Әлемдегі мүгедектермен әлеуметтік жұмыс жағдайын талдау
Мүгедектігі бар азаматтар қоғам өмірінің барлық аспектілеріне қатысуға бірдей құқығы бар. Бірдей құқықтар табиғи, психологиялық, сенсорлық, мәдениеттік, заңдылық және басқа да тосқауылдарға байланысты шектелген мүмкіндіктерді түзететін әлеуметтік қызметтің жүйесімен қамтамасыз етілуі керек. Осы тосқауылдар қоғамның басқа да мүшелері сияқты негіздермен мүгедектің қоғамға интеграциялануына мүмкіндік бермейді. Мүгедектік – бұл тек қана медициналық проблема емес, бәрінен бұрын ол – бірдей емес мүмкіндіктер қорытылған әлеуметтік проблема.
Қоғам олардың тәуелсіз өмір сүру үшін, қоғам өмірінің ажырамас бөлігі болуға адамның табиғи құқына ие болуға және тұрғын және қоғамдық ғимараттарға, көлікке, коммуникация құралдарына, еңбекке және білім беруге қол жеткізу еркіндігі мен таңдау еркіндігі бар стандарттарды өте мұқтажды мүгедектігі бар адамдарға икемдеуге міндетті.
Қазақстанда мүгедектік проблемаларын халықаралық нормаларға сәйкес айқындау және шешу тәсілдерінде түбегейлі өзгерістер жүрып жатыр. Қазіргі кезде еңбек ету қабілеті төмендеген немесе жоғалған адамдар ғана емес, сонымен қатар тіршілік әрекетінің басқа да шектелулері (өзіне өзі қызмет ету, жүріп-тұру, адамдармен қарым-қатынас жасау, бағдарлану, өзінің мінез-құлқын бақылау, оқыту) бар адамдар да мүгедек деп танылады
Халықаралық қоғамдастық мүгедектердің құқықтарын қорғау мәселелеріне жақында ғана назар аударды. 70-жылдардың аяғына дейін арнаулы қорғау шараларынсыз мүгедектердің барлық негізгі құқықтарын мойындау тұжырымдамасы басты орын алды. Адам құқықтары туралы халықаралық биллде жария етілген адамгершілік қадір-қасиетті кемсітпеу және құрметтеу қағидаттары мүгедектер үшін жеткілікті деп саналды. Алайда мүгедектік проблемасын зерделеу және мүгедектердің құқықтарын қорғау жөніндегі практикалық іс-әрекет олардың құқықтарын қорғаудың жекелеген халықаралық жүйесін құру қажеттігін анықтады.
Мүгедектердің құқықтарына арналған халықаралық құжаттардың тарихы Біріккен Ұлттар Ұйымының (БҰҰ) Ақыл-есі кем адамдардың құқықтары туралы декларацияны қабылдаған (БҰҰ-ның Бас Ассамблеясының 1971 жылғы 20 желтоқсандағы 2856 (XXVI) Қарарымен бекітілген) 1971 жылдан басталады. Мүгедектердің қанағаттарлық өмірге құқықтарын, сондай-ақ барлық азаматтық және саяси құқықтарын таныған жалпы сипаттағы халықаралық-құқықтық құжат БҰҰ-ның Бас Ассамблеясының 1975 жылғы 9 желтоқсандағы 3447 (XXХ) Қарарымен бекітілген Мүгедектердің құқықтары туралы декларация болды.
1976 жылы 16 желтоқсанда БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы 1981 жылды Халықаралық мүгедектер жылы, ал 1983 жыл мен 1992 жылдың аралығындағы кезеңді – БҰҰ мүгедектерінің онжылдығы деп жария етті. Халықаралық мүгедектер жылын өткізудің аса маңызды нәтижесі 1982 жылы 3 желтоқсанда БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы қабылдаған Мүгедектерге қатысты дүниежүзілік іс-қимыл бағдарламасы болды.
Қоғам олардың тәуелсіз өмір сүру үшін, қоғам өмірінің ажырамас бөлігі болуға адамның табиғи құқына ие болуға және тұрғын және қоғамдық ғимараттарға, көлікке, коммуникация құралдарына, еңбекке және білім беруге қол жеткізу еркіндігі мен таңдау еркіндігі бар стандарттарды өте мұқтажды мүгедектігі бар адамдарға икемдеуге міндетті.
Қазақстанда мүгедектік проблемаларын халықаралық нормаларға сәйкес айқындау және шешу тәсілдерінде түбегейлі өзгерістер жүрып жатыр. Қазіргі кезде еңбек ету қабілеті төмендеген немесе жоғалған адамдар ғана емес, сонымен қатар тіршілік әрекетінің басқа да шектелулері (өзіне өзі қызмет ету, жүріп-тұру, адамдармен қарым-қатынас жасау, бағдарлану, өзінің мінез-құлқын бақылау, оқыту) бар адамдар да мүгедек деп танылады
Халықаралық қоғамдастық мүгедектердің құқықтарын қорғау мәселелеріне жақында ғана назар аударды. 70-жылдардың аяғына дейін арнаулы қорғау шараларынсыз мүгедектердің барлық негізгі құқықтарын мойындау тұжырымдамасы басты орын алды. Адам құқықтары туралы халықаралық биллде жария етілген адамгершілік қадір-қасиетті кемсітпеу және құрметтеу қағидаттары мүгедектер үшін жеткілікті деп саналды. Алайда мүгедектік проблемасын зерделеу және мүгедектердің құқықтарын қорғау жөніндегі практикалық іс-әрекет олардың құқықтарын қорғаудың жекелеген халықаралық жүйесін құру қажеттігін анықтады.
Мүгедектердің құқықтарына арналған халықаралық құжаттардың тарихы Біріккен Ұлттар Ұйымының (БҰҰ) Ақыл-есі кем адамдардың құқықтары туралы декларацияны қабылдаған (БҰҰ-ның Бас Ассамблеясының 1971 жылғы 20 желтоқсандағы 2856 (XXVI) Қарарымен бекітілген) 1971 жылдан басталады. Мүгедектердің қанағаттарлық өмірге құқықтарын, сондай-ақ барлық азаматтық және саяси құқықтарын таныған жалпы сипаттағы халықаралық-құқықтық құжат БҰҰ-ның Бас Ассамблеясының 1975 жылғы 9 желтоқсандағы 3447 (XXХ) Қарарымен бекітілген Мүгедектердің құқықтары туралы декларация болды.
1976 жылы 16 желтоқсанда БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы 1981 жылды Халықаралық мүгедектер жылы, ал 1983 жыл мен 1992 жылдың аралығындағы кезеңді – БҰҰ мүгедектерінің онжылдығы деп жария етті. Халықаралық мүгедектер жылын өткізудің аса маңызды нәтижесі 1982 жылы 3 желтоқсанда БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы қабылдаған Мүгедектерге қатысты дүниежүзілік іс-қимыл бағдарламасы болды.
КІРІСПЕ
Халық тұрғындарын әлеуметтік қорғау, соның ішінде мүгедектермен әлеуметтік жұмыс, дүниежүзіндегі дамыған елдердің ішкі саясатындағы басымдық саласына айналды.
Адамзаттың әлеуметтік-адами есеқой барысында, мүгедектерге қатысты қоғамдық пікір мен көзқарастар үнемі өзгеріс үстінде болады.
Бүгінде қоғам мүгедектер проблемасын тек бір ғана топтық маңызды емес, бүкіл қоғамдық, әмбебаптық маңызы бар проблема деп қарастырады.
Қоғамдық ойдың мұндай өзгеріске әсер еткен себептер:
oo қоғамның әлеуметтік жағынан деңгейінің көтерілуі, материалдық-техникалық және экономикалық мүмкіндіктерінің өсуі;
oo адамзат өркениетінің интенсивті дамуының көтерілуі және адам ресурстарын пайдалану;
Мүгедекті тарихы, әлеуметтік және социомәдени зерттеулер оның көп жағдайда қоғамнан туындайтындығы туралы қорытынды шығарды.
Мақсаты: Қазақстан Республикасындағы және шетелдегі мүгедекетердің арасындағы әлеуметтік жұмыстың салыстырламалы талдауын өткізу және Қазақстан Республикасы мүгедектерінің әлеуметтік жұмысын жетілдіру үшін ұсыныстар дайындау.
Міндеттер:
- шетелдегі мүгедектермен әлеуметтік жұмыс бойынша әдебиеттер көзінің теоеретикалық талдауын жасау;
- Қазақстан Республикасының мүгедектермен әлеуметтік жұмысы бойынша теоертикалық және тәжірибелік салыстырмалы талдау жүргізу;
- Қазақстан Республикасының мүгедектермен әлеуметтік жұмысты жетілдіру бойынша ұсыныстар жасау.
Мүгедек термині латын түбірі valid дегеннен шығады (толыққанды, іске жарамды), ал тікелей аудармасында жарамайтын, толыққанды емес дегенді білдіреді.
Мүгедектіктің түрлері. Мүгедектерге қатысты әлеуметтік саясаттың негізгі принциптері:
Мүгедектіктің түрлерін бірқатар негіздеулер арқылы талдауға болады.
Жасына қарай:
oo мүгедек-балалар және мүгедек-еркектер;
Мүгедектіктің пайда болуына байланысты:
oo соғыс, еңбек, жалпы ауру бойынша т.б. мүгедектер.
Қозғалуға қабілеті болуы жағынан:
oo мобильді, азмобильді және қозғалмайтындар.
Еңбекке жарамдылық деңгейі бойынша:
oo еңбекке жарамды, еңбекке жарамдылығы шектеулі және уақытша еңбекке жарамсыз, еңбекке жарамайтындар.
Осындай бөлшектеуге сәйкес адамдардың осы топтарының мүддесін қорғауға бағытталған әлеуметтік саясат жасақталады.
Әлеуметтік саясатты іске асырудың негізгі принциптері:
1. Әлеуметтік әріптестік принципі.
2. Әлеуметтік бірлік принципі.
3. Қатысу принципі.
4. Әлеуметтік компенсация принципі.
5. Мемлекеттік және қоғамдық кепілдіктер принципі.
Мүгедектермен әлеуметтік жұмыстың негізгі мақсаттары:
oo адамның дәрменсіздік күйінен шығару;
oo өмір сүрудің жаңа жағдайларына үйренуге, бейімделуіне көмектесу;
oo адамға жоғалтып алған мүмкіндіктері мен функцияларын қалпына келтіру.
Көрсетілген мақсаттар әлеуметтік технологияларды белгілейді.
Біріншіден, бұл әлеуметтік реабилитациялар технологиясы, адамды мүмкіндігінше толық, қалыпты және белсенді өмірге қайтару.
Мүмкіндіктерді әлеуметтік реабилитациялау жүйесі мынадай түрлерін қамтиды: медициналық-әлеуметтік, психологиялық және педагогикалық, әлеуметтік-экономикалық, кәсіби және тұрмыстық.
Екіншіден, ол әлеуметтік қамтамасыз ету технологииясы.
Әлеуметтік қамтамасыз ету технологиясы мынадай элементтерден тұрады:
oo сәйкестелінген нормативті-құқылық базасын қалыптастыру;
oo мүгедектерді әлеуметтік қамтамасыз етуді міндеттейтін ұйымдар мен мекемелерді белгілеу;
oo төленетін ақылардың және олардың жүйелі түрде іске асырудың тәртібін белгілеу;
oo мүгедектердің қалыпты өмір сүруіне қажетті жабдықтармен (коляскалар, протездер, автокөліктер т.б.) қамтамасыз ету;
oo жүйелі түрде қажетті медициналық көмекті ұйымдастыру және іске асыру.
Үшіншіден, ол әлеуметтік қызмет көрсету технологиясы, яғни мүгедектің әртүрлі әлеуметтік қызметтері жағынан қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған қызмет.
Зерттеу объектісі: Қазақстан Республикасында және шет елдегі мүгедектермен әлеуметтік жұмыстың теоретикалық және тәжірибелік бағыттары.
Зерттеу пәні: мүгедектермен әлеуметтік жұмыс.
Болжам: Қазақстан Республикасының және шетелдегі мүгедектермен әлеуметтік жұмыстың салыстырмалы талдауы, сонымен қатар Қазақстан Республикасының Мүгедектер құқығы жайлы Конвенцияны ратификациялау бойынша дайындық шаралары жоспарын құрастырды.
Теоретикалық мәні: Қазақстан Республикасында және шетелдегі мүгедектермен әлеуметтік жұмысты салыстырмалы талдауы.
Практикалық мәні: Қазақстан Республикасындағы мүгедектермен әлеуметтік жұмысты дамыту үшін жасалған ұсыныстар жетілдіреді.
Әлеуметтік болжамның көрсетуінше, болашақ адамзаттық перспективалар әлеуметтік күтімді қажет ететіндігін көрсетеді. Сондықтан, тұрғындарды әлеуметтік қорғау, соның ішінде мүгедекермен әлеуметтік жұмыс, әлем елдерінің ішкі саясатының приоритеті болып табылады.
Мүгедектермен әлеуметтік жұмыс жүйесін үнемі жетілдіріп отыру- әлеуметтік дамудың маңызды міндеттерінің бірі.
Адамзаттықтың техникалық және технологиялық дамуы, экологиялық мәселелердің ушығуы, медициналық қызмет жүйесінің жетілуі - қоғамда мүгедектіктің санының қоғамда өсуіне әкеледі.
Қоғамдық дамудың қазіргі заманғы кезеңінде мүгедектік әлеуметтік жалғыздықтың негізі бола аламайтындығын білеміз.
Қазіргі күні қоғамда үнемі әлеуметтік реинтеграциясы бойынша тиімді жұмыс қажеттігін көрсетуде.
Қоғам мүгедектердің мәселесін әлеуметтік мәнді мәселе ретінде қарастыруда.
Қазіргі күні, БҰҰ денсаулық сақтау ұйымдарының эксперттерінің бағалауы бойынша мүгедектер барлық әлем тұрғындарының 10 -13% құрайды.
Мүгедектікті тарихи, медициналық- әлеуметтік және әлеуметтік мәдени зерттеулер бойынша мүгедектік көп жағдайда қоғамның негізінде пайда болады.
Қазіргі заманғы мүгедектіктің маңызды себептері мен факторлары болып:
- кедейлік;
- денсаулық сақтауды дамытудың төменгі деңгейі;
- еңбектің зиянды және қауіпті жағдайы;
- әлеуметтенудің жағымсыз өтуі;
- қарама-қайшы нормалар мен құндылықтар және басқалар.
Мүгедектікті тудырушы әлеуметтік себеп, әлеуметтік бөгет мүгедектердің қоғам өміріне толық және белсенді қатыса алмауы.
Осы айтылғандарды ескере отырып, мүгедектермен әлеуметтік жұмыстың негізгі мақсатын келесідегідей айтуға болады: мүгедектіктің әлеуметтік бөгеттерін жою, маргиналдылықты және аутобіртектілікті жеңу және бөгетсіз әлеуметтік ортаны қалыптастыру.
I . ӘЛЕМДЕГІ МҮГЕДЕКТЕРМЕН ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫС ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ.
0.1. Мүгедектер құқығы мен еркіндігі аймағындағы шетел заңнамасына шолу.
Мүгедектігі бар азаматтар қоғам өмірінің барлық аспектілеріне қатысуға бірдей құқығы бар. Бірдей құқықтар табиғи, психологиялық, сенсорлық, мәдениеттік, заңдылық және басқа да тосқауылдарға байланысты шектелген мүмкіндіктерді түзететін әлеуметтік қызметтің жүйесімен қамтамасыз етілуі керек. Осы тосқауылдар қоғамның басқа да мүшелері сияқты негіздермен мүгедектің қоғамға интеграциялануына мүмкіндік бермейді. Мүгедектік - бұл тек қана медициналық проблема емес, бәрінен бұрын ол - бірдей емес мүмкіндіктер қорытылған әлеуметтік проблема.
Қоғам олардың тәуелсіз өмір сүру үшін, қоғам өмірінің ажырамас бөлігі болуға адамның табиғи құқына ие болуға және тұрғын және қоғамдық ғимараттарға, көлікке, коммуникация құралдарына, еңбекке және білім беруге қол жеткізу еркіндігі мен таңдау еркіндігі бар стандарттарды өте мұқтажды мүгедектігі бар адамдарға икемдеуге міндетті.
Қазақстанда мүгедектік проблемаларын халықаралық нормаларға сәйкес айқындау және шешу тәсілдерінде түбегейлі өзгерістер жүрып жатыр. Қазіргі кезде еңбек ету қабілеті төмендеген немесе жоғалған адамдар ғана емес, сонымен қатар тіршілік әрекетінің басқа да шектелулері (өзіне өзі қызмет ету, жүріп-тұру, адамдармен қарым-қатынас жасау, бағдарлану, өзінің мінез-құлқын бақылау, оқыту) бар адамдар да мүгедек деп танылады
Халықаралық қоғамдастық мүгедектердің құқықтарын қорғау мәселелеріне жақында ғана назар аударды. 70-жылдардың аяғына дейін арнаулы қорғау шараларынсыз мүгедектердің барлық негізгі құқықтарын мойындау тұжырымдамасы басты орын алды. Адам құқықтары туралы халықаралық биллде жария етілген адамгершілік қадір-қасиетті кемсітпеу және құрметтеу қағидаттары мүгедектер үшін жеткілікті деп саналды. Алайда мүгедектік проблемасын зерделеу және мүгедектердің құқықтарын қорғау жөніндегі практикалық іс-әрекет олардың құқықтарын қорғаудың жекелеген халықаралық жүйесін құру қажеттігін анықтады.
Мүгедектердің құқықтарына арналған халықаралық құжаттардың тарихы Біріккен Ұлттар Ұйымының (БҰҰ) Ақыл-есі кем адамдардың құқықтары туралы декларацияны қабылдаған (БҰҰ-ның Бас Ассамблеясының 1971 жылғы 20 желтоқсандағы 2856 (XXVI) Қарарымен бекітілген) 1971 жылдан басталады. Мүгедектердің қанағаттарлық өмірге құқықтарын, сондай-ақ барлық азаматтық және саяси құқықтарын таныған жалпы сипаттағы халықаралық-құқықтық құжат БҰҰ-ның Бас Ассамблеясының 1975 жылғы 9 желтоқсандағы 3447 (XXХ) Қарарымен бекітілген Мүгедектердің құқықтары туралы декларация болды.[1]
1976 жылы 16 желтоқсанда БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы 1981 жылды Халықаралық мүгедектер жылы, ал 1983 жыл мен 1992 жылдың аралығындағы кезеңді - БҰҰ мүгедектерінің онжылдығы деп жария етті. Халықаралық мүгедектер жылын өткізудің аса маңызды нәтижесі 1982 жылы 3 желтоқсанда БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы қабылдаған Мүгедектерге қатысты дүниежүзілік іс-қимыл бағдарламасы болды.
Осыдан 1993 жылға дейін қабылданған мүгедектердің құқықтары жөніндегі халықаралық-құқықтық құжаттар мүгедектердің жекелеген проблемаларын шешті, бірақ мүгедектердің құқықтарын тұтас қорғаған жоқ: Мүгедектерді кәсіби оңалту және жұмыспен қамту туралы ДЕҰ-ның Конвенциясы (№ 159, 1983 жыл), Мүгедектерді кәсіби оңалту және жұмыспен қамту туралы ДЕҰ-ның Ұсынымы (№ 168, 1988жыл), Мүгедектерге қатысты адам ресурстарын дамыту саласындағы қызметте басшылыққа алынатын Таллин қағидаттары (1991 жыл), Психикалық ауру адамдарды қорғау және психиатриялық көмекті жақсарту қағидаттары (1991 жыл). Тек 1993 жылы мүгедектердің құқықтарына арналған негізгі жан-жақты құжат - Мүгедектерге арналған тең мүмкіндіктерге қамтамасыз етудің стандарттық ережелері қабылданды.
Ерекше мұқтаж адамдарға білім беру жөніндегі Дүниежүзілік конференцияда: білім беруге және оның сапасына қол жеткізген Саламан декларациясы (Саламанка, Испания, 1994 жылғы 7-10 маусым) және ерекше мұқтаж адамдардың қарапайым мектептерге құқықтарын растаған Ерекше мұқтаж адамдарға білім беру бойынша іс-қимылдар негіздемесі қабылданды.
1993 жылы 14-25 маусымда Венада өткен Адам құқықтары жөніндегі дүниежүзілік конференцияда қабылданған Іс-қимыл бағдарламасының Теңдік, қадір-қасиет, шыдамдылық деген тарауында адам құқықтарының әмбебаптығы және мүгедектерге әдейі немесе абайсыз көзқарасы бойынша кемсітушілікке тыйым салу қағидаты ерекше атап өтілді.
Мүгедектердің жағдайын жақсартуға бағдарланған дамыту мәселелері БҰҰ ұйымдастырған жоғары деңгейдегі конференциялар мен кездесулердің күн тәртібіне жиі енгізіле бастады. Мәселен, 1995 жылы 15 қыркүйекте Әйелдердің жағдайы жөніндегі төртінші Дүниежүзілік конференцияда қабылданған Пекин декларациясы мен Іс-қимылдар платформасында мүгедек әйелдерге қатысты ережелер, бағдарлар мен шаралар толық мазмұнда берілген.
Сонымен бірге халықаралық қауымдастықтың күш-жігері жеткілікті шамада тиімді болған жоқ: БҰҰ екі рет жүргізген мониторинг (1987, 1992) барлық өзгерістерге қарамастан, мүгедектердің тең мүмкіндіктер алмағанын, ал көптеген елдерде қоғамнан оқшауланған күйінде қалғанын көрсетті. Осыған байланысты 1994 жылы БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы мүгедектерге қатысты Дүниежүзілік іс-қимыл бағдарламасын одан әорі жүзеге асырудың ұзақ мерзімді стратегиясын мақұлдады. Оның негізгі мақсаты ретінде түрді адамдық ресурстарды қамтитын және әрбір адамға оның әлеуетін барынша дамытуға мүмкіндік беретін барлығына бірдей қоғамды құру жария етілді.
Алайда қалыптасқан ахуал, мүгедектердің құқықтары туралы бірыңғай ресми халықаралық шарттың жоқтығы, МОТ-тың түрлі ұсынымдарындағы, басқа да нормативтік актілердегі мүгедектердің құқықтары туралы нормалардың шашыраңқылығы - халықтың осы тобының құқықтарын толыққанды қорғауға кепілдік бермейтінін анық көрсетті. Мексика Президенті Висенте Фокстың БҰҰ-ның Бас Ассамблеясының 56-шы сессиясында ұсынған бастамасы бойынша Мүнедектердің құқықтары мен қадір-қасиетін қорғау және көтермелеу туралы жан-жақты бірыңғай халықаралық конвенцияның жобасын дайындау басталды.
Арнаулы конвенцияны қабылдау қажеттігі негізгі конвенцияларда мүгедектердің құқықтарымен тікелей байланысты нормалардың жоқтығынан туындады. Мүгедектердің құқықтары мүгедектердің құқықтары жөніндегі осы конвенцияларда тек жанама ғана қозғалды. Тек Баланың құқықтары туралы конвенцияның бір бабында ғана мүгедек балалар туралы сөз болды. Қолданылып жүрген, мүгедектердің құқықтарына қатысы бар халықаралық-құқықтық құралдар заңдық тұрғыдан міндетті болып табылмады.
Мүгедектердің құқықтары жөніндегі негізгі халықаралық құжаттар бар.
Мүгедектерге қатысты дүниежүзілік іс-қимыл бағдарламасы мүгедектердің проблемаларын шешуде тәсілдерді өзгерткен бірінші құжат болды. Оны қабылдағанға дейін мүгедектерге қатысты әлеуметтік саясат тек медициналық сипаттағы шараларды, оңалтуды және мүгедектіктің жекелеген себептерін болдырмау жөніндегі алдын алуды ғана қамтыды. Бағдарламада жария етілген мүгедектердің қоғамдық өмірдегі теңдігі мен толық қатысуын қамтамасыз ету мақсаты халықаралық қауымдастықтың мүгедектіктің жай-күйін өзгертуді түсінгендігін, мүгедектік проблемасын шешуге тұтас амалдар қолдану қажеттігін мойындағанын айғақтайды.
Бағдарлама мүгедектік ұғымының өзін елеулі өзгертті: мүгедектерді халықтың әлсіз тобына жатқызуды тоқтатты. Сарапшылар түсінік бергендей, мүгедектік өмірдің қалыпты қыры болып табылады; сол немесе өзге де себеппен кез келген адам қалыпты өмір ағысының кез келген кезеңінде мүгедек болуы мүмкін.
Мүгедектердің осалдығы қағидатына негізделген тәсіл қарапайым әлеуметтік және экономикалық құрылымдарда мүгедектердің бейімделуіне жағдай жасау іс-шараларын қамтитын мүгедектердің әлеуметтік жеткіліктілігін дамыту тұжырымдамасына орын берді.
Мүгедектер үшін тең мүмкіндіктер жасау Бағдарламада қоғамдық өмірдің барлық салаларында қол жетімділікті қамтамасыз ету процесі ретінде қаралады. Құжатта жазылғандай, қол жетімділікті қамтамасыз етудің негізгі құрамы шешім қабылдау процесінде мүгедектердің толық әрі тиімді қатысуына жәрдемдесу шаралары болып табылады.
Мүгедектерге арналған тең мүмкіндіктерді қамтамасыз етудің стандарттық ережелері Дүниежүзілік бағдарламаның идеяларын дамыту шеңберінде қабылданды және түріне қарай мүгедектердің құқықтарына арналған шарттық құжат болды.
Стандарттық ережелер ұсынымдық сипатқа ие, алайда мүгедектердің құқықтарын қорғау саласында халықаралық құжат болмаған жағдайда олар мүгедекетердің құқықтарын танитын және кепілдік беретін бірден-бір әмбебап құжат болып табылады. Стандарттық ережелер мемлекеттің мүгедектер үшін тең мүмкіндіктерді қамтамасыз ету шараларын қабылдауда моральдық және саяси адалдықтарын көрсетеді. Мәнісі бойынша, олар - мемлекеттердің мүгедектік проблемаларын шешу шеңберіндегі саяси-құқықтық, экономикалық және техникалық ынтымақтастығының жалғыз негізі.
Стандарттық ережелердің құқықтық және моральдық негізі, құжаттың өзінде жазылғандай Адамның құқықтары туралы халықаралық билль, Баланың құқықтары туралы конвенция, Әйелдерге қатысты кемсітудің барлық нысандарын жою туралы конвенция, сондай-ақ Мүгедектерге қатысты дүниежүзілік іс-қимыл бағдарламасы болды.
Стандарттық ережелер төрт салада тең мүмкіндіктерді қамтамасыз ету жөніндегі практикалық ұсынымдарды келтіреді: тең қатысу үшін алғышарттар, тең мүмкіндіктер жасауға мақсатты салалар, оларды жүзеге асыру шаралары және бақылау тетігі.
Мүгедектердің құқықтарын қорғау саласында МОТ-тың арнаулы құжаттарының ішінде аса маңыздысы Мүгедекттерді кәсіптік оңалту және жұмыспен қамту туралы ДЕ конвенциясы (немесе № 159 Конвенция. Конвенция 1985 жылы 20 маусымда күшіне енді) болып табылады. № 159 конвенция барлық санаттағы мүгедектердің мүддесі үшін кәсіптік оңалту саласында тиісті шаралардың қабылдануын қамтамасыз етуге және жұмыспен қамтуға байланысты еңбек нарығында мүгедектердің мүмкіндігін кеңейтуге бағытталған.
1976 жылы барлық мүгедек балаларға арналған Білім туралы Заңды қабылдай отырып, АҚШ Конгресі елде сегіз миллионнан астам мүгедек балалардың бар екенін анықтады. Олардың жартысынан көбі тиісті білім алған жоқ. Осындай миллиондаған бала мектеп жүйесінде қамтылмаған. Барлық мүгедек балаларға арналған білім туралы заңның маңызы жоғары, өйткені мүгедек балалар үшін мектеп есігін ашып берді және оларға берілетін арнаулы білімді реттейтін бірқатар қорғау шараларын енгізді.
1988 жылы АҚШ Конгресі мүгедек адамдарға дене кемістігін адам боп өмір сүрудің табиғи элементі деп танитын, американдық қоғамның жалпы экономикалық, саяси, әлеуметтік, мәдени және білім беру өмірінде тәуелсіздігі, өзін-өзі көрсету, мазмұнды карьера жасау немесе толық қатысу құқығына ешқандай да қысым жасамайтын Тек-Акт ретінде танымал техникалық құралдар арқылы көмек беру туралы Заң қабылдады.[2]
Осы нормативтік құқықтық актілер қабылданғаннан кейін мүгедектердің өздерінің кемсітуге қарсы орасан қозғалыстары басталды. Осы орайда мүгедектер тарапын қабылдаған және жаңа заңдардың нормаларын орындамаған жағдайларда қатаң санкциялар қолданған соттар үлкен роль атқарды. Американың барлық штаты бойынша арнайы құрылған құрылысшы-мердігерлер бригадасы сырғыма жолдар мен пандустар жасай бастады, күннен- күнге мүгедектер үшін Америка қалаларында қол жеткізуді жақсартты.
0.2. Шетел мүгедектерін реабилитациялау тәжірибесі.
Шетел мүгедектерін реабилитациялау тәжірибесінде әлеуметтік сақтандыру: скандинавтік модель, континентальдық модель, америка-британдық модельдері бар.
Әлеуметтік сақтандырудың жүз жылдан астам тарихы бар және ол көптеген дамыған мемлекеттердің қоғамды әлеуметтік қорғау жүйесін құрды.
Скандинавтік модель: Бұл модельдің әлеуметтік саясатында әлеуметтік қажеттіліктердің көптеген шығындарды мемлекет өзіне алып, негізгі канал бюджет болып саналады. Мемлекет өзінің азаматтарының әлеуметтік әлауқаты үшін және әлеуметтік қызмет көрсетуде жауапкершілікті мойнына артады.
Континенталдық модель. Бұл модельде мемлекет, заң бойынша әлеуметтік қызмет көрсетуде ұйымдастырмай, тек алушыларға әлеуметтік төлемдерді алуға ғана жауап береді. Мұнда бюджеттік аударымдар және сақтандыру кірістер жұмыс істеушімен жұмыс берушілерде бірдей. Бұл модельге Германия, Фрнация, Австрия және Бельгия сүйенеді.
Американ-британдық модель. Бұл модель әлеуметтік сферадв мемлекеттің минималды қатысуымен сипатталған әлеуметтік бағдарламалардың қаржылық негізін мемлекеттік бюджеттің қаржысы емес, ал жекеменшік сақтаулар және жеке сақтандырулар құрайды. Мемлекет өз мойнына тек барлық азаматтардың минималды кірісін сақтайды.
Америка Құрама Штаттарының әлеуметтік қамтамасыздандыруы туралы айтатын болсақ, мүгедектерге әлеуметтік қызметпен медициналық қызмет, әлеуметтік төлемдер мен компенсациялар, тұрғын үй коммуналдық шаруашылығы, оқу орындарына жеткізу сияқты қызмет көрсетіледі. Сонымен қатар үйге келіп қызмет көрсету сияқты әлеуметтік қызметте бар.
Ұлыбаританияда мүгедектерге, оған қоса мүгедек балаларға 3 топ ұйымы: белгілі бір төлем үшін үйлердің жеке иелері, қоғамдық сектор, жергілікті өкімет қызмет көмек көрсетеді.
Әлеуметтік қызметтер үйге келіп, күндізгі орталықтарда, интернаттарда немесе күндізгі мектептерде көмек көрсетеді. Жоғарыда көрсетілген мекемелерде интеллектуалдық жағынан кемшілігі бар балалармен жұмыс істеген кезде оларды басқа адмдармен сөйлей білуге, далада, қоғамдық орындарда өзін-өзі ұстауға үйретуі үшін оларға арнайы серуендер ұйымдастырылады. Ойлау қабілетінің кемшілігі бар жас өспірімдер үшін кәсіби дайындық орталықтары қызмет етеді.
Шетел мүгедектерін реабилитациялау тәжірибесінде әлеуметтік қызмет етудің американдық үлгісі бар.
АҚШ-та мүгедектер бірінші кезекте зайпет ақымен және қойғылы, апаттықта сақтандырумен қамтамасыз етіледі. Олар үшін медициналық қызмет ету ұйымдастырылады. Еңбекке жарамсыздар үшін қызмет көрсетудің арнайы түрлері қарастырылған. Қызмет көрсетудің негізгілерінің ішінде болып табылатындар: тұрғын-тұрмыстық орналасу, транспорт, жұмыс беру, оқыту, арнайы жәрдемақылар төйлеу.
Транспорттық қызмет көрсетуде әлеуметтік қызмет көрсету орындары мүгедектігі ауыр формасындағы адамды жұмысқа, оқу орнына, мәдени шараларға, су бассейіне т.б. жеткізіледі.
Он жылдан аса болды, АҚШ үкіметінің ресми саясаты - көп мөлшерде және жақсы сапада қосымша қондырғыларды шығару. Мүгедектігі бар адамдардың функционалдық қабілетін жақсартуға арналған қосымша көмек көрсететін техниканың басты қажеттіліктердің бірі болып табылады. Осыған сәйкес АҚШ конгрессі 1988 жылы тек-Акт заңы қабылданды. [3]
Білім беру Заңы бойынша мүгедектігі бар оқу жылындағы балаға білім алуы үшін қажетті қосымша көмек көрсететін құралдармен қамтамасыз ету қарастырылған.
Көптеген американдық компаниялар қосымша көмекке арналған техника рыногына ең жаңа компьютерлер мен бағдарламалардан бастап мүгедектігі бар адамдарға арналған киім фасондарына дейін шығарады. Бордюрлер мен, тіпті сатылармен жүре алатын коляскалар ойлап табылды.
Аппаратурамен немесе түрлі инструменттермен басқара алушылық мүмкіндігінен басқа, өзінің жеке басының бет-бейнесіне қарауы, қамқор болуы сенімділігінің көтерілуі және әлеуметтік контактіде болуын жеңілдетеді. Бірқатар компаниялар кез-келген жағдайда киюге болатын (ресми қабылдаулардан бастап, азық-түлік дүкеніне дейін) колляскада киетін киімдердің үлгісін ұсынады.
Ұлыбританияда мүгедектерді және дене кемшіліктері бар адамдарға әлеуметтік қызмет көрсету тәжірибесіне үлкен қызығушылық, көңіл бөледі. Мүгедек адамдарға көмек көрсететін ұйымдар 3 топқа бөлінеді: жеке меншіктегі үйлер иеленушілер, күту арқылы қаражат табушылар қоғамдық сектор (мемлекеттік қор қаражатына сүйенетіндер), мүгедектерге әлеуметтік қызмет түрлерінің басым көпшілігін қамтамасыз ететін жергілікті биліктегілер.
Әлеуметтік оқыту орталықтарында іштесуге қабілетіне ие болу мен әлеуметтенуге көңіл аударылады. Әлеуметтік оқыту қызметтері күндізгі уақыттағы қызметтің баламалы түрлерін ұсынады, мысалға тұрақты мекен-жайы бойынша топтық жұмыс т.б.
Кейінгі кездегі тәжірибеде 3 немесе 4 мүгедектерден тұратын шағын жанұялық топтар құрылып, олар қауым болып жақын дүкендерден, қоғамдық көлікпен және көңіл көтеретін жерлермен қатар өмір сүреді. Мұндай пансионаттардың штат құрам функцияларға, орталық көлеміне және онда тұратын адамдардың қателіктеріне байланысты болады.
Мүгедектерге өте жиі медициналық емдеу қажет, сондықтан ауруханалар қысқа және ұзақ мерзімді амбулаториялық немесе клиникалық қызмет көрсетеді. Ауруханада медициналық және медбикелік әлеуметтік жұмыскер қақолықтан басқа психотерапиялық немесе еңбек тарапынан да ем қабылдайды. Мүгедектерді кейде туысқандарына жеңілдік жасау үшін қысқа мерзімге ауруханаларға жатқызады.
Мүгедектер проблемасын әлеуметтік жұмыстағылар еңбектерапевтерімен бірлесе отырып шешеді. Еңбектерапия - бұл жас және тез даму үстіндегі мамандықтардың бірі. Еңбектерапиясының басты мақсаты - өзіндік өзгешілігі бар қызмет арқылы мүгедектердің дене және психологиялық жай-күйін түзету болып табылады.
Еңбектерапевтер әртүрлі жастағы мүгедектер топтарымен және кәрілермен орталықта, госпитальдарда, мектептерде, әлеуметтік қызмет департаменттерінде, қауымда және клиенттер үйінде жұмыс істейді.
Еңбектерапевтер қызметіне мүгедектің жай-күйін бағалау, терапевтік белсенділік (кеңес беру, қолдау, көңіл көтеру, еңбек терапия емінің) әдістері кіреді.
Мүгедек клиенттің жағдайын қарастырғанда ең әуелі оның мұқтаждығы қарастырылады. Содан кейін көмектің немесе қызмет көрсетудің қай түрін қолдану керектігі шешіледі. Күнделікті өмірінде көмек көрсету үшін үй ішіндегі көмекші тағайындалып ол күнде ме немесе аптасына бірнеше сағатқа жұмылдырылуы мүмкін. үй ішіндегі көмекші дүкенге беру, толық дайындау, кір жуу, мүгедекті жуындыру сияқты жұмыстарды атқарады.
Халықаралық ұйымдардың қызметі.
Мүгедектерге жәрдемдесу және қолдау саласында ауқымды жұмыстарды мүгедектікті болдырмау, мүгедектерді тамақтандыру, гигиенасы, білім беру, оларды кәсіби-техникалық даярлау, еңбекке орналастыру бағдарламаларымен айналысатын БҰҰ-ның мамандандырылған мекемелері мен басқа да халықаралық ұйымдар жүргізеді. Осы бағдарламаларды жүргізетін ұйымдардың ішінде: Халықаралық еңбек ұйымы, БҰҰ-ның Азық-түлік және ауыл шарушылығы ұйымы (ФАО), Білім, ғылым және мәдениет жөніндегі Біріккен Ұлттар Ұйымы (ЮНЕСКО), Халықаралық азаматтық авиация ұйымы (ИКАО), Дүниежүзілік почта одағы (ДПО).
Мүгедектердің проблемаларын шешу мәселелері мемлекеттердің өңірліу ынтақтастығы шеңберінде де көтерілді: 1983-1992 және 1993-2002 жылдар Азиялық-тынық мұхиттық мүгедектерінің он жылдығы, 2000-2009 жылдар - Африкалық мүгедектердің он жылдығы, 2003-2012 жылдар - араб елдері мүгедектерінің он жылдығы, 2003 жыл - Еуропадағы мүгедектер жылы деп жарияланды.[4]
Әлеуметтік қызмет етудің еуропалық үлгісін де айта кетуге болады.
Әлеуметтік қызмет көрсетудегі Ұлыбританияның тәжірибесі ерекше көңіл аударады. Мұнда көптеген ұйымдар мүгедек адамдарға көмекші қамтамасыз етеді, оларды 3 топқа бөлуге болады: жеке меншіктегі үйлері барлар, қоғамдық сектор (қайырымдылық көрсетуші ұйымдардан тұрады) бұлар штат ұстауда, олардың еңбек ақысын беру т.б. қызмет түрлері мемлекеттік қордан төленеді.
Әлеуметтік қызмет атқарушылар барлық мүмкіндіктерді адамның үйде тұруына көмекке жұмылдырады. Күндізгі уақытта қосымша қолдауды қажет ететіндерге, үйлерінен алыс емес жерлерде орналасқан күндізгі орталыққа қатысуына болады.
Күндізгі орталықтардың бірнеш типтері бар - жергілікті органдарға бағынатындардан бастап, тәуелсіз немесе қоғамдық агенттіктерге дейін. Оларда кәсіби командалар жұмыс істейді, онда әлеуметтік қызметкерлерден басқа, психологтар, терапевтер, медбикелер, нұсқаушылар мен мұғалімдер жұмыс істейді.
Әлеуметтік оқу орталықтарында іштесі және әлеуметтену мәселелеріне көңіл бөлінеді. Әлеуметтік оқыту қызметі күндізгі уақытта қызметті баламалы түрлерін ұсынады, мысалы мекен-жайы бойынша топтық жұмыс т.б.
Ұлыбританияның әлеуметтік қызметтерінде мүгедектерді жұмысқа тартуда әрекет қызмет органдары бар. Оларда мүгедектерге жұмыс іздеуде көмек көрсету, арнайы көмекті төйлеу ақысына жәрдемақы бөлінеді және жұмыс істеуге қолайлы жабдықтар беріледі. Мүгедектерді жұмысқа алған мекемелерге үкімет тарапынан арнайы топшаға алу үшін 6000 фунт көлемінде айлық жәрдемақы береді. Ауыр аурумен ауыратын мүгедектер үйде жұмыс істейді, ол үшін оларға арнайы жеке компьютер беріледі.
Мүгедектер жұмысқа алынарда сынақ мерзімінен өтеді (6 апта), бұл жағдайда аптасын 45 фунтмөлшерінде субсидия төленіп отырады. Еңбекпен қамтамасыз ету орталығындағы әрбір мүгедек, кандидатурасы талқыланса жұмысберушілермен тиісті жұмыспен қамтамасыз етуді ойластырады.
Сөйтіп, Ұлыбританияда мүгедектерге әлеуметтік жұмыс көрсетуге өте үлкен көңіл бөлінеді. Мүгедектерді әлеуметтік қорғаумен мемлекеттікпен қатар, қоғамдық және жеке ұйымдар айналысады.
Германияда әлеуметтік заңдылық кодексіне сәйкес, мемлекет тарапынан мүгедектерді реабилитациялауға және ауруды ерте табуға, оларды тезірек қоғамның толық мүшесі болуын, аурудың салдарын балғызбауға немесе азайтуға ерекше көңіл бөледі.
Алғашқы кезеңде медициналық сипаттағы қызмет көрсетіледі: ауруханаларда емдеу, санаторий - курорттарға жіберу және 19 арнайы реабилитациялық орталықтарда емделеді. Орталықтарда протездер жасалып, ортопедиялық және тағы басқа қосымша көмек құралдармен жабдықтайды. Мұндайда негізінен мүмкіндігінше амбулаториялық емдеу тәсілі қолданылады. реабилитациялық іс-шаралардың екінші кезеңіндегі еңбек рыногында әрі қарай еңбек етуіне, кәсіби дайындығына, қайта дайындалуына қажетті қызмет көрсету қарастырылған. осы мақсаттарды жүзеге асыруға бағытталған 28 кәсіптік техникалық білім беру орындар қызмет етеді үлкендерге (15 мың орын), оқу жоспарлары саудада, басқаруда, өнеркәсіпте, техникада, денсаулықсақтау саласы мен әлеуметтік қызмет етуде қажетті мамандықтарды игеруге арналған - қажет болған жағдайда интернатта тұруға мүмкіндік жасалған.
Дәрігерлердің, психологтардың және педагогтардың бақылауында тұрған және ден-саулықтарына байланысты кәсіптік оқуға болмайтындарға, ыңғайлы деген мамандықтардың негіздерін меңгеруге арналған барлығы 123 орны бар 46 арнайы оқу орны бар. Германияда барлық теміржол поездарында мүгедек колляскасы кіруге арналған, ыңғайлы жағдайлар жасалған. 2000 жылдың аяғынан бастап бұл тәртіп жаңа қала автобустарымен алысқа баратын автобустарға таралды.
Әлемнiң дамыған елдерiндегi әлеуметтiк қорғау және жарымжандардың Ақтауының бағдарламаларының iске асыруларында қатысады, мемлекеттiк құрылымдармен, қоғамдық ұйым және қайырымды одақтар қатар.
Экономикалық дамыған елдердiң көпшiлiгi дәл қазiр, және, ең алдымен, АҚШ, Ұлыбритания, жұмыс дене төрбиемен және спортпен, Германия тағы басқалар түрлi ақта бағдарламайтын болады және қалай басым бағыттардың бiр болғанын кiретiн жарымжандардың әлеуметтiк қамсыздандыру жүйесi. Көпшiлiгiнде шетел елдерi дене төрбиемен және клиниканы тұратын спортпен жұмыстарға жарымжандардың тартуын жүйе жан-жақты зерттеген, реабилитациялық орталық жарымжандар үшiн спорт секция және клубтер. Өзi бiрақ бас - жұмыстар ол үшiн шарттардың жасауы.
Жоғарыда көрсетілген мүгедектердің реабилитациялануына арналған қызықты тәжірибеде Польшада да кең етек алған.
Бүгінгі күнде экономикалық жағынан дамыған мемлекеттерде , ең бірінші кезекте АҚШ, Ұлыбритания, Германия т.б. әр түрлі реабилитациялық бағдарламамен бірге мүгедектерді әлеуметтік қамтамасыз ету жүйелері қалыптасқан.
Шет елдерде мүгедектер арасында демалыс үшін, көңіл көтері үшін, ештесу үшін, жақсы дене шынықтыру формасында болу үшін, түрлі дене шынықтыру шаралары іске асырылады. Мысалға, тек АҚШ-та халық тұрғындарының 5% құрайтын 10 млн. мүгедектерге мемлекет тарапынан, жалпы ұлттық кірістің 7% көлемінде көмек көрсетіледі.
Мүгедектер мен дене шынықтыру және спорт саласындағы белсенді жұмыс жүргізу сөз жоқ, ұлкен реабилитациялық маңызы бар, қоғамның гуманизациялануына үлкен әлеуметтік маңызы бар.[5]
Жаңа аппаратты қамтамасыз ету компьютерлерді түсiнiктiрек iстейдi. Мысалы, әдейi игерiлген клавиатуралары ерекше когнитивтi мәселелерi бар адамдар үшiн функцияларды ұйымдастырады, сонымен бiрге басқа қажеттiктер, эффект сол кезекпен оларды тықырта жетуге мүмкiндiк беруге қанағаттандырады.
Реабилитациия техникалық құралдары мүгедекдардың медицина-әлеуметтiк Реабилитацииядың жүйесiнiң ең маңызды компоненттерi болып табылады. Олардың мәнi тiршiлiк ету әрекетiн шектеулердiң бейнеленген күйiнделер қоршаған ортаның күрделi шарттарына құрал-сайман кезеңде өседi.
Мүгедектердің еңбек және тұрмыс-салт жеңiлдететiн Реабилитациия техникалық құралдарына құрылым, аспаптар, жабдық немесе арқасында арнайы қасиеттерге, организмның функциясының табанды бұзылуы бар денсаулықты бұзылыс шақырылған мүгедектердің тұрмыстық, қоғамдық және кәсiби қызметiне қабiлеттiлiктерiнiң шектеулерiн өтемдi немесе жоюлар жеңiлдететiн техникалық жүйе жатады.
Реабилитацииялық техникалық құралдар әр түрлi функцияларды орындайды: қозғалыстардың мобилдiлiк және орнықтылықтың жақсартуы, органның ауруы немесе буынды жүк түсiрудi, бекiтудi, тiректiктi жақсарту, таразының жүктемелерiнiң нормалауы, жеңiлдiгi және өзiне қызмет көрсету, ыңғайлы жағдайдың среабилитациияы тағы басқалар.
Реабилитациия техникалық құралдарын арнайы қасиеттер мүгедекдардың ерекше қажеттiктерiнiң есепке алу қамтамасыз ететiн техникалық шешiмдердiң олардың конструкциясындағы бар болуларымен анықталады. Тиiстi техникалық құралдар және оларға қатысты реабилитациялайтын технологияларының қолдануы мүгедектері мүгедектің реабилитациялайтын потенциалының максимал iске асыруының мүмкiндiк туғызады.
Реабилитациия техникалық құралдары
Орын ауыстырудың техникалық құралдары
Жеке бөлмеде орын ауыстыру үшiн техникалық құрал елестетуi керек:
- жүрiс үшiн арқан, соның iшiнде соқыр арқан;
- (триподы ) үш тiрек, (квадриподы ) төрт бағанды;
- (шынтақты, бiлекте тiректi, қолтық асты) балдақтар;
- келiлер;
- (ходунктер ) жүрiс үшiн рамалар;
- серуен, бөлме креслолары - күйме, кресло - электр қозғағышы бар күйме;
- кресло үшiн құрал-саймандар - күймелер тағы басқалар.
Орын ауыстыруға қабiлеттiлiктiң қалпына келтiруi және өзiне қызмет көрсету үшiн Реабилитациия техникалық құралдары:
Тiрек, балдақтар, тiрек, тұтқалар арқан.
Таяқ тiрек - қаламы бар жүрiске және бiлезiкке тiреудiң жанында тiрек үшiн металл, ағаш, пластмассадан сырықтың түрiндегi құрал-сайман.
Сырғанауға қарсы құрылым таяқ, биiктiк бойынша реттелуге иемдене алады, қалыптаса алады, сондай нұсқалардың бiрi таяқ болып табылады. Таяқтардың әр түрлi түрлерi бар болады: 1-шi, 3 - Мяолар, 4 - Мяолар және жүрiстiң жанында тiректiң үлкен сенiмдiлiктерiн қамтамасыз ететiн 5-шi аяқтар. Таяқтар мүгедектердің қамтамасыз етуiне көрсету тiрек орын ауыстыруға қабiлеттiлiктiң қалпына келтiруi болып табылады.
Анотомиялық мiннiң сипаты, органикалық өзгерiстер, функционалдық бұзылулардың Реабилитациия техникалық құралдарына байланысты мүгедектердің табанды тiршiлiк ету әрекетiн шектеулерiн өтемдi немесе жою қамтамасыз етуi керек.[6]
Аппаратурамен немесе аспаптармен басқару мүмкiндiгiнен тысқары, қабiлеттiлiк өз сенiмдiлiктi кенет меншiктi тысты қамқорлығына алу жоғарылатады және әлеуметтiк байланысулар жеңiлдетедi. Мысалы, күйме қолданылатын ер-әйелдер тұрып жүретiн адамдар үшiн отыруға арналған жағдайда көрiксiз және қолайсыз тiгiлген киiм жиi ашады. Және мұндай жейденiң ұзындығы немесе белдемшенiң өзгерiсi, сандардағы шалбарлар кеңiрек жабатын немесе ендiкте, тiлулер ұзындау бiр бүйiрден және созылған арқа бұл киiмге отыратын адамға тунистар және жейделiктерiнде мұқиятырақ және стилдi көрiнетiн және өздерiн сезуге көмектеседi анағұрлым ыңғайлырақ болатын түрлендiрулер. Серiктестiктердiң бiр қатары кез келген жағдайға күймелерi үшiн киiмнiң үлгiсiн ұсынады - азық-түлiк дүкенiне сапарларына дейiн iскерлiк кездесулер және аудиенцияларынан.
0.3. Мүгедектерді әлеуметтік қолдауды қаржыландырудың халықаралық тәжірибесіне шолу.
Мүгедектерді әлеуметтік қолдауды қаржыландырудың халқаралық тәжірибелерінің бірі - Ұлыбританияда сонымен қатар мүгедектердің ұсынысы бойынша кез-келген өздеріне керек құрал-жабдықты бере алатын реабилитациондық (орталықтары қызмет етеді) фирмалар бар.
Қытайда мемлекет тұрғындарының 5% 60 млн. мүгедектер саналып отыр.
ҚХР Үкіметімен және бизнеспен айналысатын мүгедектерді салықтан босату үшін циркуляр, әлеуметтік қамтамасыздандыру сферасында өкілдік бірліктері салықтан босататын циркуляр қабылданды. 1983 жылы үкімет мүгедектер реабилитациясы қорын ашуға 26 млн. юань берді. 1988 жылы наурызда мүгедектердің заңды құқықтары мен қызығушылықтарын қорғайтын Бүкілқытайлық мүгедектер федерациясының негізі қаланды.
Оның аймақтық бөлімдер барлық провинцияда, автономды аумақтарда және орталыққа бағынатын қалаларда қаланып, жұмыс істейді. Мысалға, Пекин қалалық мүгедектер федерациясы үкіметке мүгедектерді қорғау қаулысын, ойлау қабілеті кем, құлақтары естімейтін балалар үшін 100 шақты оқу курстарын, ақыл-ой қабілеті кем адамдар үшін реабилитациондық орталықтар ашуға көмек көрсетті.
Ресми статистика бойынша 80% мүгедектер жұмысқа орналастырылды. Көбінесе мүгедектер еңбек қызметінің Пекинде, Далянда, Шанхайда, Шицзячжуанда беріледі. Көптеген мүгедектер қызмет көрсету сферасына байланысты қызмет атқарады., бұл жерде 1 млн. адамдай қызмет істейді.
Мүгедектердің құқықтарын қорғаудың оң тәжірибесі бар елдердің әлеуметтік саясатының инновациялық моделі.[7]
Өздерін құқықтары бойынша әлеуметтік деп атайтын бірқатар мемлекеттерде мүгедектердің құқықтарын қорғау мәселелері басымды болып табылады. Бұл елдерде мүгедектердің проблемаларын бірінші болып, әдетте, өз азаматтары туралы әлеуметтік қамқорлық саласында үлкен үлес қосқан мемлекет басшылары өзектендірді. Бұл АҚШ-тың бірқатар президенттерінің іс-қимылдарынан аса айқын әрі тиімді көрінеді.
70-ші жылдардың басындағы мүгедек балалардың тегін және тиісінше білім алу құқығын қорғау туралы екі күрделі сот ісі, Вьетнам соғысынан кейін мүгедектер санының көбеюі - мұның барлығы американдық қоғамның мүгедектердің құқықтарын қорғау бойынша заңнамалық шаралардың қабылдауына әкелді. 1973 жылы федералдық үкіметтермен келісім-шартқа отырар кезде АҚШ-тың мемлекеттік бағдарламаларында кемсітуге жол бермеуді көздейтін Оңалту туралы Заң қабылданды.
1976 жылы барлық мүгедек балаларға арналған Білім туралы Заңды қабылдай отырып, АҚШ Конгресі елде сегіз миллионнан астам мүгедек балалардың бар екенін анықтады. Олардың жартысынан көбі тиісті білім алған жоқ. Осындай миллиондаған бала мектеп жүйесінде қамтылмаған. Барлық мүгедек балаларға арналған білім туралы заңның маңызы жоғары, өйткені мүгедек балалар үшін мектеп есігін ашып берді және оларға берілетін арнаулы білімді реттейтін бірқатар қорғау шараларын енгізді.
1988 жылы АҚШ Конгресі мүгедек адамдарға дене кемістігін адам боп өмір сүрудің табиғи элементі деп танитын, американдық қоғамның жалпы экономикалық, саяси, әлеуметтік, мәдени және білім беру өмірінде тәуелсіздігі, өзін-өзі көрсету, мазмұнды карьера жасау немесе толық қатысу құқығына ешқандай да қысым жасамайтын Тек-Акт ретінде танымал техникалық құралдар арқылы көмек беру туралы Заң қабылдады.
Осы нормативтік құқықтық актілер қабылданғаннан кейін мүгедектердің өздерінің кемсітуге қарсы орасан қозғалыстары басталды. Осы орайда мүгедектер тарапын қабылдаған және жаңа заңдардың нормаларын орындамаған жағдайларда қатаң санкциялар қолданған соттар үлкен роль атқарды. Американың барлық штаты бойынша арнайы құрылған құрылысшы-мердігерлер бригадасы сырғыма жолдар мен пандустар жасай бастады, күннен- күнге мүгедектер үшін Америка қалаларында қол жеткізуді жақсартты. АҚШ-та 1990 жылы Американдық мүгедектер туралы Заңның қабылдануына байланысты әлеуметтік саясаттың инновациялық моделі немесе азаматтық құқықтарды іске асыру моделі деп аталатын - мүгедектерге қатысты өткізілетін кемсітуге қарсы әлеуметтік саясат тұжырымдамасы дами түсті.[8]
Салауатты өмiр салтының құрастыруы - соның iшiнде және жинағы дүниелiк бiрлестiктiң ең маңызды есебi ауру-сырқауды профилактика және жарымжандықтың құралы. Бұл стратегияны барлық ХХ ғасыр үшiн денсаулық еуропалық бағдарламаны жетiлдiредi. (қоса мұнда және мұндай шығын аласа деңгей салыстырмалы маңызды мiнездеменi) тиiмдiлiк бойынша, мәлiмдiлiк бойынша мұндай бастаушы орындардың бiрiнiң стратегиялық бағдарламаларының арасында соңғы он жылдыққа денсаулықты нығайтудың мектептерiнiң бағдарламасында орналасады.
Мүгедектер үшін ортаның қолжетімділігі жөнінде мәселелерді шешуде шетел елдерінің тәжірибесі.
Еуропа ІІ дүниежүзілік соғыстан кейін қалалық сферасының мүгедектер үшін қолжетімділік мәселелерін ойластыра бастады: көп мүгедектерге жүріп тұру үшін жағдайлар жасауға қажет болды. Бүгінде ол қоғамда қоғамдық көлік, бордюрсыз өтетін жолдар және мүгедектерге қоғамда арнайы қатынас орнатылған.
Мүгедектер үшін авиа, темір жол және қоғамдық көлік қолжетімді, барлық вокзалдарда лифттер орнатылған. Аялдамаларда мүгедектерге арналған әжетханалар орнатылған.
АҚШ-та әзірленген азаматтық құқықтарды іске асыру моделі әлеуметтік саясаттың халықаралық эталоны ретінде қаралады. Ол азаматтық құқықтарды толық қорғаумен қатар, мүгедектердің әлеуметтік мәртебесін арттыруға және қоғамға кірігуіне ықпал етеді және жалпы қоғамды ізгілендіру түсу үшін алғышарттар құрайды. Сонымен бірге деинституционалдау тәжірибесін, яғни мамандандырылған интернаттар мен стационарлық үлгідегі мекемелер желісін қысқарту және тұрғылықты жері бойынша мүгедектерге қызмет көрсетуді дамыту нәтижесінде қаражатты азайту есебінен мемлекетке экономикалық жағынан тиімді.
0.4. Мүгедектердің арасындағы мәселелерді шешудегі шетелдік тәжірибе.
АҚШ Президенті Клинтонның қолдауымен мүгедектердің тұрмыс жағдайын елеулі жақсартатын, мүгедектіктің қандай да болмасын нысанындағы адамдарға тең құқықтар мен тең мүмкіндіктер беретін көптеген заңдар қабылданды. Мәселен, 1997 жылы 4 маусымда Клинтон американдық білім беруді дамытуда құбылыс болған Дамуында және денсаулығында ауытқушылық бар адамдарға білім беру туралы Заңға қол қойды.
Президент оның негізгі мақсатын қысқаша ғана тұжырымдады - барлық американ балалары үшін әлемдік таптағы білім беруді қамтамасыз ету. Бұл жерде, ең алдымен, барлық балалар үшін тегін орта білім алу құқығын қорғау (беру) туралы, қарапайым мектептерде оқитын мүгедек балаларға арналған арнайы оқыту бағдарламасының қол жетімділігі туралы және олардың жұмысындағы нәтижелер үшін мектептердің жауапкершілігін арттыру туралы сөз болып отыр. Бұл проблеманың қоғамдық жағына баса назар аударылды: балаларды жалпы білім беру процесінде барынша қарапайым орта мектептерде оқытуға тырысты, ал олар өз құрдастарынан қалып қоймас үшін және қарапайым оқу жоспарымен үлгеру үшін олардың әрқайсысы үшін қосымша сабақтармен бірге арнайы жеке оқыту бағдарламалары әзірленді. Бұл орайда оларды оқыту бойынша қосымша шығыстарды мемлекет өзі көтерді.
Мүгедектер үшін әлеуметтік қызмет көрсету жүйесінің дамуына қарамастан, мүгедектердің құқықтары туралы қамқорлық АҚШ президенттері үшін бүгін де өзекті болуда. Президент Джордж Буш 2001 жылы дене кемістіктері бар адамдардың компьютерлер мен интернетке неғұрлым қолын жеткізуіне бағытталған бұйрыққа қол қойды. 2004 жылы АҚШ армиясының ардагерлерін, соның ішінде түрлі қарулы қақтығыс салдарынан жарақат алған мүгедектерді Ақ Үйді күзетуге тарту жобасы басталды. Қазірдің өзінде Ақ Үйдің қауіпсіздік қызметінде 40 адам жұмыс істейді және жақын арада бұл сан 100-ге дейін көбейеді.[9]
2003 жылы 16 желтоқсанда АҚШ Конгресі қарулы күштердегі ардагерлер мен мүгедектердің, сондай-ақ осындайлар жұмыс істейтін фирмалардың федералдық үкіметпен еңбек келісім-шартына отырған кездегі артықтышылығы айтылған заң қабылдады.
Мүгедектер жөніндегі дүниежүзілік комитет, Франклин және Элеонора Рузвельт Институты қоғам өміріне мүгедектердің толық қатысу міндеттерін шешуде едәуір прогреске қол жеткізген мемлекетке мүгедектер туралы қамқорлығы үшін тапсыратын Франклин Делано Рузвельт атындағы жыл сайынғы халықаралық сыйлық тағайындады.
АҚШ-та 1990 жылы Американдық мүгедектер туралы Заңның қабылдануына байланысты әлеуметтік саясаттың инновациялық моделі немесе азаматтық құқықтарды іске асыру моделі деп аталатын - мүгедектерге қатысты өткізілетін кемсітуге қарсы әлеуметтік саясат тұжырымдамасы дами түсті.
АҚШ-та әзірленген азаматтық құқықтарды іске асыру моделі әлеуметтік саясаттың халықаралық эталоны ретінде қаралады. Ол азаматтық құқықтарды толық қорғаумен қатар, мүгедектердің әлеуметтік мәртебесін арттыруға және қоғамға кірігуіне ықпал етеді және жалпы қоғамды ізгілендіру түсу үшін алғышарттар құрайды. Сонымен бірге деинституционалдау тәжірибесін, яғни мамандандырылған интернаттар мен стационарлық үлгідегі мекемелер желісін қысқарту және тұрғылықты жері бойынша мүгедектерге қызмет көрсетуді дамыту нәтижесінде қаражатты азайту есебінен мемлекетке экономикалық жағынан тиімді.[10]
Кейбір зерттеушілер Ұлыбритания, Мексика, Канада, АҚШ, Германия, Австралия, Израиль, Жаңа Зеландия, Жапония және т.б. сияқты мемлекеттерде мүгедектік саласында ұлттық саясатты жуықтағанын куәландырады.
Азаматтық құқықтарды іске асыру моделі тарихта бірінші рет мүгедектерге қоғамның толық құқылы мүшесі мен оның белсенді қатысушысы ретінде қарағандықтан және олардың оқшауланбай, қарапайым ортаға оралуы үшін алғышарттар жасағандықтан инновациялық болып табылады.
Бүгінде еңбек қатынастарында, мемлекеттік билік органдарында, қоғамдық пайдалану орындарында, сауда да, көлікте мүгедектерді кемсітуге тыйым салатын Американдық мүгедектер туралы Заң АҚШ-та мүгедектердің құқықтарын қорғайтын негізгі нормативтік құқықтық акт болып табылады. Заң барлық деңгейдегі билік органдарының мүгедектер үшін түрлі қызмет түрлерінен, бағдарламалар мен қызмет көрсетулерден артықшылықтарды алуға бірдей қол жеткізуін қамтамасыз етуін ұйғарады. Бұл мемлекеттік білім беру, денсаулық сақтау, әлеуметтік қызмет көрсету жүйесін пайдалануды, соттарда, сайлау учаскелерінде және қалалық жиналыстарды болуы қамтиды. Заң мүгедектерге қатысты кемсітушілікті болдырмас үшін саясаттың, тәжірибенің және рәсімдердің ақылға қонымды өзгерістерін қабылдауды міндеттейді.
Бұдан басқа, тиісті мемлекеттік қызметтер мен құрылыс компаниялары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Халық тұрғындарын әлеуметтік қорғау, соның ішінде мүгедектермен әлеуметтік жұмыс, дүниежүзіндегі дамыған елдердің ішкі саясатындағы басымдық саласына айналды.
Адамзаттың әлеуметтік-адами есеқой барысында, мүгедектерге қатысты қоғамдық пікір мен көзқарастар үнемі өзгеріс үстінде болады.
Бүгінде қоғам мүгедектер проблемасын тек бір ғана топтық маңызды емес, бүкіл қоғамдық, әмбебаптық маңызы бар проблема деп қарастырады.
Қоғамдық ойдың мұндай өзгеріске әсер еткен себептер:
oo қоғамның әлеуметтік жағынан деңгейінің көтерілуі, материалдық-техникалық және экономикалық мүмкіндіктерінің өсуі;
oo адамзат өркениетінің интенсивті дамуының көтерілуі және адам ресурстарын пайдалану;
Мүгедекті тарихы, әлеуметтік және социомәдени зерттеулер оның көп жағдайда қоғамнан туындайтындығы туралы қорытынды шығарды.
Мақсаты: Қазақстан Республикасындағы және шетелдегі мүгедекетердің арасындағы әлеуметтік жұмыстың салыстырламалы талдауын өткізу және Қазақстан Республикасы мүгедектерінің әлеуметтік жұмысын жетілдіру үшін ұсыныстар дайындау.
Міндеттер:
- шетелдегі мүгедектермен әлеуметтік жұмыс бойынша әдебиеттер көзінің теоеретикалық талдауын жасау;
- Қазақстан Республикасының мүгедектермен әлеуметтік жұмысы бойынша теоертикалық және тәжірибелік салыстырмалы талдау жүргізу;
- Қазақстан Республикасының мүгедектермен әлеуметтік жұмысты жетілдіру бойынша ұсыныстар жасау.
Мүгедек термині латын түбірі valid дегеннен шығады (толыққанды, іске жарамды), ал тікелей аудармасында жарамайтын, толыққанды емес дегенді білдіреді.
Мүгедектіктің түрлері. Мүгедектерге қатысты әлеуметтік саясаттың негізгі принциптері:
Мүгедектіктің түрлерін бірқатар негіздеулер арқылы талдауға болады.
Жасына қарай:
oo мүгедек-балалар және мүгедек-еркектер;
Мүгедектіктің пайда болуына байланысты:
oo соғыс, еңбек, жалпы ауру бойынша т.б. мүгедектер.
Қозғалуға қабілеті болуы жағынан:
oo мобильді, азмобильді және қозғалмайтындар.
Еңбекке жарамдылық деңгейі бойынша:
oo еңбекке жарамды, еңбекке жарамдылығы шектеулі және уақытша еңбекке жарамсыз, еңбекке жарамайтындар.
Осындай бөлшектеуге сәйкес адамдардың осы топтарының мүддесін қорғауға бағытталған әлеуметтік саясат жасақталады.
Әлеуметтік саясатты іске асырудың негізгі принциптері:
1. Әлеуметтік әріптестік принципі.
2. Әлеуметтік бірлік принципі.
3. Қатысу принципі.
4. Әлеуметтік компенсация принципі.
5. Мемлекеттік және қоғамдық кепілдіктер принципі.
Мүгедектермен әлеуметтік жұмыстың негізгі мақсаттары:
oo адамның дәрменсіздік күйінен шығару;
oo өмір сүрудің жаңа жағдайларына үйренуге, бейімделуіне көмектесу;
oo адамға жоғалтып алған мүмкіндіктері мен функцияларын қалпына келтіру.
Көрсетілген мақсаттар әлеуметтік технологияларды белгілейді.
Біріншіден, бұл әлеуметтік реабилитациялар технологиясы, адамды мүмкіндігінше толық, қалыпты және белсенді өмірге қайтару.
Мүмкіндіктерді әлеуметтік реабилитациялау жүйесі мынадай түрлерін қамтиды: медициналық-әлеуметтік, психологиялық және педагогикалық, әлеуметтік-экономикалық, кәсіби және тұрмыстық.
Екіншіден, ол әлеуметтік қамтамасыз ету технологииясы.
Әлеуметтік қамтамасыз ету технологиясы мынадай элементтерден тұрады:
oo сәйкестелінген нормативті-құқылық базасын қалыптастыру;
oo мүгедектерді әлеуметтік қамтамасыз етуді міндеттейтін ұйымдар мен мекемелерді белгілеу;
oo төленетін ақылардың және олардың жүйелі түрде іске асырудың тәртібін белгілеу;
oo мүгедектердің қалыпты өмір сүруіне қажетті жабдықтармен (коляскалар, протездер, автокөліктер т.б.) қамтамасыз ету;
oo жүйелі түрде қажетті медициналық көмекті ұйымдастыру және іске асыру.
Үшіншіден, ол әлеуметтік қызмет көрсету технологиясы, яғни мүгедектің әртүрлі әлеуметтік қызметтері жағынан қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған қызмет.
Зерттеу объектісі: Қазақстан Республикасында және шет елдегі мүгедектермен әлеуметтік жұмыстың теоретикалық және тәжірибелік бағыттары.
Зерттеу пәні: мүгедектермен әлеуметтік жұмыс.
Болжам: Қазақстан Республикасының және шетелдегі мүгедектермен әлеуметтік жұмыстың салыстырмалы талдауы, сонымен қатар Қазақстан Республикасының Мүгедектер құқығы жайлы Конвенцияны ратификациялау бойынша дайындық шаралары жоспарын құрастырды.
Теоретикалық мәні: Қазақстан Республикасында және шетелдегі мүгедектермен әлеуметтік жұмысты салыстырмалы талдауы.
Практикалық мәні: Қазақстан Республикасындағы мүгедектермен әлеуметтік жұмысты дамыту үшін жасалған ұсыныстар жетілдіреді.
Әлеуметтік болжамның көрсетуінше, болашақ адамзаттық перспективалар әлеуметтік күтімді қажет ететіндігін көрсетеді. Сондықтан, тұрғындарды әлеуметтік қорғау, соның ішінде мүгедекермен әлеуметтік жұмыс, әлем елдерінің ішкі саясатының приоритеті болып табылады.
Мүгедектермен әлеуметтік жұмыс жүйесін үнемі жетілдіріп отыру- әлеуметтік дамудың маңызды міндеттерінің бірі.
Адамзаттықтың техникалық және технологиялық дамуы, экологиялық мәселелердің ушығуы, медициналық қызмет жүйесінің жетілуі - қоғамда мүгедектіктің санының қоғамда өсуіне әкеледі.
Қоғамдық дамудың қазіргі заманғы кезеңінде мүгедектік әлеуметтік жалғыздықтың негізі бола аламайтындығын білеміз.
Қазіргі күні қоғамда үнемі әлеуметтік реинтеграциясы бойынша тиімді жұмыс қажеттігін көрсетуде.
Қоғам мүгедектердің мәселесін әлеуметтік мәнді мәселе ретінде қарастыруда.
Қазіргі күні, БҰҰ денсаулық сақтау ұйымдарының эксперттерінің бағалауы бойынша мүгедектер барлық әлем тұрғындарының 10 -13% құрайды.
Мүгедектікті тарихи, медициналық- әлеуметтік және әлеуметтік мәдени зерттеулер бойынша мүгедектік көп жағдайда қоғамның негізінде пайда болады.
Қазіргі заманғы мүгедектіктің маңызды себептері мен факторлары болып:
- кедейлік;
- денсаулық сақтауды дамытудың төменгі деңгейі;
- еңбектің зиянды және қауіпті жағдайы;
- әлеуметтенудің жағымсыз өтуі;
- қарама-қайшы нормалар мен құндылықтар және басқалар.
Мүгедектікті тудырушы әлеуметтік себеп, әлеуметтік бөгет мүгедектердің қоғам өміріне толық және белсенді қатыса алмауы.
Осы айтылғандарды ескере отырып, мүгедектермен әлеуметтік жұмыстың негізгі мақсатын келесідегідей айтуға болады: мүгедектіктің әлеуметтік бөгеттерін жою, маргиналдылықты және аутобіртектілікті жеңу және бөгетсіз әлеуметтік ортаны қалыптастыру.
I . ӘЛЕМДЕГІ МҮГЕДЕКТЕРМЕН ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫС ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ.
0.1. Мүгедектер құқығы мен еркіндігі аймағындағы шетел заңнамасына шолу.
Мүгедектігі бар азаматтар қоғам өмірінің барлық аспектілеріне қатысуға бірдей құқығы бар. Бірдей құқықтар табиғи, психологиялық, сенсорлық, мәдениеттік, заңдылық және басқа да тосқауылдарға байланысты шектелген мүмкіндіктерді түзететін әлеуметтік қызметтің жүйесімен қамтамасыз етілуі керек. Осы тосқауылдар қоғамның басқа да мүшелері сияқты негіздермен мүгедектің қоғамға интеграциялануына мүмкіндік бермейді. Мүгедектік - бұл тек қана медициналық проблема емес, бәрінен бұрын ол - бірдей емес мүмкіндіктер қорытылған әлеуметтік проблема.
Қоғам олардың тәуелсіз өмір сүру үшін, қоғам өмірінің ажырамас бөлігі болуға адамның табиғи құқына ие болуға және тұрғын және қоғамдық ғимараттарға, көлікке, коммуникация құралдарына, еңбекке және білім беруге қол жеткізу еркіндігі мен таңдау еркіндігі бар стандарттарды өте мұқтажды мүгедектігі бар адамдарға икемдеуге міндетті.
Қазақстанда мүгедектік проблемаларын халықаралық нормаларға сәйкес айқындау және шешу тәсілдерінде түбегейлі өзгерістер жүрып жатыр. Қазіргі кезде еңбек ету қабілеті төмендеген немесе жоғалған адамдар ғана емес, сонымен қатар тіршілік әрекетінің басқа да шектелулері (өзіне өзі қызмет ету, жүріп-тұру, адамдармен қарым-қатынас жасау, бағдарлану, өзінің мінез-құлқын бақылау, оқыту) бар адамдар да мүгедек деп танылады
Халықаралық қоғамдастық мүгедектердің құқықтарын қорғау мәселелеріне жақында ғана назар аударды. 70-жылдардың аяғына дейін арнаулы қорғау шараларынсыз мүгедектердің барлық негізгі құқықтарын мойындау тұжырымдамасы басты орын алды. Адам құқықтары туралы халықаралық биллде жария етілген адамгершілік қадір-қасиетті кемсітпеу және құрметтеу қағидаттары мүгедектер үшін жеткілікті деп саналды. Алайда мүгедектік проблемасын зерделеу және мүгедектердің құқықтарын қорғау жөніндегі практикалық іс-әрекет олардың құқықтарын қорғаудың жекелеген халықаралық жүйесін құру қажеттігін анықтады.
Мүгедектердің құқықтарына арналған халықаралық құжаттардың тарихы Біріккен Ұлттар Ұйымының (БҰҰ) Ақыл-есі кем адамдардың құқықтары туралы декларацияны қабылдаған (БҰҰ-ның Бас Ассамблеясының 1971 жылғы 20 желтоқсандағы 2856 (XXVI) Қарарымен бекітілген) 1971 жылдан басталады. Мүгедектердің қанағаттарлық өмірге құқықтарын, сондай-ақ барлық азаматтық және саяси құқықтарын таныған жалпы сипаттағы халықаралық-құқықтық құжат БҰҰ-ның Бас Ассамблеясының 1975 жылғы 9 желтоқсандағы 3447 (XXХ) Қарарымен бекітілген Мүгедектердің құқықтары туралы декларация болды.[1]
1976 жылы 16 желтоқсанда БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы 1981 жылды Халықаралық мүгедектер жылы, ал 1983 жыл мен 1992 жылдың аралығындағы кезеңді - БҰҰ мүгедектерінің онжылдығы деп жария етті. Халықаралық мүгедектер жылын өткізудің аса маңызды нәтижесі 1982 жылы 3 желтоқсанда БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы қабылдаған Мүгедектерге қатысты дүниежүзілік іс-қимыл бағдарламасы болды.
Осыдан 1993 жылға дейін қабылданған мүгедектердің құқықтары жөніндегі халықаралық-құқықтық құжаттар мүгедектердің жекелеген проблемаларын шешті, бірақ мүгедектердің құқықтарын тұтас қорғаған жоқ: Мүгедектерді кәсіби оңалту және жұмыспен қамту туралы ДЕҰ-ның Конвенциясы (№ 159, 1983 жыл), Мүгедектерді кәсіби оңалту және жұмыспен қамту туралы ДЕҰ-ның Ұсынымы (№ 168, 1988жыл), Мүгедектерге қатысты адам ресурстарын дамыту саласындағы қызметте басшылыққа алынатын Таллин қағидаттары (1991 жыл), Психикалық ауру адамдарды қорғау және психиатриялық көмекті жақсарту қағидаттары (1991 жыл). Тек 1993 жылы мүгедектердің құқықтарына арналған негізгі жан-жақты құжат - Мүгедектерге арналған тең мүмкіндіктерге қамтамасыз етудің стандарттық ережелері қабылданды.
Ерекше мұқтаж адамдарға білім беру жөніндегі Дүниежүзілік конференцияда: білім беруге және оның сапасына қол жеткізген Саламан декларациясы (Саламанка, Испания, 1994 жылғы 7-10 маусым) және ерекше мұқтаж адамдардың қарапайым мектептерге құқықтарын растаған Ерекше мұқтаж адамдарға білім беру бойынша іс-қимылдар негіздемесі қабылданды.
1993 жылы 14-25 маусымда Венада өткен Адам құқықтары жөніндегі дүниежүзілік конференцияда қабылданған Іс-қимыл бағдарламасының Теңдік, қадір-қасиет, шыдамдылық деген тарауында адам құқықтарының әмбебаптығы және мүгедектерге әдейі немесе абайсыз көзқарасы бойынша кемсітушілікке тыйым салу қағидаты ерекше атап өтілді.
Мүгедектердің жағдайын жақсартуға бағдарланған дамыту мәселелері БҰҰ ұйымдастырған жоғары деңгейдегі конференциялар мен кездесулердің күн тәртібіне жиі енгізіле бастады. Мәселен, 1995 жылы 15 қыркүйекте Әйелдердің жағдайы жөніндегі төртінші Дүниежүзілік конференцияда қабылданған Пекин декларациясы мен Іс-қимылдар платформасында мүгедек әйелдерге қатысты ережелер, бағдарлар мен шаралар толық мазмұнда берілген.
Сонымен бірге халықаралық қауымдастықтың күш-жігері жеткілікті шамада тиімді болған жоқ: БҰҰ екі рет жүргізген мониторинг (1987, 1992) барлық өзгерістерге қарамастан, мүгедектердің тең мүмкіндіктер алмағанын, ал көптеген елдерде қоғамнан оқшауланған күйінде қалғанын көрсетті. Осыған байланысты 1994 жылы БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы мүгедектерге қатысты Дүниежүзілік іс-қимыл бағдарламасын одан әорі жүзеге асырудың ұзақ мерзімді стратегиясын мақұлдады. Оның негізгі мақсаты ретінде түрді адамдық ресурстарды қамтитын және әрбір адамға оның әлеуетін барынша дамытуға мүмкіндік беретін барлығына бірдей қоғамды құру жария етілді.
Алайда қалыптасқан ахуал, мүгедектердің құқықтары туралы бірыңғай ресми халықаралық шарттың жоқтығы, МОТ-тың түрлі ұсынымдарындағы, басқа да нормативтік актілердегі мүгедектердің құқықтары туралы нормалардың шашыраңқылығы - халықтың осы тобының құқықтарын толыққанды қорғауға кепілдік бермейтінін анық көрсетті. Мексика Президенті Висенте Фокстың БҰҰ-ның Бас Ассамблеясының 56-шы сессиясында ұсынған бастамасы бойынша Мүнедектердің құқықтары мен қадір-қасиетін қорғау және көтермелеу туралы жан-жақты бірыңғай халықаралық конвенцияның жобасын дайындау басталды.
Арнаулы конвенцияны қабылдау қажеттігі негізгі конвенцияларда мүгедектердің құқықтарымен тікелей байланысты нормалардың жоқтығынан туындады. Мүгедектердің құқықтары мүгедектердің құқықтары жөніндегі осы конвенцияларда тек жанама ғана қозғалды. Тек Баланың құқықтары туралы конвенцияның бір бабында ғана мүгедек балалар туралы сөз болды. Қолданылып жүрген, мүгедектердің құқықтарына қатысы бар халықаралық-құқықтық құралдар заңдық тұрғыдан міндетті болып табылмады.
Мүгедектердің құқықтары жөніндегі негізгі халықаралық құжаттар бар.
Мүгедектерге қатысты дүниежүзілік іс-қимыл бағдарламасы мүгедектердің проблемаларын шешуде тәсілдерді өзгерткен бірінші құжат болды. Оны қабылдағанға дейін мүгедектерге қатысты әлеуметтік саясат тек медициналық сипаттағы шараларды, оңалтуды және мүгедектіктің жекелеген себептерін болдырмау жөніндегі алдын алуды ғана қамтыды. Бағдарламада жария етілген мүгедектердің қоғамдық өмірдегі теңдігі мен толық қатысуын қамтамасыз ету мақсаты халықаралық қауымдастықтың мүгедектіктің жай-күйін өзгертуді түсінгендігін, мүгедектік проблемасын шешуге тұтас амалдар қолдану қажеттігін мойындағанын айғақтайды.
Бағдарлама мүгедектік ұғымының өзін елеулі өзгертті: мүгедектерді халықтың әлсіз тобына жатқызуды тоқтатты. Сарапшылар түсінік бергендей, мүгедектік өмірдің қалыпты қыры болып табылады; сол немесе өзге де себеппен кез келген адам қалыпты өмір ағысының кез келген кезеңінде мүгедек болуы мүмкін.
Мүгедектердің осалдығы қағидатына негізделген тәсіл қарапайым әлеуметтік және экономикалық құрылымдарда мүгедектердің бейімделуіне жағдай жасау іс-шараларын қамтитын мүгедектердің әлеуметтік жеткіліктілігін дамыту тұжырымдамасына орын берді.
Мүгедектер үшін тең мүмкіндіктер жасау Бағдарламада қоғамдық өмірдің барлық салаларында қол жетімділікті қамтамасыз ету процесі ретінде қаралады. Құжатта жазылғандай, қол жетімділікті қамтамасыз етудің негізгі құрамы шешім қабылдау процесінде мүгедектердің толық әрі тиімді қатысуына жәрдемдесу шаралары болып табылады.
Мүгедектерге арналған тең мүмкіндіктерді қамтамасыз етудің стандарттық ережелері Дүниежүзілік бағдарламаның идеяларын дамыту шеңберінде қабылданды және түріне қарай мүгедектердің құқықтарына арналған шарттық құжат болды.
Стандарттық ережелер ұсынымдық сипатқа ие, алайда мүгедектердің құқықтарын қорғау саласында халықаралық құжат болмаған жағдайда олар мүгедекетердің құқықтарын танитын және кепілдік беретін бірден-бір әмбебап құжат болып табылады. Стандарттық ережелер мемлекеттің мүгедектер үшін тең мүмкіндіктерді қамтамасыз ету шараларын қабылдауда моральдық және саяси адалдықтарын көрсетеді. Мәнісі бойынша, олар - мемлекеттердің мүгедектік проблемаларын шешу шеңберіндегі саяси-құқықтық, экономикалық және техникалық ынтымақтастығының жалғыз негізі.
Стандарттық ережелердің құқықтық және моральдық негізі, құжаттың өзінде жазылғандай Адамның құқықтары туралы халықаралық билль, Баланың құқықтары туралы конвенция, Әйелдерге қатысты кемсітудің барлық нысандарын жою туралы конвенция, сондай-ақ Мүгедектерге қатысты дүниежүзілік іс-қимыл бағдарламасы болды.
Стандарттық ережелер төрт салада тең мүмкіндіктерді қамтамасыз ету жөніндегі практикалық ұсынымдарды келтіреді: тең қатысу үшін алғышарттар, тең мүмкіндіктер жасауға мақсатты салалар, оларды жүзеге асыру шаралары және бақылау тетігі.
Мүгедектердің құқықтарын қорғау саласында МОТ-тың арнаулы құжаттарының ішінде аса маңыздысы Мүгедекттерді кәсіптік оңалту және жұмыспен қамту туралы ДЕ конвенциясы (немесе № 159 Конвенция. Конвенция 1985 жылы 20 маусымда күшіне енді) болып табылады. № 159 конвенция барлық санаттағы мүгедектердің мүддесі үшін кәсіптік оңалту саласында тиісті шаралардың қабылдануын қамтамасыз етуге және жұмыспен қамтуға байланысты еңбек нарығында мүгедектердің мүмкіндігін кеңейтуге бағытталған.
1976 жылы барлық мүгедек балаларға арналған Білім туралы Заңды қабылдай отырып, АҚШ Конгресі елде сегіз миллионнан астам мүгедек балалардың бар екенін анықтады. Олардың жартысынан көбі тиісті білім алған жоқ. Осындай миллиондаған бала мектеп жүйесінде қамтылмаған. Барлық мүгедек балаларға арналған білім туралы заңның маңызы жоғары, өйткені мүгедек балалар үшін мектеп есігін ашып берді және оларға берілетін арнаулы білімді реттейтін бірқатар қорғау шараларын енгізді.
1988 жылы АҚШ Конгресі мүгедек адамдарға дене кемістігін адам боп өмір сүрудің табиғи элементі деп танитын, американдық қоғамның жалпы экономикалық, саяси, әлеуметтік, мәдени және білім беру өмірінде тәуелсіздігі, өзін-өзі көрсету, мазмұнды карьера жасау немесе толық қатысу құқығына ешқандай да қысым жасамайтын Тек-Акт ретінде танымал техникалық құралдар арқылы көмек беру туралы Заң қабылдады.[2]
Осы нормативтік құқықтық актілер қабылданғаннан кейін мүгедектердің өздерінің кемсітуге қарсы орасан қозғалыстары басталды. Осы орайда мүгедектер тарапын қабылдаған және жаңа заңдардың нормаларын орындамаған жағдайларда қатаң санкциялар қолданған соттар үлкен роль атқарды. Американың барлық штаты бойынша арнайы құрылған құрылысшы-мердігерлер бригадасы сырғыма жолдар мен пандустар жасай бастады, күннен- күнге мүгедектер үшін Америка қалаларында қол жеткізуді жақсартты.
0.2. Шетел мүгедектерін реабилитациялау тәжірибесі.
Шетел мүгедектерін реабилитациялау тәжірибесінде әлеуметтік сақтандыру: скандинавтік модель, континентальдық модель, америка-британдық модельдері бар.
Әлеуметтік сақтандырудың жүз жылдан астам тарихы бар және ол көптеген дамыған мемлекеттердің қоғамды әлеуметтік қорғау жүйесін құрды.
Скандинавтік модель: Бұл модельдің әлеуметтік саясатында әлеуметтік қажеттіліктердің көптеген шығындарды мемлекет өзіне алып, негізгі канал бюджет болып саналады. Мемлекет өзінің азаматтарының әлеуметтік әлауқаты үшін және әлеуметтік қызмет көрсетуде жауапкершілікті мойнына артады.
Континенталдық модель. Бұл модельде мемлекет, заң бойынша әлеуметтік қызмет көрсетуде ұйымдастырмай, тек алушыларға әлеуметтік төлемдерді алуға ғана жауап береді. Мұнда бюджеттік аударымдар және сақтандыру кірістер жұмыс істеушімен жұмыс берушілерде бірдей. Бұл модельге Германия, Фрнация, Австрия және Бельгия сүйенеді.
Американ-британдық модель. Бұл модель әлеуметтік сферадв мемлекеттің минималды қатысуымен сипатталған әлеуметтік бағдарламалардың қаржылық негізін мемлекеттік бюджеттің қаржысы емес, ал жекеменшік сақтаулар және жеке сақтандырулар құрайды. Мемлекет өз мойнына тек барлық азаматтардың минималды кірісін сақтайды.
Америка Құрама Штаттарының әлеуметтік қамтамасыздандыруы туралы айтатын болсақ, мүгедектерге әлеуметтік қызметпен медициналық қызмет, әлеуметтік төлемдер мен компенсациялар, тұрғын үй коммуналдық шаруашылығы, оқу орындарына жеткізу сияқты қызмет көрсетіледі. Сонымен қатар үйге келіп қызмет көрсету сияқты әлеуметтік қызметте бар.
Ұлыбаританияда мүгедектерге, оған қоса мүгедек балаларға 3 топ ұйымы: белгілі бір төлем үшін үйлердің жеке иелері, қоғамдық сектор, жергілікті өкімет қызмет көмек көрсетеді.
Әлеуметтік қызметтер үйге келіп, күндізгі орталықтарда, интернаттарда немесе күндізгі мектептерде көмек көрсетеді. Жоғарыда көрсетілген мекемелерде интеллектуалдық жағынан кемшілігі бар балалармен жұмыс істеген кезде оларды басқа адмдармен сөйлей білуге, далада, қоғамдық орындарда өзін-өзі ұстауға үйретуі үшін оларға арнайы серуендер ұйымдастырылады. Ойлау қабілетінің кемшілігі бар жас өспірімдер үшін кәсіби дайындық орталықтары қызмет етеді.
Шетел мүгедектерін реабилитациялау тәжірибесінде әлеуметтік қызмет етудің американдық үлгісі бар.
АҚШ-та мүгедектер бірінші кезекте зайпет ақымен және қойғылы, апаттықта сақтандырумен қамтамасыз етіледі. Олар үшін медициналық қызмет ету ұйымдастырылады. Еңбекке жарамсыздар үшін қызмет көрсетудің арнайы түрлері қарастырылған. Қызмет көрсетудің негізгілерінің ішінде болып табылатындар: тұрғын-тұрмыстық орналасу, транспорт, жұмыс беру, оқыту, арнайы жәрдемақылар төйлеу.
Транспорттық қызмет көрсетуде әлеуметтік қызмет көрсету орындары мүгедектігі ауыр формасындағы адамды жұмысқа, оқу орнына, мәдени шараларға, су бассейіне т.б. жеткізіледі.
Он жылдан аса болды, АҚШ үкіметінің ресми саясаты - көп мөлшерде және жақсы сапада қосымша қондырғыларды шығару. Мүгедектігі бар адамдардың функционалдық қабілетін жақсартуға арналған қосымша көмек көрсететін техниканың басты қажеттіліктердің бірі болып табылады. Осыған сәйкес АҚШ конгрессі 1988 жылы тек-Акт заңы қабылданды. [3]
Білім беру Заңы бойынша мүгедектігі бар оқу жылындағы балаға білім алуы үшін қажетті қосымша көмек көрсететін құралдармен қамтамасыз ету қарастырылған.
Көптеген американдық компаниялар қосымша көмекке арналған техника рыногына ең жаңа компьютерлер мен бағдарламалардан бастап мүгедектігі бар адамдарға арналған киім фасондарына дейін шығарады. Бордюрлер мен, тіпті сатылармен жүре алатын коляскалар ойлап табылды.
Аппаратурамен немесе түрлі инструменттермен басқара алушылық мүмкіндігінен басқа, өзінің жеке басының бет-бейнесіне қарауы, қамқор болуы сенімділігінің көтерілуі және әлеуметтік контактіде болуын жеңілдетеді. Бірқатар компаниялар кез-келген жағдайда киюге болатын (ресми қабылдаулардан бастап, азық-түлік дүкеніне дейін) колляскада киетін киімдердің үлгісін ұсынады.
Ұлыбританияда мүгедектерді және дене кемшіліктері бар адамдарға әлеуметтік қызмет көрсету тәжірибесіне үлкен қызығушылық, көңіл бөледі. Мүгедек адамдарға көмек көрсететін ұйымдар 3 топқа бөлінеді: жеке меншіктегі үйлер иеленушілер, күту арқылы қаражат табушылар қоғамдық сектор (мемлекеттік қор қаражатына сүйенетіндер), мүгедектерге әлеуметтік қызмет түрлерінің басым көпшілігін қамтамасыз ететін жергілікті биліктегілер.
Әлеуметтік оқыту орталықтарында іштесуге қабілетіне ие болу мен әлеуметтенуге көңіл аударылады. Әлеуметтік оқыту қызметтері күндізгі уақыттағы қызметтің баламалы түрлерін ұсынады, мысалға тұрақты мекен-жайы бойынша топтық жұмыс т.б.
Кейінгі кездегі тәжірибеде 3 немесе 4 мүгедектерден тұратын шағын жанұялық топтар құрылып, олар қауым болып жақын дүкендерден, қоғамдық көлікпен және көңіл көтеретін жерлермен қатар өмір сүреді. Мұндай пансионаттардың штат құрам функцияларға, орталық көлеміне және онда тұратын адамдардың қателіктеріне байланысты болады.
Мүгедектерге өте жиі медициналық емдеу қажет, сондықтан ауруханалар қысқа және ұзақ мерзімді амбулаториялық немесе клиникалық қызмет көрсетеді. Ауруханада медициналық және медбикелік әлеуметтік жұмыскер қақолықтан басқа психотерапиялық немесе еңбек тарапынан да ем қабылдайды. Мүгедектерді кейде туысқандарына жеңілдік жасау үшін қысқа мерзімге ауруханаларға жатқызады.
Мүгедектер проблемасын әлеуметтік жұмыстағылар еңбектерапевтерімен бірлесе отырып шешеді. Еңбектерапия - бұл жас және тез даму үстіндегі мамандықтардың бірі. Еңбектерапиясының басты мақсаты - өзіндік өзгешілігі бар қызмет арқылы мүгедектердің дене және психологиялық жай-күйін түзету болып табылады.
Еңбектерапевтер әртүрлі жастағы мүгедектер топтарымен және кәрілермен орталықта, госпитальдарда, мектептерде, әлеуметтік қызмет департаменттерінде, қауымда және клиенттер үйінде жұмыс істейді.
Еңбектерапевтер қызметіне мүгедектің жай-күйін бағалау, терапевтік белсенділік (кеңес беру, қолдау, көңіл көтеру, еңбек терапия емінің) әдістері кіреді.
Мүгедек клиенттің жағдайын қарастырғанда ең әуелі оның мұқтаждығы қарастырылады. Содан кейін көмектің немесе қызмет көрсетудің қай түрін қолдану керектігі шешіледі. Күнделікті өмірінде көмек көрсету үшін үй ішіндегі көмекші тағайындалып ол күнде ме немесе аптасына бірнеше сағатқа жұмылдырылуы мүмкін. үй ішіндегі көмекші дүкенге беру, толық дайындау, кір жуу, мүгедекті жуындыру сияқты жұмыстарды атқарады.
Халықаралық ұйымдардың қызметі.
Мүгедектерге жәрдемдесу және қолдау саласында ауқымды жұмыстарды мүгедектікті болдырмау, мүгедектерді тамақтандыру, гигиенасы, білім беру, оларды кәсіби-техникалық даярлау, еңбекке орналастыру бағдарламаларымен айналысатын БҰҰ-ның мамандандырылған мекемелері мен басқа да халықаралық ұйымдар жүргізеді. Осы бағдарламаларды жүргізетін ұйымдардың ішінде: Халықаралық еңбек ұйымы, БҰҰ-ның Азық-түлік және ауыл шарушылығы ұйымы (ФАО), Білім, ғылым және мәдениет жөніндегі Біріккен Ұлттар Ұйымы (ЮНЕСКО), Халықаралық азаматтық авиация ұйымы (ИКАО), Дүниежүзілік почта одағы (ДПО).
Мүгедектердің проблемаларын шешу мәселелері мемлекеттердің өңірліу ынтақтастығы шеңберінде де көтерілді: 1983-1992 және 1993-2002 жылдар Азиялық-тынық мұхиттық мүгедектерінің он жылдығы, 2000-2009 жылдар - Африкалық мүгедектердің он жылдығы, 2003-2012 жылдар - араб елдері мүгедектерінің он жылдығы, 2003 жыл - Еуропадағы мүгедектер жылы деп жарияланды.[4]
Әлеуметтік қызмет етудің еуропалық үлгісін де айта кетуге болады.
Әлеуметтік қызмет көрсетудегі Ұлыбританияның тәжірибесі ерекше көңіл аударады. Мұнда көптеген ұйымдар мүгедек адамдарға көмекші қамтамасыз етеді, оларды 3 топқа бөлуге болады: жеке меншіктегі үйлері барлар, қоғамдық сектор (қайырымдылық көрсетуші ұйымдардан тұрады) бұлар штат ұстауда, олардың еңбек ақысын беру т.б. қызмет түрлері мемлекеттік қордан төленеді.
Әлеуметтік қызмет атқарушылар барлық мүмкіндіктерді адамның үйде тұруына көмекке жұмылдырады. Күндізгі уақытта қосымша қолдауды қажет ететіндерге, үйлерінен алыс емес жерлерде орналасқан күндізгі орталыққа қатысуына болады.
Күндізгі орталықтардың бірнеш типтері бар - жергілікті органдарға бағынатындардан бастап, тәуелсіз немесе қоғамдық агенттіктерге дейін. Оларда кәсіби командалар жұмыс істейді, онда әлеуметтік қызметкерлерден басқа, психологтар, терапевтер, медбикелер, нұсқаушылар мен мұғалімдер жұмыс істейді.
Әлеуметтік оқу орталықтарында іштесі және әлеуметтену мәселелеріне көңіл бөлінеді. Әлеуметтік оқыту қызметі күндізгі уақытта қызметті баламалы түрлерін ұсынады, мысалы мекен-жайы бойынша топтық жұмыс т.б.
Ұлыбританияның әлеуметтік қызметтерінде мүгедектерді жұмысқа тартуда әрекет қызмет органдары бар. Оларда мүгедектерге жұмыс іздеуде көмек көрсету, арнайы көмекті төйлеу ақысына жәрдемақы бөлінеді және жұмыс істеуге қолайлы жабдықтар беріледі. Мүгедектерді жұмысқа алған мекемелерге үкімет тарапынан арнайы топшаға алу үшін 6000 фунт көлемінде айлық жәрдемақы береді. Ауыр аурумен ауыратын мүгедектер үйде жұмыс істейді, ол үшін оларға арнайы жеке компьютер беріледі.
Мүгедектер жұмысқа алынарда сынақ мерзімінен өтеді (6 апта), бұл жағдайда аптасын 45 фунтмөлшерінде субсидия төленіп отырады. Еңбекпен қамтамасыз ету орталығындағы әрбір мүгедек, кандидатурасы талқыланса жұмысберушілермен тиісті жұмыспен қамтамасыз етуді ойластырады.
Сөйтіп, Ұлыбританияда мүгедектерге әлеуметтік жұмыс көрсетуге өте үлкен көңіл бөлінеді. Мүгедектерді әлеуметтік қорғаумен мемлекеттікпен қатар, қоғамдық және жеке ұйымдар айналысады.
Германияда әлеуметтік заңдылық кодексіне сәйкес, мемлекет тарапынан мүгедектерді реабилитациялауға және ауруды ерте табуға, оларды тезірек қоғамның толық мүшесі болуын, аурудың салдарын балғызбауға немесе азайтуға ерекше көңіл бөледі.
Алғашқы кезеңде медициналық сипаттағы қызмет көрсетіледі: ауруханаларда емдеу, санаторий - курорттарға жіберу және 19 арнайы реабилитациялық орталықтарда емделеді. Орталықтарда протездер жасалып, ортопедиялық және тағы басқа қосымша көмек құралдармен жабдықтайды. Мұндайда негізінен мүмкіндігінше амбулаториялық емдеу тәсілі қолданылады. реабилитациялық іс-шаралардың екінші кезеңіндегі еңбек рыногында әрі қарай еңбек етуіне, кәсіби дайындығына, қайта дайындалуына қажетті қызмет көрсету қарастырылған. осы мақсаттарды жүзеге асыруға бағытталған 28 кәсіптік техникалық білім беру орындар қызмет етеді үлкендерге (15 мың орын), оқу жоспарлары саудада, басқаруда, өнеркәсіпте, техникада, денсаулықсақтау саласы мен әлеуметтік қызмет етуде қажетті мамандықтарды игеруге арналған - қажет болған жағдайда интернатта тұруға мүмкіндік жасалған.
Дәрігерлердің, психологтардың және педагогтардың бақылауында тұрған және ден-саулықтарына байланысты кәсіптік оқуға болмайтындарға, ыңғайлы деген мамандықтардың негіздерін меңгеруге арналған барлығы 123 орны бар 46 арнайы оқу орны бар. Германияда барлық теміржол поездарында мүгедек колляскасы кіруге арналған, ыңғайлы жағдайлар жасалған. 2000 жылдың аяғынан бастап бұл тәртіп жаңа қала автобустарымен алысқа баратын автобустарға таралды.
Әлемнiң дамыған елдерiндегi әлеуметтiк қорғау және жарымжандардың Ақтауының бағдарламаларының iске асыруларында қатысады, мемлекеттiк құрылымдармен, қоғамдық ұйым және қайырымды одақтар қатар.
Экономикалық дамыған елдердiң көпшiлiгi дәл қазiр, және, ең алдымен, АҚШ, Ұлыбритания, жұмыс дене төрбиемен және спортпен, Германия тағы басқалар түрлi ақта бағдарламайтын болады және қалай басым бағыттардың бiр болғанын кiретiн жарымжандардың әлеуметтiк қамсыздандыру жүйесi. Көпшiлiгiнде шетел елдерi дене төрбиемен және клиниканы тұратын спортпен жұмыстарға жарымжандардың тартуын жүйе жан-жақты зерттеген, реабилитациялық орталық жарымжандар үшiн спорт секция және клубтер. Өзi бiрақ бас - жұмыстар ол үшiн шарттардың жасауы.
Жоғарыда көрсетілген мүгедектердің реабилитациялануына арналған қызықты тәжірибеде Польшада да кең етек алған.
Бүгінгі күнде экономикалық жағынан дамыған мемлекеттерде , ең бірінші кезекте АҚШ, Ұлыбритания, Германия т.б. әр түрлі реабилитациялық бағдарламамен бірге мүгедектерді әлеуметтік қамтамасыз ету жүйелері қалыптасқан.
Шет елдерде мүгедектер арасында демалыс үшін, көңіл көтері үшін, ештесу үшін, жақсы дене шынықтыру формасында болу үшін, түрлі дене шынықтыру шаралары іске асырылады. Мысалға, тек АҚШ-та халық тұрғындарының 5% құрайтын 10 млн. мүгедектерге мемлекет тарапынан, жалпы ұлттық кірістің 7% көлемінде көмек көрсетіледі.
Мүгедектер мен дене шынықтыру және спорт саласындағы белсенді жұмыс жүргізу сөз жоқ, ұлкен реабилитациялық маңызы бар, қоғамның гуманизациялануына үлкен әлеуметтік маңызы бар.[5]
Жаңа аппаратты қамтамасыз ету компьютерлерді түсiнiктiрек iстейдi. Мысалы, әдейi игерiлген клавиатуралары ерекше когнитивтi мәселелерi бар адамдар үшiн функцияларды ұйымдастырады, сонымен бiрге басқа қажеттiктер, эффект сол кезекпен оларды тықырта жетуге мүмкiндiк беруге қанағаттандырады.
Реабилитациия техникалық құралдары мүгедекдардың медицина-әлеуметтiк Реабилитацииядың жүйесiнiң ең маңызды компоненттерi болып табылады. Олардың мәнi тiршiлiк ету әрекетiн шектеулердiң бейнеленген күйiнделер қоршаған ортаның күрделi шарттарына құрал-сайман кезеңде өседi.
Мүгедектердің еңбек және тұрмыс-салт жеңiлдететiн Реабилитациия техникалық құралдарына құрылым, аспаптар, жабдық немесе арқасында арнайы қасиеттерге, организмның функциясының табанды бұзылуы бар денсаулықты бұзылыс шақырылған мүгедектердің тұрмыстық, қоғамдық және кәсiби қызметiне қабiлеттiлiктерiнiң шектеулерiн өтемдi немесе жоюлар жеңiлдететiн техникалық жүйе жатады.
Реабилитацииялық техникалық құралдар әр түрлi функцияларды орындайды: қозғалыстардың мобилдiлiк және орнықтылықтың жақсартуы, органның ауруы немесе буынды жүк түсiрудi, бекiтудi, тiректiктi жақсарту, таразының жүктемелерiнiң нормалауы, жеңiлдiгi және өзiне қызмет көрсету, ыңғайлы жағдайдың среабилитациияы тағы басқалар.
Реабилитациия техникалық құралдарын арнайы қасиеттер мүгедекдардың ерекше қажеттiктерiнiң есепке алу қамтамасыз ететiн техникалық шешiмдердiң олардың конструкциясындағы бар болуларымен анықталады. Тиiстi техникалық құралдар және оларға қатысты реабилитациялайтын технологияларының қолдануы мүгедектері мүгедектің реабилитациялайтын потенциалының максимал iске асыруының мүмкiндiк туғызады.
Реабилитациия техникалық құралдары
Орын ауыстырудың техникалық құралдары
Жеке бөлмеде орын ауыстыру үшiн техникалық құрал елестетуi керек:
- жүрiс үшiн арқан, соның iшiнде соқыр арқан;
- (триподы ) үш тiрек, (квадриподы ) төрт бағанды;
- (шынтақты, бiлекте тiректi, қолтық асты) балдақтар;
- келiлер;
- (ходунктер ) жүрiс үшiн рамалар;
- серуен, бөлме креслолары - күйме, кресло - электр қозғағышы бар күйме;
- кресло үшiн құрал-саймандар - күймелер тағы басқалар.
Орын ауыстыруға қабiлеттiлiктiң қалпына келтiруi және өзiне қызмет көрсету үшiн Реабилитациия техникалық құралдары:
Тiрек, балдақтар, тiрек, тұтқалар арқан.
Таяқ тiрек - қаламы бар жүрiске және бiлезiкке тiреудiң жанында тiрек үшiн металл, ағаш, пластмассадан сырықтың түрiндегi құрал-сайман.
Сырғанауға қарсы құрылым таяқ, биiктiк бойынша реттелуге иемдене алады, қалыптаса алады, сондай нұсқалардың бiрi таяқ болып табылады. Таяқтардың әр түрлi түрлерi бар болады: 1-шi, 3 - Мяолар, 4 - Мяолар және жүрiстiң жанында тiректiң үлкен сенiмдiлiктерiн қамтамасыз ететiн 5-шi аяқтар. Таяқтар мүгедектердің қамтамасыз етуiне көрсету тiрек орын ауыстыруға қабiлеттiлiктiң қалпына келтiруi болып табылады.
Анотомиялық мiннiң сипаты, органикалық өзгерiстер, функционалдық бұзылулардың Реабилитациия техникалық құралдарына байланысты мүгедектердің табанды тiршiлiк ету әрекетiн шектеулерiн өтемдi немесе жою қамтамасыз етуi керек.[6]
Аппаратурамен немесе аспаптармен басқару мүмкiндiгiнен тысқары, қабiлеттiлiк өз сенiмдiлiктi кенет меншiктi тысты қамқорлығына алу жоғарылатады және әлеуметтiк байланысулар жеңiлдетедi. Мысалы, күйме қолданылатын ер-әйелдер тұрып жүретiн адамдар үшiн отыруға арналған жағдайда көрiксiз және қолайсыз тiгiлген киiм жиi ашады. Және мұндай жейденiң ұзындығы немесе белдемшенiң өзгерiсi, сандардағы шалбарлар кеңiрек жабатын немесе ендiкте, тiлулер ұзындау бiр бүйiрден және созылған арқа бұл киiмге отыратын адамға тунистар және жейделiктерiнде мұқиятырақ және стилдi көрiнетiн және өздерiн сезуге көмектеседi анағұрлым ыңғайлырақ болатын түрлендiрулер. Серiктестiктердiң бiр қатары кез келген жағдайға күймелерi үшiн киiмнiң үлгiсiн ұсынады - азық-түлiк дүкенiне сапарларына дейiн iскерлiк кездесулер және аудиенцияларынан.
0.3. Мүгедектерді әлеуметтік қолдауды қаржыландырудың халықаралық тәжірибесіне шолу.
Мүгедектерді әлеуметтік қолдауды қаржыландырудың халқаралық тәжірибелерінің бірі - Ұлыбританияда сонымен қатар мүгедектердің ұсынысы бойынша кез-келген өздеріне керек құрал-жабдықты бере алатын реабилитациондық (орталықтары қызмет етеді) фирмалар бар.
Қытайда мемлекет тұрғындарының 5% 60 млн. мүгедектер саналып отыр.
ҚХР Үкіметімен және бизнеспен айналысатын мүгедектерді салықтан босату үшін циркуляр, әлеуметтік қамтамасыздандыру сферасында өкілдік бірліктері салықтан босататын циркуляр қабылданды. 1983 жылы үкімет мүгедектер реабилитациясы қорын ашуға 26 млн. юань берді. 1988 жылы наурызда мүгедектердің заңды құқықтары мен қызығушылықтарын қорғайтын Бүкілқытайлық мүгедектер федерациясының негізі қаланды.
Оның аймақтық бөлімдер барлық провинцияда, автономды аумақтарда және орталыққа бағынатын қалаларда қаланып, жұмыс істейді. Мысалға, Пекин қалалық мүгедектер федерациясы үкіметке мүгедектерді қорғау қаулысын, ойлау қабілеті кем, құлақтары естімейтін балалар үшін 100 шақты оқу курстарын, ақыл-ой қабілеті кем адамдар үшін реабилитациондық орталықтар ашуға көмек көрсетті.
Ресми статистика бойынша 80% мүгедектер жұмысқа орналастырылды. Көбінесе мүгедектер еңбек қызметінің Пекинде, Далянда, Шанхайда, Шицзячжуанда беріледі. Көптеген мүгедектер қызмет көрсету сферасына байланысты қызмет атқарады., бұл жерде 1 млн. адамдай қызмет істейді.
Мүгедектердің құқықтарын қорғаудың оң тәжірибесі бар елдердің әлеуметтік саясатының инновациялық моделі.[7]
Өздерін құқықтары бойынша әлеуметтік деп атайтын бірқатар мемлекеттерде мүгедектердің құқықтарын қорғау мәселелері басымды болып табылады. Бұл елдерде мүгедектердің проблемаларын бірінші болып, әдетте, өз азаматтары туралы әлеуметтік қамқорлық саласында үлкен үлес қосқан мемлекет басшылары өзектендірді. Бұл АҚШ-тың бірқатар президенттерінің іс-қимылдарынан аса айқын әрі тиімді көрінеді.
70-ші жылдардың басындағы мүгедек балалардың тегін және тиісінше білім алу құқығын қорғау туралы екі күрделі сот ісі, Вьетнам соғысынан кейін мүгедектер санының көбеюі - мұның барлығы американдық қоғамның мүгедектердің құқықтарын қорғау бойынша заңнамалық шаралардың қабылдауына әкелді. 1973 жылы федералдық үкіметтермен келісім-шартқа отырар кезде АҚШ-тың мемлекеттік бағдарламаларында кемсітуге жол бермеуді көздейтін Оңалту туралы Заң қабылданды.
1976 жылы барлық мүгедек балаларға арналған Білім туралы Заңды қабылдай отырып, АҚШ Конгресі елде сегіз миллионнан астам мүгедек балалардың бар екенін анықтады. Олардың жартысынан көбі тиісті білім алған жоқ. Осындай миллиондаған бала мектеп жүйесінде қамтылмаған. Барлық мүгедек балаларға арналған білім туралы заңның маңызы жоғары, өйткені мүгедек балалар үшін мектеп есігін ашып берді және оларға берілетін арнаулы білімді реттейтін бірқатар қорғау шараларын енгізді.
1988 жылы АҚШ Конгресі мүгедек адамдарға дене кемістігін адам боп өмір сүрудің табиғи элементі деп танитын, американдық қоғамның жалпы экономикалық, саяси, әлеуметтік, мәдени және білім беру өмірінде тәуелсіздігі, өзін-өзі көрсету, мазмұнды карьера жасау немесе толық қатысу құқығына ешқандай да қысым жасамайтын Тек-Акт ретінде танымал техникалық құралдар арқылы көмек беру туралы Заң қабылдады.
Осы нормативтік құқықтық актілер қабылданғаннан кейін мүгедектердің өздерінің кемсітуге қарсы орасан қозғалыстары басталды. Осы орайда мүгедектер тарапын қабылдаған және жаңа заңдардың нормаларын орындамаған жағдайларда қатаң санкциялар қолданған соттар үлкен роль атқарды. Американың барлық штаты бойынша арнайы құрылған құрылысшы-мердігерлер бригадасы сырғыма жолдар мен пандустар жасай бастады, күннен- күнге мүгедектер үшін Америка қалаларында қол жеткізуді жақсартты. АҚШ-та 1990 жылы Американдық мүгедектер туралы Заңның қабылдануына байланысты әлеуметтік саясаттың инновациялық моделі немесе азаматтық құқықтарды іске асыру моделі деп аталатын - мүгедектерге қатысты өткізілетін кемсітуге қарсы әлеуметтік саясат тұжырымдамасы дами түсті.[8]
Салауатты өмiр салтының құрастыруы - соның iшiнде және жинағы дүниелiк бiрлестiктiң ең маңызды есебi ауру-сырқауды профилактика және жарымжандықтың құралы. Бұл стратегияны барлық ХХ ғасыр үшiн денсаулық еуропалық бағдарламаны жетiлдiредi. (қоса мұнда және мұндай шығын аласа деңгей салыстырмалы маңызды мiнездеменi) тиiмдiлiк бойынша, мәлiмдiлiк бойынша мұндай бастаушы орындардың бiрiнiң стратегиялық бағдарламаларының арасында соңғы он жылдыққа денсаулықты нығайтудың мектептерiнiң бағдарламасында орналасады.
Мүгедектер үшін ортаның қолжетімділігі жөнінде мәселелерді шешуде шетел елдерінің тәжірибесі.
Еуропа ІІ дүниежүзілік соғыстан кейін қалалық сферасының мүгедектер үшін қолжетімділік мәселелерін ойластыра бастады: көп мүгедектерге жүріп тұру үшін жағдайлар жасауға қажет болды. Бүгінде ол қоғамда қоғамдық көлік, бордюрсыз өтетін жолдар және мүгедектерге қоғамда арнайы қатынас орнатылған.
Мүгедектер үшін авиа, темір жол және қоғамдық көлік қолжетімді, барлық вокзалдарда лифттер орнатылған. Аялдамаларда мүгедектерге арналған әжетханалар орнатылған.
АҚШ-та әзірленген азаматтық құқықтарды іске асыру моделі әлеуметтік саясаттың халықаралық эталоны ретінде қаралады. Ол азаматтық құқықтарды толық қорғаумен қатар, мүгедектердің әлеуметтік мәртебесін арттыруға және қоғамға кірігуіне ықпал етеді және жалпы қоғамды ізгілендіру түсу үшін алғышарттар құрайды. Сонымен бірге деинституционалдау тәжірибесін, яғни мамандандырылған интернаттар мен стационарлық үлгідегі мекемелер желісін қысқарту және тұрғылықты жері бойынша мүгедектерге қызмет көрсетуді дамыту нәтижесінде қаражатты азайту есебінен мемлекетке экономикалық жағынан тиімді.
0.4. Мүгедектердің арасындағы мәселелерді шешудегі шетелдік тәжірибе.
АҚШ Президенті Клинтонның қолдауымен мүгедектердің тұрмыс жағдайын елеулі жақсартатын, мүгедектіктің қандай да болмасын нысанындағы адамдарға тең құқықтар мен тең мүмкіндіктер беретін көптеген заңдар қабылданды. Мәселен, 1997 жылы 4 маусымда Клинтон американдық білім беруді дамытуда құбылыс болған Дамуында және денсаулығында ауытқушылық бар адамдарға білім беру туралы Заңға қол қойды.
Президент оның негізгі мақсатын қысқаша ғана тұжырымдады - барлық американ балалары үшін әлемдік таптағы білім беруді қамтамасыз ету. Бұл жерде, ең алдымен, барлық балалар үшін тегін орта білім алу құқығын қорғау (беру) туралы, қарапайым мектептерде оқитын мүгедек балаларға арналған арнайы оқыту бағдарламасының қол жетімділігі туралы және олардың жұмысындағы нәтижелер үшін мектептердің жауапкершілігін арттыру туралы сөз болып отыр. Бұл проблеманың қоғамдық жағына баса назар аударылды: балаларды жалпы білім беру процесінде барынша қарапайым орта мектептерде оқытуға тырысты, ал олар өз құрдастарынан қалып қоймас үшін және қарапайым оқу жоспарымен үлгеру үшін олардың әрқайсысы үшін қосымша сабақтармен бірге арнайы жеке оқыту бағдарламалары әзірленді. Бұл орайда оларды оқыту бойынша қосымша шығыстарды мемлекет өзі көтерді.
Мүгедектер үшін әлеуметтік қызмет көрсету жүйесінің дамуына қарамастан, мүгедектердің құқықтары туралы қамқорлық АҚШ президенттері үшін бүгін де өзекті болуда. Президент Джордж Буш 2001 жылы дене кемістіктері бар адамдардың компьютерлер мен интернетке неғұрлым қолын жеткізуіне бағытталған бұйрыққа қол қойды. 2004 жылы АҚШ армиясының ардагерлерін, соның ішінде түрлі қарулы қақтығыс салдарынан жарақат алған мүгедектерді Ақ Үйді күзетуге тарту жобасы басталды. Қазірдің өзінде Ақ Үйдің қауіпсіздік қызметінде 40 адам жұмыс істейді және жақын арада бұл сан 100-ге дейін көбейеді.[9]
2003 жылы 16 желтоқсанда АҚШ Конгресі қарулы күштердегі ардагерлер мен мүгедектердің, сондай-ақ осындайлар жұмыс істейтін фирмалардың федералдық үкіметпен еңбек келісім-шартына отырған кездегі артықтышылығы айтылған заң қабылдады.
Мүгедектер жөніндегі дүниежүзілік комитет, Франклин және Элеонора Рузвельт Институты қоғам өміріне мүгедектердің толық қатысу міндеттерін шешуде едәуір прогреске қол жеткізген мемлекетке мүгедектер туралы қамқорлығы үшін тапсыратын Франклин Делано Рузвельт атындағы жыл сайынғы халықаралық сыйлық тағайындады.
АҚШ-та 1990 жылы Американдық мүгедектер туралы Заңның қабылдануына байланысты әлеуметтік саясаттың инновациялық моделі немесе азаматтық құқықтарды іске асыру моделі деп аталатын - мүгедектерге қатысты өткізілетін кемсітуге қарсы әлеуметтік саясат тұжырымдамасы дами түсті.
АҚШ-та әзірленген азаматтық құқықтарды іске асыру моделі әлеуметтік саясаттың халықаралық эталоны ретінде қаралады. Ол азаматтық құқықтарды толық қорғаумен қатар, мүгедектердің әлеуметтік мәртебесін арттыруға және қоғамға кірігуіне ықпал етеді және жалпы қоғамды ізгілендіру түсу үшін алғышарттар құрайды. Сонымен бірге деинституционалдау тәжірибесін, яғни мамандандырылған интернаттар мен стационарлық үлгідегі мекемелер желісін қысқарту және тұрғылықты жері бойынша мүгедектерге қызмет көрсетуді дамыту нәтижесінде қаражатты азайту есебінен мемлекетке экономикалық жағынан тиімді.[10]
Кейбір зерттеушілер Ұлыбритания, Мексика, Канада, АҚШ, Германия, Австралия, Израиль, Жаңа Зеландия, Жапония және т.б. сияқты мемлекеттерде мүгедектік саласында ұлттық саясатты жуықтағанын куәландырады.
Азаматтық құқықтарды іске асыру моделі тарихта бірінші рет мүгедектерге қоғамның толық құқылы мүшесі мен оның белсенді қатысушысы ретінде қарағандықтан және олардың оқшауланбай, қарапайым ортаға оралуы үшін алғышарттар жасағандықтан инновациялық болып табылады.
Бүгінде еңбек қатынастарында, мемлекеттік билік органдарында, қоғамдық пайдалану орындарында, сауда да, көлікте мүгедектерді кемсітуге тыйым салатын Американдық мүгедектер туралы Заң АҚШ-та мүгедектердің құқықтарын қорғайтын негізгі нормативтік құқықтық акт болып табылады. Заң барлық деңгейдегі билік органдарының мүгедектер үшін түрлі қызмет түрлерінен, бағдарламалар мен қызмет көрсетулерден артықшылықтарды алуға бірдей қол жеткізуін қамтамасыз етуін ұйғарады. Бұл мемлекеттік білім беру, денсаулық сақтау, әлеуметтік қызмет көрсету жүйесін пайдалануды, соттарда, сайлау учаскелерінде және қалалық жиналыстарды болуы қамтиды. Заң мүгедектерге қатысты кемсітушілікті болдырмас үшін саясаттың, тәжірибенің және рәсімдердің ақылға қонымды өзгерістерін қабылдауды міндеттейді.
Бұдан басқа, тиісті мемлекеттік қызметтер мен құрылыс компаниялары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz