Тауарлы материалдық қорлар сипаттамасы
Кіріспе
І тарау. ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР сипаттамасы
1.1. ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР, олардың түрлері, бағалануы
1.2. Материалдық қорлар қозғалысының құжаттық рәсімделуі
1.3. Материалдық қорлар қоймадағы есебі
ІІ тарау. ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР есебін ұйымдастыру
2.1. ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР бухгалтериядағы есебі
2.2. Кейбір ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР.ң есепке алу ерекшеліктері
2.3. ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР.ң түгендеу және есеп беруде ашып көрсету
2.4. Өндіріс есебі
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
І тарау. ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР сипаттамасы
1.1. ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР, олардың түрлері, бағалануы
1.2. Материалдық қорлар қозғалысының құжаттық рәсімделуі
1.3. Материалдық қорлар қоймадағы есебі
ІІ тарау. ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР есебін ұйымдастыру
2.1. ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР бухгалтериядағы есебі
2.2. Кейбір ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР.ң есепке алу ерекшеліктері
2.3. ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР.ң түгендеу және есеп беруде ашып көрсету
2.4. Өндіріс есебі
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
Көсіпорындар мен ұйымдардың қызметі барысында өздерінің өндірген дайын бұйымдары, сату үшін сатып алған тауарлары, сатып алған бірақ әзірге ұйымға келіп түспеген тауарлары (жолдағы тауарлар), аяқталмаған он-діріс, басқаларға корсеткен қызметтері, сондай-ақ жұмыстарды орындау және қызметтерді көрсету барысында пай-далануға арналған қосалқы бөлшектері, отындары, ыдыс және ыдыстық материалдары, жартылай фабрикаттар және басқа да материалдары сол ұйымның тауарлық-материалдық қоры түріндегі ағымдағы активі болып табылады.
Олардың өндіріс құралдарынан өзгешелігі, өндіріс құралдары шаруашылық үдерісіне (процесіне) ұзақ уақыт қатысып, өздерінің табиғи пішінін сақтай отырып өндірілетін өнімге оз құнының бір бөлігін қосып отыратын болса, еңбек заттары өндірісте пайдаланылған кезде өздерінің бастапқы құнын түгелдей өндірілетін өнімге ауыстырады. Шығарылатын өнімнің, атқарылатын жұмыстың өзіндік құнының көп бөлігі еңбек заттарының құнынан тұрады. Сонымен қатар еңбек заттары өндірістік қор болып табылады.
1. Дайындалған, келіп түскен және өндіріске немесе сыртқа босатылған материалдарды уақытында есептеп, кіріске алу немесе есептен шығару.
2. Материалдардың қоймада және тасымалдау кезінде түгел сақталуын бақылау.
3. Материалдық қорлар қалдығының белгіленген мөлшерден артып немесе төмендеп кетпеуін бақылау.
4. Материалдарды өндірісте пайдаланған кезде олардың техникалық жолмен анықталған мөлшерін және тұтыну мөлшерінің қорын анықтау.
5. Материалдардың өндірісте ұтымды пайдаланылуын бақылау.
6. Дайындалған материалдардың өзіндік құнын анықтап және олардың жоспарлы есептеу бағасынан айырмашылығын тауып, пайдаланылған материалдар құнын әр объектінің шығынына қосу.
Жақсы және дұрыс ұйымдастырылған есеп материалдардың түгел сақталуына, үнемді пайдаланылуына көмегін тигізеді. Материалдардың түгел және дұрыс сақталуы, сондай-ақ ұтымды пайдаланылуы, жұмсалуы үшін алдын ала мыналарды жасау қажет:
тиісті түрде жабдықталған материалдық-қорларды сақтайтын қойма немесе бөлме болуы қажет және болмелердің әрқайсысы материалдардың белгілі бір түрін сақтауға арналған болуы керек;
- материалдар қойманың әр бөлігінде өздерінің түрлері, сорттары, олшемдері бойынша керекті кезінде тез алуға және босатқаннан кейінгі кезде қалдығын тексеруді қамтамасыз ететіндей етіп орналастырылуы керек.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың әкімшілігі материалдарды сақтайтын жерді таразымен, өлшеу аспаптарымен және ыдыстармен жабдықтап және оларды жиі тексеріп, дұрыстығын қадағалап отыруы керек. Ұйымның басшысы материалдарды қабылдайтын және босататын адамдардың топтарын белгілеп, олармен материалдарға жауапкершілік туралы шарт жасайды. Сондай-ақ кәсіпорын басшысы материалдарға жауапты адамдарды жұмысқа алу, жұмыстан босату барысында ұйымның бас бухгалтерімен алдын ала келісіп отыруы қажет. Материалдарды кіріске алу және қоймадан босату құжаттарына қол қою құқығына ие болған қызмет иелсрінің тізімін белгілеу кәсіпорын басшысының немесе ол сенім білдірген адамның жұмысы болып табылады.
Олардың өндіріс құралдарынан өзгешелігі, өндіріс құралдары шаруашылық үдерісіне (процесіне) ұзақ уақыт қатысып, өздерінің табиғи пішінін сақтай отырып өндірілетін өнімге оз құнының бір бөлігін қосып отыратын болса, еңбек заттары өндірісте пайдаланылған кезде өздерінің бастапқы құнын түгелдей өндірілетін өнімге ауыстырады. Шығарылатын өнімнің, атқарылатын жұмыстың өзіндік құнының көп бөлігі еңбек заттарының құнынан тұрады. Сонымен қатар еңбек заттары өндірістік қор болып табылады.
1. Дайындалған, келіп түскен және өндіріске немесе сыртқа босатылған материалдарды уақытында есептеп, кіріске алу немесе есептен шығару.
2. Материалдардың қоймада және тасымалдау кезінде түгел сақталуын бақылау.
3. Материалдық қорлар қалдығының белгіленген мөлшерден артып немесе төмендеп кетпеуін бақылау.
4. Материалдарды өндірісте пайдаланған кезде олардың техникалық жолмен анықталған мөлшерін және тұтыну мөлшерінің қорын анықтау.
5. Материалдардың өндірісте ұтымды пайдаланылуын бақылау.
6. Дайындалған материалдардың өзіндік құнын анықтап және олардың жоспарлы есептеу бағасынан айырмашылығын тауып, пайдаланылған материалдар құнын әр объектінің шығынына қосу.
Жақсы және дұрыс ұйымдастырылған есеп материалдардың түгел сақталуына, үнемді пайдаланылуына көмегін тигізеді. Материалдардың түгел және дұрыс сақталуы, сондай-ақ ұтымды пайдаланылуы, жұмсалуы үшін алдын ала мыналарды жасау қажет:
тиісті түрде жабдықталған материалдық-қорларды сақтайтын қойма немесе бөлме болуы қажет және болмелердің әрқайсысы материалдардың белгілі бір түрін сақтауға арналған болуы керек;
- материалдар қойманың әр бөлігінде өздерінің түрлері, сорттары, олшемдері бойынша керекті кезінде тез алуға және босатқаннан кейінгі кезде қалдығын тексеруді қамтамасыз ететіндей етіп орналастырылуы керек.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың әкімшілігі материалдарды сақтайтын жерді таразымен, өлшеу аспаптарымен және ыдыстармен жабдықтап және оларды жиі тексеріп, дұрыстығын қадағалап отыруы керек. Ұйымның басшысы материалдарды қабылдайтын және босататын адамдардың топтарын белгілеп, олармен материалдарға жауапкершілік туралы шарт жасайды. Сондай-ақ кәсіпорын басшысы материалдарға жауапты адамдарды жұмысқа алу, жұмыстан босату барысында ұйымның бас бухгалтерімен алдын ала келісіп отыруы қажет. Материалдарды кіріске алу және қоймадан босату құжаттарына қол қою құқығына ие болған қызмет иелсрінің тізімін белгілеу кәсіпорын басшысының немесе ол сенім білдірген адамның жұмысы болып табылады.
"Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы " 2002 жылғы 24 маусымдағы Қазақстан Республикасының №309-11 заңы.
2. Қазақстан Республикасы Првзидентінің "Қазақстан Республи-
касындагы аудиторлық қызмет туралы " 1998 жылгы 20 қарашадағы №20 заң күші бар жарлыгы (2001 жылгы 15 қараишдағы өзгертулер және толықтырулармен).
3. "Салық жоне бюджвткв төленетін басқа да міндетті тәлемдер
туралы " 2001 жылгы 12 маусымдагы №209-11 Қазақстан Республикасының салык, кодексі.
4. Қазақстан Республикасы Президентінің "Акционерлік қогамдар
туралы " 1998 жылгы 10 шілдедвгі №2811 заң күші бар жарлыгы.
5. Бухгалтерлік есеп стандарттары. Қазақстан Республикасының
Ұлттық комиссиясы. — Алматы, 1996-2003 ж.
6. Халықаралық қаржылық есеп беру стандарттары. (аудармашы
Тарусина В.И.), - М., 1998.
7. Халықаралық бухгалтерлік есеп және аудит стандарттары.
(құрастырушы Рапопорт М.М.), — М., 1992.
8. Бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспары. Қазақстан
Республикасы қаржы министрлігінің 2002 жылгы 18 қыркуйектегі
№438 бұйрыгымен бекітілген.
9. Андреев В.Д. Практический аудит. — М.: Экономика, 1994.
10. Андросов А.М. Бухгалтерский учет. — М.: Финансы и статис-
тика, 1996.
2. Қазақстан Республикасы Првзидентінің "Қазақстан Республи-
касындагы аудиторлық қызмет туралы " 1998 жылгы 20 қарашадағы №20 заң күші бар жарлыгы (2001 жылгы 15 қараишдағы өзгертулер және толықтырулармен).
3. "Салық жоне бюджвткв төленетін басқа да міндетті тәлемдер
туралы " 2001 жылгы 12 маусымдагы №209-11 Қазақстан Республикасының салык, кодексі.
4. Қазақстан Республикасы Президентінің "Акционерлік қогамдар
туралы " 1998 жылгы 10 шілдедвгі №2811 заң күші бар жарлыгы.
5. Бухгалтерлік есеп стандарттары. Қазақстан Республикасының
Ұлттық комиссиясы. — Алматы, 1996-2003 ж.
6. Халықаралық қаржылық есеп беру стандарттары. (аудармашы
Тарусина В.И.), - М., 1998.
7. Халықаралық бухгалтерлік есеп және аудит стандарттары.
(құрастырушы Рапопорт М.М.), — М., 1992.
8. Бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспары. Қазақстан
Республикасы қаржы министрлігінің 2002 жылгы 18 қыркуйектегі
№438 бұйрыгымен бекітілген.
9. Андреев В.Д. Практический аудит. — М.: Экономика, 1994.
10. Андросов А.М. Бухгалтерский учет. — М.: Финансы и статис-
тика, 1996.
Мазмұны
Кіріспе 3-4
---------------------------------- -----------------------------
------------ 5
І тарау. ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР сипаттамасы
---------------------------------- -----------------------------5-9
--------------------
1.1. ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР, олардың түрлері, бағалануы 9-15
---------------------------------- ----------------
1.2. Материалдық қорлар қозғалысының құжаттық рәсімделуі 15-16
---------------------------------- ----------------------------
1.3. Материалдық қорлар қоймадағы есебі 17
---------------------------------- -----------------------------
---------------------------------- - 17-19
ІІ тарау. ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР есебін ұйымдастыру
---------------------------------- -----------------------------19-24
-
2.1. ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР бухгалтериядағы есебі 24-26
---------------------------------- ------------ 27
2.2. Кейбір ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР-ң есепке алу 28-29
ерекшеліктері 30
---------------------------------- -------------------
2.3. ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР-ң түгендеу және есеп беруде
ашып көрсету ----------------------------------
2.4. аяқталмаған өндіріс есебі
---------------------------------- -----
Қорытынды
---------------------------------- -----------------------------
------
Әдебиеттер тізімі
---------------------------------- ---------------------------
Қосымшалар
---------------------------------- -----------------------------
----
КІРІСПЕ
Көсіпорындар мен ұйымдардың қызметі барысында өздерінің өндірген дайын
бұйымдары, сату үшін сатып алған тауарлары, сатып алған бірақ әзірге ұйымға
келіп түспеген тауарлары (жолдағы тауарлар), аяқталмаған он-діріс,
басқаларға корсеткен қызметтері, сондай-ақ жұмыстарды орындау және
қызметтерді көрсету барысында пай-далануға арналған қосалқы бөлшектері,
отындары, ыдыс және ыдыстық материалдары, жартылай фабрикаттар және басқа
да материалдары сол ұйымның тауарлық-материалдық қоры түріндегі ағымдағы
активі болып табылады.
Олардың өндіріс құралдарынан өзгешелігі, өндіріс құралдары шаруашылық
үдерісіне (процесіне) ұзақ уақыт қатысып, өздерінің табиғи пішінін сақтай
отырып өндірілетін өнімге оз құнының бір бөлігін қосып отыратын болса,
еңбек заттары өндірісте пайдаланылған кезде өздерінің бастапқы құнын
түгелдей өндірілетін өнімге ауыстырады. Шығарылатын өнімнің, атқарылатын
жұмыстың өзіндік құнының көп бөлігі еңбек заттарының құнынан тұрады.
Сонымен қатар еңбек заттары өндірістік қор болып табылады.
Дайындалған, келіп түскен және өндіріске немесе сыртқа босатылған
материалдарды уақытында есептеп, кіріске алу немесе есептен шығару.
Материалдардың қоймада және тасымалдау кезінде түгел сақталуын бақылау.
Материалдық қорлар қалдығының белгіленген мөлшерден артып немесе төмендеп
кетпеуін бақылау.
Материалдарды өндірісте пайдаланған кезде олардың техникалық жолмен
анықталған мөлшерін және тұтыну мөлшерінің қорын анықтау.
Материалдардың өндірісте ұтымды пайдаланылуын бақылау.
Дайындалған материалдардың өзіндік құнын анықтап және олардың жоспарлы
есептеу бағасынан айырмашылығын тауып, пайдаланылған материалдар құнын әр
объектінің шығынына қосу.
Жақсы және дұрыс ұйымдастырылған есеп материалдардың түгел сақталуына,
үнемді пайдаланылуына көмегін тигізеді. Материалдардың түгел және дұрыс
сақталуы, сондай-ақ ұтымды пайдаланылуы, жұмсалуы үшін алдын ала мыналарды
жасау қажет:
тиісті түрде жабдықталған материалдық-қорларды сақтайтын қойма немесе
бөлме болуы қажет және болмелердің әрқайсысы материалдардың белгілі бір
түрін сақтауға арналған болуы керек;
- материалдар қойманың әр бөлігінде өздерінің түрлері, сорттары,
олшемдері бойынша керекті кезінде тез алуға және босатқаннан кейінгі кезде
қалдығын тексеруді қамтамасыз ететіндей етіп орналастырылуы
керек.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың әкімшілігі материалдарды сақтайтын жерді
таразымен, өлшеу аспаптарымен және ыдыстармен жабдықтап және оларды жиі
тексеріп, дұрыстығын қадағалап отыруы керек. Ұйымның басшысы материалдарды
қабылдайтын және босататын адамдардың топтарын белгілеп, олармен
материалдарға жауапкершілік туралы шарт жасайды. Сондай-ақ кәсіпорын
басшысы материалдарға жауапты адамдарды жұмысқа алу, жұмыстан босату
барысында ұйымның бас бухгалтерімен алдын ала келісіп отыруы қажет.
Материалдарды кіріске алу және қоймадан босату құжаттарына қол қою құқығына
ие болған қызмет иелсрінің тізімін белгілеу кәсіпорын басшысының немесе ол
сенім білдірген адамның жұмысы болып табылады.
Материалдардың есебін дұрыс және ұтымды ұйымдастыру үшін мыналар
керек:
материалдардың бірыңғай номенклатурасы мен
жоспарлы есеп айырысу бағасын белгілеу;
құжат айналымының дәл жүйесін белгілеу және материалдарды есепке. алу
мен есептен шығару операцияларының тәртібін сақтау;
бірыңғайланған алғашқы есеп құжаттары нысандарының түрлерін белгілеу және
олармен ұйымның барлық болімін қамтамасыз ету.
Сонымен қатар материалдарды алдағы уақыттарда пайдалану үшін ондіріске
босату және басқа жаққа берілетін мөлшерін белгілеп, оларды жетілдіріп
отыру керек. Белгіленген тәртіп бойынша материалдардың қалдығын жаппай
түгендеу, бақылау арқылы тексеріп және олардың нәтижесін дер кезінде есепке
алып отыру қажет.
І тарау. Тауарлық-материалдық қорлар сипаттамасы.
1.1. Тауарлық-материалдық қорлардың олардың түрлері, бағалануы.
Еңбек заттары біртекті емес. Олардың бір-бірінен өндірісте атқаратын
міндеттеріне қарай, сондай-ақ физикалық және химиялық қасиеттеріне қарай
өзара айырмашылықтары бар. Сондықтан да материалдар есебін дұрыс
ұйымдастырудың ең басты мәселесі — оларға экономикалық жағынан дәлелденген
жіктеу жасау болып табылады. Өздерінің өзгешсліктері мен өнім дайындауда
атқаратын міндеттеріне қарай материалдар:
шикізат;
негізгі материал;
көмекші материал;
жартылай фабрикат және тағы да басқалар болып
бөлінеді.
Негізгі материалдар мен шикізаттар өндірілетін өнімнің құрамына кіріп
оның материалдық негізін жасайды.
Шикізаттар деп бұрын азды-көпті еңбек сіңірілген заттарды атайды.
Бұлардың құрамына кен өндіруші енер-кәсіп пен ауыл шаруашылығы
мекемелерінің өндірген өнімдері — мұнай, кен, мақта, жүн, тері, ағаш және
тағы да басқа материалдар жатады.
Негізгі материалдардың қатарына өнімнің өзіндік құнын құрайтын өңдеуші
өнеркәсіп өнімдері — ұн, мата, кірпіш және тағы да басқалар жатады.
Өндірістік үдерістің бір сатысынан толық өтіп әрі қарай өңдеуді қажет
ететін материалдар жартылай фабрикаттар деп аталады. Материалдардың бұл
түрін әрі қарай өңдеу арқылы дайын бұйымдар алынады. Олардың аяқ-талмаған
өнімнсн айырмашылығы, оны сол күйінде сатуға болады. Бұндай жағдайда
жартылай фабрикатты сатып алған ұйымдар оны әрі қарай өңдейді. Сондықтан да
әрі қарай өңдеуге арналған ұйымның өзінің өндірген немесе басқалардан сатып
алған заттары еңбек заттарының қатарында есептеледі. Жартылай фабрикаттар
қатарына құрылыс ұйымдарында — бетон және ағаш бұйымдарын, металлургияда —
шойын мен болатты жатқызуға болады.
"Шикізат және материалдар" шотында шығарылатын өнімнің негізін салатын
немесе өнімді жасап шығаруда оның компоненті болып табылатын қажет
шикізаттар мен материалдарын есепке алады. Бұл жерде сондай-ақ өнімді
шығаруға қатысатын немесе шаруашылық, технологиялық және өндіріс процесіне
септігін тигізетін кемекші материалдар да есепке алынады.
"Сатып алынған жартылай фабрикаттар және құрастырушы бұйымдар,
конструкциялар және бөлшектер" шотында сатып алынған жартылай фабрикаттар
және өндірілген өнімді құрастыру үшін алынған дайын құрастырушы бұйымдар
және жинауға немесе өндеуге кеткен шығындар есепке алынады.
"Отын" мұнай өнімдері, қатты және басқа да отын түрлері есепке
алынады. "Ыдыс және ыдыс материалдары" ыдыстың барлық түрі (цистернаны,
бочкілерді, флягтарды қоспағанда) және ыдысты жөндеуге арналған материалдар
есепкеалынады.
"Запас бөлшектер" жөндеуге және машинаның тозған бөлшектерін
айырбастауға (бөлшектер, агрегаттар, аккумуляторлар, дөңгелектер т.б.)
арналған запас бөлшектер есепке алынады.
"Басқа да материалдар" өндіріс қалдықтары, жөнделмейтін ақау
бөлшектер, негізгі құралды жою барысында алынған материалдар және т.б
есепке алынады.
"Өңдеуге берілген материалдар" шотында сыртқа өндеуге берілген
материалдардың және өндеуден алынған бұйымның өзіндік құнға енгізілгені
есепке алынады.
"Құрылыс материалдары" құрылыс бөлшектерін, монтаждау жұмысын және
құрылыс процесінде тікелей пайдаланатын құрылыс материалдарын есепке алады.
Әрбір шаруашылық жүргізуші субъектілер қажеттігінше әрбір шоттар
бойынша субщоттар және материалдық есебі бойынша аналитикалық (талдамалы)
шоттар аша алады.
Сонымен қоса, кәсіпорын өзіне жатпайтын материалдарды, баланстан тыс
шоттарды есепке алады (002, 003).
Материалдардың есебін ұйымдастырудың басты алғы шарты: оларды дүрыс
бағалау болып табылады.
Тауарлы-материалдық қорларды бағалау кезінде неғұрлым арзан өзіндік
құнымен, не таза құнымен бағаланады. Қолда бар тауарлы-материалдық
қорлардың бүлінуі немесе олардың жекелей, әлде толыктай ескіруі немесе
олардың бағасынын төмендеуі, яғни бір сөзбен айтқанда, өзіндік құнының
деңгейіне келтіру мүмкіндігі болмаған жағдайда, өзіндік құнның орнына сату
(өткізу) бағасы пайдалануы мүмкін.
Шикізат, материалдар, сатып алынған жартылай шикізаттар, отын, қосалқы
бөлшектер және басқа босалқы материалдар кәсіпорын балансында өздерінің
нақты өзіндік құнымен көрсетіледі. Осы баға бойынша құндылықтар
синтетикалық есепте де көрсетіледі; талдамалы есепте-тұрақты есеп бағасымен
(келісімді немесе жоспарланған - есеп бағасы) көрсетіледі.
Егер субъект материалдық кұндылықтарды келісімді бағасымен есепке
алса, онда олардың нақты өзіндік құнына КДШ қосылуы мүмкін. КДШ құрамына
теміржол тарифі, су фрахты, автомобиль, ұшақтар және басқа да көлік түрлері
аркылы тасымалдау түрінде жарналардың барлық түрлері кіреді;
жабдықтаушылардың теміржол және басқа көлік мекемелерінің қоймаларынан
материалдарды жеткізу; қорларды алу және дайындауға байланысты іс-
сапарлардың шығындары, қоймалардағы тұрақты қойма жұмыскерлерінің еңбек
ақысынан басқа тиеу, түсіру және қаттау шығындары; жабдықтаушы, делдал
мекемелерге төленген комиссиялық сыйлықтар және босалқыларды алумен тікелей
байланысты басқа шығындар жатады.
Сауда шегерімдері, артық төлемдер және басқа да түзетулер алынған
шығындарды аныктаған кезде шегеріледі. Тауарлы-материалдықзапастардыңтаза
сату қүнын шығару үшін олардың жай шаруашылық қызметінің барысында
сатылатын бағасынан сату мен комплектацияға кеткен шығынын алып тастағанға
тең. Өзіндік құн мынадай себептер бойынша қалпына келтірілмеуі мүмкін, онда
тауарлы-материалдық запастардыңтаза сату құны пайдаланады:
осы тауарлы-материалдық запастар біршама бүлінген;
олар тұтастай немесе ішінара ескірген;
олардың сату құны төмендеген.
Мысал. "Шығыс" ААҚ аяқ киімді өндіру үшін, сары ЦЛ терісін
жабдыктаушыға тапсырыс берген, оның 1дм2 90 теңге (ҚҚС-мен) тұрады. Келісім
шарт жасасқаннан соң, "Шығыс" ААҚ-натапсырысберген материалы келіп түскен.
Барлық келіп түскен терінің мөлшері 35 555,6 дм2 құраған, ал оның сомасы 3
200 004 теңге болған. Тасымалдау шығыны 800 000 теңге және түсіру шығыны
(түсірушілердің жалақысы — 300 000 және әлеуметгік - 56 700 (300 000 -300
000 х 10%х21%) 356 700 теңге құраган. Түсіруге дейінгі қоймада сақтау
шығыны 630 000 теңге құраған. "Шығыс" ААҚ теріні өндеудің тәсілін жетілдіру
дің арқасында, оның құнын 90теңгеден 75теңге дейін түсірген, нәтижесінде
алынған терінің нарықтық бағасы 16,67% төмендеген.
Біз бұл мысалда алынған терінің өзіндік құны 4 545 324 теңге немесе
1дм2-ты 127,84 теңге құраған:
Алынған материалдар нақты өзіндік құны бойынша бухгалтерлік есепке
кірістеледі (127,84 теңге бойынша). Содан соң олар сатуға немесе өндіріске
босатуға не нақты өзіндік құны бойынша, не сатылатын таза құны бойынша
босатылуы мүмкін. Тап осындай онімді басқа кәсіпорын 90 теңгеден емес, оның
бір дм2 75 теңгеден сатқан, сондықтан "Шығыс" ААҚ-на да сол бағада сатуына
тура келген.
Енді біз осы операциялар бойынша жасалатын шотгар корреспонденциясын
қарастырілп көрейік.
РетШаруашылық операцияларыныңСома Шоттардың
№ мазмұны мың корреспонденц
теңге иясы
дебеткредит
1 2 3 4 5
1. ТМЗ жеткізіп беру үшін 3 200 351 441
жабдықтаушыға 004
Аванс берілген
2. Жабдықтаушыдан сары тері 2 758 201 671
алынды: 624 331 671
- материалдардың құнына 441380
- ҚҚС-ның сомасына
3. Тасымалдау шығыстары 800 687 441
өтелді 000 687 441
Сақтау шығыстары төленді 630
000
4. Сары теріні алумен 800 201 687
байланысты 000 201 681,
шығыстары материалдық 356 201 634
құнына қосылды: 700 "Әлеуме
- тасымалдау шыгысы 630 т-
- артып-түсіруі бойынша 000 тік
кеткен салық"
шығыстары 687
- сақгау шыгыстары
5. Жабдықгаушыныңқарызын 3 200 671 351
өтеугс 004
бұрындары берілгсн авансы
зачст жасалды
6. Таза сатылған құнына дейін458177845 201
материалдардың құны
есегтген шығарылды.
Өзіндік құны 4545324 тсңге
болған.
Таза сатылған құны 2300447
(35555,6 х 64,7)
теңгс құраған (ҚҚС
қоспағанда).
Материалдардың өзіндік
құны оларды
алумсн байланысты
шыгыстарын
қоспағанда 2758624 теңгс
құраған.
Таза сатылған құны мен
материалдардың
өзіндік құнының арасындағы
айырмасы
458177 теңге құраған
(2758624 - 2300447)
Әдетте, өнеркәсіп өндірістерінде материалдың запастары озінің өзіндік
құнынан төмен есептен шығарылмайды (сатылатын таза құнына дейін), егер де
шығарылатын дайын өнімнің бағасы оның өзіндік құнына тең немесе жоғары
бағаға сатылады деп күтілетін болса.
Егер де ондай мүмкіндігі болмаса материал қоры сатылатын таза құнына
немесе одан да төмен бағаға сатылуы мүмкін.
Сатылатын таза құнын да, өнімнің өзіндік құннан да төмен бағасы
бойынша анықтау үшін ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР-ға мына төмендегідей
әдістерді қолдануы мүмкін:
баптық әдісі — әрбір ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР түрлерінің баланстық және
сатылатын таза құнының ең кіші мәні алынады;
иегізгі материалдар тобының әдісі — ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР топтарының
баланстық және сатылатын таза құнының ең кіші мәні алынады;
жалпы запастар деңгейінің әдісі — барлық ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР-дың
баланстық және
сатылатын таза құнының ең кіші мәні алынады.
Материалдардың бір ғана түрінің алу бағасы есептік кезең барысында
әртүрлі болуы мүмкін, сондықтан оларды дұрыс анықтау үшін, 7-БЕС
қарастырылған төртәдістіңбірін қолданамыз: арнайы (тұтастай)
идентификациялау әдісі; орташа өлшемді әдіс қорларды бастапқы сатып алу
бағалары бойынша бағалау әдісі ("ФИФО"); қорларды соңғы сатып алу багалары
бойынша бағалау әдісі ("ЛИФО").
Орташа өлшенген құндық әдісі. Бұл әдіс кезінде материалдық қорлардың
құны — ай басындағы қалдық құнына ай бойында келіп түскен құндылықтарын
қосып есептелінген орташа бағасы түсіндіріледі.
Бұл әдісті есептеудің математикалық формуласы мынадай:
"ФИФО" әдісі — босалқыларды алғашқы сатып алу бағалары бойынша бағалау
әдісі. Бірінші кезекте сатып алынған құндылықтардың нақты өзіндік құны
жұмсалған материалдарға жатқызылады деп есептеледі, яғни бірінші келген —
бірінші кетеді. Сонымен, соңғы қалдыққұны ең кейінгі сатып алынғанның
құньша негізделеді. Біздің мәліметтің негізінде "ФИФО" әдісі бойынша соңғы
қалдықтың және жұмсалған материалдық құны мынаны құрайды:
Арнайы идентификациялау (бірыңғайлау) әдісі. Бұл әдіс запастардың
партиялық есебін дәл ұйымдастыру мүмкіндігі болған жағдайда қолданылады.
Жоғарыда келтірілген кестеден көріп отырғанымыздай, ТМЗ бағалаудың
дұрыс әдісін таңдау кәсіпорынның таза табысына да, тұтас табысына да,
қаржылық жағдайына да мәнді әсер етуі мүмкін. Сондықтан оларды тандағанда
салыстырмалы қағиданы ұстаған жөн. Бір әдістен екінші бір әдіске көшер
алдында, яғни екіншісінің біріншісінен басымдылығымен қатар мына
жағдайларды да сақтау керек:
шаруашылық жүргізуші субъектінің есептік саясатына өзгерістерді енгізу;
бір әдістен екіншісіне көшуді, есепті жылдың басынан бастап енгізу;
дер кезінде ТМЗ қалдықтарына да және өткен жылдардың таратылмаған табысына
да түзетулерді енгізу.
Өндіріс запастарының шығысы мен түсімі бойынша жасалатын алғашқы
құжаттар материалдық есепті ұйымдастырудың негізі болып табылады. Тікелей
алғашқы құжаттардың көмегімен тауарлы-материалдық ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ
ҚОРЛАРтиімді пайдалануын және сақталуын, қозғалысын алдын ала, ағымдағы
және келешектегі бақылануын жүзеге асырады. Есепті тиімді ұйымдастыру
ісінде қорлардың сақталуы мен есепке алынуына қатысы бар барлық тұлғаларға
баға көрсеткішінің номенклатурасын жасап, таратудың маңызы зор. Онда
субъектінің қолында барлық материалдық қорлар белгілі бір белгілері
бойынша әзірленеді.
Әрбір атаулары, сорттары бойынша шартты сандық белгілері —
номенклатуралық нөмірі (коды) беріледі, содан соң барлық құжаттарда ТАУАРЛЫ
МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР-дыңбары мен қозғалысы бойыншаберілген нөмірі қойылады.
Номенклатуралык, нөмірі: баланс шоттарының нөмірі немесе материалдардың
қатар нөмірі бойынша берілуі мүмкін. Материалдардың номенклатурасында
есептелінетін материалдардың бірлік бағасы көрсетіледі, яғни ол баға-
номенклатурасы деп аталады. Ол жүйеленген материалдар тізімі бойынша
жасалады және оны кәсіпорынның барлық бөлімшесі (материалды-техникалық
жабдықтау, бухгалтерия, қаржы бөлімдері) анықтама ретінде пайдаланады.
1.2. Тауарлы-материалдық құжатпен рәсімдеу.
ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР-ды кәсіпорын әртүрлі жағдайда алуы мүмкін:
жабдықтаушының қоймасынан, темір жол станциясынан, айлақтардан,
аэропорттан, материалды жауапты тұлғалар арқылы өз қоймаларынан.
Жабдықтаушылардың (жіберушілердің) қоймаларынан ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ
ҚОРЛАР-ды алған кезде алушы-кәсіпорын өздерінің жауапты тұлғалары арқылы
жүзеге асырады.
Материалдардың қозғалысын есепке алған кезде мынадай типтік құжаттар
пайдаланылады.
Жабдықтаушылардың қоймасынан тауарларды алу үшін материалды жауапты
түлғаға сенімхаты беріледі. Сенімхатты бухгалтерия рәсімдеп, алушының қолын
қойғызып, қолхаталу арқылы береді. № М-2а типтік ведомосы аралық нысаны,
алдын ала нөмірленген және түптелген Журналға (ү. №М-3) тіркеледі. № М-2а
нысанытөменде келтірілген.
Берілген сенімхатты есептеу Журналы, сенімхатты тіркеуге және беруге
жауапты тұлғада сақталады.
Сенімхатты беру үшін лауазымды тұлғамен келісім шарт жасалады, ондай
келісім шарты жоқ болған жағдайда бір жолғы сенімхаттар беріледі. Берілген
сенімхатта шаруашылық жүргізуші субъектілер оның мерзімін көрсетеді.
Сенімхатқа кәсіпорын басшысы, бас бухгалтері қол қойып, мөр басады. Сол
сенімхатта алынатын тауарлардың тізімі сенімхаттың артқы (кері) жағында
жазылады.
Егер де алынатын тауарлар саны жағынан көп болмаса және түрлері де бір
тектес болып келсе, онда олардың жалпы саны мен сомасы бір жолға жазылады.
Бір қоймаға жататын ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР алынған жағдайда оған
бірнеше накладной керек болса, сенім беруші сенімді тұлғаға бір сенімхатын
беруіне болады, бірақ онда берілген барлықнакладнойдың нөмірі, күні
көрсетілуі тиіс. Егер де бір ғана сенімді тұлғаның бірнеше қоймадан тауар
алуына тура келсе, онда оған әрбір қоймаға ұсыну үшін жеке сенімхат
беріледі.
Сенімхат, әрекет ететін мерзіміне қарамастан, тауарлы-материалдық
құндылықтарды алған кезінен бастап беріледі. Мерзімі өткен сенімхаттары
бойынша есеп бермеген лауазымды тұлғаға жаңа сенімхаттар берілмейді.
ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР ала салысымен материалды жауапты тұлға
тапсырманы орындағаны туралы құжаттарды бухгалтерияға беріп, ТАУАРЛЫ
МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР қоймаға өткізу керек, олардың сол құндылықтарды
қуаттайтын сенімхаты толық болмаса да.
Егер де ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР-ды алу құқы жойылса, онда одан
сенімхаты қайтып алынады, ал жіберушілерге басқа сенімхат беріледі.
Пайдаланбаған сенімхаттар мерзімі өткеннен кейін келесі күні сенім
білдірушіге қайтарылады. Пайдаланбаған сенімхатты қайтарған кезде оны
"Сенімхаттарды есепке алу журналына" тіркейді және оның түбіршегіне
"пайдаланбаған" деген белгісін жасайды. Осындай сенімхаттар есеп беру
кезеңнің соңына дейін сақталады, сосын есепті кезеңнің соңында жойылады.
Жабдықтаушылар (жіберушілер) ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР босатқан
кезде, әрбір жіберілген бөлігіне үш данада накладной жазып, онда
сенімхаттың немірі, күні көрсетіледі. Оның біріншісі ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ
ҚОРЛАР алушыда, екіншісі жіберушінің өзінде қалады, оны ол алдағы кезеңде
жіберілетін ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР-ды бақылау жасау үшін пайдаланады.
Ал үшіншісі бухгалтерияға беріледі. ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР босатып
біткен соң, ең соңғы партиясының құжаттарымен бірге сенімхатын да
бухгалтерияға тапсырады. ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР-ды мынадай жағдайларда
сенімхат бойынша босатуына болмайды:
сенімхаттың барлық реквизиттері толық толтырылмаса, жөнделген немесе
өшірілген болса;
көрсетілген сенімхатгағы құжаттары болмаса;
сенімхаттың мерзімі біткен болса;
субъектіден берілген сенімхаттың жойылғаны туралы хабар алса;
сенімхат берген субъекті өз қызметін тоқтатса (жойылса, қайта құрылымдық
өзгерістер жасаса).
Жабдықтаушылар сатып алушының қойлшсына автотранспортпен ТАУАРЛЫ
МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР-ды жеткізіп берген кезде сатып алушылардың материалды
жауапты тұлғасы (қойма меңгерушісі) жабдықтаушылардың экспедиторынан алған
ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР-дың санын және брутто салмағын, тауарлы-
транспорттық (көліктік) накладной мәліметімен салыстырады, олар екі данада
жазылады. Тауарлы-транспорттық накладной (ТТН) үлгісі төменде келтіріледі.
Егер олардың мәліметінде айырмашылық болмаса, онда оның бір данасына қол
қойып және штамп басып, ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР қабылданды деп жазады.
Накладнойдың бір экземпляры материалды жауапты тұлғада қалады. Ал егер
айырмашылық болса, онда оның саны мен сомасына Акті жасалады. Ол екі дана
етіп жазылады және оған екі жақтың да жауапты тұлғалары қол қояды. Оның
біреуін жабдықтаушыға жібереді, ал екіншісі ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР
қабылдаған жауапты тұл да қалады, одан әрі ол бухгалтерияға беріледі. Акты
жабдықтаушыға талап-тілек қоюға негіз бола алады.Жоғары аталғандардан басқа
ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР халықтан да сатылып алынуы мүмкін. Бұл кезде
материалды жауапты тұлға сатып алынған ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР-ға акті
жасайды, онда: сатушының аты-жөні, СТН (салықтолеушініңтіркеу нөмірі),
ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР аты, алынған бағасы, жалпы құны көрсетіледі
(актінің нысаны төменде келтірілді). Осы актіде патенттің (куәлігінің)
нөмірі және әрекет ететін мерзімі, қызметтүрі немесе басқа да құжаттары
(квитанциясы, бір жолғы талоны) көрсетіледі. Егер де аталған құжатгар
болмаса кәсіпорын бюджетке төленетін жеке табыс салығын өзі төлейді.
ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР-ды кірістеуге мына құжаттар негіз болып
саналады:
шот-фактура, онда: қатар нөмірі мен күні, атауы және жабдықтау мен ТАУАРЛЫ
МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР-ты сатып алушының СТН, ҚҚС-ын есепке қою туралы куәлік
нөмірі, әкелінген ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР атаулары мен саны, құны,
акцизделетін ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР сомасы т.б.;
тауарлы-транспорттық накладной;
тауарды қабылдап алған материалды жауапты тұлғаның жазған накладнойы мен
құжатгары, атап айтқанда:
Кіріс ордері. Жабдықтауышлардан немесе өндеуден түскен запастарды
есепке алу үшін пайдаланылады. Ол бір ғана данада жазылады және ол жауапты
тұлғадан материалдар қоймаға келіп түскен кезде толтырылады. Кіріс ордері
төменде келтірілді.
Материалдарды қабылдау туралы акті. Жабдықтаушылардың ілеспе
құжаттарындағы мәліметтерді сандық және сапалық айырмашылықтары бар
босалқыларды қабылдау кезінде қолданады; сондай-ақ құжаттарсыз түскен
материалдарды қабылдаған кезде де. Қабылдау комиссиясы міндетті түрде
материалдық жауапты тұлғаның, жіберуші (жабдықтаушы) өкілінің немесе
мүдделі емес мекеме өкілінің қатысуымен актіні 2 дана етіп жасайды.
Құндылықтар қабылданғаннан кейін құжаттармен қоса (тауарлық-көліктік
жөнелтпе қагаздар, спецификациялар т.б.) актілердің бір данасы материалдық
қорлардың қозғалысын есепке алу үшін бухгалтерияға, екіншісі —
жабдықтаушыға талап хатын жазу үшін, жабдықтау бөліміне немесе
олардыңбухгалтериясына жіберіледі.
Материалдык, құндылықтардың өндірісте дайындалған және сақталған
кезіндегі жетіспеушілігі мен жоғалуы туралы актісі. Табиғи шығын нормалары
айқындалмаған материалдық қорларын дайындау, сақтау немесе өндіру
процесінде орын алған жоғалтуды анықтау үшін қолданады. Қорлардың
сақталуына жауапты бөлімдердің балансынан шығаруға және кінәлі адамдардан
өндіріп алуға аталған құжат негіз бола алады.
Бұл құжат материалды қабылдау жөніндегі АКТ-ге тіркеледі. Екі данасы
толтырылып, комиссия мүшелері мен кінәлі кісілер қол қояды. 1-ші данасы
бухгалтерияға жіберіледі, ал екіншісі - бөлімшеде қалады.
Табиғи шығын формаларына сәйкес материалдардың жоғалуы туралы актісі.
Субъектінің қоймасына жабдықтаушылардан келіп түскен кезде табиғи шығын
нормаларына сай қорлардың кемігені анықталса немесе өңделгеннен кейін
оларға табиғи шығын нормалары қойылған болса, осы акты жасалады. Қорларды
қабылдауды жүргізген кезде жасалынған актіге кіріс ордері қосымша қызмет
атқарады. Комиссия 2 дана етіп жасап қол қойып, 1-ші данасын бухгалтерияға
өткізеді, ал қорлардың жоғалуына материалды жауапты тұлғалар ол сол
адамдардың есебіне есептен шығаруға негіз бола алады, ал оның екінші данасы
қоймада қалады.
Материалдардың (тауарлардың) бөлінуі, сынуы, қирауы туралы актісі.
Кәсіпорында бөлінудің, сынудың, қираудың нәтижесінде арзандатуға және
қорларды (тауарларды) есептен шығару үшін пайдаланылады. Ол 2 дана етіп
жасалынады. 1-ші дана бухгалтерияға жіберіліп, қорлардың жоғалуына себепші
болған материалды жауапты тұлғаларға есептен шығаруға негіз болады, 2-ші
данасы бөлімшеде қалады.
Тауарлы-материалдық қорды босатқанда рәсімделетін құжат Кәсіпорынның
қоймасынан материалдар өнімді әзірлеуге және басқа да шаруашылық
қажеттілігі үшін цехтарға, сондай-ақ сыртқа өңдеуге немесе артығын сатуға
босатқан кезде пайдаланылады.
ТМК, цехтан цехқа берілсе, онда оны өндірістің ішіндегі қозғалысы деп
санайды, ал егер де орталық қоймадан цех қоймасына берілсе, онда ол өндіріс
шығыны ретіндетанылады.
Материалдардың шығысы мынадай құжаттар бойынша рәсімделеді:
лимиттік-жинақтама картасы; материалдарды айырбастауға (қосымша
босатуға) арналған талап-актісі; материалдарды босатуға (ішкі орын
ауыстыруға) арналған талап накладнойы.
Лимиттік-жинақтама картасы - өнімді дайындауда үздіксіз пайдаланылатын
құндылықтарды босату, сондай-ақ өндіріс қажеттілігіне керек құндылықтарды
босатудың белгіленген лимиттерін (шектерін) сақтауға, ағымдағы және
қоймадағы материалдық қорларды бақылауға және оларды есептен шығаруға негіз
бола алатын құжат. Лимиттік-жинақтама карталары жабдықтау бөлімі немесе
жоспарлау бөлімі материалдардың (номенклатуралық нөмірлердің) бір түріне
(атауына) 2 дана етіп дайындалады. Бір данасы ай басталғанша цехқа
(учаскеге) — қорды пайдаланушыға, 2-шісі — қоймаға немесе цехтың
(учаскенің) қоймасына беріледі. Өндіріске қорлар қоймалардың, цех
өкілдерінің лимиттік-жинақтама картасы ұсынған кезде ғана босатылады.
Қоймашы екі данаға да босатылған қорлардың күні мен мөлшерін жазған соң,
лимитте қалған калдыгы шығарылады. ЛЖК-сы келтірілді.
Қоймашының лимиттік-жинақтама картасын цех (учаскі) өкілі, ал цехтың
(учаскенің) лимиттік-жинақтама картасына қоймашы қол қояды. Бастапқы
құжаттардың санын мүмкіндігінше азайту мақсатында материалдарды босатудың
материалдық есеп картотекасында көрсеткен дұрыс. Бұл жағдайда қорларды
босатудың шығын құжаттары жасалмайды, лимиттік-жинақтама картасы
жүргізіледі. Лимиттік босатуды карточканың өзінде көрсетуге болады. Цех
өкілі қорларды алу кезінде тікелей материалдар есебінің картотекасына қол
қояды, ал қоймашы лимиттік жинақтама картаға қол қояды.
Лимиттік-жинақтама (алынбалы) картасы бойынша өндірісте пайдаланбаған
(қайтарылған) қорлардың есебі де жүреді. Бұл кезде ешқандай қосымша
құжаттар жасалмайды. Лимиттен тыс босатулар немесе қорлардың бір түрін
екіншісімен алмастыру тек субъект басшысының немесе осыған өкілетті
адамдардың рұқсат етуімен ғана жүзеге асырылады.
Өндіріске лимиттен артық жіберу және қорларды ауыстыру арнайы талап-
актісімен рәсімделеді. Лимитті өзгертуді тек сондай құқық берілген тұлғалар
ғана жүзеге асыра алады. Материалдық қорларды босату тек лимиттік-жинақтама
картасында көрсетілген қоймалардан босатылады. Қоймашы лимиттік жинақтау
қартасына жіберілген қорлардың күні мен мөлшерін белгілеп, әрбір
номенклатурал нөмір бойынша лимиттің қалдығын анықтап отырады. Лимит
пайдаланылып болған соң, лимиттік-жинақтама карточкасын қоймашы
бухгалтерияға өткізеді. Ішінара толтырылған реквизиттері мен лимиттік-
жинақтама картасының мәліметтері компьютерлік техниканың көмегімен де
өнделеді.
Материалды айырбастауға (қосымша босатуга) арналған талап-актісі. Бұл
құжат қорлардың белгіленген лимиттен артық босатылуын немесе олардың
ауыстырылуын есепке алу үшін қолданылады, сондай-ақ қоймадан қорларды
шығаруға негіз болып табылады. Ол екі дана етіп дайындалады: бірі алушыға
(цехқа, учаскіге), екіншісі — қоймаға. Қоймашы актінің екі данасына да
босатылған қорлардың күні мен мәлшерін белгілеп, содан соң қалдығын
шығарады. Алушының (цехтың, учаскенің) актісіне қойма меңгерушісі, ал қойма
актісіне - алушының (цехтың, учаскенің) өкілі қол қояды. Талап-актілерді
бухгалтерияға немесе компьютерлік техникаға өндеуге берместен бұрын талап
етілген босалқылар түгелдей алынуы керек. Материалдық босалқыларды лимиттен
тыс босату және басқалармен айырбастау тек қана субъект басшысының немесе
оған өкілетті тұлғалардың рұқсатымен субъектінің тиісті бөлімдерімен
келісілгеннен соң ғана жүзеге асырылады.
Материалдарды босатуга (ішкі орын ауыстыруга) арналган талап
накладнойы. Босалқыларды субъектінің ез ішіндегі қозғалысына және олардың
кәсіпорыниың аумағынан тыс жердегі шаруашылықтарына, сондай-ақ басқа
мекемелерге босатуды есепке алғанда пайдаланылады. Ол екі данада
дайындалады. Материалдарды өз кәсіпорынының шаруашылықтарына босатқанда 1
данасын алушыға (цехқа, учаскеге) береді, екіншісін — қоймаға, кейінірек
бухгалтерияға өткізеді. Бір данасы қоймаға, ал екіншісі цехқа құндылықтарды
кіріске алуға негіз бола алады.
Кәсіпорынның аумағынан тыс жерде орналасқан өз шаруашылықтарына немесе
басқа мекемелерге материалдық құндылықтарды босатқан кезде талап-накладной
келісімдердің, нарядтардың және басқа тиісті құжаттардың негізінде
дайындалады. 1-ші данасы қоймаға материалдарды босатуға негіз болады, ал
екіншісі материалды қабылдап алушыға беріледі. Материалдарды босатқан кезде
өзі алып кететін жағдай туса, алушы қол қойған талап-накладнойды, сондай-ақ
егер қорлар кейін төленетін болып босатылып жатса, қоймашы есеп айырысу
төлемдік құжаттарын толтыруға бухгалтерияға жібереді.
Үйлер мен гимараттарды өцдеу және бөлшектеу кезінде альшған
материалдық құндылықтарды кіріске алу туралы актісі. Үйлер мен ғимараттарды
өндеу және бөлшектеу кезінде алынған жұмыстарды жүргізуде пайдалануға
жарамды материалды кіріске алуда қолданылатын құжат.
Құрамында тапсырыс беруші мен мердігер өкілдері бар комиссия актіні 3
дана етіп жасайды. 1-ші және 2-ші данасы тапсырыс берушіде, үшіншісі —
мердігерде болады. Тапсырыс беруші 1-ші данасын мердігердің төлейтін шот-
фактурасына тіркейді.
1.3. Материалдық қорлардың қоймадағы есебі
Қоймалардағы метариалдық босалқыларды есепке алуды материалдық жауапты
адамдар немесе олардың келісімімен жұмысын атқаратын есепшілер
(операторлар) материалдарды есепке алу үшін арналған карточкаларында
жүргізеді. Босалқылардың әрбір номенклатуралық нөміріне жекелеген
карточкалар ашады, содан соң ол бухгалтериядан қоймаға жартылай толтырылған
күйінде беріледі.
Алған карточкаларда қоймашы материалдардың сақталатын орнын
(стеллаждар, ұялар) сипаттайтын реквизиттерді толтырады. Карточкаларға
жазбалар құжаттардың негізінде жазылады. Материалдарды есепке алудың
толтырылған карточкасы төменде көрсетілген.
Егер қоймадағы материалдық қорлардың қалдықтары қорлардың белгіленген
нормасынан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 3-4
---------------------------------- -----------------------------
------------ 5
І тарау. ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР сипаттамасы
---------------------------------- -----------------------------5-9
--------------------
1.1. ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР, олардың түрлері, бағалануы 9-15
---------------------------------- ----------------
1.2. Материалдық қорлар қозғалысының құжаттық рәсімделуі 15-16
---------------------------------- ----------------------------
1.3. Материалдық қорлар қоймадағы есебі 17
---------------------------------- -----------------------------
---------------------------------- - 17-19
ІІ тарау. ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР есебін ұйымдастыру
---------------------------------- -----------------------------19-24
-
2.1. ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР бухгалтериядағы есебі 24-26
---------------------------------- ------------ 27
2.2. Кейбір ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР-ң есепке алу 28-29
ерекшеліктері 30
---------------------------------- -------------------
2.3. ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР-ң түгендеу және есеп беруде
ашып көрсету ----------------------------------
2.4. аяқталмаған өндіріс есебі
---------------------------------- -----
Қорытынды
---------------------------------- -----------------------------
------
Әдебиеттер тізімі
---------------------------------- ---------------------------
Қосымшалар
---------------------------------- -----------------------------
----
КІРІСПЕ
Көсіпорындар мен ұйымдардың қызметі барысында өздерінің өндірген дайын
бұйымдары, сату үшін сатып алған тауарлары, сатып алған бірақ әзірге ұйымға
келіп түспеген тауарлары (жолдағы тауарлар), аяқталмаған он-діріс,
басқаларға корсеткен қызметтері, сондай-ақ жұмыстарды орындау және
қызметтерді көрсету барысында пай-далануға арналған қосалқы бөлшектері,
отындары, ыдыс және ыдыстық материалдары, жартылай фабрикаттар және басқа
да материалдары сол ұйымның тауарлық-материалдық қоры түріндегі ағымдағы
активі болып табылады.
Олардың өндіріс құралдарынан өзгешелігі, өндіріс құралдары шаруашылық
үдерісіне (процесіне) ұзақ уақыт қатысып, өздерінің табиғи пішінін сақтай
отырып өндірілетін өнімге оз құнының бір бөлігін қосып отыратын болса,
еңбек заттары өндірісте пайдаланылған кезде өздерінің бастапқы құнын
түгелдей өндірілетін өнімге ауыстырады. Шығарылатын өнімнің, атқарылатын
жұмыстың өзіндік құнының көп бөлігі еңбек заттарының құнынан тұрады.
Сонымен қатар еңбек заттары өндірістік қор болып табылады.
Дайындалған, келіп түскен және өндіріске немесе сыртқа босатылған
материалдарды уақытында есептеп, кіріске алу немесе есептен шығару.
Материалдардың қоймада және тасымалдау кезінде түгел сақталуын бақылау.
Материалдық қорлар қалдығының белгіленген мөлшерден артып немесе төмендеп
кетпеуін бақылау.
Материалдарды өндірісте пайдаланған кезде олардың техникалық жолмен
анықталған мөлшерін және тұтыну мөлшерінің қорын анықтау.
Материалдардың өндірісте ұтымды пайдаланылуын бақылау.
Дайындалған материалдардың өзіндік құнын анықтап және олардың жоспарлы
есептеу бағасынан айырмашылығын тауып, пайдаланылған материалдар құнын әр
объектінің шығынына қосу.
Жақсы және дұрыс ұйымдастырылған есеп материалдардың түгел сақталуына,
үнемді пайдаланылуына көмегін тигізеді. Материалдардың түгел және дұрыс
сақталуы, сондай-ақ ұтымды пайдаланылуы, жұмсалуы үшін алдын ала мыналарды
жасау қажет:
тиісті түрде жабдықталған материалдық-қорларды сақтайтын қойма немесе
бөлме болуы қажет және болмелердің әрқайсысы материалдардың белгілі бір
түрін сақтауға арналған болуы керек;
- материалдар қойманың әр бөлігінде өздерінің түрлері, сорттары,
олшемдері бойынша керекті кезінде тез алуға және босатқаннан кейінгі кезде
қалдығын тексеруді қамтамасыз ететіндей етіп орналастырылуы
керек.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың әкімшілігі материалдарды сақтайтын жерді
таразымен, өлшеу аспаптарымен және ыдыстармен жабдықтап және оларды жиі
тексеріп, дұрыстығын қадағалап отыруы керек. Ұйымның басшысы материалдарды
қабылдайтын және босататын адамдардың топтарын белгілеп, олармен
материалдарға жауапкершілік туралы шарт жасайды. Сондай-ақ кәсіпорын
басшысы материалдарға жауапты адамдарды жұмысқа алу, жұмыстан босату
барысында ұйымның бас бухгалтерімен алдын ала келісіп отыруы қажет.
Материалдарды кіріске алу және қоймадан босату құжаттарына қол қою құқығына
ие болған қызмет иелсрінің тізімін белгілеу кәсіпорын басшысының немесе ол
сенім білдірген адамның жұмысы болып табылады.
Материалдардың есебін дұрыс және ұтымды ұйымдастыру үшін мыналар
керек:
материалдардың бірыңғай номенклатурасы мен
жоспарлы есеп айырысу бағасын белгілеу;
құжат айналымының дәл жүйесін белгілеу және материалдарды есепке. алу
мен есептен шығару операцияларының тәртібін сақтау;
бірыңғайланған алғашқы есеп құжаттары нысандарының түрлерін белгілеу және
олармен ұйымның барлық болімін қамтамасыз ету.
Сонымен қатар материалдарды алдағы уақыттарда пайдалану үшін ондіріске
босату және басқа жаққа берілетін мөлшерін белгілеп, оларды жетілдіріп
отыру керек. Белгіленген тәртіп бойынша материалдардың қалдығын жаппай
түгендеу, бақылау арқылы тексеріп және олардың нәтижесін дер кезінде есепке
алып отыру қажет.
І тарау. Тауарлық-материалдық қорлар сипаттамасы.
1.1. Тауарлық-материалдық қорлардың олардың түрлері, бағалануы.
Еңбек заттары біртекті емес. Олардың бір-бірінен өндірісте атқаратын
міндеттеріне қарай, сондай-ақ физикалық және химиялық қасиеттеріне қарай
өзара айырмашылықтары бар. Сондықтан да материалдар есебін дұрыс
ұйымдастырудың ең басты мәселесі — оларға экономикалық жағынан дәлелденген
жіктеу жасау болып табылады. Өздерінің өзгешсліктері мен өнім дайындауда
атқаратын міндеттеріне қарай материалдар:
шикізат;
негізгі материал;
көмекші материал;
жартылай фабрикат және тағы да басқалар болып
бөлінеді.
Негізгі материалдар мен шикізаттар өндірілетін өнімнің құрамына кіріп
оның материалдық негізін жасайды.
Шикізаттар деп бұрын азды-көпті еңбек сіңірілген заттарды атайды.
Бұлардың құрамына кен өндіруші енер-кәсіп пен ауыл шаруашылығы
мекемелерінің өндірген өнімдері — мұнай, кен, мақта, жүн, тері, ағаш және
тағы да басқа материалдар жатады.
Негізгі материалдардың қатарына өнімнің өзіндік құнын құрайтын өңдеуші
өнеркәсіп өнімдері — ұн, мата, кірпіш және тағы да басқалар жатады.
Өндірістік үдерістің бір сатысынан толық өтіп әрі қарай өңдеуді қажет
ететін материалдар жартылай фабрикаттар деп аталады. Материалдардың бұл
түрін әрі қарай өңдеу арқылы дайын бұйымдар алынады. Олардың аяқ-талмаған
өнімнсн айырмашылығы, оны сол күйінде сатуға болады. Бұндай жағдайда
жартылай фабрикатты сатып алған ұйымдар оны әрі қарай өңдейді. Сондықтан да
әрі қарай өңдеуге арналған ұйымның өзінің өндірген немесе басқалардан сатып
алған заттары еңбек заттарының қатарында есептеледі. Жартылай фабрикаттар
қатарына құрылыс ұйымдарында — бетон және ағаш бұйымдарын, металлургияда —
шойын мен болатты жатқызуға болады.
"Шикізат және материалдар" шотында шығарылатын өнімнің негізін салатын
немесе өнімді жасап шығаруда оның компоненті болып табылатын қажет
шикізаттар мен материалдарын есепке алады. Бұл жерде сондай-ақ өнімді
шығаруға қатысатын немесе шаруашылық, технологиялық және өндіріс процесіне
септігін тигізетін кемекші материалдар да есепке алынады.
"Сатып алынған жартылай фабрикаттар және құрастырушы бұйымдар,
конструкциялар және бөлшектер" шотында сатып алынған жартылай фабрикаттар
және өндірілген өнімді құрастыру үшін алынған дайын құрастырушы бұйымдар
және жинауға немесе өндеуге кеткен шығындар есепке алынады.
"Отын" мұнай өнімдері, қатты және басқа да отын түрлері есепке
алынады. "Ыдыс және ыдыс материалдары" ыдыстың барлық түрі (цистернаны,
бочкілерді, флягтарды қоспағанда) және ыдысты жөндеуге арналған материалдар
есепкеалынады.
"Запас бөлшектер" жөндеуге және машинаның тозған бөлшектерін
айырбастауға (бөлшектер, агрегаттар, аккумуляторлар, дөңгелектер т.б.)
арналған запас бөлшектер есепке алынады.
"Басқа да материалдар" өндіріс қалдықтары, жөнделмейтін ақау
бөлшектер, негізгі құралды жою барысында алынған материалдар және т.б
есепке алынады.
"Өңдеуге берілген материалдар" шотында сыртқа өндеуге берілген
материалдардың және өндеуден алынған бұйымның өзіндік құнға енгізілгені
есепке алынады.
"Құрылыс материалдары" құрылыс бөлшектерін, монтаждау жұмысын және
құрылыс процесінде тікелей пайдаланатын құрылыс материалдарын есепке алады.
Әрбір шаруашылық жүргізуші субъектілер қажеттігінше әрбір шоттар
бойынша субщоттар және материалдық есебі бойынша аналитикалық (талдамалы)
шоттар аша алады.
Сонымен қоса, кәсіпорын өзіне жатпайтын материалдарды, баланстан тыс
шоттарды есепке алады (002, 003).
Материалдардың есебін ұйымдастырудың басты алғы шарты: оларды дүрыс
бағалау болып табылады.
Тауарлы-материалдық қорларды бағалау кезінде неғұрлым арзан өзіндік
құнымен, не таза құнымен бағаланады. Қолда бар тауарлы-материалдық
қорлардың бүлінуі немесе олардың жекелей, әлде толыктай ескіруі немесе
олардың бағасынын төмендеуі, яғни бір сөзбен айтқанда, өзіндік құнының
деңгейіне келтіру мүмкіндігі болмаған жағдайда, өзіндік құнның орнына сату
(өткізу) бағасы пайдалануы мүмкін.
Шикізат, материалдар, сатып алынған жартылай шикізаттар, отын, қосалқы
бөлшектер және басқа босалқы материалдар кәсіпорын балансында өздерінің
нақты өзіндік құнымен көрсетіледі. Осы баға бойынша құндылықтар
синтетикалық есепте де көрсетіледі; талдамалы есепте-тұрақты есеп бағасымен
(келісімді немесе жоспарланған - есеп бағасы) көрсетіледі.
Егер субъект материалдық кұндылықтарды келісімді бағасымен есепке
алса, онда олардың нақты өзіндік құнына КДШ қосылуы мүмкін. КДШ құрамына
теміржол тарифі, су фрахты, автомобиль, ұшақтар және басқа да көлік түрлері
аркылы тасымалдау түрінде жарналардың барлық түрлері кіреді;
жабдықтаушылардың теміржол және басқа көлік мекемелерінің қоймаларынан
материалдарды жеткізу; қорларды алу және дайындауға байланысты іс-
сапарлардың шығындары, қоймалардағы тұрақты қойма жұмыскерлерінің еңбек
ақысынан басқа тиеу, түсіру және қаттау шығындары; жабдықтаушы, делдал
мекемелерге төленген комиссиялық сыйлықтар және босалқыларды алумен тікелей
байланысты басқа шығындар жатады.
Сауда шегерімдері, артық төлемдер және басқа да түзетулер алынған
шығындарды аныктаған кезде шегеріледі. Тауарлы-материалдықзапастардыңтаза
сату қүнын шығару үшін олардың жай шаруашылық қызметінің барысында
сатылатын бағасынан сату мен комплектацияға кеткен шығынын алып тастағанға
тең. Өзіндік құн мынадай себептер бойынша қалпына келтірілмеуі мүмкін, онда
тауарлы-материалдық запастардыңтаза сату құны пайдаланады:
осы тауарлы-материалдық запастар біршама бүлінген;
олар тұтастай немесе ішінара ескірген;
олардың сату құны төмендеген.
Мысал. "Шығыс" ААҚ аяқ киімді өндіру үшін, сары ЦЛ терісін
жабдыктаушыға тапсырыс берген, оның 1дм2 90 теңге (ҚҚС-мен) тұрады. Келісім
шарт жасасқаннан соң, "Шығыс" ААҚ-натапсырысберген материалы келіп түскен.
Барлық келіп түскен терінің мөлшері 35 555,6 дм2 құраған, ал оның сомасы 3
200 004 теңге болған. Тасымалдау шығыны 800 000 теңге және түсіру шығыны
(түсірушілердің жалақысы — 300 000 және әлеуметгік - 56 700 (300 000 -300
000 х 10%х21%) 356 700 теңге құраган. Түсіруге дейінгі қоймада сақтау
шығыны 630 000 теңге құраған. "Шығыс" ААҚ теріні өндеудің тәсілін жетілдіру
дің арқасында, оның құнын 90теңгеден 75теңге дейін түсірген, нәтижесінде
алынған терінің нарықтық бағасы 16,67% төмендеген.
Біз бұл мысалда алынған терінің өзіндік құны 4 545 324 теңге немесе
1дм2-ты 127,84 теңге құраған:
Алынған материалдар нақты өзіндік құны бойынша бухгалтерлік есепке
кірістеледі (127,84 теңге бойынша). Содан соң олар сатуға немесе өндіріске
босатуға не нақты өзіндік құны бойынша, не сатылатын таза құны бойынша
босатылуы мүмкін. Тап осындай онімді басқа кәсіпорын 90 теңгеден емес, оның
бір дм2 75 теңгеден сатқан, сондықтан "Шығыс" ААҚ-на да сол бағада сатуына
тура келген.
Енді біз осы операциялар бойынша жасалатын шотгар корреспонденциясын
қарастырілп көрейік.
РетШаруашылық операцияларыныңСома Шоттардың
№ мазмұны мың корреспонденц
теңге иясы
дебеткредит
1 2 3 4 5
1. ТМЗ жеткізіп беру үшін 3 200 351 441
жабдықтаушыға 004
Аванс берілген
2. Жабдықтаушыдан сары тері 2 758 201 671
алынды: 624 331 671
- материалдардың құнына 441380
- ҚҚС-ның сомасына
3. Тасымалдау шығыстары 800 687 441
өтелді 000 687 441
Сақтау шығыстары төленді 630
000
4. Сары теріні алумен 800 201 687
байланысты 000 201 681,
шығыстары материалдық 356 201 634
құнына қосылды: 700 "Әлеуме
- тасымалдау шыгысы 630 т-
- артып-түсіруі бойынша 000 тік
кеткен салық"
шығыстары 687
- сақгау шыгыстары
5. Жабдықгаушыныңқарызын 3 200 671 351
өтеугс 004
бұрындары берілгсн авансы
зачст жасалды
6. Таза сатылған құнына дейін458177845 201
материалдардың құны
есегтген шығарылды.
Өзіндік құны 4545324 тсңге
болған.
Таза сатылған құны 2300447
(35555,6 х 64,7)
теңгс құраған (ҚҚС
қоспағанда).
Материалдардың өзіндік
құны оларды
алумсн байланысты
шыгыстарын
қоспағанда 2758624 теңгс
құраған.
Таза сатылған құны мен
материалдардың
өзіндік құнының арасындағы
айырмасы
458177 теңге құраған
(2758624 - 2300447)
Әдетте, өнеркәсіп өндірістерінде материалдың запастары озінің өзіндік
құнынан төмен есептен шығарылмайды (сатылатын таза құнына дейін), егер де
шығарылатын дайын өнімнің бағасы оның өзіндік құнына тең немесе жоғары
бағаға сатылады деп күтілетін болса.
Егер де ондай мүмкіндігі болмаса материал қоры сатылатын таза құнына
немесе одан да төмен бағаға сатылуы мүмкін.
Сатылатын таза құнын да, өнімнің өзіндік құннан да төмен бағасы
бойынша анықтау үшін ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР-ға мына төмендегідей
әдістерді қолдануы мүмкін:
баптық әдісі — әрбір ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР түрлерінің баланстық және
сатылатын таза құнының ең кіші мәні алынады;
иегізгі материалдар тобының әдісі — ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР топтарының
баланстық және сатылатын таза құнының ең кіші мәні алынады;
жалпы запастар деңгейінің әдісі — барлық ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР-дың
баланстық және
сатылатын таза құнының ең кіші мәні алынады.
Материалдардың бір ғана түрінің алу бағасы есептік кезең барысында
әртүрлі болуы мүмкін, сондықтан оларды дұрыс анықтау үшін, 7-БЕС
қарастырылған төртәдістіңбірін қолданамыз: арнайы (тұтастай)
идентификациялау әдісі; орташа өлшемді әдіс қорларды бастапқы сатып алу
бағалары бойынша бағалау әдісі ("ФИФО"); қорларды соңғы сатып алу багалары
бойынша бағалау әдісі ("ЛИФО").
Орташа өлшенген құндық әдісі. Бұл әдіс кезінде материалдық қорлардың
құны — ай басындағы қалдық құнына ай бойында келіп түскен құндылықтарын
қосып есептелінген орташа бағасы түсіндіріледі.
Бұл әдісті есептеудің математикалық формуласы мынадай:
"ФИФО" әдісі — босалқыларды алғашқы сатып алу бағалары бойынша бағалау
әдісі. Бірінші кезекте сатып алынған құндылықтардың нақты өзіндік құны
жұмсалған материалдарға жатқызылады деп есептеледі, яғни бірінші келген —
бірінші кетеді. Сонымен, соңғы қалдыққұны ең кейінгі сатып алынғанның
құньша негізделеді. Біздің мәліметтің негізінде "ФИФО" әдісі бойынша соңғы
қалдықтың және жұмсалған материалдық құны мынаны құрайды:
Арнайы идентификациялау (бірыңғайлау) әдісі. Бұл әдіс запастардың
партиялық есебін дәл ұйымдастыру мүмкіндігі болған жағдайда қолданылады.
Жоғарыда келтірілген кестеден көріп отырғанымыздай, ТМЗ бағалаудың
дұрыс әдісін таңдау кәсіпорынның таза табысына да, тұтас табысына да,
қаржылық жағдайына да мәнді әсер етуі мүмкін. Сондықтан оларды тандағанда
салыстырмалы қағиданы ұстаған жөн. Бір әдістен екінші бір әдіске көшер
алдында, яғни екіншісінің біріншісінен басымдылығымен қатар мына
жағдайларды да сақтау керек:
шаруашылық жүргізуші субъектінің есептік саясатына өзгерістерді енгізу;
бір әдістен екіншісіне көшуді, есепті жылдың басынан бастап енгізу;
дер кезінде ТМЗ қалдықтарына да және өткен жылдардың таратылмаған табысына
да түзетулерді енгізу.
Өндіріс запастарының шығысы мен түсімі бойынша жасалатын алғашқы
құжаттар материалдық есепті ұйымдастырудың негізі болып табылады. Тікелей
алғашқы құжаттардың көмегімен тауарлы-материалдық ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ
ҚОРЛАРтиімді пайдалануын және сақталуын, қозғалысын алдын ала, ағымдағы
және келешектегі бақылануын жүзеге асырады. Есепті тиімді ұйымдастыру
ісінде қорлардың сақталуы мен есепке алынуына қатысы бар барлық тұлғаларға
баға көрсеткішінің номенклатурасын жасап, таратудың маңызы зор. Онда
субъектінің қолында барлық материалдық қорлар белгілі бір белгілері
бойынша әзірленеді.
Әрбір атаулары, сорттары бойынша шартты сандық белгілері —
номенклатуралық нөмірі (коды) беріледі, содан соң барлық құжаттарда ТАУАРЛЫ
МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР-дыңбары мен қозғалысы бойыншаберілген нөмірі қойылады.
Номенклатуралык, нөмірі: баланс шоттарының нөмірі немесе материалдардың
қатар нөмірі бойынша берілуі мүмкін. Материалдардың номенклатурасында
есептелінетін материалдардың бірлік бағасы көрсетіледі, яғни ол баға-
номенклатурасы деп аталады. Ол жүйеленген материалдар тізімі бойынша
жасалады және оны кәсіпорынның барлық бөлімшесі (материалды-техникалық
жабдықтау, бухгалтерия, қаржы бөлімдері) анықтама ретінде пайдаланады.
1.2. Тауарлы-материалдық құжатпен рәсімдеу.
ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР-ды кәсіпорын әртүрлі жағдайда алуы мүмкін:
жабдықтаушының қоймасынан, темір жол станциясынан, айлақтардан,
аэропорттан, материалды жауапты тұлғалар арқылы өз қоймаларынан.
Жабдықтаушылардың (жіберушілердің) қоймаларынан ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ
ҚОРЛАР-ды алған кезде алушы-кәсіпорын өздерінің жауапты тұлғалары арқылы
жүзеге асырады.
Материалдардың қозғалысын есепке алған кезде мынадай типтік құжаттар
пайдаланылады.
Жабдықтаушылардың қоймасынан тауарларды алу үшін материалды жауапты
түлғаға сенімхаты беріледі. Сенімхатты бухгалтерия рәсімдеп, алушының қолын
қойғызып, қолхаталу арқылы береді. № М-2а типтік ведомосы аралық нысаны,
алдын ала нөмірленген және түптелген Журналға (ү. №М-3) тіркеледі. № М-2а
нысанытөменде келтірілген.
Берілген сенімхатты есептеу Журналы, сенімхатты тіркеуге және беруге
жауапты тұлғада сақталады.
Сенімхатты беру үшін лауазымды тұлғамен келісім шарт жасалады, ондай
келісім шарты жоқ болған жағдайда бір жолғы сенімхаттар беріледі. Берілген
сенімхатта шаруашылық жүргізуші субъектілер оның мерзімін көрсетеді.
Сенімхатқа кәсіпорын басшысы, бас бухгалтері қол қойып, мөр басады. Сол
сенімхатта алынатын тауарлардың тізімі сенімхаттың артқы (кері) жағында
жазылады.
Егер де алынатын тауарлар саны жағынан көп болмаса және түрлері де бір
тектес болып келсе, онда олардың жалпы саны мен сомасы бір жолға жазылады.
Бір қоймаға жататын ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР алынған жағдайда оған
бірнеше накладной керек болса, сенім беруші сенімді тұлғаға бір сенімхатын
беруіне болады, бірақ онда берілген барлықнакладнойдың нөмірі, күні
көрсетілуі тиіс. Егер де бір ғана сенімді тұлғаның бірнеше қоймадан тауар
алуына тура келсе, онда оған әрбір қоймаға ұсыну үшін жеке сенімхат
беріледі.
Сенімхат, әрекет ететін мерзіміне қарамастан, тауарлы-материалдық
құндылықтарды алған кезінен бастап беріледі. Мерзімі өткен сенімхаттары
бойынша есеп бермеген лауазымды тұлғаға жаңа сенімхаттар берілмейді.
ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР ала салысымен материалды жауапты тұлға
тапсырманы орындағаны туралы құжаттарды бухгалтерияға беріп, ТАУАРЛЫ
МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР қоймаға өткізу керек, олардың сол құндылықтарды
қуаттайтын сенімхаты толық болмаса да.
Егер де ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР-ды алу құқы жойылса, онда одан
сенімхаты қайтып алынады, ал жіберушілерге басқа сенімхат беріледі.
Пайдаланбаған сенімхаттар мерзімі өткеннен кейін келесі күні сенім
білдірушіге қайтарылады. Пайдаланбаған сенімхатты қайтарған кезде оны
"Сенімхаттарды есепке алу журналына" тіркейді және оның түбіршегіне
"пайдаланбаған" деген белгісін жасайды. Осындай сенімхаттар есеп беру
кезеңнің соңына дейін сақталады, сосын есепті кезеңнің соңында жойылады.
Жабдықтаушылар (жіберушілер) ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР босатқан
кезде, әрбір жіберілген бөлігіне үш данада накладной жазып, онда
сенімхаттың немірі, күні көрсетіледі. Оның біріншісі ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ
ҚОРЛАР алушыда, екіншісі жіберушінің өзінде қалады, оны ол алдағы кезеңде
жіберілетін ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР-ды бақылау жасау үшін пайдаланады.
Ал үшіншісі бухгалтерияға беріледі. ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР босатып
біткен соң, ең соңғы партиясының құжаттарымен бірге сенімхатын да
бухгалтерияға тапсырады. ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР-ды мынадай жағдайларда
сенімхат бойынша босатуына болмайды:
сенімхаттың барлық реквизиттері толық толтырылмаса, жөнделген немесе
өшірілген болса;
көрсетілген сенімхатгағы құжаттары болмаса;
сенімхаттың мерзімі біткен болса;
субъектіден берілген сенімхаттың жойылғаны туралы хабар алса;
сенімхат берген субъекті өз қызметін тоқтатса (жойылса, қайта құрылымдық
өзгерістер жасаса).
Жабдықтаушылар сатып алушының қойлшсына автотранспортпен ТАУАРЛЫ
МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР-ды жеткізіп берген кезде сатып алушылардың материалды
жауапты тұлғасы (қойма меңгерушісі) жабдықтаушылардың экспедиторынан алған
ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР-дың санын және брутто салмағын, тауарлы-
транспорттық (көліктік) накладной мәліметімен салыстырады, олар екі данада
жазылады. Тауарлы-транспорттық накладной (ТТН) үлгісі төменде келтіріледі.
Егер олардың мәліметінде айырмашылық болмаса, онда оның бір данасына қол
қойып және штамп басып, ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР қабылданды деп жазады.
Накладнойдың бір экземпляры материалды жауапты тұлғада қалады. Ал егер
айырмашылық болса, онда оның саны мен сомасына Акті жасалады. Ол екі дана
етіп жазылады және оған екі жақтың да жауапты тұлғалары қол қояды. Оның
біреуін жабдықтаушыға жібереді, ал екіншісі ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР
қабылдаған жауапты тұл да қалады, одан әрі ол бухгалтерияға беріледі. Акты
жабдықтаушыға талап-тілек қоюға негіз бола алады.Жоғары аталғандардан басқа
ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР халықтан да сатылып алынуы мүмкін. Бұл кезде
материалды жауапты тұлға сатып алынған ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР-ға акті
жасайды, онда: сатушының аты-жөні, СТН (салықтолеушініңтіркеу нөмірі),
ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР аты, алынған бағасы, жалпы құны көрсетіледі
(актінің нысаны төменде келтірілді). Осы актіде патенттің (куәлігінің)
нөмірі және әрекет ететін мерзімі, қызметтүрі немесе басқа да құжаттары
(квитанциясы, бір жолғы талоны) көрсетіледі. Егер де аталған құжатгар
болмаса кәсіпорын бюджетке төленетін жеке табыс салығын өзі төлейді.
ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР-ды кірістеуге мына құжаттар негіз болып
саналады:
шот-фактура, онда: қатар нөмірі мен күні, атауы және жабдықтау мен ТАУАРЛЫ
МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР-ты сатып алушының СТН, ҚҚС-ын есепке қою туралы куәлік
нөмірі, әкелінген ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР атаулары мен саны, құны,
акцизделетін ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАР сомасы т.б.;
тауарлы-транспорттық накладной;
тауарды қабылдап алған материалды жауапты тұлғаның жазған накладнойы мен
құжатгары, атап айтқанда:
Кіріс ордері. Жабдықтауышлардан немесе өндеуден түскен запастарды
есепке алу үшін пайдаланылады. Ол бір ғана данада жазылады және ол жауапты
тұлғадан материалдар қоймаға келіп түскен кезде толтырылады. Кіріс ордері
төменде келтірілді.
Материалдарды қабылдау туралы акті. Жабдықтаушылардың ілеспе
құжаттарындағы мәліметтерді сандық және сапалық айырмашылықтары бар
босалқыларды қабылдау кезінде қолданады; сондай-ақ құжаттарсыз түскен
материалдарды қабылдаған кезде де. Қабылдау комиссиясы міндетті түрде
материалдық жауапты тұлғаның, жіберуші (жабдықтаушы) өкілінің немесе
мүдделі емес мекеме өкілінің қатысуымен актіні 2 дана етіп жасайды.
Құндылықтар қабылданғаннан кейін құжаттармен қоса (тауарлық-көліктік
жөнелтпе қагаздар, спецификациялар т.б.) актілердің бір данасы материалдық
қорлардың қозғалысын есепке алу үшін бухгалтерияға, екіншісі —
жабдықтаушыға талап хатын жазу үшін, жабдықтау бөліміне немесе
олардыңбухгалтериясына жіберіледі.
Материалдык, құндылықтардың өндірісте дайындалған және сақталған
кезіндегі жетіспеушілігі мен жоғалуы туралы актісі. Табиғи шығын нормалары
айқындалмаған материалдық қорларын дайындау, сақтау немесе өндіру
процесінде орын алған жоғалтуды анықтау үшін қолданады. Қорлардың
сақталуына жауапты бөлімдердің балансынан шығаруға және кінәлі адамдардан
өндіріп алуға аталған құжат негіз бола алады.
Бұл құжат материалды қабылдау жөніндегі АКТ-ге тіркеледі. Екі данасы
толтырылып, комиссия мүшелері мен кінәлі кісілер қол қояды. 1-ші данасы
бухгалтерияға жіберіледі, ал екіншісі - бөлімшеде қалады.
Табиғи шығын формаларына сәйкес материалдардың жоғалуы туралы актісі.
Субъектінің қоймасына жабдықтаушылардан келіп түскен кезде табиғи шығын
нормаларына сай қорлардың кемігені анықталса немесе өңделгеннен кейін
оларға табиғи шығын нормалары қойылған болса, осы акты жасалады. Қорларды
қабылдауды жүргізген кезде жасалынған актіге кіріс ордері қосымша қызмет
атқарады. Комиссия 2 дана етіп жасап қол қойып, 1-ші данасын бухгалтерияға
өткізеді, ал қорлардың жоғалуына материалды жауапты тұлғалар ол сол
адамдардың есебіне есептен шығаруға негіз бола алады, ал оның екінші данасы
қоймада қалады.
Материалдардың (тауарлардың) бөлінуі, сынуы, қирауы туралы актісі.
Кәсіпорында бөлінудің, сынудың, қираудың нәтижесінде арзандатуға және
қорларды (тауарларды) есептен шығару үшін пайдаланылады. Ол 2 дана етіп
жасалынады. 1-ші дана бухгалтерияға жіберіліп, қорлардың жоғалуына себепші
болған материалды жауапты тұлғаларға есептен шығаруға негіз болады, 2-ші
данасы бөлімшеде қалады.
Тауарлы-материалдық қорды босатқанда рәсімделетін құжат Кәсіпорынның
қоймасынан материалдар өнімді әзірлеуге және басқа да шаруашылық
қажеттілігі үшін цехтарға, сондай-ақ сыртқа өңдеуге немесе артығын сатуға
босатқан кезде пайдаланылады.
ТМК, цехтан цехқа берілсе, онда оны өндірістің ішіндегі қозғалысы деп
санайды, ал егер де орталық қоймадан цех қоймасына берілсе, онда ол өндіріс
шығыны ретіндетанылады.
Материалдардың шығысы мынадай құжаттар бойынша рәсімделеді:
лимиттік-жинақтама картасы; материалдарды айырбастауға (қосымша
босатуға) арналған талап-актісі; материалдарды босатуға (ішкі орын
ауыстыруға) арналған талап накладнойы.
Лимиттік-жинақтама картасы - өнімді дайындауда үздіксіз пайдаланылатын
құндылықтарды босату, сондай-ақ өндіріс қажеттілігіне керек құндылықтарды
босатудың белгіленген лимиттерін (шектерін) сақтауға, ағымдағы және
қоймадағы материалдық қорларды бақылауға және оларды есептен шығаруға негіз
бола алатын құжат. Лимиттік-жинақтама карталары жабдықтау бөлімі немесе
жоспарлау бөлімі материалдардың (номенклатуралық нөмірлердің) бір түріне
(атауына) 2 дана етіп дайындалады. Бір данасы ай басталғанша цехқа
(учаскеге) — қорды пайдаланушыға, 2-шісі — қоймаға немесе цехтың
(учаскенің) қоймасына беріледі. Өндіріске қорлар қоймалардың, цех
өкілдерінің лимиттік-жинақтама картасы ұсынған кезде ғана босатылады.
Қоймашы екі данаға да босатылған қорлардың күні мен мөлшерін жазған соң,
лимитте қалған калдыгы шығарылады. ЛЖК-сы келтірілді.
Қоймашының лимиттік-жинақтама картасын цех (учаскі) өкілі, ал цехтың
(учаскенің) лимиттік-жинақтама картасына қоймашы қол қояды. Бастапқы
құжаттардың санын мүмкіндігінше азайту мақсатында материалдарды босатудың
материалдық есеп картотекасында көрсеткен дұрыс. Бұл жағдайда қорларды
босатудың шығын құжаттары жасалмайды, лимиттік-жинақтама картасы
жүргізіледі. Лимиттік босатуды карточканың өзінде көрсетуге болады. Цех
өкілі қорларды алу кезінде тікелей материалдар есебінің картотекасына қол
қояды, ал қоймашы лимиттік жинақтама картаға қол қояды.
Лимиттік-жинақтама (алынбалы) картасы бойынша өндірісте пайдаланбаған
(қайтарылған) қорлардың есебі де жүреді. Бұл кезде ешқандай қосымша
құжаттар жасалмайды. Лимиттен тыс босатулар немесе қорлардың бір түрін
екіншісімен алмастыру тек субъект басшысының немесе осыған өкілетті
адамдардың рұқсат етуімен ғана жүзеге асырылады.
Өндіріске лимиттен артық жіберу және қорларды ауыстыру арнайы талап-
актісімен рәсімделеді. Лимитті өзгертуді тек сондай құқық берілген тұлғалар
ғана жүзеге асыра алады. Материалдық қорларды босату тек лимиттік-жинақтама
картасында көрсетілген қоймалардан босатылады. Қоймашы лимиттік жинақтау
қартасына жіберілген қорлардың күні мен мөлшерін белгілеп, әрбір
номенклатурал нөмір бойынша лимиттің қалдығын анықтап отырады. Лимит
пайдаланылып болған соң, лимиттік-жинақтама карточкасын қоймашы
бухгалтерияға өткізеді. Ішінара толтырылған реквизиттері мен лимиттік-
жинақтама картасының мәліметтері компьютерлік техниканың көмегімен де
өнделеді.
Материалды айырбастауға (қосымша босатуга) арналған талап-актісі. Бұл
құжат қорлардың белгіленген лимиттен артық босатылуын немесе олардың
ауыстырылуын есепке алу үшін қолданылады, сондай-ақ қоймадан қорларды
шығаруға негіз болып табылады. Ол екі дана етіп дайындалады: бірі алушыға
(цехқа, учаскіге), екіншісі — қоймаға. Қоймашы актінің екі данасына да
босатылған қорлардың күні мен мәлшерін белгілеп, содан соң қалдығын
шығарады. Алушының (цехтың, учаскенің) актісіне қойма меңгерушісі, ал қойма
актісіне - алушының (цехтың, учаскенің) өкілі қол қояды. Талап-актілерді
бухгалтерияға немесе компьютерлік техникаға өндеуге берместен бұрын талап
етілген босалқылар түгелдей алынуы керек. Материалдық босалқыларды лимиттен
тыс босату және басқалармен айырбастау тек қана субъект басшысының немесе
оған өкілетті тұлғалардың рұқсатымен субъектінің тиісті бөлімдерімен
келісілгеннен соң ғана жүзеге асырылады.
Материалдарды босатуга (ішкі орын ауыстыруга) арналган талап
накладнойы. Босалқыларды субъектінің ез ішіндегі қозғалысына және олардың
кәсіпорыниың аумағынан тыс жердегі шаруашылықтарына, сондай-ақ басқа
мекемелерге босатуды есепке алғанда пайдаланылады. Ол екі данада
дайындалады. Материалдарды өз кәсіпорынының шаруашылықтарына босатқанда 1
данасын алушыға (цехқа, учаскеге) береді, екіншісін — қоймаға, кейінірек
бухгалтерияға өткізеді. Бір данасы қоймаға, ал екіншісі цехқа құндылықтарды
кіріске алуға негіз бола алады.
Кәсіпорынның аумағынан тыс жерде орналасқан өз шаруашылықтарына немесе
басқа мекемелерге материалдық құндылықтарды босатқан кезде талап-накладной
келісімдердің, нарядтардың және басқа тиісті құжаттардың негізінде
дайындалады. 1-ші данасы қоймаға материалдарды босатуға негіз болады, ал
екіншісі материалды қабылдап алушыға беріледі. Материалдарды босатқан кезде
өзі алып кететін жағдай туса, алушы қол қойған талап-накладнойды, сондай-ақ
егер қорлар кейін төленетін болып босатылып жатса, қоймашы есеп айырысу
төлемдік құжаттарын толтыруға бухгалтерияға жібереді.
Үйлер мен гимараттарды өцдеу және бөлшектеу кезінде альшған
материалдық құндылықтарды кіріске алу туралы актісі. Үйлер мен ғимараттарды
өндеу және бөлшектеу кезінде алынған жұмыстарды жүргізуде пайдалануға
жарамды материалды кіріске алуда қолданылатын құжат.
Құрамында тапсырыс беруші мен мердігер өкілдері бар комиссия актіні 3
дана етіп жасайды. 1-ші және 2-ші данасы тапсырыс берушіде, үшіншісі —
мердігерде болады. Тапсырыс беруші 1-ші данасын мердігердің төлейтін шот-
фактурасына тіркейді.
1.3. Материалдық қорлардың қоймадағы есебі
Қоймалардағы метариалдық босалқыларды есепке алуды материалдық жауапты
адамдар немесе олардың келісімімен жұмысын атқаратын есепшілер
(операторлар) материалдарды есепке алу үшін арналған карточкаларында
жүргізеді. Босалқылардың әрбір номенклатуралық нөміріне жекелеген
карточкалар ашады, содан соң ол бухгалтериядан қоймаға жартылай толтырылған
күйінде беріледі.
Алған карточкаларда қоймашы материалдардың сақталатын орнын
(стеллаждар, ұялар) сипаттайтын реквизиттерді толтырады. Карточкаларға
жазбалар құжаттардың негізінде жазылады. Материалдарды есепке алудың
толтырылған карточкасы төменде көрсетілген.
Егер қоймадағы материалдық қорлардың қалдықтары қорлардың белгіленген
нормасынан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz