Салық және салық салудың есебі
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. Салық және салық салудың есебі
1.1 Салық туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.2 Қазақстан Республикасының салық заңдылықтарының дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .6
2, Бюджетпен есеп айырысу есебі
2.1Тікелей салык бойынша есеп айырысудың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
2.2 Жанама салық бойьшша есеп айырысудың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
2.3 Басқа да алымдар мен міндетті төлемдер бойынша есеп айырысудың
есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...46
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .48
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
1. Салық және салық салудың есебі
1.1 Салық туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.2 Қазақстан Республикасының салық заңдылықтарының дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .6
2, Бюджетпен есеп айырысу есебі
2.1Тікелей салык бойынша есеп айырысудың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
2.2 Жанама салық бойьшша есеп айырысудың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
2.3 Басқа да алымдар мен міндетті төлемдер бойынша есеп айырысудың
есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...46
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .48
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
Еліміздегі үрдіс пен нарықтық қатынастар жүйесі жылдан жылға дамып келеді. Нарықтық экономиканы ары қарай жетілдіру мен дамыту экономикалық қатынастарға түсуші жақтарды ақпараттар жүйесімен қамтамасыз ету, жан жақты талдау қызметтерін жүргізу, экономикалық тиімді шешім қабылдау үрдісіндегі бухгалтерлік есептің атқаратын ролі зор. Аралық шаруашылық қатынастарды қағазға түсіру заманынан бастап қалыптасқан бухгалтерлік есептің атқаратын ролі мен маңызы осы заманда өз мағынасын жоғалтпай, ой мен санаға сиярлық жолдармен дамып келеді.
Бухгалтерлік есепке тән негізгі принциптердің мәні мен маңызын түсінбей тұрып, кәсіпорын қызметін басқару мен ұйымдастыру жөнінде шешім қабылдау мүмкін емес. Сондықтан экономикалық тұрғыдан тиімді шешім қабылдау үшін бухгалтерлік есеп шарттарын жүргізу мен бұлаарды өз орындарына қарай дұрыс қолдану, бастапқы құжаттар айналысын заңды түрде ұйымдастыру, есеп жүйесінлде қолданылатын әбістемелерді сабақтастықпен пайдалану жолдарын білген жөн.
Бұл күндері экономикалық қатынастардың мәні мен маңызын түсіну, бизнесті жүргізу мен басқару, ақпараттарды реттеу және тиімді шешімдер қабылдау үлкен мәселеге айналды. Еліміздегі бизнесті дамыту қаржылық қатынастардың теориялық және қолданбалы негізін білу, құқықтық жүйедегі заңдылықтарды білу қаржы мен басқару үрдісіндегі көрсеткіштерді жан-жақты талдау, тиімді шешім қабылдау қызметінде бухгалтерлік есептің атқаратын ролі зор болып танылады.
Курстық жұмыс 45 беттен тұрады.
Курстық жұмыста:
- 14 кесте;
- 3 мысал бар.
Жұмысты дайындауда 11 әдебиет көздері қолданылды. Оның мазмұнын төмендегідей маңызды терминдер сипаттайды: салық міндеттемесінің есебі, міндеттеме тәсілімен табыс салығының есебі, салық базасы, салық мөлшерлемесі, салық кезеңі, салық салу объектісі, салық түрлері, алымдар мен төлемдер, кеден төлемдері және т.б
Бухгалтерлік есепке тән негізгі принциптердің мәні мен маңызын түсінбей тұрып, кәсіпорын қызметін басқару мен ұйымдастыру жөнінде шешім қабылдау мүмкін емес. Сондықтан экономикалық тұрғыдан тиімді шешім қабылдау үшін бухгалтерлік есеп шарттарын жүргізу мен бұлаарды өз орындарына қарай дұрыс қолдану, бастапқы құжаттар айналысын заңды түрде ұйымдастыру, есеп жүйесінлде қолданылатын әбістемелерді сабақтастықпен пайдалану жолдарын білген жөн.
Бұл күндері экономикалық қатынастардың мәні мен маңызын түсіну, бизнесті жүргізу мен басқару, ақпараттарды реттеу және тиімді шешімдер қабылдау үлкен мәселеге айналды. Еліміздегі бизнесті дамыту қаржылық қатынастардың теориялық және қолданбалы негізін білу, құқықтық жүйедегі заңдылықтарды білу қаржы мен басқару үрдісіндегі көрсеткіштерді жан-жақты талдау, тиімді шешім қабылдау қызметінде бухгалтерлік есептің атқаратын ролі зор болып танылады.
Курстық жұмыс 45 беттен тұрады.
Курстық жұмыста:
- 14 кесте;
- 3 мысал бар.
Жұмысты дайындауда 11 әдебиет көздері қолданылды. Оның мазмұнын төмендегідей маңызды терминдер сипаттайды: салық міндеттемесінің есебі, міндеттеме тәсілімен табыс салығының есебі, салық базасы, салық мөлшерлемесі, салық кезеңі, салық салу объектісі, салық түрлері, алымдар мен төлемдер, кеден төлемдері және т.б
1. КР-ң « Салык және бюджетке төленетін басқа да мшдетті төлемдер туралы » салык кодексі,Алматыі Бико,2005ж.
2. ҚР-н 1999 ж, 17 сәуірдегі «Салықтар және тағы басқа да міндетті төлемдер туралы» заң күші бар ҚР Президентінің жарлығы;
3. ҚР Президентінің жарлығы, заңды күшке ие «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру», 26.12,95 №309;
4. В.К.Радостовец: Т.Ғ.Ғабдулдин, В.В.Радостовец, О.И.Шмидт . «Кэсіпорындағы бухгалтерлІк есепж Алматы 2002;
5. Қ.К.Кеулімжаев, З.Н.Әжібаева. Н.А.Құдайбергенов
«Бухгалтерлік есеп принциптері», Алматы 2003, Экономикс:
6. Қ.К.Кеулімжаев, З.Н.Әжібаева, Н.А.Құдайбергенов, А.Ә.Жантаева «Қаржылық есеп», Алматы 2001, Экономикс;
7. Қ.К.Кеулімжаев, Н.А. Құдайбергенов «Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері», «Экономика баспасы» ЖШС, 2006
8. 13,11,96 ж. ҚР бухгалтерлік есеп бойынша Үлттық комиссиясының «Бухгалтерлік есеп стандарттары және әдістемелік ұсынылымдары». бухгалтерлік бюллетені, 2003 ж,
наурыз, №14;
9. Бухгалтерлік бюллетень,2005 ж, №5,№6,№7
10. Бухгалтерлік бюллетень, 2004 ж,; қаңтар, №4, №5; Ж20 Ю.Бухгалтерлік бюллетень, 2003 ж., №35;
11. Стат, бюллетень 2004/4.
2. ҚР-н 1999 ж, 17 сәуірдегі «Салықтар және тағы басқа да міндетті төлемдер туралы» заң күші бар ҚР Президентінің жарлығы;
3. ҚР Президентінің жарлығы, заңды күшке ие «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру», 26.12,95 №309;
4. В.К.Радостовец: Т.Ғ.Ғабдулдин, В.В.Радостовец, О.И.Шмидт . «Кэсіпорындағы бухгалтерлІк есепж Алматы 2002;
5. Қ.К.Кеулімжаев, З.Н.Әжібаева. Н.А.Құдайбергенов
«Бухгалтерлік есеп принциптері», Алматы 2003, Экономикс:
6. Қ.К.Кеулімжаев, З.Н.Әжібаева, Н.А.Құдайбергенов, А.Ә.Жантаева «Қаржылық есеп», Алматы 2001, Экономикс;
7. Қ.К.Кеулімжаев, Н.А. Құдайбергенов «Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері», «Экономика баспасы» ЖШС, 2006
8. 13,11,96 ж. ҚР бухгалтерлік есеп бойынша Үлттық комиссиясының «Бухгалтерлік есеп стандарттары және әдістемелік ұсынылымдары». бухгалтерлік бюллетені, 2003 ж,
наурыз, №14;
9. Бухгалтерлік бюллетень,2005 ж, №5,№6,№7
10. Бухгалтерлік бюллетень, 2004 ж,; қаңтар, №4, №5; Ж20 Ю.Бухгалтерлік бюллетень, 2003 ж., №35;
11. Стат, бюллетень 2004/4.
Жоспар:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. Салық және салық салудың есебі
1.1 Салық туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..4
1.2 Қазақстан Республикасының салық заңдылықтарының
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .6
2, Бюджетпен есеп айырысу есебі
2.1Тікелей салык бойынша есеп айырысудың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
2.2 Жанама салық бойьшша есеп айырысудың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... .41
2.3 Басқа да алымдар мен міндетті төлемдер бойынша есеп айырысудың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..4 8
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .50
Кіріспе
Еліміздегі үрдіс пен нарықтық қатынастар жүйесі жылдан жылға
дамып келеді. Нарықтық экономиканы ары қарай жетілдіру мен дамыту
экономикалық қатынастарға түсуші жақтарды ақпараттар жүйесімен
қамтамасыз ету, жан жақты талдау қызметтерін жүргізу, экономикалық
тиімді шешім қабылдау үрдісіндегі бухгалтерлік есептің атқаратын ролі
зор. Аралық шаруашылық қатынастарды қағазға түсіру заманынан бастап
қалыптасқан бухгалтерлік есептің атқаратын ролі мен маңызы осы
заманда өз мағынасын жоғалтпай, ой мен санаға сиярлық жолдармен дамып
келеді.
Бухгалтерлік есепке тән негізгі принциптердің мәні мен маңызын
түсінбей тұрып, кәсіпорын қызметін басқару мен ұйымдастыру жөнінде
шешім қабылдау мүмкін емес. Сондықтан экономикалық тұрғыдан тиімді
шешім қабылдау үшін бухгалтерлік есеп шарттарын жүргізу мен
бұлаарды өз орындарына қарай дұрыс қолдану, бастапқы құжаттар
айналысын заңды түрде ұйымдастыру, есеп жүйесінлде қолданылатын
әбістемелерді сабақтастықпен пайдалану жолдарын білген жөн.
Бұл күндері экономикалық қатынастардың мәні мен маңызын түсіну,
бизнесті жүргізу мен басқару, ақпараттарды реттеу және тиімді
шешімдер қабылдау үлкен мәселеге айналды. Еліміздегі бизнесті дамыту
қаржылық қатынастардың теориялық және қолданбалы негізін білу,
құқықтық жүйедегі заңдылықтарды білу қаржы мен басқару үрдісіндегі
көрсеткіштерді жан-жақты талдау, тиімді шешім қабылдау қызметінде
бухгалтерлік есептің атқаратын ролі зор болып танылады.
Курстық жұмыс 45 беттен тұрады.
Курстық жұмыста:
- 14 кесте;
- 3 мысал бар.
Жұмысты дайындауда 11 әдебиет көздері қолданылды. Оның мазмұнын
төмендегідей маңызды терминдер сипаттайды: салық міндеттемесінің
есебі, міндеттеме тәсілімен табыс салығының есебі, салық базасы,
салық мөлшерлемесі, салық кезеңі, салық салу объектісі, салық
түрлері, алымдар мен төлемдер, кеден төлемдері және т.б
1. Салық және салық салудың есебі
1. Салык туралы түсінік
Салыктар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп
дамуынын негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салык
нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді, мелекеттің қажеттіліктері мен
сұрау салуларына бейімделді.Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына
әсер ете отырып. олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет
кұрылымының өзгеруі,өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта кұрылуымен ,
жаңаруымен қабаттаса жүреді,
Салыктар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикальіқ құрылысы мен
саяси іс-багытына карамастан ұлттык мемлекет кірістерінің негізгі көзі-
ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістерін
жэне бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып
табылады.Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде керінеді,
ал салықтардың элеуметтік- экономикалық мэні, олардың түрлері мен рөлі
қоғамның экономикалық құрылысымен , мемлекеттің табиғатымен және
функцияларымен айқындалады. БелгілІ философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу
- эрбір азаматтың касиетті борышы деген еді. Қазақстан Республиксы
Конституциясының 35 - ші бабында: занды түрде белгіленген салықтарды,
алымдарды жэне езге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы эрі
міндеті болып табылады,-деп жазылған.Салықтарда ежелден сальж жүктемесін
бөлудің екі қағидаты қалыптасқан :
1. пайда (алынган игіліктер) кағидаты
2. "қайыр көрсету"(төлем қабілеттілігі) қағидаты
Тұңғыш рет Қазақстан Республиксында заңнамалық деңгейде салық салудың
қағидаттары баянды етілген , Қазақстан салык заңнамасында сонымен бірге
салық және бюджетке теленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеудің
міндеттілігі , салық салудың айқындығы , әділдігі ,салық жүйесінің
біртұтастығы және салық заңнамасының жариялылығы қағидаттары
негізделеді.Салық төлуеші салық заңнамасына сәйкес салықтық міндеттемелерін
толық көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті.
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер айқын болуга
тиіс. Салык салудың айқындығы салық төлеушінің салықтъщ міндеттемелері
туындауының, орындалуының және тоқтатылуның барлық негіздері мен тәртібін
салық заңнамасында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
Еліміздегі салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып табмлады,
Жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тыйым салынады.
Қазақстанның салық жүйесі оның бүкіл аумағында барлық салық төлеушілерге
қатысты бірыңғай болып табылады.
Мемлекет салық саясатын - салық саласындағы шаралар жүйесін НЫҢ оның
нактылы кезеңіндегі элеуметтік - экономикалык максаттар мен Уіндеттеріне
қарай әзірленген зкономикалық саясатқа сәйкес жүргізед
1.2 Казакстан Республикасының салык заңдылыктарынын дамуы
Салык міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің
міндеттемесі болып табылады және ол салык заңына сәйкес жүргізіледі.
2001 жылғы 12 маусымда №209-11 Қазақстан Республикасының Салык және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы салық Кодексі
қабылданды.2004 жылы 1 қаңтарда кодекске толықтырулар мен өзгертулер
енгізілді. Кодекске сәйкес жеке жэне заңды тұлғалардан алынатын салықтар
мемлекеттік бюджетті толықтырудың негізгі көзі болып табылады.Салық кодексі
республикалық және жергілікті бюджетке түсетін салыктарльі, алы.мдар мен
салымдарды жэне баска да міндетті төлемдерді білгілейтін. Қазакстан
Республикасы зандарымен реттелетін кеден баж салығы, алымы мен төлемдері
мәселерін коспағанда, Қазакстан Республикасындағы барлық салықтық
қатынастарды реттейтін бірден-бір заңды кұжаты болып табылады. Салық
кодексі салықтардың толық тізімін, оларды есептеу тәртібін, салық салу
объектілерін, салықтың негізгі түрлері бойынша төлеушілерін анықтайды,
Салықтар, алымдар мен басқа да міндетті төлемдер деп Кодексте белгіленген
тәртіпке сәйкес Қазақстан Республикасының бюджет жүйесіне төлеушілерден
аударылтан (бөлінген) қаражаттарды айтамыз,
Салыктарды, алымдарды және басқа да міндетгі төлемдерді енгізу аудару
немесе тоқтату құқыгы Қазақстан Республикасының заң
органдарының өкілеттіліпне жүктелген. Бұл құқтық тек қана Салық кодексіне
өзгерістер мен толықтырулар енгізу арқылы жүзеге асырылады.
Салық төлеуші, салық міндеттемесін орындау барысында, салық салынатын
объектісін, салық базасын, салық, мөлшерлемесін, салық кезеңш білуге
міндетті болады. Бұл кезде: салық, салынатын объектісі жэне салық салумен
байланысты объектілері: мүлік және әрекеті болып табылады. егер де олар бар
болса, онда салықтөлеушінің міндеттемесі де пайда болады;
Салық базасы деп құқықтық, физикалық базасын айтады де салық
салу объектісіне басқа да сипаттамасы бойынша салық салуға жатуы мүмкін,
Салык базасының негізінде салық сомасы баска да төлеулердің мөлшері
анықталады,
Салык мөптерлемесі салық базасының өлшем бірлігіне есептелген салық деңгейі
болып табылады. Салық мөлшерлемесі пайыздық немесе абсолюттік сомасы
бойынша салык базасының елшем бірлігіне карап
белгіленеді,
Сальқ кезеңі — бұл уақыт кезеңі, әрбір салық түріне және Салық кодексінің
басқа да міндетті төлемдеріне қолайлы етіп белгіленеді, сол кезең
біткеннен кейін салык базасы анықталынып бюджетке төленуге жататын салык
пен баска да міндетті төлемдері есептелінеді.
Қазақстан Республикасындағы салык заңы - мүліктін кірістелген және
тауарды сату мақсатында жөнелтілген, кызметтщ көрсетілген. жұмыстың
атқарылған кезеңімен есептелген шығысы мен төленген табысының кезеңіне
қарамастан, салықтық есептің әдісіне орап есептеу әдісі бойынша
құрылады.Кәсіпорынның бюджетпен есеп айырысу операциялары 3100 Салық
міндеттемелері бөлімшесінің шоттарында есепке алынады. Бұл бөлімшеге:
3110 Төленетін корпорациялық табыс салығы, 3120 Жеке табыс салығы,
3130 Қосылған құн салығы, 3140 Акциздер, 3150 Әлеуметтік салық, 3160
Жер салығы, 3180 Мүлікке салынатын салық, 3170 Көлік құралдарына
салық, 3190 Өзге де салықтар, алымдар және бюджетке төленетін міндетті
төлемдер шоттары кіреді,
Казақстан Республикасында эрекет етіп тұрған салықтар мен басқа да бюджетке
төленетін міндетті төлемдердің сызбасы төменде көрсетілген.
2. Бюджетпен есеп айырысу есебі
2.1 Тікелей салық бойынша есеп айырысудың есебі
а)Корпорациялык табыс салығы.
Корпорациялық табыс салығы бойынша бюджетпен есеп айырысу 3110 "Төленетін
корпорациялық табыс салығы" деген пассивтік шотында жүреді.
Корпоративтік табыс Салық Салық І
салығын мөлшерлемесі — І
Салықтық
телеушілер салынатын кезең
объектілері
Занды тұлга. КР Салык 30% Календарлық
t
резиденттері(бұларға салынатын жыл
Үлттык
банкі мен мемлекеттік табыс 15%
ұйымдар кірмейді) Төлем көзінен
алынатын
табыс
Заңды тұлға, ҚР Салық 10% Календарлық
резиденттері ,
олар үшін жер өндіру сальнатын жыл
негізгі
құралы болып табылады табыс
ҚР тұрақты ұйьмдар Салық 30% Календарлық
арқылы
қызметін жүзеге асыратьнсалынатын жыл
резиденттер емес заңды табыс
тұлғалар Таза табыс 15%
^ .
Корпоративтік табыс салығының сальқ салынатын негізгі объектісі салык
салынатын табысы болып табылады, оның деңгейі жылдық табыс жиынтыгы мен
шегерімнің (тұрақты мекемелер арқылы қызметін жузеге асырмайтын, резидент
еместерді қоспағанда) арасындағы айырмасы анықтайды:
Салық салынатын табыс = Жылдык табыс жиынтығы —- Шегерімдер
Жылдық табыс жиынтығына: жөнелтілген өнімдер, атқарылған
жұмыстар, кәрсетілген қызметтер жәке басқа да операциялар үшін, салық
төлеушінің алуына (алғанына) жататын немесе басқа қаражаттар,
өзара айырысу ретінде "үшінші тұлғаларға жіберілген, тікелей, не
жанама түрінде шығындарды өтеуге жіберілген қаражаттар кіреді. Кәсіпкерлік
кызметтерден түсетін кірістерге: өнімді (жұмысты, қызметті) сатқаннан
түсетін кірістер; ғимараттарды, кондырғьшарды сату кезінде құнының өсуінен,
сокдай-ақ амортизациялауға жатпайтын активтерден инфляцияга байланысты
олардың құндарына түзетулерді есепке алу барысында түскен кірістер, басқа
да сатудан түскен тыс кірістер, соның ішінде: проценттер бойынша кіріс;
дивиденттер; ақысыз алынған мүліктер мен ақша каражаттары; мүліктерді жалға
беруден түсетін кірістер; роялити; мемлекеттен және басқа да занды
түлғалардан алынған жәрдем ақшалар; кәсіпкерлік кызметтен немесе оның
қызметіе шектеуден алынған кірістер; қарыздарды есептен шығарудан түскен
кірістер жэне т.б. жатады.
Занды тұлғалардың жылдық табысының жиынтығынан оны алуға байланысты
барлыц шыгындар кемітіледі, соның ішінде табыс салығы салынатын еңбек ақы
бойынша шығындары да, яғни қызметкерлерінің материалдық және элеуметтік әл-
ауқатын көтеруге шығарылған шығындар, сондай-ак Қазақстан Республикасының
заңдарымен реттелетін Мемлекеттік әлеуметтік сактандыру және арнайы
қорларға салынған шығындар.Салық төлеушілердің шегерімдерінің тиісті
құжаттары бар болса, яғни жылдык табыс жиынтығын алумен байланысты
шығыстары расталса ғана шегерім жасалады. Бұл шығыстарды сол өзінің
жасалған салықтық кезеңінен шегеріледі, бірақ оған болашақ кезеңнің
шығыстары қосылмайды.Жылдық табыс жиынтығынан келесі шегерімдер жасалады,
Қызмет бабымен іс-сапарга кеткен шыгындары және өклеттік
шыгыстары Қазақстан Республикасының Үкімет белгілеген нормалар
шегінде шегеріледі:
-іс-сапарға жіберілген жеріне дейін кеткен
жолымен байланысты шығындары (билеттің қүлы), сондайақ броньға
жасалған шығындары жатады;
-шетелдік іс-сапарда жүртен кезіндегі тәулік шығындары Қазақстан
Республикасының үкіметінің белгіленген норма беріледі.
Алынган сыйакы (мүдде) бойынша шегерім
деңгейде
жасалынады: Сыйақы қатарына алынған (кредит, займ), мүліктер,
дисконттар мен депозиттер жатады.
-несиелер (займдар) бойынша, оның ішінде қаржылық лизинг
да депозиттер, сондай-ақ мүліктерде
орналастырылса), онда Қазақстан Республикасының Үлттық бекіткен
қайта каржыландырудың 1,5-ке еселенген ресми мөлшерлемесі бойынша
шығарылған сомасы шегінде шегеріледі, ал ол шетел берілген (немесе
орналастырылған) болса, онда ол Лондонның рыногының 2-ге еселенген
мөлшерлемесі (ставкасы) бойынша шығарылған соманың шегінде шегерілуге тиіс.
Жоғарыдағы шектеулермен коса, несиенің максималды марапаттау сомасы
да шегерімге жатады:
Заңды тұлга Телем көзінен
резиденттерге Төлеу ұсталатын табыс
Төлейтін, кезінен салығының
марапаттау ұстапынган мелшерлемесі(І5%)
және шегерімге марапаттау Корпорациялык
жаткызуга сомасы салығының
болатын мөлшерлемесі (30%) сомасы
сомасы
Қазақстан Республикасының ¥лттық банкісінің кайта қаржыландыру
мөлшерлемесі жэне Лондонның банкаралық рыногының депозиттерді, бағалы
қарыздарды, мүліктерді, сондай-ақ несиені (карызды) рәсімдеу кезіндеп
мөлшерлемесі пайдаланады.Келісім-шартқа сэйкес несие (қарыз) үшін
марапаттау сомасын есептеу кезінде қалқып жүретін мөлшерлемесі және сол
мэміленің (операцияның) нақгы жасалган күніндегі мөлшерлемесі есепке
алынады.
Күмэнді міндеттемелердің төленуі бойынша жасалатын Іиегерім, Егер де
бұрындары күмәнді деп танылған табысты салық төлеуші кредиторға төлесе,
онда оның сол төленген деңгейінде шегерім жасауға рұқсат етіледі.
Күмэнді карыз талабы бойынша шегерім тиісті құжаттармен расталса жэне
ол бухгалтерлік есепте көрсетілсе ғана жасалады, Күмәнді талабы
•— негізінен Қазақстан Республикасының заңды тұлғалары және
кәсіпкерлері көрсеткен қызметінің, жұмысының, сатқан тауарының
нәтижесінде шығатын талап; сондай-ақ Қазақстан Республикасында тұрақты
ұйымдар арқылы қызметін жүзеге асырып жүрген занды тұлға-резидент
еместердің де үш жылға дейін талабын қанағаттандырмаған кезде,
немесе Қазақстан Республикасының заңына сәйкес салық төлеуші-дебиторларды
банкрот деп таныған жағдайда шығады.
Резеретік (провизияпьщ) корларга аударымдар бойынша шегеріс жасау. Өз
қызметін зандарға сәйкес жасалған келісім-шарт негізінде жүзеге асыратын
қойнауын пайдаланушының осы орнында қойнауын пайдалану
жөніндегі операциялардың байланысты орнын игеру
зардаптарын жою қорына (резервтік
немесе провизиялық қорына) аударылған аударымдар сомасын шегеріп тастауға
құқығы бар. Тап осындай құқықтар банктерге де, ұйымдарға да берілуі мүмкін,
олардың депозиттерІ, кесиелері, (қаржылық лизингіні
қоспағанда), дебиторлық қарыздары. аккредетивтері үшін жасалуы мүмкін.
операцияларды күмэнді категориясына жатқызу тәртібін және жағдайын
Қазақстан Республикасының Үлттық банкісі осы жағдайга өкілеттілігі бар
мемлекеттік органдардың келісімі бойынша анықтайды.
Гылыми -зерттеу, жобапъщ жэне тджірибе-конструкторлык
жұмыстарына жасаған шъғындар боиынша шегерім жасау. Негізгі құрал-
жабдықтарды алу, оларды орнату және баска күрделі сипаттагь: шыгындардан
басқа, табыс алумен байланысты ғылыми-зерттеу. жобалау және тәжірибеде-
конструкторлық жұмыстарына жұмсалған шығындар бойынша ұстап қалуына болады.
Аталған шығынды шегеруге жатқызу үшін жобалық-сметалық кұжаттама,
орындалған жұмыстардың актісі жәке басқа да құжаттар бойынша негізделуі
керек.
Сақтандыру жарналары (пайдасы) бойынша шыгыстарга шегеріс жасау.
Жинақтау және кайтарым сипатындағы шарттар бойынша сақтанлыру төлемдерін
коспағанда, сақтандыру шарттары бойынша сақтандырушылар төлеген сақтандыру
жарнасын шегере алады, Бірак сақтандыру қызметі Қаржы Министрлігінің
кадағалауында болады. Банк жүйесі де осы процесске қатысты болғандықтан,
оларды календарлық, қосымша және төтенше жарнасын шегеріске жатқызуына
құқысы бар,
Әлеуметтік төлемдерге арналган шыгыстар бойынша шегерімдер. Салық
төлеушілердің уақытша жұмысқа жарамсыздығына, жүкті болуына жэне бала
тууына байланысты демалысқа ақы төлеуі жөніндегі шығыстарын есепті кезеңде
шегере алады. Қызметкерлердің денсаулығының зақымдануына байланысты
(мертігу т.б.с.с.) келтірілген зиянның орнын толтыруға, сондай-ақ
асыраушысынан айырылуына байланысты ақы тәлеуге жұмсалатын шығыстар да
заңдарда белгіленген мөлшерде шегерілуге тиіс.
Табиги ресурстарды геологиялық зерттеулерге жэне өндіруге дайындық
жүмыстарына жүмсалган шыгыстар. Жер байлығын зерттеу, барлау және
пайдалы қазбаларды алуға даярлық жұмыстарына шыққан шығындар, бағалаү,
жасақтау, жалпы әкімшілік қол қойылған бонустарды, коммерциялық
табу бонусын төлеуге байланысты шығындарды қоса алғанда, жылдық табыс
жиынтығынан амортизациялық аударым түрінде ұстап қалуға жатады және ол
топты құрайды, бірақ амортизациялық нормасының шегі 25 деңгейінен
аспауы керек,
Теріс багамыныц айырмасы бойынша шегергм жасау салық төлеушінің оң
бағамының айырмасынан алатын табыс сомасымен шектеледі жэне осыған салық
салынатын табыстың 50% деңгейін қосады,, ал салық салынатын табыс өз
кезегіңде жылдық жиынтық табыспен салық төлеушінің бағамдық айырмасы
бойынша шығыстар мен табыстарын коспай алынған шегерім сомасының шығады.
Салыцтарды шегеріс жасау, Бұл жерде мемлекеттік бюджетке есептелген
шегіндегі төленген салық шегеруге жатады, яғни жылдык жиынтык табыс
аныкталганға дейінгі салыктар; Казакстан Республикасының аумағында және
басқа мемлекеттерде төленген табыс салығы мен корпоративтік табыс салыгы
сондай-ақ үстеме төленген сальіқтар да шегерілуі тиіс.
Ағымдағы салықтык кезеңде өткен кезеңдер үшін төленген салық қай кезеңде
төленсе, сол кезеңнің шегеріміне жатқызылады.
Тіркелген активтер бойынша шегеріс жасау. Тіркелген активтерге-салық
төлеушінің бухгалтерлік балансында ескерілген және кәсіпкерлік кызметте
пайдаланылатын негізгі құрал-жабдықтар мен материалдық емес активтер
жатады.
Жөндетуге жұмсалатын шыгыстар бойынша шегерімдер.
Шегерім әрбір ішкі топқа кіретін негізгі құрапдарды жөндеуге жұмсалатын
шығыстар бойынша эрбір ішкі топка қатысты рұқсат етіледі. Әрбір ішкі топ
бойынша негізгі құралдарды жөндеуге жұмсалатын шығыстар сомасы ІшкІ топтың
салық жылының аяғындағы кұндык балансының 15 пайызының шегінде шегеріледі.
Атшіған шектен асатын сома ішкі топтьщ баланстық құнын арттырады, Егер ол
Республикалық немесе жергілікті бюджеттерден алынған субсидиялардың
есебінен жүргізілген жөндеу болса, онда олардың баланстык құны
арттырылмайды және шығыстар шегерімге де жатпайды.
Салық салынатын табысты анықтаған кезде жылдық жиынтық табыстан келесі
шығыстар шегеруге жатпайды:
-жылдық жиынтық табысты алумен байланысты емес шығыстар;
-күрделі сипаттағы шығыстар, тіркелген активтерді салуға
және сатып алуға кеткен шығыстар;
-мемлекеттік бюджетке төленетін айыппұлдар мен өсімдер;
-жылдық жиынтық табысты алумен байланысты болса да, бірақ Салық Кодексінің
белгілентен нормасынан артық болса, онда ол шегерімге жатқызылмайды.
Қазақстан Республикасыньщ -заң актісімен белгіленген, жоғары төлеуге
(теленуге) жататын міндетті бюджет телемдерінің басқа да сомасы:
-кәсіпкерлік кызметте пайдаланбайтын, құрылыс объектілерін салу, пайдалану
күтіп-ұстау шығыстары;
-тегін берілген мүліктердің, жұмыстардың, қызметтердің құны.
Корпорациялық табыс салығын есептеген кезде 7701 шоты
дебеттетеліп, 3110 шоты кредиттеледі. Бұл салық жылдың соңына бір
рет есептелінеді. Корпарациялық табыс салығын бюджетке төлеген кезде
оның ішінде аванстық төлемін қоса алғанда 3110 шоты дебеттеліп,
1060 шоты кредиттеледі. 7701 шотының дебеті бойынша және 31101
шотының криді бойынша кейінге қалдырылған салықтың пайда болғанын
немесе ағымдағы кезеңде уақытша айырмасының жойылғанын, болашақта
бюджетке төленуге жататындығын көрсетеді. Жыл соңында табыс салығы
бойынша жұмсалған шығыс сомасына 5430 шоты дебеттеліп, 7701
кредиттеледі.
ә. Кейінге қалдырылған табыс салығы және сонымен байланысты есеп
айырысулар
Кейінге қалдырылған салықтардың есебі үшін 31101 Кейәнге
қалдырылған корпорациялық табыс салығы шоты арналған. Бұл шотта
бухгалтерлік және салық есебінің талаптарындағы айырманың нәтижесінде
пайда болған уақытша сомалары көрсетіледі.
Бухгалтерлік есепте табыс пен зиян есеп саясатында қаралған және
есеп стандарттарымен қарастырылған қағидасы бойынша қаржылық
шаруашылық қызметінің нәтижесі анықталады. Салықтық есепте табыс пен
зиянның сомасы бухгалтерлік есепте көрсетілген сомамен салыстырылып,
солардың арасындағы айырмасына тиісті түзетулердің көмегімен
анықталады.
Бұл арада мынаны ескерген жөн: салық (жедел) есебінде жиынтық
жылдық табыстан (негізгі құрал жабдықтарды амортизациялау, негізгі
құрал жабдықтарды жөндеу, проценттер және тағы басқалары бойынша)
ұстап қалулар (жеңілдіктер) туралы, сондай-ақ табыстар туралы
(үйлерді, ғимараттарды) сату кезіндегі құнын сондай-ақ ақша
құнсыздануына түзетулерді есепке ала отырып амортизациялауға
жатпайтын алашақтардың өсуі; кәсіпкерлік қызметті шектеуге келіскені
және кәсіпорынды жапқаны үшін тағы басқалары жөнінд хабарлама
қалыптасады; бұл хабарламада салық салынатын табыс сомалары және
бюджетке төленуге тиісті заңды тұлғалардан алынатын табыс салығының
сомалары туралы бухгалтерлік әрі алық есебі деректері арасындағы
алшақтыққа әкеп соғады.
Бухгалтерлік және салық есебі арасындағы мәліметтердің теңдігін
сақтау оңай шара емес, өйткені олардың арасында тұрақты және
уақытша сипаттағы айырмашылықтар болады.
Осының нәтижесінде уақытша және тұрақты айырмашылықтар, сондай-
ақ уақытша айырмашылықтардан салықтық тиімділік туындайды.
Тұрақты айырмашылықтар – бұл ағымдағы есепті кезеңде туындайтын
және бұдан кейінгі есепті кезеңдерде жойылмайтын (бухгалтерлік есеп
деректері мен занды тұлғалардан алынатын табыс салығы жөніндегі
мағлұмдамада көрініс табатын деректер арасындагы айырмашылықтар) салык
салынатын және бухгалтерлік табыстар арасындагы айырмашылықтар.
Тұрақты айырма ретінде келесі мысалды келтіруге болады:
-жылдық жиынтық табыспен де, шаруашылық жүргізуші субъектінің кэсіпкерлік
қызметімен де байланысты емес шығыстар (демалыс үйлеріне жолдама алу,
бассейінге абонементтерді алу, спорт кұрал-жаблықтарын алу және т.б.), бұл
аталған шығыстар бухгалтерлік есепте шығысқа жаткызылады, ал салық есебінде
олар шегерім ретінде танылмайды;
-бюджетке төлекетік айыппұл санкциялары бухгалтерлік есепте жылдық табыстан
шегеріледі, ал салық есебінде ол шегерілмейді;
-нормадан жоғары белгіленген Іс-сапар мен өкілділік шығындары бухгалтерлік
есепте кезең шығыстарына жатқызылады, ал салық есебінде ол шегерім құрамына
енгізілмейді;
-қоршаған ортаны ластаудан тазартуға кеткен шығындар бухгалтерлік есепте
кезең шығыстарына жатқызылады, ал салық есебінде ол жылдық жиынтық табыстан
шегеруге жатпайды;
-марапаттау бойынша шығыстар толық көлемде бухгалтерлік есепте шығысқа
жатқызылады, ал салық есебінде —- белгіленген шектеулер шегінде ғана
ескеріледі;
-несие бойынша, сонын ішінде қаржылық лизинг бойынша да, депозит бойынша
да, сондай-ақ сенімді басқаруға алынған мүліктер бойынша да Қазақстан
Республикасының Үлттық банкісінің белгілеген қайта қаржыландыру
коэффициентінің 1,5-ке еселенген ресми мөлшерлемесінің шегіндегі сомасымен
есептейді5 ал егер де оя шетелдік валютада орналастырылса,
Лондондық 2-ге
еселенген мөлшерлемесінің негізінде есептелінеді.
Жоғарыда келтірілген шектеулерге қосымша, шегеруге несие (карыз)
бойынша марапаттаудың максималды сомасы, келесі сомада шектеледІ:
Төлем көзінен ұсгалахын
Шегеруге Телеу кезінен
табыс сальғының
жаткызылагьш және алынатын, мөлшерлемесі
(15%)
заңды тұлга-резиденті = марапатгау х
Корпорагавгік
телейтін марапатгау сомасы
салыгының
сомасы
мөлшерлемесі (30%)
-сактандыру пайдасы бухгалтерлік есепте ешкандай шектеусіз шығыска
жаткызылады, ал салык есебінде — ол шегеруте жатпайды. егер ол шегеруге
жатқызылган жағдайда класы бойынша өкілетті органдардың белгілеген шегінде
ғана жүзеге асуы мүмкін;
-кәсіпкерлік қызметінде пайдаланбайтын объектілердің пайдалануы мен күтіп-
ұстау шығыстары бухгалтерлік есепте толық көлемінде шығыс ретінде
ееептелшеді, ал ол салық есебінде шегерімге жатпайды;
-және басқа да шығыстары.
Уақытша айырма бухгалтерлік табысты есептеген кезде кейбір табыс пен
шығыс баптарының бір бөлігі бір есептік кезенде, ал салық салынатын табысты
есептеген кезде баска есептік кезенде есептелінеді. Сондықтан бірінде
болған айырма, екіншіде жойылады. Мысалға:
-материалдық емес активтер мен негізгі кұралдар бойынша жасалатын
амортизациялық аударымдар.
Бухгалтерлік есепте амортизациялық аударымдар үшін әртүрлі тәсілдер
мен нормалар пайдаланылады жэне ондағы есептелген сома шығын ретінде
қабылданады. Салық есебінде тек қалдығын азайту тәсілі пайдаланылады.
Сондай-ақ екі есептің пайдаланатын нормасы да болуы мүмкін, нэтижесінде
салық есебі бойынша объекті толық амортизациялануы мүмкін, ал бухгалтерлік
есепте ол жалғасуы мүмкін.
-бухгалтерлік есепте негізгі құралды жөндеу шығындарын толық көлемде алады,
ал салык есебінде оның құндық балансының 15% тең сомасын ғана алады;
-15% асқан сомасы негззгі кұралдың құндық балансына қосылып, одан
амортизация сомасы есептелінеді, яғни салық салынады, Бухгалтерлік есепте
тап бұндай операциялар көрініс таппайды;
-бағалы қағаздарды сатудан жабылмаған зиян оларды сату кезінде болады, сол
пайда болған кезінде бухгалтерлік есептеу
әдісі бойынша көрініс табады. Салық есебінде есімінің есебінен жабады
(компенсацияланады), ал егер де ол жабылмаса, онда оның жабу
мерзімін үш жылға дейін созады;
-салық бойынша шығыстар (корпоративтІк салығын, табыс салығын
қоспағанда )
бухгалтерлік есептеу тәсілі бойынша көрініс табады, ал
салық есебінде — шегерімге тек салық
алынады;
-теріс бағамдық айырма бухгалтерлік есепте толық көлемінде
алынады. салық есебінде шегерімге жатқызу үшш шектеулер койылады, ал
шектеулердің сомасын мынадай жолмен аныктайды:
Салық салынатын табыстьщ сомасьшан 50% атынады, ал ол жылдық жиынтық табыс
пен Оң бағамдық + шегерімнің (табыс пен шығыстың бағамдық айырмасы
айырмасы есепке альшбайды) айырмасынан шығады
Айырма сомасы негізінен шектеудің салдарынан пайда болады, ал ол
келесі салықтық кезеңдердің іздестІру барсында компенсацияланады. Құрылыс
салуга алған несие (карыз) бойынша бағамның терІс айырмасы оны жүргізудің
кезеңдік төлеміне байланысты пайда болады және салық есебінде оның
объективтік құны ескерілсе, бухгалтерлік есепте ол шығыс ретінде
танылады;және басқа да.
Тұрақты жөне уақытша айырма шаруашылық жүргізуші
субъектінің есеп саясатына бухгалтерлік есептің де, салық есебінің де
енгізген өзгерістерінің (түзетулерінің) салдарынан болуы мүмкін. арада
тұрақты айырманы келесі есептік кезеңце жоюға болмайды, ал уақытша айырма
жойылады. Тұрақты айырманы да, уақытша айырманы да өте жеңіл түрде табуга
болады, егер де тиесілі бухгалтерлік регистрлеріне салықтық есеп
қағидасының зерттеулерін жүргізсе. Уақытша айырма сомасынан салықтық
эффектіні бухгалтерлІк ееепте көрсету және анықтау жолымен оның уақытша
айырмасын табады, Салық эффектісі төлеуге жататын немесе кейінге
қалдырылатын төлем больт саналады.
Халықаралық практикада жалпы кабылдаған пікір бойынша табыстан
алынатын салықты сол табысты табу үшін жасалатын шығыс деп санайды, ал ол
шығыс есептеу қағидасына сәйкес, өз кезеңіне қарап, тиесілі пайда болған
табыстармен бірге танылады.
Есептік уақытша айырманың салдарынан пайда болған салық
эффектісі 4310 Кейінге қалдырылған табыс салығы шотында көрініс
табады.
Салықтық төлем міндеттемесінің әдісіне сәйкес, олар
барысында, өзіне мынаны енгізедІ:
-салық салынатын төлеуге табыс салығын, ал ол
эрекет етіп тұрған сәйкес есептелінеді, оның деңгейі былайша
аныкталады:
Бухгалтерлік + Тұрақты + Уакытша табыс
Табыс - — айырмасы — айырмасы
-уақытша айырманың салықтық
зффектісі
сол есептік кезеңде не төленеді, не жойылады, оның мөлшерін ағымдағы
кезеңнің салықтық мөлшерлемесі бойынша жалпы уақытша айырманың сомасынан
анықтайды, Егер де келесі жылға корпоративтік табыс салығының мөлшерлемесі
өзгеретін болса, онда ол сол өзгерген мөлшерлемесі бойынша алынады.
- кейінге калдырылған салыктарды осы есептік кезеңге сәйкес келетіндей
етіп түзетеді. Түзету сомасы шотта көрініс табады.
Кейінге қалдырылған табыс салығының сомасын есептеу (есепке алу) үшін
эрбір уақытша айырма бойынша жеке аналитикалық (талдамалы) негіздеме
жүргізіледі. Аналитикалық тізімдеменің есебі негізінде келесі нысанда
жасалады.
Уақытша айырмасының сомасының белгісін (таңбасын) салық салынатын табысқа
тигізетін әсеріне қарап анықтайды, Өйткені олар салық салынатын табысты
азайтуы да, көбейтуі де мүмкін. Біздің мысалда бірінші жолдағы уақытша
айырманы "—" таңбасымен белгілеген, өйткені салық есебіндегі қосьшша
шегерімдер салық салынатын табысты азайтқан. Екінші жэне үшінші жолдағы
таңбасын (яғни, жөндеуге кеткен шығыстар мен еалықтар) "+" белгілеген.
өйткені салық есебінде барлық шығыстар таныла бермейді, бухгалтерлік есепте
олар тұтастай көрініс тапқанымен, нэтижесінде, салык салынатын табыс салығы
жоғары болған, бухгалтерлік есептегісіне қарағанда. Сондықтан таңбаны дұрыс
қою үшін, әр уақытта салық есебін бухгалтерлік есептің мәліметімен
салыстырып отыру керек. Егер де уақытша айырма
Қатар Шаруашылық операцияларыньщ мазмұны Шоттар корреспонденциясы
№
дебет кредит
I 2. 34
1. Есептелген корпоратавтік табыс салыгы 1
7701 4310
2. Кейінге қалдырылган табыс салыган 7701 4310
есептеу
3. Кейінге қалдырылған табыс салығын 7701 3301
есепті
кезеңнің басына түзету
жойылған кезде, онда оған қарама қарсы таңбасы қойылады
да, оған келесі шоттар корреспонденциясы жасалады, демек 4310шоты
дебеттеліп, 3301 шоты
кредиттеледі. 4310 бойынша көп кредиттік қалдық қалады,
демек
ол келешекте төленетін салыктын міндеттемесін көрсетеді. Сонымен
коса, оның дебеттік сальдосы да болуы мүмкін, егер де күн бұрын төлем
жасалса. Бүл кезде оң айырма калыптасады және ондағы салык эффектісі 4310
шоттың дебеті жэне 7701 шоттың кредиті бойыша көрініс табады.
Егер де бүндай дебеттік сальдо күмән туғызатын болса, онда олар Іпығын
ретіңде танылады, демек ол 7701 шотының дебетІ мен 4310шотының кредиті
бойынша көрініс табады.
Бухгалтерлік баланста кейінге қалдырылған табыс салығын көрсету үшін
оларды кысқа және ұзақ мерзімділігі бойынша жіктейді (2-БЕС). Кейінге
қалдырылған салықты жіктеу активтердің немесе міндеттемелердің негізінде
жүзеге асады. Егер де уақытша айырма тауарлы-материалдық запастарға катысты
болса, онда ол қысқа мерзімді болып есептелінеді, ал егер де ол негізгі
(сүралга катысты болса, онда ол ұзак мерзімді болып бөлінеді, Егер де
уақытша айырмасын активтермен де, міндеттемелермен де байланыстыруға
болмаса, онда олардың жойылатын уақытын негізге алады.
Қазақстан Республикасының Салық Кодексі (125 бабы бойынша) кэсіпкерлік
қызметтен, сондай-ақ ғимараттарды, қондырғыларды сатқаннан шеккен зиянды
алдагы үш жылдың салық салынатын табысынан өтеуге рұқсат етіледі.
Салық төлемдері бойынша алған экономия таза табысқа енеді, мына
жағдайларды қоспағанда;
1. Салық төлемдері бойынша алынған экономия келесі есептік кезенде өтелуі
күмэнді болса жэне ол кезде алынатын табыс зиянды жабуға
жеткіліксіз болса, онда бұндай зияндар зачетқа жатқызылмайды.
2. Салық төлемдері бойынша алынған экономия, 4310шоттын кредиттік
сальдосынан асып кетсе, онда бұндай зияңцар зачетқа жатқызылмайды.
Келешек табыс салыгының есебінен өтелетін табыс салық сомасы есепте жеке
көрсетіледі, яғни 4310шоты бойынша жеке субшоты ашылады.
Мысалы: 2002 жылдың қорытындысы бойынша негізгі жабдықтаушымен жасалған
контрактінің шартын сақтамағандықтан 2200 мың зиян шегілген,
Оның үстіне 2003 жылы табысқа салынатын салық мөлшерлемесі 32% Кейінге
қалдырылған табыс салығының кредиттік сальдосы (тізімдеме бойынша) 2002
жылы 240,32 мьщ теңге құраған, Бухгалтерлік сомасы 1517
мың теңгеге жеткен, ал оның уакытша айырмасы 683
мың теңге құрайтындығына сенімді болған.
Кәсіпорын болжамы:
І Нұсқа. Кәсіпорын 2003 жылы жабдықтаушылармен тиісті деңгейде қарым-
қатынасын құруға жэне қаржылық нәтижесінің оң болмайтынына толық сенім бар.
ІІ Нұска. Кэсіпорыннын нәтижесі оң көрсеткіштермен аяқталатынына
сенімсіз. бірак 4310шотының кредиттік қалдығы 240,32 мың теңге кұраған.
ІІІ Ңұска. Салық төлемдері бойынша алған (алатын) экономиясын (олжасын)
таза табысқа енгізген, бірақ қалыптасқан жағдайдың салдарынан есепті
шегетін зиянын жабу мүмкіңцігі неғайбіл болған. 4310шоты бойынша кредиттік
сальдо сақтық кағидасы бойынша жойылып отырады.
Келтірілген әрбір жағдай үшін шоттар корреспонденциясын келтіреміз.
Қатар Шаруашылық Сомасы Шоттар корреспонденциясы
операцияларының
мазмұны
1 2 3 4 5
1. Кәсіпорын болашақ жылы 4310 Кейінге
жеткілікті табыс алады қалдырылған табыс
және зиянның пайда салығы бойынша
болған кезеңін таза шеккен зияны
табыстың экономикасына субшоты 4310
еңгізеді:-салық Кейінге
эффектісінің уақытша қалдырылған табыс 4310
айырмасының сомасына салығы бойынша 7710
(638*32%) шекен зияны
субшоты
-салық төлемі бойынша
алынған экономикасының
сомасына (1517*32%)
(яғни, салық төлемінен
үнемделген сомасына) 218,6
485,4
Жиыны 704,0
2. Кәсіпорын болашақ 218,6 4310 Кейінге 4310
жылы алатын табысына 240,32 қалдырыдған табыс
сенімсіз болған, таза салығы бойынша
табысқа 4310 шотының алынған зияны
кредиттік сальдосынан субшоты
аспайтын сомасын ғана
еңгізген: -салық 4310 Кейінге 7710
эффектісінің сомасына қалдырыдған табыс
(683*32%) салығы бойынша
4310 шотының кредиттік алынған зияны
субшоты
Жиыны 458,92
3. Жоғарыдағы екі 218,6 4310 Кейінге 4310
шарттардың бірін қалдырыдған табыс
сақтамаған жағдайда, салығы бойынша
салық эффектісінің алынған зияны
уақытша айырмасының субшоты
сомасын ғана
пайдалануы мүмкін
2003 жылы алынған табысы, яғни 632 шоттың дебеті бойынша көрсетілген сомасы
зиянды жабу үшін жеткілікті болған жэне оған келесі шоттар
корреспонденциясы жасалынады.
Қатар Шаруашылық Сомасы Шоттар корреспонденциясы
№ операцияларының теңге
мазмұны
дебет кредит
1 2 3 4 5
1. Болашақтағы табысты 704,0 3110 4310 Кейінге
бағалаудың негізінде, қалдырыдған табыс
зиянның пайда болған салығы бойынша
кезіндегі таза алынған зияны
табысқа салық төлемі субшоты
бойынша үнемделген
сомасы қосылған.
Бұрындары кейінге
қалдырылған табыс
салығының сомасы
шеккен зиян ретінде
көрсетіледі
Жиыны 704,0
2. Салық төлемі 4310 Кейінге
үнемделген сомасын қалдырыдған табыс
4310 шоттвң кредиттік салығы бойынша
сальдосынан аспайтын алынған зияны
деңгейде таза табысқа субшоты
қосқан: 458,92 3110
бұрындары кейінге
қалдырылған табыс
салығының сомасы
шеккен зиян ретінде
көрсетілген 245,08 3110 7710
салық төлемі бойынша
үнемделген сомасы
4310 шотының
кредиттік сальдосыан
асып түскен сомасы
ғана көрсетіледі
(704-458,92)
Жиыны 704,0
¥зақ мерзімді активтерді қайта бағалаған ол
корпоративтік табыс салығына әсер етпейді, бірақ қайта бағалаудың
нәтижесінде салынатын және бухгалтерлік табыстың арасында айырма
болуы мумкін. Бұндай алған
айырма салық есебінде көрініс таппайды, ол тек бухгалтерлік есепте
көрсетілуі мумкін, Ондай айырма тұрақты да, уакытша да болуы мумкін.
Бухгалтерлік есепте де, де амортизацияны есептеу
үшін эртүрлі
тәсілдер уақытша айырманы, ал бағалаудың
нәтижесіңдегі
кұндық өсімі — тұрақты айырманы туғызады.
Айырманың бұндай типі қабылданған есеп әдістемесіне тәуелді болып
келеді. Осындай айырманың болуына қарап, ондай айырма бухгалтерлік есепте
632 шотына жатқызылады, бірақ ол салықтық телемде көрініс таппайды,
Мысалға, қайта багалаумен байланысты, салық эффектісі 405000 теңге
сомасын кұраған. Есептік жыл соңында төленуге жататын корпоративтік табыс
салығы 648000 теңге болған, оның 209000 теңгесі — салық эффектісінің
уакытша айырмасынан қалыптасқан. Енді біз осы көрсету
келесі шоттар корреспонденциясын жасаймыз.
Қатар Шаруашылық Сомасы Шоттар корреспонденциясы
№ операцияларының мазмұны теңге
дебет кредит
1. Ұзақ мерзімді активтерді405000 5320 4310
қайта бағалаудың
нәтижесінде алынған
салық эффектісінің
сомасы
2. Жыл соңында бюджетке
төлеуге жататын табыс
салығының сомасы: - -
салық эффектісінің
уақытша айырмасының
сомасына 209000 4310 4310
төлеуге жататын 439000 7710 4310
корпорациялық табыс
салығының сомасына
Жиыны 648000
Басқа жағдайда қайта бағалаумен байланысты салық
эффектісінің
потенциалдық сомасы каржылық есеп берудің түсініктеме жазбасында көрсетілуі
керек.
Қаржылық еееп беруде мына төмендегі ақпараттар ашып көрсетілуге тиіс:
эдеттегі қызметінен түскен табысына қатысты теленетін салық телемдері
(салық төлемі бойынша үнемделуі); елеулі қателіктеріне түзетулермен, сондай-
ақ есеп саясатының өзгеруімен байланысты төленетін салық төлемдері (салық
төлемі бойынша үнемделуі); төтенше жагдайларға жататын салық төлемі (салық
төлемі бойынша үнем); қайта бағаланған активтерге жататын салық
тиімділіктері; салықтөлемі мен бухгалтерлік кіріс арасындағы қатынасқа
ықпал ететін турақты айырмашылыктары және осы сияқты басқа да факторлары,
бұл есепті
кезеңце колданылып жүрген салық. мөлшерлемесімен
(ставкаларымен) түсіндірілмейтін болса.
Төлем кезінен ұсталатын салықтар. Төлем көзінен ұсталатын
салықтар
15% мөлшерлемесі ұсталады, сондай-ақ ол
Қазақстанда
істейтін резидент еместердің де табысынан ұсталады. 15%
мөлшерлемесі бойынша төлем кезінен ұсталатын табыстардың қатарына:
-дивиденттер;
-депозиттер бойынша марапаттаулар (жеке тұлғалардың банкке
ұйымдарга салған салымдары бойынша төленетін депозиттері жэне ҚР ¥Б
лицензиясын алып банктің кейбір операцияларын жүзеге асырғаны
үшін төленетін депозиттері кірмейді);
-ұтыс;
-занды тұлғалардың төлейтін марапаттау сомасы (банк-резидент, зейнетақы
жинақтау қоры, төлейтін марапаттау сомасы кірмейді);
-бағалы қағаздарды шығарғаны ушін төленетін марапаттау сомасы, Егер де
ұтыстардан, марапаттаудан табыс салығы ұсталса және оларды растайтын
кұжаттары оолса, онда олар корпоративтік таоыс салыгының
зачетына жаткызылады.
Резидент емес заңды тұлғалардың таза табысынан
15%% мөлшерлемесінде салық ұсталынады. Олардың таза табысы салык
салынатын табыс пен корпоративтік салык сомасының айырмасынан шығады.
Резидент еместердің Қазакстан Республикасының көзінен алатын табыс
түрлерінін қатарына мыналар жатады:
-өнімді, жұмысты, қызметті сатқаннан алынған табыстары;
-басқару, қаржылық, аудиторлық, маркетингтік т.б,
көрсеткен кызметтерінен алынған табысы;
-мүліктердің құнының өсімінің арқасында алынған табыстары; -талап ету
құкына жеңілдік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. Салық және салық салудың есебі
1.1 Салық туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..4
1.2 Қазақстан Республикасының салық заңдылықтарының
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .6
2, Бюджетпен есеп айырысу есебі
2.1Тікелей салык бойынша есеп айырысудың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
2.2 Жанама салық бойьшша есеп айырысудың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... .41
2.3 Басқа да алымдар мен міндетті төлемдер бойынша есеп айырысудың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..4 8
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .50
Кіріспе
Еліміздегі үрдіс пен нарықтық қатынастар жүйесі жылдан жылға
дамып келеді. Нарықтық экономиканы ары қарай жетілдіру мен дамыту
экономикалық қатынастарға түсуші жақтарды ақпараттар жүйесімен
қамтамасыз ету, жан жақты талдау қызметтерін жүргізу, экономикалық
тиімді шешім қабылдау үрдісіндегі бухгалтерлік есептің атқаратын ролі
зор. Аралық шаруашылық қатынастарды қағазға түсіру заманынан бастап
қалыптасқан бухгалтерлік есептің атқаратын ролі мен маңызы осы
заманда өз мағынасын жоғалтпай, ой мен санаға сиярлық жолдармен дамып
келеді.
Бухгалтерлік есепке тән негізгі принциптердің мәні мен маңызын
түсінбей тұрып, кәсіпорын қызметін басқару мен ұйымдастыру жөнінде
шешім қабылдау мүмкін емес. Сондықтан экономикалық тұрғыдан тиімді
шешім қабылдау үшін бухгалтерлік есеп шарттарын жүргізу мен
бұлаарды өз орындарына қарай дұрыс қолдану, бастапқы құжаттар
айналысын заңды түрде ұйымдастыру, есеп жүйесінлде қолданылатын
әбістемелерді сабақтастықпен пайдалану жолдарын білген жөн.
Бұл күндері экономикалық қатынастардың мәні мен маңызын түсіну,
бизнесті жүргізу мен басқару, ақпараттарды реттеу және тиімді
шешімдер қабылдау үлкен мәселеге айналды. Еліміздегі бизнесті дамыту
қаржылық қатынастардың теориялық және қолданбалы негізін білу,
құқықтық жүйедегі заңдылықтарды білу қаржы мен басқару үрдісіндегі
көрсеткіштерді жан-жақты талдау, тиімді шешім қабылдау қызметінде
бухгалтерлік есептің атқаратын ролі зор болып танылады.
Курстық жұмыс 45 беттен тұрады.
Курстық жұмыста:
- 14 кесте;
- 3 мысал бар.
Жұмысты дайындауда 11 әдебиет көздері қолданылды. Оның мазмұнын
төмендегідей маңызды терминдер сипаттайды: салық міндеттемесінің
есебі, міндеттеме тәсілімен табыс салығының есебі, салық базасы,
салық мөлшерлемесі, салық кезеңі, салық салу объектісі, салық
түрлері, алымдар мен төлемдер, кеден төлемдері және т.б
1. Салық және салық салудың есебі
1. Салык туралы түсінік
Салыктар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп
дамуынын негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салык
нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді, мелекеттің қажеттіліктері мен
сұрау салуларына бейімделді.Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына
әсер ете отырып. олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет
кұрылымының өзгеруі,өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта кұрылуымен ,
жаңаруымен қабаттаса жүреді,
Салыктар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикальіқ құрылысы мен
саяси іс-багытына карамастан ұлттык мемлекет кірістерінің негізгі көзі-
ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістерін
жэне бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып
табылады.Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде керінеді,
ал салықтардың элеуметтік- экономикалық мэні, олардың түрлері мен рөлі
қоғамның экономикалық құрылысымен , мемлекеттің табиғатымен және
функцияларымен айқындалады. БелгілІ философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу
- эрбір азаматтың касиетті борышы деген еді. Қазақстан Республиксы
Конституциясының 35 - ші бабында: занды түрде белгіленген салықтарды,
алымдарды жэне езге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы эрі
міндеті болып табылады,-деп жазылған.Салықтарда ежелден сальж жүктемесін
бөлудің екі қағидаты қалыптасқан :
1. пайда (алынган игіліктер) кағидаты
2. "қайыр көрсету"(төлем қабілеттілігі) қағидаты
Тұңғыш рет Қазақстан Республиксында заңнамалық деңгейде салық салудың
қағидаттары баянды етілген , Қазақстан салык заңнамасында сонымен бірге
салық және бюджетке теленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеудің
міндеттілігі , салық салудың айқындығы , әділдігі ,салық жүйесінің
біртұтастығы және салық заңнамасының жариялылығы қағидаттары
негізделеді.Салық төлуеші салық заңнамасына сәйкес салықтық міндеттемелерін
толық көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті.
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер айқын болуга
тиіс. Салык салудың айқындығы салық төлеушінің салықтъщ міндеттемелері
туындауының, орындалуының және тоқтатылуның барлық негіздері мен тәртібін
салық заңнамасында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
Еліміздегі салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып табмлады,
Жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тыйым салынады.
Қазақстанның салық жүйесі оның бүкіл аумағында барлық салық төлеушілерге
қатысты бірыңғай болып табылады.
Мемлекет салық саясатын - салық саласындағы шаралар жүйесін НЫҢ оның
нактылы кезеңіндегі элеуметтік - экономикалык максаттар мен Уіндеттеріне
қарай әзірленген зкономикалық саясатқа сәйкес жүргізед
1.2 Казакстан Республикасының салык заңдылыктарынын дамуы
Салык міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің
міндеттемесі болып табылады және ол салык заңына сәйкес жүргізіледі.
2001 жылғы 12 маусымда №209-11 Қазақстан Республикасының Салык және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы салық Кодексі
қабылданды.2004 жылы 1 қаңтарда кодекске толықтырулар мен өзгертулер
енгізілді. Кодекске сәйкес жеке жэне заңды тұлғалардан алынатын салықтар
мемлекеттік бюджетті толықтырудың негізгі көзі болып табылады.Салық кодексі
республикалық және жергілікті бюджетке түсетін салыктарльі, алы.мдар мен
салымдарды жэне баска да міндетті төлемдерді білгілейтін. Қазакстан
Республикасы зандарымен реттелетін кеден баж салығы, алымы мен төлемдері
мәселерін коспағанда, Қазакстан Республикасындағы барлық салықтық
қатынастарды реттейтін бірден-бір заңды кұжаты болып табылады. Салық
кодексі салықтардың толық тізімін, оларды есептеу тәртібін, салық салу
объектілерін, салықтың негізгі түрлері бойынша төлеушілерін анықтайды,
Салықтар, алымдар мен басқа да міндетті төлемдер деп Кодексте белгіленген
тәртіпке сәйкес Қазақстан Республикасының бюджет жүйесіне төлеушілерден
аударылтан (бөлінген) қаражаттарды айтамыз,
Салыктарды, алымдарды және басқа да міндетгі төлемдерді енгізу аудару
немесе тоқтату құқыгы Қазақстан Республикасының заң
органдарының өкілеттіліпне жүктелген. Бұл құқтық тек қана Салық кодексіне
өзгерістер мен толықтырулар енгізу арқылы жүзеге асырылады.
Салық төлеуші, салық міндеттемесін орындау барысында, салық салынатын
объектісін, салық базасын, салық, мөлшерлемесін, салық кезеңш білуге
міндетті болады. Бұл кезде: салық, салынатын объектісі жэне салық салумен
байланысты объектілері: мүлік және әрекеті болып табылады. егер де олар бар
болса, онда салықтөлеушінің міндеттемесі де пайда болады;
Салық базасы деп құқықтық, физикалық базасын айтады де салық
салу объектісіне басқа да сипаттамасы бойынша салық салуға жатуы мүмкін,
Салык базасының негізінде салық сомасы баска да төлеулердің мөлшері
анықталады,
Салык мөптерлемесі салық базасының өлшем бірлігіне есептелген салық деңгейі
болып табылады. Салық мөлшерлемесі пайыздық немесе абсолюттік сомасы
бойынша салык базасының елшем бірлігіне карап
белгіленеді,
Сальқ кезеңі — бұл уақыт кезеңі, әрбір салық түріне және Салық кодексінің
басқа да міндетті төлемдеріне қолайлы етіп белгіленеді, сол кезең
біткеннен кейін салык базасы анықталынып бюджетке төленуге жататын салык
пен баска да міндетті төлемдері есептелінеді.
Қазақстан Республикасындағы салык заңы - мүліктін кірістелген және
тауарды сату мақсатында жөнелтілген, кызметтщ көрсетілген. жұмыстың
атқарылған кезеңімен есептелген шығысы мен төленген табысының кезеңіне
қарамастан, салықтық есептің әдісіне орап есептеу әдісі бойынша
құрылады.Кәсіпорынның бюджетпен есеп айырысу операциялары 3100 Салық
міндеттемелері бөлімшесінің шоттарында есепке алынады. Бұл бөлімшеге:
3110 Төленетін корпорациялық табыс салығы, 3120 Жеке табыс салығы,
3130 Қосылған құн салығы, 3140 Акциздер, 3150 Әлеуметтік салық, 3160
Жер салығы, 3180 Мүлікке салынатын салық, 3170 Көлік құралдарына
салық, 3190 Өзге де салықтар, алымдар және бюджетке төленетін міндетті
төлемдер шоттары кіреді,
Казақстан Республикасында эрекет етіп тұрған салықтар мен басқа да бюджетке
төленетін міндетті төлемдердің сызбасы төменде көрсетілген.
2. Бюджетпен есеп айырысу есебі
2.1 Тікелей салық бойынша есеп айырысудың есебі
а)Корпорациялык табыс салығы.
Корпорациялық табыс салығы бойынша бюджетпен есеп айырысу 3110 "Төленетін
корпорациялық табыс салығы" деген пассивтік шотында жүреді.
Корпоративтік табыс Салық Салық І
салығын мөлшерлемесі — І
Салықтық
телеушілер салынатын кезең
объектілері
Занды тұлга. КР Салык 30% Календарлық
t
резиденттері(бұларға салынатын жыл
Үлттык
банкі мен мемлекеттік табыс 15%
ұйымдар кірмейді) Төлем көзінен
алынатын
табыс
Заңды тұлға, ҚР Салық 10% Календарлық
резиденттері ,
олар үшін жер өндіру сальнатын жыл
негізгі
құралы болып табылады табыс
ҚР тұрақты ұйьмдар Салық 30% Календарлық
арқылы
қызметін жүзеге асыратьнсалынатын жыл
резиденттер емес заңды табыс
тұлғалар Таза табыс 15%
^ .
Корпоративтік табыс салығының сальқ салынатын негізгі объектісі салык
салынатын табысы болып табылады, оның деңгейі жылдық табыс жиынтыгы мен
шегерімнің (тұрақты мекемелер арқылы қызметін жузеге асырмайтын, резидент
еместерді қоспағанда) арасындағы айырмасы анықтайды:
Салық салынатын табыс = Жылдык табыс жиынтығы —- Шегерімдер
Жылдық табыс жиынтығына: жөнелтілген өнімдер, атқарылған
жұмыстар, кәрсетілген қызметтер жәке басқа да операциялар үшін, салық
төлеушінің алуына (алғанына) жататын немесе басқа қаражаттар,
өзара айырысу ретінде "үшінші тұлғаларға жіберілген, тікелей, не
жанама түрінде шығындарды өтеуге жіберілген қаражаттар кіреді. Кәсіпкерлік
кызметтерден түсетін кірістерге: өнімді (жұмысты, қызметті) сатқаннан
түсетін кірістер; ғимараттарды, кондырғьшарды сату кезінде құнының өсуінен,
сокдай-ақ амортизациялауға жатпайтын активтерден инфляцияга байланысты
олардың құндарына түзетулерді есепке алу барысында түскен кірістер, басқа
да сатудан түскен тыс кірістер, соның ішінде: проценттер бойынша кіріс;
дивиденттер; ақысыз алынған мүліктер мен ақша каражаттары; мүліктерді жалға
беруден түсетін кірістер; роялити; мемлекеттен және басқа да занды
түлғалардан алынған жәрдем ақшалар; кәсіпкерлік кызметтен немесе оның
қызметіе шектеуден алынған кірістер; қарыздарды есептен шығарудан түскен
кірістер жэне т.б. жатады.
Занды тұлғалардың жылдық табысының жиынтығынан оны алуға байланысты
барлыц шыгындар кемітіледі, соның ішінде табыс салығы салынатын еңбек ақы
бойынша шығындары да, яғни қызметкерлерінің материалдық және элеуметтік әл-
ауқатын көтеруге шығарылған шығындар, сондай-ак Қазақстан Республикасының
заңдарымен реттелетін Мемлекеттік әлеуметтік сактандыру және арнайы
қорларға салынған шығындар.Салық төлеушілердің шегерімдерінің тиісті
құжаттары бар болса, яғни жылдык табыс жиынтығын алумен байланысты
шығыстары расталса ғана шегерім жасалады. Бұл шығыстарды сол өзінің
жасалған салықтық кезеңінен шегеріледі, бірақ оған болашақ кезеңнің
шығыстары қосылмайды.Жылдық табыс жиынтығынан келесі шегерімдер жасалады,
Қызмет бабымен іс-сапарга кеткен шыгындары және өклеттік
шыгыстары Қазақстан Республикасының Үкімет белгілеген нормалар
шегінде шегеріледі:
-іс-сапарға жіберілген жеріне дейін кеткен
жолымен байланысты шығындары (билеттің қүлы), сондайақ броньға
жасалған шығындары жатады;
-шетелдік іс-сапарда жүртен кезіндегі тәулік шығындары Қазақстан
Республикасының үкіметінің белгіленген норма беріледі.
Алынган сыйакы (мүдде) бойынша шегерім
деңгейде
жасалынады: Сыйақы қатарына алынған (кредит, займ), мүліктер,
дисконттар мен депозиттер жатады.
-несиелер (займдар) бойынша, оның ішінде қаржылық лизинг
да депозиттер, сондай-ақ мүліктерде
орналастырылса), онда Қазақстан Республикасының Үлттық бекіткен
қайта каржыландырудың 1,5-ке еселенген ресми мөлшерлемесі бойынша
шығарылған сомасы шегінде шегеріледі, ал ол шетел берілген (немесе
орналастырылған) болса, онда ол Лондонның рыногының 2-ге еселенген
мөлшерлемесі (ставкасы) бойынша шығарылған соманың шегінде шегерілуге тиіс.
Жоғарыдағы шектеулермен коса, несиенің максималды марапаттау сомасы
да шегерімге жатады:
Заңды тұлга Телем көзінен
резиденттерге Төлеу ұсталатын табыс
Төлейтін, кезінен салығының
марапаттау ұстапынган мелшерлемесі(І5%)
және шегерімге марапаттау Корпорациялык
жаткызуга сомасы салығының
болатын мөлшерлемесі (30%) сомасы
сомасы
Қазақстан Республикасының ¥лттық банкісінің кайта қаржыландыру
мөлшерлемесі жэне Лондонның банкаралық рыногының депозиттерді, бағалы
қарыздарды, мүліктерді, сондай-ақ несиені (карызды) рәсімдеу кезіндеп
мөлшерлемесі пайдаланады.Келісім-шартқа сэйкес несие (қарыз) үшін
марапаттау сомасын есептеу кезінде қалқып жүретін мөлшерлемесі және сол
мэміленің (операцияның) нақгы жасалган күніндегі мөлшерлемесі есепке
алынады.
Күмэнді міндеттемелердің төленуі бойынша жасалатын Іиегерім, Егер де
бұрындары күмәнді деп танылған табысты салық төлеуші кредиторға төлесе,
онда оның сол төленген деңгейінде шегерім жасауға рұқсат етіледі.
Күмэнді карыз талабы бойынша шегерім тиісті құжаттармен расталса жэне
ол бухгалтерлік есепте көрсетілсе ғана жасалады, Күмәнді талабы
•— негізінен Қазақстан Республикасының заңды тұлғалары және
кәсіпкерлері көрсеткен қызметінің, жұмысының, сатқан тауарының
нәтижесінде шығатын талап; сондай-ақ Қазақстан Республикасында тұрақты
ұйымдар арқылы қызметін жүзеге асырып жүрген занды тұлға-резидент
еместердің де үш жылға дейін талабын қанағаттандырмаған кезде,
немесе Қазақстан Республикасының заңына сәйкес салық төлеуші-дебиторларды
банкрот деп таныған жағдайда шығады.
Резеретік (провизияпьщ) корларга аударымдар бойынша шегеріс жасау. Өз
қызметін зандарға сәйкес жасалған келісім-шарт негізінде жүзеге асыратын
қойнауын пайдаланушының осы орнында қойнауын пайдалану
жөніндегі операциялардың байланысты орнын игеру
зардаптарын жою қорына (резервтік
немесе провизиялық қорына) аударылған аударымдар сомасын шегеріп тастауға
құқығы бар. Тап осындай құқықтар банктерге де, ұйымдарға да берілуі мүмкін,
олардың депозиттерІ, кесиелері, (қаржылық лизингіні
қоспағанда), дебиторлық қарыздары. аккредетивтері үшін жасалуы мүмкін.
операцияларды күмэнді категориясына жатқызу тәртібін және жағдайын
Қазақстан Республикасының Үлттық банкісі осы жағдайга өкілеттілігі бар
мемлекеттік органдардың келісімі бойынша анықтайды.
Гылыми -зерттеу, жобапъщ жэне тджірибе-конструкторлык
жұмыстарына жасаған шъғындар боиынша шегерім жасау. Негізгі құрал-
жабдықтарды алу, оларды орнату және баска күрделі сипаттагь: шыгындардан
басқа, табыс алумен байланысты ғылыми-зерттеу. жобалау және тәжірибеде-
конструкторлық жұмыстарына жұмсалған шығындар бойынша ұстап қалуына болады.
Аталған шығынды шегеруге жатқызу үшін жобалық-сметалық кұжаттама,
орындалған жұмыстардың актісі жәке басқа да құжаттар бойынша негізделуі
керек.
Сақтандыру жарналары (пайдасы) бойынша шыгыстарга шегеріс жасау.
Жинақтау және кайтарым сипатындағы шарттар бойынша сақтанлыру төлемдерін
коспағанда, сақтандыру шарттары бойынша сақтандырушылар төлеген сақтандыру
жарнасын шегере алады, Бірак сақтандыру қызметі Қаржы Министрлігінің
кадағалауында болады. Банк жүйесі де осы процесске қатысты болғандықтан,
оларды календарлық, қосымша және төтенше жарнасын шегеріске жатқызуына
құқысы бар,
Әлеуметтік төлемдерге арналган шыгыстар бойынша шегерімдер. Салық
төлеушілердің уақытша жұмысқа жарамсыздығына, жүкті болуына жэне бала
тууына байланысты демалысқа ақы төлеуі жөніндегі шығыстарын есепті кезеңде
шегере алады. Қызметкерлердің денсаулығының зақымдануына байланысты
(мертігу т.б.с.с.) келтірілген зиянның орнын толтыруға, сондай-ақ
асыраушысынан айырылуына байланысты ақы тәлеуге жұмсалатын шығыстар да
заңдарда белгіленген мөлшерде шегерілуге тиіс.
Табиги ресурстарды геологиялық зерттеулерге жэне өндіруге дайындық
жүмыстарына жүмсалган шыгыстар. Жер байлығын зерттеу, барлау және
пайдалы қазбаларды алуға даярлық жұмыстарына шыққан шығындар, бағалаү,
жасақтау, жалпы әкімшілік қол қойылған бонустарды, коммерциялық
табу бонусын төлеуге байланысты шығындарды қоса алғанда, жылдық табыс
жиынтығынан амортизациялық аударым түрінде ұстап қалуға жатады және ол
топты құрайды, бірақ амортизациялық нормасының шегі 25 деңгейінен
аспауы керек,
Теріс багамыныц айырмасы бойынша шегергм жасау салық төлеушінің оң
бағамының айырмасынан алатын табыс сомасымен шектеледі жэне осыған салық
салынатын табыстың 50% деңгейін қосады,, ал салық салынатын табыс өз
кезегіңде жылдық жиынтық табыспен салық төлеушінің бағамдық айырмасы
бойынша шығыстар мен табыстарын коспай алынған шегерім сомасының шығады.
Салыцтарды шегеріс жасау, Бұл жерде мемлекеттік бюджетке есептелген
шегіндегі төленген салық шегеруге жатады, яғни жылдык жиынтык табыс
аныкталганға дейінгі салыктар; Казакстан Республикасының аумағында және
басқа мемлекеттерде төленген табыс салығы мен корпоративтік табыс салыгы
сондай-ақ үстеме төленген сальіқтар да шегерілуі тиіс.
Ағымдағы салықтык кезеңде өткен кезеңдер үшін төленген салық қай кезеңде
төленсе, сол кезеңнің шегеріміне жатқызылады.
Тіркелген активтер бойынша шегеріс жасау. Тіркелген активтерге-салық
төлеушінің бухгалтерлік балансында ескерілген және кәсіпкерлік кызметте
пайдаланылатын негізгі құрал-жабдықтар мен материалдық емес активтер
жатады.
Жөндетуге жұмсалатын шыгыстар бойынша шегерімдер.
Шегерім әрбір ішкі топқа кіретін негізгі құрапдарды жөндеуге жұмсалатын
шығыстар бойынша эрбір ішкі топка қатысты рұқсат етіледі. Әрбір ішкі топ
бойынша негізгі құралдарды жөндеуге жұмсалатын шығыстар сомасы ІшкІ топтың
салық жылының аяғындағы кұндык балансының 15 пайызының шегінде шегеріледі.
Атшіған шектен асатын сома ішкі топтьщ баланстық құнын арттырады, Егер ол
Республикалық немесе жергілікті бюджеттерден алынған субсидиялардың
есебінен жүргізілген жөндеу болса, онда олардың баланстык құны
арттырылмайды және шығыстар шегерімге де жатпайды.
Салық салынатын табысты анықтаған кезде жылдық жиынтық табыстан келесі
шығыстар шегеруге жатпайды:
-жылдық жиынтық табысты алумен байланысты емес шығыстар;
-күрделі сипаттағы шығыстар, тіркелген активтерді салуға
және сатып алуға кеткен шығыстар;
-мемлекеттік бюджетке төленетін айыппұлдар мен өсімдер;
-жылдық жиынтық табысты алумен байланысты болса да, бірақ Салық Кодексінің
белгілентен нормасынан артық болса, онда ол шегерімге жатқызылмайды.
Қазақстан Республикасыньщ -заң актісімен белгіленген, жоғары төлеуге
(теленуге) жататын міндетті бюджет телемдерінің басқа да сомасы:
-кәсіпкерлік кызметте пайдаланбайтын, құрылыс объектілерін салу, пайдалану
күтіп-ұстау шығыстары;
-тегін берілген мүліктердің, жұмыстардың, қызметтердің құны.
Корпорациялық табыс салығын есептеген кезде 7701 шоты
дебеттетеліп, 3110 шоты кредиттеледі. Бұл салық жылдың соңына бір
рет есептелінеді. Корпарациялық табыс салығын бюджетке төлеген кезде
оның ішінде аванстық төлемін қоса алғанда 3110 шоты дебеттеліп,
1060 шоты кредиттеледі. 7701 шотының дебеті бойынша және 31101
шотының криді бойынша кейінге қалдырылған салықтың пайда болғанын
немесе ағымдағы кезеңде уақытша айырмасының жойылғанын, болашақта
бюджетке төленуге жататындығын көрсетеді. Жыл соңында табыс салығы
бойынша жұмсалған шығыс сомасына 5430 шоты дебеттеліп, 7701
кредиттеледі.
ә. Кейінге қалдырылған табыс салығы және сонымен байланысты есеп
айырысулар
Кейінге қалдырылған салықтардың есебі үшін 31101 Кейәнге
қалдырылған корпорациялық табыс салығы шоты арналған. Бұл шотта
бухгалтерлік және салық есебінің талаптарындағы айырманың нәтижесінде
пайда болған уақытша сомалары көрсетіледі.
Бухгалтерлік есепте табыс пен зиян есеп саясатында қаралған және
есеп стандарттарымен қарастырылған қағидасы бойынша қаржылық
шаруашылық қызметінің нәтижесі анықталады. Салықтық есепте табыс пен
зиянның сомасы бухгалтерлік есепте көрсетілген сомамен салыстырылып,
солардың арасындағы айырмасына тиісті түзетулердің көмегімен
анықталады.
Бұл арада мынаны ескерген жөн: салық (жедел) есебінде жиынтық
жылдық табыстан (негізгі құрал жабдықтарды амортизациялау, негізгі
құрал жабдықтарды жөндеу, проценттер және тағы басқалары бойынша)
ұстап қалулар (жеңілдіктер) туралы, сондай-ақ табыстар туралы
(үйлерді, ғимараттарды) сату кезіндегі құнын сондай-ақ ақша
құнсыздануына түзетулерді есепке ала отырып амортизациялауға
жатпайтын алашақтардың өсуі; кәсіпкерлік қызметті шектеуге келіскені
және кәсіпорынды жапқаны үшін тағы басқалары жөнінд хабарлама
қалыптасады; бұл хабарламада салық салынатын табыс сомалары және
бюджетке төленуге тиісті заңды тұлғалардан алынатын табыс салығының
сомалары туралы бухгалтерлік әрі алық есебі деректері арасындағы
алшақтыққа әкеп соғады.
Бухгалтерлік және салық есебі арасындағы мәліметтердің теңдігін
сақтау оңай шара емес, өйткені олардың арасында тұрақты және
уақытша сипаттағы айырмашылықтар болады.
Осының нәтижесінде уақытша және тұрақты айырмашылықтар, сондай-
ақ уақытша айырмашылықтардан салықтық тиімділік туындайды.
Тұрақты айырмашылықтар – бұл ағымдағы есепті кезеңде туындайтын
және бұдан кейінгі есепті кезеңдерде жойылмайтын (бухгалтерлік есеп
деректері мен занды тұлғалардан алынатын табыс салығы жөніндегі
мағлұмдамада көрініс табатын деректер арасындагы айырмашылықтар) салык
салынатын және бухгалтерлік табыстар арасындагы айырмашылықтар.
Тұрақты айырма ретінде келесі мысалды келтіруге болады:
-жылдық жиынтық табыспен де, шаруашылық жүргізуші субъектінің кэсіпкерлік
қызметімен де байланысты емес шығыстар (демалыс үйлеріне жолдама алу,
бассейінге абонементтерді алу, спорт кұрал-жаблықтарын алу және т.б.), бұл
аталған шығыстар бухгалтерлік есепте шығысқа жаткызылады, ал салық есебінде
олар шегерім ретінде танылмайды;
-бюджетке төлекетік айыппұл санкциялары бухгалтерлік есепте жылдық табыстан
шегеріледі, ал салық есебінде ол шегерілмейді;
-нормадан жоғары белгіленген Іс-сапар мен өкілділік шығындары бухгалтерлік
есепте кезең шығыстарына жатқызылады, ал салық есебінде ол шегерім құрамына
енгізілмейді;
-қоршаған ортаны ластаудан тазартуға кеткен шығындар бухгалтерлік есепте
кезең шығыстарына жатқызылады, ал салық есебінде ол жылдық жиынтық табыстан
шегеруге жатпайды;
-марапаттау бойынша шығыстар толық көлемде бухгалтерлік есепте шығысқа
жатқызылады, ал салық есебінде —- белгіленген шектеулер шегінде ғана
ескеріледі;
-несие бойынша, сонын ішінде қаржылық лизинг бойынша да, депозит бойынша
да, сондай-ақ сенімді басқаруға алынған мүліктер бойынша да Қазақстан
Республикасының Үлттық банкісінің белгілеген қайта қаржыландыру
коэффициентінің 1,5-ке еселенген ресми мөлшерлемесінің шегіндегі сомасымен
есептейді5 ал егер де оя шетелдік валютада орналастырылса,
Лондондық 2-ге
еселенген мөлшерлемесінің негізінде есептелінеді.
Жоғарыда келтірілген шектеулерге қосымша, шегеруге несие (карыз)
бойынша марапаттаудың максималды сомасы, келесі сомада шектеледІ:
Төлем көзінен ұсгалахын
Шегеруге Телеу кезінен
табыс сальғының
жаткызылагьш және алынатын, мөлшерлемесі
(15%)
заңды тұлга-резиденті = марапатгау х
Корпорагавгік
телейтін марапатгау сомасы
салыгының
сомасы
мөлшерлемесі (30%)
-сактандыру пайдасы бухгалтерлік есепте ешкандай шектеусіз шығыска
жаткызылады, ал салык есебінде — ол шегеруте жатпайды. егер ол шегеруге
жатқызылган жағдайда класы бойынша өкілетті органдардың белгілеген шегінде
ғана жүзеге асуы мүмкін;
-кәсіпкерлік қызметінде пайдаланбайтын объектілердің пайдалануы мен күтіп-
ұстау шығыстары бухгалтерлік есепте толық көлемінде шығыс ретінде
ееептелшеді, ал ол салық есебінде шегерімге жатпайды;
-және басқа да шығыстары.
Уақытша айырма бухгалтерлік табысты есептеген кезде кейбір табыс пен
шығыс баптарының бір бөлігі бір есептік кезенде, ал салық салынатын табысты
есептеген кезде баска есептік кезенде есептелінеді. Сондықтан бірінде
болған айырма, екіншіде жойылады. Мысалға:
-материалдық емес активтер мен негізгі кұралдар бойынша жасалатын
амортизациялық аударымдар.
Бухгалтерлік есепте амортизациялық аударымдар үшін әртүрлі тәсілдер
мен нормалар пайдаланылады жэне ондағы есептелген сома шығын ретінде
қабылданады. Салық есебінде тек қалдығын азайту тәсілі пайдаланылады.
Сондай-ақ екі есептің пайдаланатын нормасы да болуы мүмкін, нэтижесінде
салық есебі бойынша объекті толық амортизациялануы мүмкін, ал бухгалтерлік
есепте ол жалғасуы мүмкін.
-бухгалтерлік есепте негізгі құралды жөндеу шығындарын толық көлемде алады,
ал салык есебінде оның құндық балансының 15% тең сомасын ғана алады;
-15% асқан сомасы негззгі кұралдың құндық балансына қосылып, одан
амортизация сомасы есептелінеді, яғни салық салынады, Бухгалтерлік есепте
тап бұндай операциялар көрініс таппайды;
-бағалы қағаздарды сатудан жабылмаған зиян оларды сату кезінде болады, сол
пайда болған кезінде бухгалтерлік есептеу
әдісі бойынша көрініс табады. Салық есебінде есімінің есебінен жабады
(компенсацияланады), ал егер де ол жабылмаса, онда оның жабу
мерзімін үш жылға дейін созады;
-салық бойынша шығыстар (корпоративтІк салығын, табыс салығын
қоспағанда )
бухгалтерлік есептеу тәсілі бойынша көрініс табады, ал
салық есебінде — шегерімге тек салық
алынады;
-теріс бағамдық айырма бухгалтерлік есепте толық көлемінде
алынады. салық есебінде шегерімге жатқызу үшш шектеулер койылады, ал
шектеулердің сомасын мынадай жолмен аныктайды:
Салық салынатын табыстьщ сомасьшан 50% атынады, ал ол жылдық жиынтық табыс
пен Оң бағамдық + шегерімнің (табыс пен шығыстың бағамдық айырмасы
айырмасы есепке альшбайды) айырмасынан шығады
Айырма сомасы негізінен шектеудің салдарынан пайда болады, ал ол
келесі салықтық кезеңдердің іздестІру барсында компенсацияланады. Құрылыс
салуга алған несие (карыз) бойынша бағамның терІс айырмасы оны жүргізудің
кезеңдік төлеміне байланысты пайда болады және салық есебінде оның
объективтік құны ескерілсе, бухгалтерлік есепте ол шығыс ретінде
танылады;және басқа да.
Тұрақты жөне уақытша айырма шаруашылық жүргізуші
субъектінің есеп саясатына бухгалтерлік есептің де, салық есебінің де
енгізген өзгерістерінің (түзетулерінің) салдарынан болуы мүмкін. арада
тұрақты айырманы келесі есептік кезеңце жоюға болмайды, ал уақытша айырма
жойылады. Тұрақты айырманы да, уақытша айырманы да өте жеңіл түрде табуга
болады, егер де тиесілі бухгалтерлік регистрлеріне салықтық есеп
қағидасының зерттеулерін жүргізсе. Уақытша айырма сомасынан салықтық
эффектіні бухгалтерлІк ееепте көрсету және анықтау жолымен оның уақытша
айырмасын табады, Салық эффектісі төлеуге жататын немесе кейінге
қалдырылатын төлем больт саналады.
Халықаралық практикада жалпы кабылдаған пікір бойынша табыстан
алынатын салықты сол табысты табу үшін жасалатын шығыс деп санайды, ал ол
шығыс есептеу қағидасына сәйкес, өз кезеңіне қарап, тиесілі пайда болған
табыстармен бірге танылады.
Есептік уақытша айырманың салдарынан пайда болған салық
эффектісі 4310 Кейінге қалдырылған табыс салығы шотында көрініс
табады.
Салықтық төлем міндеттемесінің әдісіне сәйкес, олар
барысында, өзіне мынаны енгізедІ:
-салық салынатын төлеуге табыс салығын, ал ол
эрекет етіп тұрған сәйкес есептелінеді, оның деңгейі былайша
аныкталады:
Бухгалтерлік + Тұрақты + Уакытша табыс
Табыс - — айырмасы — айырмасы
-уақытша айырманың салықтық
зффектісі
сол есептік кезеңде не төленеді, не жойылады, оның мөлшерін ағымдағы
кезеңнің салықтық мөлшерлемесі бойынша жалпы уақытша айырманың сомасынан
анықтайды, Егер де келесі жылға корпоративтік табыс салығының мөлшерлемесі
өзгеретін болса, онда ол сол өзгерген мөлшерлемесі бойынша алынады.
- кейінге калдырылған салыктарды осы есептік кезеңге сәйкес келетіндей
етіп түзетеді. Түзету сомасы шотта көрініс табады.
Кейінге қалдырылған табыс салығының сомасын есептеу (есепке алу) үшін
эрбір уақытша айырма бойынша жеке аналитикалық (талдамалы) негіздеме
жүргізіледі. Аналитикалық тізімдеменің есебі негізінде келесі нысанда
жасалады.
Уақытша айырмасының сомасының белгісін (таңбасын) салық салынатын табысқа
тигізетін әсеріне қарап анықтайды, Өйткені олар салық салынатын табысты
азайтуы да, көбейтуі де мүмкін. Біздің мысалда бірінші жолдағы уақытша
айырманы "—" таңбасымен белгілеген, өйткені салық есебіндегі қосьшша
шегерімдер салық салынатын табысты азайтқан. Екінші жэне үшінші жолдағы
таңбасын (яғни, жөндеуге кеткен шығыстар мен еалықтар) "+" белгілеген.
өйткені салық есебінде барлық шығыстар таныла бермейді, бухгалтерлік есепте
олар тұтастай көрініс тапқанымен, нэтижесінде, салык салынатын табыс салығы
жоғары болған, бухгалтерлік есептегісіне қарағанда. Сондықтан таңбаны дұрыс
қою үшін, әр уақытта салық есебін бухгалтерлік есептің мәліметімен
салыстырып отыру керек. Егер де уақытша айырма
Қатар Шаруашылық операцияларыньщ мазмұны Шоттар корреспонденциясы
№
дебет кредит
I 2. 34
1. Есептелген корпоратавтік табыс салыгы 1
7701 4310
2. Кейінге қалдырылган табыс салыган 7701 4310
есептеу
3. Кейінге қалдырылған табыс салығын 7701 3301
есепті
кезеңнің басына түзету
жойылған кезде, онда оған қарама қарсы таңбасы қойылады
да, оған келесі шоттар корреспонденциясы жасалады, демек 4310шоты
дебеттеліп, 3301 шоты
кредиттеледі. 4310 бойынша көп кредиттік қалдық қалады,
демек
ол келешекте төленетін салыктын міндеттемесін көрсетеді. Сонымен
коса, оның дебеттік сальдосы да болуы мүмкін, егер де күн бұрын төлем
жасалса. Бүл кезде оң айырма калыптасады және ондағы салык эффектісі 4310
шоттың дебеті жэне 7701 шоттың кредиті бойыша көрініс табады.
Егер де бүндай дебеттік сальдо күмән туғызатын болса, онда олар Іпығын
ретіңде танылады, демек ол 7701 шотының дебетІ мен 4310шотының кредиті
бойынша көрініс табады.
Бухгалтерлік баланста кейінге қалдырылған табыс салығын көрсету үшін
оларды кысқа және ұзақ мерзімділігі бойынша жіктейді (2-БЕС). Кейінге
қалдырылған салықты жіктеу активтердің немесе міндеттемелердің негізінде
жүзеге асады. Егер де уақытша айырма тауарлы-материалдық запастарға катысты
болса, онда ол қысқа мерзімді болып есептелінеді, ал егер де ол негізгі
(сүралга катысты болса, онда ол ұзак мерзімді болып бөлінеді, Егер де
уақытша айырмасын активтермен де, міндеттемелермен де байланыстыруға
болмаса, онда олардың жойылатын уақытын негізге алады.
Қазақстан Республикасының Салық Кодексі (125 бабы бойынша) кэсіпкерлік
қызметтен, сондай-ақ ғимараттарды, қондырғыларды сатқаннан шеккен зиянды
алдагы үш жылдың салық салынатын табысынан өтеуге рұқсат етіледі.
Салық төлемдері бойынша алған экономия таза табысқа енеді, мына
жағдайларды қоспағанда;
1. Салық төлемдері бойынша алынған экономия келесі есептік кезенде өтелуі
күмэнді болса жэне ол кезде алынатын табыс зиянды жабуға
жеткіліксіз болса, онда бұндай зияндар зачетқа жатқызылмайды.
2. Салық төлемдері бойынша алынған экономия, 4310шоттын кредиттік
сальдосынан асып кетсе, онда бұндай зияңцар зачетқа жатқызылмайды.
Келешек табыс салыгының есебінен өтелетін табыс салық сомасы есепте жеке
көрсетіледі, яғни 4310шоты бойынша жеке субшоты ашылады.
Мысалы: 2002 жылдың қорытындысы бойынша негізгі жабдықтаушымен жасалған
контрактінің шартын сақтамағандықтан 2200 мың зиян шегілген,
Оның үстіне 2003 жылы табысқа салынатын салық мөлшерлемесі 32% Кейінге
қалдырылған табыс салығының кредиттік сальдосы (тізімдеме бойынша) 2002
жылы 240,32 мьщ теңге құраған, Бухгалтерлік сомасы 1517
мың теңгеге жеткен, ал оның уакытша айырмасы 683
мың теңге құрайтындығына сенімді болған.
Кәсіпорын болжамы:
І Нұсқа. Кәсіпорын 2003 жылы жабдықтаушылармен тиісті деңгейде қарым-
қатынасын құруға жэне қаржылық нәтижесінің оң болмайтынына толық сенім бар.
ІІ Нұска. Кэсіпорыннын нәтижесі оң көрсеткіштермен аяқталатынына
сенімсіз. бірак 4310шотының кредиттік қалдығы 240,32 мың теңге кұраған.
ІІІ Ңұска. Салық төлемдері бойынша алған (алатын) экономиясын (олжасын)
таза табысқа енгізген, бірақ қалыптасқан жағдайдың салдарынан есепті
шегетін зиянын жабу мүмкіңцігі неғайбіл болған. 4310шоты бойынша кредиттік
сальдо сақтық кағидасы бойынша жойылып отырады.
Келтірілген әрбір жағдай үшін шоттар корреспонденциясын келтіреміз.
Қатар Шаруашылық Сомасы Шоттар корреспонденциясы
операцияларының
мазмұны
1 2 3 4 5
1. Кәсіпорын болашақ жылы 4310 Кейінге
жеткілікті табыс алады қалдырылған табыс
және зиянның пайда салығы бойынша
болған кезеңін таза шеккен зияны
табыстың экономикасына субшоты 4310
еңгізеді:-салық Кейінге
эффектісінің уақытша қалдырылған табыс 4310
айырмасының сомасына салығы бойынша 7710
(638*32%) шекен зияны
субшоты
-салық төлемі бойынша
алынған экономикасының
сомасына (1517*32%)
(яғни, салық төлемінен
үнемделген сомасына) 218,6
485,4
Жиыны 704,0
2. Кәсіпорын болашақ 218,6 4310 Кейінге 4310
жылы алатын табысына 240,32 қалдырыдған табыс
сенімсіз болған, таза салығы бойынша
табысқа 4310 шотының алынған зияны
кредиттік сальдосынан субшоты
аспайтын сомасын ғана
еңгізген: -салық 4310 Кейінге 7710
эффектісінің сомасына қалдырыдған табыс
(683*32%) салығы бойынша
4310 шотының кредиттік алынған зияны
субшоты
Жиыны 458,92
3. Жоғарыдағы екі 218,6 4310 Кейінге 4310
шарттардың бірін қалдырыдған табыс
сақтамаған жағдайда, салығы бойынша
салық эффектісінің алынған зияны
уақытша айырмасының субшоты
сомасын ғана
пайдалануы мүмкін
2003 жылы алынған табысы, яғни 632 шоттың дебеті бойынша көрсетілген сомасы
зиянды жабу үшін жеткілікті болған жэне оған келесі шоттар
корреспонденциясы жасалынады.
Қатар Шаруашылық Сомасы Шоттар корреспонденциясы
№ операцияларының теңге
мазмұны
дебет кредит
1 2 3 4 5
1. Болашақтағы табысты 704,0 3110 4310 Кейінге
бағалаудың негізінде, қалдырыдған табыс
зиянның пайда болған салығы бойынша
кезіндегі таза алынған зияны
табысқа салық төлемі субшоты
бойынша үнемделген
сомасы қосылған.
Бұрындары кейінге
қалдырылған табыс
салығының сомасы
шеккен зиян ретінде
көрсетіледі
Жиыны 704,0
2. Салық төлемі 4310 Кейінге
үнемделген сомасын қалдырыдған табыс
4310 шоттвң кредиттік салығы бойынша
сальдосынан аспайтын алынған зияны
деңгейде таза табысқа субшоты
қосқан: 458,92 3110
бұрындары кейінге
қалдырылған табыс
салығының сомасы
шеккен зиян ретінде
көрсетілген 245,08 3110 7710
салық төлемі бойынша
үнемделген сомасы
4310 шотының
кредиттік сальдосыан
асып түскен сомасы
ғана көрсетіледі
(704-458,92)
Жиыны 704,0
¥зақ мерзімді активтерді қайта бағалаған ол
корпоративтік табыс салығына әсер етпейді, бірақ қайта бағалаудың
нәтижесінде салынатын және бухгалтерлік табыстың арасында айырма
болуы мумкін. Бұндай алған
айырма салық есебінде көрініс таппайды, ол тек бухгалтерлік есепте
көрсетілуі мумкін, Ондай айырма тұрақты да, уакытша да болуы мумкін.
Бухгалтерлік есепте де, де амортизацияны есептеу
үшін эртүрлі
тәсілдер уақытша айырманы, ал бағалаудың
нәтижесіңдегі
кұндық өсімі — тұрақты айырманы туғызады.
Айырманың бұндай типі қабылданған есеп әдістемесіне тәуелді болып
келеді. Осындай айырманың болуына қарап, ондай айырма бухгалтерлік есепте
632 шотына жатқызылады, бірақ ол салықтық телемде көрініс таппайды,
Мысалға, қайта багалаумен байланысты, салық эффектісі 405000 теңге
сомасын кұраған. Есептік жыл соңында төленуге жататын корпоративтік табыс
салығы 648000 теңге болған, оның 209000 теңгесі — салық эффектісінің
уакытша айырмасынан қалыптасқан. Енді біз осы көрсету
келесі шоттар корреспонденциясын жасаймыз.
Қатар Шаруашылық Сомасы Шоттар корреспонденциясы
№ операцияларының мазмұны теңге
дебет кредит
1. Ұзақ мерзімді активтерді405000 5320 4310
қайта бағалаудың
нәтижесінде алынған
салық эффектісінің
сомасы
2. Жыл соңында бюджетке
төлеуге жататын табыс
салығының сомасы: - -
салық эффектісінің
уақытша айырмасының
сомасына 209000 4310 4310
төлеуге жататын 439000 7710 4310
корпорациялық табыс
салығының сомасына
Жиыны 648000
Басқа жағдайда қайта бағалаумен байланысты салық
эффектісінің
потенциалдық сомасы каржылық есеп берудің түсініктеме жазбасында көрсетілуі
керек.
Қаржылық еееп беруде мына төмендегі ақпараттар ашып көрсетілуге тиіс:
эдеттегі қызметінен түскен табысына қатысты теленетін салық телемдері
(салық төлемі бойынша үнемделуі); елеулі қателіктеріне түзетулермен, сондай-
ақ есеп саясатының өзгеруімен байланысты төленетін салық төлемдері (салық
төлемі бойынша үнемделуі); төтенше жагдайларға жататын салық төлемі (салық
төлемі бойынша үнем); қайта бағаланған активтерге жататын салық
тиімділіктері; салықтөлемі мен бухгалтерлік кіріс арасындағы қатынасқа
ықпал ететін турақты айырмашылыктары және осы сияқты басқа да факторлары,
бұл есепті
кезеңце колданылып жүрген салық. мөлшерлемесімен
(ставкаларымен) түсіндірілмейтін болса.
Төлем кезінен ұсталатын салықтар. Төлем көзінен ұсталатын
салықтар
15% мөлшерлемесі ұсталады, сондай-ақ ол
Қазақстанда
істейтін резидент еместердің де табысынан ұсталады. 15%
мөлшерлемесі бойынша төлем кезінен ұсталатын табыстардың қатарына:
-дивиденттер;
-депозиттер бойынша марапаттаулар (жеке тұлғалардың банкке
ұйымдарга салған салымдары бойынша төленетін депозиттері жэне ҚР ¥Б
лицензиясын алып банктің кейбір операцияларын жүзеге асырғаны
үшін төленетін депозиттері кірмейді);
-ұтыс;
-занды тұлғалардың төлейтін марапаттау сомасы (банк-резидент, зейнетақы
жинақтау қоры, төлейтін марапаттау сомасы кірмейді);
-бағалы қағаздарды шығарғаны ушін төленетін марапаттау сомасы, Егер де
ұтыстардан, марапаттаудан табыс салығы ұсталса және оларды растайтын
кұжаттары оолса, онда олар корпоративтік таоыс салыгының
зачетына жаткызылады.
Резидент емес заңды тұлғалардың таза табысынан
15%% мөлшерлемесінде салық ұсталынады. Олардың таза табысы салык
салынатын табыс пен корпоративтік салык сомасының айырмасынан шығады.
Резидент еместердің Қазакстан Республикасының көзінен алатын табыс
түрлерінін қатарына мыналар жатады:
-өнімді, жұмысты, қызметті сатқаннан алынған табыстары;
-басқару, қаржылық, аудиторлық, маркетингтік т.б,
көрсеткен кызметтерінен алынған табысы;
-мүліктердің құнының өсімінің арқасында алынған табыстары; -талап ету
құкына жеңілдік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz