Лингводидактикалық тестілеудің коммуникативтік бағыты
Кіріспе
Негізгі бөлім
1 Лингводидактикалық тестілеудің коммуникативтік бағыты
1.1Тілдік білімді тестілеу әдісі мен тест тапсырмаларының сипаты
1.2 Педагогикалық тестілеудегі жүйелі бағыт
2 Квалиметрия тесттік бақылаудың негізі
2.1 Тест сапасының өлшемдері
2.2 Жарамдылық
2.3 Сенімділік
2.4 Үнемділік
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Негізгі бөлім
1 Лингводидактикалық тестілеудің коммуникативтік бағыты
1.1Тілдік білімді тестілеу әдісі мен тест тапсырмаларының сипаты
1.2 Педагогикалық тестілеудегі жүйелі бағыт
2 Квалиметрия тесттік бақылаудың негізі
2.1 Тест сапасының өлшемдері
2.2 Жарамдылық
2.3 Сенімділік
2.4 Үнемділік
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Диплом жұмысы тақырыбының өзектілігі – шетел азаматтарына қазақ тілін оқытатын оқу орындарында қазақ тілін өзге тіл ретінде игеру деңгейін сертификаттау стандартын бірізділікке салу, яғни коммуникативтік қабілет-құзіретті қалыптастыру дәрежесін объективті түрде өлшей алатын және тілді игеру деңгейін анықтай алатын бақылауды негіздеу.
Қазіргі заманғы әдістемеде қазақ тілін өзге тіл ретінде оқыту тәжірибесіне тесттік бақылауды енгізу мен ұйымдастыруда белсенді әрекеттер жүріп жатыр.
Соңғы жылдардағы бақылаудың жаңа түрінің негізгі талабының бірі – оқушының мекеніне, уақытына, тілді оқып үйренудің нысаны мен түріне тәуелсіз коммуникативтік қабілет-құзіретінің қалыптасу дәрежесін өлшеу мен сыналушының өзге тілді игерудің нақты деңгейіне жетуіне ықпал ету. Тестілеу тәуелсіз бақылау тәсілі ретінде танылып, мойындалған. АҚШ-та, Голландия, Англия, Дания, Франция, Израил, Финляндия, Канада, Австралия, Жаңа Зеландия елдерінде кеңінен қолданысқа енді.
Соңғы 10 жыл ішінде тілдік тесттер синдикаты жасалды:
- ETS, Американың педагогикалық тестілеу қызметі, яғни әлемнің 40-тан астам елдерінде жұмыс істеп, жыл сайын жарты миллионнан аса адамнан ағылшын тілінен TOEFL (Test of English fs f Foreing Language) емтихан қабылдайды;
- АҚШ Сыртқы істер министрлігі институты тестілеу қызметі – FSI, шет тілі оқытушыларының Американдық ассоцияциясы жанындағы (ACTFL) тест орталығы;
- Европадағы лингвистикалық тестілеу ассоцияциясы (Assocition of Language Testes in Europe, ALTE) және Европалық одақ қолдауымен жұмыс істейтін Халықаралық сертификаттық одағы (International Certificate Conference, ICC);
- Кембридж университетінің емтихандық синдикаты;
Жоғарыда аталған тест орталықтарының тәжірибесіне көп сүйенуімізге тура келеді. Себебі оларда көптеген жылдар бойы тілдік білімді бағалаудың, бақылаудың – тестілеудің теориясы мен практикасы қалыптасқан [1,12].
Тарихи мәліметтерге көз жүгіртсек, бүгінгі күні тілдік білімді тестілеу оқытудағы қазіргі заманғы көзқарасты – коммуникативтік мақсатты білдіреді. Өткен жылдардағы тесттер – негізінен интуитивті немесе субъективті сипатта болды және оқытушының жеке пікір ойларына да байланысты болды десек қателеспейміз. Интуитивтік кезеңнен кейін тестілеу ғылыми кезеңге көшті десек те болады. Тілшілер бұл кезеңде тілдік білімнің объективтік бағалануының маңыздылығын баса көрсетті.
Қазір біз тілдік білімді бағалаудың коммуникативтік кезеңіндеміз. Бұл кезең тілдік тұлғаларды емес, оны қолдана білудің маңыздылығымен ерекшеленеді. Субъективтік, яки интуициялық кезеңде дайындалған тест мазмұны бойынша тіл үйренушілердің сөйлем үлгілерін, грамматикалық үлгілерді, құрылымдарды жаттауына тура келді. Субъективтік кезеңдегі
Қазіргі заманғы әдістемеде қазақ тілін өзге тіл ретінде оқыту тәжірибесіне тесттік бақылауды енгізу мен ұйымдастыруда белсенді әрекеттер жүріп жатыр.
Соңғы жылдардағы бақылаудың жаңа түрінің негізгі талабының бірі – оқушының мекеніне, уақытына, тілді оқып үйренудің нысаны мен түріне тәуелсіз коммуникативтік қабілет-құзіретінің қалыптасу дәрежесін өлшеу мен сыналушының өзге тілді игерудің нақты деңгейіне жетуіне ықпал ету. Тестілеу тәуелсіз бақылау тәсілі ретінде танылып, мойындалған. АҚШ-та, Голландия, Англия, Дания, Франция, Израил, Финляндия, Канада, Австралия, Жаңа Зеландия елдерінде кеңінен қолданысқа енді.
Соңғы 10 жыл ішінде тілдік тесттер синдикаты жасалды:
- ETS, Американың педагогикалық тестілеу қызметі, яғни әлемнің 40-тан астам елдерінде жұмыс істеп, жыл сайын жарты миллионнан аса адамнан ағылшын тілінен TOEFL (Test of English fs f Foreing Language) емтихан қабылдайды;
- АҚШ Сыртқы істер министрлігі институты тестілеу қызметі – FSI, шет тілі оқытушыларының Американдық ассоцияциясы жанындағы (ACTFL) тест орталығы;
- Европадағы лингвистикалық тестілеу ассоцияциясы (Assocition of Language Testes in Europe, ALTE) және Европалық одақ қолдауымен жұмыс істейтін Халықаралық сертификаттық одағы (International Certificate Conference, ICC);
- Кембридж университетінің емтихандық синдикаты;
Жоғарыда аталған тест орталықтарының тәжірибесіне көп сүйенуімізге тура келеді. Себебі оларда көптеген жылдар бойы тілдік білімді бағалаудың, бақылаудың – тестілеудің теориясы мен практикасы қалыптасқан [1,12].
Тарихи мәліметтерге көз жүгіртсек, бүгінгі күні тілдік білімді тестілеу оқытудағы қазіргі заманғы көзқарасты – коммуникативтік мақсатты білдіреді. Өткен жылдардағы тесттер – негізінен интуитивті немесе субъективті сипатта болды және оқытушының жеке пікір ойларына да байланысты болды десек қателеспейміз. Интуитивтік кезеңнен кейін тестілеу ғылыми кезеңге көшті десек те болады. Тілшілер бұл кезеңде тілдік білімнің объективтік бағалануының маңыздылығын баса көрсетті.
Қазір біз тілдік білімді бағалаудың коммуникативтік кезеңіндеміз. Бұл кезең тілдік тұлғаларды емес, оны қолдана білудің маңыздылығымен ерекшеленеді. Субъективтік, яки интуициялық кезеңде дайындалған тест мазмұны бойынша тіл үйренушілердің сөйлем үлгілерін, грамматикалық үлгілерді, құрылымдарды жаттауына тура келді. Субъективтік кезеңдегі
1. Лаврова Н.И Тестирование как средство измерения сформированности коомуникативной компетенций в русском языке как иностранном в сфере профессионального общения. Дисс. канд. пед. наук. М. 1996. –156 с.
2. Глухов Б.А., Щукин А.Н. Термины методики преподавания русского языка как иностранного. М. Русский язык 1993. -360 с.
3. Коккота В.А. Лингводидактическое тестирования Москва Высшая школа 1989, -127с
4. Қадашева Қ Қазақ тілін оқыту әдістемесі Алматы «Мұрагер» 2005,-78б
5. Аванесов В.С. «Проблема качества педагогических измерений» testolog@mtu-net.ru
6. Красюк Н.И. «Клоуз-тест, его особенности и возможности использования при обучении иностр-у языку в средней школе» // Иност. яз. в школе Минск, 1986 №2
7. «Педагогикалық өлшеу: қазіргі жағдайы және даму бағыты» халықаралық ғылыми-практикалық конференция Астана, 2006, -25б
8. Томпсон И. Опыт прагматического тестирования устной коммуникативной компетенций: тест-интервью // Русский язык за рубежом, 1990, №3, 66-67
9. Пассов Е.И. Основы коммуникативной методики обучения иноязычному общению Москва,: Русский язык, 1989,276
10. Корчагина Е.Л., Романчук С.И. и т. д. Русский язык: цель и результаты. Тестовый практикум. Москва, ИКАР 1997, -173с
11. Аванесов В.С. Методические и теоретические основы тестого педагогического контроля. Дисс. док.пед. наук. – М., 1994. –339 с.
12. Архангельский С.И. Элементы теории дидактических измерений // Теория и практика высшего педагогического образования. Межвуз. Сб. науч. тр. (Отв. Ред. В.А. Сластелин) Москва, Просвещение, 1991, -142.
13. Психология. Словарь. / Под. общ. ред. Петровского А.В.. Ярошевского М.Г. 2-е изд. Москва,: Политиздат, 1990, -494с.
14. Дубин И. Измерительные шкалы и их применение в педагогических измерениях. // Педагогические измерения 3/2006 3-7 с.
15. Аванесов В.С. Композиция тестовых заданий. Москва,: Ассоциация инженеров-педагогов г. Москвы 1996, -191с.
16. Аванесов С.В. Композиция тестовых заданий: Учебная книга для преподавателей ВУЗов учителей школ, аспирантов и студентов педвузов Москва.; Адепт, 1998,-2с.
17. Аванесов В.С. «Тест педагогическая система» testolog@mail.ru
18. Гильбух Ю.З. Актуальное проблемы валидации психологических тестов // Вопросы психологии. 1978, №5, -108-118 с.
19. Белый Ю.А, Рапопорт И.А. О методах определения действенности и надежности тестов в зарубежной педагогике. // Советская педагогика 1969 №8 -120 с.
20. Торохтий Л.С. Контролирующие материалы И.В. Кильдюшова по русскому языку как иностранному И.В. Мацко Часть2 Алм. Қазақ Унив. 2005
21. Щукин А.Н. Методика преподания русского языка как иностранного. М.; 2003, - 361 с.
22. С.И. Воскречьян «Обиспользовании метода тестов при учете успеваемости школьников» // Советская педагогика 1963 №12 -28 с.
23. Азимов Э.Г, Щукин А.Н Словарь методических терминов. Санк-Петербург «Златауст» 1999, - 362 с.
24. Ахлибленский Б.В. Храпченко Н.И. «Теория качества в науке и практике: Методологический анализ – Л; Изд-во Ленингр. Ун-ча, 1989, -200 с.
25. Х. Суен, Д. Ким Обобщение значений выборочных коэфицентов валидности тестовых результатов. // Педагогические измерения, 2006, №2, -3 с.
26. Аванесов В.С. Форма тестовых заданий М.; Центр тестирования, 2005, -156 с.
27. Аванесов В.С. «Тесты в соцалогическом исследовании. И.; Науке, 1982, -199с.
28. Яноши Л. Теория и практика обработки результатов измерений: М.; Мир, 1965, -15с.
29. Аванесов В.С. Определение исходных понятий теории педагогических измерений // Педагогические измерения, №2, 2005, -11 с.
2. Глухов Б.А., Щукин А.Н. Термины методики преподавания русского языка как иностранного. М. Русский язык 1993. -360 с.
3. Коккота В.А. Лингводидактическое тестирования Москва Высшая школа 1989, -127с
4. Қадашева Қ Қазақ тілін оқыту әдістемесі Алматы «Мұрагер» 2005,-78б
5. Аванесов В.С. «Проблема качества педагогических измерений» testolog@mtu-net.ru
6. Красюк Н.И. «Клоуз-тест, его особенности и возможности использования при обучении иностр-у языку в средней школе» // Иност. яз. в школе Минск, 1986 №2
7. «Педагогикалық өлшеу: қазіргі жағдайы және даму бағыты» халықаралық ғылыми-практикалық конференция Астана, 2006, -25б
8. Томпсон И. Опыт прагматического тестирования устной коммуникативной компетенций: тест-интервью // Русский язык за рубежом, 1990, №3, 66-67
9. Пассов Е.И. Основы коммуникативной методики обучения иноязычному общению Москва,: Русский язык, 1989,276
10. Корчагина Е.Л., Романчук С.И. и т. д. Русский язык: цель и результаты. Тестовый практикум. Москва, ИКАР 1997, -173с
11. Аванесов В.С. Методические и теоретические основы тестого педагогического контроля. Дисс. док.пед. наук. – М., 1994. –339 с.
12. Архангельский С.И. Элементы теории дидактических измерений // Теория и практика высшего педагогического образования. Межвуз. Сб. науч. тр. (Отв. Ред. В.А. Сластелин) Москва, Просвещение, 1991, -142.
13. Психология. Словарь. / Под. общ. ред. Петровского А.В.. Ярошевского М.Г. 2-е изд. Москва,: Политиздат, 1990, -494с.
14. Дубин И. Измерительные шкалы и их применение в педагогических измерениях. // Педагогические измерения 3/2006 3-7 с.
15. Аванесов В.С. Композиция тестовых заданий. Москва,: Ассоциация инженеров-педагогов г. Москвы 1996, -191с.
16. Аванесов С.В. Композиция тестовых заданий: Учебная книга для преподавателей ВУЗов учителей школ, аспирантов и студентов педвузов Москва.; Адепт, 1998,-2с.
17. Аванесов В.С. «Тест педагогическая система» testolog@mail.ru
18. Гильбух Ю.З. Актуальное проблемы валидации психологических тестов // Вопросы психологии. 1978, №5, -108-118 с.
19. Белый Ю.А, Рапопорт И.А. О методах определения действенности и надежности тестов в зарубежной педагогике. // Советская педагогика 1969 №8 -120 с.
20. Торохтий Л.С. Контролирующие материалы И.В. Кильдюшова по русскому языку как иностранному И.В. Мацко Часть2 Алм. Қазақ Унив. 2005
21. Щукин А.Н. Методика преподания русского языка как иностранного. М.; 2003, - 361 с.
22. С.И. Воскречьян «Обиспользовании метода тестов при учете успеваемости школьников» // Советская педагогика 1963 №12 -28 с.
23. Азимов Э.Г, Щукин А.Н Словарь методических терминов. Санк-Петербург «Златауст» 1999, - 362 с.
24. Ахлибленский Б.В. Храпченко Н.И. «Теория качества в науке и практике: Методологический анализ – Л; Изд-во Ленингр. Ун-ча, 1989, -200 с.
25. Х. Суен, Д. Ким Обобщение значений выборочных коэфицентов валидности тестовых результатов. // Педагогические измерения, 2006, №2, -3 с.
26. Аванесов В.С. Форма тестовых заданий М.; Центр тестирования, 2005, -156 с.
27. Аванесов В.С. «Тесты в соцалогическом исследовании. И.; Науке, 1982, -199с.
28. Яноши Л. Теория и практика обработки результатов измерений: М.; Мир, 1965, -15с.
29. Аванесов В.С. Определение исходных понятий теории педагогических измерений // Педагогические измерения, №2, 2005, -11 с.
Кіріспе
Диплом жұмысы тақырыбының өзектілігі – шетел азаматтарына қазақ тілін
оқытатын оқу орындарында қазақ тілін өзге тіл ретінде игеру деңгейін
сертификаттау стандартын бірізділікке салу, яғни коммуникативтік қабілет-
құзіретті қалыптастыру дәрежесін объективті түрде өлшей алатын және тілді
игеру деңгейін анықтай алатын бақылауды негіздеу.
Қазіргі заманғы әдістемеде қазақ тілін өзге тіл ретінде оқыту
тәжірибесіне тесттік бақылауды енгізу мен ұйымдастыруда белсенді әрекеттер
жүріп жатыр.
Соңғы жылдардағы бақылаудың жаңа түрінің негізгі талабының бірі –
оқушының мекеніне, уақытына, тілді оқып үйренудің нысаны мен түріне
тәуелсіз коммуникативтік қабілет-құзіретінің қалыптасу дәрежесін өлшеу мен
сыналушының өзге тілді игерудің нақты деңгейіне жетуіне ықпал ету. Тестілеу
тәуелсіз бақылау тәсілі ретінде танылып, мойындалған. АҚШ-та, Голландия,
Англия, Дания, Франция, Израил, Финляндия, Канада, Австралия, Жаңа Зеландия
елдерінде кеңінен қолданысқа енді.
Соңғы 10 жыл ішінде тілдік тесттер синдикаты жасалды:
- ETS, Американың педагогикалық тестілеу қызметі, яғни әлемнің 40-тан
астам елдерінде жұмыс істеп, жыл сайын жарты миллионнан аса адамнан
ағылшын тілінен TOEFL (Test of English fs f Foreing Language) емтихан
қабылдайды;
- АҚШ Сыртқы істер министрлігі институты тестілеу қызметі – FSI, шет тілі
оқытушыларының Американдық ассоцияциясы жанындағы (ACTFL) тест орталығы;
- Европадағы лингвистикалық тестілеу ассоцияциясы (Assocition of Language
Testes in Europe, ALTE) және Европалық одақ қолдауымен жұмыс істейтін
Халықаралық сертификаттық одағы (International Certificate Conference,
ICC);
- Кембридж университетінің емтихандық синдикаты;
Жоғарыда аталған тест орталықтарының тәжірибесіне көп сүйенуімізге
тура келеді. Себебі оларда көптеген жылдар бойы тілдік білімді бағалаудың,
бақылаудың – тестілеудің теориясы мен практикасы қалыптасқан [1,12].
Тарихи мәліметтерге көз жүгіртсек, бүгінгі күні тілдік білімді
тестілеу оқытудағы қазіргі заманғы көзқарасты – коммуникативтік мақсатты
білдіреді. Өткен жылдардағы тесттер – негізінен интуитивті немесе
субъективті сипатта болды және оқытушының жеке пікір ойларына да байланысты
болды десек қателеспейміз. Интуитивтік кезеңнен кейін тестілеу ғылыми
кезеңге көшті десек те болады. Тілшілер бұл кезеңде тілдік білімнің
объективтік бағалануының маңыздылығын баса көрсетті.
Қазір біз тілдік білімді бағалаудың коммуникативтік кезеңіндеміз. Бұл
кезең тілдік тұлғаларды емес, оны қолдана білудің маңыздылығымен
ерекшеленеді. Субъективтік, яки интуициялық кезеңде дайындалған тест
мазмұны бойынша тіл үйренушілердің сөйлем үлгілерін, грамматикалық
үлгілерді, құрылымдарды жаттауына тура келді. Субъективтік кезеңдегі
тестілер көптеген жазбаша жұмыстардан құрылатын: диктант, мазмұндама,
шығарма, оқылымға негізделген сұрақтарға жауаптар. Ал, бағалау негізінен
тілдік білімі (тілдік білім дегеніміз – барлық қазіргі тілдер мен
мәдениеттер саласы бойынша ана тілі мен меңгерген тіліндегі қалыптасқан
білімі) жақсы деңгейдегілер үшін ғана сәйкес келді.
Қазіргі кездегі тесттер оқушының үйренген тіліндегі коммуникативтік
біліктілігін бағалауды көздейді. Коммуникативтік біліктілік –
лингвистикалық біліктілік, дискурстық біліктілік, стратегиялық және мәдени-
әлеуметтік субъективті біліктілігі сияқты компоненттерден тұрады.
Тестілеудің кең таралуы қазіргі заманғы әдістемеде, оның ішінде
лингводидактиканың аса маңызды бағытының бірі екені анықталды.
Лингводидактика (латынша lingua – язык+ грекше didaktikos - оқытушы)
шет тілін оқыту әдістемесі [2,360].
Лингводидактикалық тестілеу өзіндік мақсаты мен шет тілін оқыту
мәселелеріне сай тесттік әдістемені қолдануда өзіне тән ерекшеліктерімен
ерекшеленеді. В.А. Коккотаның көрсетуінше , Лингводидактикалық тестілеу
(language testing) тілдік және сөйлеу тестерін өңдеу және қолданумен
айналысады, бір жағынан шет тілін оқыту әдістемесі саласына, екінші
жағынанжалпы тестологияның бөлігі ретінде педагогикалық (пәндік) тестілеуге
жатады [3,173].
Тест жетістігі оқушының коммуникативтік қабілет-құзіретінің қалыптасу
дәрежесін өлшеуге бағытталған.
Тесттің орындалу нәтижесі сыналушының тілді игеру деңгейіне жеткен-
жетпегендігінің куәсі бола алады. Осыған байланысты тест жетістігі өзінің
құрылымына, мәтіндік материалдарға, тест тапсырмаларының түрлеріне, бағалау
жүйесіне, сондай-ақ коммуникативтік бағыттың талаптарына толыққанды жауап
беруі тиіс. Демек, коммуникативтік тесттік бақылауды қамтамасыз етуі керек.
Коммуникативтік қабілет-құзіретті тестілеу мәселесі және сол бағытқа
негізделген жаңа технологиядағы тесттік бақылаулар бүгінгі күні толық
зерттелмеген мәселелердің бірі болып табылады.
Осыған орай, қарым-қатынасқа қатысты тестілеудің ерекшеліктері оған
қоса қазақ тілін шет тілі ретінде игеру деңгейін сипаттау және айқындау
мәселесі қарастырылады. Бұл дипломдық жұмыстың тақырыбын таңдауға әкелді.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері – коммуникативтік тесттік
бақылауды, “коммуникативтік тест” түсінігінің анықтамасын негіздеу және тіл
үйренушінің қазақ тілін өзге тіл ретінде игерудің анықталған дейгейіне
сәйкес коммуникативтік қабілет-құзіреттің қалыптасуын тексеруші тесттерді
құрастыруда технологиялық қадамдарды жетілдіру. Зерттеу мақсаты мен міндеті
келесі мәселелерді шешу керектігін анықтады:
1) Лингводидактикалық тестілеудің ерекшеліктерін коммуникативтік
бағыт аясында анықтау; “коммуникативтік тест” түсінігіне анықтама
беру;
2) Коммуникативтік қабілет-құзіретті құраушыларды өлшеу үшін бақылау
объектілерін бөлу;
3) Тесттік бақылау арқылы коммуникативтік қабілет-құзіретті бағалау;
4) Тест сапасын өлшеу параметрлерін айқындау.
Коммуникативтік қабілет-құзіреттің қалыптасуының объективті жағдайы
коммуникативтік бағыт аясында ұйымдастырылған тестілеу арқылы орындалады.
Диплом жұмысында қолданылған әдіс-тәсілдер: дайын материалдарды
мақсатқа сай іріктеу, бір жүйеге келтіру, саралау, тесттерді өзара
салыстыру, жинақтау және талдау, тест сапасының критерилерін анықтау,
тестілеудің нәтижесін бағалау.
Диплом жұмыстың дерек көздері: Отандық және шет елдік диссертациялық
зерттеулер, оқу құралдары, тестілеу мәселесі жөніндегі журналдардағы
мақалалар, әдіскер-зерттеушілердің қазақ тілінің шет тілі ретіндегі тест
тапсырмалары және сөздіктер.
Зерттеудің нысаны – тұлғаның коммуникативтік сөйлеу әрекетін тестілеу-
бақылау формасы, ал пәні тесттік бақылау арқылы аталған салада
коммуникативтік қабілет-құзіреттің қалыптастыру.
Жұмыс нәтижелілігі. Жалпы жұмыс барысында лингводидактикалық
тестілеудің келесі мәселелері анықталды:
-Қазақ тілі әдістемесінде коммуникативтік бағыттың алатын орны;
-коммуникативтік қабілет-құзіретті құраушыларды өлшейтін объектілер
өзара жіктеліп, өзіндік сипаттама алуы;
-тіл үйренушінің коммуникативтік қабілет-құзіретін тесттік бақылау
арқылы бағалаудың критерилері;
-тест сапасын өлшейтін параметрлер жіктеліп, лингводидактикалық
тестілеудегі маңыздылығы айқындау.
1. Лингводидактикалық тестілеудің коммуникативтік бағыты
1.1Тілдік білімді тестілеу әдісі мен тест тапсырмаларының сипаты
Қазіргі кезде қоғамдық және әлеуметтік өмірде болып жатқан елеулі
өзгерістер оқу ағарту саласының алдына көптеген жаңа міндеттер қойып отыр.
Әсіресе білім беру жүйесінде әлемдік деңгейге келтіру үшін, ескірген
стандарттан бас тартып, білім деңгейі басқаша бағаланатын болды. Сондай
тәсілдердің бірі – тестілеу.
Тестілеу бұл тілдік деңгейді игеруді арнайы тест тапсырмаларының
көмегімен бағалау әдісі. Тесттер мазмұнына, түріне, тестілеу мақсатына
қарай топтастырылады. Түріне қарай тесттер индивидуалды, топтық, ауызша,
жазбаша, пәндік, құжаттарды толтыру (арнайы құжаттарды). Мазмұнына қарай
интеллектті (тұлғаның немесе топтың сол не басқа әрекеттерді орындау
мүмкіндігін анықтау үшін) және оқытылып жатқан пән бойынша білік-дағдысын
тексеру үшін мәтіндерді ажыратады.
Тестілеуді әдіс ретінде қолдану оқушының оқу материалдарын игеру
мүмкіндігі мен игеру тиімділігін анықтау үшін бағалы мәлімет береді. Тілді
оқыту сабақтарында лингводидактикалық тестілеу көмегімен тестіленушінің
тілдік және коммуникативтік қабілет-құзіретін білу де маңызы зор болып
табылады. Педагогикалық практикада тестілеуді ең бірінші болып 1864 жылы
Ұлыбританияда Дж. Фишер оқушылардың білімін тексеру үшін қолданды. Оған
арнайы кітап шығарылып, онда сұрақтың жанына жауап берілді, оқушыдан оның
дұрыс жауабын таңдау талап етілді.
Тестілеу – зерттеу әдісі ретінде ХХ ғасырдың басында психодиагностика
аясында, психология саласында адамдардың психикалық даму ерекшелігін оқыту
объектісі және осыған сәйкес шет тілінде сөйлеу әрекетінде көрініс тапты.
Осы ғылым аясында құрылған тесттер тіл үйренушінің коммуникативтік
мүмкіндігін, есте сақтау ерекшелігін анықтауға мүмкіндік береді.
Тест алудың негізгі мақсаты – ұсынылған оқу материалдары негізінде
жеткілікті мөлшерде әлеуметтік, қарапайым – тұрмыстық, әлеуметтік-мәдени,
оқу-кәсіби лексика бойынша игерілген коммуникативтік құзыретін анықтау және
қарым-қатынастағы білімін жеткізе білу мүмкіншілігін тексеру. Бұл тесттер
коммуникативтік тапсырмалардың барлығын, яғни тілдік және сөйлеу
бірліктерін қамтуы қажет.
Тесттік тапсырмалар коммуникативтік тапсырмалардың біліктілікті
байқау үшін сөйлеу әрекеттері (оқу, жазу, тыңдау, сөйлеу) түрлеріне
құрылған тапсырмаларды сол сияқты жазбаша және ауызша қатынасқа түсу,
тактикалық қатынасқа түсу (телефон қоңырауы, өтініш немесе қарсы болу)
сияқты дағдысын тексеру міндетін орындайды.
Тестілеу тек өз еркімен болуы керек. Еркін тестілеуде барлық тест
тапсырмалар үшін нұсқалары, тапсырмалары, шарттары, интерпретация ережелері
мен нәтижелерді бағалау, берілген уақыттың бірдей болуын талап етеді яғни
көшіріп алуды және басқа да тәртіп бұзушылыққа жол бермеу. Оқушы білімін
тест арқылы бағалаудың мақсаты:
1. Тіл үйренушілердің білім дағдыларын қалыптастырып, іскерлігін,
шығармашылық қабілетін арттырып, ой-өрісін өсіруге, өзіндік ізденімпаздығын
қалыптастыруға ықпал ету;
2. оқу процесінде алған білімін қорыту, қолдану, әрі қарай дамыту;
3. сабақ беру әдісін, бағдарламаның сапасын және оқыту мақсатын
зерттеу;
4. оқытудағы кемшіліктерді анықтап, оларды жоюға жол ашады.
5. тақырып арасындағы байланыстарды қамту және оқушылардың өткен
тақырыптарды есте сақтау қабілетін арттыру;
6. тіл үйренушілердің базалық деңгейін анықтау;
7. базалық білім мазмұнын таңдай отырып бір аудиториядағы
студенттердің жетістіктерін салыстыру, жетілдіру;
8. оқыту нәтижелерін белгілі бір қалыптарға салып, нормаға айналдыру.
9. студенттердің білімін бағалап, оқытудың міндетті нәтижесін меңгеру
деңгейін анықтау.
Тест - тестілеудің әдісінің құранды бөлігі болып табылады. Тест бұл
арнайы шкалалар нәтижесінің көмегімен орындау барысында тілді игеру
деңгейіне сипаттама беруге мүмкіндік туғызатын тапсырмалар жүйесі [4,281].
Тестілеуде қолданылып жүрген тапсырма түрі – тест тапсырмалары. Тест
тапсырмалары дегеніміз – білімді тексеру тапсырмалары деген сөз.Тест
тапсырмалары дегеніміз – стандарттық білім беру негізіндегі берілетін
тапсырмалар жүйесі. Тест тапсырушының алған білімі бойынша қалыптасқан
дағдысы мен біліктілік деңгейін байқау.Тест тапсырмалары – тестік бірлікті
құрушы тестің бөлшегі. Тест тапсырмалары өте көп беріледі. Тест
тапсырмалары тілдік және сөйлеу компетенциясын сонымен бірге кәсіби
құзыретін анықтауға құрылады. Тапсырмалар мынадай параметрге жауап беруі
керек:
- тіл үйренушінің сабақтағы меңгерген, өтілген тақырыптарды игеру
деңгейін анықтауға арналған лексикалық тақырыптарға құрылуы
қажет;
- тапсырмалар мәтін мен сөйлемді толықтыруға, дұрыс не дұрыс емес
жауабын табуға, топтау, интрепретациялау (ұлғайту), түзету,
редакциялау негізінде құрылады.
Емтиханға берілетін тест тапсырмаларының барлығы орындалуы және
есепке алынуы қажет: тақырып, ситуация, қатысымға түсу тапсырмалары,
лексика, сөз байлығы, интелектіге құрылған білімді анықтауға арналған
тапсырмалар. Тест тапсырмалары адамддардың танымын, логикасын, білімін
анықтауға құрылған сөйлеу іс-әрекеті түрлерін қамтитын оқу, жазу, тыңдау
және сөйлеу дағдысы мен біліктілігін айқындауға құрылуы міндетті. Тест
тапсырушы кез келген тақырыпқа жауап бере алатындай дайындықта болуы керек.
Тест тапсырушының білімін тексеру 5 түрлі мазмұнда тексеріледі:
1. Сөйлеудің дұрыстығы: ақпаратты дәл, нақты беру. Сөз байлығы,
танымы.
2. Тақырып мазмұны: тақырыпты толық баяндау және ашу.
3. Мәтін түрі: тақырыптың негізгі идеясын білу.
4. Іс-әрекет: сұрақ қоя білу, жауап беруге үйрену, баяндау, пікірін
дәлелдеу, ақпаратты білу.
5. Контекст: бұл кез келген сұрақты қамтитын ситуациялық тапсырмалар,
күнделікті өмірдегі, тіршіліктегі тұрмыстық лексиканы білуден
бастап, ресми, бейресми ситуацияда білімін көрсету [5,133].
Тестілеу процесінің жетістікке жету-жетпеуі көп жағдайда осы тест
тапсырмаларының құрылымымен, оның мазмұнына қатысты болады. Методикалық
әдебиеттерде тест тапсырмаларының мына түрлері көп қолданылып жүр. Олар:
Жабық түрде өтетін тапсырмалар. Тапсырма негізгі мәтіннен (нұсқадан)
жауаптың стимулы үшін қызмет ететін біреуі ғана дұрыс жауап варианттарынан
тұрады.
Ашық түрдегі тапсырма. Мұнда дайын жауап варианттары толық
берілмейді, тест орындау барысында тиісті сөздерді (сөздер тобын) жазуы
керек.Тапсырманы орындау үшін оның игерген білімінің деңгейін анықтауға
үлкен мүмкіндік туады. Тест тапсырмаларының типтік сызбасы төмендегідей
болып келеді: 1) нұсқа; 2) негізгі мәтін; 3) элементтер тізімі [1,363].
Қ. Қадашева Қазақ тілінің оқыту әдістемесі атты еңбегінде тест
тапсырмаларының құрамына енетін элементтерді және оның жасалу жолдарын
жүйелеп көрсетеді: Сөйлеу әрекеті түрлеріне құрылған тестік тапсырмалар,
мысалы: оқуда (чтение) мәтінді оқу, оны түсіну және негізгі ақпаратты
анықтаумен қатысты болуы керек. Ал сөйлеуде тест тапсырушы сұрақпен ғана
шектелмей, жауап түрінде жағдаяттық тапсырмаларға байланысты (болымды,
болымсыз түрде, өтінішке жауап қайтару) өз ойын жеткізуге міндетті. Бұдан
шығатын қортынды тестік тапсырмалар мазмұны студенттің шынайы
коммуникативтік біліктілігі мен дағдысын анықтауды мақсат етуі қажет. Әрбір
тестік тапсырманың мақсаты, мәтіні, берілу уақыты және тапсырмаға берілген
нұсқауы не бағдарламасы көрсетілуі керек.
Тест сұрақтарын түсініп, жаңа білім көрсеткішін білдіруде студент
мынаны білгені жөн:
- тақырыптың негізгі мазмұнын, ақпараттың негізгі идеясын;
- мақсатын, себебін, қарсылық мәнін;
- ниетін, қалауын, мүмкіндігін, қажеттілігін, қажет еместігін;
- затқа тұлғаға және оқиғаға бара беру, сипаттау, сапасын көрсету;
- ауызша және жазбаша мәтін бойынша грамматикалық тұлғаларды игеру.
Оқытуға арналған тесттік тапсырмалар:
- газет бетіндегі мәтіндер бойынша студенттің оқу жылдамдығы арқылы
информацияны ұғуы;
- болашақ жоспарлары туралы анықтама алу мақсаты;
- жарнамалар мен хабарландырулардан қажетті ақпарат алу мақсаты;
- интелектуалдық ақпарат алу (әлемдегі оқиғалар, ғылым, экология,
денсаулық, білім, тамақ, мәдениет, жаңалық, спорт т.б.);
- дербес оқу: факс, телеграмма, хат т.б. құжаттар түрлері.
Жазуаға арналған материалдар бойынша студенттің коммуникативтік
тапсырманы орындаудағы білімін анықтау үшін:
- құжаттарды, бланкілерді, анкеталарды дұрыс, сауатты толтыру;
- факс (телеграмма, хат жазу) материалдарын сауатты толтыру
тапсырмалары беріледі.
Ол үшін студент сөйлеу әдебі түрлерінің басталуы не аяқталу түрлерін.
Мысалы, құрметті Роза ханым, құттықтау хат мәтіні (шақыру, құптау, құптамау
өтіну және т.б. әдебі түрлерін игерген білімін тексеретін тапсырмалар)
берілген жөн.
Аудиотекстер.
Шынайы болған оқйғалар және табиғи ақпаратқа құрылған мәтіндер
бойынша коммуникативтік тапсырманы орындау мүмкіндігі қарастырылады.
Олар:
- шешім қабылдау (тыңдаған ақпарат бойынша);
- негізгі ақпаратты түсіну.
Әрбір тапсырма белгілі бір ситуациялық тапсырмалар арқылы беріледі.
Мына тақырыптарға аудио тыңдалымдар ұсынылады:
- саяси хабарлар, жарнамалар;
- анықтамалар (дәрігерге телефон соғу, әуежайға телефон шалу т.б.)
- хабарландырулар, жарнамалар;
- хаттар;
- мәтіндер (елтану тақырыптары).
Мәтіндер таспадан тыңдалады.
- баяу және ерекше екпінмен оқылады;
- әртүрлі дауыста (минутына 100-120 сөз)
- бір рет қана оқылады;
- әр сөз екі рет қайталанады.
Ауызекі сөйлеу тесттері
әлеуметтік-тұрмыстық сала бойынша қатысым мәтіндері:
- анықтама алу;
- жұмысқа тұру;
- тапсырыс беру;
- көмек сұрау т.б.
жеке қатысым үшін
- контакт құру;
- кездесу ұйымдастыру, келісу;
- кеңес беру;
- ресми қатынас (мәдениет, саясат, қызығушылық, көзқарас, жоспар
т.б.)
Мұндай тесттік тапсырмалар үшін сұқбаттар, ситуациялар, мәтіндер
ұсынылады. Ол үшін бос орындарды толтыру түрлері реприкалар, клишелер,
ресми не бейресми түрдегі сөйлеу әдептеріне құрылған тапсырмалар беріледі.
Ауызша сөйлеу тапсырмалары емтихан алушы тараптарынан проблемалық сұрауға
құрылғаны дұрыс.
Әңгіме кезінде мыналар есепке алынады;
- белгілі бір проблема туралы пікірі;
- белгілі бір факт бойынша баға беру, әрекеті, көзқарасы;
- оқиға және естігені туралы әңгімелеу;
- пікірін өзгерту (бірнәрсені орындауды өтіну, көндіру, көндіру,
көзін жеткізу);
- хабарлама жасай білу, кеңіту, дамыту, тарылту;
- талдау, қорыту.
- Міндеттері:
- сөйлеу әдебі түрлерін білу;
- сөйленістің лексикалық-грамматикалық жабдықталуы;
- мақсатқа жетудегі сөйлеу бірліктерін дұрыс қолдану.
Тестті өлшеу әдісінің қолдану нәтижесі деп түсінуге болады. Өз
мақаласында Аванесов В.С. мына мәселені қарастырады: тест түріндегі
тапсырмалар композициясы қазіргі заманғы оқыту технологияларына сай,
бақылау тапсырмалары мен оқу пәні мазмұндарының тест түріне бірігу
мүмкіндігін анықтау. Тапсырмалар композициясының негізгі пәні – олардың
формасы мен мазмұнының шығармашылық бірігуі. Тест тапсырмаларының формасы
мен мазмұны тестілеу нәтижесінің даму бағыты Автор осы мақаласында форма
мен мазмұнды шебер біріктіруінің нәтижесін тест тапсырмалары композициясы
деп атады. Тест тапсырмалары композициясының мақсаты – дәстүрлі түрде оқу
процессінде ұйымдасқан түрде білім бақылауының автоматтандырылған жүйесін
енгізетін тапсырмаларды құру. Мазмұн мен форманың шығармашылық бірігуінің
композициясы мәні болып табылады. Бұл тест түріндегі тапсырмаларының
педагогикалық әдістеменің өңдеуінің негізгі пәні болып табылады. Егер мына
ерекшеліктерге назар аударар болсақ, онда композиция табысты болуы мүмкін.
Бірінші ерекшелігі, барлық оқу мекемелеріндегі оқу пәнінің тапсырмаларын
талдау принциптері мен форма инварианттылығы. Екіншісіне формалар саны
жатады [12,3].
Тест элементтері ретінде сыналушы үшін нұсқаның берілуі, тапсырмалар,
тапсырманың жауабы, бағалау жүйесі, тест нәтижесінің интерпретациясы мен
матрицаларын жатқызуға болады. Тест сыналушылардың дайындық деңгейін тиімді
өлшейтін және құрылымын сапалы бағалауға мүмкіндік беруші қатар
тапсырмалардың репрезентативті жүйесі. Бұл анықтаманың негізінде үш идея
жатыр. Бірінші идея бұл тест тапсырмалар тобы немесе жиынтығының жай
түрінде емес, жүйе категориясы мазмұнының ғылыми бай түрінде көрініс
табады. Жалпы түрде жүйенің кейбір тұтастықты көрсететін элементтерінің
өзара байланысының жиынтығы ретінде қарастырылған. Екіншісі, бұл
анықтамадан тесттік бақылаудың, сынаудың қарапайым құралы ретінде қарастыру
қалыптасқан дәстүрден ауытқығандығын көруге болады. Мұнда тест
педагогикалық өлшеудің сапалы құралы болып есептеледі. Үшіншісінде, тест
анықтамасында тест тиімділігі деген жаңа критерийлердің енуін көрсетеді.
Тест анықтамасындағы негізгі жүйе термині тестте қасиеттерді жүйелі түзуші
тапсырмалардың жинақталғанын білдіреді. Тест жүйе ретінде тұтастылық пен
құрылымдықты, құрамды иеленеді. Тест тапсырмалары, олардың қолдану
ережелерінен, әрбір тапсырманың орындау бағасынан және тест нәтижелерінің
интерпретациясы бойынша ұсынудан тұрады. Тұтастық тапсырмаларының өзара
байланысы, олардың жалпы өлшеу факторларына жататындығын білдіреді. Белгілі
бір мазмұн оқытылатын курсқа сай бақылау материалдарын қамти отырып, оны
тестте қолдануды білдіреді. Тест мазмұнын бағалау барысында әркез оның
мазмұны мен сапасы және тесттің мақсаты туралы сұрақтар туындайды. Тест
сапасы алынған нәтижелердің жарамдылық, сенімділік өлшемдеріне байланысты
болады.
Тесттің негізгі міндетіне сол немесе басқа сыналушының оқу пәні
мазмұны бойынша қандай элементтерді игергендігін анықтауға ұмтылуын қоюға
болады. Осыған орай, тапсырманың көлемді саны арқылы сыналушының тапсырма
жиынынан нені біледі, нені білмейді. Тест әдісінің 5 негізгі артықшылығын
Аванесов В.С. былай деп көрсетеді.
1) сыналушының дайындық деңгейінің бағаларын алуға мүмкіндік беруші,
тесттің жоғары ғылыми дәлелділігі;
2) тест әдістерінің технологиялылығы;
3) өлшеудің нақтылығы;
4) барлық қолданушылар үшін бақылау жүргізу ережелерінің нақты
бірдейлілігі;
5) тест технологиясының қазіргі заманғы оқыту технологияларымен
үйлесімділігі [6,2].
Қазіргі күні (соңғы 30 жылдағы батыс тестологтарының жеткен
жетістігіне орай) тестілеудің дамуындағы жаңа коммуникативтік кезеңді атап
айтуға болады.
Бұл кезең тілге қатысты құрылымдықтан коммуникативтік бағытқа көшкен
тестология дамуының заңды нәтижесі болып табылады.
Құрылымдық бағытта оқытудың және тестілеудің негізгі бірліктері –
сөз, сөз тіркесі және сөйлем болып табылады. Тестілеудің мақсаты – сынақ
тапсырушының тілдің жеке аспектілерін (грамматика, лексика, фонология,
орфография) меңгеруін, контекстен тыс сөз және сөйлем деңгейінде білуін
бағалау. Бұл жаңа коммуникативтік кезең таңдаудың көптігімен ерекшеленеді.
Статистикалық өңдеу мүмкіндіктерінің нәтижесінде тестілеудің
квалиметрикалық сипаты өріс алды (яғни тесттің орындалу нәтижесін анықтау
қабілеті). Тест сенімділік және объективтілік сынды құнды сапаларға ие
болды.
Келесі кезең психолингвистикалықәлеуметтік лингвистикалық тестілеу
практикасы мен теориясына клоуз-тестті әкелді.
Оқу процесі барысында білімді, білік-дағдыны тексерудегі бақылау
талаптарына жауап бере бермейді. Бақылаудың тиімді түрін таңдауда тест
әдісіне қызығушылық артты. Н.И.Красюктің айтуынша, тестілеу әдіс ретінде
бірнеше тәсілден тұрады, олардың ішінде клоуз-тест (cloze-test) деп
аталатын түрге көңіл аударуға болады. Клоуз-тестті амрикандық ғалым
В.Тейлор зерттеп ұсынған, сол немесе басқа мәтінді оқу мен түсіну қиындық
туғызады, сондай-ақ оқушы үшін тест қаншалықты қызықты. Клоуз-тесттің
ерекшелігі сол ситуация (монолог және диалог ретінде) мәтінде көрініс
табады [7,24].
Клоуз-тестілеудің ұстанымы деформацияланған мәтіндердегі бос
орындарды толтыру. Ғалымдардың қорытындылауынша, клоуз-тест – жалпы тілдік
білік-дағдының, тілді қолдана алу біліктілігінің жақсы индикаторы болып
табылады. Сондай-ақ клоуз түріндегі тесттердің коммуникативтілік деңгейі
жоғары деп бағаланды. Осы сапа клоуз-тесттердің шынайы қатысымдығы
ситуацияларымен сәйкестігін көрсетті. Клоуз-тестілеуде тестілеудің жаңа
бағыты пайда болды, бүгінгі күні батыста оны прагматикалық тестілеу деп
атайды. Бұл бағыттың тұжырымдамасы коммуникативтік ұстанымға негізделген
[8, 15].
Осы бағыттың дамуына белгілі тестолог Э. Ингрем үлкен үлес қосты. Ол
Ұлыбритания мен Америкада 70-ші жылдары кеңінен қолданылып келген
лингводидактикалық тестілеуді талдай келе, тестілеу объектілерін көрсетті.
Оның айтуынша: тестілеу объектісі практикалық білік-дағды болып табылады.
Осыған орай ағылшын тілінің екінші тіл ретіндегі стандартты тест түрі
құрастырылған болатын. (First Certificate in English – The University of
Cambridge Local Examinations syndicate)
Бұл тест альтернатты құрылымдық тест түрінде құрылған. Вашингтон
атындағы Университеттің профессоры И. Томпсон өзінің зерттеуінде
көрсеткендей: оның пайда болуына негізгі себеп фонетика, грамматика және
лексика – сөйлесімдердің жеке-жеке компоненттерін игеру деңгейін бағалау,
дәстүрлі дискретті тесттерге деген наразылық туды [9,66-67].
Сол кездегі жинақталған тәжірибенің көрсетуінше бұндай тесттер
(дискретті – Н.Л) болжамды жарамдылықты иеленбегендіктен, оның көмегімен
алынған ақпараттар сынақ тапсырушының тілдік құралдарды коммуникативтік
мақсатта қолдана алған-алмағандығын көрсете алмайды. Тағы бір себебі,
дискретті тесттерде критериалды жарамдылық болмағандықтан, оның нәтижелері
тілді коммуникативтік жағдаятқа тиімді қолдана алу дағдысымен сәйкес
келмейді [1,38].
Шетел қызметі институты мен Білім берудің тестілеу қызметінің
ортақтаса күш салуының нәтижесінде және үкіметтегі шет тілін оқыту кеңесі
мен шет тілін оқыту Америкалық кеңесінде тест-интервью жасалды. Бұл тесттің
мақсаты – шет тілін (екінші тілді) меңгерудегі бесдеңгейлік шкала арқылы
коммуникативтік құзырлық деңгейін белгілеу. Тестілеуде әр түрлі тілдер
қамтылды.
Қандай тест тілдік білімді – тіл білетіндікті бағалай алады немесе
тілді үйренуге көмектесе алады?
Жақсы дайындалған тест тіл үйренушіге екі себеппен көмектесе алады:
Біріншіден, мұндай тестілер аудиторияда көпшілік қауымның сабаққа, тіл
үйренуге деген ынтасын оятады. Мотивациялық тұрғыдан әрі тиімді оқыту
нәтижесі не қол жеткізу үшін оқытушылар негізінен аудиторияда оң ахуал
қалыптастыруға тырысады. Екіншіден, тест тіл үйренушінің тілдік білімін
жетілдіруге көмектеседі. Тілді үйренуші тест тапсыруға дайындалудан, тест
тапсырудан кейінгі нәтижесін талқылаудан тек оның пайдасын көреді. Тест
оқушының, студенттің, тіл үйренуші көпшіліктің тілдің қай жағына көңіл
бөлуі, нені оқып, нені жетілдіру керектігін растайды. Қысқаша айтқанда,
дұрыс құрастырылған тест оқуға деген оң көзқарастың қалыптасуына
көмектеседі және кез келген тіл үйренушіде жетістік сезімін, сондай-ақ өз
білімін оқытушы бағалауына сәйкес келетінін аңғарған сезімін де оятады.
Жақсы тілдік тестілер тіл үйренушілерден табандылықты талап ете отырып,
олардың тілді оқуына көмектеседі және жақсартуға тиісті әлсіз жақтарын да
ашып көрсетеді.
Бағалаушыға тест қалай көмектеседі? Барлық оқытушылар өздерінің
оқытқанының нәтижесі үшін жауапты. Біздің тестілеріміз төмендегідей маңызды
сұрақтарға жауап беруге көмектеседі: “Менің оқытуым тиімді болды ма, жоқ
па?”. Басқаша айтсақ, тест көмегімен біз тіл үйренушінің ынтасын бағалай
аламыз. Тест нәтижесін есептеуді жүргізгенде біз өзімізге: “Менің
сабақтарым тиісті деңгейде жүргізілді ме, мен қалай оқытып жүрмін, қандай
тармақтарды қайта қарау керек, осы материалға менің көбіреказырақ көңіл
аударуым қажет пе?”- деген сұрақтар қоя аламыз. Сондай-ақ осы тестілер
бізге болашақ тестілерді жетілдіруге көмектеседі: “Тест нұсқаулары анық
болды ма?. Тест тапсырушы арнайы берілген уақытта тестіні аяқтай алды ма,
тест мазмұны оны орындауға деген ниетін жоғалтып немесе көңілі толмаушылық
туғызды ма, тест тапсырушының тілдік білімін, тест анықтай алды ма екен?”
деген сияқты сұрақтар біздерді де мазалауы тиіс.
Тест бағаланушыға да, бағалаушыға да көмектеседі, яғни, тестер қол
жеткен прогрессті растайды және болашақ жұмысымызды жақсы жақтарға бұруға,
ілгерілеуге бағыттайды. Түйіндей айтсақ жақсы тест аудиторияда тест
тапсырушының моральдық ахуалын жақсартуға, оны қодауға көмектеседі, сондай-
ақ көмекші оқу құралы да болып табылады
Тарихи мәліметтерге көз жүгіртсек, бүгінгі күні тілдік білімді
тестілеу оқытудағы қазіргі заманғы көзқарасты – коммуникативтік мақсатты
білдіреді. Өткен жылдардағы тестілер – негізінен интуитивті немесе
субъективті сипатта болды және оқытушының жеке пікір ойларына да байланысты
болды десек, қателеспейміз. Интуитивтік кезеңнен кейін тестілеу ғылыми
кезеңге көшті десек те болады. Тілшілер бұл кезеңде тілдік білімнің
объективтік бағалануының маңыздылығын баса көрсетті.
Қазір біз тілдік білімді бағалаудың коммуникативтік кезеңіндеміз. Бұл
кезең тілдік тұлғаларды емес, оны қолдана білудің маңыздылығымен
ерекшеленеді. Субъективтік, яки интуициялық кезеңде дайындалған тест
мазмұны бойынша тіл үйренушілердің сөйлем үлгілерін, грамматикалық
үлгілерді, құрылымдарды жаттауына тура келді. Субъективтік кезеңдегі
тестілер көптеген жазбаша жұмыстардан құрылатын: диктант, мазмұндама,
шығарма, оқылымға негізделген сұрақтарға жауаптар. Ал, бағалау негізінен
тілдік білімі (тілдік білім дегеніміз – барлық қазіргі тілдер мен
мәдениеттер саласы бойынша ана тілі мен меңгерген тіліндегі қалыптасқан
білімі) жақсы деңгейдегілер үшін ғана сәйкес келді.
Қазіргі кездегі тесттер оқушының үйренген тіліндегі коммуникативтік
біліктілігін бағалауды көздейді. Коммуникативтік біліктілік –
лингвистикалық біліктілік, дискурстық біліктілік, стратегиялық және мәдени-
әлеуметтік субъективті біліктілігі сияқты компоненттерден тұрады.
Тестілеудің коммуникативтік кезеңінде біз әр түрлі білік дағдыларынан
жинақталған емтихандарды дұрыс деп санаймыз. Негізінен, коммуникативтік
тесттер тілдік (теориялық) білік дағдысын емес, оқушының меңгерген екінші
тілін, үшінші тілін қолдана алатындығын бағалау үшін қажет. Сондай-ақ, біз
бүгінгі күні бұрынғы жетістіктерге мүлдем теріс қарай алмаймыз. Тестілеудің
субъективтік те, объективтік те кезеңдеріндегі ілгерілеуді жоққа шығара
алмаймыз. Бүгінгі тестілер аталған екі кезеңнің де жақсы жақтарын
пайдалануда. Кейбір оқулықтарымыз бен оқу құралдарымызда кездесіп қалып
жүрген тестінің жаңа бір түрі – жабық тест жоғарыда айтқанымызды дәлелдей
түседі. Сондай-ақ, тест грамматика мен сөздік қорды да қамтиды, қойыоған
баллдар объективті. Жақсы тесттер оқушыдан бұрынғы тестілеуде кеңінен
пайдаланылған лингвистикалық терминологияны талап етпей-ақ құрастырылуы
мүмкін.
Екіншіден, емтиханның кейбір түрлері сирек қолданылады.Мысалы –
аударма. Тестінің бұл түрі тілдік білімі ілгері студентке, оқушыға немесе
аудармашыларға лайық. Диктант тестілеудің ғылыми кезеңінде сынға ұшыраған
болатын-ды, бірақ қазір де кең қолданыста. Эсседе ортаңғы және ортаңғыдан
жоғары деңгейлерді оқыту барысында, тестілеу барысында қолданылып жүр.
(Мысалы, өз пікіріңді, өз көзқарасыңды жаз деген тапсырма түрлері) [8,14].
Прагматикалық тесттің 30 жылдық тәжірибесі коммуникативтік бағыттың
маңыздылығын көрсетеді.
Соңғы уақытта коммуникативтік тестке көп көңіл аударылып жүр. Бұл
тест арқылы тіл жүйесін (лексика, грамматика) ғана емес, сондай-ақ
коммуникативтік қабілет-құзіреттің қалыптасу дәрежесіне де бақылау
жүргізіледі.
Тестті коммуникативтік қабілет-құзіретті қалыптастыру деңгейін
анықтау әдісі ретінде қолдану идеясы лингводидактикалық тестілеудің алдына
- бақылау жүргізгенде коммуникативтік бағыттың аясында тест қандай болуы
керек деген сұрақ қойды.
Бақылауға қатысты коммуникативтік бағыттың басты талабы мынадай,
яғни бақылау (тесттік) қарым-қатынасты модельдеуі (өңдеуі) керек. Өйткені
қарым-қатынас коммуникативтік қызмет атқаруда коммуникативтік мәселелердің
ең маңыздысы болып табылады [10,276].
Демек, Арутюновтың өзінің ойын өзгелерге жеткізу және олардың өз
пікіріне қатысты ойларын білуге қабілеттілігі пікіріне сай, бақылау тіл
үйренушінің тілдерді игерудегі қабілет-дағдысына орай құрылуы тиіс [1,21].
Егер тест коммуникативтік мәселелерді шешуге қабілетті болып
табылатын бақылау объектісі болса, онда ол коммуникативтік тест болып
табылады.
Аталған коммуникативтік тест тіл үйренушінің коммуникацияға
дайындығын білуге және коммуникативтік қабілет-құзіреттің деңгейді өлшеуге
құрылғанына орай қолданылуы қажет.
Коммуникативтік тест термині алғаш рет В.А. Коккотта еңбегінде
қолданылған, бірақ та бұл түсінік ауызша өнімдітиімді сөйлесімді бақылауға
арналған тесттерге байланысты айтылады [3,27].
Коммуникативтік мәселелерді шешу тек айтылымда ғана емес, сонымен
бірге оқылым да, тыңдалым және жазылымда көрініс табатынын байқауға болады.
Сондықтан да комммуникативтік тест анықтамасына сөйлеу әрекетінің түрлеріне
тәуелсіз коммуникативтік мәселелерді шешу қабілеттілігі енуі қажет.
Коммуникативтік тест мынадай жолмен құрылуы керек, яғни тіл үйренуші
оқуға, жазуға, тыңдауға және сөйлеуге деген қабілеттілігін көрсетіп ғана
қоймай, сондай-ақ осы сөйлеу әрекеттері түрлерінің көмегімен өзінің
коммуникацияға деген қабілет-дағдысын көрсете алуы тиіс [11,167].
Мысалы, кешенді тесттің оқылымы бойынша тапсырманы орындауда тест
тапсырушының оқуда қажетті ақпаратты бөлудегі қабілеттілігі ғана емес, оның
прагматикалық мәселелерді шешуге алынған ақпараттарды іске асыруға
қаншалықты қабілетті екендігі маңызды. Осы мақсатқа орай, тесттік
тапсырмалар коммуникативтік мәселелерге қатысты құрылуы керек,
Мысалы,әдіскер З.С. Күзекованың оқылым бойынша тест үлгілері:
Мәтінді оқыңыз.
Кісінің кісілігін уақытты босқа өткізбеуден басталмақ. Даналық жасқа
қарамайды, елдің бәріне ортақ бір-ақ календарь бар, тек оны әркім әр түрлі
пайдаланады. Уақыт – ақсүйекті мойындамайды. Ханға да, қараға да берілетін
мерзім тәулігіне жиырма төрт сағат. Дүниеде уақыт белгіленген артық
демократия жоқ. Мұндағы ақсүйектік уақытты пайдалануға байланысты, кім
уақытты бағалай білсе, сол ғана тектілердің қатарына қосылмақ. Адам уақытты
сезінгенде ғана өзін-өзі қадағалап отырады. Өзіне-өзі бағыт белгілейді.
Дүниедегі ең жаман дерт – еріншектікті жеңеді. Өзін нағыз адам етіп
тәрбиелеп шығады. Бүгінде іскерлер әлемін басқаратын – ұлы мәртебелі уақыт.
(Қаржы-қаражат журналы №6 1995ж)
Мәтін не туралы?
А) уақыт
В) сабақ
С) оқу
D) адам
Қалай ойлайсыз, елдің бәріне ортақ ...бар
А) бір-ақ календарь
В)жоқ, көп календарь
С) календарлар көп
D) календарлар жоқ
Тестілеу мақсатының нәтижесінде формалды тесттік тапсырмалар
коммуникативтік түрде модификациялануы мүмкін.
Мәселен, құрылымдық бағыт аясында құрастырылған формалды тапсырма
түрін қарастырып көрейік.
Нұсқау: жауаптың дұрыс вариантын таңдаңыз.
... бізге құжаттарды факспен жіберіңіз.
А) сізге
В) сіз
С) сізбен
Д) сізді
Коммуникативтік бағыттың тест тапсырмаларының келесі түрі:
Тапсырма: Әріптеске жіберілген іскери хаттағы бос орынға қажетті
сөзді жазыңыз.
Үлгі: Біз ... келісім жобасын жібереміз.
1. Біз ... құжаттарыңызды факспен жібереміз.
2. ... сіз тауар жеткізудің жаңа кестесімен келісесіз бе?
3. ... келесі аптада хабарласамыз.
4. ... құжаттарыңызды алдық.
Формалданған тест, тіл үйренушінің қабілеттілігі мен мағлұматты
қабылдаудағы кемшілігін байқауға немесе жаттығу (машықтану) үшін тиімді
тәсіл болып табылатынын атауға болады. Сынақ тапсырушының коммуникативтік
қабілет-құзіретінің деңгейін және оның шет тілін игеру деңгейін болжайтын
тест коммуникативті болуы қажет.
Коммуникативтік бағыттың басты талабының бірі – тест тапсырмаларының
болмысы шынайы қарым-қатынасқа сәйкестенуі, сол немесе басқа да
грамматикалық құбылыстарды меңгеру дағдысының деңгейі ғана емес, сондай-ақ
оны коммуникативтік міндеттерді шешуге қолдана алу деңгейін анықтау.
Мысалы:
Сізге тапсырма берілді.
1) тауарды жеткізуді ұйымдастыру;
2) төлемақыны төлеу;
3) көрмені ұйымдастыру;
4) көрме алаңы үшін тапсырыс беру;
Не істегеніңіз туралы есеп беріңіз.
Үлгі: Көрме ұйымдастырылды.
Коммуникативтік тестілеуде тест тапсырмаларының түрлерін
қарастырғанда мыналарды ескеру қажет: тест түрін таңдау тестілеу
объектісімен анықталып, коммуникативтік міндетпен байланысты болуы керек.
Яғни, тест орындау кезіндегі механизіммен адамның ситуация кезіндегі
міндеттерді шешуге көмектесетін сөйлеу механизмі арасындағы сәйкестікті
табуы тиіс.
• Сәйкестікке құрылған тест түрін оқылым кезінде іскери хаттарды,
хабарларды түсінгендігін тексеру кезінде пайдалануға болады;
коммуникативтік міндет түрінде тест тапсырмасын құруға болады: іскери
хаттарды тиісті папкілерге шақыру хаттары, “тапсырыс хаттары”,
“жарнама хаттары” - папкілеріне бөліп салыңыз;
• Клоуз-тест бланкілерді толтыру дағдысын тексеруге бағытталған
тапсырманы орындауды қамтамасыз етеді.
• Таңдауы көп тест түрін көп элементтің ішінен сенімді түрін таңдап алу
қажеттігін орындау міндетіне байланысты қолдануға болады. Мысалы,
берілген ситуацияға сәйкес қажетті жарнаманы, визит карточкасын,
телефон номерін және т.б. таңдау.
• Еркін жауапты тест түрі коммуникативтік қабілет-құзіретін тестілеу
барысында маңызды орын алады. Бұл коммуникацияның шығармашылық
сипатымен байланысты. Яғни жазылым, сөйлеу тестілерінің сипатына еркін
жауапты тест түрі сәйкес келеді. Мысал ретінде жазылымға арналған тест
тапсырмасын қарастырып көрелік:
Ситуация: сіздің фирмаңыз кондитер өнімдерін (конфет, шоколад)
шығарумен айналысады. Сіздің фирмаңызға Қазэкспорт Астаналық фирмадан сұрақ
хат келді.
Тапсырма: жауап сөйлемдер жазыңыз, хатта көрсетіңіз.
- Фирма қандай өнімдерді ұсына алады;
- Қандай бағамен;
- Қандай көлемде жеткізіледі;
- Тауар қандай көлік түрімен жеткізіледі;
- Жеткізілу мерзімдері қандай;
- Төлем (нысаны,мерзімі) қалай жүргізіледі. [8,16]
Коммуникативтік ситуацияға құрылған нақты бағдарламалар, (сынақ
тапсырушының коммуникативтік рөлін, яғни жанрын, стилін және пікір айтудағы
модалдылығын) және коммуникативтік міндеттерді (коммуникативтік ой мен
мақсатты анық тұжырымдайтын) анықтайтын, еркін жауапты тест түрінің қатаң
құрылысын көрсетеді.
Тест тапсырушының міндеті мен ситуация аясын шектеу, оның тілді
игеру деңгейіне тәуелді жеткілікті болжанған мәтінді қайтадан өңдеуге
әкеледі.
Тест тапсырмаларын коммуникативтік бағыт аясында талдай келе, тестке
енгізілген материалдың сипатына назар аударуға тура келеді. Бақылау жүргізу
кезінде қарым-қатынас саласына сәйкес тест материалдарының (тематика, жанр)
түпнұсқалылығын қамтамасыз ету аса қажет. Коммерция және бизнесте қызмет
етуші, яғни кәсіптік саладағы коммуникативтік қабілет-құзіретті бақылауға
бағытталған тест тапсырмаларының материалдарына жоғарыда аталғандай талдау
жасадық. Осы саладағы коммуникативтік қабілет-құзіретті игеруді бақылаушы
тесттерге іскери хаттар, жарнама, стандартты бланкілер және формулярлар,
сонымен бірге телефондағы сөйлесімдер, жұмысшылар кеңесі және Тілек-
талап, Келісім шарт, Тауар көрмесі сияқты тақырыптар төңірегіндегі
келіссөздер және т.б. жатады.
Тест тапсырмалары құжаттың толық мәтін аясына сай құрылуыда, (мысалы,
іскери хаттар) сондай-ақ іскери хаттардан алынған сөз тіркесі түріндегі
үзінділер де болуы мүмкін. Аталған сөз тіркестері (фраз) коммуникативтік
маңызды болып табылады. Фирмалық бланкіде қосымша дыбысты әсерлермен
естілуі мүмкін аудиожарнама, материал презентациясының формасы іскери
хаттардың шынайы мәтінімен сәйкестене көрініс табуы керек.
Тест тапсырмаларының орындалу формасының шынайы коммуникация
шарттарына, яғни телефон аппараттарын қолдану нәтижесіндегі телефондық
сөйлесімдерге құрылуы да мүмкін мұндай жағдайда сынақ тапсырушы бір
бөлмеде, ал сынақ алушы келесі де отырады. Аудио және видеотехниканы
қолдану коммуникативтік тестілеудің аса қажетті компоненттері болып
есептеледі.
Коммуникативтік тестті бағалау көптеген талқылауға әкелуі мүмкін.
Бұл формалданғаннан коммуникативтіге дейінгі тест тапсырмалары ауытқыған
сайын тесттің орындалу нәтижелерін параметрлеу қиындай түседі деген кең
тараған тұжырыммен байланысты.
Бұдан шығатын нәтиже коммуникативтік қабілет-құзірет бір жағынан
тілді игеру жүйесіне, ал екінші жағынан тілді қолданудағы дағды мен
ептілікке негізделеді.
Коммуникативтік тестті бағалаудың негізгі өлшемі – пікірдің тілдік
дұрыстығы және коммуникативтік мәселелерді шешу тиімділігі.
Ауызшажазбаша пікір білдірудің бағалануында сөйлесім дұрыстығының
негізгі критерийінде қатенің коммуникативтілігі маңызды орын алады.
Коммуникативтік сәтсіздікке әкелетін және қарым-қатынасты бұзып, кедергі
келтіретін қателер пікірдің мағынасын өзгертіп, оны түсінуді қиындатып
жібереді.
Сонымен коммуникативтік қабілет-құзіреттің қалыптасуын тесттік
бағалау қандай болатынын көруге болады.
1) Коммуникативтік қабілет-құзіреттің қалыптасуын тексеретін тест
коммуникативтік білік дағдыны тексеруге бағытталуы керек. Мұндай тестіні
орындау негізі – коммуникативтік міндетті шешу болып табылады.
2) Тест тапсырмалары коммуникативтік міндет түрінде жасалуы тиіс.
3) Тест тапсырмалары түрін таңдауға коммуникативтік міндет себеп болуы
тиіс.
4) Тест тапсырмалары материалдарының тематика және жанрлық қатыстылығы
қатынас саласын бақылайтын түпнұсқалы материалдар болуы тиіс. Тест
материалдарының презентация түрлері сондай-ақ нақты, шынайы түрмен
сәйкес келуі керек.
5) Тестті бағалаудың басты өлшемі коммуникативтік актінің прагматикалық
нәтижесі болуы керек. Бұл нәтиже коммуникация нәтижесі тұрғысынан
бағаланады. [8,16]
Коммуникативтік қабілет-құзіреттің қалыптасу деңгейі (шет тілін
игеру деңгейінің сол немесе басқа жетістігіне сәйкес) коммуникативтік
тесттің нәтижесі арқылы анықталады.
Коммуникативтік тест – тілдік айтылымның дұрыстығы мен міндеттерді
шешу тиімділігін бағалауға мүмкіндік туғызатын және коммуникативтік қабілет-
құзіреттің қалыптасу деңгейін өлшейтін коммуникативті маңызды мәліметтерге
құрастырылған лингводидактикалық тест.
Формалды тестологтардың көзқарасымен қарар болсақ, коммуникативтік
тест сөзсіз осал. Коммуникативтік бағыт идеясына қарсы пікір айтушылар мен
сынаушылар төмендегі ұстанымдар арқылы қарсы келулері ықтимал.
1. Жауаптың формалдануы
Коммуникативтік тест жауаптың формалдану ұстанымына сәйкес
келмегендіктен тестілеу нәтижесін қайта өңдеуді қиындатады.
2. Тест тапсырмасын тұжырымдау
Тест тапсырмасын құрауда формалдау принципі сақталуы және тұжырымға
сәйкес мынадай болуы керек: “дұрыс жауапты таңдаңыз”, “жауап вариантын
таңдаңыз”, “бөліктерді сәйкестендіріңіз”.[1,23] Мысалы, лексика-грамматика
бойынша тестілер үлгісіненде былай берілген:
Жауабын таңдаңыз:
Қайда бардың?
А) мен
В) жазда
С) ауылға
D) бардым
Жауап вариантын таңдаңыз.
Ауылға қашан бардың?
А) мен
В) жазда
С) ауылға
D) бардым
Асты сызылған сөзге сәйкес сөзді табыңыз.
Елудей ерін тұтқындадық.
А) елу шақты
В) елу
С)қырық шақты
D) елу-алпыс [8]
Тапсырмалардың нұсқасы барлық тест үшін бірдей болуы тиіс.
Коммуникативтік тесттің тапсырмалары түрлерінің әр түрлілігі сыналушыны
жаңылдырады, яғни бұл орындау нәтижесінде айтылуы мүмкін.
3. Жауапты бағалау
Формалданған тестті орындау нәтижесі оңай жүзеге асады: дұрыс және
қате жауаптардың саны тесттегі жалпы тапсырмалар санына қатысты анықталады.
Коммуникативтік тест нәтижесін өлшеу бақылауды автоматтандыруды
қиындататын бірнеше шкалалардың негізінде жасалады.
Қазіргі күні тестологтар мен лингводидактиканы зерттеушілер оқыту мен
бақылаудың коммуникативтік бағытының ұстанымдары мен тестологиямен
байланыстырудың жолын іздестіруде.
Джон Шейлздің “Осы заманғы тілді қарым-қатынас мақсатында үйрену және
оқыту” деген №12 жоба жұмысының аясында дайындалған, сондай-ақ “Қазіргі
заман тілдерін оқытудың коммуникативтілігі” атты ғылыми зерттеу еңбегіне
сүйене отырып, Европа кеңесінің көмегімен осы заманғы әдістемеде
коммуникативтік бағыттың маңыздылығы қайта дәлелденді. №12 топ жобасының
өкілі Дени Жиро аталған құжатты: “тіл үйретушілер мен үйренушілер үшін үлгі
беруші басылым” ретінде сипаттады. Мұнда соңғы он жылдағы Европада пайда
болған коммуникативтік бағыттағы көптеген еңбектерде (оқулықтарда шет
тілінің оқу құралдары) коммуникативтік оқыту принциптеріне негізделген
мәліметтер ұсынған. [1,25]
Сондай-ақ біз мұнда тестілердің топтастырылу жолын ашуға тырысамыз.
Тестілердің қарама-қарсы мағынадағы түрлерін түсінудің оқытушыларға көмегі
көп деген ойдамыз. Себебі, бір типтегі тест түрін қолдану үнемі үлкен
нәтижелерге қол жеткізе бермейді, сондай-ақ тестінің бір түрін басқа
түрімен алмастыру да әрқашан да сәтті бола бермейді. Осы тест мәселесі
жөнінде зерттеу жүргізіп жүрген әдіскер З. Күзекова тестінің топтастырылуы
туралы мәселеде тест түріне бай ағылшын тіліне және тестолог, әдістемеші
Г. Мэдсеннің зерттеуіне сүйене отырып мынадай мәлімет береді:
Тестілердің қарама-қарсы мағынадағы категориялары:
Жалпы білімді бағалауға раналған тест ____ білік дағдысын бағалау тесті
Субъективтік тест __________________ объективтік тест
Шығармашылық тест _______________ рецептивтік тест
Тілдік (теория) білік дағдысына арналған тест ___коммуникативтік тест
Нормаға негізделген тест_______ өлшемдерге негізделген тест
Дискретті тест __________________ интегративті тест
Мамандық тіліне негізделген тест ___тілдік білімді анықтауға арналған тест
1. Жалпы білім тестісі мектепке әр түрлі пәндерде – географияда,
әдебиетте, тілде, математикада т.б. қолданылып жүргенін білеміз. Тестің бұл
түрі оқушының тіл туралы фактілерді білетіндігін бағалайды.
2. Білік дағдыны анықтауға арналған тест – оқушының тілді пайдалана
алатынын көрсетеді.
3. Субъективтік тест - аударма, эссе тесттер тілді шынайы қолдана
лау біліктілігін бағалайды. Бірақ оқытушылар баллды жылдам әрі жүйелі қоя
алмайды.
4. Объективті тест – таңдауға (multiple-choice) және сәйкестікті
табуға негізделген тест оңай бағалануы мүмкін. Шығармашылық тест (жазылым,
сөйлеу) белсенді және шығармашылық жауаптарды талап етеді. Рецептивтік
тесттер – (оқылым, тыңдалым) әр түрлі стратегиялар арқылы түсінуге
негізделеді.
5. Тілдік (теория) біліктілікке арналған тест тілдің жеке
компоненттерін – сөздік қорын, грамматикасын бағалайды.
6. Коммуникативтік тесттер – пікір, ақпарат алмасулар барысында тілді
қолдана алуын анықтайды.
7. Нормаға негізделген тест - әрбір оқушының, студенттің білімін
топтағы студенттермен салыстырады.
8. Өлшемдерге негізделген тест – белгілі бір стандарт бойынша
бағалайды.
9. Дискретті тест - әрбір тармағында ерекше бір фактіні мысалы,
шылаудың бір түрін, етістің түрлеріне баса назар аударады.
10. Интеграциялық тест бұл диктант сияқты әр түрлі тілдік білік-
дағдыны септестіреді, жинақтайды.
11. Арнайы тесттер – белгілі бір салада мысалы, автомеханикада,
экономикада, медицинада т.б. тілді пайдалана алу дайындығын немесе жалпы
тілдік білімін бағалайды.
12. Тілді білудегі жетістігін анықтауға арналған тесттер –
бағаланушының прогресін, дағдыларды меңгергендігін көрсетеді. [8,18]
1.2 Педагогикалық тестілеудегі жүйелі бағыт
Педагогикалық тестілеу – білім жүйесінің құрамдас бөлігі болып
табылады.
Педагогикалық тестілеу мынадай ғылымдарды қамтиды:
- жалпы педагогика
- дидактика және зерттеу пәні материалдық объекті ретіндегі педагогикалық
тест;
- математикалық статистика – тестілеу нәтижелерінің параметрлік шкаласы;
- басқару – жоспарлау және тестілеуді ұйымдастыру;
- әлеуметтану – педагогикалық жетістікті маниторинг;
- Экономика – іс – шаралардың қаржылық есебі;
Бізді қызықтыратыны да қажеттісі де педагогикалық аспект. Тестілеуді
екі ғылым аясында (жалпы педагогика, дидактика) жүйелі қарастыру және
педагогикалық тестілеуді жүйе, танымдық процес тұрғысында құрастыру және
тестің өзі (материалдық объект)
Педагогикалық тесттерді құрастыру педагогтің, тіпті күнделікті оқыту
әрекеті барысында да міндетті түрде бір қатар кезеңдерден тұрады, оны
жүйелі зерттеудің негізгі компоненттерімен салыстыруға болады. Әдіскер-
ғалым З.С.Күзекова педагогикалық тесттердің құрылуының жүйелі зерттеуін
төмендегі кесте бойынша көрсетеді:
Педагогикалық тестітерді құрастыру – жүйелі зерттеу
Жүйелі зерттеу компоненттері Педагогикалық тестілерді жасау,
дайындау кезеңдері
1 Мәселелерді, мақсаттарды Тестілеу мақсатын анықтау,
анықтау (бақылау түрі, контингент,
ресурстар)
2 өлшем, критерилерді Тест көрсеткіштерін әзірлеудің
қалыптастыру және пайдаланатын түсіктерін
нақтылау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Диплом жұмысы тақырыбының өзектілігі – шетел азаматтарына қазақ тілін
оқытатын оқу орындарында қазақ тілін өзге тіл ретінде игеру деңгейін
сертификаттау стандартын бірізділікке салу, яғни коммуникативтік қабілет-
құзіретті қалыптастыру дәрежесін объективті түрде өлшей алатын және тілді
игеру деңгейін анықтай алатын бақылауды негіздеу.
Қазіргі заманғы әдістемеде қазақ тілін өзге тіл ретінде оқыту
тәжірибесіне тесттік бақылауды енгізу мен ұйымдастыруда белсенді әрекеттер
жүріп жатыр.
Соңғы жылдардағы бақылаудың жаңа түрінің негізгі талабының бірі –
оқушының мекеніне, уақытына, тілді оқып үйренудің нысаны мен түріне
тәуелсіз коммуникативтік қабілет-құзіретінің қалыптасу дәрежесін өлшеу мен
сыналушының өзге тілді игерудің нақты деңгейіне жетуіне ықпал ету. Тестілеу
тәуелсіз бақылау тәсілі ретінде танылып, мойындалған. АҚШ-та, Голландия,
Англия, Дания, Франция, Израил, Финляндия, Канада, Австралия, Жаңа Зеландия
елдерінде кеңінен қолданысқа енді.
Соңғы 10 жыл ішінде тілдік тесттер синдикаты жасалды:
- ETS, Американың педагогикалық тестілеу қызметі, яғни әлемнің 40-тан
астам елдерінде жұмыс істеп, жыл сайын жарты миллионнан аса адамнан
ағылшын тілінен TOEFL (Test of English fs f Foreing Language) емтихан
қабылдайды;
- АҚШ Сыртқы істер министрлігі институты тестілеу қызметі – FSI, шет тілі
оқытушыларының Американдық ассоцияциясы жанындағы (ACTFL) тест орталығы;
- Европадағы лингвистикалық тестілеу ассоцияциясы (Assocition of Language
Testes in Europe, ALTE) және Европалық одақ қолдауымен жұмыс істейтін
Халықаралық сертификаттық одағы (International Certificate Conference,
ICC);
- Кембридж университетінің емтихандық синдикаты;
Жоғарыда аталған тест орталықтарының тәжірибесіне көп сүйенуімізге
тура келеді. Себебі оларда көптеген жылдар бойы тілдік білімді бағалаудың,
бақылаудың – тестілеудің теориясы мен практикасы қалыптасқан [1,12].
Тарихи мәліметтерге көз жүгіртсек, бүгінгі күні тілдік білімді
тестілеу оқытудағы қазіргі заманғы көзқарасты – коммуникативтік мақсатты
білдіреді. Өткен жылдардағы тесттер – негізінен интуитивті немесе
субъективті сипатта болды және оқытушының жеке пікір ойларына да байланысты
болды десек қателеспейміз. Интуитивтік кезеңнен кейін тестілеу ғылыми
кезеңге көшті десек те болады. Тілшілер бұл кезеңде тілдік білімнің
объективтік бағалануының маңыздылығын баса көрсетті.
Қазір біз тілдік білімді бағалаудың коммуникативтік кезеңіндеміз. Бұл
кезең тілдік тұлғаларды емес, оны қолдана білудің маңыздылығымен
ерекшеленеді. Субъективтік, яки интуициялық кезеңде дайындалған тест
мазмұны бойынша тіл үйренушілердің сөйлем үлгілерін, грамматикалық
үлгілерді, құрылымдарды жаттауына тура келді. Субъективтік кезеңдегі
тестілер көптеген жазбаша жұмыстардан құрылатын: диктант, мазмұндама,
шығарма, оқылымға негізделген сұрақтарға жауаптар. Ал, бағалау негізінен
тілдік білімі (тілдік білім дегеніміз – барлық қазіргі тілдер мен
мәдениеттер саласы бойынша ана тілі мен меңгерген тіліндегі қалыптасқан
білімі) жақсы деңгейдегілер үшін ғана сәйкес келді.
Қазіргі кездегі тесттер оқушының үйренген тіліндегі коммуникативтік
біліктілігін бағалауды көздейді. Коммуникативтік біліктілік –
лингвистикалық біліктілік, дискурстық біліктілік, стратегиялық және мәдени-
әлеуметтік субъективті біліктілігі сияқты компоненттерден тұрады.
Тестілеудің кең таралуы қазіргі заманғы әдістемеде, оның ішінде
лингводидактиканың аса маңызды бағытының бірі екені анықталды.
Лингводидактика (латынша lingua – язык+ грекше didaktikos - оқытушы)
шет тілін оқыту әдістемесі [2,360].
Лингводидактикалық тестілеу өзіндік мақсаты мен шет тілін оқыту
мәселелеріне сай тесттік әдістемені қолдануда өзіне тән ерекшеліктерімен
ерекшеленеді. В.А. Коккотаның көрсетуінше , Лингводидактикалық тестілеу
(language testing) тілдік және сөйлеу тестерін өңдеу және қолданумен
айналысады, бір жағынан шет тілін оқыту әдістемесі саласына, екінші
жағынанжалпы тестологияның бөлігі ретінде педагогикалық (пәндік) тестілеуге
жатады [3,173].
Тест жетістігі оқушының коммуникативтік қабілет-құзіретінің қалыптасу
дәрежесін өлшеуге бағытталған.
Тесттің орындалу нәтижесі сыналушының тілді игеру деңгейіне жеткен-
жетпегендігінің куәсі бола алады. Осыған байланысты тест жетістігі өзінің
құрылымына, мәтіндік материалдарға, тест тапсырмаларының түрлеріне, бағалау
жүйесіне, сондай-ақ коммуникативтік бағыттың талаптарына толыққанды жауап
беруі тиіс. Демек, коммуникативтік тесттік бақылауды қамтамасыз етуі керек.
Коммуникативтік қабілет-құзіретті тестілеу мәселесі және сол бағытқа
негізделген жаңа технологиядағы тесттік бақылаулар бүгінгі күні толық
зерттелмеген мәселелердің бірі болып табылады.
Осыған орай, қарым-қатынасқа қатысты тестілеудің ерекшеліктері оған
қоса қазақ тілін шет тілі ретінде игеру деңгейін сипаттау және айқындау
мәселесі қарастырылады. Бұл дипломдық жұмыстың тақырыбын таңдауға әкелді.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері – коммуникативтік тесттік
бақылауды, “коммуникативтік тест” түсінігінің анықтамасын негіздеу және тіл
үйренушінің қазақ тілін өзге тіл ретінде игерудің анықталған дейгейіне
сәйкес коммуникативтік қабілет-құзіреттің қалыптасуын тексеруші тесттерді
құрастыруда технологиялық қадамдарды жетілдіру. Зерттеу мақсаты мен міндеті
келесі мәселелерді шешу керектігін анықтады:
1) Лингводидактикалық тестілеудің ерекшеліктерін коммуникативтік
бағыт аясында анықтау; “коммуникативтік тест” түсінігіне анықтама
беру;
2) Коммуникативтік қабілет-құзіретті құраушыларды өлшеу үшін бақылау
объектілерін бөлу;
3) Тесттік бақылау арқылы коммуникативтік қабілет-құзіретті бағалау;
4) Тест сапасын өлшеу параметрлерін айқындау.
Коммуникативтік қабілет-құзіреттің қалыптасуының объективті жағдайы
коммуникативтік бағыт аясында ұйымдастырылған тестілеу арқылы орындалады.
Диплом жұмысында қолданылған әдіс-тәсілдер: дайын материалдарды
мақсатқа сай іріктеу, бір жүйеге келтіру, саралау, тесттерді өзара
салыстыру, жинақтау және талдау, тест сапасының критерилерін анықтау,
тестілеудің нәтижесін бағалау.
Диплом жұмыстың дерек көздері: Отандық және шет елдік диссертациялық
зерттеулер, оқу құралдары, тестілеу мәселесі жөніндегі журналдардағы
мақалалар, әдіскер-зерттеушілердің қазақ тілінің шет тілі ретіндегі тест
тапсырмалары және сөздіктер.
Зерттеудің нысаны – тұлғаның коммуникативтік сөйлеу әрекетін тестілеу-
бақылау формасы, ал пәні тесттік бақылау арқылы аталған салада
коммуникативтік қабілет-құзіреттің қалыптастыру.
Жұмыс нәтижелілігі. Жалпы жұмыс барысында лингводидактикалық
тестілеудің келесі мәселелері анықталды:
-Қазақ тілі әдістемесінде коммуникативтік бағыттың алатын орны;
-коммуникативтік қабілет-құзіретті құраушыларды өлшейтін объектілер
өзара жіктеліп, өзіндік сипаттама алуы;
-тіл үйренушінің коммуникативтік қабілет-құзіретін тесттік бақылау
арқылы бағалаудың критерилері;
-тест сапасын өлшейтін параметрлер жіктеліп, лингводидактикалық
тестілеудегі маңыздылығы айқындау.
1. Лингводидактикалық тестілеудің коммуникативтік бағыты
1.1Тілдік білімді тестілеу әдісі мен тест тапсырмаларының сипаты
Қазіргі кезде қоғамдық және әлеуметтік өмірде болып жатқан елеулі
өзгерістер оқу ағарту саласының алдына көптеген жаңа міндеттер қойып отыр.
Әсіресе білім беру жүйесінде әлемдік деңгейге келтіру үшін, ескірген
стандарттан бас тартып, білім деңгейі басқаша бағаланатын болды. Сондай
тәсілдердің бірі – тестілеу.
Тестілеу бұл тілдік деңгейді игеруді арнайы тест тапсырмаларының
көмегімен бағалау әдісі. Тесттер мазмұнына, түріне, тестілеу мақсатына
қарай топтастырылады. Түріне қарай тесттер индивидуалды, топтық, ауызша,
жазбаша, пәндік, құжаттарды толтыру (арнайы құжаттарды). Мазмұнына қарай
интеллектті (тұлғаның немесе топтың сол не басқа әрекеттерді орындау
мүмкіндігін анықтау үшін) және оқытылып жатқан пән бойынша білік-дағдысын
тексеру үшін мәтіндерді ажыратады.
Тестілеуді әдіс ретінде қолдану оқушының оқу материалдарын игеру
мүмкіндігі мен игеру тиімділігін анықтау үшін бағалы мәлімет береді. Тілді
оқыту сабақтарында лингводидактикалық тестілеу көмегімен тестіленушінің
тілдік және коммуникативтік қабілет-құзіретін білу де маңызы зор болып
табылады. Педагогикалық практикада тестілеуді ең бірінші болып 1864 жылы
Ұлыбританияда Дж. Фишер оқушылардың білімін тексеру үшін қолданды. Оған
арнайы кітап шығарылып, онда сұрақтың жанына жауап берілді, оқушыдан оның
дұрыс жауабын таңдау талап етілді.
Тестілеу – зерттеу әдісі ретінде ХХ ғасырдың басында психодиагностика
аясында, психология саласында адамдардың психикалық даму ерекшелігін оқыту
объектісі және осыған сәйкес шет тілінде сөйлеу әрекетінде көрініс тапты.
Осы ғылым аясында құрылған тесттер тіл үйренушінің коммуникативтік
мүмкіндігін, есте сақтау ерекшелігін анықтауға мүмкіндік береді.
Тест алудың негізгі мақсаты – ұсынылған оқу материалдары негізінде
жеткілікті мөлшерде әлеуметтік, қарапайым – тұрмыстық, әлеуметтік-мәдени,
оқу-кәсіби лексика бойынша игерілген коммуникативтік құзыретін анықтау және
қарым-қатынастағы білімін жеткізе білу мүмкіншілігін тексеру. Бұл тесттер
коммуникативтік тапсырмалардың барлығын, яғни тілдік және сөйлеу
бірліктерін қамтуы қажет.
Тесттік тапсырмалар коммуникативтік тапсырмалардың біліктілікті
байқау үшін сөйлеу әрекеттері (оқу, жазу, тыңдау, сөйлеу) түрлеріне
құрылған тапсырмаларды сол сияқты жазбаша және ауызша қатынасқа түсу,
тактикалық қатынасқа түсу (телефон қоңырауы, өтініш немесе қарсы болу)
сияқты дағдысын тексеру міндетін орындайды.
Тестілеу тек өз еркімен болуы керек. Еркін тестілеуде барлық тест
тапсырмалар үшін нұсқалары, тапсырмалары, шарттары, интерпретация ережелері
мен нәтижелерді бағалау, берілген уақыттың бірдей болуын талап етеді яғни
көшіріп алуды және басқа да тәртіп бұзушылыққа жол бермеу. Оқушы білімін
тест арқылы бағалаудың мақсаты:
1. Тіл үйренушілердің білім дағдыларын қалыптастырып, іскерлігін,
шығармашылық қабілетін арттырып, ой-өрісін өсіруге, өзіндік ізденімпаздығын
қалыптастыруға ықпал ету;
2. оқу процесінде алған білімін қорыту, қолдану, әрі қарай дамыту;
3. сабақ беру әдісін, бағдарламаның сапасын және оқыту мақсатын
зерттеу;
4. оқытудағы кемшіліктерді анықтап, оларды жоюға жол ашады.
5. тақырып арасындағы байланыстарды қамту және оқушылардың өткен
тақырыптарды есте сақтау қабілетін арттыру;
6. тіл үйренушілердің базалық деңгейін анықтау;
7. базалық білім мазмұнын таңдай отырып бір аудиториядағы
студенттердің жетістіктерін салыстыру, жетілдіру;
8. оқыту нәтижелерін белгілі бір қалыптарға салып, нормаға айналдыру.
9. студенттердің білімін бағалап, оқытудың міндетті нәтижесін меңгеру
деңгейін анықтау.
Тест - тестілеудің әдісінің құранды бөлігі болып табылады. Тест бұл
арнайы шкалалар нәтижесінің көмегімен орындау барысында тілді игеру
деңгейіне сипаттама беруге мүмкіндік туғызатын тапсырмалар жүйесі [4,281].
Тестілеуде қолданылып жүрген тапсырма түрі – тест тапсырмалары. Тест
тапсырмалары дегеніміз – білімді тексеру тапсырмалары деген сөз.Тест
тапсырмалары дегеніміз – стандарттық білім беру негізіндегі берілетін
тапсырмалар жүйесі. Тест тапсырушының алған білімі бойынша қалыптасқан
дағдысы мен біліктілік деңгейін байқау.Тест тапсырмалары – тестік бірлікті
құрушы тестің бөлшегі. Тест тапсырмалары өте көп беріледі. Тест
тапсырмалары тілдік және сөйлеу компетенциясын сонымен бірге кәсіби
құзыретін анықтауға құрылады. Тапсырмалар мынадай параметрге жауап беруі
керек:
- тіл үйренушінің сабақтағы меңгерген, өтілген тақырыптарды игеру
деңгейін анықтауға арналған лексикалық тақырыптарға құрылуы
қажет;
- тапсырмалар мәтін мен сөйлемді толықтыруға, дұрыс не дұрыс емес
жауабын табуға, топтау, интрепретациялау (ұлғайту), түзету,
редакциялау негізінде құрылады.
Емтиханға берілетін тест тапсырмаларының барлығы орындалуы және
есепке алынуы қажет: тақырып, ситуация, қатысымға түсу тапсырмалары,
лексика, сөз байлығы, интелектіге құрылған білімді анықтауға арналған
тапсырмалар. Тест тапсырмалары адамддардың танымын, логикасын, білімін
анықтауға құрылған сөйлеу іс-әрекеті түрлерін қамтитын оқу, жазу, тыңдау
және сөйлеу дағдысы мен біліктілігін айқындауға құрылуы міндетті. Тест
тапсырушы кез келген тақырыпқа жауап бере алатындай дайындықта болуы керек.
Тест тапсырушының білімін тексеру 5 түрлі мазмұнда тексеріледі:
1. Сөйлеудің дұрыстығы: ақпаратты дәл, нақты беру. Сөз байлығы,
танымы.
2. Тақырып мазмұны: тақырыпты толық баяндау және ашу.
3. Мәтін түрі: тақырыптың негізгі идеясын білу.
4. Іс-әрекет: сұрақ қоя білу, жауап беруге үйрену, баяндау, пікірін
дәлелдеу, ақпаратты білу.
5. Контекст: бұл кез келген сұрақты қамтитын ситуациялық тапсырмалар,
күнделікті өмірдегі, тіршіліктегі тұрмыстық лексиканы білуден
бастап, ресми, бейресми ситуацияда білімін көрсету [5,133].
Тестілеу процесінің жетістікке жету-жетпеуі көп жағдайда осы тест
тапсырмаларының құрылымымен, оның мазмұнына қатысты болады. Методикалық
әдебиеттерде тест тапсырмаларының мына түрлері көп қолданылып жүр. Олар:
Жабық түрде өтетін тапсырмалар. Тапсырма негізгі мәтіннен (нұсқадан)
жауаптың стимулы үшін қызмет ететін біреуі ғана дұрыс жауап варианттарынан
тұрады.
Ашық түрдегі тапсырма. Мұнда дайын жауап варианттары толық
берілмейді, тест орындау барысында тиісті сөздерді (сөздер тобын) жазуы
керек.Тапсырманы орындау үшін оның игерген білімінің деңгейін анықтауға
үлкен мүмкіндік туады. Тест тапсырмаларының типтік сызбасы төмендегідей
болып келеді: 1) нұсқа; 2) негізгі мәтін; 3) элементтер тізімі [1,363].
Қ. Қадашева Қазақ тілінің оқыту әдістемесі атты еңбегінде тест
тапсырмаларының құрамына енетін элементтерді және оның жасалу жолдарын
жүйелеп көрсетеді: Сөйлеу әрекеті түрлеріне құрылған тестік тапсырмалар,
мысалы: оқуда (чтение) мәтінді оқу, оны түсіну және негізгі ақпаратты
анықтаумен қатысты болуы керек. Ал сөйлеуде тест тапсырушы сұрақпен ғана
шектелмей, жауап түрінде жағдаяттық тапсырмаларға байланысты (болымды,
болымсыз түрде, өтінішке жауап қайтару) өз ойын жеткізуге міндетті. Бұдан
шығатын қортынды тестік тапсырмалар мазмұны студенттің шынайы
коммуникативтік біліктілігі мен дағдысын анықтауды мақсат етуі қажет. Әрбір
тестік тапсырманың мақсаты, мәтіні, берілу уақыты және тапсырмаға берілген
нұсқауы не бағдарламасы көрсетілуі керек.
Тест сұрақтарын түсініп, жаңа білім көрсеткішін білдіруде студент
мынаны білгені жөн:
- тақырыптың негізгі мазмұнын, ақпараттың негізгі идеясын;
- мақсатын, себебін, қарсылық мәнін;
- ниетін, қалауын, мүмкіндігін, қажеттілігін, қажет еместігін;
- затқа тұлғаға және оқиғаға бара беру, сипаттау, сапасын көрсету;
- ауызша және жазбаша мәтін бойынша грамматикалық тұлғаларды игеру.
Оқытуға арналған тесттік тапсырмалар:
- газет бетіндегі мәтіндер бойынша студенттің оқу жылдамдығы арқылы
информацияны ұғуы;
- болашақ жоспарлары туралы анықтама алу мақсаты;
- жарнамалар мен хабарландырулардан қажетті ақпарат алу мақсаты;
- интелектуалдық ақпарат алу (әлемдегі оқиғалар, ғылым, экология,
денсаулық, білім, тамақ, мәдениет, жаңалық, спорт т.б.);
- дербес оқу: факс, телеграмма, хат т.б. құжаттар түрлері.
Жазуаға арналған материалдар бойынша студенттің коммуникативтік
тапсырманы орындаудағы білімін анықтау үшін:
- құжаттарды, бланкілерді, анкеталарды дұрыс, сауатты толтыру;
- факс (телеграмма, хат жазу) материалдарын сауатты толтыру
тапсырмалары беріледі.
Ол үшін студент сөйлеу әдебі түрлерінің басталуы не аяқталу түрлерін.
Мысалы, құрметті Роза ханым, құттықтау хат мәтіні (шақыру, құптау, құптамау
өтіну және т.б. әдебі түрлерін игерген білімін тексеретін тапсырмалар)
берілген жөн.
Аудиотекстер.
Шынайы болған оқйғалар және табиғи ақпаратқа құрылған мәтіндер
бойынша коммуникативтік тапсырманы орындау мүмкіндігі қарастырылады.
Олар:
- шешім қабылдау (тыңдаған ақпарат бойынша);
- негізгі ақпаратты түсіну.
Әрбір тапсырма белгілі бір ситуациялық тапсырмалар арқылы беріледі.
Мына тақырыптарға аудио тыңдалымдар ұсынылады:
- саяси хабарлар, жарнамалар;
- анықтамалар (дәрігерге телефон соғу, әуежайға телефон шалу т.б.)
- хабарландырулар, жарнамалар;
- хаттар;
- мәтіндер (елтану тақырыптары).
Мәтіндер таспадан тыңдалады.
- баяу және ерекше екпінмен оқылады;
- әртүрлі дауыста (минутына 100-120 сөз)
- бір рет қана оқылады;
- әр сөз екі рет қайталанады.
Ауызекі сөйлеу тесттері
әлеуметтік-тұрмыстық сала бойынша қатысым мәтіндері:
- анықтама алу;
- жұмысқа тұру;
- тапсырыс беру;
- көмек сұрау т.б.
жеке қатысым үшін
- контакт құру;
- кездесу ұйымдастыру, келісу;
- кеңес беру;
- ресми қатынас (мәдениет, саясат, қызығушылық, көзқарас, жоспар
т.б.)
Мұндай тесттік тапсырмалар үшін сұқбаттар, ситуациялар, мәтіндер
ұсынылады. Ол үшін бос орындарды толтыру түрлері реприкалар, клишелер,
ресми не бейресми түрдегі сөйлеу әдептеріне құрылған тапсырмалар беріледі.
Ауызша сөйлеу тапсырмалары емтихан алушы тараптарынан проблемалық сұрауға
құрылғаны дұрыс.
Әңгіме кезінде мыналар есепке алынады;
- белгілі бір проблема туралы пікірі;
- белгілі бір факт бойынша баға беру, әрекеті, көзқарасы;
- оқиға және естігені туралы әңгімелеу;
- пікірін өзгерту (бірнәрсені орындауды өтіну, көндіру, көндіру,
көзін жеткізу);
- хабарлама жасай білу, кеңіту, дамыту, тарылту;
- талдау, қорыту.
- Міндеттері:
- сөйлеу әдебі түрлерін білу;
- сөйленістің лексикалық-грамматикалық жабдықталуы;
- мақсатқа жетудегі сөйлеу бірліктерін дұрыс қолдану.
Тестті өлшеу әдісінің қолдану нәтижесі деп түсінуге болады. Өз
мақаласында Аванесов В.С. мына мәселені қарастырады: тест түріндегі
тапсырмалар композициясы қазіргі заманғы оқыту технологияларына сай,
бақылау тапсырмалары мен оқу пәні мазмұндарының тест түріне бірігу
мүмкіндігін анықтау. Тапсырмалар композициясының негізгі пәні – олардың
формасы мен мазмұнының шығармашылық бірігуі. Тест тапсырмаларының формасы
мен мазмұны тестілеу нәтижесінің даму бағыты Автор осы мақаласында форма
мен мазмұнды шебер біріктіруінің нәтижесін тест тапсырмалары композициясы
деп атады. Тест тапсырмалары композициясының мақсаты – дәстүрлі түрде оқу
процессінде ұйымдасқан түрде білім бақылауының автоматтандырылған жүйесін
енгізетін тапсырмаларды құру. Мазмұн мен форманың шығармашылық бірігуінің
композициясы мәні болып табылады. Бұл тест түріндегі тапсырмаларының
педагогикалық әдістеменің өңдеуінің негізгі пәні болып табылады. Егер мына
ерекшеліктерге назар аударар болсақ, онда композиция табысты болуы мүмкін.
Бірінші ерекшелігі, барлық оқу мекемелеріндегі оқу пәнінің тапсырмаларын
талдау принциптері мен форма инварианттылығы. Екіншісіне формалар саны
жатады [12,3].
Тест элементтері ретінде сыналушы үшін нұсқаның берілуі, тапсырмалар,
тапсырманың жауабы, бағалау жүйесі, тест нәтижесінің интерпретациясы мен
матрицаларын жатқызуға болады. Тест сыналушылардың дайындық деңгейін тиімді
өлшейтін және құрылымын сапалы бағалауға мүмкіндік беруші қатар
тапсырмалардың репрезентативті жүйесі. Бұл анықтаманың негізінде үш идея
жатыр. Бірінші идея бұл тест тапсырмалар тобы немесе жиынтығының жай
түрінде емес, жүйе категориясы мазмұнының ғылыми бай түрінде көрініс
табады. Жалпы түрде жүйенің кейбір тұтастықты көрсететін элементтерінің
өзара байланысының жиынтығы ретінде қарастырылған. Екіншісі, бұл
анықтамадан тесттік бақылаудың, сынаудың қарапайым құралы ретінде қарастыру
қалыптасқан дәстүрден ауытқығандығын көруге болады. Мұнда тест
педагогикалық өлшеудің сапалы құралы болып есептеледі. Үшіншісінде, тест
анықтамасында тест тиімділігі деген жаңа критерийлердің енуін көрсетеді.
Тест анықтамасындағы негізгі жүйе термині тестте қасиеттерді жүйелі түзуші
тапсырмалардың жинақталғанын білдіреді. Тест жүйе ретінде тұтастылық пен
құрылымдықты, құрамды иеленеді. Тест тапсырмалары, олардың қолдану
ережелерінен, әрбір тапсырманың орындау бағасынан және тест нәтижелерінің
интерпретациясы бойынша ұсынудан тұрады. Тұтастық тапсырмаларының өзара
байланысы, олардың жалпы өлшеу факторларына жататындығын білдіреді. Белгілі
бір мазмұн оқытылатын курсқа сай бақылау материалдарын қамти отырып, оны
тестте қолдануды білдіреді. Тест мазмұнын бағалау барысында әркез оның
мазмұны мен сапасы және тесттің мақсаты туралы сұрақтар туындайды. Тест
сапасы алынған нәтижелердің жарамдылық, сенімділік өлшемдеріне байланысты
болады.
Тесттің негізгі міндетіне сол немесе басқа сыналушының оқу пәні
мазмұны бойынша қандай элементтерді игергендігін анықтауға ұмтылуын қоюға
болады. Осыған орай, тапсырманың көлемді саны арқылы сыналушының тапсырма
жиынынан нені біледі, нені білмейді. Тест әдісінің 5 негізгі артықшылығын
Аванесов В.С. былай деп көрсетеді.
1) сыналушының дайындық деңгейінің бағаларын алуға мүмкіндік беруші,
тесттің жоғары ғылыми дәлелділігі;
2) тест әдістерінің технологиялылығы;
3) өлшеудің нақтылығы;
4) барлық қолданушылар үшін бақылау жүргізу ережелерінің нақты
бірдейлілігі;
5) тест технологиясының қазіргі заманғы оқыту технологияларымен
үйлесімділігі [6,2].
Қазіргі күні (соңғы 30 жылдағы батыс тестологтарының жеткен
жетістігіне орай) тестілеудің дамуындағы жаңа коммуникативтік кезеңді атап
айтуға болады.
Бұл кезең тілге қатысты құрылымдықтан коммуникативтік бағытқа көшкен
тестология дамуының заңды нәтижесі болып табылады.
Құрылымдық бағытта оқытудың және тестілеудің негізгі бірліктері –
сөз, сөз тіркесі және сөйлем болып табылады. Тестілеудің мақсаты – сынақ
тапсырушының тілдің жеке аспектілерін (грамматика, лексика, фонология,
орфография) меңгеруін, контекстен тыс сөз және сөйлем деңгейінде білуін
бағалау. Бұл жаңа коммуникативтік кезең таңдаудың көптігімен ерекшеленеді.
Статистикалық өңдеу мүмкіндіктерінің нәтижесінде тестілеудің
квалиметрикалық сипаты өріс алды (яғни тесттің орындалу нәтижесін анықтау
қабілеті). Тест сенімділік және объективтілік сынды құнды сапаларға ие
болды.
Келесі кезең психолингвистикалықәлеуметтік лингвистикалық тестілеу
практикасы мен теориясына клоуз-тестті әкелді.
Оқу процесі барысында білімді, білік-дағдыны тексерудегі бақылау
талаптарына жауап бере бермейді. Бақылаудың тиімді түрін таңдауда тест
әдісіне қызығушылық артты. Н.И.Красюктің айтуынша, тестілеу әдіс ретінде
бірнеше тәсілден тұрады, олардың ішінде клоуз-тест (cloze-test) деп
аталатын түрге көңіл аударуға болады. Клоуз-тестті амрикандық ғалым
В.Тейлор зерттеп ұсынған, сол немесе басқа мәтінді оқу мен түсіну қиындық
туғызады, сондай-ақ оқушы үшін тест қаншалықты қызықты. Клоуз-тесттің
ерекшелігі сол ситуация (монолог және диалог ретінде) мәтінде көрініс
табады [7,24].
Клоуз-тестілеудің ұстанымы деформацияланған мәтіндердегі бос
орындарды толтыру. Ғалымдардың қорытындылауынша, клоуз-тест – жалпы тілдік
білік-дағдының, тілді қолдана алу біліктілігінің жақсы индикаторы болып
табылады. Сондай-ақ клоуз түріндегі тесттердің коммуникативтілік деңгейі
жоғары деп бағаланды. Осы сапа клоуз-тесттердің шынайы қатысымдығы
ситуацияларымен сәйкестігін көрсетті. Клоуз-тестілеуде тестілеудің жаңа
бағыты пайда болды, бүгінгі күні батыста оны прагматикалық тестілеу деп
атайды. Бұл бағыттың тұжырымдамасы коммуникативтік ұстанымға негізделген
[8, 15].
Осы бағыттың дамуына белгілі тестолог Э. Ингрем үлкен үлес қосты. Ол
Ұлыбритания мен Америкада 70-ші жылдары кеңінен қолданылып келген
лингводидактикалық тестілеуді талдай келе, тестілеу объектілерін көрсетті.
Оның айтуынша: тестілеу объектісі практикалық білік-дағды болып табылады.
Осыған орай ағылшын тілінің екінші тіл ретіндегі стандартты тест түрі
құрастырылған болатын. (First Certificate in English – The University of
Cambridge Local Examinations syndicate)
Бұл тест альтернатты құрылымдық тест түрінде құрылған. Вашингтон
атындағы Университеттің профессоры И. Томпсон өзінің зерттеуінде
көрсеткендей: оның пайда болуына негізгі себеп фонетика, грамматика және
лексика – сөйлесімдердің жеке-жеке компоненттерін игеру деңгейін бағалау,
дәстүрлі дискретті тесттерге деген наразылық туды [9,66-67].
Сол кездегі жинақталған тәжірибенің көрсетуінше бұндай тесттер
(дискретті – Н.Л) болжамды жарамдылықты иеленбегендіктен, оның көмегімен
алынған ақпараттар сынақ тапсырушының тілдік құралдарды коммуникативтік
мақсатта қолдана алған-алмағандығын көрсете алмайды. Тағы бір себебі,
дискретті тесттерде критериалды жарамдылық болмағандықтан, оның нәтижелері
тілді коммуникативтік жағдаятқа тиімді қолдана алу дағдысымен сәйкес
келмейді [1,38].
Шетел қызметі институты мен Білім берудің тестілеу қызметінің
ортақтаса күш салуының нәтижесінде және үкіметтегі шет тілін оқыту кеңесі
мен шет тілін оқыту Америкалық кеңесінде тест-интервью жасалды. Бұл тесттің
мақсаты – шет тілін (екінші тілді) меңгерудегі бесдеңгейлік шкала арқылы
коммуникативтік құзырлық деңгейін белгілеу. Тестілеуде әр түрлі тілдер
қамтылды.
Қандай тест тілдік білімді – тіл білетіндікті бағалай алады немесе
тілді үйренуге көмектесе алады?
Жақсы дайындалған тест тіл үйренушіге екі себеппен көмектесе алады:
Біріншіден, мұндай тестілер аудиторияда көпшілік қауымның сабаққа, тіл
үйренуге деген ынтасын оятады. Мотивациялық тұрғыдан әрі тиімді оқыту
нәтижесі не қол жеткізу үшін оқытушылар негізінен аудиторияда оң ахуал
қалыптастыруға тырысады. Екіншіден, тест тіл үйренушінің тілдік білімін
жетілдіруге көмектеседі. Тілді үйренуші тест тапсыруға дайындалудан, тест
тапсырудан кейінгі нәтижесін талқылаудан тек оның пайдасын көреді. Тест
оқушының, студенттің, тіл үйренуші көпшіліктің тілдің қай жағына көңіл
бөлуі, нені оқып, нені жетілдіру керектігін растайды. Қысқаша айтқанда,
дұрыс құрастырылған тест оқуға деген оң көзқарастың қалыптасуына
көмектеседі және кез келген тіл үйренушіде жетістік сезімін, сондай-ақ өз
білімін оқытушы бағалауына сәйкес келетінін аңғарған сезімін де оятады.
Жақсы тілдік тестілер тіл үйренушілерден табандылықты талап ете отырып,
олардың тілді оқуына көмектеседі және жақсартуға тиісті әлсіз жақтарын да
ашып көрсетеді.
Бағалаушыға тест қалай көмектеседі? Барлық оқытушылар өздерінің
оқытқанының нәтижесі үшін жауапты. Біздің тестілеріміз төмендегідей маңызды
сұрақтарға жауап беруге көмектеседі: “Менің оқытуым тиімді болды ма, жоқ
па?”. Басқаша айтсақ, тест көмегімен біз тіл үйренушінің ынтасын бағалай
аламыз. Тест нәтижесін есептеуді жүргізгенде біз өзімізге: “Менің
сабақтарым тиісті деңгейде жүргізілді ме, мен қалай оқытып жүрмін, қандай
тармақтарды қайта қарау керек, осы материалға менің көбіреказырақ көңіл
аударуым қажет пе?”- деген сұрақтар қоя аламыз. Сондай-ақ осы тестілер
бізге болашақ тестілерді жетілдіруге көмектеседі: “Тест нұсқаулары анық
болды ма?. Тест тапсырушы арнайы берілген уақытта тестіні аяқтай алды ма,
тест мазмұны оны орындауға деген ниетін жоғалтып немесе көңілі толмаушылық
туғызды ма, тест тапсырушының тілдік білімін, тест анықтай алды ма екен?”
деген сияқты сұрақтар біздерді де мазалауы тиіс.
Тест бағаланушыға да, бағалаушыға да көмектеседі, яғни, тестер қол
жеткен прогрессті растайды және болашақ жұмысымызды жақсы жақтарға бұруға,
ілгерілеуге бағыттайды. Түйіндей айтсақ жақсы тест аудиторияда тест
тапсырушының моральдық ахуалын жақсартуға, оны қодауға көмектеседі, сондай-
ақ көмекші оқу құралы да болып табылады
Тарихи мәліметтерге көз жүгіртсек, бүгінгі күні тілдік білімді
тестілеу оқытудағы қазіргі заманғы көзқарасты – коммуникативтік мақсатты
білдіреді. Өткен жылдардағы тестілер – негізінен интуитивті немесе
субъективті сипатта болды және оқытушының жеке пікір ойларына да байланысты
болды десек, қателеспейміз. Интуитивтік кезеңнен кейін тестілеу ғылыми
кезеңге көшті десек те болады. Тілшілер бұл кезеңде тілдік білімнің
объективтік бағалануының маңыздылығын баса көрсетті.
Қазір біз тілдік білімді бағалаудың коммуникативтік кезеңіндеміз. Бұл
кезең тілдік тұлғаларды емес, оны қолдана білудің маңыздылығымен
ерекшеленеді. Субъективтік, яки интуициялық кезеңде дайындалған тест
мазмұны бойынша тіл үйренушілердің сөйлем үлгілерін, грамматикалық
үлгілерді, құрылымдарды жаттауына тура келді. Субъективтік кезеңдегі
тестілер көптеген жазбаша жұмыстардан құрылатын: диктант, мазмұндама,
шығарма, оқылымға негізделген сұрақтарға жауаптар. Ал, бағалау негізінен
тілдік білімі (тілдік білім дегеніміз – барлық қазіргі тілдер мен
мәдениеттер саласы бойынша ана тілі мен меңгерген тіліндегі қалыптасқан
білімі) жақсы деңгейдегілер үшін ғана сәйкес келді.
Қазіргі кездегі тесттер оқушының үйренген тіліндегі коммуникативтік
біліктілігін бағалауды көздейді. Коммуникативтік біліктілік –
лингвистикалық біліктілік, дискурстық біліктілік, стратегиялық және мәдени-
әлеуметтік субъективті біліктілігі сияқты компоненттерден тұрады.
Тестілеудің коммуникативтік кезеңінде біз әр түрлі білік дағдыларынан
жинақталған емтихандарды дұрыс деп санаймыз. Негізінен, коммуникативтік
тесттер тілдік (теориялық) білік дағдысын емес, оқушының меңгерген екінші
тілін, үшінші тілін қолдана алатындығын бағалау үшін қажет. Сондай-ақ, біз
бүгінгі күні бұрынғы жетістіктерге мүлдем теріс қарай алмаймыз. Тестілеудің
субъективтік те, объективтік те кезеңдеріндегі ілгерілеуді жоққа шығара
алмаймыз. Бүгінгі тестілер аталған екі кезеңнің де жақсы жақтарын
пайдалануда. Кейбір оқулықтарымыз бен оқу құралдарымызда кездесіп қалып
жүрген тестінің жаңа бір түрі – жабық тест жоғарыда айтқанымызды дәлелдей
түседі. Сондай-ақ, тест грамматика мен сөздік қорды да қамтиды, қойыоған
баллдар объективті. Жақсы тесттер оқушыдан бұрынғы тестілеуде кеңінен
пайдаланылған лингвистикалық терминологияны талап етпей-ақ құрастырылуы
мүмкін.
Екіншіден, емтиханның кейбір түрлері сирек қолданылады.Мысалы –
аударма. Тестінің бұл түрі тілдік білімі ілгері студентке, оқушыға немесе
аудармашыларға лайық. Диктант тестілеудің ғылыми кезеңінде сынға ұшыраған
болатын-ды, бірақ қазір де кең қолданыста. Эсседе ортаңғы және ортаңғыдан
жоғары деңгейлерді оқыту барысында, тестілеу барысында қолданылып жүр.
(Мысалы, өз пікіріңді, өз көзқарасыңды жаз деген тапсырма түрлері) [8,14].
Прагматикалық тесттің 30 жылдық тәжірибесі коммуникативтік бағыттың
маңыздылығын көрсетеді.
Соңғы уақытта коммуникативтік тестке көп көңіл аударылып жүр. Бұл
тест арқылы тіл жүйесін (лексика, грамматика) ғана емес, сондай-ақ
коммуникативтік қабілет-құзіреттің қалыптасу дәрежесіне де бақылау
жүргізіледі.
Тестті коммуникативтік қабілет-құзіретті қалыптастыру деңгейін
анықтау әдісі ретінде қолдану идеясы лингводидактикалық тестілеудің алдына
- бақылау жүргізгенде коммуникативтік бағыттың аясында тест қандай болуы
керек деген сұрақ қойды.
Бақылауға қатысты коммуникативтік бағыттың басты талабы мынадай,
яғни бақылау (тесттік) қарым-қатынасты модельдеуі (өңдеуі) керек. Өйткені
қарым-қатынас коммуникативтік қызмет атқаруда коммуникативтік мәселелердің
ең маңыздысы болып табылады [10,276].
Демек, Арутюновтың өзінің ойын өзгелерге жеткізу және олардың өз
пікіріне қатысты ойларын білуге қабілеттілігі пікіріне сай, бақылау тіл
үйренушінің тілдерді игерудегі қабілет-дағдысына орай құрылуы тиіс [1,21].
Егер тест коммуникативтік мәселелерді шешуге қабілетті болып
табылатын бақылау объектісі болса, онда ол коммуникативтік тест болып
табылады.
Аталған коммуникативтік тест тіл үйренушінің коммуникацияға
дайындығын білуге және коммуникативтік қабілет-құзіреттің деңгейді өлшеуге
құрылғанына орай қолданылуы қажет.
Коммуникативтік тест термині алғаш рет В.А. Коккотта еңбегінде
қолданылған, бірақ та бұл түсінік ауызша өнімдітиімді сөйлесімді бақылауға
арналған тесттерге байланысты айтылады [3,27].
Коммуникативтік мәселелерді шешу тек айтылымда ғана емес, сонымен
бірге оқылым да, тыңдалым және жазылымда көрініс табатынын байқауға болады.
Сондықтан да комммуникативтік тест анықтамасына сөйлеу әрекетінің түрлеріне
тәуелсіз коммуникативтік мәселелерді шешу қабілеттілігі енуі қажет.
Коммуникативтік тест мынадай жолмен құрылуы керек, яғни тіл үйренуші
оқуға, жазуға, тыңдауға және сөйлеуге деген қабілеттілігін көрсетіп ғана
қоймай, сондай-ақ осы сөйлеу әрекеттері түрлерінің көмегімен өзінің
коммуникацияға деген қабілет-дағдысын көрсете алуы тиіс [11,167].
Мысалы, кешенді тесттің оқылымы бойынша тапсырманы орындауда тест
тапсырушының оқуда қажетті ақпаратты бөлудегі қабілеттілігі ғана емес, оның
прагматикалық мәселелерді шешуге алынған ақпараттарды іске асыруға
қаншалықты қабілетті екендігі маңызды. Осы мақсатқа орай, тесттік
тапсырмалар коммуникативтік мәселелерге қатысты құрылуы керек,
Мысалы,әдіскер З.С. Күзекованың оқылым бойынша тест үлгілері:
Мәтінді оқыңыз.
Кісінің кісілігін уақытты босқа өткізбеуден басталмақ. Даналық жасқа
қарамайды, елдің бәріне ортақ бір-ақ календарь бар, тек оны әркім әр түрлі
пайдаланады. Уақыт – ақсүйекті мойындамайды. Ханға да, қараға да берілетін
мерзім тәулігіне жиырма төрт сағат. Дүниеде уақыт белгіленген артық
демократия жоқ. Мұндағы ақсүйектік уақытты пайдалануға байланысты, кім
уақытты бағалай білсе, сол ғана тектілердің қатарына қосылмақ. Адам уақытты
сезінгенде ғана өзін-өзі қадағалап отырады. Өзіне-өзі бағыт белгілейді.
Дүниедегі ең жаман дерт – еріншектікті жеңеді. Өзін нағыз адам етіп
тәрбиелеп шығады. Бүгінде іскерлер әлемін басқаратын – ұлы мәртебелі уақыт.
(Қаржы-қаражат журналы №6 1995ж)
Мәтін не туралы?
А) уақыт
В) сабақ
С) оқу
D) адам
Қалай ойлайсыз, елдің бәріне ортақ ...бар
А) бір-ақ календарь
В)жоқ, көп календарь
С) календарлар көп
D) календарлар жоқ
Тестілеу мақсатының нәтижесінде формалды тесттік тапсырмалар
коммуникативтік түрде модификациялануы мүмкін.
Мәселен, құрылымдық бағыт аясында құрастырылған формалды тапсырма
түрін қарастырып көрейік.
Нұсқау: жауаптың дұрыс вариантын таңдаңыз.
... бізге құжаттарды факспен жіберіңіз.
А) сізге
В) сіз
С) сізбен
Д) сізді
Коммуникативтік бағыттың тест тапсырмаларының келесі түрі:
Тапсырма: Әріптеске жіберілген іскери хаттағы бос орынға қажетті
сөзді жазыңыз.
Үлгі: Біз ... келісім жобасын жібереміз.
1. Біз ... құжаттарыңызды факспен жібереміз.
2. ... сіз тауар жеткізудің жаңа кестесімен келісесіз бе?
3. ... келесі аптада хабарласамыз.
4. ... құжаттарыңызды алдық.
Формалданған тест, тіл үйренушінің қабілеттілігі мен мағлұматты
қабылдаудағы кемшілігін байқауға немесе жаттығу (машықтану) үшін тиімді
тәсіл болып табылатынын атауға болады. Сынақ тапсырушының коммуникативтік
қабілет-құзіретінің деңгейін және оның шет тілін игеру деңгейін болжайтын
тест коммуникативті болуы қажет.
Коммуникативтік бағыттың басты талабының бірі – тест тапсырмаларының
болмысы шынайы қарым-қатынасқа сәйкестенуі, сол немесе басқа да
грамматикалық құбылыстарды меңгеру дағдысының деңгейі ғана емес, сондай-ақ
оны коммуникативтік міндеттерді шешуге қолдана алу деңгейін анықтау.
Мысалы:
Сізге тапсырма берілді.
1) тауарды жеткізуді ұйымдастыру;
2) төлемақыны төлеу;
3) көрмені ұйымдастыру;
4) көрме алаңы үшін тапсырыс беру;
Не істегеніңіз туралы есеп беріңіз.
Үлгі: Көрме ұйымдастырылды.
Коммуникативтік тестілеуде тест тапсырмаларының түрлерін
қарастырғанда мыналарды ескеру қажет: тест түрін таңдау тестілеу
объектісімен анықталып, коммуникативтік міндетпен байланысты болуы керек.
Яғни, тест орындау кезіндегі механизіммен адамның ситуация кезіндегі
міндеттерді шешуге көмектесетін сөйлеу механизмі арасындағы сәйкестікті
табуы тиіс.
• Сәйкестікке құрылған тест түрін оқылым кезінде іскери хаттарды,
хабарларды түсінгендігін тексеру кезінде пайдалануға болады;
коммуникативтік міндет түрінде тест тапсырмасын құруға болады: іскери
хаттарды тиісті папкілерге шақыру хаттары, “тапсырыс хаттары”,
“жарнама хаттары” - папкілеріне бөліп салыңыз;
• Клоуз-тест бланкілерді толтыру дағдысын тексеруге бағытталған
тапсырманы орындауды қамтамасыз етеді.
• Таңдауы көп тест түрін көп элементтің ішінен сенімді түрін таңдап алу
қажеттігін орындау міндетіне байланысты қолдануға болады. Мысалы,
берілген ситуацияға сәйкес қажетті жарнаманы, визит карточкасын,
телефон номерін және т.б. таңдау.
• Еркін жауапты тест түрі коммуникативтік қабілет-құзіретін тестілеу
барысында маңызды орын алады. Бұл коммуникацияның шығармашылық
сипатымен байланысты. Яғни жазылым, сөйлеу тестілерінің сипатына еркін
жауапты тест түрі сәйкес келеді. Мысал ретінде жазылымға арналған тест
тапсырмасын қарастырып көрелік:
Ситуация: сіздің фирмаңыз кондитер өнімдерін (конфет, шоколад)
шығарумен айналысады. Сіздің фирмаңызға Қазэкспорт Астаналық фирмадан сұрақ
хат келді.
Тапсырма: жауап сөйлемдер жазыңыз, хатта көрсетіңіз.
- Фирма қандай өнімдерді ұсына алады;
- Қандай бағамен;
- Қандай көлемде жеткізіледі;
- Тауар қандай көлік түрімен жеткізіледі;
- Жеткізілу мерзімдері қандай;
- Төлем (нысаны,мерзімі) қалай жүргізіледі. [8,16]
Коммуникативтік ситуацияға құрылған нақты бағдарламалар, (сынақ
тапсырушының коммуникативтік рөлін, яғни жанрын, стилін және пікір айтудағы
модалдылығын) және коммуникативтік міндеттерді (коммуникативтік ой мен
мақсатты анық тұжырымдайтын) анықтайтын, еркін жауапты тест түрінің қатаң
құрылысын көрсетеді.
Тест тапсырушының міндеті мен ситуация аясын шектеу, оның тілді
игеру деңгейіне тәуелді жеткілікті болжанған мәтінді қайтадан өңдеуге
әкеледі.
Тест тапсырмаларын коммуникативтік бағыт аясында талдай келе, тестке
енгізілген материалдың сипатына назар аударуға тура келеді. Бақылау жүргізу
кезінде қарым-қатынас саласына сәйкес тест материалдарының (тематика, жанр)
түпнұсқалылығын қамтамасыз ету аса қажет. Коммерция және бизнесте қызмет
етуші, яғни кәсіптік саладағы коммуникативтік қабілет-құзіретті бақылауға
бағытталған тест тапсырмаларының материалдарына жоғарыда аталғандай талдау
жасадық. Осы саладағы коммуникативтік қабілет-құзіретті игеруді бақылаушы
тесттерге іскери хаттар, жарнама, стандартты бланкілер және формулярлар,
сонымен бірге телефондағы сөйлесімдер, жұмысшылар кеңесі және Тілек-
талап, Келісім шарт, Тауар көрмесі сияқты тақырыптар төңірегіндегі
келіссөздер және т.б. жатады.
Тест тапсырмалары құжаттың толық мәтін аясына сай құрылуыда, (мысалы,
іскери хаттар) сондай-ақ іскери хаттардан алынған сөз тіркесі түріндегі
үзінділер де болуы мүмкін. Аталған сөз тіркестері (фраз) коммуникативтік
маңызды болып табылады. Фирмалық бланкіде қосымша дыбысты әсерлермен
естілуі мүмкін аудиожарнама, материал презентациясының формасы іскери
хаттардың шынайы мәтінімен сәйкестене көрініс табуы керек.
Тест тапсырмаларының орындалу формасының шынайы коммуникация
шарттарына, яғни телефон аппараттарын қолдану нәтижесіндегі телефондық
сөйлесімдерге құрылуы да мүмкін мұндай жағдайда сынақ тапсырушы бір
бөлмеде, ал сынақ алушы келесі де отырады. Аудио және видеотехниканы
қолдану коммуникативтік тестілеудің аса қажетті компоненттері болып
есептеледі.
Коммуникативтік тестті бағалау көптеген талқылауға әкелуі мүмкін.
Бұл формалданғаннан коммуникативтіге дейінгі тест тапсырмалары ауытқыған
сайын тесттің орындалу нәтижелерін параметрлеу қиындай түседі деген кең
тараған тұжырыммен байланысты.
Бұдан шығатын нәтиже коммуникативтік қабілет-құзірет бір жағынан
тілді игеру жүйесіне, ал екінші жағынан тілді қолданудағы дағды мен
ептілікке негізделеді.
Коммуникативтік тестті бағалаудың негізгі өлшемі – пікірдің тілдік
дұрыстығы және коммуникативтік мәселелерді шешу тиімділігі.
Ауызшажазбаша пікір білдірудің бағалануында сөйлесім дұрыстығының
негізгі критерийінде қатенің коммуникативтілігі маңызды орын алады.
Коммуникативтік сәтсіздікке әкелетін және қарым-қатынасты бұзып, кедергі
келтіретін қателер пікірдің мағынасын өзгертіп, оны түсінуді қиындатып
жібереді.
Сонымен коммуникативтік қабілет-құзіреттің қалыптасуын тесттік
бағалау қандай болатынын көруге болады.
1) Коммуникативтік қабілет-құзіреттің қалыптасуын тексеретін тест
коммуникативтік білік дағдыны тексеруге бағытталуы керек. Мұндай тестіні
орындау негізі – коммуникативтік міндетті шешу болып табылады.
2) Тест тапсырмалары коммуникативтік міндет түрінде жасалуы тиіс.
3) Тест тапсырмалары түрін таңдауға коммуникативтік міндет себеп болуы
тиіс.
4) Тест тапсырмалары материалдарының тематика және жанрлық қатыстылығы
қатынас саласын бақылайтын түпнұсқалы материалдар болуы тиіс. Тест
материалдарының презентация түрлері сондай-ақ нақты, шынайы түрмен
сәйкес келуі керек.
5) Тестті бағалаудың басты өлшемі коммуникативтік актінің прагматикалық
нәтижесі болуы керек. Бұл нәтиже коммуникация нәтижесі тұрғысынан
бағаланады. [8,16]
Коммуникативтік қабілет-құзіреттің қалыптасу деңгейі (шет тілін
игеру деңгейінің сол немесе басқа жетістігіне сәйкес) коммуникативтік
тесттің нәтижесі арқылы анықталады.
Коммуникативтік тест – тілдік айтылымның дұрыстығы мен міндеттерді
шешу тиімділігін бағалауға мүмкіндік туғызатын және коммуникативтік қабілет-
құзіреттің қалыптасу деңгейін өлшейтін коммуникативті маңызды мәліметтерге
құрастырылған лингводидактикалық тест.
Формалды тестологтардың көзқарасымен қарар болсақ, коммуникативтік
тест сөзсіз осал. Коммуникативтік бағыт идеясына қарсы пікір айтушылар мен
сынаушылар төмендегі ұстанымдар арқылы қарсы келулері ықтимал.
1. Жауаптың формалдануы
Коммуникативтік тест жауаптың формалдану ұстанымына сәйкес
келмегендіктен тестілеу нәтижесін қайта өңдеуді қиындатады.
2. Тест тапсырмасын тұжырымдау
Тест тапсырмасын құрауда формалдау принципі сақталуы және тұжырымға
сәйкес мынадай болуы керек: “дұрыс жауапты таңдаңыз”, “жауап вариантын
таңдаңыз”, “бөліктерді сәйкестендіріңіз”.[1,23] Мысалы, лексика-грамматика
бойынша тестілер үлгісіненде былай берілген:
Жауабын таңдаңыз:
Қайда бардың?
А) мен
В) жазда
С) ауылға
D) бардым
Жауап вариантын таңдаңыз.
Ауылға қашан бардың?
А) мен
В) жазда
С) ауылға
D) бардым
Асты сызылған сөзге сәйкес сөзді табыңыз.
Елудей ерін тұтқындадық.
А) елу шақты
В) елу
С)қырық шақты
D) елу-алпыс [8]
Тапсырмалардың нұсқасы барлық тест үшін бірдей болуы тиіс.
Коммуникативтік тесттің тапсырмалары түрлерінің әр түрлілігі сыналушыны
жаңылдырады, яғни бұл орындау нәтижесінде айтылуы мүмкін.
3. Жауапты бағалау
Формалданған тестті орындау нәтижесі оңай жүзеге асады: дұрыс және
қате жауаптардың саны тесттегі жалпы тапсырмалар санына қатысты анықталады.
Коммуникативтік тест нәтижесін өлшеу бақылауды автоматтандыруды
қиындататын бірнеше шкалалардың негізінде жасалады.
Қазіргі күні тестологтар мен лингводидактиканы зерттеушілер оқыту мен
бақылаудың коммуникативтік бағытының ұстанымдары мен тестологиямен
байланыстырудың жолын іздестіруде.
Джон Шейлздің “Осы заманғы тілді қарым-қатынас мақсатында үйрену және
оқыту” деген №12 жоба жұмысының аясында дайындалған, сондай-ақ “Қазіргі
заман тілдерін оқытудың коммуникативтілігі” атты ғылыми зерттеу еңбегіне
сүйене отырып, Европа кеңесінің көмегімен осы заманғы әдістемеде
коммуникативтік бағыттың маңыздылығы қайта дәлелденді. №12 топ жобасының
өкілі Дени Жиро аталған құжатты: “тіл үйретушілер мен үйренушілер үшін үлгі
беруші басылым” ретінде сипаттады. Мұнда соңғы он жылдағы Европада пайда
болған коммуникативтік бағыттағы көптеген еңбектерде (оқулықтарда шет
тілінің оқу құралдары) коммуникативтік оқыту принциптеріне негізделген
мәліметтер ұсынған. [1,25]
Сондай-ақ біз мұнда тестілердің топтастырылу жолын ашуға тырысамыз.
Тестілердің қарама-қарсы мағынадағы түрлерін түсінудің оқытушыларға көмегі
көп деген ойдамыз. Себебі, бір типтегі тест түрін қолдану үнемі үлкен
нәтижелерге қол жеткізе бермейді, сондай-ақ тестінің бір түрін басқа
түрімен алмастыру да әрқашан да сәтті бола бермейді. Осы тест мәселесі
жөнінде зерттеу жүргізіп жүрген әдіскер З. Күзекова тестінің топтастырылуы
туралы мәселеде тест түріне бай ағылшын тіліне және тестолог, әдістемеші
Г. Мэдсеннің зерттеуіне сүйене отырып мынадай мәлімет береді:
Тестілердің қарама-қарсы мағынадағы категориялары:
Жалпы білімді бағалауға раналған тест ____ білік дағдысын бағалау тесті
Субъективтік тест __________________ объективтік тест
Шығармашылық тест _______________ рецептивтік тест
Тілдік (теория) білік дағдысына арналған тест ___коммуникативтік тест
Нормаға негізделген тест_______ өлшемдерге негізделген тест
Дискретті тест __________________ интегративті тест
Мамандық тіліне негізделген тест ___тілдік білімді анықтауға арналған тест
1. Жалпы білім тестісі мектепке әр түрлі пәндерде – географияда,
әдебиетте, тілде, математикада т.б. қолданылып жүргенін білеміз. Тестің бұл
түрі оқушының тіл туралы фактілерді білетіндігін бағалайды.
2. Білік дағдыны анықтауға арналған тест – оқушының тілді пайдалана
алатынын көрсетеді.
3. Субъективтік тест - аударма, эссе тесттер тілді шынайы қолдана
лау біліктілігін бағалайды. Бірақ оқытушылар баллды жылдам әрі жүйелі қоя
алмайды.
4. Объективті тест – таңдауға (multiple-choice) және сәйкестікті
табуға негізделген тест оңай бағалануы мүмкін. Шығармашылық тест (жазылым,
сөйлеу) белсенді және шығармашылық жауаптарды талап етеді. Рецептивтік
тесттер – (оқылым, тыңдалым) әр түрлі стратегиялар арқылы түсінуге
негізделеді.
5. Тілдік (теория) біліктілікке арналған тест тілдің жеке
компоненттерін – сөздік қорын, грамматикасын бағалайды.
6. Коммуникативтік тесттер – пікір, ақпарат алмасулар барысында тілді
қолдана алуын анықтайды.
7. Нормаға негізделген тест - әрбір оқушының, студенттің білімін
топтағы студенттермен салыстырады.
8. Өлшемдерге негізделген тест – белгілі бір стандарт бойынша
бағалайды.
9. Дискретті тест - әрбір тармағында ерекше бір фактіні мысалы,
шылаудың бір түрін, етістің түрлеріне баса назар аударады.
10. Интеграциялық тест бұл диктант сияқты әр түрлі тілдік білік-
дағдыны септестіреді, жинақтайды.
11. Арнайы тесттер – белгілі бір салада мысалы, автомеханикада,
экономикада, медицинада т.б. тілді пайдалана алу дайындығын немесе жалпы
тілдік білімін бағалайды.
12. Тілді білудегі жетістігін анықтауға арналған тесттер –
бағаланушының прогресін, дағдыларды меңгергендігін көрсетеді. [8,18]
1.2 Педагогикалық тестілеудегі жүйелі бағыт
Педагогикалық тестілеу – білім жүйесінің құрамдас бөлігі болып
табылады.
Педагогикалық тестілеу мынадай ғылымдарды қамтиды:
- жалпы педагогика
- дидактика және зерттеу пәні материалдық объекті ретіндегі педагогикалық
тест;
- математикалық статистика – тестілеу нәтижелерінің параметрлік шкаласы;
- басқару – жоспарлау және тестілеуді ұйымдастыру;
- әлеуметтану – педагогикалық жетістікті маниторинг;
- Экономика – іс – шаралардың қаржылық есебі;
Бізді қызықтыратыны да қажеттісі де педагогикалық аспект. Тестілеуді
екі ғылым аясында (жалпы педагогика, дидактика) жүйелі қарастыру және
педагогикалық тестілеуді жүйе, танымдық процес тұрғысында құрастыру және
тестің өзі (материалдық объект)
Педагогикалық тесттерді құрастыру педагогтің, тіпті күнделікті оқыту
әрекеті барысында да міндетті түрде бір қатар кезеңдерден тұрады, оны
жүйелі зерттеудің негізгі компоненттерімен салыстыруға болады. Әдіскер-
ғалым З.С.Күзекова педагогикалық тесттердің құрылуының жүйелі зерттеуін
төмендегі кесте бойынша көрсетеді:
Педагогикалық тестітерді құрастыру – жүйелі зерттеу
Жүйелі зерттеу компоненттері Педагогикалық тестілерді жасау,
дайындау кезеңдері
1 Мәселелерді, мақсаттарды Тестілеу мақсатын анықтау,
анықтау (бақылау түрі, контингент,
ресурстар)
2 өлшем, критерилерді Тест көрсеткіштерін әзірлеудің
қалыптастыру және пайдаланатын түсіктерін
нақтылау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz