Дипломатиялық корпус - дипломаттардың тәуелсiз бiрлестiгi
Пән: Халықаралық қатынастар
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 47 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 47 бет
Таңдаулыға:
Ж О С П А Р
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2
I тарау. Дипломатиялық корпус - дипломаттардың тәуелсiз
бiрлестiгi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.1. Қазақстан Республикасындағы дипломатиялық корпус
институтының құрылуы және дамуы тарихы ... ... ... ... ... . 4
2. Дипломатиялық корпус түсiнiгiнiң анықтамасы ... ... ... ... .16
2 тарау. Дипломатиялық өкiлеттiлiктер басшыларының старшинасы
ретiндегi дуайеннiң құқықтық жағдайы ... ... ... ... ... ... ...25
2.1. “Дуайен” түсiнiгiнiң даму тарихы және оның әртүрлi
талқылаулары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2. “Дуайен” түсiнiгiнiң анықтамасы және оның негiзгi мiндеттерi
мен қызметi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
3 тарау. Шетел мемлекеттерiндегi дипломатиянық корпус
институты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ...29
1. Англия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
2. Америка ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
3. Франция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
4. Жапония ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
5. Кiшi мемлекеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..39
Библиография ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
КIРIСПЕ
Тәуелсiздiктiң он жылы Қазақстан Республикасының жеке мемлекет
ретiнде құрылуында жеке тарихи мәнге ие болды.
Тәуелсiз Қазақстанның сыртқы саясаты тұрактану деңгейiнен сәттi
өтiп, ұлттық қауiпсiздiк пен қазақстандық мемлекеттiктiң тұрақтануын
қамтамасыз етуде зор әсерiн тигiздi.
Соның нәтижесiнде әлемдiк қауымдастыққа қосылу, елдiк iшкi өрлеуiне
сырттай жағдай жасау, жоғарғы бiлiктiлiкке ие дипломат кадрларды дайындау
сияқты мәселелер шешiлдi.
Қазiргi кезде Қазақстан қиын геоолитикалық мүмкiндiктерiн
сезiнетiн, өз еркiндiгiмен және бейбiтшiл сыртқы саясат бағытымен әлемге
мәлiм.
Қазақстан Республикасы ядролық қарудан бас тарту, Евразиялық Одақты
құру, ядролық қаруды таратпау туралы Шартқа қосылу, Азия елiнде өзара қарым-
қатынаста болып, сенiм бiлдiру мәжiлiсiн шақыру сияқты мәселелердi ту
ретiнде ұстағандықтан, оның беделi халықаралық деңгейде арта түстi.
Мерейтойларды атап ату қарсаңында аңықталғаны әлемдiк қауымдастық
Қазақстан Республикасына саяси көзi ашық мемлекет ретiнде қарап отыр.
Осы уақытқа Қазақстан әлемнiң 121 мемлекетiмен дипломатиялық
қарым-қатынас орнықтырғандықтан, бұл тақырып бiзге дипломатия жөнiнде
маңызды болып көрiнедi.
Шетелде отыз екi қазақстандық елшiлiк, бiр тұрақты өкiлеттiк, екi
дипломатиялық миссиялар, ұш бас консульствалар, он консульство және бiр
төлқұжақтық – визалық қызмет толық ауқымда қызмет етiп жатыр.
Республиканың өзiнде алпыс екi дипломатиялық миссиялармен халқаралық
ұйымдардың өкiлеттерi жұмыс iстеп жатыр, бұл ТМД елдерiнiнiң арасында
жоғарғы көрсеткiшке ие. Сонымен қатар Қазақстан Республикасы аса беделдi
халықаралық ұйымдарға мүше болып отыр.
Тәуелсiздiк жылы барысында мемлекет аралық және ұкiметаралық деңгейде
Қазақстанмен мың үш жүзден аса халықаралық шарттарға қол қойылды.
Әлемдiк қауымдастықтың мемлекетiмiзге назар аударуының айғағы ретiнде
ҚР-да ұсынылған дипломатиялық корпустың кеңеюi болып табылады.
Өткен он жылдыққа көз салсақ Қазақстан Республикасы одақтарыстарының
көбейгендiгiн көремiз.
Әрбiр елмен қарым-қатынаста болу, елiмiздiң мемлекеттiк мүддесiн
қорғау жолында зор ауқымды жұмыстар жүргiзiлдi.
Қазақстан Республикасының өз бағытымен жүргiзiлiп келе жатқан сыртқы
саясаты оның тұрақты халықаралық жағдайын қамтамасыз етiп, әлемдiк
қауымдастықтық бiздiң мемлекетке деген қызығушылығын реттеп отырады.
Қазақстандық мемлекеттiктi нығайтуда, халықтардың өзара бiрлiгi мен
достастығын арттыруда, екiара пайдалы экономикалық байланыста тағайындауда
Қазақстан Республикасындағы дипломатиялық корпус баға жетпес көмегiн
тигiзетiндiгiне сенiмiмiз мол.
Мәселенiң өнделу жағдайы зерттеменiң теориялық негiзi болып
К.К.Токаевтiң, Ж.Ж.Әдiлбаевтiң, М.А.Сәрсенбаевтiң, В.И.Абиловтың,
А.В.Торкунованың, Т.В.Зонованың, И.С.Ивановтың, В.М.Матвеевтiң,
В.П.Петровтың, Ю.В.Владимировтың, В.И.Поповтың, Ю.И.Рубинскийдiң және т.б.
еңбектерi табылады.
Зерттеменiң мақсаты дипломатиялық корпустың құрамы мен құқықтық
табиғатын қарастыру.
Қойылған мақсатқа байланысты төмендегi мәселелер шығады:
- Қазақстан Республикасындағы дипломатиялық корпустың құрылуы
мен даму институтының тәрихын қарастыру;
- Дипломатиялық корпус түсiнiгiн анықтау;
- Дипломатиялық өкiлдiктердегi басшылардың арасындағы старшина
ретiндегi дуайеннiң құқықтық жағдайына мiнездеме беру;
- Жеке шет мемлекеттердегi дипломатиялық корпус институтын суреттеу.
Зерттеудiң әдiстемелiк және теориялық негiздерi.
Енбекте дипломатиялық корпустың құқықтық табиғатына диалектикалық
жағынан қарау қолданылған.
Бұдан басқа, енбектi жазудың барысында логикалық ойлау жағдайлары,
статистиқалық әдiстер, далпы ғылыми әдiстер мен байқау, салыстыру,
анализдеу, синтездеу сияқты зерттеу тәсiлдерi пайдаланды.
Бүгiнгi күнi “Дипломатиялық корпустың құрамы және құқықтық табиғаты”
тақырыбы үлкен теориялық және тәжiрбиелiк мәнге ие, өйткенi бұл жалпы
дипломатия үшiн маңызды мәселелердiң бiрi болып отыр.
Дипломдық жұмыстың бiр қатар жағдайлары дипломатиялық корпус мәнiн
бiлiудi кеңейтiп, тереңдете түседi.
Осы зерттеудiң нәтижелерiн зандық жоғарғы орындарының студентерi
маңызды және пайдалы мәлiмет ретiнде пайдалана алады.
Жұмыстың көлемi мен құрылымы зерттеудiң негiзгi мақсаты мен пәнiне
жауап бере алады. Оның құрылымы жұмыстың түрiне, өңделу деңгейiне, зерттеу
мәселелерiне байланысты.
Дипломдық жұмыс кiрiспеден, үш бөлiмнен қолданылған әдебиеттердiң
тiзiмiмен қорытындыдан тұрады.
Дипломдық жұмыстың көлемi, дипломдық жұмысты рәсiмдеу талаптарына
сәйкес жазба мекемесiмен басылған 43 беттен түрады.
1 тарау. Дипломатиялық корпус – дипломаттардың тәуелсiз бiрлестiгi
1.1.Қазақстан Республикасындағы дипломатиялық корпустың пайда болуы мен
даму тарихы.
Әлем XXI ғасыр – ғаламдық дәуiрге көштi. Бұл процессте көптеген жана,
әлi зерттелмеген құбылыстар бар, бұл мемлекеттiң саясаты мен болмысына әсер
етiп қоймай, адамдардың әлемтауына да әсерiн тiгiзедi. Сол немесе басқа
мемлекеттер жана ғаламдық бет алыстарға бейiмделе ала ма, соған оларды
болашағыда байланысты болады.
Осыған сәйкес, кәсiргi уақытта әртүрлi мемлекеттер ғаламдану
жүйесiнде өз орнын табу үстiнде. Қазақстан да сол бағытта.
90-шы жылдардың басында көптеген саясатшылыр мен сарапшылар жас
мемлекеттiң тәуелсiз болашағы болады деген ойға күмәнмен қараған болатын.
Бiрақ олар қателесiптi.
Бүгiнгi күнi тәуелсiздiктiң алғашқы жылдарында бiздiн мемлекетiмiздiң
дипломатиялық табыстарың мақтан етемiз.
Шынында да Қазақстан белгiсiздiкке аяқ басып абыроймен көптеген
қиындықтарды жеңiп, төнген қателелерге тиемдi түрде тойтарыс бере алды.
Мұндай қатерлер iште де, сыртта да аз болған жоқ.
Экономика саласындағы шикiзат жағы өзiнiң кемшiлiгiн танытып –
салттық шаруашылық байланысынан айрылып көптеген өнеркәсiптер тоқтап қалды.
Елде жұмыссыздық көбейiп, қоғамда әлеуметтiк әбiгершiлiк пайда болды.
Гиперинфляция жас мемлекеттiң барлық экономикасын шалып түсiрдi. Адамдар
халық тұтынуындағы тауарларға қол жеткiзе алмай қалды.
Мемлекеттiң және қоғамның iшкi тұрақтылығын шайқату мақсатында
халыққа мызғымас және бiртұтас деп үгiттелген Қазақстанның көп ұлттылығын
(полиэтниқалығын) эррозияға ұшыратуға экстремистiк күштер және шет елден
әрекет еткендер бар күшiн салды. Сыртқы саясат саласындағы Қазақстанның
ұстанымы алғашқыда әлсiз болды[1].
Жас мемлекеттiң ҚСРО-дан мұрагерлiкке қалған ядролық мүмкiндiгi мен
Қытай, Ресей сияқты ұлкен елдермен реттелмеген шекараға ие болып халық-
аралық iстердi жүргiзу тәжiрибесi болмады. Қазақстандық басшылар
экстремистiк, террошылдық iс - әрекеттердiң ел арасында тарауы мүмкiн
екендiгiне мазасыздана қарады.
Осы жағдайда Қазақстанның әлемдiк қауымдастықпен, ең бастысы бiздiң
мемлекет үшiн өмiрлiк мүддеге ие шарттық-құқықтық негiздiң құрылуына
бағытталған шешiмдi шараларды жүзеге асыру қажет болды.
Он жыл көлемiнде Қазақстан президентi Н.Ә.Назарбаев әлеуметтiк –
экономикалық саласында да дипломатия аумағында да көп күрделi еңбек еттi.
Қазiргi уақытта осы талпыныстар зор табыспен аяқталды деп айтуға
болады.
Қазақстан бұрынғы Кеңес үкiметi кезiндегi мемлекеттердiң арасында
негiзгi экономикалық көрсеткiштерi бойынша алғашқы орында, бiздiн
мемлекетiмiздiң халықаралық ұстанымы да нығайды.
Бiз әлемдiк қауымдастықтың бөлiнбес бөлiгi болдық, Қазақстанның
тәуелсiздiгi мен егемендiгi қазiргi заманғы халықаралық қатынастағы даусыз
факторы болып табылады.
Бiздiң мемлекетiмiздiң дипломатиялық жетiстiктерiн айта отырып,
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтiң ядролық қарудын бас тартуы, Қазақстанның ядролық
қарусыз мемлекетке айналуы туралы тарихи шешiмiн де айта кету керек.
Бес елдiң тағдырын шешетiн бұл талғамға жауап ретiнде БҰҰ-ы
қауiпсiздiк кеңесiнiң тұрақты мүшелерi бiздiң мемлекетке қауiпсiздiк
кепiлiн бiлдiрдi.
Қазақстандық дипломатияның алтын қорында Ресей және Қытай елдерiмен
достастық, ыңтымақтастық туралы шарттар, Қытай Халық Республикасымен,
Өзбекстанмен, Қырғызстанмен және Түркiменстанмен шекараны зандық рәсiмдеу
туралы келiсiмдер, АҚШ елiмен демократиялық және стратегиялық серiктес болу
жөнiндегi декларация, Европалық Одақпен ынтымақтастық және серiктестiк
туралы келiсiм, бұрынғы Кеңес үкiметi кезiндегi мемлекеттермен интеграцияны
күшейту мен ТМД мемлекетерiмен ынтымақтастықты терендету туралы шарттар
бар.
Ғаламдану тақырыбына қайта оларған кезде айта кететiн жайт, ХIХ
ғасырдың екiнше жартысында халықаралық сауда – саттық, ғылым, мәдениетпен
ауысуы, адамдардың шетелдерге жүрiп тұруы, капиталдар мен технологиялар зор
масштабқа ие болды.
Басқа сөзбен айтқанда , ғаламдану процессiнiң қазiргi алғы
шарттары өткен берген ғасырдың бүкiл екiншi жартысы бойы қалптасты. Бұл
көп жоспарлы процесс ХҚБД, ХВҚ, ДСҰ сияқты халықаралық ұйымдармен алдын-
ала бiлiнiп жiберiлдi.
Адамдардың өмiр сүру денгейлерi оңалып, олардың жан-жақтылығы,
коммуникация құралдарымен қамтамасыз етiлуi өсуде.
Кәптеген, бүрын аз дамыған мемлекетердiң арасында экономикалық
шарықтау шегi белең алды.
Бұл жерде Қытайдың, Ұндiстанның, Онтүстiк – Шығыс Азияның кейбiр
мемлекетерiнiң табыстарын айтып өтпеу мүмкiн немес.
Осы қатарға Қазақстанды да қоюға болады, өйткенi бiздiң мемлекеттi
орталық - Азиялық керемет деп бекер айтпаған шығар. Тауарлар мен қызмет
көрсетудiң әлемдiк айырбасы өсiп, жүрiп-тұратын жұмыс күшiнiң саны өстi.
Жыл сайынғы туристердiң саны 500 млн. адамнан асты. Жалпы әлемдiк қаржы-
экономикалық және ғылыми техникалық прогресске оңдаған елдер мен халықтар
қосылуда.
Сыртқы саясатқа келсек, бұл жерде БҰҰ-ның күн тәртiбiнде, және басқа
да халықаралық ұйымдардың күн тәртiбiндегi ғаламдану тенденциясына орай
сұрақтар мен мәселелер бар.
Бұл тенденция жан-жақты дипломатияның өсу ролiн куәландырады.
Қырғи-қабақ соғыс кезiнде дипломатиялық қызмет үш полюс: батыс елдер
одағы, бұрынғы Кеңес үкiметi мемлекеттерiнiң блогi, қосылмау қозғалысының
айналасында шоғырланған болатын[2].
Сол дәуiрдегi халықаралық қатынас үшiн ядролық соғыс табалдырығында
ұстау, тепе-теңдiк саясаты тән болатын. Берлиндiк қабырғаның құлауынан
ғаламдану процессiнiң өсуi мен информация демократизациялаудың күшеюi,
әлем нарығында бақталастықтың ұшығуынан, халықаралық қатынастар қайта
дамуды басынан өткердi, жеке дара көп жоспарлы бола бастады.
Жаңа тенденциялар халықаралық саясаттағы басымдылықтардың өзгеруiне
әкеп соқты.
Қазiр дипломатия ұлтаралық және энтоаралық қақтығыс әлем
тәртiбiне қарсы жаңа қарамақайшылыққа кездейсоқ болып тұр.
Бұдан кейiн дипломатиялық ұлтаралық, нәсiларалық даулары мен жаңа
әлем тәртiбiне деген, қарама – қайшылықтармен соқтығысып отырды, жаңа
әлемдiк тәртiп бұрын ешқашан алуан түрлi көрiнестерде, ғаламдық масштабта
құрылмаған болатын.
АҚШ-тың мемлекеттiк хатшысы Генри Киссинджердiң ойынша : “пайда бола
бастаған халықаралық тәртiбтегi ұлтшылдықтың екiншi тынысы ашылғандай
ұлттар жоғарғы адамгершiлдiк қағидаларын ұстанбай, өз жеке мүдделерiн
көздей бастады, бiрге әрекет етудiң орнына бақталаса бастады.
Сондықтан да әлемнiң ескi модель сияқты өзгеруiне, немесе жақын
арадағы он жылдықта озгеруiне негiз аз”.
ХХI – ғасырдың басында халықаралық ахуалға екi негiзгi
тенденциялардың байланысы тән: бiр жағынын халықаралық экономикалық және
саяси қатынастардың жаңа, аса әдiл және демократиялық жүйесiнiң қалыптасуы,
екiншi жағынан, қазiргi замандық өзектi мәселелердi реттеу процессiндегi
әскери факторды күшейту болып табылады.
Әскери – саяси қатынастардың ғаламдық жүйесiнiң бiрiншi орнына
төмендегiдей iс-әрекеттерге қарсы төтеп беру болып табылады: бұқараны
жоятын қаруды тарату, халықаралық терроризм, нәсiларалық даулар,
экстремистiк дiни ұйымдардың қызметi, есiрткi затын сату, ұлтаралық
қылмыстар.
Мұндай iс-әрекеттермен жеке мемлекеттердiң күшiмен тиiмдi түрде
күресу мүмкiн емес. Мұндай жағдайларда жан-жақты ынтымақтастықтың болуы
маңызды.
Халықаралық терроршылдыққа қарсы күресте Қазақстан белсендi орынды
алып отыр.
Бұл екi мың бiрiншi жылдың күз айларында Ауғаныстанда болған
терроршылдыққа қарсы күрес операциясы кезiнде ерекше байқалды.
Терроршылдыққа қарсы күрестi бiздiң ел антитерроршылдық коалициясы
мен және оның мүшелерi – АҚШ, басқада батыс елдерiмен тығыз ынтымақ-
тастықта болып жүргiзiп отыр.
Дүние жүзiнде көптеген шешiлмеген аймақтық мәселелер бар, бұл
халықаралық қауiпсiздiкке қәтерiн төндiрiп түр.
Үнемi туындап тұратын дағдарыстың жағдайларға тез тойтарыс беру
қазiргi заманның асқынған мәселелерiнiң тек кiшкене бөлiгiн ғана шеше
алады.Ғаламдық деңгейде тұрақтылық пен қауiпсiздiктi қамтамасыз ететiн
қазiргi кезде туындайтын қәуiп-қатердiң бейтараптануына себеп болатындай
дүние жүзiнде жаңа тәртiп қажет.
Әлемдiк қауымдастыққа Қазақстан Республикасының жаңа дүниежүзiлiк
тәртiп құру проблемасы жөнiнде ұстанымы белгiлi. Көпполярлы дүниенiң
тұжырымдамасын ұстанғандығымыз жайында БҰҰ Бас Ассамблеясының 58-шi
сессиясында айттық.
Көпполярлылық бiздiң түсiнiгiмiзше барлық мемлекеттер мен
елдiменкендердiң теңдiк, демократия және конструктiвтi әрiптестiк негiзiнде
тығыз ынтымақтысуы.
Көпполярлылық - бұл барлық мемлекетердiң мүддесiн қосқанда жан-жақты
әрiптестiк негiзiнде халақаралық мәселелердi шешу. Мұның барлығы жан-жақты
институттары, ең бастысы БҰҰ – мен оның қауiпсiздiк кеңесiнiң әрiқарай
күшеюнiң қажет екендiгiн бiлдiредi.
Бiз тағы бiр қызық тенденция – халықаралық қатынастардың үнемдемуiне
куәгер болдық.
Экономикалық мүдделер екi жақты және көп жақты келлiсөз барысында
басым болды. Сыртқы нарық үшiн күрес, тиiмдi келiсiм шарттарды алу үшiн
өткiр бәсекелестiк халықаралық ынтымықтастықтың негiзгi мазмұнын бiлдiредi.
Бұдан басқа беталыс шығып отыр: сол немесе басқа мемлекеттiң
экономикасы дами түскен сайын онын сыртқы байланысы да даралана түседi.
Бұған мысал iздеп алысқа бармай – ақ бiздiң ел туралы айтығу болады.
Президент Н.Ә.Назарбаевтың бастауымен жүргiзiлген радикалдық
реформалардың нәтежесiнде, Қазақстан бұрынғы Кеңес ұкiметi кезеңiндегi
мемлекеттердiң iшiнде экономикалық өсу қарқынына орай алғашқы орынға шықты.
Бiздiң нарық көптеген инвесторлардың назарын аударып отыр. Сол
уақытта Қазақстан мүдделi мемлекеттермен сыртқы экономикалық байланысты
белсендiруге тырысуда.
Сондықтан президентiмiз Н.Ә.Назарбаев сыртқы министрлiгi алдына
шетелде бiздiң мемлекеттiң экономикалық мүддесiн дамыту мәселесiн қойды.
Бұл мәселе димпломатиялық жұмыстың төмендегi бағыттарынан турады:
- Қазақстандық экономиканың басым аумақтарына шетелдiк
инвестицияларды тарту;
- Бiздiң елiмiздiң әлемдiк экономикалық жүйеге интеграциялануы және
экономикалық мүдделерiнiң қорғалуы;
- Қазақстандық экономика әрi қарай қолдану үшiн жаңа технологияларды
iздеу;
- Қазақстандық экспорт пен шетелдегi ұлттық кәсiпкерлiкке көмектесу
шетел нарығындағы Қазақстандық өндiрiсшiлер менр экспортерлердiң
кемiстiктерiне жол бермеу[3].
Жан-жақты дипломатияның жемiстi мысала ретiнде президент
Н.Ә.Назарбаевтың Азиялық құрылықта қауiпсiздiк жүйесiн құруға бағытталған
бастамасын айтуға болады.
2002 жылдың маусым айында Алматы қаласында өткен Азиядағы бiрiгiп
әрекет ету және сенiмдiлiк шарасына байланысты саммит мәжiлiсi Қазақстандық
бастаманың қазiргi заманғы халықаралық қатынастардың ала матасына нық
орналасқандығын бiлдiредi.
АБССМ – ге мүше мемлекетердiң барлық iшкi өнiмi 12 триллион долларды
құрайды. Олардың үлесiнде әлемдiк мұнай қорының 40 пайызы бар. Қатысушы
елдердiң орасан зор транзиттiк – көлiктiк және коммуникациялық
мүмкiндiктерi бар.
АБССМ саммиттының бiрегейлiгi оған даулы жағдайда турған елдер
қатысты (Үндiстан, Пәкiстан, Палестин, Израиль).
Сонымен, бұл мәжiлiс негiзiгi мақсатына жеттi – мәселелер мен
қарулы дауларды шешу немесе олардың алдын-алу мақсатында сұхбаттар мен
кеңестер өткiзудiң ащық форумы болды.
Саммиттiң жұмысы және оның қорытынды құжаттары – Алматылық Актi мен
терроршылдықты жою мен өркениеттердiң арасындағы келiссөз туралы
декларациясы әлемдiк қауымдастықтың жоғарғы бағасына ие болып, Азия
субконтиненттегi халықаралық қатынастар даумуының жаңа кезеңiне көшуге
бастама алды.
АБССМ саммитi тәуелсiздiк жылдарындағы Қазақстандық дипломатияның
үлкен жеттiстiгi болып табылады.
Сонымен бiрге Азиядағы қауiпсiздiктiң жаңа жүйесiн құру жолында
бiрiншi қадам жасалды. Алда – азиялық мемлекеттердiң қақтығысып қалмайтын
ұзақ мерзiмдi мүдделерiн жақындастыруға байланысты саяси-дипломатиялық
жұмыс тұр.
Сондықтан да, Қазақстандық дипломатия АБССМ саммитi процессiнiң және
Алматылық Актiнi жүзеге асыруда белсендi шараларды қолдануда. Сенiмдлiк
шарасы Каталог жобасын өңдеуде, Хатшылық ережесi мен АБССМ iс-жүргiзу
нұсқауларын дайындауда едәуiр қадамдар жасалды. Сенiмдiлiк шарасы
Каталогында сенiмдiлiктiң әскери-саяси шарасымен қатар, экономикалық және
гуманитарлық аумақтағы шаралар да қарастырылған.
Жақтармен хабар алмасу мемлекетердiң әскери қызметi; жаңа қатерлермен
күрес, сауда-саттықты, туризмдi, мәдени және ғылыми байланыстарды дамыту,
төтенше жағдайларда әрекет ету ретiнде жүргiзiледi. АБСӘМ процессiнiң
сенiмдiлiк шарасы Каталогы АБСӘМ саммитiке қатусышы мемлекеттердiң сыртқы
iстер министрлерiнiң кезектi жиналысында қабылданады деп күтiлуде.
Қазақстан жаңа әлемдiк тәртiптiң құрылуы мен дамуына қомақты үлесiн
қосуда. Н.Ә.Назарбаевтың бастамасымен 2003ж. қырқуйек айында Астана
қаласында дүниежүзiлiк және салттық дiн басыларының бiрiншi Съездi болып
өттi.
Қазақстанда 3000 дiни ассоциациялар мен 40-тан аса дiни конфессиялар
бар, олар әртүрлi ұлттық адамдарынан құралған. Съездегi өз баяндамасында
президент Н.Ә.Назарбаев былай дедi: “Бiз дiн атынан жүргiзiлетiн
экстремизм, сепаратизм, терроризм және басқа да зорлықтың түрлерi нақты
түсiнiгiне ешқандай қатынасы жоқ, ол адамзат баласына қатер төндiредi”.
Съезде қатысушылардың теңдiк, шындық және шынайылық қағидаларына
бағынышты екенi анықталды. Съезд Декларациясындағы халықаралық диалогтың
қоғамдық даму мен барлық халықтардың жағдайын жақсартудың тәсiлi болып
табылады.
Қазақстан басынан өзiмен географиялық жағынан көршi орналасқан
мемлекеттер – Ресей, Қытай, Орталық Азия елдерiмен достық, екi ара пайдалы
қарым – қатынасты тоғайындау мен дамытуды ойластырған.
Қазақстандық – ресейлiк қатынастарының негiзiнде Достық туралы Шарт,
ынтымақтастық пен екiара көмек көрсету, мәнгiлiк достық пен одақтастық
Декларациясы[4], екi жақты 350-ден аса құжаттар бар. Екi мемлекет
басшыларының саяси ерiктерi болашақтағы қарым-қатынасқа оптимистiк
көзқараспен қарауға мүмкiндiк бередi. КХР – мен он жылдық ынтымақтастықтың
нәтижесiнде көрiнгенi екi ел басында бiр – бiрiнен қорқып , кейiн бiр –
бiрiн танып, стратегиялық әрiптес болу деңгейiне дейiн жеттi, оның айғағы
екi мемлекет басшылары Н.Назарбаевпен Ху Цзиньтаоның достық, ынтымақтастық
туралы Шартына қол қою болып табылады.
Қазақстандық дипломатия АҚШ елiмен екiара пайдалы ынтымақтастыққа қол
жеткiзу үшiн күрделi жұмыстарды жүргiздi.
Президентiмiз Н.Ә.Назарбаев бұл елге ресми түрде бес рет барып, соның
барысында екi жақты қатынастық стратегиялық мiнезiн анықтайтын екi жақты
құжақтар мен келiсiмдерге қол қойылды. Оның арасында Демократиялық
ынтымақтастық жайындағы партия, экономикалық ынтымақтастық бойынша iс -
әрекет бағдарламасы, жаңа қазақ – америкалық қатынас туралы Президенттердiң
бiрлескен арызы сияқты құжаттары бар. АҚШ мемлекетi қазақстандық
экономиканың аса ұлкен инвесторы болып отыр, бiздiң елде американың барлық
үлкен компаниялары жұмыс iстейдi.
Елiмiзде азаматтық қоғамды құру реформасына Европадағы қауiпсiздiк
пен ынтымақтастық Ұйымы әсер еттi. Бұл ұйыммен бiрлесiп әрекет ету –
қаупiсiздiк, экономика және экология, мәдени – гуманитарлық саласында
жүзеге асырыла басталды[5].
ЕҚЫҰ – ның арнайы институттармен ынтымақтастыққа үлкен көңiл
бөлiнедi, оның iшiнде демократиялық институт және адам құқығы Бюросымен
ынтымақтастыққа аса назар аударулыда.
Ұйым Қазақстанда адамның құқығына байланысты институттың құрылуына,
тәуелсiз сот дамуына, қылмыстық-атқарушы жүйенiң реформалауына себепкер
болды.
Қазақстанның Бiрiккен Ұлттар Ұйымымен ынтымақтастығына зор көңiл
бөлiнуде. Бiздiң ойымызша БҰҰ бейбiтшiлiк пен қауiпсiздiктi сақтаудың
тиiмдi механизмi болып табылады[6].
Әлемдiк қауымдастық осы механизмнiң бұзылмауына қажеттi шараларды
жүзеге асыруы қажет.
БҰҰ Бас Ассамблеясының 58-шi сессиясында Қазақстан бүкiләлемдiк ұйым
мен Қауiпсiздiк кенесiн реформалау жөнiнде нақты ұсыныс жасады. Қауiпсiздiк
Кеңесiнiң тиiмдiлiгiн арттыру үшiн оның мүшелерiнiң санын көбейту қажет.
Бiздiң ел көптеген халықаралық экономикалық және қаржылық ұйымдарымен
қарым-қатынаста.
Қазақстанның серiктестерiнiң iшiнде - халықаралық Валюталық қор
(Қазақстан Республикасы ХВҚ-дан несие алудан бас тартып, онымен кеңес
режимiнде ынтымақтасуға келiсiлдi), МБРР, ЕБРР, Дамудың мұсылмандардық
банкi, ынтымақтастықтың Азиялық диалогi бар.
Президент Н.Назарбаев арқылы Қазақстанның дипломатиялық қызметiнiң
алдында қойған мәселесi бiздiң елiмiздiң ғаламдану жайына бейбiмделуi,
қазақстандық дипломаттардың кәсiптiк саяси кескiнi, олар ХХI ғасырда өз
елiнең ұлттық мүддесiн қорғаулары қажет. Интеллектуалдық, бiлiктiлiк және
мәдәниеттiк потециал, тарихи тәжiрибе, қызметкерлердiң жоғарғы имандылығы,
өнегелiгi Қазақстан дипломатиясының негiзi болып табылады[7].
КСРО құлағаннан кейiн Қазақстанның алдында өз мүддесiн тиiмдi қорғау
үшiн қандай сыртқы саясатты жүргiзу керек екендiгi жайлы мәселесi тұрды.
Бұл мәселе жас мемлекеттiң геосаяси орналасыумен және қиын
демографиялық жағдаймен күрделене бастады. М.Горбачевтың өзi Қазақстан
елiнiң жеке мемлекет ретiнде дамуына сын көзбен қараған болатын. Оның
ойынша аз ұлтты адамдары өз республика iшкi тұрақтылық үшiн дұрыс жағдай
жасай алмайды, қызыққан елдердiң қол астында қалады.
Сол уақытта айтылған болжамдар расталады деген ойлар туындады. 90-шы
жылдардың басында Қазақстанға белгiлi саясаткерлер М.Тэтчер мен Дж.Бэйкер
келдi. Олар республикадағы саяси және экономикалық жағдаймен танысты.
Республиканың жаңадан сайланған Президентi Н.Назарбаев АҚШ президентi үлкен
Дж.Бушпен кездесуге шақырылды. Мәскеуде болған бұл әңгiме екi сағатқа
созылды. Бүл әңгiменiң нәтижесiнде Батыс елiнiң Қазақстанға халықаралық
қатынастардың субъектiсi және Орталық Азия аймағы бойынша серiктесi
ретiнде қарайтындығы мәлiм болды.
Қазақстанға деген қызығушылық кәмiрсутегi шикiзаты қорының
болғандығында ғана емес, пайдалануға жарамды ядролық қарудың бар
екендiгiне байланысты болды[8].
Басқа сөзбен айтқанда, Қазақстан тәуелсiздiк алу кезенiнде ядролық
қаруы бар мемлекет болатын.
Осы жағдайда әлемдiк қауымдастық, ең алдымен “ядролық клубтың” мүше-
мемлекеттерi қайта құрылған мемлекеттiң бiрiншi дипломатиялық акцияларын
қалт жiбермей қарап отырды. Тек қарап қана қоймай, қабылданған шешiмдерге
араласуға тырысты. Осы бағыттығы белсендiлiктi АҚШ мемлекетi танытты.
Мемлекеттiк Департамент АҚШ-тың жаңа тәуелсiз мемлекеттердiң арқасында
“ядролық клубтың” ұлғауына қарсы екендiгiн мәлемдедi.
Мұндай арыздардың зандық негiзi болды. Тәуелсiз мемлекеттердiң
Достастығын құру туралы Декларациясында[9] БҰҰ қаупiсiздiк кеңесiнде КСРО-
ның мирасқоры Ресей елi болып табылатындағы жайында жазылған. Бұдан
шығатыны Ресей ядролық қаруды иелену қатынасында да миросқорлықты
қамтамасыз етедi, өйткенi бес мемлекет (АҚШ, Ресей, ҚХР, Ұлыбритания және
Франция) ядролық клубты құрайды[10].
90-шы жылдардың басында әлемдiк тәртiптi дағдарысқа түсiрмейтiндей
қосымша дипломатиялық акциялар қажет болды. Мәскеуде, Вашингтонда және әлем
державаларының астаналарында бұрыңғы Кеңес кеңiстiгiнде Ресей ядролық қаруы
бар жалғыз мемлекет екендiгiн растау туралы құқықтық құжат дайындау жұмысы
басталды.
1992 жылдың наурыз айында Мәскеуде Қазақстан, Ресей, Украина және
Беллорусия елдерi сыртқы iстер минситрлерiнiң орынбасарлары кездестi. Бұл
КСРО құлағаннан кейiн жоғарғы деңгейдегi бiрiншi дипломатиялық кездесу
болатын. Одақтық жүйеде сыртқы Iстер Минстрлiгiнде жұмыс iстеген кешегi
әрiптестер келiссөз үстелiнiң басында тәуелсiз елдердiң өкiлдерi ретiнде
жиналды.
Ресейлiк сыртқы iстер министрлiгiнде былық болып жатқан. А.Козырев
одақтық министрлiктiң iстерiн қабылдады. Сыртқы Iстер Министрлiгiнiң
бұрынғы басшыларын басқа жұмыстарға орналастырып, немесе мүлдем шығарып
жiбердi, босаған орындарға өзi сенетiн адамдарын қойды. Бiрақ барлық нәрсе
оның билiгiнде емес едi. Мұны Ресейдiң Сыртқы Iстер Министрiнiң орынбасары
лауазымына Шеллов-Коведяев сияқты қызметкердiң келуiмен түсiндiруге болады.
Сыртқы Iстер Министрлiгiне келгем бұрын ол ғылыми –зерттеу институтында
ғылыми қызметкер ретiнде жұмыс iстеп, этнография мәселесiмен айналысқан.
Қайта құру саясат қырына көптеген жаңа қызметкерлердi шығарады. Бiреулерi
саясатқа мықтап кiрiстi, екiншiлерi өз беттерiнше кеттi, соңғылардың
қатарына Шеллов - Ковеядовты жатқызуға болады.
Сол кезде ол беделдi адам сияқты болып көрiнген. Өйткенi,
дипломатиялық мiндеттерден басқа да кадрлық комиссияны да басқарған
болатын. Бiрақ “демократ – дипломат” ретiнде iстi әрi қарай алып кете
алмады. Бұл оның бiрiншi жүргiзген келiссөзiнен-ақ көрiндi. Ол төраға
ретiнде жарыс сөзге бақылау жасай алмады. Бұрынғы Кеңес үкiметi
мемлекеттерi дипломаттарының бiрiншi кездесуi нәтижелi аяқталуына қауiп
төндi. Сарапшылар үзiлiс жасау қажеттiгiн бiлдiрiп, келiссөздiң
қатысушылары бұнымен келiстi. Кiшкентай бөлмеге жиналған олар қорытынды
құжатты жасап шығарды. Меморандумның негiзi бөлiмi: “ Ресей ядролық қаруы
бар дара мемлекет” деген шешiмге келдi.
Бұл жағдай 1992 жылы қойылған Лиссабон хаттамасының негiзi болды, ол
Қазақстанның, Украинаның және Беллорусияның ядролық қарудан бас
тартқандығын ресми түрде нақтылады. Жаңа тәуелсiз мемлекеттер ядролық
қаруды таратпау туралы Шартқа жақын екендiктерiн бiлдiрдi.
Осымен Қазақстан ядролық қарусыз мемлекетке айналды. Бұл жақсы ма,
әлде жаман ба? Осы мәселенiң тәңiрегiнде әлi күнге дейiн дау-дамай туындап
отыр. Көптеген адамдар қабылданған шешiмнiң дұрыс емес екендiгiн,
Қазақстан өз-өзiн қарусыздандырып, жаңадан қауiп-қатер төнген кезде қарсы
тұра алмайды дедi. Ұндiстан мен Пәкiстанда ядролық қару сынақтан өткеннен
кейiн ядролық қаруды таратпау туралы Шарт әлемдiк қауымдастықта “қасиеттi
сиыр” ретiнде қарастырылмайды.
90-шы жылдардағы жағдайға оралсақ, ядролық амбициялар Қазақстан үшiн
өте қымбатқа түсiп, оның тәуелсiз мемлекет ретiнде өмiр сүруiне мүмкiндiк
бермеушi едi.
Өйткенi, бiрiншiден, егемендiктi соншама жылдар аңсаған халқымыз
халықаралық байлауға түсiп қалушы едi. Бұл бiздiң ұлттық мүддемiзге қарама-
кайшы болушы едi.
Екiншiден, Қазақстан айдалған елдердiң қатарына қосылып халықаралық
экономикалық және инвестициялық ынтымақтастықты пайдалана алмаушы едi.
Үшiншiден, ядролық қарудан бас тарту Қазақстанның халықаралық
ұстанымын нығайтуға көмегiн тигiздi.
Лиссабондық хаттамаға қол қосылғаннан кейiн бiздiн елдi дипломатиялық
танудың ұзақ жыл басталды, Қазақстанға шетел мемлекеттерi мен халықаралық
ұйымдардынң өкiлдiктерi жiберiлдi, казiргi заманғы әлемнiң бас
мемлекеттерiнiң басшыларымен Президентiмiз Н.Назарбаев кездесiп, келiссөз
жүргiзе бастады.
Әлемдiк қауымдастық Қазақстанның көзi ашық, мемлекеттегi тәртiп
жауапкершiлiгiн сезiнетiн ел екендiгiн танып, ынтымақтастықты дамытып,
халықаралық өмiрдiң өзектi мәселелерi бойынша келiссөз жүргiзуге
болатындығын аңғарды.
Ядролық қарудан бас тартып, ядролық қаруды таратпау туралы Шартын
қолдау туралы шешiмiнiң тарихи бағасы осындай болды.
1995 жылы Қазақстан бұл құжаттың сөзсiз, мерзiмсiз созылуын айтып
баяндама жасады.
Осындай баяндамамен қазақстандық делегаттар бiрiккен Ұлттар Ұйымының
жалпы шолу конференциясында сөз сөйледi.
Бiздiң елiмiздiң ядролық қаруды тараптау туралы ұстанымын әлемдiк
қауымдастық оң көзбен қабылдады. Сол жерде, БҰҰ-да Қазақстан ядролық
қаруды сынақтан өткiзуге тиым салу туралы Шартқа қол қойды[11].
Бiздiң мемлекетiмiздiң осы маңызды құжатына БҰҰ хатшылығының жоғарғы
шендi қызметкерлерiнiң қатысуымен К.К.Токаев қолын қойды.
Қазақстан Женевада БҰҰ-наң штаб пәтерiнде өз мәжiлiстерiн өткiзетiн
қарусыздандыру конференциясының мүшесi болды.
Бiздiң делегация он жыл бойына бесжақты комиссияның ( АҚШ, Ресей,
Қазақстан,Украина,Беларуссия ) жұмысына да қатысып отырды. Бұл комиссия
1991 жылы Михаил Горбачев пен Рональд Рейган қол қойған стратегиалық қарулы
төтеп беру туралы шартын сақтау шараларын өңдейдi.
Комиссия шегiнде келiссөз жүргiзуге Қазақстандық делегацияны
басқару Қасымжомарт Кемеловичке тапсырылған болатын, сол кезде ол сыртқы
iстер Министрiнiң орынбасары лауазымында қызмет аткарып жүрген болатын.
1992 жылдың қыркүйек айында ол Женеваға бiрiншi рет барып , сол
жерде келiссөз жүргiзетiн әрiптестерiмен танысқан болатын.
Қарусыздандастыру мәселесi көптеген нюанстары бар мәселе, оны осы тақырып
бағытында жұмыс iстеп жұрген сарапшылар ғана бiледi. Делегация санының аз
болғандығына және тәжiрибенiң жоқтығына байланысты келiссөздер күн
тәртiбiнде тұрған мәселесiмен бiрден танысу қажет болды.
Бұған америкалық делегациясының бастығы С.Стайнер мен ресми
және ресми емес кездесудiң көп көмегi тидi. Ол тәжiрибелi, қарусыздандыру
мәселесiне қанық, келiссөздi жүргiзе алатын адам едi.
Сонымен қатар ол он жыл көлемiнде ауыспай өз делегациясын
басқарды. Басқа делегациялардың барлығы басшыларын бiрнеше реттен
ауыстырған болатын. Бұл факт Вашингтонның қарусыздандыру процессiне үлкен
мән беретiндiгiн көрсетедi.
Делегация С.Стайнермен Женевада БҰҰ бөлiмiнде бiздiң өкiлдiкте
кедестi. Америкалық дипломат бұрынғы келiссөздердiң кейбiр сәттерiн еске
алып күйзелiстiк жағдайын танытты. Ол Қазақстан елiнiң БҰҰ-да өз
уәкiлеттiгiн орнықтырғандығын атап өттi. Бұл халықаралық деңгейде елдiң өз
бетiнше әрекер ете алатындығын көрсеттi. 1992 жылы Қазақстандық миссия
Ресейлiк өкiлдiкттiң ғимаратында тұрып жұмыс iстеуге мәжбүр болды.
Тәуелсiздiктiң алғашқы жылдарында Қазақстанның сыртқы саяси
ведомствосына басқа министрлiктерге қарғанда қиын болды. Республиканың
экономикалық сала бойынша тәжiрибесi болғанымен, халықаралық деңгейде
iстердi жүргiзуге тәжiрибесi болмады. Сыртқы Iстердiң республикалық
Министрлiгi Сыртқы Iстердiң Одақтық Министрлiгiнiң құрылымдық бөлiмшесi
болып, негiзiнен консулдық және хаттамалық қызметтердi жүзеге асыратын. Тек
1990 жылдардың басында республиканың Сыртқы Iстер Министрлiгi өз құқығының
бар екендiгiн бетке ұстап бiрнеше қазақстандық қызметкерлер шетелдегi Кеңес
елшiлiктерiнде жұмыс iстеп, тәжiрибе жинақтауға мүмкiншiлiк алды.
Сыртқы Iстердiң бiрiншi Министрi болып Төлеутай Сүлейменов
тағайындалды, ол Президент арқылы Одақтық Министрлiктен шақырылған болатын.
Президент Т.Сулейментовты жеке өз басы Қарағанды металлургиялық
комбинатында және Қарағанды облыстық кеңес- партиялық органдарында бiрге
жұмыс iстегеннен бастап танитын. Екi жылдан астам уақыт Төлеутай Сүлейменов
сыртқы саяси ведомстваны басқарды.
Сол уақыттың қиыншылығы жайында елбасы Н.Назарбаев “ХХI ғасыр
табалдырығында” атты кiтабында былай деп жазған: “ Бiзде сыртқы саяси
қызметтiң салты болған жоқ. Сыртқы Iстер Министрлiгi дипломатиялық
қызметпен айналыспады. Алдында шешiлмеген қиын мәселелерi бар елдi көз
алдыңызға елестетiңiзшi, шет елде ешқандай дипломатиялық өкiлдiгi жоқ,
сыртқы саяси мәселелерге байланысты тәжiрибесi бар бiлiктi кадр мамандар
болған жоқ”.
Президенттiң айтуынша бiз жалған емес, қайғылы жағдайға тап
болдық. Қазақстан елi дамыған потенциалы бiлiктi еңбек ресурстары, пайдалы
қазбалары, ядролық қару бар мемлекет бола тұра, бiр де бiр халықаралық
шарты болмаған.
“Бiз дер кезiнде iшкi саясатымызды құрмасақ, бiздiң мүддемiзге
зиян келушi едi”, - деп Елбасы Н.Назарбаев өз кiтабында атап көрсеткен.
Мемлекет басшысының бұл бағалары Қазақстанның тәуелсiздiк алған кездегi
жағдайын нақ суреттеп бердi.
1991 жылдың 16 желтоқсанында республиканың Жоғарғы Кеңесi
Қазақстанның мемлекеттiк егемендiгi жайында Заңды (декларацияны)
қабылдады[12]. Осы жерде бұл акцияға халықаралық қауымдастық қалай қарайды
деген мәселе тұрды. Жаңа мемлекет өзiн дипломатиялық тануды қажет етiп
тұрды, мұнсыз шын тәуелсiздiк жайында айту мүмкiн емес едi.
Қазақстанды дипломатиялық танудан кейiн, бiздiң сыртқы
саясатымыздың бағыттарын анықтау мәселесi тұрды. Қазақстан қандай сыртқы
саясатты жүргiзедi? Бұл сұрақ көптеген мемлекеттердi толғандырды, өйткенi
жаңа мемлекеттiң сыртқы саяси жағдайына байланысты болатындығын барлығы
түсiндi. Қазақстанның потенциалы мен оның сыртқы саяси үгiттерiн қалай
қатынастыруға болады? Отандық дипломатияның мәнiсi неде, оның негiзi
бағыттары қандай? Сыртқы саясаттағы аумақтық және ғаламдық орындардың қарым-
қатынасы қандай? Өз аумағында ядролық қаруы бар Қазақстан халықаралық
қауiпсiздiк мәселесiн қалай шешу қажет? Қазақстанның қауiпсiздiгiн қандай
дипломатиялық құралдармен қамтамасыз ету қажет?
Осы және де басқа мәселелер сыртқы саясат концепсиясын
өңдеушiлердiң мойнында тұрды. Сол уақытта артықшылықтарды көрсету
қажеттiгi туындап тұрды, ол Қазақстанның нақты талабы мен стратегиялық
мүдделерiн көрсетушi едi.
Концепцияны өндiруге Президенттiң өзi түрткi бердi. Н.Ә.
Назарбаевтың “Қазақстанның егмендi мемлекет ретiнде даму және қалыптасу
стратегиясы” атты кiтабында ол Қазақстанның халықаралық бағытының негiзiгi
нысандарын белгiледi.
“ Ең алдымен, бiз өзiмiздiң саясатымыздың мейiрiмдi бағытын
жариялай отырып, әлемнiң бiрде-бiр мемлекетiне территориялдық талаптарымыз
жоқ екендiгiн баршылыққа мәлiм етемiз.
Өзiмiздiң барлық жаупкершiлiгiмiздi сезiнiп және әрбiр әскери қақтығыс
күрделi зардаптарға алып келетiндiгiн түсiнiп:
- бейбiтшiлiк сақтау Қазақстан саясатының негiзгi мақсаты екендiгiн
мойындаймыз;
- соғысты және әскери күштi қолдану қауiп-қатерiмен қотқытуды саяси,
экономикалық және басқа мақсаттарда қолданудан бас тартамыз;
- қалыптасқан шекарк мызғымастығын, басқа мемлекеттердiң iшкi
iстерiне араласпау қағидаларын ұстанамыз.”
Президент Ұлттық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету мақсатында сыртқы
саяси қызметтiң басымдылығын атап көрсеттi. Осының барысында Қазақстанның
қауiпсiздiк жүйесi аймақтық және планетарлық қауiпсiздiк құрамды бөлiгi
болуы қажет.
Қазақстанның тәуелсiздiк алған мезетiнде ядролық қаруға ие болғанына
байланысты Президент келесiдей айтқан: “Қазақстан келiсiм процессi
негiзiнде ядролық қарудан бос аймақ болады. Өз қауiпсiздiк мүддесiнде
Қазақстанның басты мақсаты - өзiнiң қолсұқпаушылық және территориялды
бiртұтастығының кепiлдiгiн алу.
Сыртқы саяси қызметтiң негiзiнде әр бағыттағы, бiздiң елiмiздiң
ұлттық және мемлекеттiк мүддесi жатуы тиiс. Мұның астарынан әртүрлi
саладағы (әскери, әлеуметтiк-экономикалық, ақпараттық) қауiпсiздiктi ету
халықаралық деңгейде Қазақстанның арттыру тұрды.
Бiздiң дипломатиямыздың табысты болуы мақсаттарымыз бен
мүмкiндiктерiмiздiң дұрыс қарым-қатынаста болуына байланысты екендiгiн
түсiндiк.
2.1. Дипломатиялық корпус түсiнiгi
Дипломатиялық корпус дегенiмiз – тар мағынада дипломатиялық
өкiлiдiктер басшыларының аккредиттелген жиынтығы.
Оларға елшiлер мен уәкiлдер, сонымен қатар iстер сенiп
тапсырылған тұрақты және өкiлдер жатқызылады.
Қазақстан Республикасында басқа елдермен дипломатиялық қарым-
қатынаста болатын елшiлер және сол деңгейiндегi iстер уақытша сенiп
тапсырылған өкiлдер кiредi[13].
Дипломатиялық корпус дегенiмiз кең мағынада тек дипломатиялық
өкiлдiктердiң басшылары ғана емес, олардың қарауындағы дипломатиялық
тұлғалар да жатады.
Тәжiрибеге байланысты оларға өкiл- кеңесшiлердiң
лауазымындағы тұлғалар, кеңесшiлер, бiрiншi, екiншi және үшiншi хатшылар
және атташе жатқызылады.
Әскери атташе мен олардың көмекшiлерiн дипломатиялық тiзiмге
қосу тәртiбi ерекше болуы мүмкiн, мысалы, өзара қағидасы негiзiнде. Яғни,
аккредиттеушi мемлекеттiң дипломатиялық тiзiмiн ескере отырып[14].
Дипломатиялық корпусқа басқа да тұлғалар - дипломатиялық құзыретке
ие тұлғалар: әскери адамдар, әскери- әуе, әскери- теңiз атташелерi және
олардың көмекшiлерi жақызылады және дипломатиялық лауазымға тағайындалған
әртүрлi мамандар жатқызылады[15]. Сауда- саттық өкiлдiктерi бар елдерде
олардың басшылары сауду- саттық төрағасы келiсiм бойынша барған елде
дипломатиялық елшiлiк тiзбесiне кiргiзiлуi мүмкiн.
Дипломатиялық корпусқа жоғарыда аталған тұлғалардың әйелдерi,
бала-шағалары да кiргiзiледi.
Сауда өкiлдiктерi бар елдерде, олардың басшылары – сауда өкiлi,
қабылдаушы мемлекетпен келiсiм бойынша елшiлiктiң дипломатиялық тiзiмiне
енгiзiлуi мүмкiн. Айтылып кеткендей, ол негiзiнен елшi-кеңесшiден немесе
кеңесшiден кейiн Елшi жоқ кезде елшiлiктiң iстерiн басқаруға құқылы.
Сонымен қатар, жоғарыда аталып кеткен тұлғалардың жанұя мүшелерi де
дипломатиялық корпусқа жатқызылады: әйелдерi мен балалары, оған қоса
кәмелетке жетпеген ұлдары және байланысты емес, тұрмысқа шықпаған қыз
балалары[16].
Өкiлдiктiң басшысы өз жұмысына барған елдiң тәжiрибесiне
байланысты немесе сенiм грамотасы тапсырылғаннан кейiн ғана кiрiсе алады.
Сенiм грамотасы немесе оның көшiрмелерi өкiлдiктiң басшысының
келген күнi мен сағатынан бастап тапсырылады.
Өкiлдiктiң басшылары үш топқа бөлiнедi:
1) елшiлер мен нунцийлер класы, олар мемлекет басшысы арқылы
аккредиттеледi;
2) мемлекет басшысы арқылы аккредиттелетiн елшiлер мен
интернуцийлердiң класы;
3) Сыртқы Iстер Министрi арқылы аккредиттелетiн iстер сенiп
тапсырылған дипломаттар класы.
Өкiлдiтердiң басшылары болу керек болатын кластар мемлекеттер
арасындағы келiсiм бойынша анықталады.
Дипломатиялық корпус қандай-да бiр саяси ұйымның немесе заңды
тұлғаның құзыретiне ие емес, бiрақ өз құзыретi шегiнде көптеген хаттамалық
мәселелердi жедел түрде шеше алады, барған елдiң саяси өмiрiнiң сол немесе
басқа аспектiлерi туралы ақпараттық өз уақытында хабарлауына негiз болады,
ресми топтармен немесе өкiлдiктердiң өздерiмен тығыз қатынаста болады.
Дипломатиялық корпустың құзыретi мен қызметiн анықтайтын ешқандай
халықаралық - құқықтық нормалар жоқ.
Дипломаттар басқа дипломаттармен бiрге қызмет етiп, бiр-бiрiмен
тығыз байланыста болады. Дипломатиялық корпустың бар болуы дипломаттар үшiн
өте маңызды. Ол – олардың өмiрiнiң бiр бөлiгi[17].
Американдық дипломат А.Уотсонның жазуы бойынша дипломатиялық
корпус бұл дипломатиялық делдалдықтың жан-жақты жүйесi ретiнде әрекет
ететiн дипломатиялық миссия[18].
Дипломатиялық корпус халықаралық құқық нормасында негiзделген
институт, заңды тұлғалық құқығына ие саяси бiрлестiк немесе ұйым емес.
ҚСРО Сыртқы Iстер инистрлiгiнiң хаттамалық бөлiмiнiң меңгерушiсi
ретiнде көп жылдар қызмет еткен Ф.Ф.Молочковтың кiтабында дипломатиялық
корпус жөнiнде көптеген беделдi дипломаттар мен заңгерлердiң ойлары орын
тапқан. “ Дипломатиялық құқықтың курсы” кiтабының авторы Протье-Фодерс
дипломатиялық корпусқа төмендегiдей анықтама берген: “ ол заңды немесе
саяси тұлға болып табылмайды. Бұл бiр-бiрiнен тәуелсiз адамдардың
бiрлестiгi”.Мұнымен француздық автор Рауль Жене мен испандық автор Рубен
Ферейра де Мельо да келiскен[19].
Халықаралық тәжiрибемен дипломатиялық корпустың хаттамалық
мәселелердi қарау кезiнде ұжыммен қатысуына рұқсат етiледi[20]. Алайда,
1918 жылы Петроградта дипломатиялық корпус үш рет саяси арызбен
баяндама жасаған кезде, оның барлығын да үкiмет одан елдiң iшкi iсiне
аралысуға талпыныс деп бас тартқан[21].
1956 жылы Мысырға қарсы Франция мен Англия соғыс ашқан кезде
Мәскеуде осы екi елдiң елшiлiктерiне қарсы студенттер шеруi болды.
Швецияның елшiсi Сульман дипломатиялық корпустың дуайенi ретiнде ҚСРО
Сыртқы Iстер Министрлiгiнен елшiлiктердiң дұрыс жұмыс жасауға жағдай
туғызуға шара қолдану туралы сұраған кезде оның бұл сұранысы қабылданбады.
Оған екi елдiң арасындағы қарым-қатынас екi жақ негiзде құралатындығы,
дуайеннiң қызметi хаттамалық мәселелердi қараумен шектелетiндiгi жайында
айтылды. Бұдан кейiн Швецияның дуайенi Сыртқы Iстер Министрлiгiне баруды
қойды. Бiрақ елшiлiктегi шерулер бұдан кейiн де аз болған жоқ. Соған
қарамастан дипломатиялық корпус өзiнiң жұмысын тоқтатқан жоқ[22].
Сыртқы iстер ведомстволары дипломатиялық корпустың анықтамаларын
жиi шығарып тұрды.
Кейбiр елдерде шет ел дипломаттарының дипломатиялық клубтары
бар, сыртқы iстер министрлiктер дипломатиялық корпус мүшелерiнiң арасында
үлкен жұмыс жүргiзуде, кинолар қойылып, басқа да шаралар жүзеге
асырылады[23].
Дипломатиялық корпус мүшелерiн сол елге келген шетелдiң
монархтары мен мемлекеттердiң басшыларына таныстырады.
Ең бастысы – дипломатиялық корпус қызмет етiп, әртүрлi елдердiң
дипломаттарын бiрiктiредi.
Дипломатиялық корпусты әрқалай қауымдастық, гильдия, бiрлестiк,
ұйым, чехтар, ал кейде қалжыңмен “мафия” деп те атайды.
Дипломатиялық корпустың мүшелерiн кәсiби ынтымақтастық, кәсiби
мүдде бiрiктiредi. Олар басқа мамандық адамдарынан өздерiн ерекше ,
элиталық класс ретiнде сезiнедi.
Орта ғасырда оларды арнайы жасақталған аудандарға
орналастыратын, бұқара халықтан оқшау болып, тек қана бiр-бiрiмен
араласатын.
“Дипломаттарды жергiлiктi халықтан оқшаулау” институты өз
апогейiне ХIХ ғасырдың соңғы ширегiнде Қытыйда жеттi, елшiлiк кварталы
дипломаттарды қалған Пекиннен бөлiп тұратын. Тек, 1900 жылы Боксерлiк
көтерiлiстен кейiн ғана елшiлiк квартал қытай үкiметiң бақылауынан шықты.
Елдегi дипломатиялқ корпустың саны қандай? Югославиялық заңгер
М.Бартостың ойынша дипломатиялық тiзiмге байланысты оның мүшелерiнiң саны
200-ден 4000 адамға дейiн жетедi, ал олардың қызметшiлерiнiң саны одан 4-5
есе асып түседi.
Г.Никольсон өзiнiң “Дипломатия” атты кiтабында дипломаттың
мiнезiн былай суреттеген: “шынайылық, нақтылық, салмақтылық, төзiмдiлiк,
қарапайымдылық, жақсы мiнез, менмендiктiң жоқ болуы ( өйткенi менмендiк
дипломаттың басты кемшiлiгi болып табылады), бейiмделгiш қасиетке ие ( яғни
Никольсон бойынша келiссөзге орай әрiптесiнiң көзқарасын түсiну), өзiнiң
әмiршiсi қатысында ниеттес болуы сияқты қасиеттер”[24].
Дипломаттармен қарым-қатынас орналастырғанда кейбiр “жазылмаған
ережелердi” есте ұстау қажет.
Дипломаттар өте сезiмтал адамдар, олар сөздiң астарында не бар
екенiндiгiн тез түсiнiп қояды[25]. Әдеттегiдей олардың өздерi сыпайы,
iзгiлiктi, әңгiмеге тез араласқыш болып келедi және басқалардан да сондай
қатынасты талап етедi.
Олардың ойынша, басқа елдердiң дипломаттары өздерiн жақсы
көрмеседе, оларға сыймен және өте жоғарғы дәрежеде мейiрiмдi қарау қажет.
Олар да өздерi сияқты сезiмтал адамдармен кездесiп, оларға аса ықыласпен
қарап, басқалардан да соны күтедi[26].
Бiр ағылшындық дипломат екi немiс дипломаттарын кездестiргенiн
төмендегiше есiне түсiредi. Кездескеннен соң жаңбыр жауып кетiп, олардың
екеуiнде бiр қолшатыр бола тұра, олар қолшатырды оған ұсына қойған.
Осыдан дипломаттардың джентельмендiк қасиеттерiн байқауға болады. Мамандық
оларға осындай таңба қалдырады.
Дипломаттардың барлығы бiрдей ақпарат iздеп, оған баға беруге
тырысады. Уотсон А. Дипломатиялық корпустың тек бiрлестiгiн ғана
қарастырмай, сонымен бiрге оның iшiндегi дау-жанжалдарға көңiл аударып, әр
елшiлiктiң өзiнiң ақпарат қайнар көздерi әртүрлi болатындығын байқады.
Әрбiр елшiлiк дипломаттарының өзiнiң ақпараты болады және сол
ақпарат негiзiнде олар елдегi жағдайды бағалайды. Бiр елшiлiктер белгiлi
бiр қоғам шеңберiнде байланысса, бiреулер басқалармен байланысады.
Елде көп уақыт жұмыс iстейтiн және үкiметпен терең сенiмдi
қатынастар орналыстырған елшiлердiң ақпараты аса маңызды.
Осындай дипломаттармен сұхбаттасу басқа елдерге өз ақпарат
қорларын толтыруға мүмкiндiк бередi. Бiрақ, көп жағдайда, сiздiң
елшiлiгiңiзге аса пайдалы ақпарат басқа елшiлiктi мүлдем қызықтырмауы
мүмкiн. Сондықтан, одан ешнәрсе бiлу мүмкiн болып көрiнбейдi. Сөйтiп,
қатынаста белгiлi бiр парықсыздық (безразличие) пайда болады.
Мысалға, сөйтiп, 80-жылдары Лондонда, Фолкленд дағдарысы
кезiнде Кеңес елшiлiгiне Аргентинаның мәселенi шешу позициясын бiлу үшiн
Куба дипломатын сүрауға тура келдi, өйткенi, Кеңес өкiлеттiгiнiң жұмысы
көптiгiнен ол Латын Америка елдерiң өкiлдерiмен сенiмдi қатынастар орнатуға
мүмкiндiгi болмады. Және де бұл ақпарат осы мәселенi шешуге үлкен көмегiн
тигiздi. Төтенше жағдай кезiнде немесе қабылдаушы елдiң үкiметiмен
қиыншылықтар туындағанда, басқа мемлекеттердiң елшiлiктерiмен байланысу
ерекше мағынаға ие болады. Олардың берген ақпарат аса құнды болуы мүмкiн.
Қабылдаушы елмен қатынастар үзiлген жағдайда, басқа бiр қандай-да
мемлекеттiң елшiлiгi сiзiдң мүдделерiңiздi уәкiлдейдi[27].
Сонымен қатар, олар өз елдерiнде үлкен университеттер мен
институттарда оқыған, яғни барлығы дерлiк бiлiмдi болады.
Бiр аймақта жұмыс iстей отырып, олар бiр-бiрiн қызмет бабымен
бiледi, басқа мемлекеттердiң шетелдiк өкiлдiктерiнде ортақ достары бар.
Олардың жанұялық, жеке бастарының проблемалары бiр-бiрiне ұқсас болады.
Олар өздерiне “екiншi Отанды” таңдамай, үкiмет қай жаққа жiберсе, сол жаққа
барып, ауа-райы жақпаса да соған бейiмделуге тырысады.
Олардың көбiсiнде балалардың мектепке бару мәселесi
толғандырады, өйткенi бiрде бiр елде, екiншiсiнде екiншi елде жүредi,
олардың жалпы шешiлу жолдарын iздейдi. Сол арқылы оларда жұмыста да,
тұрмыста да ортақ мүдделерi пайда болады.
Соңғы кезде, әсiресе өткен ғасырдың 80-шi, 90-шi жылдары
қоғамның дипломатиялық корпуспен бiрге әлемдiк дамудағы дипломатиялық ролi
мен орны өзгерiп кеттi.
“Үлкен Жетiлiк” “Ұлы сауда елдердiң” кездесулерi басталып, жиi болып
тұрды. Америка Құрама Штаттары, Еуропа державалары, Жапония, Канада,
НАТО елдерi мен Еуропадағы даудағы жақтардың әртүрлi, ең құзiреттi
деңгейлерде, яғни елшiлердiң қатысуымен, позицияларды келiстiру
қажеттiгi туындады.
Ғалымдар мен дипломаттардың айтуына қарағанда дипломатиялық iс-
әрекеттердiң көлемi өскен, осыған байланысты халықаралық саясат пен
дипломатияны басқару қажеттiгi туындаған. Дипломатиялық корпустың қызметi
қайтадан бой ала бастады және бiзiдiң оған үлкен қызығушылықты осы
жағдаймен түсiндiруге болады[28].
Кеңес дипломатиясы үшiн дипломатиялық корпустың мүмкiндiктерiн
толық көлемде бағаламау тән болды және басқа дипломаттармен қарым-
қатынастарға(әсiресе, баьыс елдерiнде) түсуге қатты көңiл бөлмеу осының
салдарынан шығып отыр.
Кеңес елшiлiктерi мен социалистiк елдер елшiлiктерiнiң байланысы
нығая түстi: Румыния мен Венгрия елдерi ғана бұған қатыспады. Венгрияның
келiспеген өкiлдерi Дипломатиялық академияда оқылады, ал Румыния болса
Дипломатиялық академияға мүлдем өкiлдерiн жiбермедi. Польша елi өз
өкiлдерiне елшiлiктiң есебiнен пәтерлер бөлiп бердi, өйткенi олар
өкiлдерiнiң жатақханада түрып, кеңес елi тыңдаушыларымен араласқандығын
қаламады.
Елшiлiкте социалистiк мемлекеттер жиналған кезде, Венгрия мен
Румыния мiнбеге өздерiнiң баяндамаларымен сирек шықты, өйткенi олар кеңес
елi елшiлiктерiн тыңдауды қалады. ГДР, Чехославакия, Вьетнам, Монғол Халық
Республикасы мемлекетерi бiздiң ақпаратпен ғана өмiр сүрдi.
“Үшiншi әлемдегi” мемлекеттермен жиi байланыс жасалып түрды.
Бiрақ, бұл байланыстар бiзден көрi оларға пайдалырақ болды.Өйткенi олардың
дипломаттары жаңадан аяқтарынан тұрып келе жатқан болатын, олардың
кейбiреулерi тәжiрибесiз болғандықтан кең көлемдi ақпаратқа ие болмаған
едi. Тек Индия және Таяу шығыс мемлекеттерi Сирия ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2
I тарау. Дипломатиялық корпус - дипломаттардың тәуелсiз
бiрлестiгi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.1. Қазақстан Республикасындағы дипломатиялық корпус
институтының құрылуы және дамуы тарихы ... ... ... ... ... . 4
2. Дипломатиялық корпус түсiнiгiнiң анықтамасы ... ... ... ... .16
2 тарау. Дипломатиялық өкiлеттiлiктер басшыларының старшинасы
ретiндегi дуайеннiң құқықтық жағдайы ... ... ... ... ... ... ...25
2.1. “Дуайен” түсiнiгiнiң даму тарихы және оның әртүрлi
талқылаулары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2. “Дуайен” түсiнiгiнiң анықтамасы және оның негiзгi мiндеттерi
мен қызметi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
3 тарау. Шетел мемлекеттерiндегi дипломатиянық корпус
институты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ...29
1. Англия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
2. Америка ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
3. Франция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
4. Жапония ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
5. Кiшi мемлекеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..39
Библиография ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
КIРIСПЕ
Тәуелсiздiктiң он жылы Қазақстан Республикасының жеке мемлекет
ретiнде құрылуында жеке тарихи мәнге ие болды.
Тәуелсiз Қазақстанның сыртқы саясаты тұрактану деңгейiнен сәттi
өтiп, ұлттық қауiпсiздiк пен қазақстандық мемлекеттiктiң тұрақтануын
қамтамасыз етуде зор әсерiн тигiздi.
Соның нәтижесiнде әлемдiк қауымдастыққа қосылу, елдiк iшкi өрлеуiне
сырттай жағдай жасау, жоғарғы бiлiктiлiкке ие дипломат кадрларды дайындау
сияқты мәселелер шешiлдi.
Қазiргi кезде Қазақстан қиын геоолитикалық мүмкiндiктерiн
сезiнетiн, өз еркiндiгiмен және бейбiтшiл сыртқы саясат бағытымен әлемге
мәлiм.
Қазақстан Республикасы ядролық қарудан бас тарту, Евразиялық Одақты
құру, ядролық қаруды таратпау туралы Шартқа қосылу, Азия елiнде өзара қарым-
қатынаста болып, сенiм бiлдiру мәжiлiсiн шақыру сияқты мәселелердi ту
ретiнде ұстағандықтан, оның беделi халықаралық деңгейде арта түстi.
Мерейтойларды атап ату қарсаңында аңықталғаны әлемдiк қауымдастық
Қазақстан Республикасына саяси көзi ашық мемлекет ретiнде қарап отыр.
Осы уақытқа Қазақстан әлемнiң 121 мемлекетiмен дипломатиялық
қарым-қатынас орнықтырғандықтан, бұл тақырып бiзге дипломатия жөнiнде
маңызды болып көрiнедi.
Шетелде отыз екi қазақстандық елшiлiк, бiр тұрақты өкiлеттiк, екi
дипломатиялық миссиялар, ұш бас консульствалар, он консульство және бiр
төлқұжақтық – визалық қызмет толық ауқымда қызмет етiп жатыр.
Республиканың өзiнде алпыс екi дипломатиялық миссиялармен халқаралық
ұйымдардың өкiлеттерi жұмыс iстеп жатыр, бұл ТМД елдерiнiнiң арасында
жоғарғы көрсеткiшке ие. Сонымен қатар Қазақстан Республикасы аса беделдi
халықаралық ұйымдарға мүше болып отыр.
Тәуелсiздiк жылы барысында мемлекет аралық және ұкiметаралық деңгейде
Қазақстанмен мың үш жүзден аса халықаралық шарттарға қол қойылды.
Әлемдiк қауымдастықтың мемлекетiмiзге назар аударуының айғағы ретiнде
ҚР-да ұсынылған дипломатиялық корпустың кеңеюi болып табылады.
Өткен он жылдыққа көз салсақ Қазақстан Республикасы одақтарыстарының
көбейгендiгiн көремiз.
Әрбiр елмен қарым-қатынаста болу, елiмiздiң мемлекеттiк мүддесiн
қорғау жолында зор ауқымды жұмыстар жүргiзiлдi.
Қазақстан Республикасының өз бағытымен жүргiзiлiп келе жатқан сыртқы
саясаты оның тұрақты халықаралық жағдайын қамтамасыз етiп, әлемдiк
қауымдастықтық бiздiң мемлекетке деген қызығушылығын реттеп отырады.
Қазақстандық мемлекеттiктi нығайтуда, халықтардың өзара бiрлiгi мен
достастығын арттыруда, екiара пайдалы экономикалық байланыста тағайындауда
Қазақстан Республикасындағы дипломатиялық корпус баға жетпес көмегiн
тигiзетiндiгiне сенiмiмiз мол.
Мәселенiң өнделу жағдайы зерттеменiң теориялық негiзi болып
К.К.Токаевтiң, Ж.Ж.Әдiлбаевтiң, М.А.Сәрсенбаевтiң, В.И.Абиловтың,
А.В.Торкунованың, Т.В.Зонованың, И.С.Ивановтың, В.М.Матвеевтiң,
В.П.Петровтың, Ю.В.Владимировтың, В.И.Поповтың, Ю.И.Рубинскийдiң және т.б.
еңбектерi табылады.
Зерттеменiң мақсаты дипломатиялық корпустың құрамы мен құқықтық
табиғатын қарастыру.
Қойылған мақсатқа байланысты төмендегi мәселелер шығады:
- Қазақстан Республикасындағы дипломатиялық корпустың құрылуы
мен даму институтының тәрихын қарастыру;
- Дипломатиялық корпус түсiнiгiн анықтау;
- Дипломатиялық өкiлдiктердегi басшылардың арасындағы старшина
ретiндегi дуайеннiң құқықтық жағдайына мiнездеме беру;
- Жеке шет мемлекеттердегi дипломатиялық корпус институтын суреттеу.
Зерттеудiң әдiстемелiк және теориялық негiздерi.
Енбекте дипломатиялық корпустың құқықтық табиғатына диалектикалық
жағынан қарау қолданылған.
Бұдан басқа, енбектi жазудың барысында логикалық ойлау жағдайлары,
статистиқалық әдiстер, далпы ғылыми әдiстер мен байқау, салыстыру,
анализдеу, синтездеу сияқты зерттеу тәсiлдерi пайдаланды.
Бүгiнгi күнi “Дипломатиялық корпустың құрамы және құқықтық табиғаты”
тақырыбы үлкен теориялық және тәжiрбиелiк мәнге ие, өйткенi бұл жалпы
дипломатия үшiн маңызды мәселелердiң бiрi болып отыр.
Дипломдық жұмыстың бiр қатар жағдайлары дипломатиялық корпус мәнiн
бiлiудi кеңейтiп, тереңдете түседi.
Осы зерттеудiң нәтижелерiн зандық жоғарғы орындарының студентерi
маңызды және пайдалы мәлiмет ретiнде пайдалана алады.
Жұмыстың көлемi мен құрылымы зерттеудiң негiзгi мақсаты мен пәнiне
жауап бере алады. Оның құрылымы жұмыстың түрiне, өңделу деңгейiне, зерттеу
мәселелерiне байланысты.
Дипломдық жұмыс кiрiспеден, үш бөлiмнен қолданылған әдебиеттердiң
тiзiмiмен қорытындыдан тұрады.
Дипломдық жұмыстың көлемi, дипломдық жұмысты рәсiмдеу талаптарына
сәйкес жазба мекемесiмен басылған 43 беттен түрады.
1 тарау. Дипломатиялық корпус – дипломаттардың тәуелсiз бiрлестiгi
1.1.Қазақстан Республикасындағы дипломатиялық корпустың пайда болуы мен
даму тарихы.
Әлем XXI ғасыр – ғаламдық дәуiрге көштi. Бұл процессте көптеген жана,
әлi зерттелмеген құбылыстар бар, бұл мемлекеттiң саясаты мен болмысына әсер
етiп қоймай, адамдардың әлемтауына да әсерiн тiгiзедi. Сол немесе басқа
мемлекеттер жана ғаламдық бет алыстарға бейiмделе ала ма, соған оларды
болашағыда байланысты болады.
Осыған сәйкес, кәсiргi уақытта әртүрлi мемлекеттер ғаламдану
жүйесiнде өз орнын табу үстiнде. Қазақстан да сол бағытта.
90-шы жылдардың басында көптеген саясатшылыр мен сарапшылар жас
мемлекеттiң тәуелсiз болашағы болады деген ойға күмәнмен қараған болатын.
Бiрақ олар қателесiптi.
Бүгiнгi күнi тәуелсiздiктiң алғашқы жылдарында бiздiн мемлекетiмiздiң
дипломатиялық табыстарың мақтан етемiз.
Шынында да Қазақстан белгiсiздiкке аяқ басып абыроймен көптеген
қиындықтарды жеңiп, төнген қателелерге тиемдi түрде тойтарыс бере алды.
Мұндай қатерлер iште де, сыртта да аз болған жоқ.
Экономика саласындағы шикiзат жағы өзiнiң кемшiлiгiн танытып –
салттық шаруашылық байланысынан айрылып көптеген өнеркәсiптер тоқтап қалды.
Елде жұмыссыздық көбейiп, қоғамда әлеуметтiк әбiгершiлiк пайда болды.
Гиперинфляция жас мемлекеттiң барлық экономикасын шалып түсiрдi. Адамдар
халық тұтынуындағы тауарларға қол жеткiзе алмай қалды.
Мемлекеттiң және қоғамның iшкi тұрақтылығын шайқату мақсатында
халыққа мызғымас және бiртұтас деп үгiттелген Қазақстанның көп ұлттылығын
(полиэтниқалығын) эррозияға ұшыратуға экстремистiк күштер және шет елден
әрекет еткендер бар күшiн салды. Сыртқы саясат саласындағы Қазақстанның
ұстанымы алғашқыда әлсiз болды[1].
Жас мемлекеттiң ҚСРО-дан мұрагерлiкке қалған ядролық мүмкiндiгi мен
Қытай, Ресей сияқты ұлкен елдермен реттелмеген шекараға ие болып халық-
аралық iстердi жүргiзу тәжiрибесi болмады. Қазақстандық басшылар
экстремистiк, террошылдық iс - әрекеттердiң ел арасында тарауы мүмкiн
екендiгiне мазасыздана қарады.
Осы жағдайда Қазақстанның әлемдiк қауымдастықпен, ең бастысы бiздiң
мемлекет үшiн өмiрлiк мүддеге ие шарттық-құқықтық негiздiң құрылуына
бағытталған шешiмдi шараларды жүзеге асыру қажет болды.
Он жыл көлемiнде Қазақстан президентi Н.Ә.Назарбаев әлеуметтiк –
экономикалық саласында да дипломатия аумағында да көп күрделi еңбек еттi.
Қазiргi уақытта осы талпыныстар зор табыспен аяқталды деп айтуға
болады.
Қазақстан бұрынғы Кеңес үкiметi кезiндегi мемлекеттердiң арасында
негiзгi экономикалық көрсеткiштерi бойынша алғашқы орында, бiздiн
мемлекетiмiздiң халықаралық ұстанымы да нығайды.
Бiз әлемдiк қауымдастықтың бөлiнбес бөлiгi болдық, Қазақстанның
тәуелсiздiгi мен егемендiгi қазiргi заманғы халықаралық қатынастағы даусыз
факторы болып табылады.
Бiздiң мемлекетiмiздiң дипломатиялық жетiстiктерiн айта отырып,
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтiң ядролық қарудын бас тартуы, Қазақстанның ядролық
қарусыз мемлекетке айналуы туралы тарихи шешiмiн де айта кету керек.
Бес елдiң тағдырын шешетiн бұл талғамға жауап ретiнде БҰҰ-ы
қауiпсiздiк кеңесiнiң тұрақты мүшелерi бiздiң мемлекетке қауiпсiздiк
кепiлiн бiлдiрдi.
Қазақстандық дипломатияның алтын қорында Ресей және Қытай елдерiмен
достастық, ыңтымақтастық туралы шарттар, Қытай Халық Республикасымен,
Өзбекстанмен, Қырғызстанмен және Түркiменстанмен шекараны зандық рәсiмдеу
туралы келiсiмдер, АҚШ елiмен демократиялық және стратегиялық серiктес болу
жөнiндегi декларация, Европалық Одақпен ынтымақтастық және серiктестiк
туралы келiсiм, бұрынғы Кеңес үкiметi кезiндегi мемлекеттермен интеграцияны
күшейту мен ТМД мемлекетерiмен ынтымақтастықты терендету туралы шарттар
бар.
Ғаламдану тақырыбына қайта оларған кезде айта кететiн жайт, ХIХ
ғасырдың екiнше жартысында халықаралық сауда – саттық, ғылым, мәдениетпен
ауысуы, адамдардың шетелдерге жүрiп тұруы, капиталдар мен технологиялар зор
масштабқа ие болды.
Басқа сөзбен айтқанда , ғаламдану процессiнiң қазiргi алғы
шарттары өткен берген ғасырдың бүкiл екiншi жартысы бойы қалптасты. Бұл
көп жоспарлы процесс ХҚБД, ХВҚ, ДСҰ сияқты халықаралық ұйымдармен алдын-
ала бiлiнiп жiберiлдi.
Адамдардың өмiр сүру денгейлерi оңалып, олардың жан-жақтылығы,
коммуникация құралдарымен қамтамасыз етiлуi өсуде.
Кәптеген, бүрын аз дамыған мемлекетердiң арасында экономикалық
шарықтау шегi белең алды.
Бұл жерде Қытайдың, Ұндiстанның, Онтүстiк – Шығыс Азияның кейбiр
мемлекетерiнiң табыстарын айтып өтпеу мүмкiн немес.
Осы қатарға Қазақстанды да қоюға болады, өйткенi бiздiң мемлекеттi
орталық - Азиялық керемет деп бекер айтпаған шығар. Тауарлар мен қызмет
көрсетудiң әлемдiк айырбасы өсiп, жүрiп-тұратын жұмыс күшiнiң саны өстi.
Жыл сайынғы туристердiң саны 500 млн. адамнан асты. Жалпы әлемдiк қаржы-
экономикалық және ғылыми техникалық прогресске оңдаған елдер мен халықтар
қосылуда.
Сыртқы саясатқа келсек, бұл жерде БҰҰ-ның күн тәртiбiнде, және басқа
да халықаралық ұйымдардың күн тәртiбiндегi ғаламдану тенденциясына орай
сұрақтар мен мәселелер бар.
Бұл тенденция жан-жақты дипломатияның өсу ролiн куәландырады.
Қырғи-қабақ соғыс кезiнде дипломатиялық қызмет үш полюс: батыс елдер
одағы, бұрынғы Кеңес үкiметi мемлекеттерiнiң блогi, қосылмау қозғалысының
айналасында шоғырланған болатын[2].
Сол дәуiрдегi халықаралық қатынас үшiн ядролық соғыс табалдырығында
ұстау, тепе-теңдiк саясаты тән болатын. Берлиндiк қабырғаның құлауынан
ғаламдану процессiнiң өсуi мен информация демократизациялаудың күшеюi,
әлем нарығында бақталастықтың ұшығуынан, халықаралық қатынастар қайта
дамуды басынан өткердi, жеке дара көп жоспарлы бола бастады.
Жаңа тенденциялар халықаралық саясаттағы басымдылықтардың өзгеруiне
әкеп соқты.
Қазiр дипломатия ұлтаралық және энтоаралық қақтығыс әлем
тәртiбiне қарсы жаңа қарамақайшылыққа кездейсоқ болып тұр.
Бұдан кейiн дипломатиялық ұлтаралық, нәсiларалық даулары мен жаңа
әлем тәртiбiне деген, қарама – қайшылықтармен соқтығысып отырды, жаңа
әлемдiк тәртiп бұрын ешқашан алуан түрлi көрiнестерде, ғаламдық масштабта
құрылмаған болатын.
АҚШ-тың мемлекеттiк хатшысы Генри Киссинджердiң ойынша : “пайда бола
бастаған халықаралық тәртiбтегi ұлтшылдықтың екiншi тынысы ашылғандай
ұлттар жоғарғы адамгершiлдiк қағидаларын ұстанбай, өз жеке мүдделерiн
көздей бастады, бiрге әрекет етудiң орнына бақталаса бастады.
Сондықтан да әлемнiң ескi модель сияқты өзгеруiне, немесе жақын
арадағы он жылдықта озгеруiне негiз аз”.
ХХI – ғасырдың басында халықаралық ахуалға екi негiзгi
тенденциялардың байланысы тән: бiр жағынын халықаралық экономикалық және
саяси қатынастардың жаңа, аса әдiл және демократиялық жүйесiнiң қалыптасуы,
екiншi жағынан, қазiргi замандық өзектi мәселелердi реттеу процессiндегi
әскери факторды күшейту болып табылады.
Әскери – саяси қатынастардың ғаламдық жүйесiнiң бiрiншi орнына
төмендегiдей iс-әрекеттерге қарсы төтеп беру болып табылады: бұқараны
жоятын қаруды тарату, халықаралық терроризм, нәсiларалық даулар,
экстремистiк дiни ұйымдардың қызметi, есiрткi затын сату, ұлтаралық
қылмыстар.
Мұндай iс-әрекеттермен жеке мемлекеттердiң күшiмен тиiмдi түрде
күресу мүмкiн емес. Мұндай жағдайларда жан-жақты ынтымақтастықтың болуы
маңызды.
Халықаралық терроршылдыққа қарсы күресте Қазақстан белсендi орынды
алып отыр.
Бұл екi мың бiрiншi жылдың күз айларында Ауғаныстанда болған
терроршылдыққа қарсы күрес операциясы кезiнде ерекше байқалды.
Терроршылдыққа қарсы күрестi бiздiң ел антитерроршылдық коалициясы
мен және оның мүшелерi – АҚШ, басқада батыс елдерiмен тығыз ынтымақ-
тастықта болып жүргiзiп отыр.
Дүние жүзiнде көптеген шешiлмеген аймақтық мәселелер бар, бұл
халықаралық қауiпсiздiкке қәтерiн төндiрiп түр.
Үнемi туындап тұратын дағдарыстың жағдайларға тез тойтарыс беру
қазiргi заманның асқынған мәселелерiнiң тек кiшкене бөлiгiн ғана шеше
алады.Ғаламдық деңгейде тұрақтылық пен қауiпсiздiктi қамтамасыз ететiн
қазiргi кезде туындайтын қәуiп-қатердiң бейтараптануына себеп болатындай
дүние жүзiнде жаңа тәртiп қажет.
Әлемдiк қауымдастыққа Қазақстан Республикасының жаңа дүниежүзiлiк
тәртiп құру проблемасы жөнiнде ұстанымы белгiлi. Көпполярлы дүниенiң
тұжырымдамасын ұстанғандығымыз жайында БҰҰ Бас Ассамблеясының 58-шi
сессиясында айттық.
Көпполярлылық бiздiң түсiнiгiмiзше барлық мемлекеттер мен
елдiменкендердiң теңдiк, демократия және конструктiвтi әрiптестiк негiзiнде
тығыз ынтымақтысуы.
Көпполярлылық - бұл барлық мемлекетердiң мүддесiн қосқанда жан-жақты
әрiптестiк негiзiнде халақаралық мәселелердi шешу. Мұның барлығы жан-жақты
институттары, ең бастысы БҰҰ – мен оның қауiпсiздiк кеңесiнiң әрiқарай
күшеюнiң қажет екендiгiн бiлдiредi.
Бiз тағы бiр қызық тенденция – халықаралық қатынастардың үнемдемуiне
куәгер болдық.
Экономикалық мүдделер екi жақты және көп жақты келлiсөз барысында
басым болды. Сыртқы нарық үшiн күрес, тиiмдi келiсiм шарттарды алу үшiн
өткiр бәсекелестiк халықаралық ынтымықтастықтың негiзгi мазмұнын бiлдiредi.
Бұдан басқа беталыс шығып отыр: сол немесе басқа мемлекеттiң
экономикасы дами түскен сайын онын сыртқы байланысы да даралана түседi.
Бұған мысал iздеп алысқа бармай – ақ бiздiң ел туралы айтығу болады.
Президент Н.Ә.Назарбаевтың бастауымен жүргiзiлген радикалдық
реформалардың нәтежесiнде, Қазақстан бұрынғы Кеңес ұкiметi кезеңiндегi
мемлекеттердiң iшiнде экономикалық өсу қарқынына орай алғашқы орынға шықты.
Бiздiң нарық көптеген инвесторлардың назарын аударып отыр. Сол
уақытта Қазақстан мүдделi мемлекеттермен сыртқы экономикалық байланысты
белсендiруге тырысуда.
Сондықтан президентiмiз Н.Ә.Назарбаев сыртқы министрлiгi алдына
шетелде бiздiң мемлекеттiң экономикалық мүддесiн дамыту мәселесiн қойды.
Бұл мәселе димпломатиялық жұмыстың төмендегi бағыттарынан турады:
- Қазақстандық экономиканың басым аумақтарына шетелдiк
инвестицияларды тарту;
- Бiздiң елiмiздiң әлемдiк экономикалық жүйеге интеграциялануы және
экономикалық мүдделерiнiң қорғалуы;
- Қазақстандық экономика әрi қарай қолдану үшiн жаңа технологияларды
iздеу;
- Қазақстандық экспорт пен шетелдегi ұлттық кәсiпкерлiкке көмектесу
шетел нарығындағы Қазақстандық өндiрiсшiлер менр экспортерлердiң
кемiстiктерiне жол бермеу[3].
Жан-жақты дипломатияның жемiстi мысала ретiнде президент
Н.Ә.Назарбаевтың Азиялық құрылықта қауiпсiздiк жүйесiн құруға бағытталған
бастамасын айтуға болады.
2002 жылдың маусым айында Алматы қаласында өткен Азиядағы бiрiгiп
әрекет ету және сенiмдiлiк шарасына байланысты саммит мәжiлiсi Қазақстандық
бастаманың қазiргi заманғы халықаралық қатынастардың ала матасына нық
орналасқандығын бiлдiредi.
АБССМ – ге мүше мемлекетердiң барлық iшкi өнiмi 12 триллион долларды
құрайды. Олардың үлесiнде әлемдiк мұнай қорының 40 пайызы бар. Қатысушы
елдердiң орасан зор транзиттiк – көлiктiк және коммуникациялық
мүмкiндiктерi бар.
АБССМ саммиттының бiрегейлiгi оған даулы жағдайда турған елдер
қатысты (Үндiстан, Пәкiстан, Палестин, Израиль).
Сонымен, бұл мәжiлiс негiзiгi мақсатына жеттi – мәселелер мен
қарулы дауларды шешу немесе олардың алдын-алу мақсатында сұхбаттар мен
кеңестер өткiзудiң ащық форумы болды.
Саммиттiң жұмысы және оның қорытынды құжаттары – Алматылық Актi мен
терроршылдықты жою мен өркениеттердiң арасындағы келiссөз туралы
декларациясы әлемдiк қауымдастықтың жоғарғы бағасына ие болып, Азия
субконтиненттегi халықаралық қатынастар даумуының жаңа кезеңiне көшуге
бастама алды.
АБССМ саммитi тәуелсiздiк жылдарындағы Қазақстандық дипломатияның
үлкен жеттiстiгi болып табылады.
Сонымен бiрге Азиядағы қауiпсiздiктiң жаңа жүйесiн құру жолында
бiрiншi қадам жасалды. Алда – азиялық мемлекеттердiң қақтығысып қалмайтын
ұзақ мерзiмдi мүдделерiн жақындастыруға байланысты саяси-дипломатиялық
жұмыс тұр.
Сондықтан да, Қазақстандық дипломатия АБССМ саммитi процессiнiң және
Алматылық Актiнi жүзеге асыруда белсендi шараларды қолдануда. Сенiмдлiк
шарасы Каталог жобасын өңдеуде, Хатшылық ережесi мен АБССМ iс-жүргiзу
нұсқауларын дайындауда едәуiр қадамдар жасалды. Сенiмдiлiк шарасы
Каталогында сенiмдiлiктiң әскери-саяси шарасымен қатар, экономикалық және
гуманитарлық аумақтағы шаралар да қарастырылған.
Жақтармен хабар алмасу мемлекетердiң әскери қызметi; жаңа қатерлермен
күрес, сауда-саттықты, туризмдi, мәдени және ғылыми байланыстарды дамыту,
төтенше жағдайларда әрекет ету ретiнде жүргiзiледi. АБСӘМ процессiнiң
сенiмдiлiк шарасы Каталогы АБСӘМ саммитiке қатусышы мемлекеттердiң сыртқы
iстер министрлерiнiң кезектi жиналысында қабылданады деп күтiлуде.
Қазақстан жаңа әлемдiк тәртiптiң құрылуы мен дамуына қомақты үлесiн
қосуда. Н.Ә.Назарбаевтың бастамасымен 2003ж. қырқуйек айында Астана
қаласында дүниежүзiлiк және салттық дiн басыларының бiрiншi Съездi болып
өттi.
Қазақстанда 3000 дiни ассоциациялар мен 40-тан аса дiни конфессиялар
бар, олар әртүрлi ұлттық адамдарынан құралған. Съездегi өз баяндамасында
президент Н.Ә.Назарбаев былай дедi: “Бiз дiн атынан жүргiзiлетiн
экстремизм, сепаратизм, терроризм және басқа да зорлықтың түрлерi нақты
түсiнiгiне ешқандай қатынасы жоқ, ол адамзат баласына қатер төндiредi”.
Съезде қатысушылардың теңдiк, шындық және шынайылық қағидаларына
бағынышты екенi анықталды. Съезд Декларациясындағы халықаралық диалогтың
қоғамдық даму мен барлық халықтардың жағдайын жақсартудың тәсiлi болып
табылады.
Қазақстан басынан өзiмен географиялық жағынан көршi орналасқан
мемлекеттер – Ресей, Қытай, Орталық Азия елдерiмен достық, екi ара пайдалы
қарым – қатынасты тоғайындау мен дамытуды ойластырған.
Қазақстандық – ресейлiк қатынастарының негiзiнде Достық туралы Шарт,
ынтымақтастық пен екiара көмек көрсету, мәнгiлiк достық пен одақтастық
Декларациясы[4], екi жақты 350-ден аса құжаттар бар. Екi мемлекет
басшыларының саяси ерiктерi болашақтағы қарым-қатынасқа оптимистiк
көзқараспен қарауға мүмкiндiк бередi. КХР – мен он жылдық ынтымақтастықтың
нәтижесiнде көрiнгенi екi ел басында бiр – бiрiнен қорқып , кейiн бiр –
бiрiн танып, стратегиялық әрiптес болу деңгейiне дейiн жеттi, оның айғағы
екi мемлекет басшылары Н.Назарбаевпен Ху Цзиньтаоның достық, ынтымақтастық
туралы Шартына қол қою болып табылады.
Қазақстандық дипломатия АҚШ елiмен екiара пайдалы ынтымақтастыққа қол
жеткiзу үшiн күрделi жұмыстарды жүргiздi.
Президентiмiз Н.Ә.Назарбаев бұл елге ресми түрде бес рет барып, соның
барысында екi жақты қатынастық стратегиялық мiнезiн анықтайтын екi жақты
құжақтар мен келiсiмдерге қол қойылды. Оның арасында Демократиялық
ынтымақтастық жайындағы партия, экономикалық ынтымақтастық бойынша iс -
әрекет бағдарламасы, жаңа қазақ – америкалық қатынас туралы Президенттердiң
бiрлескен арызы сияқты құжаттары бар. АҚШ мемлекетi қазақстандық
экономиканың аса ұлкен инвесторы болып отыр, бiздiң елде американың барлық
үлкен компаниялары жұмыс iстейдi.
Елiмiзде азаматтық қоғамды құру реформасына Европадағы қауiпсiздiк
пен ынтымақтастық Ұйымы әсер еттi. Бұл ұйыммен бiрлесiп әрекет ету –
қаупiсiздiк, экономика және экология, мәдени – гуманитарлық саласында
жүзеге асырыла басталды[5].
ЕҚЫҰ – ның арнайы институттармен ынтымақтастыққа үлкен көңiл
бөлiнедi, оның iшiнде демократиялық институт және адам құқығы Бюросымен
ынтымақтастыққа аса назар аударулыда.
Ұйым Қазақстанда адамның құқығына байланысты институттың құрылуына,
тәуелсiз сот дамуына, қылмыстық-атқарушы жүйенiң реформалауына себепкер
болды.
Қазақстанның Бiрiккен Ұлттар Ұйымымен ынтымақтастығына зор көңiл
бөлiнуде. Бiздiң ойымызша БҰҰ бейбiтшiлiк пен қауiпсiздiктi сақтаудың
тиiмдi механизмi болып табылады[6].
Әлемдiк қауымдастық осы механизмнiң бұзылмауына қажеттi шараларды
жүзеге асыруы қажет.
БҰҰ Бас Ассамблеясының 58-шi сессиясында Қазақстан бүкiләлемдiк ұйым
мен Қауiпсiздiк кенесiн реформалау жөнiнде нақты ұсыныс жасады. Қауiпсiздiк
Кеңесiнiң тиiмдiлiгiн арттыру үшiн оның мүшелерiнiң санын көбейту қажет.
Бiздiң ел көптеген халықаралық экономикалық және қаржылық ұйымдарымен
қарым-қатынаста.
Қазақстанның серiктестерiнiң iшiнде - халықаралық Валюталық қор
(Қазақстан Республикасы ХВҚ-дан несие алудан бас тартып, онымен кеңес
режимiнде ынтымақтасуға келiсiлдi), МБРР, ЕБРР, Дамудың мұсылмандардық
банкi, ынтымақтастықтың Азиялық диалогi бар.
Президент Н.Назарбаев арқылы Қазақстанның дипломатиялық қызметiнiң
алдында қойған мәселесi бiздiң елiмiздiң ғаламдану жайына бейбiмделуi,
қазақстандық дипломаттардың кәсiптiк саяси кескiнi, олар ХХI ғасырда өз
елiнең ұлттық мүддесiн қорғаулары қажет. Интеллектуалдық, бiлiктiлiк және
мәдәниеттiк потециал, тарихи тәжiрибе, қызметкерлердiң жоғарғы имандылығы,
өнегелiгi Қазақстан дипломатиясының негiзi болып табылады[7].
КСРО құлағаннан кейiн Қазақстанның алдында өз мүддесiн тиiмдi қорғау
үшiн қандай сыртқы саясатты жүргiзу керек екендiгi жайлы мәселесi тұрды.
Бұл мәселе жас мемлекеттiң геосаяси орналасыумен және қиын
демографиялық жағдаймен күрделене бастады. М.Горбачевтың өзi Қазақстан
елiнiң жеке мемлекет ретiнде дамуына сын көзбен қараған болатын. Оның
ойынша аз ұлтты адамдары өз республика iшкi тұрақтылық үшiн дұрыс жағдай
жасай алмайды, қызыққан елдердiң қол астында қалады.
Сол уақытта айтылған болжамдар расталады деген ойлар туындады. 90-шы
жылдардың басында Қазақстанға белгiлi саясаткерлер М.Тэтчер мен Дж.Бэйкер
келдi. Олар республикадағы саяси және экономикалық жағдаймен танысты.
Республиканың жаңадан сайланған Президентi Н.Назарбаев АҚШ президентi үлкен
Дж.Бушпен кездесуге шақырылды. Мәскеуде болған бұл әңгiме екi сағатқа
созылды. Бүл әңгiменiң нәтижесiнде Батыс елiнiң Қазақстанға халықаралық
қатынастардың субъектiсi және Орталық Азия аймағы бойынша серiктесi
ретiнде қарайтындығы мәлiм болды.
Қазақстанға деген қызығушылық кәмiрсутегi шикiзаты қорының
болғандығында ғана емес, пайдалануға жарамды ядролық қарудың бар
екендiгiне байланысты болды[8].
Басқа сөзбен айтқанда, Қазақстан тәуелсiздiк алу кезенiнде ядролық
қаруы бар мемлекет болатын.
Осы жағдайда әлемдiк қауымдастық, ең алдымен “ядролық клубтың” мүше-
мемлекеттерi қайта құрылған мемлекеттiң бiрiншi дипломатиялық акцияларын
қалт жiбермей қарап отырды. Тек қарап қана қоймай, қабылданған шешiмдерге
араласуға тырысты. Осы бағыттығы белсендiлiктi АҚШ мемлекетi танытты.
Мемлекеттiк Департамент АҚШ-тың жаңа тәуелсiз мемлекеттердiң арқасында
“ядролық клубтың” ұлғауына қарсы екендiгiн мәлемдедi.
Мұндай арыздардың зандық негiзi болды. Тәуелсiз мемлекеттердiң
Достастығын құру туралы Декларациясында[9] БҰҰ қаупiсiздiк кеңесiнде КСРО-
ның мирасқоры Ресей елi болып табылатындағы жайында жазылған. Бұдан
шығатыны Ресей ядролық қаруды иелену қатынасында да миросқорлықты
қамтамасыз етедi, өйткенi бес мемлекет (АҚШ, Ресей, ҚХР, Ұлыбритания және
Франция) ядролық клубты құрайды[10].
90-шы жылдардың басында әлемдiк тәртiптi дағдарысқа түсiрмейтiндей
қосымша дипломатиялық акциялар қажет болды. Мәскеуде, Вашингтонда және әлем
державаларының астаналарында бұрыңғы Кеңес кеңiстiгiнде Ресей ядролық қаруы
бар жалғыз мемлекет екендiгiн растау туралы құқықтық құжат дайындау жұмысы
басталды.
1992 жылдың наурыз айында Мәскеуде Қазақстан, Ресей, Украина және
Беллорусия елдерi сыртқы iстер минситрлерiнiң орынбасарлары кездестi. Бұл
КСРО құлағаннан кейiн жоғарғы деңгейдегi бiрiншi дипломатиялық кездесу
болатын. Одақтық жүйеде сыртқы Iстер Минстрлiгiнде жұмыс iстеген кешегi
әрiптестер келiссөз үстелiнiң басында тәуелсiз елдердiң өкiлдерi ретiнде
жиналды.
Ресейлiк сыртқы iстер министрлiгiнде былық болып жатқан. А.Козырев
одақтық министрлiктiң iстерiн қабылдады. Сыртқы Iстер Министрлiгiнiң
бұрынғы басшыларын басқа жұмыстарға орналастырып, немесе мүлдем шығарып
жiбердi, босаған орындарға өзi сенетiн адамдарын қойды. Бiрақ барлық нәрсе
оның билiгiнде емес едi. Мұны Ресейдiң Сыртқы Iстер Министрiнiң орынбасары
лауазымына Шеллов-Коведяев сияқты қызметкердiң келуiмен түсiндiруге болады.
Сыртқы Iстер Министрлiгiне келгем бұрын ол ғылыми –зерттеу институтында
ғылыми қызметкер ретiнде жұмыс iстеп, этнография мәселесiмен айналысқан.
Қайта құру саясат қырына көптеген жаңа қызметкерлердi шығарады. Бiреулерi
саясатқа мықтап кiрiстi, екiншiлерi өз беттерiнше кеттi, соңғылардың
қатарына Шеллов - Ковеядовты жатқызуға болады.
Сол кезде ол беделдi адам сияқты болып көрiнген. Өйткенi,
дипломатиялық мiндеттерден басқа да кадрлық комиссияны да басқарған
болатын. Бiрақ “демократ – дипломат” ретiнде iстi әрi қарай алып кете
алмады. Бұл оның бiрiншi жүргiзген келiссөзiнен-ақ көрiндi. Ол төраға
ретiнде жарыс сөзге бақылау жасай алмады. Бұрынғы Кеңес үкiметi
мемлекеттерi дипломаттарының бiрiншi кездесуi нәтижелi аяқталуына қауiп
төндi. Сарапшылар үзiлiс жасау қажеттiгiн бiлдiрiп, келiссөздiң
қатысушылары бұнымен келiстi. Кiшкентай бөлмеге жиналған олар қорытынды
құжатты жасап шығарды. Меморандумның негiзi бөлiмi: “ Ресей ядролық қаруы
бар дара мемлекет” деген шешiмге келдi.
Бұл жағдай 1992 жылы қойылған Лиссабон хаттамасының негiзi болды, ол
Қазақстанның, Украинаның және Беллорусияның ядролық қарудан бас
тартқандығын ресми түрде нақтылады. Жаңа тәуелсiз мемлекеттер ядролық
қаруды таратпау туралы Шартқа жақын екендiктерiн бiлдiрдi.
Осымен Қазақстан ядролық қарусыз мемлекетке айналды. Бұл жақсы ма,
әлде жаман ба? Осы мәселенiң тәңiрегiнде әлi күнге дейiн дау-дамай туындап
отыр. Көптеген адамдар қабылданған шешiмнiң дұрыс емес екендiгiн,
Қазақстан өз-өзiн қарусыздандырып, жаңадан қауiп-қатер төнген кезде қарсы
тұра алмайды дедi. Ұндiстан мен Пәкiстанда ядролық қару сынақтан өткеннен
кейiн ядролық қаруды таратпау туралы Шарт әлемдiк қауымдастықта “қасиеттi
сиыр” ретiнде қарастырылмайды.
90-шы жылдардағы жағдайға оралсақ, ядролық амбициялар Қазақстан үшiн
өте қымбатқа түсiп, оның тәуелсiз мемлекет ретiнде өмiр сүруiне мүмкiндiк
бермеушi едi.
Өйткенi, бiрiншiден, егемендiктi соншама жылдар аңсаған халқымыз
халықаралық байлауға түсiп қалушы едi. Бұл бiздiң ұлттық мүддемiзге қарама-
кайшы болушы едi.
Екiншiден, Қазақстан айдалған елдердiң қатарына қосылып халықаралық
экономикалық және инвестициялық ынтымақтастықты пайдалана алмаушы едi.
Үшiншiден, ядролық қарудан бас тарту Қазақстанның халықаралық
ұстанымын нығайтуға көмегiн тигiздi.
Лиссабондық хаттамаға қол қосылғаннан кейiн бiздiн елдi дипломатиялық
танудың ұзақ жыл басталды, Қазақстанға шетел мемлекеттерi мен халықаралық
ұйымдардынң өкiлдiктерi жiберiлдi, казiргi заманғы әлемнiң бас
мемлекеттерiнiң басшыларымен Президентiмiз Н.Назарбаев кездесiп, келiссөз
жүргiзе бастады.
Әлемдiк қауымдастық Қазақстанның көзi ашық, мемлекеттегi тәртiп
жауапкершiлiгiн сезiнетiн ел екендiгiн танып, ынтымақтастықты дамытып,
халықаралық өмiрдiң өзектi мәселелерi бойынша келiссөз жүргiзуге
болатындығын аңғарды.
Ядролық қарудан бас тартып, ядролық қаруды таратпау туралы Шартын
қолдау туралы шешiмiнiң тарихи бағасы осындай болды.
1995 жылы Қазақстан бұл құжаттың сөзсiз, мерзiмсiз созылуын айтып
баяндама жасады.
Осындай баяндамамен қазақстандық делегаттар бiрiккен Ұлттар Ұйымының
жалпы шолу конференциясында сөз сөйледi.
Бiздiң елiмiздiң ядролық қаруды тараптау туралы ұстанымын әлемдiк
қауымдастық оң көзбен қабылдады. Сол жерде, БҰҰ-да Қазақстан ядролық
қаруды сынақтан өткiзуге тиым салу туралы Шартқа қол қойды[11].
Бiздiң мемлекетiмiздiң осы маңызды құжатына БҰҰ хатшылығының жоғарғы
шендi қызметкерлерiнiң қатысуымен К.К.Токаев қолын қойды.
Қазақстан Женевада БҰҰ-наң штаб пәтерiнде өз мәжiлiстерiн өткiзетiн
қарусыздандыру конференциясының мүшесi болды.
Бiздiң делегация он жыл бойына бесжақты комиссияның ( АҚШ, Ресей,
Қазақстан,Украина,Беларуссия ) жұмысына да қатысып отырды. Бұл комиссия
1991 жылы Михаил Горбачев пен Рональд Рейган қол қойған стратегиалық қарулы
төтеп беру туралы шартын сақтау шараларын өңдейдi.
Комиссия шегiнде келiссөз жүргiзуге Қазақстандық делегацияны
басқару Қасымжомарт Кемеловичке тапсырылған болатын, сол кезде ол сыртқы
iстер Министрiнiң орынбасары лауазымында қызмет аткарып жүрген болатын.
1992 жылдың қыркүйек айында ол Женеваға бiрiншi рет барып , сол
жерде келiссөз жүргiзетiн әрiптестерiмен танысқан болатын.
Қарусыздандастыру мәселесi көптеген нюанстары бар мәселе, оны осы тақырып
бағытында жұмыс iстеп жұрген сарапшылар ғана бiледi. Делегация санының аз
болғандығына және тәжiрибенiң жоқтығына байланысты келiссөздер күн
тәртiбiнде тұрған мәселесiмен бiрден танысу қажет болды.
Бұған америкалық делегациясының бастығы С.Стайнер мен ресми
және ресми емес кездесудiң көп көмегi тидi. Ол тәжiрибелi, қарусыздандыру
мәселесiне қанық, келiссөздi жүргiзе алатын адам едi.
Сонымен қатар ол он жыл көлемiнде ауыспай өз делегациясын
басқарды. Басқа делегациялардың барлығы басшыларын бiрнеше реттен
ауыстырған болатын. Бұл факт Вашингтонның қарусыздандыру процессiне үлкен
мән беретiндiгiн көрсетедi.
Делегация С.Стайнермен Женевада БҰҰ бөлiмiнде бiздiң өкiлдiкте
кедестi. Америкалық дипломат бұрынғы келiссөздердiң кейбiр сәттерiн еске
алып күйзелiстiк жағдайын танытты. Ол Қазақстан елiнiң БҰҰ-да өз
уәкiлеттiгiн орнықтырғандығын атап өттi. Бұл халықаралық деңгейде елдiң өз
бетiнше әрекер ете алатындығын көрсеттi. 1992 жылы Қазақстандық миссия
Ресейлiк өкiлдiкттiң ғимаратында тұрып жұмыс iстеуге мәжбүр болды.
Тәуелсiздiктiң алғашқы жылдарында Қазақстанның сыртқы саяси
ведомствосына басқа министрлiктерге қарғанда қиын болды. Республиканың
экономикалық сала бойынша тәжiрибесi болғанымен, халықаралық деңгейде
iстердi жүргiзуге тәжiрибесi болмады. Сыртқы Iстердiң республикалық
Министрлiгi Сыртқы Iстердiң Одақтық Министрлiгiнiң құрылымдық бөлiмшесi
болып, негiзiнен консулдық және хаттамалық қызметтердi жүзеге асыратын. Тек
1990 жылдардың басында республиканың Сыртқы Iстер Министрлiгi өз құқығының
бар екендiгiн бетке ұстап бiрнеше қазақстандық қызметкерлер шетелдегi Кеңес
елшiлiктерiнде жұмыс iстеп, тәжiрибе жинақтауға мүмкiншiлiк алды.
Сыртқы Iстердiң бiрiншi Министрi болып Төлеутай Сүлейменов
тағайындалды, ол Президент арқылы Одақтық Министрлiктен шақырылған болатын.
Президент Т.Сулейментовты жеке өз басы Қарағанды металлургиялық
комбинатында және Қарағанды облыстық кеңес- партиялық органдарында бiрге
жұмыс iстегеннен бастап танитын. Екi жылдан астам уақыт Төлеутай Сүлейменов
сыртқы саяси ведомстваны басқарды.
Сол уақыттың қиыншылығы жайында елбасы Н.Назарбаев “ХХI ғасыр
табалдырығында” атты кiтабында былай деп жазған: “ Бiзде сыртқы саяси
қызметтiң салты болған жоқ. Сыртқы Iстер Министрлiгi дипломатиялық
қызметпен айналыспады. Алдында шешiлмеген қиын мәселелерi бар елдi көз
алдыңызға елестетiңiзшi, шет елде ешқандай дипломатиялық өкiлдiгi жоқ,
сыртқы саяси мәселелерге байланысты тәжiрибесi бар бiлiктi кадр мамандар
болған жоқ”.
Президенттiң айтуынша бiз жалған емес, қайғылы жағдайға тап
болдық. Қазақстан елi дамыған потенциалы бiлiктi еңбек ресурстары, пайдалы
қазбалары, ядролық қару бар мемлекет бола тұра, бiр де бiр халықаралық
шарты болмаған.
“Бiз дер кезiнде iшкi саясатымызды құрмасақ, бiздiң мүддемiзге
зиян келушi едi”, - деп Елбасы Н.Назарбаев өз кiтабында атап көрсеткен.
Мемлекет басшысының бұл бағалары Қазақстанның тәуелсiздiк алған кездегi
жағдайын нақ суреттеп бердi.
1991 жылдың 16 желтоқсанында республиканың Жоғарғы Кеңесi
Қазақстанның мемлекеттiк егемендiгi жайында Заңды (декларацияны)
қабылдады[12]. Осы жерде бұл акцияға халықаралық қауымдастық қалай қарайды
деген мәселе тұрды. Жаңа мемлекет өзiн дипломатиялық тануды қажет етiп
тұрды, мұнсыз шын тәуелсiздiк жайында айту мүмкiн емес едi.
Қазақстанды дипломатиялық танудан кейiн, бiздiң сыртқы
саясатымыздың бағыттарын анықтау мәселесi тұрды. Қазақстан қандай сыртқы
саясатты жүргiзедi? Бұл сұрақ көптеген мемлекеттердi толғандырды, өйткенi
жаңа мемлекеттiң сыртқы саяси жағдайына байланысты болатындығын барлығы
түсiндi. Қазақстанның потенциалы мен оның сыртқы саяси үгiттерiн қалай
қатынастыруға болады? Отандық дипломатияның мәнiсi неде, оның негiзi
бағыттары қандай? Сыртқы саясаттағы аумақтық және ғаламдық орындардың қарым-
қатынасы қандай? Өз аумағында ядролық қаруы бар Қазақстан халықаралық
қауiпсiздiк мәселесiн қалай шешу қажет? Қазақстанның қауiпсiздiгiн қандай
дипломатиялық құралдармен қамтамасыз ету қажет?
Осы және де басқа мәселелер сыртқы саясат концепсиясын
өңдеушiлердiң мойнында тұрды. Сол уақытта артықшылықтарды көрсету
қажеттiгi туындап тұрды, ол Қазақстанның нақты талабы мен стратегиялық
мүдделерiн көрсетушi едi.
Концепцияны өндiруге Президенттiң өзi түрткi бердi. Н.Ә.
Назарбаевтың “Қазақстанның егмендi мемлекет ретiнде даму және қалыптасу
стратегиясы” атты кiтабында ол Қазақстанның халықаралық бағытының негiзiгi
нысандарын белгiледi.
“ Ең алдымен, бiз өзiмiздiң саясатымыздың мейiрiмдi бағытын
жариялай отырып, әлемнiң бiрде-бiр мемлекетiне территориялдық талаптарымыз
жоқ екендiгiн баршылыққа мәлiм етемiз.
Өзiмiздiң барлық жаупкершiлiгiмiздi сезiнiп және әрбiр әскери қақтығыс
күрделi зардаптарға алып келетiндiгiн түсiнiп:
- бейбiтшiлiк сақтау Қазақстан саясатының негiзгi мақсаты екендiгiн
мойындаймыз;
- соғысты және әскери күштi қолдану қауiп-қатерiмен қотқытуды саяси,
экономикалық және басқа мақсаттарда қолданудан бас тартамыз;
- қалыптасқан шекарк мызғымастығын, басқа мемлекеттердiң iшкi
iстерiне араласпау қағидаларын ұстанамыз.”
Президент Ұлттық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету мақсатында сыртқы
саяси қызметтiң басымдылығын атап көрсеттi. Осының барысында Қазақстанның
қауiпсiздiк жүйесi аймақтық және планетарлық қауiпсiздiк құрамды бөлiгi
болуы қажет.
Қазақстанның тәуелсiздiк алған мезетiнде ядролық қаруға ие болғанына
байланысты Президент келесiдей айтқан: “Қазақстан келiсiм процессi
негiзiнде ядролық қарудан бос аймақ болады. Өз қауiпсiздiк мүддесiнде
Қазақстанның басты мақсаты - өзiнiң қолсұқпаушылық және территориялды
бiртұтастығының кепiлдiгiн алу.
Сыртқы саяси қызметтiң негiзiнде әр бағыттағы, бiздiң елiмiздiң
ұлттық және мемлекеттiк мүддесi жатуы тиiс. Мұның астарынан әртүрлi
саладағы (әскери, әлеуметтiк-экономикалық, ақпараттық) қауiпсiздiктi ету
халықаралық деңгейде Қазақстанның арттыру тұрды.
Бiздiң дипломатиямыздың табысты болуы мақсаттарымыз бен
мүмкiндiктерiмiздiң дұрыс қарым-қатынаста болуына байланысты екендiгiн
түсiндiк.
2.1. Дипломатиялық корпус түсiнiгi
Дипломатиялық корпус дегенiмiз – тар мағынада дипломатиялық
өкiлiдiктер басшыларының аккредиттелген жиынтығы.
Оларға елшiлер мен уәкiлдер, сонымен қатар iстер сенiп
тапсырылған тұрақты және өкiлдер жатқызылады.
Қазақстан Республикасында басқа елдермен дипломатиялық қарым-
қатынаста болатын елшiлер және сол деңгейiндегi iстер уақытша сенiп
тапсырылған өкiлдер кiредi[13].
Дипломатиялық корпус дегенiмiз кең мағынада тек дипломатиялық
өкiлдiктердiң басшылары ғана емес, олардың қарауындағы дипломатиялық
тұлғалар да жатады.
Тәжiрибеге байланысты оларға өкiл- кеңесшiлердiң
лауазымындағы тұлғалар, кеңесшiлер, бiрiншi, екiншi және үшiншi хатшылар
және атташе жатқызылады.
Әскери атташе мен олардың көмекшiлерiн дипломатиялық тiзiмге
қосу тәртiбi ерекше болуы мүмкiн, мысалы, өзара қағидасы негiзiнде. Яғни,
аккредиттеушi мемлекеттiң дипломатиялық тiзiмiн ескере отырып[14].
Дипломатиялық корпусқа басқа да тұлғалар - дипломатиялық құзыретке
ие тұлғалар: әскери адамдар, әскери- әуе, әскери- теңiз атташелерi және
олардың көмекшiлерi жақызылады және дипломатиялық лауазымға тағайындалған
әртүрлi мамандар жатқызылады[15]. Сауда- саттық өкiлдiктерi бар елдерде
олардың басшылары сауду- саттық төрағасы келiсiм бойынша барған елде
дипломатиялық елшiлiк тiзбесiне кiргiзiлуi мүмкiн.
Дипломатиялық корпусқа жоғарыда аталған тұлғалардың әйелдерi,
бала-шағалары да кiргiзiледi.
Сауда өкiлдiктерi бар елдерде, олардың басшылары – сауда өкiлi,
қабылдаушы мемлекетпен келiсiм бойынша елшiлiктiң дипломатиялық тiзiмiне
енгiзiлуi мүмкiн. Айтылып кеткендей, ол негiзiнен елшi-кеңесшiден немесе
кеңесшiден кейiн Елшi жоқ кезде елшiлiктiң iстерiн басқаруға құқылы.
Сонымен қатар, жоғарыда аталып кеткен тұлғалардың жанұя мүшелерi де
дипломатиялық корпусқа жатқызылады: әйелдерi мен балалары, оған қоса
кәмелетке жетпеген ұлдары және байланысты емес, тұрмысқа шықпаған қыз
балалары[16].
Өкiлдiктiң басшысы өз жұмысына барған елдiң тәжiрибесiне
байланысты немесе сенiм грамотасы тапсырылғаннан кейiн ғана кiрiсе алады.
Сенiм грамотасы немесе оның көшiрмелерi өкiлдiктiң басшысының
келген күнi мен сағатынан бастап тапсырылады.
Өкiлдiктiң басшылары үш топқа бөлiнедi:
1) елшiлер мен нунцийлер класы, олар мемлекет басшысы арқылы
аккредиттеледi;
2) мемлекет басшысы арқылы аккредиттелетiн елшiлер мен
интернуцийлердiң класы;
3) Сыртқы Iстер Министрi арқылы аккредиттелетiн iстер сенiп
тапсырылған дипломаттар класы.
Өкiлдiтердiң басшылары болу керек болатын кластар мемлекеттер
арасындағы келiсiм бойынша анықталады.
Дипломатиялық корпус қандай-да бiр саяси ұйымның немесе заңды
тұлғаның құзыретiне ие емес, бiрақ өз құзыретi шегiнде көптеген хаттамалық
мәселелердi жедел түрде шеше алады, барған елдiң саяси өмiрiнiң сол немесе
басқа аспектiлерi туралы ақпараттық өз уақытында хабарлауына негiз болады,
ресми топтармен немесе өкiлдiктердiң өздерiмен тығыз қатынаста болады.
Дипломатиялық корпустың құзыретi мен қызметiн анықтайтын ешқандай
халықаралық - құқықтық нормалар жоқ.
Дипломаттар басқа дипломаттармен бiрге қызмет етiп, бiр-бiрiмен
тығыз байланыста болады. Дипломатиялық корпустың бар болуы дипломаттар үшiн
өте маңызды. Ол – олардың өмiрiнiң бiр бөлiгi[17].
Американдық дипломат А.Уотсонның жазуы бойынша дипломатиялық
корпус бұл дипломатиялық делдалдықтың жан-жақты жүйесi ретiнде әрекет
ететiн дипломатиялық миссия[18].
Дипломатиялық корпус халықаралық құқық нормасында негiзделген
институт, заңды тұлғалық құқығына ие саяси бiрлестiк немесе ұйым емес.
ҚСРО Сыртқы Iстер инистрлiгiнiң хаттамалық бөлiмiнiң меңгерушiсi
ретiнде көп жылдар қызмет еткен Ф.Ф.Молочковтың кiтабында дипломатиялық
корпус жөнiнде көптеген беделдi дипломаттар мен заңгерлердiң ойлары орын
тапқан. “ Дипломатиялық құқықтың курсы” кiтабының авторы Протье-Фодерс
дипломатиялық корпусқа төмендегiдей анықтама берген: “ ол заңды немесе
саяси тұлға болып табылмайды. Бұл бiр-бiрiнен тәуелсiз адамдардың
бiрлестiгi”.Мұнымен француздық автор Рауль Жене мен испандық автор Рубен
Ферейра де Мельо да келiскен[19].
Халықаралық тәжiрибемен дипломатиялық корпустың хаттамалық
мәселелердi қарау кезiнде ұжыммен қатысуына рұқсат етiледi[20]. Алайда,
1918 жылы Петроградта дипломатиялық корпус үш рет саяси арызбен
баяндама жасаған кезде, оның барлығын да үкiмет одан елдiң iшкi iсiне
аралысуға талпыныс деп бас тартқан[21].
1956 жылы Мысырға қарсы Франция мен Англия соғыс ашқан кезде
Мәскеуде осы екi елдiң елшiлiктерiне қарсы студенттер шеруi болды.
Швецияның елшiсi Сульман дипломатиялық корпустың дуайенi ретiнде ҚСРО
Сыртқы Iстер Министрлiгiнен елшiлiктердiң дұрыс жұмыс жасауға жағдай
туғызуға шара қолдану туралы сұраған кезде оның бұл сұранысы қабылданбады.
Оған екi елдiң арасындағы қарым-қатынас екi жақ негiзде құралатындығы,
дуайеннiң қызметi хаттамалық мәселелердi қараумен шектелетiндiгi жайында
айтылды. Бұдан кейiн Швецияның дуайенi Сыртқы Iстер Министрлiгiне баруды
қойды. Бiрақ елшiлiктегi шерулер бұдан кейiн де аз болған жоқ. Соған
қарамастан дипломатиялық корпус өзiнiң жұмысын тоқтатқан жоқ[22].
Сыртқы iстер ведомстволары дипломатиялық корпустың анықтамаларын
жиi шығарып тұрды.
Кейбiр елдерде шет ел дипломаттарының дипломатиялық клубтары
бар, сыртқы iстер министрлiктер дипломатиялық корпус мүшелерiнiң арасында
үлкен жұмыс жүргiзуде, кинолар қойылып, басқа да шаралар жүзеге
асырылады[23].
Дипломатиялық корпус мүшелерiн сол елге келген шетелдiң
монархтары мен мемлекеттердiң басшыларына таныстырады.
Ең бастысы – дипломатиялық корпус қызмет етiп, әртүрлi елдердiң
дипломаттарын бiрiктiредi.
Дипломатиялық корпусты әрқалай қауымдастық, гильдия, бiрлестiк,
ұйым, чехтар, ал кейде қалжыңмен “мафия” деп те атайды.
Дипломатиялық корпустың мүшелерiн кәсiби ынтымақтастық, кәсiби
мүдде бiрiктiредi. Олар басқа мамандық адамдарынан өздерiн ерекше ,
элиталық класс ретiнде сезiнедi.
Орта ғасырда оларды арнайы жасақталған аудандарға
орналастыратын, бұқара халықтан оқшау болып, тек қана бiр-бiрiмен
араласатын.
“Дипломаттарды жергiлiктi халықтан оқшаулау” институты өз
апогейiне ХIХ ғасырдың соңғы ширегiнде Қытыйда жеттi, елшiлiк кварталы
дипломаттарды қалған Пекиннен бөлiп тұратын. Тек, 1900 жылы Боксерлiк
көтерiлiстен кейiн ғана елшiлiк квартал қытай үкiметiң бақылауынан шықты.
Елдегi дипломатиялқ корпустың саны қандай? Югославиялық заңгер
М.Бартостың ойынша дипломатиялық тiзiмге байланысты оның мүшелерiнiң саны
200-ден 4000 адамға дейiн жетедi, ал олардың қызметшiлерiнiң саны одан 4-5
есе асып түседi.
Г.Никольсон өзiнiң “Дипломатия” атты кiтабында дипломаттың
мiнезiн былай суреттеген: “шынайылық, нақтылық, салмақтылық, төзiмдiлiк,
қарапайымдылық, жақсы мiнез, менмендiктiң жоқ болуы ( өйткенi менмендiк
дипломаттың басты кемшiлiгi болып табылады), бейiмделгiш қасиетке ие ( яғни
Никольсон бойынша келiссөзге орай әрiптесiнiң көзқарасын түсiну), өзiнiң
әмiршiсi қатысында ниеттес болуы сияқты қасиеттер”[24].
Дипломаттармен қарым-қатынас орналастырғанда кейбiр “жазылмаған
ережелердi” есте ұстау қажет.
Дипломаттар өте сезiмтал адамдар, олар сөздiң астарында не бар
екенiндiгiн тез түсiнiп қояды[25]. Әдеттегiдей олардың өздерi сыпайы,
iзгiлiктi, әңгiмеге тез араласқыш болып келедi және басқалардан да сондай
қатынасты талап етедi.
Олардың ойынша, басқа елдердiң дипломаттары өздерiн жақсы
көрмеседе, оларға сыймен және өте жоғарғы дәрежеде мейiрiмдi қарау қажет.
Олар да өздерi сияқты сезiмтал адамдармен кездесiп, оларға аса ықыласпен
қарап, басқалардан да соны күтедi[26].
Бiр ағылшындық дипломат екi немiс дипломаттарын кездестiргенiн
төмендегiше есiне түсiредi. Кездескеннен соң жаңбыр жауып кетiп, олардың
екеуiнде бiр қолшатыр бола тұра, олар қолшатырды оған ұсына қойған.
Осыдан дипломаттардың джентельмендiк қасиеттерiн байқауға болады. Мамандық
оларға осындай таңба қалдырады.
Дипломаттардың барлығы бiрдей ақпарат iздеп, оған баға беруге
тырысады. Уотсон А. Дипломатиялық корпустың тек бiрлестiгiн ғана
қарастырмай, сонымен бiрге оның iшiндегi дау-жанжалдарға көңiл аударып, әр
елшiлiктiң өзiнiң ақпарат қайнар көздерi әртүрлi болатындығын байқады.
Әрбiр елшiлiк дипломаттарының өзiнiң ақпараты болады және сол
ақпарат негiзiнде олар елдегi жағдайды бағалайды. Бiр елшiлiктер белгiлi
бiр қоғам шеңберiнде байланысса, бiреулер басқалармен байланысады.
Елде көп уақыт жұмыс iстейтiн және үкiметпен терең сенiмдi
қатынастар орналыстырған елшiлердiң ақпараты аса маңызды.
Осындай дипломаттармен сұхбаттасу басқа елдерге өз ақпарат
қорларын толтыруға мүмкiндiк бередi. Бiрақ, көп жағдайда, сiздiң
елшiлiгiңiзге аса пайдалы ақпарат басқа елшiлiктi мүлдем қызықтырмауы
мүмкiн. Сондықтан, одан ешнәрсе бiлу мүмкiн болып көрiнбейдi. Сөйтiп,
қатынаста белгiлi бiр парықсыздық (безразличие) пайда болады.
Мысалға, сөйтiп, 80-жылдары Лондонда, Фолкленд дағдарысы
кезiнде Кеңес елшiлiгiне Аргентинаның мәселенi шешу позициясын бiлу үшiн
Куба дипломатын сүрауға тура келдi, өйткенi, Кеңес өкiлеттiгiнiң жұмысы
көптiгiнен ол Латын Америка елдерiң өкiлдерiмен сенiмдi қатынастар орнатуға
мүмкiндiгi болмады. Және де бұл ақпарат осы мәселенi шешуге үлкен көмегiн
тигiздi. Төтенше жағдай кезiнде немесе қабылдаушы елдiң үкiметiмен
қиыншылықтар туындағанда, басқа мемлекеттердiң елшiлiктерiмен байланысу
ерекше мағынаға ие болады. Олардың берген ақпарат аса құнды болуы мүмкiн.
Қабылдаушы елмен қатынастар үзiлген жағдайда, басқа бiр қандай-да
мемлекеттiң елшiлiгi сiзiдң мүдделерiңiздi уәкiлдейдi[27].
Сонымен қатар, олар өз елдерiнде үлкен университеттер мен
институттарда оқыған, яғни барлығы дерлiк бiлiмдi болады.
Бiр аймақта жұмыс iстей отырып, олар бiр-бiрiн қызмет бабымен
бiледi, басқа мемлекеттердiң шетелдiк өкiлдiктерiнде ортақ достары бар.
Олардың жанұялық, жеке бастарының проблемалары бiр-бiрiне ұқсас болады.
Олар өздерiне “екiншi Отанды” таңдамай, үкiмет қай жаққа жiберсе, сол жаққа
барып, ауа-райы жақпаса да соған бейiмделуге тырысады.
Олардың көбiсiнде балалардың мектепке бару мәселесi
толғандырады, өйткенi бiрде бiр елде, екiншiсiнде екiншi елде жүредi,
олардың жалпы шешiлу жолдарын iздейдi. Сол арқылы оларда жұмыста да,
тұрмыста да ортақ мүдделерi пайда болады.
Соңғы кезде, әсiресе өткен ғасырдың 80-шi, 90-шi жылдары
қоғамның дипломатиялық корпуспен бiрге әлемдiк дамудағы дипломатиялық ролi
мен орны өзгерiп кеттi.
“Үлкен Жетiлiк” “Ұлы сауда елдердiң” кездесулерi басталып, жиi болып
тұрды. Америка Құрама Штаттары, Еуропа державалары, Жапония, Канада,
НАТО елдерi мен Еуропадағы даудағы жақтардың әртүрлi, ең құзiреттi
деңгейлерде, яғни елшiлердiң қатысуымен, позицияларды келiстiру
қажеттiгi туындады.
Ғалымдар мен дипломаттардың айтуына қарағанда дипломатиялық iс-
әрекеттердiң көлемi өскен, осыған байланысты халықаралық саясат пен
дипломатияны басқару қажеттiгi туындаған. Дипломатиялық корпустың қызметi
қайтадан бой ала бастады және бiзiдiң оған үлкен қызығушылықты осы
жағдаймен түсiндiруге болады[28].
Кеңес дипломатиясы үшiн дипломатиялық корпустың мүмкiндiктерiн
толық көлемде бағаламау тән болды және басқа дипломаттармен қарым-
қатынастарға(әсiресе, баьыс елдерiнде) түсуге қатты көңiл бөлмеу осының
салдарынан шығып отыр.
Кеңес елшiлiктерi мен социалистiк елдер елшiлiктерiнiң байланысы
нығая түстi: Румыния мен Венгрия елдерi ғана бұған қатыспады. Венгрияның
келiспеген өкiлдерi Дипломатиялық академияда оқылады, ал Румыния болса
Дипломатиялық академияға мүлдем өкiлдерiн жiбермедi. Польша елi өз
өкiлдерiне елшiлiктiң есебiнен пәтерлер бөлiп бердi, өйткенi олар
өкiлдерiнiң жатақханада түрып, кеңес елi тыңдаушыларымен араласқандығын
қаламады.
Елшiлiкте социалистiк мемлекеттер жиналған кезде, Венгрия мен
Румыния мiнбеге өздерiнiң баяндамаларымен сирек шықты, өйткенi олар кеңес
елi елшiлiктерiн тыңдауды қалады. ГДР, Чехославакия, Вьетнам, Монғол Халық
Республикасы мемлекетерi бiздiң ақпаратпен ғана өмiр сүрдi.
“Үшiншi әлемдегi” мемлекеттермен жиi байланыс жасалып түрды.
Бiрақ, бұл байланыстар бiзден көрi оларға пайдалырақ болды.Өйткенi олардың
дипломаттары жаңадан аяқтарынан тұрып келе жатқан болатын, олардың
кейбiреулерi тәжiрибесiз болғандықтан кең көлемдi ақпаратқа ие болмаған
едi. Тек Индия және Таяу шығыс мемлекеттерi Сирия ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz