Қазақстан Республикасының банктерінің қызметтерін және дамуын талдау
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 Банк қызметінің теориялық негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.1 Банктің даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Банк жүйесінің құрылымы мен қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.3 Коммерциялық банктердің жүргізетін операцияларға қойылатын жалпы талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2 Қазақстан Республикасының банктерінің қызметтерін және дамуын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.1 ҚР Орталық банк және оның қызметтерін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2.2 Коммерциялық банктердің қызметтерін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
3 Қазақстан Республикасындағы банктерінің қызметтерін жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
3.1 Қазақстан Республикасындағы банк қызметтеріндегі проблемалар және жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
3.2 Банктердің операциялар перспективалары мен мәселелерi ... ... ... ... ...31
3.3 Ресурстарды тартудың жаңарту жолдары және қаржы секторын тұрақтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
1 Банк қызметінің теориялық негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.1 Банктің даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Банк жүйесінің құрылымы мен қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.3 Коммерциялық банктердің жүргізетін операцияларға қойылатын жалпы талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2 Қазақстан Республикасының банктерінің қызметтерін және дамуын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.1 ҚР Орталық банк және оның қызметтерін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2.2 Коммерциялық банктердің қызметтерін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
3 Қазақстан Республикасындағы банктерінің қызметтерін жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
3.1 Қазақстан Республикасындағы банк қызметтеріндегі проблемалар және жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
3.2 Банктердің операциялар перспективалары мен мәселелерi ... ... ... ... ...31
3.3 Ресурстарды тартудың жаңарту жолдары және қаржы секторын тұрақтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
Курстық жұмыстың өзектілігі: Қазақстанның алдыңғы қатарлы коммерциялық банктері өзінің табыс базасын кеңейту үшін, табыстылықты және бәсекелік қабілеттілігін жоғарлату үшін өзінің клиенттеріне кең ауқымды операциялар мен қызметтер көрсетуге ұмтылатыны белгілі. Бұл жерде есте ұстайтын жағдай, банк қызметінің дамуы клиенттер және банктің өзі үшін минималды шығындармен банк қызметтерін көрсетуді, клиенттерге қажетті қызметтерге қолайлы бағаларды пайдалануды білдіреді.
Коммерциялық банктер өз клиенттерінің ақшаларын сақтауға қолайлы әртүрлі депозиттерді ұсынады, бұл бір жағынан өтімділікке деген клиенттерінің қажеттілігін қанағаттандырады. Көптеген клиенттер үшін облигациялар немесе акциялар жұмсағанға қарағанда, мұндай ақшаны сақтау формасы тиімді болып табылады.
Банк операцияларының тиімді, икемді жүйесі кең ауқымды клиенттерімен ішкі жинақтарды шоғырландыруға жағдай жасау керек. Осыған байланысты өзгермелі экономиканың қалыптасып келе жатқан қажеттілігіне жауап бере алатын икемді банктік қызмет көрсету мәселесі ерекше мәнге ие болып отыр.
Қазіргі дамып жатқан ақпараттық технологиялар заманында өз шаруашылығын жалғастыру үшін, қызмет ауқымын кеңейтіп, жоғары пайдаға қол жеткізу үшін көптеген кәсіпорындар тауардың жаңа түрін шығаруға, жаңа қызметтерді ұсынуға ұмтылуда. Осыған орай банктер де жаңа қызметтерді ендіруге және бұрынғы қызметтерді жетілдіруге үлкен назарын аударып отыр.
Жаңа қызметтерге пластикалық карточкалар, банкаралық электрондық есеп-айырысулар, әлемдік Интернет байланыс жүйесіндегі қаржы нарығының құрылуы жатады.
Біздің еліміздегі қазіргі банктік институттар аталған жаңа қызметтерді атқара бастады. Клиенттің тапсырмасы бойынша маркетингтік зерттеуді, валюталық операцияларды, басқа да қызметтерді, соның ішінде, трасталық, ақпараттық-анықтамалық, консультациялық, қор және т.б. жүргізеді.
Халыққа қызмет көрсетіп жүрген банктер рөлін жандандырудың мәні мынада: шығынды азайта отырып, барынша жоғары нәтижеге қол жеткізуге, банктік қызмет көрсетуінде клиенттер қажеттіліктерін толықтай қанағаттандыруға, жеке тұлғаларға банктік қызмет көрсету сапасын жақсартуға, банктік қызметтер спектрін кеңейтуге және олардың өзіндік құнын төмендетуге жағдай жасау.
Жоғарыда аталған көптеген мәселелердің шешу жолдарын табу үшін оған терең үңіліп,барлық тақырыпшаларға жеке – жеке тоқталып, ашатындай етіп, кешенді түрде қарастыру қажет. Банктік қызметтердің дамуы мен перспективалары – біздің еліміздегі арнайы ғылыми түрде аз зерттелген мәселе болса да, банк саласында қызмет атқарып жүрген көптеген экономисттердің көкейінде жүрген маңызды сұрақтардың бірі.
Коммерциялық банктер өз клиенттерінің ақшаларын сақтауға қолайлы әртүрлі депозиттерді ұсынады, бұл бір жағынан өтімділікке деген клиенттерінің қажеттілігін қанағаттандырады. Көптеген клиенттер үшін облигациялар немесе акциялар жұмсағанға қарағанда, мұндай ақшаны сақтау формасы тиімді болып табылады.
Банк операцияларының тиімді, икемді жүйесі кең ауқымды клиенттерімен ішкі жинақтарды шоғырландыруға жағдай жасау керек. Осыған байланысты өзгермелі экономиканың қалыптасып келе жатқан қажеттілігіне жауап бере алатын икемді банктік қызмет көрсету мәселесі ерекше мәнге ие болып отыр.
Қазіргі дамып жатқан ақпараттық технологиялар заманында өз шаруашылығын жалғастыру үшін, қызмет ауқымын кеңейтіп, жоғары пайдаға қол жеткізу үшін көптеген кәсіпорындар тауардың жаңа түрін шығаруға, жаңа қызметтерді ұсынуға ұмтылуда. Осыған орай банктер де жаңа қызметтерді ендіруге және бұрынғы қызметтерді жетілдіруге үлкен назарын аударып отыр.
Жаңа қызметтерге пластикалық карточкалар, банкаралық электрондық есеп-айырысулар, әлемдік Интернет байланыс жүйесіндегі қаржы нарығының құрылуы жатады.
Біздің еліміздегі қазіргі банктік институттар аталған жаңа қызметтерді атқара бастады. Клиенттің тапсырмасы бойынша маркетингтік зерттеуді, валюталық операцияларды, басқа да қызметтерді, соның ішінде, трасталық, ақпараттық-анықтамалық, консультациялық, қор және т.б. жүргізеді.
Халыққа қызмет көрсетіп жүрген банктер рөлін жандандырудың мәні мынада: шығынды азайта отырып, барынша жоғары нәтижеге қол жеткізуге, банктік қызмет көрсетуінде клиенттер қажеттіліктерін толықтай қанағаттандыруға, жеке тұлғаларға банктік қызмет көрсету сапасын жақсартуға, банктік қызметтер спектрін кеңейтуге және олардың өзіндік құнын төмендетуге жағдай жасау.
Жоғарыда аталған көптеген мәселелердің шешу жолдарын табу үшін оған терең үңіліп,барлық тақырыпшаларға жеке – жеке тоқталып, ашатындай етіп, кешенді түрде қарастыру қажет. Банктік қызметтердің дамуы мен перспективалары – біздің еліміздегі арнайы ғылыми түрде аз зерттелген мәселе болса да, банк саласында қызмет атқарып жүрген көптеген экономисттердің көкейінде жүрген маңызды сұрақтардың бірі.
1. Шеденов Ө.Қ. «Жалпы экономикалық теория», Алматы -2002 ж.
2. Сейітқасымов Ғ.С. «Ақша, Несие, Банктер», Алматы- 2006
3. Көшенова Б. «Ақша, Несие, Банктер, Валюта қатынастары», Алматы,2000
4. «Банктік құқық» С.М.Найманбаев Көкшетау 2004
5. «Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы» Қазақстан Республикасының заңы. 30.03.1995
6. «Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы» Қазақстан Республикасының заңы. 31.08.1995
7. Банки Казахстана №8,2005ж. « Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарының жай-күйі туралы» бет.2. Даулетов А.Н.
8. Кушербаев Б.П. «Банктер және несие алушылар қарым – қатынастарын реттеу», Қарағанды, 2002 ж.
9. Мақыш С.Б. Коммерциялық банктердің операциялары. – Алматы: Қазақ университеті, 2002ж.
10. Мақыш С.Б. Банк iсi Алматы 2004
11. «Қаржылық лизинг туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 05.07.2000 №78- II;
12. «Егемен Қазақстан» газеті 06.2010 4 б, Балғарина Б. Мақала «Несиенің жедел өсуі»
13. «Егемен Қазақстан» газеті 07.2009 2.б Тайжан Қ. Мақала «Дағдарыстан бас көтеру»
14. «Алаш айнасы» газеті 08.2010 6.б Сейітқасымова К. Мақала «ҚР банктерінің қазіргі жағдайы»
15. Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің 2009 жылдық есебі Жаналиев А.С. 08.2010
16. ҚР ҰБ Статистикалық бюллетень Ақышев Д.Т. №9 09.2010
17. Nationalbank.kzҚР Ұлттық банкі сайты
18. Stat.kz ҚР Статистикалық агенттігі сайты
19. Afn.kz ҚР қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу агенттігі
20. Afk.kz Қазақстан қаржыгерлерінің қауымдастығының сайты
21. Tsb.kz Цеснабанк сайты
2. Сейітқасымов Ғ.С. «Ақша, Несие, Банктер», Алматы- 2006
3. Көшенова Б. «Ақша, Несие, Банктер, Валюта қатынастары», Алматы,2000
4. «Банктік құқық» С.М.Найманбаев Көкшетау 2004
5. «Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы» Қазақстан Республикасының заңы. 30.03.1995
6. «Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы» Қазақстан Республикасының заңы. 31.08.1995
7. Банки Казахстана №8,2005ж. « Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарының жай-күйі туралы» бет.2. Даулетов А.Н.
8. Кушербаев Б.П. «Банктер және несие алушылар қарым – қатынастарын реттеу», Қарағанды, 2002 ж.
9. Мақыш С.Б. Коммерциялық банктердің операциялары. – Алматы: Қазақ университеті, 2002ж.
10. Мақыш С.Б. Банк iсi Алматы 2004
11. «Қаржылық лизинг туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 05.07.2000 №78- II;
12. «Егемен Қазақстан» газеті 06.2010 4 б, Балғарина Б. Мақала «Несиенің жедел өсуі»
13. «Егемен Қазақстан» газеті 07.2009 2.б Тайжан Қ. Мақала «Дағдарыстан бас көтеру»
14. «Алаш айнасы» газеті 08.2010 6.б Сейітқасымова К. Мақала «ҚР банктерінің қазіргі жағдайы»
15. Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің 2009 жылдық есебі Жаналиев А.С. 08.2010
16. ҚР ҰБ Статистикалық бюллетень Ақышев Д.Т. №9 09.2010
17. Nationalbank.kzҚР Ұлттық банкі сайты
18. Stat.kz ҚР Статистикалық агенттігі сайты
19. Afn.kz ҚР қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу агенттігі
20. Afk.kz Қазақстан қаржыгерлерінің қауымдастығының сайты
21. Tsb.kz Цеснабанк сайты
Жоспары
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Банк қызметінің теориялық негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
0.1 Банктің даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
0.2 Банк жүйесінің құрылымы мен қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
0.3 Коммерциялық банктердің жүргізетін операцияларға қойылатын жалпы талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2 Қазақстан Республикасының банктерінің қызметтерін және дамуын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2.1 ҚР Орталық банк және оның қызметтерін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... .16
2.2 Коммерциялық банктердің қызметтерін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .22
3 Қазақстан Республикасындағы банктерінің қызметтерін жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
3.1 Қазақстан Республикасындағы банк қызметтеріндегі проблемалар және жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
3.2 Банктердің операциялар перспективалары мен мәселелерi ... ... ... ... ...31
3.3 Ресурстарды тартудың жаңарту жолдары және қаржы секторын тұрақтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43
Кіріспе
Курстық жұмыстың өзектілігі: Қазақстанның алдыңғы қатарлы коммерциялық банктері өзінің табыс базасын кеңейту үшін, табыстылықты және бәсекелік қабілеттілігін жоғарлату үшін өзінің клиенттеріне кең ауқымды операциялар мен қызметтер көрсетуге ұмтылатыны белгілі. Бұл жерде есте ұстайтын жағдай, банк қызметінің дамуы клиенттер және банктің өзі үшін минималды шығындармен банк қызметтерін көрсетуді, клиенттерге қажетті қызметтерге қолайлы бағаларды пайдалануды білдіреді.
Коммерциялық банктер өз клиенттерінің ақшаларын сақтауға қолайлы әртүрлі депозиттерді ұсынады, бұл бір жағынан өтімділікке деген клиенттерінің қажеттілігін қанағаттандырады. Көптеген клиенттер үшін облигациялар немесе акциялар жұмсағанға қарағанда, мұндай ақшаны сақтау формасы тиімді болып табылады.
Банк операцияларының тиімді, икемді жүйесі кең ауқымды клиенттерімен ішкі жинақтарды шоғырландыруға жағдай жасау керек. Осыған байланысты өзгермелі экономиканың қалыптасып келе жатқан қажеттілігіне жауап бере алатын икемді банктік қызмет көрсету мәселесі ерекше мәнге ие болып отыр.
Қазіргі дамып жатқан ақпараттық технологиялар заманында өз шаруашылығын жалғастыру үшін, қызмет ауқымын кеңейтіп, жоғары пайдаға қол жеткізу үшін көптеген кәсіпорындар тауардың жаңа түрін шығаруға, жаңа қызметтерді ұсынуға ұмтылуда. Осыған орай банктер де жаңа қызметтерді ендіруге және бұрынғы қызметтерді жетілдіруге үлкен назарын аударып отыр.
Жаңа қызметтерге пластикалық карточкалар, банкаралық электрондық есеп-айырысулар, әлемдік Интернет байланыс жүйесіндегі қаржы нарығының құрылуы жатады.
Біздің еліміздегі қазіргі банктік институттар аталған жаңа қызметтерді атқара бастады. Клиенттің тапсырмасы бойынша маркетингтік зерттеуді, валюталық операцияларды, басқа да қызметтерді, соның ішінде, трасталық, ақпараттық-анықтамалық, консультациялық, қор және т.б. жүргізеді.
Халыққа қызмет көрсетіп жүрген банктер рөлін жандандырудың мәні мынада: шығынды азайта отырып, барынша жоғары нәтижеге қол жеткізуге, банктік қызмет көрсетуінде клиенттер қажеттіліктерін толықтай қанағаттандыруға, жеке тұлғаларға банктік қызмет көрсету сапасын жақсартуға, банктік қызметтер спектрін кеңейтуге және олардың өзіндік құнын төмендетуге жағдай жасау.
Жоғарыда аталған көптеген мәселелердің шешу жолдарын табу үшін оған терең үңіліп, барлық тақырыпшаларға жеке - жеке тоқталып, ашатындай етіп, кешенді түрде қарастыру қажет. Банктік қызметтердің дамуы мен перспективалары - біздің еліміздегі арнайы ғылыми түрде аз зерттелген мәселе болса да, банк саласында қызмет атқарып жүрген көптеген экономисттердің көкейінде жүрген маңызды сұрақтардың бірі.
Курстық жұмыстың мақсаты - банк қызметінің және банк жүйесінің дамуына сипаттама бере отырып, Қазастан Республикасы банктерінің қызметтерін талдап және ондағы мәселелер мен оларды шешу жолдарына тоқталу болып табылады.
Курстық жұмыстың міндеттері:
1. Банк қызметінің теориялық негізіне тоқталу;
oo Банктің даму тарихына тоқталу;
oo Банк жүйесінің құрылымы мен қызметтерін қарастыру;
oo Коммерциялық банктердің жүргізетін операцияларға қойылатын жалпы талаптармен танысу;
2. Қазақстан Республикасының банктердің қызметтерің және дамуын талдау;
oo ҚР орталық банк және оның қызметтерің талдау;
oo Коммерциялық банктердің қызметтерін талдау;
3. Қазақстан Республикасындағы банктердің қызметтерін жетілдіру жолдарын қарастыру;
oo Қазақстан Республикасындағы банк жүйесіндегі проблемалар және жетілдіру жолдарын қарастыру;
oo Банктердің операциялар перспективалары мен мәселелерi талдау;
oo Ресурстарды тартудың жаңарту жолдары және қаржы секторын тұрақтандыру.
Курстық жұмыстың зерттеу обьектісі - Қазақстан Республикасындағы банктер болып табылады.
Ақпараттық негіздері. Курстық жұмысты жазу барысында Қазақстан Республикасының Заңдар жинағы, статистикалық басылымдар мен журналдар, газеттер, ресми сайттар, шетелдік және отандық әдебиеттер ақпараттары қолданылды.
1 Банк қызметінің теориялық негізі
1.1 Банктің даму тарихы
Банктер несие жүйесiнiң негiзгi буыны. Себебi банк мемлекетпен кәсiпорындардың, Акционерлiк Қоғамның және шаруашылық субъектiлердiң халықтың бос ақшасын шоғырландырып iс жүзiндегi капиталға айналдырады. Осы айтып өткен бағытына байланысты банк төлем есептеу, несие беру, сақтандыру және т.б. операцияны жүргiзедi. Ежелгі ғасырлар тарихы кейінгі ұрпаққа банктердің қашан пайда болғаны туралы ғана емес, сондай ақ олардың қандай операцияларды орындағаны туралы да толық мәліметтер қалдырмаған [1,24б.].
Кейбір ғалымдардың пікірінше, алғашқы банкттер капитализмнің мануфактура тұсында және ең бастысы Италияның жекелеген қалаларында (Венеция, Генуе) ХIV-ХV ғасырларда пайда болған. Олардың еңбектерінде банк тауар шаруашылығының ерекше институты ретінде тауар шаруашылығының ерте кезеңінде, яғни тауар ақша қатынастарының дамуына байланыссыз, ақша айналысын реттеу үшін пайда болған делінеді.
XVI-XVII ғасырларда Венецияда, Генуеде, Миланда, Амстердамда, Гамбургте, Нюрнбергте саудагер клиенттер арасында қолма қол ақшасыз есеп айырысуды жүзеге асыру үшін Жиробанктер құрылды. Жиробанктер өздерінің клиенттері арасында белгілі салмағы бар бағалы металдардан жасалған ақша бірліктері арқылы есеп айырысулар жүргізді. Өздерінің бос ақша қаражаттарын жиробанктер мемлекетке, қалаларға және артықшылығы бар компанияларға ссудаға берді [1,32б.].
Ал кейбір мамандар банкті одан да ерте мерзімде феодализм тұсында, пайда болған деп атайды. Олар феодалдық шаруашылық тұсында банктегі төлемдегі делдалдық қызметінің қажеттілігінен пайда болғанын айтады. Дегенмен осы деректерге сүйене отырып, банктердің пайда болуының екі мыңжылдық тарихы бар екендігін айтуға болады [1,33б.].
Банк итальян сөзiнен Bank - орындық мағынада "Айырбас орындағы-Айырбас орны" дегендi бiлдiредi. Бұл айырбас орны тауарлармен сауда жасалатын алаңдарда құрылады. Сауда мемлекеттермен қалалардың жекелеген тұлғалардың әртүрлі монеталарымен жасалған. Ол уақытта монеталардың біртұтас жүйесі болмағандықтан, олардың сауда саттық барысында әртүрлі формадағы монеталар кездескен. Банктер пайда болар алдында ақша сауда капиталының өкілдері саудагерлердің ақшалай салымдарын қабылдап, оларды әртүрлі елдің ақшаларын айырбастуға маманданып отырған. Уақыт өте келе, айырбастаушылар бұл салымдарды, сондай ақ өздерінің ақша қаражаттарын ссудаға беріп, пайыз алу үшін пайдалана бастады. Сөйтіп айырбастаушылар біртіндеп, банкирлерге айналды.
Біздің түсінігімізше банк ұғымы айырбастаушылардың және олардың айырбас орындарының болуымен сипатталады. Алғашқы банктердің Италияда пайда болу себебі, оның сол уақыттарда дүниежүзілік сауда орталығы болғандығы ескеріліп, әр елдің ақшалары мен тауарларының сол елге қарай ағылып, банкирлердің сауда операцияларына тікелей қатысуына байланысты түсіндіріледі [2,205б.].
Тарихшылардың пайымдауынша алғашқы банктік операцияларды жекелеген тұлғалар және қолында ақшалай қаражаттары бар шіркеу мекемелері жүргізген екен.
Шіркеулер құндылықтарды сақтайтын ең сенімді орындар болған. Сол уақыттары әйгілі гректің шіркеулері (Дельфа, Дело, Само, Эфес) ақша сақтаумен айналысқан. Эфестегі Артемида шіркеуінде кіші Азия жағалауындағы елдердің салымдары, ал Дельфада Аполлон шіркеуіне барлық еуропалық Грецияның бос ақша қаражаттары шоғырланыпты.
Сөйтіп, алғашқы банктер жинақталған ақша қаражаттарын қозғалыссыз жатуға болмайтындығын, оларды уақытша пайдалануға беріп, пайда табу қажеттігін түсінеді.
Банктер несиелік операциялар жүргізумен қатар, салым иелеріне біртіндеп есеп айырысу қызметін де көрсетті. Есеп айырысулар банктегі салым иелерінің бір шотынан басқа бір шотқа аудару арқылы жүргізіледі. Есеп айырысуларды жеңілдету мақсатында ежелгі банктер өздерінің банктік билеттерін шығарды. Олар толық құнды ақшалармен қатар айналыста жүрді. Алғашқы акционерлік банк Ағылшын банкі 1964 жылы құрылып, үкіметтен банкнота шығаруға құқық алды.
Мұның өзі алғашқы банктердің капитализмнің мануфактура жағдайында, банкирлер үйлері ретінде пайда болғанын куәландырады. Мұндағы несие беруші мен қарыз алушылардың болуы банктердің пайда болуының тек алғышарттарын ғана сипаттайды [3,10б.].
Анықтамалық басылымдарда банк ірі несиелік мекеме ретінде сипатталады. Несиелік істің даму денгейіне байланысты және несие берушілердің несиелік операциялары бір жүйеге айналдыру нәтижесінде жеке несие беруші өзінің несие беруін тоқтатады. Несие тек қана тұтыну мақсатына ғана берілмей, шаруашылық операциялардың қажеттілігін де қанағаттандыра бастайды. Несиелік мәмілелер жасаумен бірге несие беруші өзінің клиентінің тапсырмалары бойынша есеп айырысу және басқа да операцияларды жүзеге асырады. Сөйтіп, банктер ақша шаруашылығының осы даму сатысына өте отырып, барлық операцияларды бірдей көрсететін біртұтас орталыққа айналды. Демек, алғашқы банктер капитализмнің мануфактура сатысынан да бұрын яғни мемлекеттің құрылу кезеңінде пайда болған дегенге негіз бар. Мұндай қатынастардың құл иеленушілік қоғамында болғандықтан тарих куә.
Ежелгі Римде нормалар болған, ол нормаларға сәйкес б.э.д. III ғ. айырбас ісіне мамандандырылған Римдік банкирлерді кумулияр деп атады. Оларға несиелік операцияларды жүргізуге рұқсат етілмеген. Тарихшылардың айтуынша, Ежелгі Вавилон банктері тек қана несие беріп қана қоймай, сондай ақ жер бөлімшелерін сатып алу сату, және басқа да операцияларды орындаған. Жоғарыдағыларды ескере отырып біз банктердің жалпы операциялары мен қызметтерінің банктердің дамуына тоқталдық. Енді Қазақстанда банктердің дамуына келетін болсақ, Қазақстанда банк жүйесінің дамуы келесі кезеңдерден тұрды:
Бірінші кезең: 1917 ж.мен 1930 жылдар аралығында патшалық Ресейден қалған банк жүйесін жаңадан қалыптастыру, бұл кезде әртүрлі меншіктегі банктер мен несие мекемелері қатар қызмет істеді.
Екінші кезең: 1930 жылдар мен 1987 жылдар аралығы елде КСРО Мемлекеттік банкі әмбебап қызмет атқарады, яғни ол мемлекеттің Орталық банкі ретінде эмиссиялау және несие беру қызметімен қоса клиенттерге де қызмет көрсетті.
Үшінші кезең: 1988-1991 жылдар аралығында елде мемлекеттік мамандандырылған банктердің құрылуы, яғни КСРО мемлекеттік банкі банктердің банкісі ретінде эмиссиялық, ереже, нұсқау және тағы басқа қызметтермен шұғылданып, ал маманданған банктер экономиканың әртүрлі салаларына қызмет көрсетті. Сонымен бірге 1990 жылы басында кооперативтік және коммерциялық банктер де құрыла бастады.
Төртінші кезең: 1991 жылдан қазіргі уақытқа дейін нарықтық банк жүйесінің қалыптасу кезеңі, яғни тәуелсіз республиканың нарықтық қатынастарға өту жағдайында екі денгейлі банк жүйесінің пайда болуы және дамуы. Осы кезеңдерді сипаттаманы келесі кестеден көруімізге болады.
1-ші кесте-Қазақстанда банк жүйесінің қалыптасу және даму кезеңдері
1930 жылға дейінгі банк жүйесі
1930-1987 жылдар (одақтық бір денгейлі банк жүйесі)
1988-1990 жылдар (одақтық бірденгейлі маманданған банктер жүйесі)
1991 жылдан бастап (дербес екі денгейі банк жүйесі)
Ресей Мемлекеттік банкі және көптеген несие банк мекемелері
1)КСРО Мембанкі (оның ішінде КСРО мемлекеттік еңбек жинақ кассалары жүйесі).
2)КСРО Мемлекеттік Құрылыс банкі.
3) КСРО Сыртқы сауда банкі.
1) Банк жүйесін қайта ұйымдастыру: КСРО Мем-банкі және мамандандырылған банктер: КСРО Өнеркәсіп құрылыс банкі, КСРО Агроөнеркәсіп банкі, КСРО Тұрғын үй әлеуметтік банкі. КСРО Жинақ банкі. КСРО Сыртқы экономика банкі.
2)Жаңадан кооперативтік және коммерциялық банктердің құрылуы
Егемен Қазақстанда өзінің банк жүйесінің құрылуы. Екі денгейлі банк жүйесі Ұлттық банк және коммерциялық банктер.
Ескерту: автормен құрастырылған
Қазіргі уақытта экономикасы нарықтық типпен дамыған мемлекеттердің барлығында дерлік екі денгейлі банк жүйесі қалыптасқан. Оның бірінші денгейінде эмиссиялық, қадағалау, нұсқау ереже шығару, рұқсат ету тағы басқа қызметтер, ал екінші денгейіне клиентерге қызмет көрсету негізделген. Бұл елдердің тәжірибесі дәлелдегендей олардың барлық жүйесі ақша айналымын ұйымдастыратын орталық банкпен, ал кәсіпорындарды, ұйымдарды және халықты несиелейтін коммерциялық банктерден құрылған. Банктерді эмиссиялық және коммерциялық деп бөлу Қазақстан мемлекетінің жаңа экономикалық механизімін құруға септігін тигізеді [4,26б.].
1.2 Банк жүйесінің құрылымы мен қызметтері
Қазақстан Республикасындағы Банктер және банк қызметі туралы 1995 жылғы 31 тамыздағы заңда Қазақстан Республикасының екі денгейлі банк жүйесі бар делінген. ҚР Ұлттық банк - мемлекеттің орталық банкі, ол банк жүйесінің жоғарғы (бірінші денгейіндегі) банк. Басқа банктердің барлығы банк жүйесінің төменгі (екінші) денгейіндегі банктер делінген.Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында нарықтық банк жүйесінде әр түрлі меншік формасындағы банктер мен несие мекемелері қызмет істеуде [6,3б.].
Олардың ішінде:
Мемлекеттік банк - үкімет қаулысымен құрылған екінші денгейлі банк, оның жарғылық қорының иеленушісі үкімет.
Инвестициялық банк - негізінен тікелей және портфельдік инвестиция тартумен шұғылданатын екінші енгейлі банк.
Шетелдік қатысушы банк - орналастырылған акцияларының үштен бiрiнен астамы:
а) Қазақстан Республикасының резиденттерi еместердiң;
б) орналастырылған акцияларының немесе жарғылық капиталдарға қатысу үлестерiнiң үштен бірiнен астамы Қазақстан Республикасының резиденттерi еместердiң не соларға ұқсас Қазақстан Республикасы резиденттерiнiң - заңды тұлғаларының иелiгiнде, меншiгiнде немесе басқаруында болатын Қазақстан Республикасы резиденттерiнiң - заңды тұлғаларының;
в) Қазақстан Республикасының резиденттерi емес тұлғалардың қаражаттарына билiк етушiлер (сенiм бiлдiрiлген адамдар) болып табылатын Қазақстан Республикасы резиденттерiнiң иелiгiнде, меншiгiнде немесе басқаруында болатын екiншi деңгейдегi банк [2,214б.].
Банктің кеңесі:
oo Банк мүшелерін қызметке бекітіп және одан босатады;
oo Жиналыста қаралатын мәселелер жөнінде акционер жиналысына ұсыныс жасайды;
oo Несие берудің негізгі жағдайларын анықтайды;
oo Өз филиалдарының құқықтық мәселелерін шешеді;
oo Банктің экономикалық нормативтері мен дамыту үшін қажет;
oo Шығындар мөлшерін бекітеді;
oo Басқарма жұмысын бақылайды;
Банктің басқармасы:
oo Күнбе-күнгі оперативті жұмсалымдарды ұйымдастырып, акционерлер жиналысының және банк Кеңесінің шешімінің орындалуын қамтамасыз етеді;
oo Филиалдары мен өкілдіктері туралы ережелерді бекітеді;
oo Кадрларды таңдау, әзірлеу және пайдалану мәселелерін шешеді;
oo Өзінің ережесіне сәйкес банк қызметінің басқа да мәселелерін шешеді;
oo Әрқайсысы белгілі бір міндеттер мен талаптарды атқаратын қызмет тараулары мен бөлімшелерден тұрады. Оның түрлері 2 - ші кестеде көрсетілген;
2-ші кесте-Банк бөлімшелерінің түрлері
№
Бөлімшелердің түрлері
1
Несие басқармасы
2
Валюта басқармасы
3
Депозиттік операциялар басқармасы
4
Қор бөлімі
5
Есептеу-кассалық басқармасы
6
Банктің филиалы
7
Банктің өкілдігі
8
Есеп айырысу-касса бөлімі
9
Талдау және статистика
10
Кадрлар
11
Әкімшілік-шаруашылық бөлімі
12
Тексеру бөлімі
13
ЭЕМ енгізу және қолдану
14
Маркетинг басқармасы
Ескерту: автормен құрастырылған
Банктің ішкі ережелеріне төмендегідей мәліметтер болуы шарт: бөлімшелердің құрылымы, міндеттері, қызметі мен өкілеттілігі, ішкі аудит қызметінің, несие комитеті мен басқа да органдардың құрылымы, міндеттері, қызметі, мен өкілеттілігі, құрылымдық бөлімшелер басшыларының құқықтары мен міндеттері [10,49б.].
Мемлекетаралық банк - халықаралық шарт (келiсiм) негiзiнде құрылып, жұмыс iстеп тұрған, құрылтайшылары Қазақстан Республикасының Үкiметi (немесе ол уәкiлдiк берген мемлекеттiк орган) мен сол шартқа (келiсiмге) қол қойған мемлекеттердiң үкiметтерi болып табылатын банк.
Банктік емес несие қаржы мекемелері ҚР Ұлттық банктің лицензиясы негізінде кейбір банктік операция жүргізуге құқы бар банктік емес заңды тұлғалар.
Негізі банк - бұл ақшалай қаражатты тарту үшін және оларды өз атынан мерзімінде қайтару, төлеу шартымен орналастыру үшін құрылатын ұйым.
Банктiң ресми мәртебесi заңды тұлғаны әділет органдарында (тіркеуші органдарда) (бұдан әрі - әділет органдары) банк ретiнде мемлекеттiк тiркеумен және банк операцияларын жүргiзуге қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөнiндегi уәкілетті органның (бұдан әрi - уәкiлеттi орган) лицензиясы болуымен белгiленедi.
Банкiнiң ресми мәртебесi жоқ бiрде-бiр заңды тұлға "банк" деп атала алмайды немесе өзiн банк қызметiмен айналысушы ретiнде сипаттай алмайды. Банк басқармасы тұрған жер (почта бойынша мекен-жайы) банк тұрған жер деп танылады [6,1б.].
Коммерциялық банктер - кәсіпорындармен ұйымдарға, сондай ақ халыққа тікелей және жан-жақты кешенді қызмет көрсететін банктер. Бұл олардың басқа арнаулы несие мекемелерінен айырмашылығы. Ал банктік емес несие мекемелерінің банктерден өзгешелігі олар тек кейбір банктік операциялар жүргізумен және кейбір қызмет түрін көрсетумен шұғылданады. Коммерциялық банктердің негізгі мақсаты неғұрлым жоғарғы пайда табу. Банктің жарғылық қоры оның міндеттемелерін қамтамасыз етіп, банктік операциялар жүргізудің негізгі көзі болып саналады. Алғашқыда ол (мемлекеттік банкті қоспағанда) акция сату есебінен, немесе құрылтайшылардың жарнасы есебінен қалыптасады. Банктің құрылтайшылары мен акционерлері сатып алған акцияларына тек ақша төлеуге міндетті. Жабық акционерлік қоғам түріндегі банктің акциясын төлеуге оның несиеге алған, кепілге алған және басқа да тартылған қаражатты қолдануға болмайды. Банктің акциясы алғашқы нарықта барлық құрылтайшыларға бірдей құнмен, яғни акцияның көрсетілген құнымен сатылады. Жаңадан құрылған банктің оның құрылтайы қаражаттарында жарияланған жарғылық қорының елу процентін акционерлері банк тіркеуден өткен кезге дейін, ал тіркеуден өткен кезеңнен бастап бір жыл ішінде түгел төлеуі қажет. Жарғылық қорды молайту екі жолмен жүргізіледі: біріншіден, қосымша акцияларды шығару, оның ішінде банктің пайдасын капиталдандыру және банктің облигациясын оның акциясына айырбастау есебінен [9,64б.].
Жалпы банктердің қызметтері:
- уақытша бос ақша қаражаттарын тарту жинақтау және оны қарыз капиталына айналдыру;
- кәсiпорындарға мемлекетке жеке тұлғаға несие беру, бағалы қағазбен операция жүргiзу;
- ақша айналымын реттеу;
- айналымға несие құралын шығару;
- экономикалық, қаржылық кеңес беру;
- эмиссиялық қызмет атқару.
Банк өзiнiң жарғысы бар толық шаруашылық есеп және өзiн-өзi қаржыландыру негiзiнде қызмет жасайтын заңды тұлға болып табылады. Мемлекеттiк банк осы заң бойынша қызмет атқарып жоғарғы кеңесiне есеп бередi. ҚР заңына сай мемлекеттiк банк деп капиталы толығынан үкiмет иелiгiнде немесе акционерлiк капиталдың басым бөлiгi мемлекеттiк құрылтайшылардың акциясы болғанда есептеледi. Коммерциялық банктер ол өздерiнiң акционерлер жиналысында қабылданған жарғысы бойынша қызмет iстейдi. Екіншіден акцияның көрсетілген құнын өсіру жолымен.
Банктің жоғары басқарушы органы акционерлердің жалпы жиналысы, оның ағымдағы қызметін банктің басқармасы жүргізеді. Банктің басқарушы қызметкерлері болып, қадағалау кеңесінің төрағасы және оның мүшелері, Басқарманың төрағасы және оның орынбасарлары, банктің бас бухгалтері және оның орынбасарлары, банк бөлімшесінің бірінші басшысы және бас бухгалтері мен олардың орынбасарлары саналады. Банктің заңға сәйкес банктің Басқармасының төрағасы және оның орынбасарлары, банк бөлімшесінің бірінші басшысы және бас бухгалтері қызметке ҚР Ұлттық банктің келісімімен тағайындалады. Әдетте олардың банк жүйесіндегі төраға мен бас бухгалтер үш жылдан кем емес, ал олардың орынбасарлары екі жылдан кем емес қызмет стажы болуы шарт. Осы айтылған қызметкерлер ҚР Ұлттық банктің келісімін үш айға дейін алмаса, өз міндеттерін әрі қарай орындауға құқы жоқ.
Акционерлердің жиналысы кезекті және кезектен тыс болып бөлінеді. Кезекті жиналыс жылма жыл есепті жылдағы банк балансы жасалғаннан кейін бір айдан аспай шақырылуы керек, ал кезектен тыс жиналыс құрылтайшылардың, қадағалау кеңесінің, Тексеру комиссиясының талабы бойынша шақырылады.
Банктің Ұйымдық құрылымы әрқайсысы белгілі бір міндетер мен талаптарды атқаратын қызмет тараулары мен бөлімшелерден тұрады.
Жалпы кез келген банктің ұйымдық құрылымы банктік операцияларды атқаратын міндеттерін ескеріп қалыптасады [1,240б.].
Банк операцияларын жүзеге асыру, сондай-ақ банкілердің осы бапта белгіленген өзге де операцияларды жүргізуі банк қызметі болып табылады.
Банк операцияларына мыналар жатады:
а) заңды тұлғалардың депозиттерін, банк шоттарын ашуды және жүргізуді қабылдау;
ә) жеке тұлғалардың депозиттерін, банк шоттарын ашуды және жүргізуді қабылдау;
б) банкілер мен банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың корреспонденттік есепшоттарын ашу және жүргізу;
в) осы адамның иелігіндегі тазартылған бағалы металдардың нақты саны көрініс табатын жеке және заңды тұлғалардың металл шоттарын ашу және жүргізу;
г) кассалық операциялар: банкноттар мен мәнеттерді қабылдау, беру, қайта есептеу, ұсату, айырбастау, сұрыптау, қаптап буу және сақтау;
д) аудару операциялары: заңды тұлғалар мен жеке тұлғалардың ақшасын аудару жөніндегі тапсырмаларын орындау;
е) есептеу операциялары: заңды тұлғалар мен жеке тұлғалардың вексельдері мен өзге де қарыз міндеттемелерін есепке алу (дисконт);
ж) заем операциялары төлем мерзім, қайтарым талаптарына сәйкес: ақшалай түрде несие беру;
з) жеке тұлғалар мен заңды тұлғалардың, оның ішінде корреспондент банктердің тапсырмасымен олардың банктік шоттары бойынша есеп айырысуларды жүзеге асыру;
и) сенім (трасталық) операциялары: сенім білдірілген адамның мүддесі үшін және соның тапсыруымен ақшаны, тазартылған бағалы металдарды және құнды қағаздарды басқару;
к) клиринг операциялары: төлемдерді жинау, салыстыру, сорттау және растау, сондай-ақ олардың өзара төлемдер өтеуін жүзеге асыру және клирингке қатысушылардың таза көзқарасын айқындау;
л) сейфтік операциялар: сейф жәшіктерін, шкафтар мен үй-жайларды жалға беруді қоса клиенттердің құжаттамалық нысанда шығарылған бағалы қағаздарын, құжаттары мен қазыналарын сақтау жөніндегі қызметтер;
м) ломбард операциялары: сақтауға алынып оңай өтетін бағалы қағаздарды және қозғалатын мүлікті кепілге алып, қысқа мерзімді несие беру;
н) төлем карточкаларын шығару;
о) банкноттарды, мәнеттер мен қазыналарды инкассациялау және басқа жаққа салып жіберу;
п) шетел валютасымен айырбастау операцияларын ұйымдастыру;
р) төлем құжаттарын инкассоға қабылдау (вексельдерді қоспағанда);
с) чек кітапшаларын шығару;
т) бағалы қағаздар рыногындағы клирингтік қызмет;
у) аккредитивті ашу (ұсыну) мен растау және ол бойынша міндеттемелерді орындау;
ф) ақша түрінде орындалуды көздейтін банк кепілдіктерін беру;
х) үшінші тұлғалар үшін ақша түрінде орындауды көздейтін банктік кепіл болушылықтар мен өзге де міндеттемелер беру.
Жоғарыда аталған операцияларды жүргізу үшін банкілерге және басқа заңды тұлғаларға лицензияны ҚР Ұлттық Банк қана беруге құқылы [6,32б.].
Осы көзделген операциялар жүргізуге арналған лицензия уәкілетті органның келісуі бойынша беріледі.
Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен микрокредиттік ұйымдар ретінде тіркелген заңды тұлғалардың микрокредиттер беру женіндегі қызметі банк операцияларына жатпайды.
Басқа банкілер және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар ҚР Ұлттық Банкінің лицензиясы болған жағдайда мына операцияларды жүзеге асыруға құқылы:
а) қымбат тазартылған бағалы металдарды (алтын, күміс, платина, платина тобына жататын металдар) құйма күйінде, қымбат тазартылған бағалы металдардан жасалған монеталарды, дәрігерлік бұйымдарды сатып алу, кепілге қабылдау, есепке алу, сақтау және сату;
б) құрамында бағалы металдар мен асыл тастар бар зергерлік бұйымдарды сатып алу, кепілге қабылдау, есепке алу, сақтау және сату;
в) вексельдермен жасалатын операциялар: вексельдерді инкассоға қабылдау, төлемшілердің вексельдерді төлеуі жөнінде қызметтер көрсету, сондай-ақ делдалдық тәртібімен ескертпелі вексельдерді, вексельдер акцептін төлеу;
д) лизинг қызметін жүзеге асыру;
е) өз меншігіндегі бағалы қағаздарды (акцияларды қоспағанда) эмиссиялау;
ж) факторингтік (сауда-саттық) төлем ету құқығына ие болу;
з) форфейтингтік операциялар: тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатып алушының қарыз міңдеттемесін сатушыға айналым түспейтін жолмен вексель сатып алу арқылы төлеу [2,34б.].
Банктер бағалы қағаздар рыногында кәсіби қызметтің мынадай:
а) Қазақстан Республикасының және рейгтингтік агенттіктердің бірінің талап етілетін ең төменгі рейтингін алған елдердің мемлекеггік бағалы қағаздарымен не мұндай рейтингі болмағаңда, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің шешімі бойынша -- делдалдық;
б) Қазақстан Реслубликасының және рейтингтік агенттіктердің бірінің талап етілетін ең төменгі рейтингін алған елдердің мемлекеттік бағалы қағаздарымен не мұндай рейтингі болмағанда, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің шешім бойынша өзге де бағалы қағаздармен -- дилерлік;
Рейтингтік агенттіктердің тізбесін және талап етілетін ең төменгі рейтингті Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі белгілейді.
в) кастодиандық;
г) клирингтік түрлерін жүзеге асыруға құқылы.
Банктердің клирингтік қызметті қоспағанда бағалы қағаздар нарығында кәсіби қызметтің жоғарыда аталған бір немесе бірнеше бірлескен түрлерін жүзеге асыруына лицензияларды ҚР Ұлттық Банктің келісімімен уәкілетті орган береді.
Ұлттық Банктің нормативтік құқықтық актілерінде қызметтің жекелеген түрлеріне банктердің лицензия алуымен байланысты олар үшін, сондай-ақ осы Заңға сәйкес ұйымдардың жарғылық капиталына қатысушы банктер үшін қосымша талаптар белгіленуі мүмкін [3,19б.].
1.3 Коммерциялық банктердің жүргізетін операцияларға қойылатын жалпы талаптар
Банкілер банк қызметін операцияларды жүргізудің жалпы шарттарын белгілейтін ережелер мен ішкі ережелер болған жағдайда ғана жүзеге асыруға құқылы.
Банк операцияларын жүргізудің жалпы шарттары туралы ережелерін банк директорларының кеңесі (жабық қоғамда мұндай орган болмаған жағдайда акционерлердің жалпы жиналысы) бекітуге және оларда мынадай мәліметтер мен рәсімдер болуға тиіс:
а) қабылданатын депозиттер мен берілетін несиелердің шекті сомасы мен мерзімі;
б) депозиттер мен несиелер бойынша сыйақы (мүдде) ставкасының шектік мөлшері;
в) депозиттер мен несиелер бойынша сыйақы (мүдде) төлеудің шарттары;
г) банк қабылдайтын қамтамасыз етуге қойылатын талаптар;
д) банк операцияларын жүргізу ставкалары мен тарифтері;
е) банк пен оның клиентінің құқықтары мен міндеттері, олардың жауапкершілігі;
ж) банк директорларының кеңесі (жабық қоғамда мұндай орган болмаған жағдайда акционерлердің жалпы жиналысы) банк операцияларын жүргізудің жалпы шарттарына енгізу қажет деп есептейтін басқа шарттар, талаптар мен шектеулер [6,25б.].
Банкінің ішкі ережелері:
а) банк бөлімшелерінің құрылымын, міндеттерін, қызметі мен өкілеттігін;
б) ішкі аудит қызметінің, несие комитеті мен басқа да тұрақты жұмыс істейтін органдар қызметінің құрылымын, міндеттерін, қызметі мен өкілеттігін;
в) құрылымдық бөлімшелер басшыларының құқықтары мен міндеттерін;
г) банкінің атынан және оның есебінен мәміле жасаған кездегі лауазымды адамдар мен банк қызметкерлерінің өкілеттігін белгілеуге тиіс.
Банк операцияларын жүргізудің жалпы шарттары ашық ақпарат болып табылады және ол коммерциялық немесе банк құпиясының мәні бола алмайды.
Банк құпиясына қолданылып жүрген заңдарға сәйкес коммерциялық құпия санатына жатқызылған нақты банк операциясын жүргізу шарттарына қолданылмайды.
Банкілер клиенттің бірінші талап етуі бойынша банк операцияларын жүргізудің жалпы шарттар туралы ережесін беруге міндетті [4,48б.].
Банкілердің клиентке банк операциясын жүргізуге байланысты ықтимал тәуекелдер туралы ақпарат беруден бас тартуға құқығы жоқ.
Банкілер арасындағы, сондай-ақ банкілер мен олардың клиенттері арасындағы қатынастар, егер Қазақстан Республикасының Заңдарында өзгеше көзделмесе, шарттар негізінде жүзеге асырылады.
Сонымен бірінші бөлімде біз банктердің қызметінің теориялық негізімен таныстық. Бірінші бөлімде банктің даму тарихын ежелден бастап Қазақстандағы банктің дамуын қарастырумен бірге банктердің түрлері мен құрылымын келдірдік. Айта кететін болсақ банк итальян сөзінде айырбас орны деген мағынаны береді және Қазақстандағы банк дамуы 4 кезеңнен тұрады. Сонымен қатар банктердің қызметтері мен оларға қойылатын талаптарды талдадық. Қазақстан Республикасының банк жүйесі 2 деңгейден тұрады: бірінші деңгейде ҚР Орталық банк, екінші деңгейде коммерциялық банктер.Қорыта кеткенде бірінші бөлім бізге жалпы банк жайлы негізгі теориямен таныстырып өтті. Келесі бөлімде біз ҚР Орталық банкі мен коммерциялық банктердің қызметтерін талдаймыз.
2 Қазақстан Республикасының банктердің қызметтерін және дамуын талдау
2.1 ҚР Орталық банк және оның қызметтерін талдау
ҚР Ұлттық банкінің республикадағы банк жүйесінің жоғары (бірінші) деңгейіндегі банк, өз қызметін Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 30 наурыздағы Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы Заңы бойынша жүргізеді және осы Заңға сай Президентке есеп береді. Сонымен қатар ҚР Ұлттық банк өз қызметінде Қазақстан Республикасының Конституциясын және басқа заңдарды, халықаралық шарттар мен келісімдерді басшылыққа алады [5,1б.].
ҚР Ұлттық банк - заңды тұлға, дербес балансы бар, өзіне тікелей бағынатын төменгі бөлімшелері мен бірге тіке бағыныстағы біртұтас орталықтандырылған құрылым, іс-әрекетін толық шаруашылық есеп негізінде жүргізеді. Әр түрлі салық жинаудан,баж салығын және кеден салығын төлеуден босатылады. Ол республиканың кез келген жерінде және одан тыс жерлерде өзінің басқармасын және басқада бөлімшелерін ашуға құқығы бар. Өз жұмысын үкіметпен келісіп, үнемі кеңесіп жүргізеді. Үкімет Ұлттық банктің міндеттемелері бойынша жауапты емес,дәл сол сияқты,егер өзіне белгілі бір жауапкершілік алмаса, Ұлттық банк те үкіметтің міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Үкіметтің өкілдік және атқарушы органдарының Ұлттық банк пен оның құрылымдық бөлімшелерінің заңды қызметтерін атқаруға араласуға құқығы жоқ.
Орталық банктiң қызметтерi:
oo ежелден қалыптасқан мемлекеттiң өкiлi ретiнде заңды түрде банкнота шығару;
oo орталық банктiң ақша несие реттеу қызметi ол экономиканы ақша несие айналымына әсер ету жолымен реттеу, яғни үкiметтiң экономикалық саясатың құрамдас элементi;
oo орталық банктiң сыртқы экономикалық қызметi. Мемлекеттiк валюталық саясатын жүргiзетiн және валюталық бақылау органы болып табылады.
oo орталық банктiң банк iсi қызметi - негiзгi клиентi коммерциялық банктер (бұл дегенiмiз коммерциялық банктерден айырмашылығы);
oo орталық банк үкiмет банк iсi қызметi. Ол әрi кассирi, несие берушiсi, қаржылық кеңесшiсi [2,173б.].
Мемлекеттiк борышты басқару деп - орталық банктiң зайымдарын орналастыру және конверсия операциясын жүргiзу.
ҚР Орталық банктiң операциялары:
Олар екi түрге бөлiнедi: актив - ол осы қаражатты орналастыру операциялары. Пассив - ол операциялар банктiң ақша қаражатын тартып банктер ресурстарын құру операциялары.
Сонымен:
oo мемлекет орталық банкпен тығыз байланысты. Оның саясатына шексiз ықпал етедi;
oo ҚР Орталық банк- ол дербес заңды тұлға;
oo ақша несиелiк валюталық тұрақтылықты сақтаудағы iс-әрекетiнiң тиiмдiлiгiне қажеттi жағдай жасау;
oo үкiметтiң экономикалық саясатының негiзгi элементi ақша несиелiк қаржы саясатын орындау орталық банкiнiң қызметiнiң тәйiнi болады.
Орталық банктiң мiндетi - ол ұлттық ақша өлшемiнiң төлем қабiлеттiлiгiмен валюталық курсын банк жүйесiнiң тиiмдiлiгiмен сенiмдiлiгiмен қамтамасыз ету [2,204б.].
Қазақстан Республикасындағы Банктер және банк қызметi туралы Республика Президентiнiң 1995 жылғы 31-шi тамыздағы заңында Қазақстандағы 2 деңгейлi банк жүйесi бар дедi. Олар: Ұлттық банк- мемлекеттiк орталық банкі. Басқа барлық банктердi заңда төменгi деңгейлi банк деп жазылған.
Қазақстан Ұлттық банкі Қазақстан Республикасы заңдарының негізінде өзінің қызметіне қарай Ұлттық банк берген лицензия негізінде кейбір банктік операция түрлерін жүргізетін барлық банктердің ,бактік емес қаржы мекемелерінің міндетті түрде орындауы үшін нормативтік актілер шығарады.Ол нормативтік актілер Қазақстан Ұлттық Банкінің хабаршысының (Вестник Национального Банка Казахстана) атты қазақ және орыс тілдерінде шығатын ресми басылымдарда жарияланады.
ҚР Ұлттық банктің негізгі міндеті - ұлттық валютаның ішкі және сыртқы тұрлаулылығын қамтамасыз ету. Сондықтан ол:
oo ақша айналымы, несие, банктік есеп айырысу мен валюталық қатынастарды ұйымдастырады;
oo ақша-несие және банк жүйелерінің тұрақты қызметін қамтамасыз етеді;
oo несие берушілер мен салымшылардың, сондай-ақ шетел валютасын сатып алу-сату және басқа ұйымдардың мүддесін қорғау және олардың жұмысын бақылау сияқты мемлекеттің экономикалық саясатын жүргізеді [5,2б.].
ҚР Ұлттық банкінің міндеті оның атқаратын қызметтері арқылы орындалады :
Біріншіден, Қазақстан Республикасында мемлекеттік ақша-несие саясатын жүргізу, яғни Ұлттық банк айналымдағы ақша массасының көлемін реттеумен және ресми проценттік мөлшердің деңгейін өзгертумен шұғылданады. Егер ақша-несиелік реттеу әдісімен инфляция деңгейін тежеу мүмкіндігі болмаған жағдайда Ұлттық банктің несие салымдарын шектеуге және банк операциялары бойынша проценттік мөлшерді өзгертуге құқығы бар. Сондай - ақ алты айға дейінгі мерзімге шығарылған бірінші кластық жай және айналмалы вексельдерді, чектерді сатып алып және қайта сатады.
Ұлттық банк өзінің бағалы қағаздарын шығарады, сонымен қатар мемлекеттік бағалы қағаздарды, облигацияларды, депозиттік сертификаттарды, дисконттық және өтелімдік мерзімі бір жылға дейінгі проценттік бағалы қағаздарды сатып алу және сатумен шұғылданады. ҚР Ұлттық банкте сақталатын міндетті резервтердің нормативін белгілеп, айналымда жүретін төлем құралдарының түрлерін анықтайды.
Екіншіден, Қазақстан Республикасында қолданылатын банкнота және монетаны (теңге мен тиынды) эмиссиялау. Ол үшін ҚР Ұлттық банк номиналдардың құрылымын, теңге мен тиындардың пішінін (дизайн), олардың қажет мөлшерін анықтап, дайындығын қамтамасыз етеді.
ҚР Ұлттық банктің қолма-қол ақша қаражатын шығаратын, теңге мен тиынның қолма-қол ақшасыз эквивалентін алып сату арқылы айналысқа түсуді ұйымдастыратын айрықша құқығы бар. Сондай-ақ қолданылған ақша белгілерін айналымнан шығарып,оларды жаңасымен айырбастап,тозығы жеткендерін жоюмен шұғылданады.
Үшіншіден, банктердің банкісі қызметін атқару. Ол үшін ҚР Ұлттық банк республикадағы қайта қаржыландыру жүйесін ұйымдастырып, бірінші класты ( жоғары өтімді, қауіпсіз) бағалы қағаздармен және басқа активтермен қамтамасыз етілген несиені алты ай мерзімге береді. ҚР Ұлттық банк- екінші деңгейдегі банктер үшін соңғы сатыдағы несие беруші. Несиені ұлттық валютамен де, шетел валютасымен де, сондай-ақ қамтамасыз етілген, я болмаса қамтамасыз етілмеген несиені Ұлттық банктің басқармасы белгіленген тәртіппен және мерзімге береді. Қазақстан Республикасындағы есеп айырысу формалары мен тәртібін анықтап, Қазақстандық теңгемен жүргізілетін банкаралық есептесуді өз уақытымен және тоқтаусыз жүруін қамтамасыз ететін төлем жүйесінің қызметін ұйымдастырады [2,238б.].
Төртіншіден,үкіметтің және мемлекеттік органдардың банкі және агенті қызметін атқару үшін кепілшісі үкімет болған республиканың ішкі және сыртқы қарызын өтеуге қатысады, Қаржы министрлігінің шоттары бойынша дебеттік қалдықты (сальдо) болдырмау үшін қажетті іс-шараларды қабылдайды. Қаржы министрлігімен келісілген шарт негізінде мемлекеттік бағалы қағаздарды орналастырып, олардың депозиторлық ісін жүзеге асырады.
Банктердегі бухгалтерлік есеп айырысудың, бухгалтерлік, банктік және басқа есептін мерзімін, формасын, тәртібін және әдісін бекітіп, сондай-ак олардың орындалуын бақылайды. Банктер мен олардың филиалдарының қызметін жергілікті жерде немесе аудиторлық ұйымдарды шакырып бакылайды. Ұлттық банк өзінің бақылау қызметін атқару үшін банктердің балансын, есебін және басқа құжаттарын тексереді.
Бесіншіден, ваюталық реттеу және валюталық бақылау қызметі. Оны атқару үшін ҚР Ұлттық банк шетел валютасының және шетел валютасындағы бағалы қағаздардың айналым аясын және тәртібін белгілеп, шетел валютасымен жүргізілетін операцияларға қажетті кезде, оның ішінде проценттік мөлшер деңгейіне шектеу қояды.
Резиденттер үшін шетел валютасын және шетел валютасындағы бағалы қағаздарды Қазақстанға аудару, әкелу, әкету және салып жіберу тәртібін белгілеп, сондай-ақ Қазақстан Республикасының резиденттерінің республикадан тыс шетел валютасында шот ашуының мақсатын тәртібін және жағдайын анықтап, шот ашуға рұқсат береді.
Ұлттық валютаның шетел валютасымен салыстырып, курсын реттейді. Халықаралық есеп айырысуды ұйымдастырып, шетелдермен валюта-қаржылық және несие-есеп қатынастарын жетілдіреді. Шетелден алынған банктік несиенің есебін жүргізеді [3,128б.].
Алтыншыдан, елдің алтын валюта қорларын басқару қызметі. Оны атқару үшін ҚР Ұлттық банкі мемлекеттің алтын валюта қорларын қалыптастырып, олармен операция жүргізеді. Қазақстан Республикасы Президентінің Бағалы металдарға және асыл тастарға байланысты қатынастарды мемлекеттік реттеу туралы Заңға сай бағалы металдардың алғашқы саудасына бірінші сатып алушы құқымен қатынасып, қазақстандық және басқа өндірушілерден (сатып алушылардан) Ұлттық банктің алтын валюта қорын толтыру үшін бағалы металдарды сатып алады. Оларды сақтауға қабылдап, одан әрі сақталуын қамтамасыз етіп, қажет жағдайда заңға сәйкес сатады.
Президенттің немесе үкіметтің тапсырмасы бойынша Ұлттық банктің қоймасында сақтау үшін үкіметтік бюджеттік резервке алынған құндылықтарды қабылдайды.Алтын және басқа да бағалы металл құймаларын, монеталарды, өңдеген және өңделмеген табиғи асыл тастарды ішкі және сыртқы нарықта сатып алу және сату операцияларын жүргізеді.
ҚР Ұлттық банкі өз шығындарын өз қаражатымен өтейді. Оның өз қаражаты: жарғылық, резерв капиталынан, қайта бағалау шоттары және арнайы резервтерінен құрылады.
Ұлттық банктің жарғылық капиталы 20 млрд теңгеден қалыптасады және оның міндеттемелерін қамтамасыз етеді. Жарғылық капитал мемлекеттік бюджеттен бөлінген қаржыдан, мемлекет берген негізгі қордың құнынан және Ұлттық банктің алған пайдасынан құрылады [5,6б.].
Резерв капиталы жарғылық капиталы мөлшерінен тұрады. Таза табысы есебінен толтырылып, жүргізілген операциялар бойынша шығындарды өтеуге жұмсалады.
Алтын валюта активтерін қайта бағалау шоты оларды бағалаудан түскен іске асырылмаған табысты есепке алуға арналады. Бұл шоттың Ережесін Ұлттық банктің Басқармасы бекітеді. Алтын валюталық резерв теңгенің ішкі және сыртқы тұрлаулылығын қамтамасыз ету үшін құрылып және белгілі бір мақсаттарға жұмсалады. Алтын валюталық резерв төмендегі элементтерден құрылады:
. алтыннан;
. банкнота, монета түріндегі шетел валютасынан, шетелдердегі және республикадағы Ұлттық банктің шоттарындағы қаржылардың қалдықтарынан;
. Ұлттық банкте сақтаулы валюталық құндылықтардан;
. шетел үкіметтері немесе халықаралық қаржы мекемелері шығарып,кепілдік берген бағалы қағаздардан;
. шетел валютасындағы жай және аударым вексельден;
. өтімділігі және қауіпсіздігі қамтамасыз етілген жағдайдағы шетел валютасындағы басқа сыртқы активтерден құрылады [10,122б.].
Арнайы резервтер Ұлттық банктің шығыстары есебінен күмәнді және үмітсіз талаптарынан, оған қоса несиелерден, депозиттерден, бағалы қағаздардан, есеп айырысу кезіндегі шығындардан, шоттардағы қалдықтардан және басқа да активтерден, сондай-ақ жалпы провизиялардан құрылып, оған аяқталмаған құрылыс көлемі және Ұлттық банктің монетарлық емес талаптары және әлеуметтік сипаттағы төлемдер кіреді.
ҚР Ұлттық банкінің қаржылық жылдағы таза табысы оның іс жүзінде алған кірістері мен осы жылғы шығын арасындағы айырмаға тең. Шығынға шығарылып тасталған күмәнді борыштар, активтердің, оның ішінде айналымға шығарылған банкноталар мен монеталардың амортизациясы (тозуы) қосылады. Табыс жоғарыда айтқанымыздай, жарғылық, резерв капиталын қалыптастыруға жұмсалып, қалған бөлігі келесі қаржы жылының үлесіне жіберіледі.
ҚР Ұлттық банкінің басқарушы органы болып Басқарма және директорлар Кеңесі (Директорат) саналады. Оның жоғарғы органы-Басқарма, ол 9 адамнан тұрады. Оған Ұлттық банктің төрағасы, бес лауазымды адамы және Президенттен бір, Республика Үкіметінен екі өкіл, сондай-ақ уәкiлеттi органның басшысы кiредi. Президенттен, Республика Үкіметінен және Ұлттық банктен кірген басқарма мүшелерінен тиісінше Президент, Үкімет және Ұлттық банктің төрағасын бекітеді және қызметтен босатады.
Төраға, Төраға орынбасары
Басқарма
Ұлттық банк орталығы
Директорат
Құрамы: Төраға, 4 орынбасары, Президенттен 1 өкіл, Парламенттен 1 өкіл, Үкіметтен 2 өкіл
1-ші сурет - ҚР Ұлттық банкінің басқарушылық ұйымдастырылуы
ҚР Ұлттық банкінің төрағасын республика Президенті Парламентпен келісе отырып 6 жыл мерзімге тағайындайды. Егер төраға қызметтен кеткісі келсе 2 ай бұрын алдын ала Президентке арыз жазуға құқылы. Оны қызметтен Президент босатады. Төраға Ұлттық банктің қызметіне жауапты. Оның орынбасарларын төрағаның ұсынысымен Республика Президенті төрағаның бекітілген мерзіміне тәуелсіз 6 жыл мерзімге бекітеді. Төрағаның орынбасарларын қызметінен төрағаның ұсынысымен республика Президенті босатады. Сондай-ақ төрағаның орынбасарлары өз еркінше қызметінен кеткісі келсе, онда 2 ай бұрын төраға арқылы Президентке арыз береді [5,7б.].
Ұлттық банктің Басқармасының мәжілістері қажетті кезде, бірақ айында кемінде 1 рет өткізіп, онда Ұлттық банктің, жоғарыда айтылған қызметтерін орындайды, ал Ұлттық банктің күнбе-күнгі қызметін басқаратын орган-Директорлар Кеңесі. Директорлар Кеңесі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Банк қызметінің теориялық негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
0.1 Банктің даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
0.2 Банк жүйесінің құрылымы мен қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
0.3 Коммерциялық банктердің жүргізетін операцияларға қойылатын жалпы талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2 Қазақстан Республикасының банктерінің қызметтерін және дамуын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2.1 ҚР Орталық банк және оның қызметтерін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... .16
2.2 Коммерциялық банктердің қызметтерін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .22
3 Қазақстан Республикасындағы банктерінің қызметтерін жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
3.1 Қазақстан Республикасындағы банк қызметтеріндегі проблемалар және жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
3.2 Банктердің операциялар перспективалары мен мәселелерi ... ... ... ... ...31
3.3 Ресурстарды тартудың жаңарту жолдары және қаржы секторын тұрақтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43
Кіріспе
Курстық жұмыстың өзектілігі: Қазақстанның алдыңғы қатарлы коммерциялық банктері өзінің табыс базасын кеңейту үшін, табыстылықты және бәсекелік қабілеттілігін жоғарлату үшін өзінің клиенттеріне кең ауқымды операциялар мен қызметтер көрсетуге ұмтылатыны белгілі. Бұл жерде есте ұстайтын жағдай, банк қызметінің дамуы клиенттер және банктің өзі үшін минималды шығындармен банк қызметтерін көрсетуді, клиенттерге қажетті қызметтерге қолайлы бағаларды пайдалануды білдіреді.
Коммерциялық банктер өз клиенттерінің ақшаларын сақтауға қолайлы әртүрлі депозиттерді ұсынады, бұл бір жағынан өтімділікке деген клиенттерінің қажеттілігін қанағаттандырады. Көптеген клиенттер үшін облигациялар немесе акциялар жұмсағанға қарағанда, мұндай ақшаны сақтау формасы тиімді болып табылады.
Банк операцияларының тиімді, икемді жүйесі кең ауқымды клиенттерімен ішкі жинақтарды шоғырландыруға жағдай жасау керек. Осыған байланысты өзгермелі экономиканың қалыптасып келе жатқан қажеттілігіне жауап бере алатын икемді банктік қызмет көрсету мәселесі ерекше мәнге ие болып отыр.
Қазіргі дамып жатқан ақпараттық технологиялар заманында өз шаруашылығын жалғастыру үшін, қызмет ауқымын кеңейтіп, жоғары пайдаға қол жеткізу үшін көптеген кәсіпорындар тауардың жаңа түрін шығаруға, жаңа қызметтерді ұсынуға ұмтылуда. Осыған орай банктер де жаңа қызметтерді ендіруге және бұрынғы қызметтерді жетілдіруге үлкен назарын аударып отыр.
Жаңа қызметтерге пластикалық карточкалар, банкаралық электрондық есеп-айырысулар, әлемдік Интернет байланыс жүйесіндегі қаржы нарығының құрылуы жатады.
Біздің еліміздегі қазіргі банктік институттар аталған жаңа қызметтерді атқара бастады. Клиенттің тапсырмасы бойынша маркетингтік зерттеуді, валюталық операцияларды, басқа да қызметтерді, соның ішінде, трасталық, ақпараттық-анықтамалық, консультациялық, қор және т.б. жүргізеді.
Халыққа қызмет көрсетіп жүрген банктер рөлін жандандырудың мәні мынада: шығынды азайта отырып, барынша жоғары нәтижеге қол жеткізуге, банктік қызмет көрсетуінде клиенттер қажеттіліктерін толықтай қанағаттандыруға, жеке тұлғаларға банктік қызмет көрсету сапасын жақсартуға, банктік қызметтер спектрін кеңейтуге және олардың өзіндік құнын төмендетуге жағдай жасау.
Жоғарыда аталған көптеген мәселелердің шешу жолдарын табу үшін оған терең үңіліп, барлық тақырыпшаларға жеке - жеке тоқталып, ашатындай етіп, кешенді түрде қарастыру қажет. Банктік қызметтердің дамуы мен перспективалары - біздің еліміздегі арнайы ғылыми түрде аз зерттелген мәселе болса да, банк саласында қызмет атқарып жүрген көптеген экономисттердің көкейінде жүрген маңызды сұрақтардың бірі.
Курстық жұмыстың мақсаты - банк қызметінің және банк жүйесінің дамуына сипаттама бере отырып, Қазастан Республикасы банктерінің қызметтерін талдап және ондағы мәселелер мен оларды шешу жолдарына тоқталу болып табылады.
Курстық жұмыстың міндеттері:
1. Банк қызметінің теориялық негізіне тоқталу;
oo Банктің даму тарихына тоқталу;
oo Банк жүйесінің құрылымы мен қызметтерін қарастыру;
oo Коммерциялық банктердің жүргізетін операцияларға қойылатын жалпы талаптармен танысу;
2. Қазақстан Республикасының банктердің қызметтерің және дамуын талдау;
oo ҚР орталық банк және оның қызметтерің талдау;
oo Коммерциялық банктердің қызметтерін талдау;
3. Қазақстан Республикасындағы банктердің қызметтерін жетілдіру жолдарын қарастыру;
oo Қазақстан Республикасындағы банк жүйесіндегі проблемалар және жетілдіру жолдарын қарастыру;
oo Банктердің операциялар перспективалары мен мәселелерi талдау;
oo Ресурстарды тартудың жаңарту жолдары және қаржы секторын тұрақтандыру.
Курстық жұмыстың зерттеу обьектісі - Қазақстан Республикасындағы банктер болып табылады.
Ақпараттық негіздері. Курстық жұмысты жазу барысында Қазақстан Республикасының Заңдар жинағы, статистикалық басылымдар мен журналдар, газеттер, ресми сайттар, шетелдік және отандық әдебиеттер ақпараттары қолданылды.
1 Банк қызметінің теориялық негізі
1.1 Банктің даму тарихы
Банктер несие жүйесiнiң негiзгi буыны. Себебi банк мемлекетпен кәсiпорындардың, Акционерлiк Қоғамның және шаруашылық субъектiлердiң халықтың бос ақшасын шоғырландырып iс жүзiндегi капиталға айналдырады. Осы айтып өткен бағытына байланысты банк төлем есептеу, несие беру, сақтандыру және т.б. операцияны жүргiзедi. Ежелгі ғасырлар тарихы кейінгі ұрпаққа банктердің қашан пайда болғаны туралы ғана емес, сондай ақ олардың қандай операцияларды орындағаны туралы да толық мәліметтер қалдырмаған [1,24б.].
Кейбір ғалымдардың пікірінше, алғашқы банкттер капитализмнің мануфактура тұсында және ең бастысы Италияның жекелеген қалаларында (Венеция, Генуе) ХIV-ХV ғасырларда пайда болған. Олардың еңбектерінде банк тауар шаруашылығының ерекше институты ретінде тауар шаруашылығының ерте кезеңінде, яғни тауар ақша қатынастарының дамуына байланыссыз, ақша айналысын реттеу үшін пайда болған делінеді.
XVI-XVII ғасырларда Венецияда, Генуеде, Миланда, Амстердамда, Гамбургте, Нюрнбергте саудагер клиенттер арасында қолма қол ақшасыз есеп айырысуды жүзеге асыру үшін Жиробанктер құрылды. Жиробанктер өздерінің клиенттері арасында белгілі салмағы бар бағалы металдардан жасалған ақша бірліктері арқылы есеп айырысулар жүргізді. Өздерінің бос ақша қаражаттарын жиробанктер мемлекетке, қалаларға және артықшылығы бар компанияларға ссудаға берді [1,32б.].
Ал кейбір мамандар банкті одан да ерте мерзімде феодализм тұсында, пайда болған деп атайды. Олар феодалдық шаруашылық тұсында банктегі төлемдегі делдалдық қызметінің қажеттілігінен пайда болғанын айтады. Дегенмен осы деректерге сүйене отырып, банктердің пайда болуының екі мыңжылдық тарихы бар екендігін айтуға болады [1,33б.].
Банк итальян сөзiнен Bank - орындық мағынада "Айырбас орындағы-Айырбас орны" дегендi бiлдiредi. Бұл айырбас орны тауарлармен сауда жасалатын алаңдарда құрылады. Сауда мемлекеттермен қалалардың жекелеген тұлғалардың әртүрлі монеталарымен жасалған. Ол уақытта монеталардың біртұтас жүйесі болмағандықтан, олардың сауда саттық барысында әртүрлі формадағы монеталар кездескен. Банктер пайда болар алдында ақша сауда капиталының өкілдері саудагерлердің ақшалай салымдарын қабылдап, оларды әртүрлі елдің ақшаларын айырбастуға маманданып отырған. Уақыт өте келе, айырбастаушылар бұл салымдарды, сондай ақ өздерінің ақша қаражаттарын ссудаға беріп, пайыз алу үшін пайдалана бастады. Сөйтіп айырбастаушылар біртіндеп, банкирлерге айналды.
Біздің түсінігімізше банк ұғымы айырбастаушылардың және олардың айырбас орындарының болуымен сипатталады. Алғашқы банктердің Италияда пайда болу себебі, оның сол уақыттарда дүниежүзілік сауда орталығы болғандығы ескеріліп, әр елдің ақшалары мен тауарларының сол елге қарай ағылып, банкирлердің сауда операцияларына тікелей қатысуына байланысты түсіндіріледі [2,205б.].
Тарихшылардың пайымдауынша алғашқы банктік операцияларды жекелеген тұлғалар және қолында ақшалай қаражаттары бар шіркеу мекемелері жүргізген екен.
Шіркеулер құндылықтарды сақтайтын ең сенімді орындар болған. Сол уақыттары әйгілі гректің шіркеулері (Дельфа, Дело, Само, Эфес) ақша сақтаумен айналысқан. Эфестегі Артемида шіркеуінде кіші Азия жағалауындағы елдердің салымдары, ал Дельфада Аполлон шіркеуіне барлық еуропалық Грецияның бос ақша қаражаттары шоғырланыпты.
Сөйтіп, алғашқы банктер жинақталған ақша қаражаттарын қозғалыссыз жатуға болмайтындығын, оларды уақытша пайдалануға беріп, пайда табу қажеттігін түсінеді.
Банктер несиелік операциялар жүргізумен қатар, салым иелеріне біртіндеп есеп айырысу қызметін де көрсетті. Есеп айырысулар банктегі салым иелерінің бір шотынан басқа бір шотқа аудару арқылы жүргізіледі. Есеп айырысуларды жеңілдету мақсатында ежелгі банктер өздерінің банктік билеттерін шығарды. Олар толық құнды ақшалармен қатар айналыста жүрді. Алғашқы акционерлік банк Ағылшын банкі 1964 жылы құрылып, үкіметтен банкнота шығаруға құқық алды.
Мұның өзі алғашқы банктердің капитализмнің мануфактура жағдайында, банкирлер үйлері ретінде пайда болғанын куәландырады. Мұндағы несие беруші мен қарыз алушылардың болуы банктердің пайда болуының тек алғышарттарын ғана сипаттайды [3,10б.].
Анықтамалық басылымдарда банк ірі несиелік мекеме ретінде сипатталады. Несиелік істің даму денгейіне байланысты және несие берушілердің несиелік операциялары бір жүйеге айналдыру нәтижесінде жеке несие беруші өзінің несие беруін тоқтатады. Несие тек қана тұтыну мақсатына ғана берілмей, шаруашылық операциялардың қажеттілігін де қанағаттандыра бастайды. Несиелік мәмілелер жасаумен бірге несие беруші өзінің клиентінің тапсырмалары бойынша есеп айырысу және басқа да операцияларды жүзеге асырады. Сөйтіп, банктер ақша шаруашылығының осы даму сатысына өте отырып, барлық операцияларды бірдей көрсететін біртұтас орталыққа айналды. Демек, алғашқы банктер капитализмнің мануфактура сатысынан да бұрын яғни мемлекеттің құрылу кезеңінде пайда болған дегенге негіз бар. Мұндай қатынастардың құл иеленушілік қоғамында болғандықтан тарих куә.
Ежелгі Римде нормалар болған, ол нормаларға сәйкес б.э.д. III ғ. айырбас ісіне мамандандырылған Римдік банкирлерді кумулияр деп атады. Оларға несиелік операцияларды жүргізуге рұқсат етілмеген. Тарихшылардың айтуынша, Ежелгі Вавилон банктері тек қана несие беріп қана қоймай, сондай ақ жер бөлімшелерін сатып алу сату, және басқа да операцияларды орындаған. Жоғарыдағыларды ескере отырып біз банктердің жалпы операциялары мен қызметтерінің банктердің дамуына тоқталдық. Енді Қазақстанда банктердің дамуына келетін болсақ, Қазақстанда банк жүйесінің дамуы келесі кезеңдерден тұрды:
Бірінші кезең: 1917 ж.мен 1930 жылдар аралығында патшалық Ресейден қалған банк жүйесін жаңадан қалыптастыру, бұл кезде әртүрлі меншіктегі банктер мен несие мекемелері қатар қызмет істеді.
Екінші кезең: 1930 жылдар мен 1987 жылдар аралығы елде КСРО Мемлекеттік банкі әмбебап қызмет атқарады, яғни ол мемлекеттің Орталық банкі ретінде эмиссиялау және несие беру қызметімен қоса клиенттерге де қызмет көрсетті.
Үшінші кезең: 1988-1991 жылдар аралығында елде мемлекеттік мамандандырылған банктердің құрылуы, яғни КСРО мемлекеттік банкі банктердің банкісі ретінде эмиссиялық, ереже, нұсқау және тағы басқа қызметтермен шұғылданып, ал маманданған банктер экономиканың әртүрлі салаларына қызмет көрсетті. Сонымен бірге 1990 жылы басында кооперативтік және коммерциялық банктер де құрыла бастады.
Төртінші кезең: 1991 жылдан қазіргі уақытқа дейін нарықтық банк жүйесінің қалыптасу кезеңі, яғни тәуелсіз республиканың нарықтық қатынастарға өту жағдайында екі денгейлі банк жүйесінің пайда болуы және дамуы. Осы кезеңдерді сипаттаманы келесі кестеден көруімізге болады.
1-ші кесте-Қазақстанда банк жүйесінің қалыптасу және даму кезеңдері
1930 жылға дейінгі банк жүйесі
1930-1987 жылдар (одақтық бір денгейлі банк жүйесі)
1988-1990 жылдар (одақтық бірденгейлі маманданған банктер жүйесі)
1991 жылдан бастап (дербес екі денгейі банк жүйесі)
Ресей Мемлекеттік банкі және көптеген несие банк мекемелері
1)КСРО Мембанкі (оның ішінде КСРО мемлекеттік еңбек жинақ кассалары жүйесі).
2)КСРО Мемлекеттік Құрылыс банкі.
3) КСРО Сыртқы сауда банкі.
1) Банк жүйесін қайта ұйымдастыру: КСРО Мем-банкі және мамандандырылған банктер: КСРО Өнеркәсіп құрылыс банкі, КСРО Агроөнеркәсіп банкі, КСРО Тұрғын үй әлеуметтік банкі. КСРО Жинақ банкі. КСРО Сыртқы экономика банкі.
2)Жаңадан кооперативтік және коммерциялық банктердің құрылуы
Егемен Қазақстанда өзінің банк жүйесінің құрылуы. Екі денгейлі банк жүйесі Ұлттық банк және коммерциялық банктер.
Ескерту: автормен құрастырылған
Қазіргі уақытта экономикасы нарықтық типпен дамыған мемлекеттердің барлығында дерлік екі денгейлі банк жүйесі қалыптасқан. Оның бірінші денгейінде эмиссиялық, қадағалау, нұсқау ереже шығару, рұқсат ету тағы басқа қызметтер, ал екінші денгейіне клиентерге қызмет көрсету негізделген. Бұл елдердің тәжірибесі дәлелдегендей олардың барлық жүйесі ақша айналымын ұйымдастыратын орталық банкпен, ал кәсіпорындарды, ұйымдарды және халықты несиелейтін коммерциялық банктерден құрылған. Банктерді эмиссиялық және коммерциялық деп бөлу Қазақстан мемлекетінің жаңа экономикалық механизімін құруға септігін тигізеді [4,26б.].
1.2 Банк жүйесінің құрылымы мен қызметтері
Қазақстан Республикасындағы Банктер және банк қызметі туралы 1995 жылғы 31 тамыздағы заңда Қазақстан Республикасының екі денгейлі банк жүйесі бар делінген. ҚР Ұлттық банк - мемлекеттің орталық банкі, ол банк жүйесінің жоғарғы (бірінші денгейіндегі) банк. Басқа банктердің барлығы банк жүйесінің төменгі (екінші) денгейіндегі банктер делінген.Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында нарықтық банк жүйесінде әр түрлі меншік формасындағы банктер мен несие мекемелері қызмет істеуде [6,3б.].
Олардың ішінде:
Мемлекеттік банк - үкімет қаулысымен құрылған екінші денгейлі банк, оның жарғылық қорының иеленушісі үкімет.
Инвестициялық банк - негізінен тікелей және портфельдік инвестиция тартумен шұғылданатын екінші енгейлі банк.
Шетелдік қатысушы банк - орналастырылған акцияларының үштен бiрiнен астамы:
а) Қазақстан Республикасының резиденттерi еместердiң;
б) орналастырылған акцияларының немесе жарғылық капиталдарға қатысу үлестерiнiң үштен бірiнен астамы Қазақстан Республикасының резиденттерi еместердiң не соларға ұқсас Қазақстан Республикасы резиденттерiнiң - заңды тұлғаларының иелiгiнде, меншiгiнде немесе басқаруында болатын Қазақстан Республикасы резиденттерiнiң - заңды тұлғаларының;
в) Қазақстан Республикасының резиденттерi емес тұлғалардың қаражаттарына билiк етушiлер (сенiм бiлдiрiлген адамдар) болып табылатын Қазақстан Республикасы резиденттерiнiң иелiгiнде, меншiгiнде немесе басқаруында болатын екiншi деңгейдегi банк [2,214б.].
Банктің кеңесі:
oo Банк мүшелерін қызметке бекітіп және одан босатады;
oo Жиналыста қаралатын мәселелер жөнінде акционер жиналысына ұсыныс жасайды;
oo Несие берудің негізгі жағдайларын анықтайды;
oo Өз филиалдарының құқықтық мәселелерін шешеді;
oo Банктің экономикалық нормативтері мен дамыту үшін қажет;
oo Шығындар мөлшерін бекітеді;
oo Басқарма жұмысын бақылайды;
Банктің басқармасы:
oo Күнбе-күнгі оперативті жұмсалымдарды ұйымдастырып, акционерлер жиналысының және банк Кеңесінің шешімінің орындалуын қамтамасыз етеді;
oo Филиалдары мен өкілдіктері туралы ережелерді бекітеді;
oo Кадрларды таңдау, әзірлеу және пайдалану мәселелерін шешеді;
oo Өзінің ережесіне сәйкес банк қызметінің басқа да мәселелерін шешеді;
oo Әрқайсысы белгілі бір міндеттер мен талаптарды атқаратын қызмет тараулары мен бөлімшелерден тұрады. Оның түрлері 2 - ші кестеде көрсетілген;
2-ші кесте-Банк бөлімшелерінің түрлері
№
Бөлімшелердің түрлері
1
Несие басқармасы
2
Валюта басқармасы
3
Депозиттік операциялар басқармасы
4
Қор бөлімі
5
Есептеу-кассалық басқармасы
6
Банктің филиалы
7
Банктің өкілдігі
8
Есеп айырысу-касса бөлімі
9
Талдау және статистика
10
Кадрлар
11
Әкімшілік-шаруашылық бөлімі
12
Тексеру бөлімі
13
ЭЕМ енгізу және қолдану
14
Маркетинг басқармасы
Ескерту: автормен құрастырылған
Банктің ішкі ережелеріне төмендегідей мәліметтер болуы шарт: бөлімшелердің құрылымы, міндеттері, қызметі мен өкілеттілігі, ішкі аудит қызметінің, несие комитеті мен басқа да органдардың құрылымы, міндеттері, қызметі, мен өкілеттілігі, құрылымдық бөлімшелер басшыларының құқықтары мен міндеттері [10,49б.].
Мемлекетаралық банк - халықаралық шарт (келiсiм) негiзiнде құрылып, жұмыс iстеп тұрған, құрылтайшылары Қазақстан Республикасының Үкiметi (немесе ол уәкiлдiк берген мемлекеттiк орган) мен сол шартқа (келiсiмге) қол қойған мемлекеттердiң үкiметтерi болып табылатын банк.
Банктік емес несие қаржы мекемелері ҚР Ұлттық банктің лицензиясы негізінде кейбір банктік операция жүргізуге құқы бар банктік емес заңды тұлғалар.
Негізі банк - бұл ақшалай қаражатты тарту үшін және оларды өз атынан мерзімінде қайтару, төлеу шартымен орналастыру үшін құрылатын ұйым.
Банктiң ресми мәртебесi заңды тұлғаны әділет органдарында (тіркеуші органдарда) (бұдан әрі - әділет органдары) банк ретiнде мемлекеттiк тiркеумен және банк операцияларын жүргiзуге қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөнiндегi уәкілетті органның (бұдан әрi - уәкiлеттi орган) лицензиясы болуымен белгiленедi.
Банкiнiң ресми мәртебесi жоқ бiрде-бiр заңды тұлға "банк" деп атала алмайды немесе өзiн банк қызметiмен айналысушы ретiнде сипаттай алмайды. Банк басқармасы тұрған жер (почта бойынша мекен-жайы) банк тұрған жер деп танылады [6,1б.].
Коммерциялық банктер - кәсіпорындармен ұйымдарға, сондай ақ халыққа тікелей және жан-жақты кешенді қызмет көрсететін банктер. Бұл олардың басқа арнаулы несие мекемелерінен айырмашылығы. Ал банктік емес несие мекемелерінің банктерден өзгешелігі олар тек кейбір банктік операциялар жүргізумен және кейбір қызмет түрін көрсетумен шұғылданады. Коммерциялық банктердің негізгі мақсаты неғұрлым жоғарғы пайда табу. Банктің жарғылық қоры оның міндеттемелерін қамтамасыз етіп, банктік операциялар жүргізудің негізгі көзі болып саналады. Алғашқыда ол (мемлекеттік банкті қоспағанда) акция сату есебінен, немесе құрылтайшылардың жарнасы есебінен қалыптасады. Банктің құрылтайшылары мен акционерлері сатып алған акцияларына тек ақша төлеуге міндетті. Жабық акционерлік қоғам түріндегі банктің акциясын төлеуге оның несиеге алған, кепілге алған және басқа да тартылған қаражатты қолдануға болмайды. Банктің акциясы алғашқы нарықта барлық құрылтайшыларға бірдей құнмен, яғни акцияның көрсетілген құнымен сатылады. Жаңадан құрылған банктің оның құрылтайы қаражаттарында жарияланған жарғылық қорының елу процентін акционерлері банк тіркеуден өткен кезге дейін, ал тіркеуден өткен кезеңнен бастап бір жыл ішінде түгел төлеуі қажет. Жарғылық қорды молайту екі жолмен жүргізіледі: біріншіден, қосымша акцияларды шығару, оның ішінде банктің пайдасын капиталдандыру және банктің облигациясын оның акциясына айырбастау есебінен [9,64б.].
Жалпы банктердің қызметтері:
- уақытша бос ақша қаражаттарын тарту жинақтау және оны қарыз капиталына айналдыру;
- кәсiпорындарға мемлекетке жеке тұлғаға несие беру, бағалы қағазбен операция жүргiзу;
- ақша айналымын реттеу;
- айналымға несие құралын шығару;
- экономикалық, қаржылық кеңес беру;
- эмиссиялық қызмет атқару.
Банк өзiнiң жарғысы бар толық шаруашылық есеп және өзiн-өзi қаржыландыру негiзiнде қызмет жасайтын заңды тұлға болып табылады. Мемлекеттiк банк осы заң бойынша қызмет атқарып жоғарғы кеңесiне есеп бередi. ҚР заңына сай мемлекеттiк банк деп капиталы толығынан үкiмет иелiгiнде немесе акционерлiк капиталдың басым бөлiгi мемлекеттiк құрылтайшылардың акциясы болғанда есептеледi. Коммерциялық банктер ол өздерiнiң акционерлер жиналысында қабылданған жарғысы бойынша қызмет iстейдi. Екіншіден акцияның көрсетілген құнын өсіру жолымен.
Банктің жоғары басқарушы органы акционерлердің жалпы жиналысы, оның ағымдағы қызметін банктің басқармасы жүргізеді. Банктің басқарушы қызметкерлері болып, қадағалау кеңесінің төрағасы және оның мүшелері, Басқарманың төрағасы және оның орынбасарлары, банктің бас бухгалтері және оның орынбасарлары, банк бөлімшесінің бірінші басшысы және бас бухгалтері мен олардың орынбасарлары саналады. Банктің заңға сәйкес банктің Басқармасының төрағасы және оның орынбасарлары, банк бөлімшесінің бірінші басшысы және бас бухгалтері қызметке ҚР Ұлттық банктің келісімімен тағайындалады. Әдетте олардың банк жүйесіндегі төраға мен бас бухгалтер үш жылдан кем емес, ал олардың орынбасарлары екі жылдан кем емес қызмет стажы болуы шарт. Осы айтылған қызметкерлер ҚР Ұлттық банктің келісімін үш айға дейін алмаса, өз міндеттерін әрі қарай орындауға құқы жоқ.
Акционерлердің жиналысы кезекті және кезектен тыс болып бөлінеді. Кезекті жиналыс жылма жыл есепті жылдағы банк балансы жасалғаннан кейін бір айдан аспай шақырылуы керек, ал кезектен тыс жиналыс құрылтайшылардың, қадағалау кеңесінің, Тексеру комиссиясының талабы бойынша шақырылады.
Банктің Ұйымдық құрылымы әрқайсысы белгілі бір міндетер мен талаптарды атқаратын қызмет тараулары мен бөлімшелерден тұрады.
Жалпы кез келген банктің ұйымдық құрылымы банктік операцияларды атқаратын міндеттерін ескеріп қалыптасады [1,240б.].
Банк операцияларын жүзеге асыру, сондай-ақ банкілердің осы бапта белгіленген өзге де операцияларды жүргізуі банк қызметі болып табылады.
Банк операцияларына мыналар жатады:
а) заңды тұлғалардың депозиттерін, банк шоттарын ашуды және жүргізуді қабылдау;
ә) жеке тұлғалардың депозиттерін, банк шоттарын ашуды және жүргізуді қабылдау;
б) банкілер мен банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың корреспонденттік есепшоттарын ашу және жүргізу;
в) осы адамның иелігіндегі тазартылған бағалы металдардың нақты саны көрініс табатын жеке және заңды тұлғалардың металл шоттарын ашу және жүргізу;
г) кассалық операциялар: банкноттар мен мәнеттерді қабылдау, беру, қайта есептеу, ұсату, айырбастау, сұрыптау, қаптап буу және сақтау;
д) аудару операциялары: заңды тұлғалар мен жеке тұлғалардың ақшасын аудару жөніндегі тапсырмаларын орындау;
е) есептеу операциялары: заңды тұлғалар мен жеке тұлғалардың вексельдері мен өзге де қарыз міндеттемелерін есепке алу (дисконт);
ж) заем операциялары төлем мерзім, қайтарым талаптарына сәйкес: ақшалай түрде несие беру;
з) жеке тұлғалар мен заңды тұлғалардың, оның ішінде корреспондент банктердің тапсырмасымен олардың банктік шоттары бойынша есеп айырысуларды жүзеге асыру;
и) сенім (трасталық) операциялары: сенім білдірілген адамның мүддесі үшін және соның тапсыруымен ақшаны, тазартылған бағалы металдарды және құнды қағаздарды басқару;
к) клиринг операциялары: төлемдерді жинау, салыстыру, сорттау және растау, сондай-ақ олардың өзара төлемдер өтеуін жүзеге асыру және клирингке қатысушылардың таза көзқарасын айқындау;
л) сейфтік операциялар: сейф жәшіктерін, шкафтар мен үй-жайларды жалға беруді қоса клиенттердің құжаттамалық нысанда шығарылған бағалы қағаздарын, құжаттары мен қазыналарын сақтау жөніндегі қызметтер;
м) ломбард операциялары: сақтауға алынып оңай өтетін бағалы қағаздарды және қозғалатын мүлікті кепілге алып, қысқа мерзімді несие беру;
н) төлем карточкаларын шығару;
о) банкноттарды, мәнеттер мен қазыналарды инкассациялау және басқа жаққа салып жіберу;
п) шетел валютасымен айырбастау операцияларын ұйымдастыру;
р) төлем құжаттарын инкассоға қабылдау (вексельдерді қоспағанда);
с) чек кітапшаларын шығару;
т) бағалы қағаздар рыногындағы клирингтік қызмет;
у) аккредитивті ашу (ұсыну) мен растау және ол бойынша міндеттемелерді орындау;
ф) ақша түрінде орындалуды көздейтін банк кепілдіктерін беру;
х) үшінші тұлғалар үшін ақша түрінде орындауды көздейтін банктік кепіл болушылықтар мен өзге де міндеттемелер беру.
Жоғарыда аталған операцияларды жүргізу үшін банкілерге және басқа заңды тұлғаларға лицензияны ҚР Ұлттық Банк қана беруге құқылы [6,32б.].
Осы көзделген операциялар жүргізуге арналған лицензия уәкілетті органның келісуі бойынша беріледі.
Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен микрокредиттік ұйымдар ретінде тіркелген заңды тұлғалардың микрокредиттер беру женіндегі қызметі банк операцияларына жатпайды.
Басқа банкілер және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар ҚР Ұлттық Банкінің лицензиясы болған жағдайда мына операцияларды жүзеге асыруға құқылы:
а) қымбат тазартылған бағалы металдарды (алтын, күміс, платина, платина тобына жататын металдар) құйма күйінде, қымбат тазартылған бағалы металдардан жасалған монеталарды, дәрігерлік бұйымдарды сатып алу, кепілге қабылдау, есепке алу, сақтау және сату;
б) құрамында бағалы металдар мен асыл тастар бар зергерлік бұйымдарды сатып алу, кепілге қабылдау, есепке алу, сақтау және сату;
в) вексельдермен жасалатын операциялар: вексельдерді инкассоға қабылдау, төлемшілердің вексельдерді төлеуі жөнінде қызметтер көрсету, сондай-ақ делдалдық тәртібімен ескертпелі вексельдерді, вексельдер акцептін төлеу;
д) лизинг қызметін жүзеге асыру;
е) өз меншігіндегі бағалы қағаздарды (акцияларды қоспағанда) эмиссиялау;
ж) факторингтік (сауда-саттық) төлем ету құқығына ие болу;
з) форфейтингтік операциялар: тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатып алушының қарыз міңдеттемесін сатушыға айналым түспейтін жолмен вексель сатып алу арқылы төлеу [2,34б.].
Банктер бағалы қағаздар рыногында кәсіби қызметтің мынадай:
а) Қазақстан Республикасының және рейгтингтік агенттіктердің бірінің талап етілетін ең төменгі рейтингін алған елдердің мемлекеггік бағалы қағаздарымен не мұндай рейтингі болмағаңда, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің шешімі бойынша -- делдалдық;
б) Қазақстан Реслубликасының және рейтингтік агенттіктердің бірінің талап етілетін ең төменгі рейтингін алған елдердің мемлекеттік бағалы қағаздарымен не мұндай рейтингі болмағанда, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің шешім бойынша өзге де бағалы қағаздармен -- дилерлік;
Рейтингтік агенттіктердің тізбесін және талап етілетін ең төменгі рейтингті Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі белгілейді.
в) кастодиандық;
г) клирингтік түрлерін жүзеге асыруға құқылы.
Банктердің клирингтік қызметті қоспағанда бағалы қағаздар нарығында кәсіби қызметтің жоғарыда аталған бір немесе бірнеше бірлескен түрлерін жүзеге асыруына лицензияларды ҚР Ұлттық Банктің келісімімен уәкілетті орган береді.
Ұлттық Банктің нормативтік құқықтық актілерінде қызметтің жекелеген түрлеріне банктердің лицензия алуымен байланысты олар үшін, сондай-ақ осы Заңға сәйкес ұйымдардың жарғылық капиталына қатысушы банктер үшін қосымша талаптар белгіленуі мүмкін [3,19б.].
1.3 Коммерциялық банктердің жүргізетін операцияларға қойылатын жалпы талаптар
Банкілер банк қызметін операцияларды жүргізудің жалпы шарттарын белгілейтін ережелер мен ішкі ережелер болған жағдайда ғана жүзеге асыруға құқылы.
Банк операцияларын жүргізудің жалпы шарттары туралы ережелерін банк директорларының кеңесі (жабық қоғамда мұндай орган болмаған жағдайда акционерлердің жалпы жиналысы) бекітуге және оларда мынадай мәліметтер мен рәсімдер болуға тиіс:
а) қабылданатын депозиттер мен берілетін несиелердің шекті сомасы мен мерзімі;
б) депозиттер мен несиелер бойынша сыйақы (мүдде) ставкасының шектік мөлшері;
в) депозиттер мен несиелер бойынша сыйақы (мүдде) төлеудің шарттары;
г) банк қабылдайтын қамтамасыз етуге қойылатын талаптар;
д) банк операцияларын жүргізу ставкалары мен тарифтері;
е) банк пен оның клиентінің құқықтары мен міндеттері, олардың жауапкершілігі;
ж) банк директорларының кеңесі (жабық қоғамда мұндай орган болмаған жағдайда акционерлердің жалпы жиналысы) банк операцияларын жүргізудің жалпы шарттарына енгізу қажет деп есептейтін басқа шарттар, талаптар мен шектеулер [6,25б.].
Банкінің ішкі ережелері:
а) банк бөлімшелерінің құрылымын, міндеттерін, қызметі мен өкілеттігін;
б) ішкі аудит қызметінің, несие комитеті мен басқа да тұрақты жұмыс істейтін органдар қызметінің құрылымын, міндеттерін, қызметі мен өкілеттігін;
в) құрылымдық бөлімшелер басшыларының құқықтары мен міндеттерін;
г) банкінің атынан және оның есебінен мәміле жасаған кездегі лауазымды адамдар мен банк қызметкерлерінің өкілеттігін белгілеуге тиіс.
Банк операцияларын жүргізудің жалпы шарттары ашық ақпарат болып табылады және ол коммерциялық немесе банк құпиясының мәні бола алмайды.
Банк құпиясына қолданылып жүрген заңдарға сәйкес коммерциялық құпия санатына жатқызылған нақты банк операциясын жүргізу шарттарына қолданылмайды.
Банкілер клиенттің бірінші талап етуі бойынша банк операцияларын жүргізудің жалпы шарттар туралы ережесін беруге міндетті [4,48б.].
Банкілердің клиентке банк операциясын жүргізуге байланысты ықтимал тәуекелдер туралы ақпарат беруден бас тартуға құқығы жоқ.
Банкілер арасындағы, сондай-ақ банкілер мен олардың клиенттері арасындағы қатынастар, егер Қазақстан Республикасының Заңдарында өзгеше көзделмесе, шарттар негізінде жүзеге асырылады.
Сонымен бірінші бөлімде біз банктердің қызметінің теориялық негізімен таныстық. Бірінші бөлімде банктің даму тарихын ежелден бастап Қазақстандағы банктің дамуын қарастырумен бірге банктердің түрлері мен құрылымын келдірдік. Айта кететін болсақ банк итальян сөзінде айырбас орны деген мағынаны береді және Қазақстандағы банк дамуы 4 кезеңнен тұрады. Сонымен қатар банктердің қызметтері мен оларға қойылатын талаптарды талдадық. Қазақстан Республикасының банк жүйесі 2 деңгейден тұрады: бірінші деңгейде ҚР Орталық банк, екінші деңгейде коммерциялық банктер.Қорыта кеткенде бірінші бөлім бізге жалпы банк жайлы негізгі теориямен таныстырып өтті. Келесі бөлімде біз ҚР Орталық банкі мен коммерциялық банктердің қызметтерін талдаймыз.
2 Қазақстан Республикасының банктердің қызметтерін және дамуын талдау
2.1 ҚР Орталық банк және оның қызметтерін талдау
ҚР Ұлттық банкінің республикадағы банк жүйесінің жоғары (бірінші) деңгейіндегі банк, өз қызметін Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 30 наурыздағы Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы Заңы бойынша жүргізеді және осы Заңға сай Президентке есеп береді. Сонымен қатар ҚР Ұлттық банк өз қызметінде Қазақстан Республикасының Конституциясын және басқа заңдарды, халықаралық шарттар мен келісімдерді басшылыққа алады [5,1б.].
ҚР Ұлттық банк - заңды тұлға, дербес балансы бар, өзіне тікелей бағынатын төменгі бөлімшелері мен бірге тіке бағыныстағы біртұтас орталықтандырылған құрылым, іс-әрекетін толық шаруашылық есеп негізінде жүргізеді. Әр түрлі салық жинаудан,баж салығын және кеден салығын төлеуден босатылады. Ол республиканың кез келген жерінде және одан тыс жерлерде өзінің басқармасын және басқада бөлімшелерін ашуға құқығы бар. Өз жұмысын үкіметпен келісіп, үнемі кеңесіп жүргізеді. Үкімет Ұлттық банктің міндеттемелері бойынша жауапты емес,дәл сол сияқты,егер өзіне белгілі бір жауапкершілік алмаса, Ұлттық банк те үкіметтің міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Үкіметтің өкілдік және атқарушы органдарының Ұлттық банк пен оның құрылымдық бөлімшелерінің заңды қызметтерін атқаруға араласуға құқығы жоқ.
Орталық банктiң қызметтерi:
oo ежелден қалыптасқан мемлекеттiң өкiлi ретiнде заңды түрде банкнота шығару;
oo орталық банктiң ақша несие реттеу қызметi ол экономиканы ақша несие айналымына әсер ету жолымен реттеу, яғни үкiметтiң экономикалық саясатың құрамдас элементi;
oo орталық банктiң сыртқы экономикалық қызметi. Мемлекеттiк валюталық саясатын жүргiзетiн және валюталық бақылау органы болып табылады.
oo орталық банктiң банк iсi қызметi - негiзгi клиентi коммерциялық банктер (бұл дегенiмiз коммерциялық банктерден айырмашылығы);
oo орталық банк үкiмет банк iсi қызметi. Ол әрi кассирi, несие берушiсi, қаржылық кеңесшiсi [2,173б.].
Мемлекеттiк борышты басқару деп - орталық банктiң зайымдарын орналастыру және конверсия операциясын жүргiзу.
ҚР Орталық банктiң операциялары:
Олар екi түрге бөлiнедi: актив - ол осы қаражатты орналастыру операциялары. Пассив - ол операциялар банктiң ақша қаражатын тартып банктер ресурстарын құру операциялары.
Сонымен:
oo мемлекет орталық банкпен тығыз байланысты. Оның саясатына шексiз ықпал етедi;
oo ҚР Орталық банк- ол дербес заңды тұлға;
oo ақша несиелiк валюталық тұрақтылықты сақтаудағы iс-әрекетiнiң тиiмдiлiгiне қажеттi жағдай жасау;
oo үкiметтiң экономикалық саясатының негiзгi элементi ақша несиелiк қаржы саясатын орындау орталық банкiнiң қызметiнiң тәйiнi болады.
Орталық банктiң мiндетi - ол ұлттық ақша өлшемiнiң төлем қабiлеттiлiгiмен валюталық курсын банк жүйесiнiң тиiмдiлiгiмен сенiмдiлiгiмен қамтамасыз ету [2,204б.].
Қазақстан Республикасындағы Банктер және банк қызметi туралы Республика Президентiнiң 1995 жылғы 31-шi тамыздағы заңында Қазақстандағы 2 деңгейлi банк жүйесi бар дедi. Олар: Ұлттық банк- мемлекеттiк орталық банкі. Басқа барлық банктердi заңда төменгi деңгейлi банк деп жазылған.
Қазақстан Ұлттық банкі Қазақстан Республикасы заңдарының негізінде өзінің қызметіне қарай Ұлттық банк берген лицензия негізінде кейбір банктік операция түрлерін жүргізетін барлық банктердің ,бактік емес қаржы мекемелерінің міндетті түрде орындауы үшін нормативтік актілер шығарады.Ол нормативтік актілер Қазақстан Ұлттық Банкінің хабаршысының (Вестник Национального Банка Казахстана) атты қазақ және орыс тілдерінде шығатын ресми басылымдарда жарияланады.
ҚР Ұлттық банктің негізгі міндеті - ұлттық валютаның ішкі және сыртқы тұрлаулылығын қамтамасыз ету. Сондықтан ол:
oo ақша айналымы, несие, банктік есеп айырысу мен валюталық қатынастарды ұйымдастырады;
oo ақша-несие және банк жүйелерінің тұрақты қызметін қамтамасыз етеді;
oo несие берушілер мен салымшылардың, сондай-ақ шетел валютасын сатып алу-сату және басқа ұйымдардың мүддесін қорғау және олардың жұмысын бақылау сияқты мемлекеттің экономикалық саясатын жүргізеді [5,2б.].
ҚР Ұлттық банкінің міндеті оның атқаратын қызметтері арқылы орындалады :
Біріншіден, Қазақстан Республикасында мемлекеттік ақша-несие саясатын жүргізу, яғни Ұлттық банк айналымдағы ақша массасының көлемін реттеумен және ресми проценттік мөлшердің деңгейін өзгертумен шұғылданады. Егер ақша-несиелік реттеу әдісімен инфляция деңгейін тежеу мүмкіндігі болмаған жағдайда Ұлттық банктің несие салымдарын шектеуге және банк операциялары бойынша проценттік мөлшерді өзгертуге құқығы бар. Сондай - ақ алты айға дейінгі мерзімге шығарылған бірінші кластық жай және айналмалы вексельдерді, чектерді сатып алып және қайта сатады.
Ұлттық банк өзінің бағалы қағаздарын шығарады, сонымен қатар мемлекеттік бағалы қағаздарды, облигацияларды, депозиттік сертификаттарды, дисконттық және өтелімдік мерзімі бір жылға дейінгі проценттік бағалы қағаздарды сатып алу және сатумен шұғылданады. ҚР Ұлттық банкте сақталатын міндетті резервтердің нормативін белгілеп, айналымда жүретін төлем құралдарының түрлерін анықтайды.
Екіншіден, Қазақстан Республикасында қолданылатын банкнота және монетаны (теңге мен тиынды) эмиссиялау. Ол үшін ҚР Ұлттық банк номиналдардың құрылымын, теңге мен тиындардың пішінін (дизайн), олардың қажет мөлшерін анықтап, дайындығын қамтамасыз етеді.
ҚР Ұлттық банктің қолма-қол ақша қаражатын шығаратын, теңге мен тиынның қолма-қол ақшасыз эквивалентін алып сату арқылы айналысқа түсуді ұйымдастыратын айрықша құқығы бар. Сондай-ақ қолданылған ақша белгілерін айналымнан шығарып,оларды жаңасымен айырбастап,тозығы жеткендерін жоюмен шұғылданады.
Үшіншіден, банктердің банкісі қызметін атқару. Ол үшін ҚР Ұлттық банк республикадағы қайта қаржыландыру жүйесін ұйымдастырып, бірінші класты ( жоғары өтімді, қауіпсіз) бағалы қағаздармен және басқа активтермен қамтамасыз етілген несиені алты ай мерзімге береді. ҚР Ұлттық банк- екінші деңгейдегі банктер үшін соңғы сатыдағы несие беруші. Несиені ұлттық валютамен де, шетел валютасымен де, сондай-ақ қамтамасыз етілген, я болмаса қамтамасыз етілмеген несиені Ұлттық банктің басқармасы белгіленген тәртіппен және мерзімге береді. Қазақстан Республикасындағы есеп айырысу формалары мен тәртібін анықтап, Қазақстандық теңгемен жүргізілетін банкаралық есептесуді өз уақытымен және тоқтаусыз жүруін қамтамасыз ететін төлем жүйесінің қызметін ұйымдастырады [2,238б.].
Төртіншіден,үкіметтің және мемлекеттік органдардың банкі және агенті қызметін атқару үшін кепілшісі үкімет болған республиканың ішкі және сыртқы қарызын өтеуге қатысады, Қаржы министрлігінің шоттары бойынша дебеттік қалдықты (сальдо) болдырмау үшін қажетті іс-шараларды қабылдайды. Қаржы министрлігімен келісілген шарт негізінде мемлекеттік бағалы қағаздарды орналастырып, олардың депозиторлық ісін жүзеге асырады.
Банктердегі бухгалтерлік есеп айырысудың, бухгалтерлік, банктік және басқа есептін мерзімін, формасын, тәртібін және әдісін бекітіп, сондай-ак олардың орындалуын бақылайды. Банктер мен олардың филиалдарының қызметін жергілікті жерде немесе аудиторлық ұйымдарды шакырып бакылайды. Ұлттық банк өзінің бақылау қызметін атқару үшін банктердің балансын, есебін және басқа құжаттарын тексереді.
Бесіншіден, ваюталық реттеу және валюталық бақылау қызметі. Оны атқару үшін ҚР Ұлттық банк шетел валютасының және шетел валютасындағы бағалы қағаздардың айналым аясын және тәртібін белгілеп, шетел валютасымен жүргізілетін операцияларға қажетті кезде, оның ішінде проценттік мөлшер деңгейіне шектеу қояды.
Резиденттер үшін шетел валютасын және шетел валютасындағы бағалы қағаздарды Қазақстанға аудару, әкелу, әкету және салып жіберу тәртібін белгілеп, сондай-ақ Қазақстан Республикасының резиденттерінің республикадан тыс шетел валютасында шот ашуының мақсатын тәртібін және жағдайын анықтап, шот ашуға рұқсат береді.
Ұлттық валютаның шетел валютасымен салыстырып, курсын реттейді. Халықаралық есеп айырысуды ұйымдастырып, шетелдермен валюта-қаржылық және несие-есеп қатынастарын жетілдіреді. Шетелден алынған банктік несиенің есебін жүргізеді [3,128б.].
Алтыншыдан, елдің алтын валюта қорларын басқару қызметі. Оны атқару үшін ҚР Ұлттық банкі мемлекеттің алтын валюта қорларын қалыптастырып, олармен операция жүргізеді. Қазақстан Республикасы Президентінің Бағалы металдарға және асыл тастарға байланысты қатынастарды мемлекеттік реттеу туралы Заңға сай бағалы металдардың алғашқы саудасына бірінші сатып алушы құқымен қатынасып, қазақстандық және басқа өндірушілерден (сатып алушылардан) Ұлттық банктің алтын валюта қорын толтыру үшін бағалы металдарды сатып алады. Оларды сақтауға қабылдап, одан әрі сақталуын қамтамасыз етіп, қажет жағдайда заңға сәйкес сатады.
Президенттің немесе үкіметтің тапсырмасы бойынша Ұлттық банктің қоймасында сақтау үшін үкіметтік бюджеттік резервке алынған құндылықтарды қабылдайды.Алтын және басқа да бағалы металл құймаларын, монеталарды, өңдеген және өңделмеген табиғи асыл тастарды ішкі және сыртқы нарықта сатып алу және сату операцияларын жүргізеді.
ҚР Ұлттық банкі өз шығындарын өз қаражатымен өтейді. Оның өз қаражаты: жарғылық, резерв капиталынан, қайта бағалау шоттары және арнайы резервтерінен құрылады.
Ұлттық банктің жарғылық капиталы 20 млрд теңгеден қалыптасады және оның міндеттемелерін қамтамасыз етеді. Жарғылық капитал мемлекеттік бюджеттен бөлінген қаржыдан, мемлекет берген негізгі қордың құнынан және Ұлттық банктің алған пайдасынан құрылады [5,6б.].
Резерв капиталы жарғылық капиталы мөлшерінен тұрады. Таза табысы есебінен толтырылып, жүргізілген операциялар бойынша шығындарды өтеуге жұмсалады.
Алтын валюта активтерін қайта бағалау шоты оларды бағалаудан түскен іске асырылмаған табысты есепке алуға арналады. Бұл шоттың Ережесін Ұлттық банктің Басқармасы бекітеді. Алтын валюталық резерв теңгенің ішкі және сыртқы тұрлаулылығын қамтамасыз ету үшін құрылып және белгілі бір мақсаттарға жұмсалады. Алтын валюталық резерв төмендегі элементтерден құрылады:
. алтыннан;
. банкнота, монета түріндегі шетел валютасынан, шетелдердегі және республикадағы Ұлттық банктің шоттарындағы қаржылардың қалдықтарынан;
. Ұлттық банкте сақтаулы валюталық құндылықтардан;
. шетел үкіметтері немесе халықаралық қаржы мекемелері шығарып,кепілдік берген бағалы қағаздардан;
. шетел валютасындағы жай және аударым вексельден;
. өтімділігі және қауіпсіздігі қамтамасыз етілген жағдайдағы шетел валютасындағы басқа сыртқы активтерден құрылады [10,122б.].
Арнайы резервтер Ұлттық банктің шығыстары есебінен күмәнді және үмітсіз талаптарынан, оған қоса несиелерден, депозиттерден, бағалы қағаздардан, есеп айырысу кезіндегі шығындардан, шоттардағы қалдықтардан және басқа да активтерден, сондай-ақ жалпы провизиялардан құрылып, оған аяқталмаған құрылыс көлемі және Ұлттық банктің монетарлық емес талаптары және әлеуметтік сипаттағы төлемдер кіреді.
ҚР Ұлттық банкінің қаржылық жылдағы таза табысы оның іс жүзінде алған кірістері мен осы жылғы шығын арасындағы айырмаға тең. Шығынға шығарылып тасталған күмәнді борыштар, активтердің, оның ішінде айналымға шығарылған банкноталар мен монеталардың амортизациясы (тозуы) қосылады. Табыс жоғарыда айтқанымыздай, жарғылық, резерв капиталын қалыптастыруға жұмсалып, қалған бөлігі келесі қаржы жылының үлесіне жіберіледі.
ҚР Ұлттық банкінің басқарушы органы болып Басқарма және директорлар Кеңесі (Директорат) саналады. Оның жоғарғы органы-Басқарма, ол 9 адамнан тұрады. Оған Ұлттық банктің төрағасы, бес лауазымды адамы және Президенттен бір, Республика Үкіметінен екі өкіл, сондай-ақ уәкiлеттi органның басшысы кiредi. Президенттен, Республика Үкіметінен және Ұлттық банктен кірген басқарма мүшелерінен тиісінше Президент, Үкімет және Ұлттық банктің төрағасын бекітеді және қызметтен босатады.
Төраға, Төраға орынбасары
Басқарма
Ұлттық банк орталығы
Директорат
Құрамы: Төраға, 4 орынбасары, Президенттен 1 өкіл, Парламенттен 1 өкіл, Үкіметтен 2 өкіл
1-ші сурет - ҚР Ұлттық банкінің басқарушылық ұйымдастырылуы
ҚР Ұлттық банкінің төрағасын республика Президенті Парламентпен келісе отырып 6 жыл мерзімге тағайындайды. Егер төраға қызметтен кеткісі келсе 2 ай бұрын алдын ала Президентке арыз жазуға құқылы. Оны қызметтен Президент босатады. Төраға Ұлттық банктің қызметіне жауапты. Оның орынбасарларын төрағаның ұсынысымен Республика Президенті төрағаның бекітілген мерзіміне тәуелсіз 6 жыл мерзімге бекітеді. Төрағаның орынбасарларын қызметінен төрағаның ұсынысымен республика Президенті босатады. Сондай-ақ төрағаның орынбасарлары өз еркінше қызметінен кеткісі келсе, онда 2 ай бұрын төраға арқылы Президентке арыз береді [5,7б.].
Ұлттық банктің Басқармасының мәжілістері қажетті кезде, бірақ айында кемінде 1 рет өткізіп, онда Ұлттық банктің, жоғарыда айтылған қызметтерін орындайды, ал Ұлттық банктің күнбе-күнгі қызметін басқаратын орган-Директорлар Кеңесі. Директорлар Кеңесі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz