Шешендік сөздердің жанрлық ерекшелігі

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 54 бет
Таңдаулыға:

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Филология факультеті

Әдебиет теориясы және фольклористика кафедрасы

Шайменова Жанат Шайздарқызы

Шешендік сөздердің жанрлық ерекшелігі

(Бітіру жұмысы)

Ғылыми жетекшісі: Әбдіқұлова Р. М.

Ф. ғ. д. доц.

Пікір жазушы:

Ф. ғ. к. Ахметов М.

Норма бақылаушы: Баянбаева Ж.

Аға оқытушы

Орындаған:

4 курс студенті. Шайменова Ж.

Қорғауға жіберілді:

“ “ 2007 ж.

Әдебит теориясы және

Фолклористика кафедрасының

меңгерушісі, ф. ғ. д., профессор Майтанов Б. Қ.

Алматы 2007

Реферат

Жұмыстың тақырыбы: Шешендік сөздердің жарлық ерекшелігі.

Жұмыстың көлемі: 51 бет.

Жұмыстық құрылымы: Кіріспе

Мазмұны

Негізгі бөлім

1 бөлім. Шешендік сөз жанрының тарихы мен

теориясы.

2 бөлім. Шешендік сөз жанрын жүйелеу

принциптері.

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Жұмыстың мақсаты мен міндеттері : Берілген тақырыпқа сай Бітіру жұмысының зерттеу мақсатын былайша белгіледік. Шешендік сөздердің жанр ретіндегі, дербес шығарма ретіндегі структурасын ашу. Ішкі жанрлық үлгілердің нық шекарасын белгілеу, теориялық анықгамалар беру.

Жұмыстың әдіснамасы мен әдістері: Зерттеу жұмысының негізгі әдіс-тәсіліне әдеби-теориялық және әдеби-тарихилық тұрғыда саралау әдістері, сондай-ақ зерттеудің әдіснамасына отандық және алыс-жақын шет елдік ғалымдардың әдеби-теориялық, сын-зерттеу еңбектері алынды.

Жұмыстың жаңалығы: Жұмыста шешендік сөздердің теориялық табиғаты жайлы дәстүрлі тавтологиалық пікірлермен келісе бермейтін тың соны концепциалар үсынылып, жанрға жаңа теориалық байлам-анықгама берілді. Қазақ шешендік өнеріне тән айла-амалдардың, сонымен қатар шешендік сөздердегі тапқырлықты туындататын тәсілдердің айқындалуы да жұмыстың жаңашылдық беті болады.

Пайдаланылған әдебиеттер саны: 39

Жұмыстың мазмұнын сипаттайтын кілт сөздер: шенендік өнер, шешендік сөз, риторика, шешен, жанр, мысал т. б.

М А З М Ұ Н Ы

КІРІСПЕ . . . 3-5

1 БӨЛІМ Шешендік сөз жанрының тарихы мен теориясы . . . 6-16

2 БӨЛІМ Шешендік сөз жанрының жүйелеу принциптері . . . 17-

ҚОРЫТЫНДЫ . . .

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . .

КІРІСПЕ

Қазақ әдебиеттану ғылымының алдында тұрған күрделі мәселелер - жанрлардың теориялық табиғатын айқындау, генезисі мен типологиялық сипатын саралау, сондай-ақ әдеби тарихи сабақтастық және дәстүр мен жаңашылдық проблемалары тұрғысынан әдеби дамудың мәнін ашу.

Әдеби мұраны игерудің ғылымы (фольклортану мен әдебиеттану) туып, дамып, калыптасқаннан бергі уақытта әдеби жанрларды жеке-жеке зерттеу ісі қолға алынып, бұл бағытта біршама еңбектер тындырылды.

Қолда бар зерттеу еңбектерде жанрлар табиғаты, олардың кейбір жекелеген теориялық мәселелері ғана ара-кідік сөз етілмей, жанр табиғатының түтас келбеті, болмыс-бітімі яғни тақырыптық-идеялық, композициялық-сюжеттік, образ және образдылық, тілдік-стильдік, әдістік-тәсілдік мәселелері өзара бірлікте карастырылып, сондай-ақ жанрлардың ұлттық дүниетаным, сыр мен сымбат секілді қритерилермен тығыз байланысты болып келетін зерттеудің психологиялық, эстетикалық категориялары жан-жақты көрініс тапты. Жалпы алғанда жанрлар поэтикасын жасау қолға алынды.

Жанр табиғатын айқындау бірер адамның қолынан келер іс емес. Жанрларды жеке дара қарастырған күннің өзінде, сандаған ғалымдардың жаппай жұмыла кірісуін қажет ететін күрделі дүние екендігін, әлі де болса жанр болмысындағы шешімін таппай жатқан түрлі ғылыми теориялық сұрақгардың туындауы растайды. Жанр табиғатын саралаудың қиындығын: "Жанр - это такая категория литературы, фольклора и искусства, которая характеризуется с одной стороны, универсальностью, а с другой стороны конкретностью", - деп атап көрсетеді С. А. Қасқабасов /16:18/.

Жанр сипатын ашу барысындағы теориялық толғамдардың кейбір жағдайда өзгермелілігі жанрдың тарихи категория екендігінде. Сана мен сезімнің, ақыл-ойдың жетілуіне байланысты көркемдік танымның белді кұралы ретінде жанрлар әр дәуірдің алға тартқан тарихи алғы шарттарына сәйкес бірін-бірі алмастырып отырады. Бұдан қандай жанр болмасын "мәңгілік" мәртебесінен айырылады деген ұғым қалыптасуы тиіс. Мәселе, әдеби-ғылыми танымның жетістіктеріне орай жанрды түстеп танудың, түрге жіктеудің, саралаудың принциптерінің өзгеруінде. Ал оның өзі жоғарыда айтқан жанрлардың типтері мен характерлерінің, әр кезеңдегі қызметінің алмасуына негізделеді.

Бұдан кейін зерттеудің әдебиет тану ғылымында фольклорлық және әдеби принциптері туындайды. Ал қазіргі кезеңде жанр мәселесін зерттеу ісінде әдебилік принциптерді жандаңдыру, өрістету кейбір тұстағы фольклорлық принциптер тұрғысынан қарастырылған ғылыми зерттеу еңбектеріндегі шешімін таппаған ғылыми-теориялық, ғылыми-сыни зерттеушілік ой-пікірді дамытып, өзіндік зерттеудің методологиясын қалыптастырады.

Қазақ әдебиеттану ғылымы қазіргі кезеңде ұлт әдебиетінің мәселелерін терендетіп зерттеу дәрежесіне жетіп отыр. Оған М. Әуезов, Қ. Жұмалиев, Е. Ысмайыловтардан кейінгі М. Қаратаевтың, З. Қабдоловтың, С. Қирабаевтың, З. Ахметовтың, Е. Лизунованың, Р. Бердібаевтің, Ш. Сәтбаеваның, С. Қасқабасовтың, Ш. Елеукеновтың Р. Нұрғалиевтің, Н. Ғабдуллиннің, Т. Кәкішовтің, Ә. Нарымбетовтың, Ж. Смағұловтың, О. Нұрмағанбетованың, Ш. Ыбыраевтың, Ж. Дәдебаетың, Б. Майтановтың, Б. Абылқасымовтың, Б. Мамыраевтың және т. б. еңбектері дәлел бола алады.

"Осы уақытқа шейін сан ғасырлық тарихы бар ұлттық шешендік өнері, яғни би-шешендер мұрасы көркем сөз ретінде бағаланады да, әлеуметтік-қоғамдық мәні, мемлекет тағдырын шешудегі ересек қызметті елеусіз, ескерусіз қалды" десек те, зерттеудің тың, соны, сындарлы принциптерімен қарауды қажет ететін сөз өнерінің қолмақты саласы - шешендік сөздер /22:3/

Жұмыстың өзектілігі. Шешендік сөздер шешендік өнер аясында туып, толысып өсіп қалыптасты. Шешендік өнер - әлемдік кұбылыс. Ерте заманда шешендік өнер Мысыр, Вавилон, Ассирия, Қытай, Үндістан елдерінде өркендей дамыған. Алайда осынау өнердің үзілмес тарихы көне Грециядан басталады. Өйткені, шешендік өнер қоғамдық қажегтіліктен туды, құлиеленушілік қоғамда әлеуметтік даму өрістеп, демократияның жандануына жойқын қозғаушы күш ретінде тарих сахнасьна шықгы. Б. з. д. V ғасырдың екінші жартысында грек-парсы соғысынан кейін, Афинада және оның қоғамдық өмірінде мемлекет істерінде, саясат мақсатында маңызды факторға айналды.

Қазақ қоғамында да шешендік өнердің алатын орны зор. Ұрпақ тәрбиесінде, ел басқару жүйесінде, елді сәулелендіру жолында, әрине, халықтың сан ғасырлық тәжірбиесінде қорытылып екшелген, жинақгалып жүйеленген ақыл-нақыл, өсиет-насихатқа негізделген отты да нақышты, шебер де шешен айтылатын ауызша сөздік толғамның танымдық әрі тәрбиелік мәні айрықша.

Қазақ жұрты - жаратылысынан шешендік өнерге бейім халық. Оның қиыннан қиыстыра, төтеннен төге сөйлейтін тапқыр да ақылды, бейнелі де бедерлі, аталы да баталы, нақыл, қомақгы ойлары жөнінде өзіміз де, өзгелер де таңдай қағып айтудамыз. Шоқанмен бірге қазақ ауылдарында ойын-сауықтарда, ас-тойларда болып ел өмірін, халық қадірін жақсы білген, арнайы зерттеген ғалым Г. Н. Потанин қазақтың ақ жарқын мінезін, сауықшылдығын, білім құмарлығын француздарға, ал жаңалыққа, әсіресе, өнер-білімге құмарлығын және өмірге құштарлығын ежелгі афиндіктерге-грекгерге ұқсатады. "Қазақтар жігерлі, таза жанды, өмірге құштар халық; олар ойын сауыққа құмар; киімнің ашық түр түсін; өмірдін көңілдісін сүйеді. Өлгенді еске алудың өзі бұл халықта ойын-сауығымен, ат жарысымен, ән-күйімен, ақындар айтысымен, өлең-жырмен той-мерекеге айналады. Серілік пен сән-салтанат қуу, бәлкім, қазақтарды кейбір жағдайда атақ құмарлыққа баулитын сияқгы. Бұл жағынан олар француздарға ұқсайды. Афиндіктер секідді қазақтар да жаңалық-хабарға әуес, әуестік жас буында білім құштарлыққа ауысуда", - деп таңданыс білдірген /30:167/. Қазақ даласын оңды-солды кезген, кей жағдайда сахара адамдарымен істес болған батыс Европаның, орыс оқымысты-саяхатшыларының, ориенталист ғалымдарының (В. В, Радлов, Г. Н. Потанин, В. И, Даль, А. В. Затаевич А. Янушкевич, Н. М. Ядринцев, Н. И. Веселовский т. б. ) бұл іспетті жазбалары жетерлік.

Бөгде ұлт өкілдерінің әлгіндей тұжырымды ойлары құр еліктеуден, үстірт бақылаудан туған нәрсе емес, керісінше, қазақ жұртының салт-санасымен, өмір сүру дағдысымен етене араласып, қабылдап алған ақиқат шындықтан кейінгі жүрек жарып шыққан сындарлы ой-толғақ.

Қазақ шешендік өнері - атадан балаға мирас болып, алтын баулы желісі үзілмей келе жатқан ардақты өнер. Теңіз тербеп тереңінде шайқалған інжу маржандай ғасырлар бойы халық жадында сақталып, жұпталып көптің көкейіне орнаған шешендік сөздер шешендердің даналық сөздерінде ашылады, айқындалады, ал шешендер әлденеше ұрпақтың сана сезімін аралап, көптің көкейіне қонақтаған ойлы, сырлы сөздерді жаттап, жадында сақтайды, керекті жерінде жаңартып кәдеге жаратады. Қазақ шешендік өнерінің піспегі - шешен билерде, күбісі - халық. Ел есінде жүрген шешендік нұсқалардың туындыгері - шешен-би. Халық заманы озған сайын әлгіндей сөз үлгілерін талқыға салып, қырлап, өндеп, кұлпыртып әкеліп, кейде тіпті сан-саққа жұгіртіп әркімдердің (шешен-билердің) атынан айтады. Осындай әдеби-халықтық, фольклорлық сұрыптаулардан кейінгі біздің заманымызға келіп жеткен шешендік сөздер шымырқанған қымыздай жұтылған, тандай татырлық дүниелер болып келеді.

Ұлттық өнеріміздің тарихында Майқы би Мәнұлынан (Айса пайғамбардың тұстасы) бастап, Майқы би Төбейұлы (1105-1225 жылдар шамасы), Аяз би Жаманұлы (ХІ-ХІІғ), Мөңке би( 1207-1250), Едіғе би (1354-1419), Бәйдібек би (1356-1419 жылдар шамасы), Әз Жәнібек (1406-1473), Жиренше шешен, Шоған би (1584-1642), Әсет би ( 1676-1723), Қадір-Тайжан, Тоқсан, Жанкісі, Азтайлақ, Бөлтірік, Сары, Сырлыбек, Бала би, Ноғайбай, Сақкұлақ, Бапан, Шоң, Шорман, Байдалы, Қараменде, Алшынбай, Асаубай секілді, сондай-ақ, Толе би, Қаз дауысты Қазыбек және Әйтеке билердің жарқын бейнелерін әлі де қазақ даласындағы айтулы шешен-билер есімімен толықтыра, молықтыра айтуға болады.

1. Шешендік сөз жанрының тарихы мен теориясы

Шешендік өнер бар да, сол өнер жайлы ғылым бар. Антикалық грек-рим мәдениетінен белгілі "Риторика" ілімі шешендік өнердің табиғатын, болмыс-бітімін, сыр мен сымбатын зерттейді. Қазақ әдебиеттану ғылымында шешендік өнерді зерттейтін ғылымның терминдік атауы қалыптаспаған. Әдебиеттану ғылымының құрамдас бөлігі ретінде қарастырылады.

Қазақ топырағындағы шешендік өнерді зерттейтін ғылымның жеке сала болып қалыптасуы, өзіндік терминдік атау-ұғымдарының пайда болуы, әлемдік маңызға ие болуы - болашақтың ісі.

Сонымен, риторика, шешендік өнер әлем тарихындағы көне ғылымдардың бірінен саналады. Мыңдаған жылдар өмір сүріп келеді. Шешендік өнер ғылым ретінде қоғам дамуының әртүрлі кезендерінде бірде маңызы артып, еңді бірде мәні төмендегенімен, өзінің дамуын үзбей өрістеп келеді.

Шешендік өнердегідей, басқа ғылымдармен салыстырғанда, мәдениет пен өнер тарихындағы сабақтастық, дәстүр, мәдени тоғыс, тарихи ұлттық тіл мен діл, сондай-ақ жалпы ортақ адами сипат наты, дәл көрінбейді.

Бүгінгі таңда шешендік өнерге деген қызығушылық артып отыр. Бұл занды да. Өйткені кез-келген қоғамдық жұйені либерализациялау адам құқы мен еркіне деген көзқарасты жандандырады. Ал мұның өзі сөз бостандығын туындатады. Сөз құдіретіне ие болу құштарлығы әрқашанда болады, бірақ оның мәні өте-мөте өтпелі кезеңдерде, демократияның саналы дәуірлеу тұсында артады. Мұның тарих тағылымындағы айғағын шешендік өнердің гүлдену дәуірлерінің көне грек және рим елдерінің шарықгау дәуірімен, қайта өрлеу кезеңімен (эпоха ренессанс), Франциядағы XVIII ғасыр, Ресейдегі XX ғасыр революцияларымен, қазақ топырағындағы XV ғасырдан бастап бүгінгі күнге дейінгі егеменді мемлекет, ел болу кезендерімен сайма-сай келуінен көреміз.

Шешендік өнер теориясысының әр дәуірдегі даму тарихын пайымдап қадағалау қызғылықты да үйренерлігі мол нәрсе.

Қазақ әдебиеттану ғылымындағы кенжелеп дамыған саланың бірі шешендік сөздерді зерттеу десек, шешендік өнер тарихын оқып-зерттеу ісінің практикалық мәні біз үшін айрықша.

Шешендік сөздердің жанрлық табиғатын айқын танып білу үшін антикалық шешендік өнер ғылымын білу қажеттілігі туындайды. Өйткені онда шешендік өнердің негізгі заңдылықтары мен ережелерінің канондық негіздері жатыр. Ал кейінгі теориялық еңбектер гректер мен римдіктердің теориялық ілімдерін жетілдірумен, нақтылаумен болды.

Шешендік өнердің зерттеліп ғылыми жүйеленуі ерте замандардан басталған. Мәселен, көне грек, рим дәуірінде бұл өнердің жеке пән ретінде оқытылып, теориялық тұрғыдан зерттеле бастағанын көреміз.

Антикалық шешендік өнер қақындығы алғашқы толыққанды мәліметті бізге Перикл дәуірі (б. з. д. V ғ. ) береді. Перикл даңққа мемлекет және саясат қайраткері бола жүріп адамдарды сұлу сөзбен ораған шешен ретінде бөленді.

Бұл кезеңдерде шешендік сөздердің теориясы мен шешендік өнер ілімі пайда болды. Оның негізін Коракс, Лисий және Горгий салды. Коракс шешендік өнерге "Шешендік дегеніміз - нандырудың қызметшісі" - деп анықгама берді. /26:548/.

Көне Грециядағы софистер (б. з. д. V ғ. ) шешендік өнердің нағыз шеберлері болды. Олар әртүрлі көзқарасты тұтынушылардың арасында сөз сайыстарын өткізіп, сөз кұдіретін танытатын тапқырлық сайыстарында сынасты. Софистер өздерінің теориялық және практикалық сабақтарының мақсаты жастарды қоғамдық шынайы өмірге дайындау деп түйді Сондай-ақ олар шешендерді (кәсіби шешендерді) дайындады. Софист Горгий алғашқы шешендік өнер туралы оқулықты да жазды.

Софистік ағымның көрнекті өкілдерінің бірі - Сократ. Сократ ғылыми трактат жазып қалдырмаған. Оның философиялық ой-тұжырымдары Аристотель мен Платон еңбектерінде көрініс тапқан. Сократ даналық сөздерін көшеде, алаңда жиын-топқа сөйлеп, айтып отырған.

Сократтың тәсілі - асқан шеберлікпен табылған сұрақ-жауап арқылы қисынды әңгіме-дүкен құру, сөйтіп күрделі, ғибратты ойлар өрбіту.

Софистердің риторика ғылымына сіңірген еңбегін әдебиетші ғалым С. Негимов былайша бағалайды: "Олар риториканы -шешендік, эвристиканы - тартыс өнері, диалектиканы - дәлелдеу өнері дәрежесіне жеткізді" - дейді /22:10/.

Шешендік өнер теориясына айтулы үлес қосқан грек философтары: Платон мен Аристотель болды.

Платон шешендік өнердің пәні мен мәнін: "Шешендік -нандырудың шебері, оның маңызы мен мақсаты осында" - деп, анықтайды /26:265/.

Шешендік өнер теориясының бүтін бір дәуірін тудырған атакты грек ойшылы, алыптардың алыбы, жаратылыс, логика, этика, психология, педагогика, тарих, саясат, эстетика ғылымдарының түп-тамырын қозғап зерттеген Аристотель творчествосы.

Шешендік өнер табиғатын жасай отырып, Аристотель риторика пәнінің ауқымын өзіне дейінгі бұл мәселеге қатысты көзқарастармен салыстырғанда кеңейте түсті. Аристотельдің айтуынша, риторика жекелеген пәннің арнасында қалып қалмауы керек. Ол нандырудың құралы мен жолдарын шартты түрде барлық пәндерден таба алады. Осы қасиетімен ол дәрігерлік, арифметика, геометрия т. б. арнайы ғылымдардан ерекшеленеді.

Шешендік өнердің жалпылық мәнін, мақсатын тиянақтаған соң, Аристотель шешеннің мақсатқа жету жолында нені меңгеру керек екендігін үйретеді.

Шешеннің сөйлеу барысындағы нандырудың амалдарын қарастыра отырып, Аристотель өзінің "Риторика" еңбегін үш бөлімінен түзеді. Бірінші бөлімде шешеннің тыңдаушыларын тыңдауға мәжбүр ететін принциптері сараланады. Екінші бөлім тындаушының сеніміне кіріп мақсатқа жету үшін қажетті шешеннің жеке бас қасиеттері мен ерекшеліктері сипатталады.

Үшінші бөлімде Аристотель шешендік өнердің техникалық жақтарын: сөйлеу процесінде пайдаланатын ойды жарыққа шығарудың амалдарын, сөйлеу мәтіндерінің құрлысын қарастырады. Ол сөйлеудің алғы сөз, әнгіме, дәлелдеме, қорытынды секілді төрт түрлі бөлшегін бөліп көрсетіп, әрқайсысының нандыруға, сендіруге қажетгі маңызын жан-жақты негіздейді /5:159-164/.

Көне Грецияның маңдай алды шешендерінің бірі - Демосфен, (б. з. д. 384-322 жж. ) Құл иеленушілік дәуірдің өкілі, демократиялық құрылымның қорғаны болған адам. Оның Македонияның үстемдік әрекеттеріне қарсы дербестік үшін болған Афина күресінің тұсындағы саясат шешен сөздері, әсіресе, антимакедониялық партияны басқарған кездегі және оның Македония патшасы Филипке қарсы айтқан сындарлы сөздері тарихта қалып, тағылымдық сөздердің қатарына енді.

Шешендік өнер Демосфен өмірінің мәні болды, ол оны аталмыш өнердің ұстазы етіп шығарды. Ол қажырлылық пен үлкен еңбектің арқасында "өзін-өзі қайта туындатты", әлем шешендерінің эквивалентіне айналды. Демосфен сөйлеу мен оның техникасын шегіне жеткізді. Ол өзінің болмысы арқылы Цицеронның "Ақын болып жаралу керек, шешендер жүре келе қалыптасады" деген аталы сөзін дәлелдеп шықты. Ал бұл принциптің қазақ топырағындағы көрінісін бабаларымыз "көре-көре көсем болады, сөйлей-сөйлей шешен болады" деп ұлағатты оймен өрнектеген.

Демосфен өз өнернамасында сұрақ-жауап әдісін кеңінен пайдаланған. Осылайша, сөздің драмалық қасиетін күшейтті. Ол нақтылы дерек көздерімен сөйлеген, ойды түсінікті, еркін баяндаған. Сөйлеудің техникасын еркін меңгерген ол тыңдаушы алдында мың сан қозғалысқа түскен. Демосфен сөздері сөйлеу мәнерімен туған. Қарапайым және көтеріңкі пафоспен (екі стильде) келеді. Ол осы екі стильді де еркін игерген. "Демосфеннен 170 қолжазба біздің дәуірімізге келіп жетті /14:13/.

Грек шешендік өнерінің игі әсері арқасында көне Римде де бүл өнер дами бастады. Біздің дәуірімізге дейінгі III ғасыр Рим мен Грек елдерінде эллиндік дәуір деп аталып, әдеби-мәдени құндылықтардың алмасуымен сипатталады. Бұл сипат шешендік өнерге де тікелей қатысты.

Шешендік өнер көне Римде үлкен күшке ие болды. Цицеронның мәлімдеуінше, Римде сөз күдіретіне ие болған адамға тәңіріндей табынған. Олар "адамды даңққа бөлейтін екі қасиетті өнер бар: бірі - қолбасылық, екіншісі - шешендік" деп білген /21:3/. Рим мемлекеттік істерді халық жиындарында, сенатта, сотта ерікті әрбір азаматтың сөйлеу мүмкіндігіне ие болатындай жағдайда қараған. Сондыктан Римде әрбір азаматына шешен сөйлеудің қыр-сырына қанығып өсу мемлекет істеріне араласу талабынан туындаған. Республикалық Рим үшін қоғамдық қарқынды өмір, сөз бостандығы шешендік өнердің кеңінен өрістеуіне жол ашты. Басқаша айтқанда "демократия - шешендік өнердің анасы" /22:189/. Бірақ Римде республикалық өкіметтің құлауы Римдік классикалық өнердің дамуына тежеу салды. Көне Рим шешендік өнерінің үшар шыңы деп Цицеронды танимыз. Марк Тулий Цицерон - шешендік өнердің көне римдік теоретигі. Ол өзінің шешендік өнер қақындагы ұлы ойларын " Шешендік өнердің үш трактаты" (" Шешен туралы", "Брут", "Шешен") еңбегінде зерлеп қалдырды.

"Шешен" атты еңбегінде майталман шешен болудың алты шарттары, талаптары жасақталады. Ең әуелі жан-жақты білім, жеке бас эрудициясы, философиялық жүйелер білгірлігі, заң ісіне жетіктік, шешендік өнер теориясына кәнігілік атап көрсетіледі. Кең ауқымдағы философиялық ойлау - шешендік өнер үшін қажетті алты шарттың бірі. Бұл жағдайда шешенге ең қажетгі философия ғылымының өзекті екі саласы - этика мен логика.

Цицеронның өз шығармаларында дүркін-дүркін айналып соғып отырған мәселесі - сөздің әсерлігі үшін қажетті деп табылатын сезім күйі. Ол өзінің "Шешен туралы" еңбегінде адамдардың әрекет үстінде ережелер мен заңдардан гөрі көпшілік жағдайда сезім ырқына жиі беріліп, соны басшылыққа алатынын, сондықтан шешеннің аудиторияның сезім күйіне әсер ете алуы шешендік өнерде аса маңызды деп атап көрсетеді. Аудиторияның ерекшелігі мен қызығыушылығын ескере білу - шешеннің биік мақсаттарға қол жеткізуінің айтулы көрсеткіші деп есептейді Цицерон. сөйлеудің әсерлігінің астарында рим халқының: "халық ұлылығын мойыңдаған шешен ғана ұлы" деген мақұлдауының жатқандығын көреміз. Әрі бұл шешендік өнердің ұлы мақсаты да /21:186/.

Цицеронның шешендік өнер іліміне арналған еңбектерінде шешен үшін сөйлеу композициясы, стилі, айшықты тіл оралымдары, сөйлеудің дыбыстық жағы, артистік қасиет сияқты тәлім алатын көптеген жақтар қамтылған.

Әйгілі шешен Цицеронның трактарттарындағы өрбітілген тұрлаулы тұжырымдар мен мәнді пайымдаулар, міне, осындай.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.