Қазақстан Республикасының негізгі құралдар есебі.

Жоспар
Кіріспе

КІРІСПЕ
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1.тарау. Негізгі құралдардың экономикалық сипаттамасы.
1.1. Негізгі құралдың экономикалық мәні және жіктемесі.
2.тарау. Негізгі құралдардың ағымдағы жыл бойынша операцияларының есебі.
2.1. Қаржылық жалдау жөніндегі операциялардың есебі.
2.2. Жалға алынған және жалға берілген негізгі құралдардың есебі.'
3.тарау. Негізгі құралдарды түгендеу.
3.1. Негізгі құралдарды жәнеөндеудің және жаңғыртудың есебі. Негізгі құралдарды жұмыс жағдайында ұстау үшін оларды мерзім.
3.2. Негізгі құралдарды түгендеу

Негізгі құралдар есебі Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп жөніндегі 13.11.96 жылғы №3 Ұлттық комиссиясы бекітіп, 01.01.97 жылғы күшіне енген қаулысына сәйкес №6 «Негізгі құралдар есебі» бухгалтерлік есеп стандарты бойынша реттеледі. Бұл стандарттық негізгі мақсаты кәсіпорын, меншігіндегі немесе оның уақыттша пайдалануындағы негізгі құралдар есебі методикасын анықтау, шаруашылық жұмысын жүргізу немесе жедел басқару болып табылады. № 6 бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес негізгі құралдар есебінің негізгі сұрақтары келесі көрсеткіштерді дұрыс анықтау болып табылады:
— мойындау кезеңі;
— қызмет ету мсрзімі;
— амортизация есептеу әдісі;
— кезектегі күрделі салым;
— бағалау әдісі.
Өндіріс процесі өндіріс құралдарының қатысуымен жұзеге асырылады, олар:
1) еңбек заттары (шикізат, материалдар, сатып алынатын
жартылай фабрикаттар);
2) еңбек құралдары (станоктар, машиналар) болып бөлінеді.
Қандай да болмасын заттарды — еңбек құралдарының
құрамына енгізу сыртқы белгілерімен емес, солардық өндіріс процесінде атқаратын рөлімен анықталады.
№6 БЕС бойынша негізгі құралдар бұл еңбек құралы ретінде материалдық өндіріс саласында, сондай-ақ өндірістік емес салада (материалдық емес өндіріс саласында) ұзақ уақыт бойы (1 жылдан аса) қолданыста болатын материалдық активтер.
Негізгі құралдарға мыналар жатады: жылжымайтын мүліктер (жер учаскелері, үйлер, ғимараттар, көпжылдық өсімдіктер және жермен өте тығыз байланысты, қозғалысы олардың мақсатына зиян келтірмеуі

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

1-тарау. Негізгі құралдардың экономикалық сипаттамасы.
Негізгі құралдар есебі Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп
жөніндегі 13.11.96 жылғы №3 Ұлттық комиссиясы бекітіп, 01.01.97 жылғы
күшіне енген қаулысына сәйкес №6 Негізгі құралдар есебі бухгалтерлік есеп
стандарты бойынша реттеледі. Бұл стандарттық негізгі мақсаты кәсіпорын,
меншігіндегі немесе оның уақыттша пайдалануындағы негізгі құралдар есебі
методикасын анықтау, шаруашылық жұмысын жүргізу немесе жедел басқару болып
табылады. № 6 бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес негізгі құралдар
есебінің негізгі сұрақтары келесі көрсеткіштерді дұрыс анықтау болып
табылады:
* мойындау кезеңі;
* қызмет ету мсрзімі;
* амортизация есептеу әдісі;
* кезектегі күрделі салым;
* бағалау әдісі.
Өндіріс процесі өндіріс құралдарының қатысуымен жұзеге асырылады, олар:
1) еңбек заттары (шикізат, материалдар, сатып алынатын
жартылай фабрикаттар);
2) еңбек құралдары (станоктар, машиналар) болып бөлінеді.
Қандай да болмасын заттарды — еңбек құралдарының
құрамына енгізу сыртқы белгілерімен емес, солардық өндіріс процесінде
атқаратын рөлімен анықталады.
№6 БЕС бойынша негізгі құралдар бұл еңбек құралы ретінде материалдық
өндіріс саласында, сондай-ақ өндірістік емес салада (материалдық емес
өндіріс саласында) ұзақ уақыт бойы (1 жылдан аса) қолданыста болатын
материалдық активтер.
Негізгі құралдарға мыналар жатады: жылжымайтын мүліктер (жер учаскелері,
үйлер, ғимараттар, көпжылдық өсімдіктер және жермен өте тығыз байланысты,
қозғалысы олардың мақсатына зиян келтірмеуі мүмкін емес басқа объектілер),
көлік құралдары, жабдықтар, аулау аспабы, өндірістік және шаруашылық құрал-
саймандар, үлкен және өнім беретін малдар, арнайы құралдар мен басқа да
негізгі қорлар (кітапхана қорлары, мұражай құндылықтары, жануарлар әлемінің
экспонаттары, автомобиль жолдары және т.б.).
Негізгі құралдар көптеген өндіріс құралдары бойынша пайдаланылады,
қасиеті мен нысанын сақтай отырып, жанама түрде тозады, өзінің құның
жаңадан жасалған өнімге біртіндеп көшіреді.
Айналым құралдары бір ғана өндірістік процесте тұтынылады және өзінің
құнын жаңадан жасалған өнімге толықтай көтереді.
Негізгі құралдардық бухгалтерлік есебінің міндеті:
Расталған есептік мәліметтердің, техникалық паспорттар-
дың, басқа да құжаттар мен түгендеу журналдарының негізінде
еңбек құралдарының барлық түрлерінің сақталуына жүйелік ба-
ғалауды ұйымдастыру.
Негізгі құралдардың келіп түсуін, шығарылуын, қозғалы-
ып есепте уақтылы және дұрыс көрсетілуін қамтамасыз ету.
3. Негізгі құралдардың тозуының дұрыс есептелуіне және
тиімді пайдаланылуына бақылауды ұйымдастыру және қор қай-
тарымдылығын арттыру жөніндегі шараларды жүзеге асыру.
4. Негізгі құралдарға ағымдағы және күрделі жөндеулерді,
қайта құруды және модернизациялауды жүргізумен байланыс-
ты шығындарды есепте дұрыс және уақтылы көрсетуді жүзеге
асыру.
5. Моральды және физикалық тұрғыдан ескірген негізгі
құралдарды жедел айқындау.
6. Негізгі құралдар бойынша дұрыс есептеме жасау ұшін
бухгалтерлік есептің деректері банкін уақтылы және дұрыс
қалыптастыру.
Негізгі құралдардың ғылыми негізделген жіктемесі алға қойған
мақсаттарға жету үшін, маңызды шарт болып табылады. Жіктемелік топтарға
өндірістік-техникалық мақсаты бойынша, тозу қарқыны, қызмет мерзімі,
жөндеудің ерекшелігі, икемділігі мен техникалық жаңалығының дәрежесі
бойынша өте жақын негізгі қорлар енгізіледі.
Өндіріс процесіне қатысу сипатына қарай негізгі құралдар былайша
бөлінеді:
өндірістік — бұл өндірістік процеске тікелей қатысатын немесе
өндірістің негізін құрайтын негізгі құралдар. Олардың шамасы мен техникалық
күйіне шаруашылық субъектісінің, жалпы елдегі салалардың экономикалық қуаты
тәуелді. Бұлардың құрамына өндірістік үйлер мен ғимараттар,
машиналар мен жабдықтар, өлшеуші және реттеуші аспаптар мен құрылғылар,
көлік құралдар, өндірістік және шаруашылық құрал-саймандар, керек-жарақтар,
жұмысшы және өнім беретін малдар, көпжылдық өсімдіктер енеді. Қор
қайтарымдылығы, яғни негізгі құралдардың бірлігіне натуралды және ақшалай
өлшеуіштермен, өнім өндіру негізгі өндірістік қорлардың тиімді пайдалануын
сипаттайтын, жалпылаушы экономикалық көрсеткіш болып табылады.
1.1. Негізгі құралдың экономикалық мәні және жіктемесі.
Өндірістік емес — бұл — тұтыну мақсатындағы негізгі құралдар. Олар
өндіріс процесіне қатыспайды, ол ұжымның мәдени-тұрмыстық қажеттігін
қамтамасыз етуге арналған (үйлер, ғимараттар, керек-жарақтар, ТКШ,
денсаулық сақтау, спорт).
Тиістілігі бойынша негізгі қорлар былайша бөлінеді:
меншікті — бұл — субъектіге тиесілі және оның балансында көрініс табатын
негізгі құралдар;
жалданған — жалдау шарты бойынша, онда белгіленген мерзімге басқа
субьектілерден алынған негізгі құралдар.
Қысқа мерзімді жалға алынған негізгі құралдарды жалгер баланстан тыс 001-
шотта ескереді.
Ұзақ мерзімді жалға алынған негізгі құралдар жалдау мерзімі аяқталған
бойда немесе ол аяқталғанға дейін жалгер шартта келісілген өтемін төлеу
бағасын түгелдей енгізген болса, негізгі құралдар жалгердің меншігіне
өтеді. Олар тиісінше 2400-2410-шоттардағы Ұзақ мерзімді жалға алынған
негізгі құралдар субшотында ескеріледі.
Пайдалану сипатына қарай негізгі құралдар былайша бөлінеді:
қолданыстағы — бұл пайдалану сатысындағы негізгі құралдар қолданылмаған
(тоқтатылған) — консервацияға немесе басқа да себептерге байланысты уақытша
қолданылмай тұрған негізгі құралдар;
қорда тұрған — қолданылып жүрген негізгі құралдардың
жөнделуі, жойылуы, апатқа ұшырауы жағдайында оларды алмастыру үшін запас
құрайтын негізгі құралдар.
Заттық құрамы бойынша негізгі құралдар былайша бөлінеді:
• инвентарлық — бұл заттай нысанға ие және айырбастау мен заттай
санауға болатын объектілер (ұйлер, гимараттар, машиналар,
жабдықтар);
• инвентарлық емес — бұл жер, орман және су дақылдарына ғимараттан
басқа) арналған кұрдслі салым, яғни заттық нысаны жоқ шығындар (жер
учаскелерін жоспарлау, егістік алақдарын өндеу).
Экономика саласы мен қызмет түрлері бойынша негізгі құралдар осы
қорлардың қатысуымен өндірілген өнім немесе көрсетілген қызмет жатқызылған
экономика саласы мен қызметіне түріне жатады.
Өнеркәсіп саласына экономикалық барлық салаларында өнеркәсіптік
өнімдерді өндіру процесімен тікелей байланысты негізгі қорлар жатады.
Максаттық бағыты мен орындайтын функцияларына байланысты негізгі қорлар
мынадай түрлерге бөлінеді. Негізгі қорлар осының құрамына кіретіндер:
Субъект меншік құнында сатып алған жердің саны мен құны. Жерге меншік
құны жерге меншік құқын беретін актпен (тасталуға тиіс. Оларға арнап акт
берілген әрбір жер учаскесі инвентарлық объект болып табылады.
Үйлер — бұл мақсаттың бағытта халықтың еңбек етуіне, тұрғын үйіне,
әлеуметтік-мәдени қамтамасыз етілуіне және материалдық құндылықтардың
сақталуына жағдай жасаудан тұратын сәулет-құрылыс объектілері.
Ғимараттар — еңбек заттарының өзгеруіне байланысы жоқ қандай бір
функцияларды атқару жолымен өндіріс процесін жүзеге асыруға арналған
инженерлік-құрылыс объектілері (планына, көпір, автомобиль жолы, шахта
стволы, мұнай бұрғысы).Инвентарлық объект дегеніміз барлық икемділіктерімен
бірге бір бүтінді құрайтын әрбір жеке ғимарат.
Беріліс құрылғылары — электронды, жылулық және механикалық қуатты беруге
арналған құрылғылар (электрл тарату желісі, трансмиссиялар, құбырлы
өткізгіштер).
Машиналар мен жабдықтар. Әрбір машина, егер оның құрамына кіретін
саймандарды, керек-жарақтарды, аспаптарды, қоршауларды, іргетастарды қоса
алғанда, басқа инвентардың бөлігі болмаса, инвентарлық объект болып
табылады.
Негізгі құралдардың бұл тобы 5 ішкі топтан тұрады:
1. Күш беретін машиналар мен жабдық-машиналар, жылу
және электр қуатын өндіретін генераторлар, әр түрлі қуаттарды
механикалыққа, яғни қозғалыс қуатына айналдыратын машина-
қозғалтқыштар (тракторлар мен өздігінен жүретін шассилер,
трубинаның бу қозғалтқыштары, іштей жану қозғалтқыштары,
электр қозғалтқыш).
2. Жұмысшы машиналар мен жабдықтар — бұл еңбек
өнімдерін жасау процесінде еңбек заттарына механикалық,
термикалық және химиялық әсер етуге арналған машина-
лар, аппараттар және жабдықтар (токарьлық темір жонғыш
станоктар, насостар, электрлі моторлар, эксковаторлар, грей-
дерлер).
3. Өлшеу және реттеу аспаптары, құрылғылар мен зерттеу-
хана жабдықтары — бұл өндіріс процестерін өлшеу мен рет-
теуге арналған аспаптар мен құрылғылар (дизаторлар, ампер-
метрлер, микроскоптар, водомерлер, манометрлер).

4. Есептеу техникасы — процесті жылдамдату мен авто-
маттандыруға арналған машиналар, құрылғылар мен аспаптар
(компьютерлер мен басқа да есептеу машиналары).
5. Өзге де машиналар мен жабдықтар (телефон станция-
ларының, радио желілерінің жабдықтары, өрт машиналары).
6. Көлік құралдары — адамдар мен жүктердің қозғалуына арналған қозғалыс
құралдары (автомобиль, теміржол, су көлігінің қозғалмалы
құрамы).
7. Инвентарлық объект — барлық тиесілі керек-жарақта-
рын және керек заттарымен бірге жекеленген объект.
8. Темірді, ағашты өңдеуге арналған құрал-сайман, қол
еңбектің механикаланған және механикаланбаған құралы неме-
се машиналарға бекітілген заттар (кесетін, ұратын, қысатын және
тығыздайтын еңбек құралдары).
9. Иивестициялық объект — басқа инвентарлық объектінің
құрамына кірмейтін заттар.
Өндірістік инвентарь және керек-жарақтар — өндірістік операцияларды
орындауға немесе жеңілдетуге қызмет ететін басқа мақсаттағы заттар (жұмыс
үстелі, верстактар, закрома, шкафтар).
Түгендеу обьектісі — қандай да бір инвентарлық объектінің бөлігі болып
табылмайтын және өзіндік мәні бар заттар.
10. Шаруашылық инвентарь — кассаға және шаруашы-
лыққа қажетті заттар (үстелдер, шкафтар, кілемдер және т.б.).
Жұмысқа қолданылатын және өнім беретін малдар.
Жұмысқа қолданылатын малдар, аттар, негіздер, түйелер.
Өнім беретін малдар — бұл ірі қаралар, айғырлар, асыл тұқымды биелер,
аталық түйелер мен ұрғашылары, бұғылар -ұрғашы малдар — еркек, саулы
қойлар, қошқарлар.
Инвентарлық объект — әрбір ересек жануар.
11. Көпжылдық өсімдіктер— жасына қарамастан қолдан
егілетін көпкылдық өсімдіктер (жеміс-жидектер, жүзімдіктер,
көпжылдық гүл өсімдіктері, роза плантациялары, тірі қоршаулар,
қорғаныш өсімдіктер).
Жас есімдіктер толық дамыған өсімдіктерден бөлек ескеріледі
(ұрықтанудың, тамырласудың басы).
12. Жерлерді (ғимаратсыз) жақсарту жөніндегі күрделі
шығындар — бұл ауылшаруашылығында пайдалану үшін жерлерді
үстіртін жақсарту шараларына арналған, имвентарлық сипаты жоқ шығындар
(жер учаскелерін жоспарлау, тамырлардан тазарту, егістікке жер бөлу,
жерлерді тастардан тазарту).
13. Өзге де негізгі құралдар — бұл кітапхана қорлары,
спорт жабдықтары, мұражай құндылықтары.

Негізгі құралдарды бағалау және қайта бағалау

Негізгі құралдардың есебін дұрыс ұйымдастырудың маңызды шарты оларды
бағалаудың қабылданған принципі болып табылады. Негізгі құралдарды ақшалай
өлшеммен бағалау олардың көлемін, құрылымын, тозуын анықтап, қайта өндіруді
жоспарлауға мумкіндік береді. №6 БЕС бойынша бастапқы, ағымдағы, баланстық
құндарды, сату құнын және жою құнын ажыратуға болады.
Негізгі құралдар бухгалтерлік есепте бастапқы құны бойынша кіріске алу
сәтінде көрсетіледі. Оған барлық қажетті нақты өндірістік шығындар, негізгі
құралдарды орнату және сатып алу шығындары, соның ішінде:
Сатып алу кезінде төленген өтелмейтін салықтар мен
алымдар (үйлер, жеңіл автомобильдер бойынша ҚҚС және сатып
алу шарты бойышша мемлекеттік баж).
Жеткізу, монтаждау, орнату, пайдалануға қосу жөніндегі
шығындар.
3. Құрылыс мерзіміне берілген несие үшін проценттер.
Активті жұмыс жағдайына келтіруге байланысты басқа
да шығындар жатады.
Жер учаскесінің бастапқы құнына мыналар кіреді:
1. Шотта көрсетілген сату бағасы; негізгі құралдардың есебін дұрыс
ұйымдастырудың маңызды шарты оларды бағалаудың қабылданған принципі
болып табылады. Негізгі құралдарды ақшалай өлшеммен бағалау олардың
көлемін, құрылымын, тозуын анықтап, қайта өндіруді жоспарлауға мұмкіндік
береді. №6 БЕС бойынша бастапқы, ағымдағы, баланстық құндарды, сату
құнын және жою құнын ажыратуға болады.
Негізгі құралдар бухгалтерлік есепте бастапқы құны бойынша кіріске алу
сәтінде көрсетіледі. Оған барлық қажетті нақты өндірістік шығындар, негізгі
құралдарды орнату және сатьш алу шығындары, соның ішінде:
1. Сатып алу кезінде төленген өтелмейтін салықтар мен алым-
дар (үйлер, жеңіл автомобильдер бойынша ҚҚС және са-
тып алу шарты бойынша мемлекеттік баж).
2. Жеткізу, монтаждау, орнату, пайдалануға қосу жөніндегі
шығындар.
3. Құрылыс мерзіміне берілген несие үшін пайыздар.
4. Активті жұмыс жағдайына келтіруге байланысты басқа да
шығындар жатады.
Жер учаскесінің бастапқы құнына мыналар кіреді:
1. Шотта көрсетілген сату бағасы.
2. Жылжымайтын мүлік жөніндегі агенттерге комиссиялық
сыйақы.
3. Сатып алу-сату құжаттарын ресімдеу бойынша заңгердің
керсеткен қызметін төлеу.
4. Салықтар мен алымдар.
5. Жерді мақсатты пайдалануға әзірлеу жөніндегі шығындар
(үйлерді бұзу, тазалау, тегістеу).
"Алътаир" ЖШС-і аумағында 1 200 000 теқгенің құрылысы
орналасқан жер учаскесін сатып алды. Жылжымайтын мұлік
-жөніндегі агенттің көрсеткен қызметінің құны - 23 0001 теқге,
жасау жөніндегі заңгер корсеткен ңызмет ңұпы — 15 600
теқге, құрылысты бұзу шығындары 35 000 теңге, үйді бұзудан алынған табыс 12
300 теқге, учаскені тазалау және тегістеу жөніндегі шығындар 7 000 теқге.
Учаскеніқ бастапқы құны: 1 200 000 + 23 000 + 15 600 + (35 000 - 12 300)
+ 7 000 = 1 268 300 теңге құрайды. Д-т 2411 (жер) К-т 3310 (жеткізушілермен
есеп айырысу), Сатып алынған жабдықтардың бастапқы құнына мыналар қосылады:
1. Сатып алу бағасы.
2. Тасымалдау шығындары (тасымалдау уақытындағы сақ-
тандыру).
3. Монтаждау.
4. Жабдықтық пайдалануға жарамдылығын тексеру мақса-
тында сынақтан өткізу.
Ұйлер мен ғимараттардық құрылысы кезінде бастапқы құнға құрылыс
жөніндегі мынадай шығындардық барлығы қосылады:
1. Материалдар.
2. Еңбекақы төлеу.
3. Ұстеме шығындардық тиісті ұлесі.
4. Сәулетшінің, зақгердің қызметін телеу.
1. Құрылыс кезеқіндегі сақтандыру шығындары. Құрылыс
кезеңіне берілген кредиттер бойынша пайыздар. Құрылыс
жүргізуге рұқсат алуға жұмсалған шығыстар.
Негізгі табынға қосылған жас малдардық бастапқы құны жануарды төлдетудің
нақты өзіндік құлынан құралады. Негізгі табынды қалыптастыру үшін сатып
алынған малдар бойынша - жеткізу жөніндегі шығындарды қоса алғанда сатып
алу шығындарынан және сатып алумен байланысты өзге де шығындардан құралады.
Жас өсімдіктердің бастапқы құны егу, күту, суару, тазалау жөніндегі
нақты шығындардан құралады (пайдалану бағасы бойынша алынған өнімнің құнын
немесе егу сәтінен бастап өсімдіктерді пайдалануға беруге дейінгі
өткізілуін шегергенде).
Негізгі құралдардың келіп түсуі негізгі құралдарды қабылдау-өткізу
(қозғалысы) (НҚ) №1 нысандағы актімен ресімделеді. Ол жекелеген
объектілерді негізгі құралдардың құрамына есептеу үшін, олардың пайдалануға
берілуін ресімдеу үшін, негізгі құралдардың бөлімше ішіндегі қозғалысын
ресімдеу үшін, негізгі құралдарды қоймадан (запастан) пайдалануға беру
үшін, сондай-ақ басқа субъектіге беру мақсатында (жарғылық каішталға
салымдар, өтеусіз беру) НҚ кұрамынан шығарып тастау үшін пайдаланылады,
Негізгі құралдарды қабылдауды ресімдеген кезде басшы тағайындаған қабылдау
комиссиясы әрбір жеке объектіге бір дана акт жасайды. НҚ бірнеше
объектілерін қабылдау-еткізуді ресімдейтін жалпы актіні жасауға шаруашылық
бұйымдарын, құрал-саймандарын, жабдықтарын есепке алған кезде, егер бұл
объек-тілер біртектес болса, құндары бірдей болса және бір күнтізбелік айда
қабылданған болса, рұқсат етіледі. Акт ресімделгеннен кейін осы объектіге
қатысты техникалық құжаттармен бірге бухгалтерияға беріледі. Оған бас
бухгалтер қол қояды және оны субъект басшысы немесе соған өкілетті адам
бекітеді. НҚ ішкі қозғалысын ресімдеген кезде акт екі данада жасалады
(объектіні өткізетін және қабылдайтын субъектілер үшін). НҚ басқа объектіге
сатылған кезде акт 3 данада жасалады, оның екеуі өткізуші субъектіде қалады
(1-сі НҚ қалдығы мен қозғалысы туралы есеп-темеге, екіншісі есеп айырысу-
төлем кұжаттарына қоса беріледі), үшіншісі НҚ қабылдайтын тұлғаларға
беріледі. Жас өсімдіктерді қабылдау мен оларды "жас өсімдіктер" тобына
есептеуді, сондай-ақ өсімдіктерді "пайдаланудағы өсімдіктер (толық
ұрықтанғанға немесе бұтақтар өскенге дейін)" тобына ауыстыру көпжылдық
өсімдіктерді қабылдау және пайдалануға беру актісімен ресімделеді. Акт
бекітілгеннен кейін техникалық құжаттарымен бірге бухгалтерияға
тапсырылады.
Аландарды қорғайтын орман жолақтарын кіріске алу қорғаныс орман
өсімдіктерін пайдалануға қабылдау актісімен жүргізіледі. Ол сонымен қатар
ағаштардың бұтақтары толығымен шығып біткеннен кейін қорғаныс орман
есімдіктерін егу және пайдалануға беру (5 жылдан кем емес) женіндегі
орындалған жұмыстарды ресімдеуде қолданылады.
Малдың төлдерін негізгі табынға ауыстыру малды негізгі табынға
ауыстырған құны ферма меңгерушісі жасаған топка ауыстыру актісімен
ресімделеді. Егер негізгі табынға ірі қара малдар,ұрғашы шошқалар, биелер,
айғырлар ауысатын болса, онда актіде әрбір жануардың инвентарлық нөмірі,
туған уақыты, жынысы, сыныбы, тұр-тұсі және басқа белгілері көрсетіліп,
бөлек жазылады. Ешкі, қой және басқа ұсақ жануарлардың төлдері негізгі
табынға ауыстырылған барлық малдарға тән белгілерін (тұқымы, жынысы)
көрсету арқылы жалпы санын жазады.
Негізгі құралдардың есебі активтік 2411-2417-шоттарда жүргізіледі,
оларда субшоттар бастапқы бағасымен немесе ағымдағы құнымен (негізгі
құралдар бойынша қайта бағалаудан кейін) ескеріледі. Есептелген тозу
сомаларын есепке алуға пассивтік 2421-2429-шоттар арналған.
2-тарау. Негізгі құралдардың ағымдағы жыл бойынша операцияларының
есебі.
Жалдау - бұл кәсіпорындар мен езге мүліктік кешендер арасындағы шартқа
негізделген түрде жерді, өзге табиғи ресурстарды және жалгердің
шаруашылық немесе өзге қызметті өз бетінше жүзеге асыруына қажетті
мүліктерді мерзімді, қайтарымды түрде пайдалануы. Жалдау нәтижесінде
жалға беруші мен жалгер арасында жалдау шартына негізделген қатынастар
пайда болады.
Жалға беруші - жалдау шарты мүлікті жалға беретін меншік иесі. Мүлікті
жалға беруге меншік иесі өкілеттік берген органдар мен ұйымдар, сондай-ақ
заңды және жеке тұлғалар жалға беруші бола алады.
Жалгер - бұл жалдау шарты бойынша мүлікті жалға алатын занды немесе жеке
тұлға. Заңды және жеке тұлғалар, біріккен кәсіпорындар, шетелдік занды
тұлғалар, халықаралық ұйымдар мен бірлестіктер жалгер болуы мумкін.
Жалдау шарты - бұл тараптардың еркінділігі мен толық тең құ-қықтылығы
негізінде жасалатын жалдау шартының талаптарына сай мүлікті жалға беру
туралы жалгер мен жалға беруші арасындағы келісім. Мүлікті жалға беру
меншік құқын беруге әкеп соқтырмайды.
Халықаралық практикада жалдаудық үш тұрі бар:
1. Ұзақ мерзімді жал (лизинг) - бұл мүлікті 3 жылдан артық
мерзімге жалдау. Ұзақ мерзімді лизинг жай және қаржылық (кар-
жыландырылатын) болып бөлінеді.
Жай лизинг - жалдау шартының мерзімі аяқталған бойда мүліктің жалға
берушіге қайтарылуын көздейді.
Қаржылық (қаржыландырылатын) лизинг - жалды ұзақ мерзімге
несиелендерудің нысаны.
Жалгер мүлік құлын жалдық төлем арқылы өтейді. Қаржылық лизингтің үш
нысаны болады:
а) "стандарт" лизинг — мұндай кезде жабдықты әзірлеуші
оны қаржыландырушы қоғамға береді. Ол өзінің лизингтік
фирмасы арқылы оны тұтынушыға жалға береді;
ә) "Лиз-бек" лизингі - мұндайда жабдық иесі оны лизингтік фирмаға сатады
және сонымен бірге одан жалға алады (жалға берушінің қаржылық жағдайын
уақытша жақсарту әдісі);
б) "Жеткгзушіге " лизингі — мұндай кезде негізгі құралдарды
сатушы "Лиз-бек" лизингіндегі сияқты жалгерге айнала-
ды, жалданған жабдықты ол емес, басқа жалгерлер пайда-
ланады.
Қазақстан Республикасының шаруашылық практикасында жай лизинг кеңінен
таралған.
2. Орташа мерзімді жал (хайринг) - бұл жалгердің мүлікке
меншік құқынсыз 1 жылдан 3 жылға дейінгі мүлікті жалдауы.
3. Қысқа мерзімді жал (рейтинг, чартер) - мүлікті жалгердің
кейінгі сатып алу құқынсыз жалдау, жалдау мерзімі 1 жылға дейін
созылады. Рейтинг бойынша жалдау ақысы лизингке қарағанда төмендеу. Чартер
әдетте рейсті, кезекті бірнеше рейсті, белгілі бір мерзімге (тайм-чартер)
жалдауға жасалады (ұшақ, кеме). Чартерлер алдын ала немесе шұғыл тәртіппен
(промтчартер) және тіпті кейде жедел тиеуге дайындықпен (спорпромт) жасалуы
мүмкін.
Экономикалық жағдайлары бойынша жал ағымдағы және қаржыланатын болып
белінеді. 17 - "Жалдау есебі" БЕС-ына сәйкес негізгі құралдардың ағымдағы
жалы негізгі құралдардың жалға берушіге міндетті түрде қайтарылуын
көздейді, яғни жалдау кезеңінде жалгерге жалданған негізгі құралдарға иелік
ету және олардың пайдалануы мен жалға берушіге уақтылы қайтарылуын бақылау
құқы ғана өтеді. Талдамалы есебі журналда жүргізіледі, онда есеп
талаптарына сәйкес қажет көрсеткіштер болады. Қысқа мерзімге жалданатын
негізгі құралдар жалгерде баланстан тыс 001-шотта ескеріледі. Қысқа
мерзімді жалға берілген НҚ жалға берушіде 2411-2417-шоттарда ескеріледі.
Оған "Меншікті НҚ" және "Жалға берілген НҚ" деген субшоттар ашылады.
Дербес (интеллектуалды) меншік - бұл әртістердіқ, орын-даушылардың,
дыбыс жазушылардың, радио және телебағдарламалардың қызметіне қатысты
авторлық құқықты, өнер табысы және патенттік құқыққа, ғылыми жаңалық
құқына, фирмалық атауға және коммерциялық белгілеуге теріс ниетті
бәсекелестерден қорғаныс және басқа кұқықтарға қатысты заңдық ұғым. Дербес
меншіктіқ объектілері былайша жіктелінуі мүмкін:
ҚҚС сомасына Д-т 1420 К-т 3310.
1. Бірегейленетіндері, яғни дербес меншіктік басқа кәсіп-
орындарға сатылуы, берілуі мүмкін түрлері (патенттер, сау-
да белгісі, маркілер, өндірістік үлгілер).
2. Бірегейленбейтіндері, яғни аталған кәсіпорынға бөлінбей-
тін және дербес түрде сатылмайтын дербес меншіктік
түрлері. Оған иелік ететін кәсіпорындар ғана оны сата ала-
ды (фирмалық атау).
Дербес меншікті бағалау сараптау жолымен жүргізіледі. Дербес меншікті
бағалау және балансқа қабылдау - бұл онық капиталдану процесі. Капиталдану
- бұл тіркелген капиталды құру, яғни дербес меншіктің кәсіпорынның
материалдық емес активіне айналу процесі.
I. Жалға берушіде
1. Жалға берілген кезде негізгі құрал объектісінің құнына Д-т
2411-2417 (жалданған НҚ) К-т 2411-2417 (меншікті НҚ).
2. Есепті кезеқ үшін жалдау ақылы есептелген, амортизация
мен жалдық пайызды төлеу (ҚҚС-сыз) Д-т 1420 К-т 6280.
3. ҚҚС сомасына Д-т 1260 К-т 3130 шот-фактураның негізін-
де.
4. Негізгі құралдар ағымдағы жалға берілген объектілері
бойынша амортизация есептелді Д-т 7450 К-т 2421-2429.
5. Есепті кезек үшін (ай үшін) жалдық төлемнің келіп түсуі
Д-т 1040, 1050, 1010,1020 К-т 1260.
6. Есепті кезектің соңында кірістер жиынтық кірістіқ ке-
муіне есептен шығарылады Д-т 6280 К-т 5410 соңында.
Шығыстар Д-т 5410 К-т 7450. 5410-шот бойынша кредиттік
сальдо — кіріс.
7. Егер төлем алдағы бірнеше айға немесе кезекте төленсе,
онда:

* алдағы тоқсанға төленген жалдау ақысынық сомасына
Д-т 1040, 1050,1010,1020 К-т 1260;
* болашақ есепті кезендер үшін жалдау ақысы есептелді
(ҚҚС-сыз) Д-т 1260 К-т 3520;
* жалдау ақысынан алынатын ҚҚС сомасына Д-т 1260 К-т
3130.
8. Басталған есепті кезек бойынша табыс сомасына
1-айдағы Д-т 3520 К-т 6280.
2-айдағы Д-т 3520 К-т 6280. 3-айдағы Д-т 3520 К-т 6280.
9. Жыл соңында кірістер жиынтық кірістің артуына есеп-
тен шығарылады Д-т 6280 К-т 5410 , шығыс жиынтық кірістің
кемуіне есептен шығарылады Д-т 5410 К-т 7450.
Жал мерзімі аяқталған бойда мүлік қайтарылады Д-т 2411-2417меншікті НҚ
К-т 2411-2417жалданған НҚ.
I. Жалгерде
1. Ағымдағы жалға алынған НҚ құнына Д-т 001.
2. Салық шот-фактурасының негізінде, амортизация белігінде
есепті кезекте есептелген жалдау ақысы Д-т 7210, 7110,
8047, К-т 3540.
3. Жалдық % бөлігінде жалдау ақысы есептелген Д-т 7310
К-т3380.
4. Жалдау ақысынан ҚҚС сомасына (үйлерден басқа) Д-т 1420.
К-т 3390.
5. Алынған ҚҚС - ҚҚС бюджетке төлеудің кемуіне Д-т 3130
К-т 1420.
6. Жалдау ақысы аударылған:
а) амортизация бөлігінде Д-т 3390 К-т 1040, 1050, 1010, 1020; чб)
жалдық % бөлігінде Д-т 3380 К-т 1040, 1050, 1010, 1020.
7. Жыл соқында ағымдағы жалдаудық % бөлігіндегі шығыс-
тары жиынтық табыстық кемуіне есептен шығарылады Д-т
5410К-т7310.
8. Жалдау мерзімі аяқталған бойда жалданған НҚ объектілері
қайтарылады К-т 001.
9. Егер жалдау ақысы тоқсанға алдын ала төленсе, Д-т 2920
К-т 1040, 1010.
10. Есепті айға келетін ай сайынғы ұлес:
а) амортизация бөлігінде Д-т 8047, 7110, 7210 К-т 2920. ә) жалдық %
белігінде Д-т 7310 К-т 2920.

2.1. Қаржылық жалдау жөніндегі операциялардың есебі.
"Жалдау есебі" деген №17 бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес қаржылық
жал - бұл мүлікке берілетін меншік құқығымен байланысты табыстылық пен
тәуекелдік едәуір бөлігін жалгерге табыс ету. Бұл орайда жалгер
жалданған мүліктерді өзініқ балансында көрсетеді. Меншік құқының өзі
жал мерзіміне берілуі де, берілмеуі де мүмкін. Жалданған НҚ
объектілері белгіленген келісім бағасы бойынша немесе жалдау мерзімі
аякталғанға дейін өтемі төленіп алынған жағдайда, жалгердің меншігіне
берілуі мүмкін.
Егер тәуекел мен сыйақы пайдалану құқығымен біршама дәрежеде байланысты
болса және жалгерге табыс етілген болса, сондай-ақ егер:
1. Жалгер жалдан мүлікті тіркелген бағасы бойынша немесе
жалдау мерзімінің соңында белгіленген бағасы бойынша
өтемін төлеп алуға құқылы болса.
2. Жалдау мерзімі жалданатын мүліктің ұлымды қызмет
көрсету мерзімінің 80%-інен астам болса.
3. Жал мерзімініқ соқында жалданған активтік қалдық құны
жалдаудық бас кезіндегі оның ағымдық құлынық 20%-нан
кем болмаса.
4. Жалдау ақысының жалдық барлық кезекіндегі дисконтга-
латын құны жалданған мүліктік ағымдағы құнының 90%-
нан асатын болса.
5. Жал мерзімінің соңында жалданған активті меншіктену
құқы жалгерге берілетін немесе берілмейтін болса, жал
қаржылық болып табылады.
I. Жалгердің бухгалтерлік есебінде жалданған мүлік актив ретінде, ал
төленуге тиісті жалдау ақысы міндеттеме ретінде ескеріледі. Жал мерзімінің
басында жалдау ақысы жөніндегі міндеттемелер өткізу бойынша немесе, егер ол
өткізу құнынан төмен болса, жалдау ақысының дисконтталған құлымен жазылады.
Жалдау ақысы:
а) қаржыландырғаны үшін төлемнен (пайыз төлеу шығындарынан); ә)
міндеттемені кемітетін төлемнен (негізгі міндеттемені өтеуден) тұрады.
Жал мерзімінің соңында меншіктену құқы жалгерге өтетіндігіне онша
сенімділік жоқ болса, екі мерзімнің неғұрлым қысқасының ішінде мүлікке
амортизацияның барлық сомасы есептеледі: 1-шісі - жалдау кезеңі, 2-шісі -
ұтымды қаржыландыру мерзімінің кезеті. Есепте жалгер мынадай жинақтамалы
шоттарды қолданады:
1.12-бөлімшенің шоттары (2411 -2417), "¥зақ мерзімді жалданған НҚ"
субшоты.
Бұл шоттар - негізгі, активтік, күрд елі және инвентарлық болып келеді.
Бұл шоттардың дебеті бойынша ұзақ мерзімді жалданған НҚ ай басындағы
қалдығы, ай ішіндегі түсімдері көрсетіледі. Кредиті бойынша - олардың
шығарылуы көрсетіледі. Жалданған НҚ талдамалы есебі негізгі құралдар
есебінің инвентарлық карточкаларында (НҚ №6 ) жүргізіледі.
2.4150 — "Жалдау міндеттемелері" шоты — негізгі, пассивтік, есеп айырысу
шоты. Кредиті бойынша кәсіпорынның ұзақ мерзімді жалға алынған НҚ үшін
жалға берушіге берешегінің ай басындағы және соқындағы қалдығы көрсетіледі.
Жалдау ақысының сомасы ағымдағы ай үшін есептеледі. Дебеті бойынша
берешектік жалға берушіге төленуі көрсетіледі. Талдамалы есеп "Әр түрлі
дебиторлармен және кредиторлармен есептесулерді есепке алу ведомосында"
жүргізіледі (тек жалгер пайдаланады).
3.13-бөлімшенің шоттары (2421-2429), "¥зақ мерзімге жалданған НҚ тозуы"
субшоты. Мұнда жалға алушы субъектілер ұзақ мерзімге жалданған НҚ құны
толық төленгеннен кейін амортизацияның қолданыстағы нормалары бойынша ұзақ
мерзімге жалданған НҚ есептелген тозудық сомасы ескеріледі. Жал мерзімінде
есептелген тозу негізгі құралдардың тозуына қосылады.
II. Жалға берушінің бухгалтерлік есебінде (баланста) жалға берілетін
мүлік жалға таза күрделі салымға теқ болатындай дебеттік берешек ретінде
көрсетіледі. Жалдау ақысын кіріс бөлігінде жалға беруші әрбір есепті
кезеңде жалға беруге салынған күрделі салымнан алынған табыс ретінде
таниды. Түсуге тиісті жалдау міндеттемелерінің есебі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.