметтік бағдарлы нарықтық қатынастарға бағытталған даму жолына көшуі, мемлекет және қоғам мүддесіне кажетті қаржы-қаражаттардың мемлекет құзырында орталықтандырылуы, сондай-ақ өтпелі кезеңдегі экономиканы реттеу барысында пайдаланылатын салықтың экономика аяларынан өзіне тиесілі орнын алуының басты себебіне айналып отыр.
Курстық жұмыстың тақырыбы: Қазақстан Республикасының салық жүйесі: қалыптасу кезеңдері, қазіргі жай - күйі жетілдіру жолдары .
Тақырып өзектілігі – бүгінгі күні салық жүйесінің төңірігінде елеулі проблемалар туып отыр. Мемлекеттің салық жүйесі мемлекеттегі қолданылып жүрген салықтардың жиынтығы, салықтық қызмет органдарының жүйесі және салықтық заңнаманы білдіреді. Салықтардың және бүтіндей салықтық жүйенің тиімділігіне қол жеткізу мемлекеттің экономикалық дамуы мен өркендеуінің сенімді арқауы болды. Біздің салық жүйемізді халықаралық стандартқа жақындататын шаралар – салық жүйесін төмендету және салық түрлерін қысқарту болып табылады
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі - Қазақстан Республикасының салық жүйесі және оның қалыптасуы, даму тарихы, нарықтық экономикадағы рөлі, проблемалары мен жетілдіру жолдары қарастырылады.
Курстық жұмыстың мақсаты - салық, салық жүйесі, қалыптасуы мен дамуына талдау жасау, Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің ішкі қасиеттері мен белгілерін білдіретін қызметтерін анықтау,Қазақстан Республикасының қазіргі кездегі салық жүйесінің ерекшеліктері мен оны жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірлеу.

1. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгi Салық комитетiнiң кейбiр мәселелерi Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 29 қазандағы № 1127 қаулысы
2. Ермекбаева Б.Ж. «Салықтар және салық салу» Алматы 2005ж.
3. Ермекбаева Б. Ж. «Салық салу негіздері» Алматы 2006 ж.
4. Қазақстан Республикасының “Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер туралы” Салық Кодексі (2011.06.01. берілген өзгерістер мен толықтыруларымен
5. Iлиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық. – Алматы: 2005.
6. Иманбаев Н. Салықтық құқық:-Алматы 2005 ж.
7. «Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуы» журналы 2008, 2009, 2010 жылдар.
8. А.Исаева «Мемлекеттің дамуына әсер ету тұрғысындағы Қазақстанның қазіргі кездегі салық жүйесінің ерекшеліктері» // Қаржы-Қаражат, 2010, №6
9. Статистический ежегодник. Алматы. – 2010г.
10. Қазақстанның қысқаша статистикалық жылнамалығы.-Алматы: Қазақстан Республикасы статистика агенттігі, 2010ж.
11. Юткина Т. Р. «Налоги и налогооблажение» Москва 2008 г.
12. Русаков Н. Н. «Налоги и налогооблажение» Москва 2007 г.
13. «Салық комитеті туралы ереже» Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің 2008 жыл 24 сәуір № 201 бұйрығымен бекітілген.
14. Қазақстан Республикасы салық қызметінің даму стартегиясы. 2007 жылғы 12 қазандағы № 734 бұйрығына қосымша.
15. Уровень жизни населения в Казахстане.- Алматы: ҚР Статистика агенттігі, 2009ж.
16. Қазақстанның қысқаша статистикалық жылнамалығы.-Алматы: Қазақстан Республикасы статистика агенттігі, 2010ж.
17. Иманбаев Н. Салықтық құқық:-Алматы 2005 ж.
18. Salyk.kz.
19. Kazinform.kz.
20. «Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009-2011 жылдарға арналған орта мерзімді фискалдық саясаты туралы» - Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы, 2009 жылғы 29 тамыз, №754, Астана, Үкімет Үйі.

Пән: Салық
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

0.1 Салықтың экономикалық мазмұны, атқаратын қызметтері ... ... ... ... ... ... . .5
1.2 Салық жүйесінің мәні, құрылу қағидалары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .10

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫ
2.1 Қазақстан Республикасының салық жүйесінің қалыптасу кезеңдері және дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.2 Қазақстан Респуюликасының қазіргі салық жүйесінің дамуы ... ... ... ...18

3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32

КIРIСПЕ

Бүгінде Қазақстан Республикасы егемендік алып, дербес мемлекет болған және белсенді түрде нарықтық экономикаға өту кезінде экономиканы реттеуде бюджет-салықтық реттеу, яғни фискалдық саясаттың маңыздылығы жоғары болып табылады. Өзінің тәуелсіздігін және дербестігін алған кез келген мемлекетке тұрақты, әрі күшті қаржылық база керек. Дамыған елдердің тәжірибесі көрсетіп отырғандай нарықтық экономика жағдайында мемлекеттің қаржылық негізі шаруашылық субъектілерден және халықтардан жиналған салық болып табылады. Фискалдық саяссаттың маңыздылығы ол мемлекеттің экономиканы реттеудің тікелей әдісі болып табылады, бұл саясатты қолданудың нәтижесі тез арада өз қызметін атқарып, нәтиже бере бастайды. Яғни экономикалық реттеуді дереу іске асырудың қажеттігі туындаған жағдайда фискалдық саясаттың реттеу құралдары мен әдістерінің маңыздылығы зор болып табылады.
Салық жүйесі - Қазақстанның экономикалық дамуының негізгі шарттарының маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Қазіргі уақытта салық алдында тұрған негізгі міндеттерді орындауға бағытталған жүйелі жиынтық реформалардың бір тармағы болуға тиісті.
Салық жүйесінің қалыптасуы мен дамуын зерделеу кезінде танып білудің негізгі әдісі - материалистік диалектикалық-тарихи әдіс қолданылады, ол нақты тарихи жағдайларды ескере отырып, салық жүйесінің дамуы мен құрылымын зерттеуді болжайды.
Қазақстан Республикасының егемендігі, оның әлеуметтік бағдарлы нарықтық қатынастарға бағытталған даму жолына көшуі, мемлекет және қоғам мүддесіне кажетті қаржы-қаражаттардың мемлекет құзырында орталықтандырылуы, сондай-ақ өтпелі кезеңдегі экономиканы реттеу барысында пайдаланылатын салықтың экономика аяларынан өзіне тиесілі орнын алуының басты себебіне айналып отыр.
Курстық жұмыстың тақырыбы: Қазақстан Республикасының салық жүйесі: қалыптасу кезеңдері, қазіргі жай - күйі жетілдіру жолдары .
Тақырып өзектілігі - бүгінгі күні салық жүйесінің төңірігінде елеулі проблемалар туып отыр. Мемлекеттің салық жүйесі мемлекеттегі қолданылып жүрген салықтардың жиынтығы, салықтық қызмет органдарының жүйесі және салықтық заңнаманы білдіреді. Салықтардың және бүтіндей салықтық жүйенің тиімділігіне қол жеткізу мемлекеттің экономикалық дамуы мен өркендеуінің сенімді арқауы болды. Біздің салық жүйемізді халықаралық стандартқа жақындататын шаралар - салық жүйесін төмендету және салық түрлерін қысқарту болып табылады
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі - Қазақстан Республикасының салық жүйесі және оның қалыптасуы, даму тарихы, нарықтық экономикадағы рөлі, проблемалары мен жетілдіру жолдары қарастырылады.
Курстық жұмыстың мақсаты - салық, салық жүйесі, қалыптасуы мен дамуына талдау жасау, Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің ішкі қасиеттері мен белгілерін білдіретін қызметтерін анықтау,Қазақстан Республикасының қазіргі кездегі салық жүйесінің ерекшеліктері мен оны жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірлеу.
Бұл мақсатқа жету үшін келесідей міндеттер шешімін табуы тиіс:
oo Салық және салық жүйесінің түсінігі мен оның экономикалық мәнін қарастыру;
oo салық жүйесінің принциптеріне сипаттама беру;
oo салық салу функцияларын ашып көрсету;
oo Салықтың жалпы экономикалық мәнiн ашу;
oo Қазақстан Республикасының салық жүйесiнiң қалыптасуы мен дамуын және оны басқару шараларын атап өту;
oo салық жүйесінің өзекті проблемаларын қарастыру.
Курстық жұмыстың құрылымына келетін болсақ, ол кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттір тізімінен тұрады. Негізгі бөлім үш тараудан тұрады. Бірінші тарау - Салық жүйесінің теориялық негіздері. Екінші тарау Қазақстан Республикасының салық жүйесінің қалыптасуы және қазіргі кезі. Ал, үшінші тарау Қазақстан Республикасының салық жүйесін жетілдіру жолдарына арналған.

1 САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Салықтың экономикалық мазмұны, атқаратын қызметтері.
"Салық" ұғымы әр түрлi экономикалық әдебиеттерде әр түрлi қарастырылады. Негiзiнен көптеген экономикалық әдебиеттерде "салық" ұғымы бюджет қорына белгiлi бiр көлемде және белгiлi бiр уақытта түсетiн мiндеттi төлем ретiнде қарастырылады.
Салықтар - дегенiмiз мемлекеттiк бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгiлi бiр мөлшерде және мерзiмде түсетiн мiндеттi төлемдер болып табылады. Салықтар - шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң, жеке тұлғалардың мемлекетпен екi арадағы мемлекеттiк орталықтандырылған қаржы көздерiн құруға байланысты туындайтын қаржылық қатынастарды сипатайтын экономикалық категория. Салықтардың экономикалық мәнi мынада:
1) Бiрiншiден, салықтар шаруашылық жүргiзушi субъектiлер мен халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бiр бөлiгiн көрсетедi.
2) Екiншiден, шаруашылық жүргiзушi субъектiлер мен халық табысының белгiлi бiр мөлшерiн мемлекет үлесiне жинақтап, жиынтықтардың қаржылық қатынастарын көрсетедi.
Салықтар жалпы шығу тегi мемлекеттердiң пайда болуымен қатар өмiр сүруi мен дамуының негiзгi қаржылық көзi болып табылады. Мемлекет құрылымының өзгеруi, оның құрылуымен, жаңаруымен бiрге қалыптасады. Әрбiр мемлекетке өзiнiң iшкi және сыртқы саясатын жүргiзу үшiн белгiлi бiр деңгейде қаржының көздерi керек екенi белгiлi. Ал салықтар болса осы мемлекет қаржысының негiзгi қайнар көзi. Мемлекет салықтарды экономиканы дамытуға, ынталандаруға және экономиканың маңызды, дамуды қажет ететiн салаларына қолдау құралы ретiнде пайдаланылады.
Салықтар бұрыннан белгілі мемлекеттің қызметінің барлық бағыттарын қаржыландыру көзі және мемлекеттік мүдделерді іске асырудың экономикалық құралы болып табылады. Салықтар заңдық тұрғыдан мемлекеттің тәуелсіз құқығының бірі ретінде көрсетіледі. [1]
Салықтар болашақ экономикалық жағдайлардың туындауында үлкен рольді атқаруға орындауға қабілетті. Олардың түрлері ставкаларын реттей отырып, экономиканың тұрақты дамуына мүмкіндік туғызуға болады.
Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту,тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетік ретінде пайдаланылады.
Мемлекеттің экономикаға араласу дәрежесі, яғни мемлекеттік реттеу, қоғам дамуының әрбір кезеңіндегі шешілетін нақты мақсаттыры мен міндеттеріне байланысты. Бұл реттеудің қай түрін болмасын, экономикалық қатынастарды салық саясатының көмегімен бөлу және қайта бөлу құрайды. Осы арқылы мемлекет экономика дамуының цикілдік ауытқуларын жеңілдетеді, инфрақұрылымды дамытады және әлеуметтік қақтығыстарды жеңілдетеді. Мемлекет салық саясатын жүргізу барысында рентабельдік, қоғамдық көзқарас пен қажеттілк сияқты критерилерге өктемдік жасайды.
Салықтардың мәнiн толық түсiну үшiн олардың экономикалық маңызын түсiну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын қызметiне тiкелей қатысты.
Сонымен, салықтардың жалпы экономика дамуында атқаратын келесiдей қызметтерi бар:
1) Фискалдық;
2) Реттеушiлiк;
3) Бақылаушылық;
4) Қайта бөлу.
Салықтардың бiрiншi қызметi - фискалдық немесе бюджеттiк қызмет деп аталады. Бұл салық қызметi арқылы мемлекеттiк бюджеттiң кiрiс бөлiмi құрылып, салықтардың қоғамдық мiндетi құрылады. Себебi, салықтар мемлекеттiк бюджеттiң кiрiсiн топтастыра отырып, әлеуметтiк, әскери, қорғаныс, қоршаған ортаны қорғау және тағы басқа да шаралардың iске асуын қамтамасыз етедi. Фискалдық функция барлық мемлекеттерге тән негізгі функция. Оның көмегімен бюджеттік қор қалыптасады. Мұның өзі салықтардың қоғамдық міндеттерін арттыра түседі. Өйткені салықтар мемлекеттік бюджеттің кірістерін толтыра отырып, экономиканы, әлеуметтік - мәдени шараларды жүзеге асыруды қамтамасыз етеді. [4]
Баршаға белгілі 2009 жылы салық жүйесінде әділеттілікті, оның тұрақтылығы және анықтылығын, салық төлеушілердің барлық категориясына қатысты салық жүктемесінің баланстылығын және салық жүйесінің экономикалық процестерге қатысты бейтараптылығын қамтамасыз етуге бағытталған негізгі құжат - Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Салық Кодексі пайда болды.
Аталған заңнаманың негізінде салықтар мен басқа да міндетті төлемдер санының қысқартылуы және салық салу механизмінің оңайлатылуы, салық салу қағидаттарының халықаралық стандарттарға көшірілуі, салық жүйесінің экономика талаптарына сәйкестендірілуі елдегі салық ауыртпалығының төмендеуіне, шаруашылық субъектілерінің қызметінің тұрақталуына және сәйкесінше мемлекеттік бюджетке түсімдердің жоғарлауына мүмкіндік жасады.[4]
Салықтардың екiншi маңызды қызметi ол реттеушiлiк қызмет. Реттеушiлiк қызметi салық механизмi арқылы iске асырылады. Оның iшiндегi негiзгi тетiктер салық ставкалары мен салық жеңiлдiктерi. Салықтық реттеудiң тетiктерi тек қана өндiрiстiң дамуын реттеп қана қоймай, сонымен қатар ақша және баға саясаты, шетелдiк инвесторларды ынталандыру, шағын және орта кәсiпкерлiктi дамыту және қолдау шаралары, мемлекттiк маңызы бар өндiрiстер мен өнеркәсiп салаларын қолдау мақсатында қажет болып табылады. Әрине салықтық реттеу тетiктерi тиiмдi қызмет атқару үшiн олардың басқа да экономикалық құралдармен және саясаттармен тығыз байланыста болуы қажет. Салық мөлшерiн көбейту мақсатында салық ставкаларын шектен тыс жоғары деңгейде белгiлеу өндiрiстiң тоқтауына, өндiрушi кәсiпкердiң өз iсiне деген ынтасын жоғалтуына және көлеңкелi экономиканың дамуына әкеледi. Мысалы, әлемдiк тәжiрибе бойынша табыс салығын салғанда салық ставкасының деңгейi 35-40 пайыздан аспауы қажет.
Салық механизмiмiн, оның iшiнде салық ставкаларының деңгейiн зерттеген ғалымдардың тұжырымдамасы мынаны дәлелдейдi:
1) Егер төленетiн салық мөлшерi салық төлеушi табысының 50%-нан асып кетсе, онда ол өндiрiстiң тоқтап қалуына әкелiп соқтырады. Себебi, нарықтағы кәсiпорындар өздерiнiң өндiрiс шығындарын жаба алмай қалады.
2) Егер салық мөлешi салық төлеушi табысының 45-50%-ы аралығында болса, онда жай ұдайы өндiрiске әкеледi.
3) Егер салық мөлшерi салық төлеушi табысының 35-40%-ы мөлшерi аралығында болса, онда ұлғаймалы ұдайы өндiрiске әкеледi.
Шаруашылық субъектiлер мен халықтар табысының бiр бөлiгiн мемлекеттiң орталықтандырылған қаржы көздерiне айналдыру салықтардың ұдайы өндiрiстегi қызметiн көрсетедi. Бұл қызметтiң iс-әрекетiнiң көлемiн жалпы iшкi өнiмдегi салықтардың алатын үлес салмағы арқылы көруге болады.
Салықтардың экономикадағы келесi негiзгi қызметi - ол бақылаушылық қызметi, яғни салықтық бақылау. Салықтардың бақылаушылық қызметi арқылы салық механизмiнiң қызмет етуiнiң тиiмдiлiгi бағаланады, қаржы ресурстарының қимылына бақылау iсi жүргiзiледi, салық жүйесi мен бюджет саясатының жетiлдiру жолдары қарастырылады. Бюджетке салықтардың түспеуі (уақытында келіп түспеген ақшалай төлемдер мен олардың жиналмаған сомасының есеп айырысу көлеміне қарсылығы) өндірісті ұйымдастыру мен басқаруға, тауар айналымының қалыптасуына, ақша-несие жүйесіне, әсіресе әлеуметтік саясатты жүргізуге күрделі кедергісін тигізеді. Өндірістің шағын көлемі мен рентабельсіздігі, өніммен жабдықтау қиыншылығы, кәсіпорындар арасында ақшалай есеп айырысудың бұзылуы, жұмыспен қамту мен инвестицияның құлдырауы. Төмен дәрежелі жалақы мен әлеуметтік жәрдемақылар - міне осындай экономикалық факторлар, бюджетке келіп түсетін салық көлемін төмендетеді. Мұның нәтижесі белгілі - мемлекеттің салықты жинауының тұрақтылығы мен артуы, ең алдымен іскерлік белсенділікті дамытумен, өндіріс тиімділігін арттырумен және халықтың әл-ауқатын көтерумен тікелей байланысты. Қазынаның салық көздерін, салық төлеушілердің мүлкіне, табысына (пайдасына). Шаруашылық айналымына салық талаптарын қатаңдату жолы арқылы емес, керісінше, бұларды дамыту үшін жағдайлар туғызу негізінде нығайтуы қажет.
Салық салудың бақылау функциясының арқасында салық механизмінің тиімділігі бағаланады, қаржы ресурстарының қозғалысын бақылау қамтамасыз етіледі, салық жүйесі мен бюджеттік саясатқа өзгерістер енгізуі қажеттілігі анықталады. Бюджетті-салықтық, яғни фискалдық қатынастардың бақылау функциясы тек бөлу функциясының әрекет жағдайында ғана көрінеді. Осылайша, бұл екі функция шектелген бірлікте фискалдық қатынастар мен бюджеттік саясаттың тиімділігін анықтайды.
Қайта болу функциясы арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлігі мемлекет қарамағына өтеді. Бұл функцияның іс-әрекетінің көлемі ішкі жалпы өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы анықталады.
Сондай-ақ салықтың ынталандырушы функциясына тоқталып өтсек, ынталандырушы функциясы, экономиканың жеке субъектілеріне салық салудың ерекше тәртібін (жеңілдетілген және қарапайымдатылған) қолдануымен байланысты. Жалпыға бірдей қойылған салық ставкасын төмендету, салық салынатын базаны ығысытруды, салық төлемдерінің мерзімін ұзатруды (қысқартуды)енгізуді, бюджетті-салықтық несиені ұсынуды. Салықтың бірнеше түрін біріңғай міндетті жарнаға шоғырландыруды және басқа да ұқсас шараларды пайдалану арқылы, мемлекеттің салық салуды басқару органдарының, нақты кәсіпорындар мен азаматтардың иелігіне қосымша ақшалай қорын ұсынады. Бұл ресурстар, шаруашылық субъектілері мен жеке тұлғалардың өндірісті ұйымдастырудағы қаржы мүмкіншілігін және игіліктерді тұтынуын арттырады. Салық салудың жеңілдіктері мен қарапайымдылығы, меслекеттің экономикалық және әлеуметтік артықшылқтарды қолдау әдісі болып табылады. [9]
Қазіргі мемлекеттердің барлығында дерлік, азаматтарды экономикалық қиыншылықтан қорғауды қамтамасыз ететін әлеуметтік қолдау жүйесі бар. Әлеуметтік қоллдау дегеніміз - қоғамның табысы аз мүшелеріне, қаржылай көмек ретінде көрсетілетін үкімет бағдарламасы. Оларға жұмыссыздық бойынша жәрдем ақы, қарттар мен мүгедектерге берілетін зейнетақы және әл-ауқаты нашар отбасыларына берілетін әлеуметтік көмектер мен әлеуметтік сақтандырудың басқа да түрлері жатады. Осындай бағдарламаларда мемлекет тегін медициналық қызмет көрсетуі, тегін пәтер беруі, сондай- ақ табысы аз отбасыларына әлеуметтік қызметтер көрсетуі және т.б. жатады. Әлеуметтік қорғау бағдарламасының мәні, қоғамдағы табысты қайта бөлумен іске асады. Осылардың негізінде біреулердан салық өндіріліп алынып, екінші біреулеріне жәрдем ақы ретінде беріледі. Қазіргі қоғамның әлеуметтік тұрақтылығын қамтамаыз ететін салық құралдаырның негізгісі болып: жұмысты ұсынушылар мен жалданып жұмыс істеушілердің әлеуметтік салығы және жеке тұлғалардың табыс салығы бойынша салық жеңілдігінің жүйесі жатады. [5]
Фискалды және бөлу функциясы бір бірімен тығыз байланысты және салық төлеушілердің табыстарын салық төлеушілерден мемлекетке қайта бөлген кезде бір уақытта орындалып отырады. Фискалды функцияның ойдағыдай орындалмауы әлеуметтік-экономикалық үдерістердің әлсіз түрде реттелуіне алып келеді. Бірақ, фискалды функциямен салыстырғанда бөлу функциясы кәсіпкер жоспарына ықпал ете отырып, меншіктің, халық шаруашылығының қайбір түрінің дамуын қолдау арқылы бөлек мақсатты көздей отырып жүзеге асырылады.
Бөлу функциясының әлеуметтік жағдайларға қаншалықты әсер ететіндігі олардың, яғни салықтардың бөлу қатынастарының ерекше орталықтандырылған бөлігі болып табылатындығы және олар қоғамның барлық әлеуметтік-экономикалық құрылымына сіңіп, ақырында мемлекеттің, жалпы қоғамның мүддесін қорғайтындығында. Ал, екінші жағынан, әртүрлі әлеуметтік деңгейлерде белгілі бір мақсаттарға жету кезінде мемлекеттің салықтарды манипуляция жасауының көп варианттығы мен көп түрлілігі де жоқ емес.
Салықтардың бөлу функциясы оның ұдайы өндірістік үрдістегі атқаратын рөлінің көпқырлылығын сипаттайды. Мемлекеттің шаруашылық өмірге белсенді түрде араласуы қажет екені белгілі болғаннан кейін, елде салық механизмі арқылы жүзеге асырылатын реттеушілік қасиет етек алды. Барлық өндірістік емес салалар мен қоғамдық қызметті қамтамасыз ететін қаржы ресурстары өндірісте пайда болады, сондықтан, өндіріс - салықтық ынталандырудың бірінші де негізгі объектісі болып табылады.
Қазақстан Республикасында Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Салық кодексіне сәйкес, қазіргі кезде мынадай салық түрлері бар:
1.корпоративтік табыс салығы;
2.жеке табыс салығы;
3.қосылған құн салығы;
4.акциздер;
5.экспортқа рента салығы;
6.жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері мен салықтары;
7.әлеуметтік салық;
8.көлік құралы салығы;
9.жер салығы;
10.мүлік салығы;
11.ойын бизнесі салығы;
12.тіркелген салық;
13.бірыңғай жер салығы;
Салық саясаты - мемлекеттің қаржылық қажеттіліктерін мемлекет пен салық төлеушілердің экономикалық мүдделері тепе-теңдігінің сақталуы негізінде қамтамасыз ету мақсатында жаңа салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді белгілеу және қолданыстағыларының күшін жою, салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер бойынша ставкаларды, салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілерді, салық базасын өзгерту жөніндегі шаралар жиынтығы.[5]
Қазақстан Республикасында салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып табылады.

1.2 Салық жүйесінің мәні, құрылу қағидалары
Салық ұғымымен салық жүйесі ұғымы тығыз байланысты. Мемлекетте алынатын салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлем түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің, принциптерінің, салық заңдары мен салыққа қатысты нормативті актілердің, салық қызметі органдарының жиынтығы мемлекеттің салық жүйесін құрайды.
Экономикалық жағынан салық жүйесі мемлекеттің, аймақтардың және муниципалды құрылымдардың қызметін қаржылай қамтамасыз етуге байланысты әр түрлі мемлекеттер, мемлекет пен салық төлеуші арасындағы, әр түрлі салық төлеушілер арасындағы, сондай-ақ оған тікелей қатысушы заңды және жеке тұлғалар арасындағы күрделі өзара байланысты әлеуметтік-экономикалық қатынастардың жиынтығын құрайды.
Салық жүйесіне қажетті негізгі талаптар мыналар:
oo салық құрамы дәл анықталуы қажет. Ол үшін салық заңдылығында мемлекетте алынатын салықтардың толық тізімі мазмұндалуы керек;
oo салық жүйесі салық төлеушілер үшін салықтан жалтару тиімсіз болатындай етіп жасалуы тиіс;
oo салық жүйесінің қарапайымдылығы. Бұл әсіресе, салықтың дұрыс төленуі үшін бақылауды жүзеге асыруда маңызды;
oo салық жүйесі салық төлеушінің өз қаражатын өндіріске салуына ықпал етуі керек.
Жалпы, салық жүйесі мемлекеттің қаржы көздерін жасақтаудың ең негізгі құралы болуымен қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндірістің ұлғайып, дамуына және саяси-әлеуметтік шаралардың толығымен жүзеге асуына мүмкіндік туғызады[6]
Салық жүйесі - өзінің құрамы жағынан бірнеше компоненттерден тұратын күрделі модель.
Салық жүйесі компоненттерінің құрамы мынадай : қаржы қатынастары және осы қатынасты анықтайтын салықтар; салық механизмі, яғни салық салу әдістері мен жолдары; нұсқаулар мен әдістемелік құжаттар; салық салуды басқару және салық қызметі органдары. Салық салудың әдістері мен жолдары, нұсқаулар мен әдістемелік құжаттар, салық салуды ұйымдастыру, салық салудың негізгі принциптері және т.б-лар салық механизміне жатады. Салық жүйесінің жақсыда, тиімді қызмет істеуіне салық салу механизмінің тигізер ықпалы өте зор.
Енді осы салық жүйесінің құрамы мен салық салу механизміне кеңірек тоқталайық.
Қандай да бір механизмінің құрамында бірнеше тетіктер және элементтер болады. Салық салу механизмі де сол сияқты белгілі бір салық элементтерінен құралады.
Салық салу элементтері мыналар:
Субъект, объект, салық көзі, салық ставкасы, салық өлшем бірлігі салық оклады, салық жеңілдіктері, салық төлеу мерзімі мен тәртібі, салық төлеушінің және салық қызметі органдарының құқы мен міндеттері, - салықтың төлеуін бақылау, салықтық жазалау шаралары.
Енді осы әрбір элементке қысқаша түсінік берейік.
Салық субъекті (салық төлеуші) дегеніміз - заң бойынша салық төлеу міндеті жүктелген жеке және заңды тұлғалар.
Салық объектісі - табыс, мүлік, еңбек ету түрі, қызмет көрсету, ақшамен жасалатын операциялар, мүлікті басқаға беру, табиғи қорларды пайдалану, қосылған құн, айналым және т.б.
*Салық көзі - салық салынатын табыс.
*Салық ставкасы немесе бәсі өлшем бірлігінен алынатын салық мөлшері.
*Ставкалар тұрақты немесе процентпен белгіленеді.
*Тұрақты ставкалар салық объектісінен түсетін табыстың мөлшеріне байланыссыз, өлшем бірлігіне тұрақты соммамен тағайындалады.
*Проценттік ставкалар үш түрге бөлінеді: үдемелі немесе прогрессивті; регрессивті және пропорционалды.
Үдемелі немесе прогрессивтік ставкалар салық салынатын табыстың өсуіне сәйкес ұдайы үдеп, өсіп отырады.[8]
Регрессивтік ставкалар, керісінше, салық салынатын табыстың төмендеуіне сәйкес, азайып отырады.
Пропорционалдық ставкалар салық салу объектісінің мөлшеріне байланыссыз, тұрақты бір процентпен тағайындалады.
Салық оклады - салық төлеушінің белгілі бір салық объектісінен төлейтін салық сомасы.
Салық жеңілдіктері дегеніміз, заңға сәйкес салық төлеушіні біртіндеп немесе салық төлеуден түгел босату. Салық жеңілдіктеріне салықтан босатылатын, салық салынбайтын минимум, шегерістер, салық ставкасын төмендету, салық төлеу мерзімін ұзарту жатады.
Салық төлеу мерзімі - салық төленетін уақыт.
Салық төлеу тәртібі - белгіленген мерзімде салықты төлеген кезде алдымен бюджетке қандай салықтар төлеу керек екенін, яғни төлеу кезінде белгілі бір дәйектілікті белгілейді.
Салық қызметінің негізгі міндеттері мыналар:
салық заңдарының орындалуын қамтамасыз ету, оның тиімділігін зерделеу;
заңдардың, салық салу мәселелері жөнінде басқа мемлекеттермен жасалатын шарттардың жобаларын әзірлеуге қатысу;
салық төлеушілерге олардың құқықтары мен міндеттерін түсіндіру, салық заңдары мен салық салу жөніндегі нормативті актілердегі өзгерістер туралы салық төлеушілерге уақтылы хабарлап отыру.
Салық төлеушілер өз тарапынан мынадай міндеттерді атқарулары тиіс:
1 уақытылы салық инспекциясына тіркеліп, тіркеу нөмірін алуға;
2 мемлекеттік салық комитетінің актілеріне сәйкес есеп құжаттамаларды жүргізуге, осы есеп құжаттамаларды бес жыл бойы сақтауға;
3 белгіленген мерзімде салық декларациясын тапсыру;
4 атқарылған жұмыс немесе көрсетілген қызмет үшін төлемді жүзеге асыратын салық, төлеуші салық қызметінің талабы бойынша атқарушыға төленген соммалар туралы ақпарат беруге;
5 салық заңдарын, салық төлеу тәртібін, салық төлеу мерзімін қатаң сақтауға;
Салық жүйесінің көмегімен мемлекет субъектілерге шаруашылық жүргізудің және қоғамдағы әлеуметтік мәселелерді шешудің жағымды жағдайын жасауы немесе оны тежеуі мүмкін.
Салық жүйесі экономикалық және әлеуметтік үдерістерге түрлі бағыттағы орындалатын өзінің функциялары, оның ішінде, ең алдымен түрлі деңгейдегі бюджет пен бюджеттік емес қорларды құру және екінші жағынан қызмет етуші шаруашылық субъектілеріне ыңғайлы жағдай туғызу арқылы әсер ете алады.
Қазақстан Республикасының жалпы салық жүйесі тікелей және жанама салықтардың қосындысынан тұрады. Тікелей салықтар - салық төлеушілердің табысына немесе меншігіне тікелей қойылады. Біздің елімізде оларға: жер салығы, мүлік салығы, табыс салығы және т.б. жатады. Ал жанама салықтар тауар бағасына немесе көрсетілетін қызметтер тарифіне үстеме ретінде қойылып, тұтынушылармен төленеді. Тікелей салық салу кезінде ақшалай қатынастар мемлекет пен салықты төлеушілер арасында пайда болса, ал жанама салықтарда - салық субъектісі болып мемлекет пен төлеуші (тауарды немесе қызметтерді тұтынушы) арасында делдалдық қызмет атқаратын тауарды (қызметті) сатушылар саналады.
Барлық салықтар ҚР-ның салық заңдылығы мен Конституциясының талаптарына сәйкес Парламентпен және кейбір жағдайларда Елбасымен белгіленеді.

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫ
2.1 Қазақстан Республикасының салық жүйесінің қалыптасу кезеңдері және дамуы
Қазіргі кезде көптеген елдердің салық жүйесі жаңа қосымша мақсатқа ие болып отыр. Олар әлеуметтік-экономикалық даму мен қайта құрулардың негізгі факторы ретінде қарастырыла бастады. Бұл ерекшелік Қазақстанның салық жүйесіне де тән нәрсе, өйткені ол шаруашылық жүргізудің жаңа жүйесінде әрекет етеді. Салық жүйесінің құрылу қағидалары елдегі болып жатқан реформаларға, оның ішінде, маңыздылығы жағынан кем түспейтін мемлекеттің әлеуметтік саясатымен үйлесімді болуы шарт.
Біздіңше, еліміздің салық жүйесінің әлеуметтік астарларын зерттеу барысында жалпы мемлекеттің әлеуметтік- экономикалық дамуындағы басым бағыттарды саралап, сол арқылы салық тетіктерін үйлестіру жағдайларын қарастырамыз.
Қазіргі кездегі Қазақстандағы қызмет етіп отырған салық жүйесінің қалыптасуына басқа мемлекеттердегі сияқты ондаған ғасырлар талап етілді. XIX ғасырдың аяғы XX ғасырдың бас кезіне дейінгі салық жүйесінің басқа нарықтық дамыған мемлекеттердегі заңдармен дамып, қалыптасып келді. Он жетінші ғасырға дейін басқа елдердегі сияқты салық жүйесі бізде де ретті болған жоқ. Ресейдегі алым-салықты алудың ең маңызды да күрделі кезеңдердің бірі моңғол-татар шапқыншылығынан кейінгі салықпен жаншудың күшейуіне жағдай жасаған тұрғындардан алынатын шығын (выход) болды. Шығынның салық салу объектісі болып ер адамдар мен ірі қара мал, яғни, сол уақыттағы экономиканың негізгі қозғаушы күштері болды. Аталған жағдайдан байқайтынымыз, тарихи кезеңінің өзінде салық салу объектісі аяқ асты пайда болған жоқ. Ресей мен Қазақстанның басқа елдермен салық жүйесінің ұқсастығы көбінесе төтенше жағдай туындағанда кейбір салық түрлерінің енгізілуімен негізделеді. Салықтық қатынастардың дамуындағы көрнекті кезеңдердің бірі болып, бірінші Петрдің өмір сүру кезеңі табылады. Оның бастаған қайта құрулары қосымша шығындарды талап етті, осымен байланысты тарихи жағынан жаңа табыстың түрлері қалыптаса бастады: елтаңбалық алым, әрбір аулалар мен мұржаларға салынатын салық. Сонымен бірге, кейбір салықтардың ауыртпалығы аз қамтылғандарға азайтылып отырды. Осылайша салық салудың әділеттілік қағидаты да дамытылды.
Осылайша, тәуелсіз Қазақстанның салық жүйесінің дамуының кезеңдері қалыптасты. Салық жүйесінің дамуының алғашқы бес жылдығы, 1991-1995 жылдарын Қазақстанның өзіндік салық жүйесінің экономикадағы нарықтық қатынастармен үйлестіріле отырып қалыптаса бастауымен ерекшелінеді. 1994 жылғы салық жүйесіндегі өзгерістер нәтижелі тұжырым жасауға мүмкіндік берді. Қатаң салық саясаты өте үлкен салық мөлшерлемесіне қарамастан, "салық қақпанына" әкелді. Осыдан барып, ҚР-ғы салық реформаларының басты мақсаттары келесі мәселелерді қамтыды:
1) Нарықтық қатынастарды ынталандыру, әсіресе:
oo кәсіпкерлікті қолдау;
oo мемлекеттік бюджет жүйесінің тек қажетті қажеттіліктерін қанағаттандыру;
oo жеке салық төлеушінің кәсіпкерлікке ынталандырылуы;
oo салық салу бойынша кең заң шығарушылық базалар тәртібі;
oo екі-үш еселік салық салудан пайданы қорғау механизмін құру.
1) Салық салуда көзделген әділеттілікке жету:
oo халықтың аз қамтылған бөлігін әлеуметтік қорғаумен қамтамасыз ету, табыс алу көзіне қарамастан, салық салудың бірдей шкаласын құру;
oo мемлекеттің ұлттық және жергілікті мүдделерін есепке алу;
oo салық салу жүйесін құрудың әлемдік деңгейде пайдалануға ынталандыру.
Осы мақсаттарға байланысты ҚР-дағы салық жүйесін өзгертуге және халықаралық стандарттарға сәйкестендіруге тырысушылық болды. Салық реформаларының мақсаты сол кездегі салықтар мен төлемдерді азайту арқылы салық ауыртпалықтарын төмендету, сонымен қатар барлық жердегі салық ережелерін бірдей қолдануын қамтамасыз ету болып табылады. [9]
Ең соңында аталған міндеттер мен салық әкімшілігінің құрылымын сәйкестендіру мәселесі қойылды, өйткені, нарықтық қатынастарға өткенге дейін қатаң түрдегі орталықтандырылған жоспарлы экономика жағдайында салықтарды жинауда ешқандай қиындықтар болған жоқ және соған сәйкес арнайы, кәсіби мамандандырылған бақылау аппараты қажет болған емес. Қазақстанның одан әрі әлеуметтік-экономикалық дамуы әлемдік тәжірибеде жалпыға бірдей құрылған әділеттілік, қарапайымдылық және экономикалық тиімділік қағидасына бағынатын салық заңнамасын қабылдауды талап етті.
Салықтар мен басқа да міндетті төлемдер санының қысқартылуы және салық алудың механизмінің сәл де болса жеңілдетілуі, салық салу қағидаттарының халықаралық стандарттарға көшірілуі, салық жүйесінің нарықтық экономика талаптарына сәйкестендірілуі елдегі салық ауыртпалығының күрт төмендеуіне, шаруашылық субъектілерінің қызметінің тұрақталуына және сәйкесінше мемлекеттік бюджетке түсімдердің жоғарылауына мүмкіндік жасады.
Қазақстан ТМД елдерінің ішінде ең алғашқылардың бірі болып прогрессивті салық мөлшерлемесін құрастырып, практикаға енгізді. Маңызды жаңалықтардың бірі болып, 1997 жылдың шілде айынан бастап салық есебінің қаржылық тәртіпті қатайта түсетін, салықтық және салықтық емес төлемдер бойынша бюджетпен есеп айырысудың есепке жатқызу және одан қайтіп бас тартуды қысқартатын кассалық әдісінен есептеу әдісіне ауысуы болып табылады. Мысалға, салықтық және салықтық емес түсімдер бойынша бюджетпен есеп айырысудың күмәнді үлесі 1997 жылы 8,43% құрайтын болса, 2000 жылы 0,16% дейін төмендеді, сөйтіп 2001 жыдан бастап республикада бюджетпен есеп айырысу қолма - қол ақшамен жүзеге асырылады. [6]
Салық жүйесiн мемлекет пен заңды тұлғалар арасындағы қаржы қатынастары анықтайтын салықтар, салық механизмi яғни, салық салу әдiстерi мен тәсiлдерi, жолдары, салық заңдары мен салыққа қатысты кесiмдердiң, салық қызметi органдарының жиынтығын құрайды. Салық жүйесi мемлекет қаржы көздерiн жасаудың ең негiзгi құралы болуымен қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндiрiстiң ұлғайып дамуына және саяси әлеуметтiк шаралардың толығымен iске асуына мүмкiндiк туғызады. Елiмiздiң салық жүйесiнiң дамуын бес кезеңге бөлiп қарастыруға болады.
1-кезең, (1992-1995 жж.) - салық жүйесiнiң базисiнiң салық кезеңiнен өңделуi және iске қосылуы;
2-кезең, (1996-1998 жж.) - нарықтық экономика талаптарына сай келетiн салық жүйесiн құруды аяқтау;
3-кезең, (1998-2002 жж.) - барлық қағидалардың ескерiлуi арқылы салық жүйесiне өзгерiстер мен толықтыруларды енгiзу, салық жүйесiн одан әрi жетiлдiру;
4-кезең, (2003-2009жж. ) - салық кодексi қабылданып, iске қосылды;
5-кезең 2009 жылдың 1 қаңтарында қабылданған Жаңа Салық Кодексі ұлттық экономиканы қаржылық дағдарыстан сақтау және экономиканы фискалдық-салық саясаты арқылы барынша қолдау шараларының жүргізілу бағыттары іске асырылуда. Бұл кезеңде негізгі салық түрлерінің мөлшерін азайту арқылы экономиканы ынталандыру (корпоративтік табыс салығын 30 %-дан 20%-ға, ал ҚҚС 13%-дан 12%-ға дейін кеміту), шағын және орта бизнеске жеңілдіктерді беру уақытын ұзарту, мемлекеттік бюджетті жоспарлаудың 2010-2011 жылдарға арналған үш жылдық жоспарлау бағдарламасын енгізу шаралары болып табылады.
1991 жылы Қазақстан Республикасының өз тәуелсіздігін алуы өзінің жекелеген салық жүйесінің пайда болуы мен қалыптасуына алып келді.
Қазақстан Республикасының салық жүйесінің дамуында бес негізгі кезеңді байқауға болады. Қазақсатан Республикасының 1991 жылдың 25 желтоқсанында қабылданған Қазақстан Республикасындағы Салық жүйесі туралы заң тәуелсіз салық жүйесін құрудың ең алғашқы бастамасы болып табылды. Бұл еліміздің экономикасын реформалаудың күрделі жұмыстарының бірі болып саналады. Осы кезеңдерде елде көптеген өзгерістер болды және экономиканың дамуына көптеген құбылыстар, атап айтқанда, меншіктің көптеген түрлерінің дамуы, шаруашылық жүргізуші субъектілер мен мемлекет арасындағы қатынастардың құқықтық негізде жүргізілуі және т.б құбылыстар іске аса бастады.
Осы заң бойынша алғаш рет Қазақстан Республикасында 42 салық түрі қызмет етті және олар 3 топқа бөлінді:
жалпы мемлекеттік салықтар - 10;
міндетті түрде төленетін жергілікті салықтар мен алымдар - 11;
жергілікті салықтар мен алымдардың 18 түрі.
Бұл салықтардың негізін табыс салығы, пайдаға салынатын салық, қосылған кұнға салынатын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.