Сөз – халық педагогикасындағы тәрбиенің құралы

Жоспар

1. Сөз . халық педагогикасындағы тәрбиенің құралы
2. Шешендік сөздер мен термешілердің және ертегілердің тәрбиелік мәні.
3. Мақал . мәтелдердің тәрбиелік мәні

1. «Аталы сөзге - арсыз тоқтар» деп , ата - бабаларымыз сөз құдіретін ерекше бағалаған. Ал, сөз құдіретінің барлық қасиеті ауыз әдебиетінде шоғырландырған. Халқымыздың барлық мәдениетті мен тәлім -тәрбие әдістерімен тәсілдері осы ауыз әдебиеті арқылы жеткен.
Қазақ халқының ауыз әдебиеті өлшеусіз бай. Батырлық остар мен лирикалық поэмалар, толғаулар мен жырлар, мақамдар мен мәтелдер ертегілер мен аңыздар, жұмбақ – жаңылтпаштар, айтыс өнері - халықтық педагогикадан бастау алатын атадан - балаға , аңыздан –ауызға келе жатқан мұралар.
Қазақ халқы ауыз халықтарының ішінде ауыз әдебиетіне ерекше бай. Мысалы, басқа шығыс халқында кездеспейтін ауыз әдебиетінің үлгілері- салт өлеңдері, шешендік сөздер.
Халқымыздың белігі бір жүйемен құрылған бата тілек сөздерінде этникалық эстетикалық және дидактикалық тұтастық бар. Бұл бата әрбір жастың бойында белгілі бір тұтастың - бірлігін, салт – дәстүрін, адамгершілік қасиеттерін сақтауға, адамгершілік қасиеттерін сақтауға бірден – бір әдістемелік құрал болып табылады. Себебі болашақтың тұтқасы иесі ұрпағына амандық, парасаттылық, ізеттілік , ежеттік , мейрім, өнер, білім, құжат – береке, ұзақ өмір үлкен табыс тілеу ежелден адамзаттың асыл мұраты болған. Мысалы:
Айдай жарқыра,
Жұлдыздай жарқыра.
Маңдайың ашық болсын
Дұшпаның қашық болсын – дейді.
Қадірлі Абай атамыз – «Өткірдің жүзі кестенің бізі, өрнегін сендей сала алмас» дегенде өзінен бұрын өткен балалардың ақындығына, сөз маржанынан терген көркем шексіз шеберлігіне таңдай қағып, тамсанған.
Қазақ халық педагогикасында ақыл – ой тәрбиесі ертегілер мен аңыз әңгімелер арқылы іске асады.
2.Шешендік сөздер — ел құралып, халық қалыптаса бастағаннан бері халықтың өнеге тұтып, өмір тәжірибесіне пайдаланып келе жатқан, билер мен хандардың, ақындар мен шешендердің, ел ағасы болған данышпандардың, жастайынан жалындап өскен өткір ойшылдардың аузынан шыкқдн дуалы, өнегелі, кисынды, қасиетті сөздер.
Тарихта Тәуке хан, Төле би, Қазбек би, Әйтеке би, Сырым батыр тағы басқа белгілі адамдармен қатар, Жиренше шешен аңыздары және Досбол, Жидебай, Сауытбек, Қылышбай, т.б. шешендердің аты белгілі. Халық шешендік сөздерді заман өткен сайын әрлеп, әсерлі етіп, ұрпақтан-ұрпаққа жеткізуде. Қазақ халқы — шешен халық.
Қазақауыз әдебиетіндегі шешендік сөздерді мазмұнына қарай шешендік арнау, шешендік толғау, шешендік дау деп үш топқа бөлуге болады, өлеңмен айтылған шешендік сөздер — термелі, қара сөзбен айтылғандары пернелі деп
аталынады.
Арнау шешендік сөздер: әзіл, сықақ, сын, бата, алғыс, естірту, көңіл айту. Шешендік толғау: өсиет, насихат. Шешендік дау: жер дауы, жесір дауы, мал дауы, ар дауы.
Шешеңдік сөздер халықтың түсінік сөздерімен баяндалады. Ол түсінік (кіріспе) сөздердің құрылымының көркемдік дәрежесі шешендік сөздерден төмен болуы мүмкін, дегенмен түсіндірме сөздер шешендік сөздерді жеткізе айтудың құралы болып табылады.
Жиын-тойда, мәжілістерде, бас қосу рәсімдерінде сөз жүйесіне шешендік сөздерді арқау етіп сөйлеу — қазақ қарияларының дәстүріне айналған құбылыс. Өнерпаз, ақын, философ халық шешендігімен де даралық қасиеттерін көрсетеді.
Отбасында ата-ана бала тәрбиесіне үлгі етіп шешендік сөздерден мысал келтіріп, баланы әңгімеге тартып, ойын оятып отыруға міндетті, шешендік сөздерді таңдап отбасында оқуды әдетке айналдырып, әдеттен дағды, дағдыдан дәстүрлі калыптастьтру ләзім. Жырдың үлгі-өнеге, өсиет, насихат